WST ĘP

Przedstawiamy opracowanie o stanie przyrody gminy , jego zasobach i walorach. Przeprowadzona dzi ęki wspólnym działaniom Wojewody, Miasta oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie, inwentaryzacja przyrodnicza dała zasób informacji, które pomog ą przy podejmowaniu szeregu decyzji wa żnych dla funkcjonowania miasta w zakresie zagadnie ń społecznych, ekonomicznych, kulturowych i gospodarczych, a tak że w skutecznej ochronie zasobów przyrodniczych. Podj ęte działania s ą zgodne z przyj ętą przez Sejm RP uchwał ą w sprawie ekologicznej polityki pa ństwa, która zakłada jako naczeln ą zasad ę w planowaniu i realizacji działa ń gospodarczych uwzgl ędnienie potrzeb zachowania w jak najlepszym stanie środowiska przyrodniczego, bez czego byt i kondycja człowieka s ą zagro żone. Ochrona przyrody to równie ż powinno ść wynikaj ąca z mi ędzynarodowych zobowi ąza ń Polski, która jest sygnatariuszem szeregu aktów prawnych dotycz ących ochrony przyrody na swoim terytorium. Uzyskana w wyniku reformy administracji z 1999 roku du ża mo żliwo ść samodzielnego działania i gospodarowania władz samorz ądowych kładzie na jej barki du żą odpowiedzialno ść w realizacji polityki ekologicznej pa ństwa na szczeblu miasta i gminy. Zasadnicz ą trudno ści ą przy realizacji zapisów ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i o ochronie przyrody jest niewystarczaj ące rozpoznanie zasobów przyrodniczych danego obszaru. Brak wiedzy o miejscach bytowania rzadkich oraz gin ących gatunków ro ślin i zwierz ąt, cennych ekosystemach stwarza potencjalne kolizje pomi ędzy potrzeb ą zachowania warto ści przyrodniczych a zamierzeniami planistów, jak i władz oraz mieszka ńców danego miasta, pragn ących dokona ć zmiany przeznaczenia takiego terenu, zlokalizowa ć na nim przedsi ęwzi ęcie gospodarcze, przeprowadzi ć drog ę, gazoci ąg itp. Do najbardziej warto ściowych przyrodniczo obszarów nale żą zwłaszcza tereny podmokłe, doliny rzeczne, lasy, ł ąki i wody z wyst ępuj ącą tu ro ślinno ści ą i ró żnorodnym światem zwierz ąt. Walory przyrodnicze stanowi ą wszak zasoby nieodwracalne, które łatwo straci ć. Ich zachowanie zale żeć b ędzie od polityki władz samorz ądowych i postawy

1 mieszka ńców. Posiadane warto ści przyrody w umiej ętny sposób mo żna wykorzysta ć do promocji gminy jako miejsca interesuj ącego, rozwijaj ąc jednocze śnie aktywn ą działalno ść na polu turystyki i rekreacji, podnosz ąc tym samym znacznie jako ść życia jej mieszka ńców.

CEL, ZAKRES I METODA

Celem niniejszego opracowania jest dostarczenie władzom lokalnym, wojewodzie i innym słu żbom syntetycznej informacji o walorach przyrodniczych miasta. Wiedza ta pozwoli na świadome kształtowanie ładu przestrzennego gminy, unikni ęcie pomyłek i potkni ęć planistycznych oraz kolizji i konfliktów pomi ędzy słu żbami ochrony przyrody i organizacjami ekologicznymi a planistami i lokalnym społecze ństwem reprezentowanym przez administracj ę samorz ądow ą. Świadomo ść walorów, jakimi dysponuje gmina na gruncie zasobów przyrody, jej osobliwo ści i warto ść ma pomóc w sporz ądzeniu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz słu żyć w bie żą cej pracy jako materiał wyj ściowy przy podejmowaniu wa żnych decyzji gospodarczych. Opracowanie niniejsze zawiera szereg informacji otrzymanych w efekcie przeprowadzonej w latach 2001/2002 inwentaryzacji przyrodniczej. Podstaw ą do jego wykonania były operaty szczegółowe sporz ądzone przez zespoły specjalistów. Zasady wykonania tych operatów okre śla instrukcja zatwierdzona przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Szczecinie pt. „Zało żenia metodyczne inwentaryzacji przyrodniczej gmin”. Prace obj ęły trzy płaszczyzny tematyczne: • inwentaryzacj ę flory i ro ślinno ści, • inwentaryzacj ę fauny, • inwentaryzacj ę przyrody nieo żywionej. Wyniki inwentaryzacji szczegółowych przedstawiono w formie tekstowej i graficznej na mapach w skali 1: 10 000. Walory wykazane w tych opracowaniach zobrazowano na mapie w skali 1: 25 000 dokonuj ąc jednocze śnie syntezy cało ści. W szczególno ści naniesiono miejsca wyst ępowania rzadkich i chronionych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Zaznaczono równie ż obszary wa żne dla bytu ró żnych grup zwierz ąt i warto ściowe fragmenty szaty ro ślinnej. Wyłoniono w ten sposób strefy florystyczne i faunistyczne zajmuj ące nieraz znaczne obszary

2 i komunikuj ące si ę miedzy sob ą tzw. korytarzami ekologicznymi. Powstała w efekcie mapa warto ści przyrodniczych wi ążą ca zasadnicze grupy zagadnie ń. W oparciu o opisy zawarte w operatach szczegółowych, konsultacje z ich wykonawcami oraz z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody, wyznaczono obiekty powierzchniowe i punktowe o szczególnych walorach, proponuj ąc dla nich kwalifikacj ę ochronn ą dopuszczon ą w Ustawie z 16 pa ździernika 1991r o ochronie przyrody, tzn.- parki krajobrazowe , rezerwaty, u żytki ekologiczne, obszary chronionego krajobrazu, zespoły przyrodniczo - krajobrazowe, pomniki przyrody. Wskazano miejsca, gdzie znajduj ą si ę pojedyncze obiekty ju ż obj ęte ochron ą, tj. stanowiska zwierz ąt, drzewa pomnikowe, parki i głazy oraz obiekty zaproponowane do ochrony, które przedstawiaj ą du żą warto ść przyrodnicz ą. Wykazano ponadto cenne obszary, dla których nie przedstawiono propozycji formalnego obj ęcia ochron ą, ale które z mocy prawa powinny by ć chronione jako miejsca rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych i należy je uwzgl ędni ć w planach zagospodarowania przestrzennego miasta. Zawarto ść mapy „Waloryzacja przyrodnicza” w syntetyczny sposób przedstawia legenda zamieszczona na planszy (ANEKS 7). Wszystkie kategorie powierzchniowych obiektów chronionych podzielono na: • istniej ące , tj. te, dla których istniej ą formalne akty prawne powołuj ące je, • przewidziane do ochrony, tj. te, dla których istnieje zło żony formalnie projekt i te, które proponujemy w niniejszym opracowaniu. Jako osobn ą cz ęść opracowania, w ANEKSIE, zamieszczono wykazy: List ę gatunków ro ślin z terenu gminy Fitosocjologiczny wykaz zbiorowisk ro ślinnych List ę gatunków zwierz ąt z terenu gminy

Wykaz skrótów zastosowanych w tek ście: UE - u żytek ekologiczny OCHK - obszar chronionego krajobrazu ZPK - zespół przyrodniczo - krajobrazowy PP - pomnik przyrody OC - obszar cenny ESOCH - Ekologiczna Sie ć Obszarów Chronionych A1, B6 itp. - okre ślenia lokalizacji na mapie „Waloryzacja przyrodnicza” zawarte w tabelach.

3 Ilekro ć w opracowaniu wspomina si ę Ustaw ę o ochronie przyrody, to mówi si ę o Ustawie z dnia 16 pa ździernika 1991 r o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114 poz.492). Dla przewidzianych obiektów chronionych przedstawiono wskazania konserwatorskie maj ące nada ć kierunek zagospodarowania tych miejsc lub wskaza ć istniej ące zagro żenia. Podstawowe wskazania ochronne zawieraj ą akty prawne dotycz ące ochrony przyrody (ustawy i rozporz ądzenia, ANEKS 6), które s ą wystarczaj ącym zabezpieczeniem zachowania warto ści przyrodniczych, pod warunkiem oczywi ście pełnego poszanowania ustale ń wspomnianych aktów. Szczegółowe wytyczne b ędące pewnym uzupełnieniem, b ądź wyja śnieniem istniej ących przepisów, podano w miar ę potrzeby przy opisach konkretnych obiektów. W opracowaniu wykorzystano informacje zawarte w operatach szczegółowych, w zasobach Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody i w zasobach własnych Biura. Projekt cało ści został skonsultowany z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.

UWAGA! Dla potrzeb studium nie jest konieczne uszczegółowienie informacji przyrodniczych o prezentowanych obiektach, st ąd te ż pewne skróty i uproszczenia. W razie konieczno ści uzyskania bardziej precyzyjnych informacji nale ży zgłosi ć si ę do Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody posiadaj ącego pełn ą dokumentacj ę inwentaryzacyjn ą.

Cytowana w opracowaniu literatura dotyczy spisów piśmiennictwa zamieszczonych w poszczególnych operatach szczegółowych. Na ko ńcach rozdziałów podano jedynie pozycje nie uj ęte w tych spisach.

4 I. CZ ĘŚĆ OGÓLNA

1. Charakterystyka społeczno gospodarcza obszaru gminy

Według podziału administracyjnego Polski poło żona jest w południowej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego, w powiecie choszcze ńskim obejmuj ąc swoim zasi ęgiem 6 gmin: Bierzwnik, Choszczno, Drawno, Krz ęcin, Pełczyce, i Recz. Ogólna powierzchnia gminy wynosi 247 km 2, co równa si ę 24653ha. Graniczy z gminami: Od strony południowej graniczy z gmin ą Krz ęcin. Od południowego-zachodu graniczy z gmin ą Pełczyce, od zachodu z gmin ą Dolice, od północy z gminami Sucha ń i Recz, od wschodu z gmin ą Drawno natomiast od południowego-wschodu z gmin ą Bierzwnik. Struktura u żytkowania gruntów kształtuje si ę nast ępuj ąco: powierzchnia ogólna gminy: 24653ha 100,00% w tym miasto 958ha 3,8% Użytki rolne: 18052ha 73,22% w tym : grunty orne 15232 ha sady 78ha ł ąki i pastwiska 2742ha Lasy i grunty le śne 3665ha 14,86% Pozostałe grunty 2936ha 11,90% w tym: treny: osiedlowe 585ha komunikacyjne 934ha wody 602ha inne 246ha

⇒ Demografia

Gmina Choszczno jest gmin ą o charakterze typowo rolniczym. Przewa żaj ąca cz ęść gruntów rolnych stanowi własno ść rolników indywidualnych. Dokonuj ące si ę w ci ągu ostatnich 10 lat przekształcenia strukturalne i gospodarcze miały ogromny wpływ na sytuacj ę ekonomiczn ą ludno ści. Dotyczy to zwłaszcza ludno ści wiejskiej, która z powodu likwidacji PGR i słabej kondycji rolnictwa indywidualnego została szczególnie nara żona na niekorzystne skutki transformacji. Na terenie gminy wyst ępuje wysokie bezrobocie, przez co staje si ę ono wa żnym problemem społeczno-gospodarczym. W ko ńcu kwietnia 2000 r. wska źnik nat ęż enia bezrobocia w gminie wynosił 15,2%. Gmina Choszczno nale ży do gmin o do ść wysokim zaludnieniu:

5 Gmin ę zamieszkuje (stan na dzie ń 31.12.200r.) 22735 osób, w tym: • męż czyzn 11188 • kobiet 11547 średnia g ęsto ść zaludnienia wynosiła. 92 osoby/ km 2. Ludno ść w wieku produkcyjnym wynosi 14193 osoby. Zarejestrowanych bezrobotnych ogółem jest 2300 osób niezale żnie od poziomu wykształcenia i wieku. Obecnie struktura zatrudnienia przedstawia si ę nast ępuj ąco: • pracuj ących w gospodarce narodowej – 3930 w tym: w rolnictwie – 255 w przemy śle – 1040 W latach dziewi ęć dziesi ątych zmienił si ę krajobraz i charakter wsi. Funkcjonowa ć zacz ęły nowe formy działalno ści, nast ąpiła całkowita likwidacja Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych. Spo śród jednostek spółdzielczych działalno ść rolnicz ą prowadzi jedynie Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Rzecku. Zmiany obserwujemy równie ż w sferze handlu i usług. Od 1989 r. rozpocz ęła si ę demonopolizacja handlu. Powstały prywatne sklepy, nowe zakłady zwi ązane przede wszystkim z budownictwem, gastronomi ą, stolarstwem i dziewiarstwem. Obecnie na terenie gminy Choszczno zarejestrowanych jest ok. 1330 podmiotów prowadz ących działalno ść gospodarcz ą. Struktura działalno ści tych podmiotów jest ró żnorodna. Obserwuje si ę przewag ę podmiotów prowadz ących działalno ść handlow ą. Na terenie gminy brak jest du żych zakładów przemysłowych. Istnieje potrzeba wybudowania du żego zakładu pracy, który o żywiłby miejscow ą gospodark ę i obni żył bezrobocie, szczególnie w śród osób o niskich kwalifikacjach. Na terenie gminy gospodaruje 783 rolników indywidualnych i 18 jednostek sektora rolniczego (gospodarstwa skarbowe AWRSP, PGR Skarbu Pa ństwa, spółki, RSP i SKR).

⇒ Infrastruktura

Na terenie gminy Choszczno znajduje si ę 40 miejscowo ści skupionych w 16 jednostkach pomocniczych czyli sołectwach. S ą to: Zam ęcin, Korytowo, Sław ęcin, Radaczewo, Piasecznik, Kołki, , Suliszewo, , Sulino, Radu ń, Wardy ń, Stradzewo, Zwierzy ń, Gle źno, Smole ń. Na terenie gminy Choszczno istnieje sie ć dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych. Drogi wojewódzkie to: - droga 151 – Gorzów-Choszczno- Świdwin

6 - droga 160 – Dobiegniew-Choszczno-Sucha ń - droga 175 – Drawsko-Choszczno Stanowi ą one sie ć długo ści 52,353 km z czego 9,573 km dróg przebiega w granicach administracyjnych miasta. Drogi powiatowe stanowi ą sie ć długo ści 97,973 km z czego 1,619 km znajduje si ę w granicach miasta. Drogi asfaltowe stanowi ą sie ć długo ści 66,894 km, drogi brukowe 22,711 km, gruntowe ulepszone 3,690 km, gruntowe naturalne 1,470 km i tłuczniowe 2,570 km. Drogi gminne w granicach administracyjnych miasta to sie ć długo ści 31,538 km, z czego drogi asfaltowe stanowi ą 20,260 km, drogi brukowe 3,021 km, drogi z kostki prefabrykowanej 2,117 km, drogi żużlowe 3,378 km i drogi gruntowe 2,658 km. Pozostałe drogi to drogi zamiejskie o ł ącznej długo ści 115,99 km. W wi ększo ści s ą to drogi o nawierzchni gruntowej, b ądź te ż o nawierzchni ulepszonej żużlem. Stan dróg tak powiatowych, jak i gminnych jest niezadowalaj ący i wymaga du żych nakładów na remonty i modernizacj ę. Ogólnie sie ć dróg kołowych jest dobrze rozwini ęta. Zapewnia to dogodne poł ączenie ze wszystkimi miastami w kraju, a tak że z wieloma w Europie. Na mapie Polski mo żna znale źć Choszczno przy głównej trakcji kolejowej wiod ącej ze Szczecina do Poznania w odległo ści 75 km od pierwszego i 160 km od drugiego miasta. Du że znaczenie dla miasta ma równie ż linia Choszczno-Połczyn Zdrój i towarowa Choszczno-My ślibórz.

⇒ Zaopatrzenie w wod ę, energi ę elektryczn ą, ciepln ą i gaz

Gmina Choszczno zaopatrywana jest w wod ę z miejskiego uj ęcia wody oraz z uj ęć wiejskich zwanych tak że wodoci ągami grupowymi. Wodoci ągi miejskie zaopatruj ą w wod ę ludno ść z obszaru miasta oraz niektórych pobliskich wsi. Pozostałe miejscowo ści zaopatrywane s ą w wod ę b ądź to z uj ęć wiejskich komunalnych, b ądź z uj ęć i studni własnych lub studni grupowych. Szesna ście miejscowo ści korzysta z uj ęć komunalnych wiejskich, natomiast w siedmiu woda pobierana jest z uj ęć własnych. Z uj ęć tych korzystaj ą równie ż kolonie o zabudowie zagrodowej pojedynczej. Z uj ęć grupowych (obsługuj ących grup ę mieszka ńców utrzymuj ących uj ęcie) korzystaj ą mieszka ńcy dwóch miejscowo ści. Jedyn ą wsi ą, która zaopatrywana jest w wod ę przez hydroforni ę jest Rzecko. Hydrofornia stanowi własno ść Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej Rzecko.

7 Istniej ące uj ęcia wody pokrywaj ą zapotrzebowanie na wod ę tak w mie ście jak i na wsiach . Rejon Energetyczny w Choszcznie świadczy usługi w zakresie eksploatacji urz ądze ń przesyłowych, o świetlenia ulicznego i innych zwi ązanych z dystrybucj ą energii elektrycznej. Do o śmiu tysi ęcy odbiorców dostarczana jest energia elektryczna za po średnictwem ci ągów zasilania obejmuj ących nw. Elementy: - główny punkt zasilaj ący tzw. GPZ – Choszczno 110 kV/15 kV; - linie 110 kV o długo ści 27,4 km; - linie 15 kV o długo ści 224 km; - linie 0,4 kV o długo ści 171 km; - stacje transformatorowe 15/0,4 kV – 124 sztuki. Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej sp. z o.o. w Choszcznie posiada ciepłowni ę i cztery kotłownie lokalne. Odbiorcami usług świadczonych przez PEC sp. z o.o. s ą administratorzy nieruchomo ści poło żonych na terenie miasta. S ą to spółdzielnie mieszkaniowe i ChTBS sp. z o.o. W przypadku budownictwa mieszkaniowego jednorodzinnego i wielorodzinnego, gdzie wła ścicielami s ą osoby fizyczne generalnie wykorzystywane s ą indywidualne źródła ciepła. Osi ągana przez PEC sp. z o.o. moc cieplna wynosi 28,72 MW, co odpowiada 120.650 GJ ciepła. Jako paliwo opałowe wykorzystuje si ę miał w ęglowy oraz GZ-35. Ogółna długo ść ruroci ągu wynosi 7.850 m rury od DN 25 do DN 250. Zapotrzebowanie na paliwo gazowe dostarczane sieciami przemysłowymi na terenie miasta Choszczna w chwili obecnej jest zaspokojone w 90%. Zaopatrzenie w gaz obszarów wiejskich gminy Choszczno odbywa si ę z nowo wybudowanej stacji redukcyjnej II stopnia, zlokalizowanej na terenie gminy Krz ęcin, w miejscowo ści Żeńsko. Dotychczas program gazyfikacji wsi obj ął miejscowo ści: Gle źno, Zam ęcin, Zwierzy ń, Nowe Żeńsko i Stary Klukom. W latach 1998 – 2000 zrealizowane zostały sieci przesyłowe gazu o ł ącznej długo ści ok. 19,5 km oraz 207 sztuk przył ączy domowych. Od roku 2001 realizowany jest ruroci ąg przesyłowy wraz z przył ączami domowymi na trasie Radu ń – Smole ń, Smole ń – Choszczno, o ł ącznej długo ści ok. 4,5 km. Zu życie gazu w gospodarstwach domowych oraz zakładach produkcyjnych obj ętych programem gazyfikacji wynosiło około 25.000 m 3 * Dane statystyczne uzyskano w Urz ędzie Statystycznym w Szczecinie. * Dane UMiG Choszczno wg wykazu gruntów w roku 2000.

8 2. Charakterystyka fizjograficzna obszaru gminy a) regionalizacja fizyczno-geograficzna

Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski [Kondracki 2000] poło żenie gminy Choszczno przedstawia si ę nast ępuj ąco: prowincja: Ni ż Środkowoeuropejski podprowincja: Pobrze ża Południowobałtyckie makroregion: Pobrze że Szczeci ńskie mezoregion: Równina Pyrzycko-Stargardzka makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie mezoregion: Pojezierze Choszcze ńskie Niewielka północno-zachodnia cz ęść gminy le ży w granicach Równiny Pyrzyckiej, natomiast pozostała, wschodnia cz ęść nale ży do Pojezierza Choszcze ńskiego. Pojezierze Choszcze ńskie – obejmuj ące wi ększ ą cz ęść gminy wi ąż e si ę z łukiem moren czołowych, uformowanych przez wysuni ęty na południe odrza ński lub lob lodowcowy, gdzie wały morenowe zmieniaj ą kierunek z równole żnikowego na południkowy, tworz ąc człon po średni mi ędzy Pojezierzem My śliborskim a Pojezierzem I ńskim. Prostopadle do łuku moren przebiega kilka rynien jeziornych. Wysoko ści moren dochodz ą do 100-120 m n.p.m. Równina Pyrzycko-Stargardzka – w niewielkiej cz ęś ci le żą ca na terenie gminy jest zakl ęsło ści ą, której dnem płyn ą mniej wi ęcej równolegle Ina, Mała Ina i Płoni ą, przy czym ta ostatnia przepływa przez jeziora: Pło ń. Powierzchni ę terenu pokrywaj ą w znacznej cz ęś ci iły, mułki i piaski drobnoziarniste przylodowcowego jeziora, na których wytworzyły si ę urodzajne czarne ziemie, ale na obrze żeniu równiny wyst ępuje glina morenowa b) regionalizacja geobotaniczna

Według podziału geobotanicznego Polski (Szafer, 1972) gmina Choszczno le ży w obr ębie:

pa ństwo: Holoarktyka obszar: Euro-Syberyjski prowincja: Ni żowo-Wy żynna, Środkowoeuropejska dział: Bałtycki poddział: Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich kraina: Pojezierze Pomorskie okr ęg: Wałecko-Drawski c) regionalizacja przyrodniczo-le śna

9 Według „Regionalizacji przyrodniczo-le śnej Polski na podstawach ekologiczno- fizjograficznych” (Trampler i zesp., Warszawa 1990) lasy gminy Choszczno s ą poło żone:

Kraina: Bałtycka (I) Dzielnica: Niziny Szczeci ńskiej (I.2) Mezoregion: Równin Szczeci ńskich (I.2.b) Dzielnica: Pojezierza Wałecko-My śliborskiego (I.3) Mezoregion: Pojezierza My śliborsko Choszcze ńskiego (I.3.a.) d) regionalizacja zoogeograficzna

Według regionalizacji zoogeograficznej [Kondracki 1988] gmina Choszczno nale ży do:

prowincja: Europejsko – Zachodniosyberyjskiej Palearktyki kraina: Południowo bałtyckiej dzielnicy: Bałtyckiej

3. Geologia i geomorfologia

Rze źba obszaru gminy została ukształtowana przez procesy morfotwórcze zwi ązane z zanikiem ostatniego zlodowacenia. Obszar gminy Choszczno poło żony jest w obr ębie niecki szczeci ńskiej, poni żej strefy dyslokacyjnej Świnouj ście - Goleniów-Krzy ż, natomiast powy żej strefy dyslokacyjnej Pyrzyce-Krzy ż. Niecka szczeci ńska nale ży do wyniesienia mezozoicznego, stanowi ącego południowo-zachodnie obrze że bruzdy du ńsko-polskiej, wypełnionej znacznej mi ąż szo ści osadami młodego mezozoiku i wi ąż e si ę z płask ą i płytk ą depresj ą górnokredow ą basenu północno-europejskiego. W budowie geologicznej na obszarze gminy zalegaj ą przewa żnie utwory tylko jednego okresu, mianowicie czwartorz ędu. Z utworów czwartorz ędowych najwi ęcej na terenie gminy wyst ępuje glin zwałowych i gliniastych piasków lodowcowych wysoczyzn morenowych, torfów i mułów w dnach dolin i na obszarach równin biogenicznych (obszary rz. Iny, rz. Małej Iny, rz. Stobnicy), piasków i piasków ze żwirami równin i sto żków sandrowych oraz wysoczyzn kemowych (wschodni kraniec gminy: rejon wsi Suliszewo, , Kołki). Gmina Choszczno cechuje si ę typowym krajobrazem dla pojezierzy w strefie moreny czołowej. Zawiera na swym terytorium dwa główne składniki geomorfologiczne: ok. 90%

10 powierzchni gminy zajmuje morena czołowa, a ok.10% pow.(wsch. kraniec gminy) zajmuje równina sandrowa. Morena czołowa Choszcze ńska stanowi sfalowan ą a miejscami pagórkowat ą wysoczyzn ę. Urozmaicon ą rze źbę zawdzi ęcza omawiany obszar twórczej pracy l ądolodu otatniego zlodowacenia na ziemiach Polski, tj tzw zlodowacenia bałtyckiego. Cech ą charakterystyczn ą krajobrazu jest silne rozdolinienie terenu oraz wyst ępowanie licznych jezior. Doliny i rynny jeziorne maj ą wyra źny kierunek północny zachód – południowy wschód. Morena czołowa nale ży na obszarze gminy Choszczno do obszarów stosunkowo urodzajnych, jest zagospodarowana rolniczo i w du żym stopniu odlesiona. Równina sandrowa Choszcze ńska zajmuje niewielki obszar na wschodnich kra ńcach gminy. S ą to płaskie , piaszczyste powierzchnie. Utwory piaszczyste sandru usypane zostały na przedpolu wału czołowomorenowego przez wody wypływaj ące w czasie topnienie lodowca. W składzie petrograficznym sandru brak przewa żnie cz ęś ci gliniastych, st ąd gleby są tu ubogie i tylko w niewielkim stopniu wykorzystane rolniczo.

Zarówno moreny jak i sandry nale żą do form okresu plejstoce ńskiego. Do najmłodszych utworów, tj wytworzonych ju ż w postglacjale (holocenie) nale żą torfy oraz gdzie niegdzie piaski rzeczne i mady.

4. Gleby

Gleby obszaru gminy Choszczno to utwory, które zostały utworzone w konsekwencji ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Na obszarze gminy Choszczno wyst ępuj ą gleby bielicowe wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia – lekkie, średnie i ci ęż kie. W dolinach rzek Iny i Stobnicy wyst ępuj ą gleby mułowo - bagienne, gleby torfowe i gleby murszowe. Gleby brunatne – gmina Choszczno posiada tych gleb niewiele, w formie enklaw – okolice Choszczna. S ą to gleby żyzne i bardzo żyzne, nadaj ące si ę pod upraw ę pszenicy, buraków cukrowych, j ęczmienia i takich ro ślin pastewnych jak koniczyna. Nale żą do III klasy klasy bonitacyjnej. Gleby płowe – (pseudobielicowe i pseudogleje). S ą to gleby pole śne wilgotne, wytworzone z ró żnych materiałów morenowych, głównie z piasków naglinowych i glin zwałowych lekkich, w mniejszym stopniu z piasków słabo gliniastych b ądź z pyłów ró żnej

11 genezy. Poddane wła ściwym zabiegom melioracyjnym staj ą si ę dobrymi ziemiami ornymi dla upraw pszenicy, j ęczmienia, buraków pastewnych (III – IV klasa bonitacyjna). Gleby te zajmuj ą rozległe tereny moren czołowych w zachodniej i środkowej cz ęś ci gminy. W ich zasi ęgu rozwija si ę intensywnie gospodarka rolna, lasy nale żą tu do rzadko ści. Gleby rdzawe – (skrytobielicowe i bielicowe). S ą to gleby w porównaniu z poprzednimi słabe. Na terenie gminy pokrywaj ą jej wschodnie tereny, sandrow ą cz ęść terenu. Panuj ą na nich lasy, głównie bory i lasy mieszane. Upraw rolniczych jest w tym rejonie mało. Bielice nale żą bowiem do V klasy bonitacyjnej i nadaj ą si ę tylko do uprawy najmniej wymagaj ących ro ślin, jak ziemniaki, żyto i owies.

5. Hydrologia a) wody powierzchniowe

Okolice Chszczna to kraina wielu drobnych jezior i niewielkich cieków wodnych. Choszczno poło żone jest nad rzeczk ą Stobnic ą, lewym dopływem Iny, w s ąsiedztwie jeziora Klukom, Żeńsko oraz Radu ń. Wszystkie te jeziora wyst ępuj ą głównie w rozległej rynnie w kierunku południowo-wschodnim. Rzeka Stobnica wypływa z małego jeziora Stobno, poło żonego na zachód od Choszczna. Ciek ten, o długo ści 26 km, ma tutaj 1,5-2 m szeroko ści i 0,15-0,3 m gł ęboko ści. W samym mie ście znajduje si ę jezioro Klukom. Rynna tego jeziora ma długo ść ok. 2425 m, a szeroko ść 250 m. jego powierzchnia wynosi 85 ha, a średnia gł ęboko ść 8,2 m, maksymalna – 17,9 m. Linia brzegowa ma blisko 5900 m. Jeziora Klukom, Żeńsko oraz Radu ń poł ączone s ą ze sob ą kanałami. Jezioro Żeńsko to najmniejsze jezioro ci ągu jezior choszcze ńskich. Jego powierzchnia wynosi 31,1 ha. Jego długo ść to ok. 1290 m, szeroko ść 320 m. Linia brzegowa misy jeziora ma ok. 3250 m. najgł ębsze miejsce jeziora ma ok. 10,6 m, średnia gł ęboko ść wynosi 4,5 m. Jezioro Radu ń jest najwi ększym jeziorem na terenie gminy Choszczno. Jego powierzchnia wynosi 106,8 ha, długo ść 3400 m, a szeroko ść 440 m. najgł ębsze miejsce ma 11,4 m, a średnia gł ęboko ść tego jeziora wynosi 4 m. Linia brzegowa misy jeziora ma 8450 m. Pozostałe jeziora le żą ce na terenie gminy to: Zajezierze o pow. lustra wody 7,92 ha (Piasecznik), Piasecznik Du ży o pow. 13,16 ha, Piasecznik Mały o pow. 7,74 ha, Pływie o pow. 6,4 ha, Gle źno o pow. 9,47 ha, Sław ęcin o pow. 21,9 ha (Sulino), Piasecznik o pow. 8,26 ha (Stradzewo), Witoszy ńskie o pow. 1,52 ha, Witoszyn o pow. 4,8 ha, Chełpa Mała o

12 pow. 2,02 ha, Chełpa Du ża o pow. 5,23 ha, Rzeczyca o pow. 24,92 ha (Suliszewo), Rzecko Małe o pow. 1,38 ha, Rzecko o pow. 4,88 ha, Stobnica o pow. 16,5 ha ( śródle śne), Stobnica Mała o pow. 15,47 ha, Wielka Chojnica o pow. 22,73 ha, Korytowo Du że o pow. 66,38 ha, Korytowo Małe o pow. 8,53 ha, Stobno o pow. 30,88 ha (), Chojnica Mała o pow. 2,56 ha, Kołki o pow. 9,5 ha. Istnieje jeszcze kilka jezior bez nazwy. Przez teren gminy przebiegaj ą nastepuj ące cieki podstawowe: 1. rzeka Stobnica – 15,600 km ( dł. w granicach gminy), średni przepływ 0,228 m3/sek 2. rzeka Wardynka – 17,800 km (dł. w granicach gminy), średni przepływ 0,175 m3/sek 3. rzeka Ina (graniczna) – 16,900 (dł. w gr. gminy), średni przepływ 1,086 m3/sek 4. rzeka Mała Ina (graniczna) – 16,500 (dł. w gr. gminy), średni przepływ 0,279 m3/sek

b) wody podziemne

Konfiguracja terenu w obr ębie zabudowy poszczególnych miejscowo ści jest zró żnicowana. Warstw ę wodono śną studni stanowi ą głównie piaski drobne, średnie, gruboziarniste, pospółka i otoczaki. Gł ęboko ści odwiertów wynosz ą w wi ększo ści przypadków od 8 – 40 m. Rejestr wód podziemnych gminy Choszczno przedstawia si ę nast ępuj ąco: Choszczno – wodoci ągi miejskie – 7 studni – gł ęboko ść odwiertu-36 m / wydajno ść jednej studni 700 m3/db Suliszewo – PGK – 2 studnie – gł. odwiertu-40 m / wyd. jednej studni 70 m3/db Rzeczki – PGK -2 studnie – gł. odwiertu-30 m / wyd. jednej studni 60 m3/db Gle źno – PGK -2 studnie – gł. odwiertu-40 m / wyd. jednej studni 50 m3/db Zwierzy ń – PGK -2 studnie – gł. odwiertu-36 m / wyd. jednej studni 60 m3/db Stary Klukom – PGK – 2 studnie – gł. odwiertu 35 m / wyd. jednej studni 70 m3/db Radu ń – PGK – 2 studnie – gł. odwiertu 40 m / wyd. jednej studni 60 m3/db Piasecznik – PGK – 2 studnie – gł. odwiertu 36 m / wyd. jednej studni 70 m3/db – PGK – 2 studnie – gł. odwiertu 30 m / wyd. jednej studni 50 m3/db Korytowo – PGK – 2 studnie – gł. odwiertu 36 m / wyd. jednej studni 50 m3/db Kołki – PGK – 2 studnie – gł. odwiertu 35 m / wyd. jednej studni 60 m3/db Krzowiec – PGK – 1 studnia – gł. odwiertu 40 m / wydajno ść 50 m3/db Radaczewo – PGK – 2 studnie – gł. odwiertu 10 m / wydajno ść jednej studni 55 m3/db Bonin – PGK – 1 studnia – gł. odwiertu 8m / wydajność 45 m3/db Zam ęcin – PGK – 2 studnie – gł. odwiertu 27 m / wyd. jednej studni 50 m3/db

13 Poza tymi studniami w miejscowo ściach Kołki i Korytowo s ą prywatne studnie przydomowe. Kołki (istnieje 6 prywatnych studni przydomowych o gł ęboko ściach odwiertów w granicach od 8 – 10 m i wydajno ści od 15 – 25 m3/db). Korytowo (istnieje 9 prywatnych studni przydomowych o gł. odwiertów od 2 – 6 m i wydajno ści od 8 – 20 m3/db). Dane na podstawie informacji UM i G Choszczno.

6. Klimat

Według podziału na krainy klimatyczne wg Prawdzica 1961 r., obszar gminy Choszczno nale ży do Krainy – Barlinecko – Wałeckiej. Kraina obejmuje obszary sandrowe i równiny morenowe. Teren wzniesiony jest w granicach 60 – 120 m n.p.m. Okres wegetacyjny trwa 210-215 dni, okres zimy zaczyna si ę przed 31 XII i trwa 60-70 dni. Zaleganie pokrywy śnie żnej 30-50 dni, cho ć zdarzaj ą si ę zimy zupełnie bez śnie żne, a okresy bez śnie żne s ą pospolite niemal corocznie i trwaj ą średnio 40-60 dni. Średnia temperatura roczna w obr ębie krainy wyst ępuje w granicach 7,1-7,9 oC, średnia stycznia - 1,6 oC. Temperatury dla okresu maj – lipiec wynosz ą od 15-15,5 o C. Opady roczne – od 575-600 mm, a okresu maj – lipiec – od 180-200 mm. W dolinach rzecznych wyst ępuje du ża cz ęstotliwo ść wiosennych przymrozków. Kraina ta odznacza si ę najwy ższ ą sum ą opadów atmosferycznych, średnio w roku 170 dni z opadem, 40 dni z opadem śniegu najdłu ższ ą zim ą i najkrótszym okresem wegetacyjnym. Wiosna przychodzi ok. 14 dni pó źniej ni ż na zachodnich kra ńcach Polski, ale ok. 5-7 dni wcze śniej ni ż w centrum Pojezierza Pomorskiego i na Kaszubach. Pogoda potrafi by ć tu zupełnie inna, ni ż wewn ątrz pobliskiego kompleksu le śnego Puszczy Drawskiej.

7. Sozologia

a) gospodaraka wodno- ściekowa

Zakładem odprowadzaj ącym ścieki znacz ąco oddziaływuj ącym na jako ść wód powierzchniowych jest biologiczna Komunalna oczyszczalnia ścieków w Choszcznie. Wyniki analityczne ścieków oczyszczonych (kontrola przeprowadzona w zakresie wód w 2000r.) utrzymuj ą si ę poni żej parametrów okre ślonych w pozwoleniu wodno prawnym.

14 Przeci ętny dobowy odpływ ścieków to 3650 m 3/d. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Stobnica. Gmina Choszczno nie posiada kompleksowego rozwi ązania sytemu oczyszczania i odprowadzania ścieków wiejskich.

b) gospodarka odpadami

Kontrole przeprowadzone w roku 2000 w zakresie gospodarki odpadami obj ęły na terenie gminy Choszczno nast ępuj ące zakłady: - Fabryka Maszyn Budowlanych „Bumar” w Choszcznie Firma wytworzyła w 2000 r. 70,79 Mg odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych 18,79 Mg. W wyniku kontroli nie stwierdzono naruszenia przepisów ochrony środowiska. - PGK Spółka z o.o. w Choszcznie - PPU „WABET” w Choszcznie Obie te jednostki podczas kontroli nie posiadały uregulowa ń wynikaj ących z postanowie ń ustawy o odpadach. Celem kontroli była ocena post ępowania z odpadami azbestowymi. Na obszarze gminy Choszczno znajduje si ę składowisko odpadów komunalnych (czynne). w miejscowo ści Stradzewo o pow. 4,00 ha. Eksploatuj ący wysypisko - Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Spółka zo.o. - Choszczno, w roku 1999 ilo ść odpadów przyj ętych wynosiła 6 984 ton, stan nagromadzenia 23 484ton. W roku 1999 stanu formalno-prawnego brak.

c) zanieczyszczenie atmosfery

Zakłady maj ące znaczny wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego:  Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej - Choszczno  Zakłady Dziewiarskie „EMITEX” – Choszczno  Areszt Śledczy – Choszczno Według informacji uzyskanej w urz ędzie statystycznym z obszaru gminy w 2000 r. wyemitowano ogółem 61 t pyłu (ze spalania paliw 61 t), co stanowi 0,79% w województwie;

11610 t gazów (w tym: SO 2 - 54 t, NO - 21 t, CO 2 - 11484 t), co stanowi zaledwie 0,12% całkowitej emisji gazów. Dane uzyskane na podstawie informacji UM i G Choszczno.

15 Dane do niniejszego rozdziału zaczerpni ęto z raportów Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska za rok 1999 oraz 2000. LITERATURA Kondracki J. 1998. Geografia Regionalna Polski. PWN Warszawa.

16 II. WALORYZACJA BOTANICZNA

Celem waloryzacji botanicznej było rozpoznanie aktualnego stanu szaty ro ślinnej w mie ście w ró żnych ekosystemach i fizjocenozach oraz wyszukanie cennych fragmentów przyrody, które nie mog ą by ć nara żone na zniszczenie w wyniku działa ń gospodarczych. Badaniami terenowymi obj ęto cały obszar miasta. W opracowaniu szaty ro ślinnej główn ą uwag ę skierowano na fitocenozy w ekosystemach charakterystycznych dla tego obszaru oraz na rejestrowanie gatunków ro ślin cennych, rzadkich b ądź zagro żonych wygini ęciem. Gmina Choszczno pod wzgl ędem struktury wykorzystania gruntów jest gmin ą rolnicz ą, st ąd te ż wi ększo ść terenów jest lub było wykorzystywanych jako grunty orne, ł ąki oraz pastwiska. W ostatnich latach w gminie obserwuje si ę tendencj ę do wycofywania z użytkowania najsłabszych gruntów ornych, a przede wszystkim u żytków zielonych. Ma to dwojakie skutki - do pozytywnych nale ży zaliczy ć zmniejszenie obci ąż enia chemicznego środowiska, mniejsz ą penetracj ę obszarów warto ściowych przyrodniczo - ogólne "dziczenie" krajobrazu. Skutki negatywne to uruchomienie sukcesji na obszarach pół naturalnych, warto ściowych biotopów, ukształtowanych pod wpływem wielowiekowej gospodarki człowieka - w szczególno ści w obr ębie dolin rzecznych i zagł ębie ń terenowych.

1. Dotychczasowy stan wiedzy o szacie ro ślinnej i florze gminy

Dotychczasowe rozpoznanie zasobów flory i ro ślinno ści gminy Choszczno jest znikome w porównaniu z innymi obszarami woj. zachodniopomorskiego. Znane s ą doniesienia florystyczne z okolic Choszczna z drugiej połowy XIX w. (Ascherson 1864; Paeske 1876; 1878; Warnstorf 1871;1872), materiały te, maj ące walor archiwalny, s ą w wi ększo ści niedost ępne. Jedyn ą grup ą ekosystemów, badan ą szerzej w latach 60-tych XX w. były torfowiska (Jasnowski 1972; Jasnowski i in. 1974, Markowski; 1966, 1968, 1974; Jadczuk 1967). Wołejko 1982, 1996, 2000). Badane były niektóre stawki wiejskie (Bacieczko 1983). Dendroflory kilku parków wiejskich gminy dotyczyła praca Sienickiej i Kownasa (1961), obszerniejsze informacje na ten temat zawarto w dokumentacjach wykonywanych na przełomie lat 70-tych i 80-tych XX w. na potrzeby Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

17 2. Naturalna ro ślinno ść potencjalna

Na terenie gminy Choszczno dominuj ą przestrzennie siedliska żyznej buczyny ni żowej. S ą one zwi ązane z obszarem moreny dennej i czołowej. Tereny te, poło żone w cz ęś ci północnej południowej i zachodniej cz ęś ci gminy wykorzystywane s ą prawie w cało ści jako obszary gruntów ornych. Towarzysz ą im siedliska gr ądów subatlantyckich bukowo- dębowo -grabowych, wyst ępuj ących tutaj w żyznej postaci pomorskiej. Siedliska olsu środkowoeuropejskiego zwi ązane s ą z dolinami rzecznymi i podmokłymi zagł ębieniami terenu, w s ąsiedztwie wi ększych jezior. Wa żne, lecz zajmuj ące niewielkie przestrzenie, s ą siedliska ł ęgów jesionowo-wi ązowych, zwi ązane z dolinami niewielkich cieków.

3. Szata ro ślinna rzeczywista gminy Choszczno

Zestawienie zawarte w ANEKSIE prezentuje przegl ąd ro ślinno ści gminy. Ł ącznie stwierdzono wyst ępowanie 79 zespołów i zbiorowisk ro ślinnych, nale żą cych do 18 klas ro ślinno ści. Cz ęść to syntaksony pospolite lub słabo zagro żone w regionie, jednak 35 syntaksonów nale ży do rzadkich, znajduj ących si ę na li ście zagro żonych syntaksonów Wielkopolski . Stwierdzono: 4 zbiorowiska bezpo średnio zagro żone wymarciem (E), 15 zespołów i zbiorowisk nara żonych (V) oraz 16 zbiorowisk o istniej ącym, ale nieokre ślonym zagro żeniu (I). Stwierdzono wyst ępowanie zbiorowisk mezofilnych lasów li ściastych, kwa śnych lasów d ębowo-bukowych, lasów ł ęgowych i gr ądowych, ciepłolubnych zbiorowisk okrajkowych i kserotermicznych muraw, oraz zbiorowiska źródliskowe, szuwarowe i wodne, łąkowe i ziołoro ślowe. Do fitocenoz wykształconych w wyniku ingerencji człowieka nale żą świe że i umiarkowanie wilgotne ł ąki, jak te ż zbiorowiska wysokich bylin na przydro żach, zespoły ruderalne oraz segetalne, wyst ępuj ące w uprawach. Typowo wykształcone ekosystemy okresowo wysychaj ących "oczek" wyst ępuj ą licznie na dennomorenowym obszarze gminy. Ro ślinno ść tworz ą szuwary: pałkowe, je żogłówkowe, oczeretowe, ponikła błotnego i in. W oczkach okresowo wysychaj ących dno opanowuje zespół piszczadła wodnego i manny. W wi ększych zbiornikach wodnych rozwijaj ą si ę typowe zbiorowiska szuwarów wodnych: trzcinowych i oczeretowych, zespoły ro ślin o li ściach pływaj ących z gr ąż elem i grzybieniami, oraz zbiorowiska pleustonowe. Do rzadko ści nale ży zespół tworzony przez pływaj ący w ątrobowiec, stwierdzony w zbiorniku wodnym koło Chełpy. Innym cennym zespołem pleustonowym jest zespół rz ęsowo - pływaczowy z pływaczem zwyczajnym.

18 Dobrze rozwini ęta jest ro ślinno ść wodna i przybrze żna wi ększych jezior. Najwi ększy obszar zajmuje ro ślinno ść tworzona przez podwodne rdestnice, wywłóczniki i rogatki. Do osobliwo ści w skali regionu, lecz do ść licznie reprezentowane na terenie gminy, nale żą podwodne ł ąki tworzone przez wapniolubne glony – ramienice. Spotykane s ą w jeziorach gminy jez. Stobno i jez. k. Suliszewa. Do rzadko ści nale ży zespół budowany przez krynicznic ę t ępą. Zbiorowiska ł ąkowe na terenie gminy Choszczno zawierały szereg cennych elementów flory m. in. du że populacje pełnika europejskiego i storczyków jak te ż go ździk pyszny. Niestety wszystkie stanowiska tych interesuj ących ł ąk w okolicy Kołek, Rzecka, Korytowa, Choszczna i Smolenia ju ż nie istniej ą – s ą porzucone i zarastaj ą trzcin ą i pokrzyw ą. Niewielkie fragmenty wilgotnych ł ąk spotka ć mo żna m.in. w rejonie Łaszewa. Zaniechanie u żytkowania rolniczego podmokłych ł ąk prowadzi do szybkich zmian sukcesyjnych. We wczesnych stadiach rozwijaj ą si ę zbiorowiska ziołoro ślowe, o bogatym i cz ęsto interesuj ącym składzie florystycznym. Na tym etapie znajduje si ę cz ęść ł ąk w rejonie jez. Stobno. Równolegle post ępuje ekspansja turzyc i nitrofilnych szuwarów, poprzedzaj ąca rozwój zaro śli wierzbowych i młodników olszowych. W trakcie tego procesu dochodzi do utraty bioró żnorodno ści florystycznej. Nieliczne stanowiska ro ślinno ści torfotwórczej ograniczone s ą do niewielkich fragmentów na obszarze le śnym, głównie w zachodniej cz ęś ci Gminy. S ą to zbiorowiska mszarów wełniankowo -torfowcowych i turzycowisk - wskazane do ochrony w rezerwatach i użytkach ekologicznych. Obsuszone mszary przekształcaj ą si ę z nietorfotwórcze zespoły boru bagiennego . Do ciekawostek przyrodniczych gminy mo żna zaliczy ć kompleksy ro ślinno ści źródliskowej. S ą one głównie skoncentrowane w obr ębie Doliny Iny i w mniejszym stopniu zwi ązane s ą z wodami podziemnymi ujawniaj ącymi si ę w rynnach jeziornych i dolinach wód roztopowych. Ekosystemy źródliskowe tworz ą kompleksy przestrzenne obejmuj ące zbiorowiska podmokłych lasów: olsów i ł ęgów źródliskowych z niewielkimi powierzchniowo płatami wła ściwej ro ślinno ści źródeł i ich odpływów. S ą to skupienia wyspecjalizowanych mchów i w ątrobowców i ro ślinno ści małych cieków, w których dominuj ą gatunki manny, potocznika, rze żuchy gorzkiej i przetaczników i tr ędownika skrzydlastego. Najciekawsze fragmenty ekosystemów źródliskowych zaproponowano do ochrony w obr ębie ZPK „Dolina Stobnicy”. Ro ślinno ść muraw kserotermicznych wykształcona jest w gminie Choszczno bardzo fragmentarycznie. Rozwija si ę najcz ęś ciej na siedliskach zast ępczych, jak zbocza dróg i

19 skarpy żwirowni. Nagromadzenie murawek ciepłolubnych wyst ępuje w okolicy Rzecka i Korytowa. Zbiorowiska le śne gminy zasadniczo odpowiadaj ą siedliskom, na których si ę rozwijaj ą. Najbogatsze strukturalnie i florystycznie s ą lasy ł ęgowe, które stanowi ą zr ąb ro ślinno ści proponowanej do ochrony w rezerwatach. Zwi ązane s ą przestrzennie z dolinami małych cieków – dopływów Iny. Wyst ępuj ą te ż na torfowych, cz ęś ciowo odwodnionych obrze żach mis jeziornych. W źródliskowych odmianach ł ęgów spotka ć mo żna turzyc ę odległokłos ą, rze żuch ę gorzk ą, potocznika w ąskolistnego i śledziennic ę skr ętolistn ą. Do ciekawostek nale żą ł ęgi ze znacz ącym udziałem wi ązu, rozwijaj ące si ę na żyznych i wilgotnych glebach (okolice Radaczewa, brzeg jez. Korytowskiego). Bagienne olsy zwi ązane s ą na terenie gminy Choszczno głównie z siedliskami wodno- gruntowymi, spotykanymi w obr ębie kompleksów źródliskowych oraz (na obrze żach wi ększych jezior) z terenami l ądowiej ących zatok z nieznacznie oscyluj ącą wod ą powierzchniow ą. S ą to interesuj ące, puszcza ńskie układy biocenotyczne, o du żym znaczeniu jako ostoje fauny. W mniejszych zagł ębieniach spotykane s ą płaty olsów torfowcowych . Na najbardziej stromych zboczach jezior i w ąwozów wykształciły si ę fragmenty typowych kwa śnych buczyn . W drzewostanie dominuje buk, za ś sk ąpe runo tworzone jest przez zielne gatunki cieniolubne. Na pozbawionych ściółki glebach prawie zupełnie nie wyst ępuj ą mszaki. Lasy bukowo-d ębowe oraz lasy o zaburzonym składzie drzewostanu klasyfikowane jako bory mieszane zajmuj ą umiarkowanie ubogie siedliska świe że lub lekko wilgotne. Fitocenozy lasu gr ądowego zachowały si ę jedynie na niewielkich powierzchniach, na zboczach nad jeziorami. Najcz ęś ciej ich skład gatunkowy jest zaburzony, jak to ma miejsce np. nad jez. Żeńsko, gdzie licznie wprowadzono do drzewostanu d ąb czerwony. Katalog najwa żniejszych zbiorowisk le śnych gminy Choszczno uzupełniaj ą ró żne odmiany lasów gospodarczych z du żym udziałem gatunków iglastych. Na terenach rolnych i zurbanizowanych Gminy wyst ępuje ro ślinno ść zwi ązana ze skutkami działalno ści człowieka. Tworz ą j ą ekosystemy pól uprawnych, u żytki zielone, układy ro ślinno ści segetalnej i ruderalnej. Ze skrajami lasów, siedliskami ruderalnymi, zaniedbanymi parkami, ogrodami, cmentarzami itp. zwi ązane s ą zbiorowiska okrajkowe i ziołoro śla nitrofilne. Nale żą one do klas ciepłolubnych zbiorowisk okrajnikowych i pospolitych ro ślin azotolubnych, w śród których jednak że spotka ć mo żna osobliwo ści florystyczne, zwykle obcego pochodzenia np. rdestowiec sachali ński .

20 Pozostałe typy fitocenoz gminy Choszczno zwi ązane s ą z uprawami polowymi ró żnych typów. Stanowi ą je efemeryczne zbiorowiska ro ślin jednorocznych i tzw. chwastów, tworz ących układy przestrzenne z ro ślinno ści ą okresowo wilgotnych, mulistych zagł ębie ń śródpolnych. Interesuj ące fitocenotycznie wymokliska obserwowano na polach pomi ędzy Raduniem a Korytowem. Spo śród typów fitocenoz zbli żonych do typów siedlisk naturalnych, których ochrona wymaga wyznaczenia obszarów szczególnie chronionych wg przepisów Unii Europejskiej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 r.) na terenie gminy Choszczno wyst ępuj ą: - twarde oligo-mezotroficzne wody z ro ślinno ści ą bentosow ą formacji tzw. “ł ąki” ramienicowe (Chara) - stanowiska wymienione wy żej.

4. Wyst ępowanie chronionych siedlisk przyrodniczych

W gminie Choszczno stwierdzono wyst ępowanie siedlisk przyrodniczych, które zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001roku zostały poddane ochronie. Sposobem ochrony tych siedlisk jest, według ustawy o ochronie przyrody, ustanowienie obiektów chronionych przewidzianych ustaw ą tam, gdzie wymienione siedliska mog ą znale źć dogodne warunki. Poni żej zaprezentowano, list ę chronionych siedlisk i symbole obiektów przewidzianych do ochrony, omówionych szerzej w rozdziale V niniejszego opracowania.

Tabela I. Chronione siedliska i ich lokalizacja w proponowanych do ochrony obiektach w gminie Choszczno.

L.p. Nazwa zbiorowiska / siedliska Symbol obiektu

1. las gr ądowy u zbiegu Stobnicy i Wardynki w przewidywanym zespole przyrodniczo-krajobrazowym „Dolina Stobnicy” ZPK-2, w przewidywanym rezerwacie „Dolona Wardynki” R-2, na obrze żach jeziora Żeńsko - teren przewidywanego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Rynna jezior Klukom, Żeńsko i Radu ń” ZPK-3,

2. twardowodne oligomezotroficzne przewidywany u żytek ekologiczny ”Jezioro zbiorniki z podwodnymi ł ąkami Stobno" UE-8 ramienic

3. torfowiska przej ściowe i przewidywane u żytki ekologiczne „Stradzewo” trz ęsawiska UE-2, „Mszar koło Moglicy” UE-3, „D ęby nad mszarem” UE-6 oraz przewidywany rezerwat

21 „Mszar Bonin” R-3

4. olsy i łozowiska Nad jeziorem na terenie przewidywanego u żytku ekologicznego „Gle źno” UE-10, koło Sulina w granicach przewidywanego zespołu przyrodniczo- krajobrazowego „Sław ęcin” ZPK-1 , koło Radaczewa w przewidywany rezerwat „Ł ęgi koło Sław ęcina” R-1, w okolicach Piasecznika obszar chronionego krajobrazu „Choszczno – Drawno” OCHK-D

5. łęg jesionowo-olszowy Na obrze żach doliny Iny, przewidywanego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Dolina Stobnicy” ZPK-2 i przewidywanego rezerwatu „Dolina Wardynki” R-2, w dolinie strumieni koło Radaczewa w przewidywanym rezerwacie „Ł ęgi koło Sław ęcina” R-1, mi ędzy jez. Radu ń i Klukom teren przewidywanego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Rynna jezior Klukom, Żeńsko i Radu ń” ZPK-3, koło młyna Piasecznik obszar chronionego krajobrazu „Choszczno – Drawno” OCHK-D

6. naturalne eutroficzne zbiorniki W gminie wyst ępuj ą trzy kategorie jezior: wodne - ramienicowe przewidywany u żytek ekologiczny „Jezioro Stobno” UE-8 - mezotroficzne, przewidywany zespół przyrodniczo – krajobrazowy „Jezioro Kołki” ZPK-5 - eutroficze, wszystkie pozostałe jez. w gminie

5. Inwentaryzacja flory gminy

5.1. Ogólna charakterystyka flory

Na terenie gminy Choszczno udokumentowano wyst ępowanie 604 taksonów (gatunków, podgatunków i odmian) ro ślin naczyniowych i kilkana ście gatunków mszaków. List ę wszystkich stwierdzonych gatunków naczyniowych zawiera Zał ącznik 1. Jest to flora niezbyt liczna, w porównaniu z innymi gminami (np. gmina Barlinek) co wynika z jednej strony z niewielkiego zró żnicowania siedlisk Gminy Choszczno, o zdecydowanie rolniczym charakterze, z drugiej za ś z braku naukowych bada ń botanicznych na tym terenie.

22 5.2. Charakterystyka chronionej flory

Podstaw ą prawn ą ochrony gatunkowej ro ślin stanowi w Polsce Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 wrze śnia 2001r. (Dz. U. Nr 106, poz. 1167). W obr ębie rozpoznanej flory stwierdzono wyst ępowanie gatunków b ędących: pod ochron ą ścisł ą, pod ochron ą cz ęś ciow ą, zagro żonych na Pomorzu ( Żukowski, Jackowiak, 1995) oraz rzadkich i interesuj ących w skali regionalnej i lokalnej. Na obszarze gminy Choszczno, w wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji, stwierdzono wyst ępowanie 13 gatunków obj ętych całkowit ą ochron ą prawn ą. Pod ochron ą cz ęś ciow ą znajduje si ę 21 gatunków, w tym 11 gatunków ro ślin naczyniowych i 10 gatunków mszaków. Cz ęść gatunków chronionych jest równocze śnie rzadka: stwierdzono w tej grupie 1 gatunek wyst ępuj ący na Czerwonych listach w Polsce, 6 gatunków zagrożonych na Pomorzu i w Wielkopolsce, 7 gatunków zagro żonych w Meklemburgii i Brandenburgii. W tabeli poni żej przedstawiono kategorie zagro żeń według czerwonych ksi ąg i list ro ślin dla taksonów chronionych i zagro żonych wygini ęciem na Pomorzu. Poszczególne kategorie zagro żeń oznaczaj ą: • Ex - gatunki wymarłe i zaginione • E - wymieraj ące, których prze życie jest mało prawdopodobne, je śli nadal b ędą działa ć czynniki zagro żenia • V - nara żone. Je śli nie przestan ą działa ć czynniki powoduj ące zagro żenie, w niedalekiej przyszło ści znajd ą si ę w kategorii wymieraj ących na Pomorzu Zachodnim. • R - rzadko spotykane, tzn. o ograniczonych zasi ęgach geograficznych, o małych obszarach siedliskowych lub te ż wyst ępuj ące w du żym rozproszeniu; ust ępuj ące ze swoich stanowisk, je śli nie przestan ą działa ć czynniki powoduj ące zagro żenie w przyszło ści znajd ą si ę w kategorii nara żonych. • I - gatunek o nieokre ślonym zagro żeniu (E,V lub R). • K - gatunek o zagro żeniu niedostatecznie znanym. Dla czerwonych list Meklemburgii i Brandenburgii zastosowano nast ępuj ące oznaczenia: 0 – gatunki wymarłe lub zaginione, 1 – gatunki zagro żone wymarciem, 2 – gatunki silnie zagro żone, 3 – gatunki zagro żone, 4 - dla Meklemburgii a R dla Brandenburgii – gatunki potencjalnie zagro żone,

23 ? gatunki o nieokre ślonym zagro żeniu.

Tabela II. Wykaz stanowisk gatunków chronionych i cz ęś ciowo chronionych stwierdzonych na terenie gminy Choszczno.

(Inwewntaryzacja 2001/2002)

Przyj ęte skróty: E – Europejska czerwona lista ro ślin, PL – Lista ro ślin zagro żonych w Polsce (Zarzycki, Wojewoda, Heinrich 1992), PZ - Gin ące i zagro żone ro śliny naczyniowe Pomorza Zach. i Wielkopolski ( Żukowski, Jackowiak, 1995), KB – Gatunki ro ślin naczyniowych obj ęte Konwencj ą Berne ńsk ą, DH - Gatunki ro ślin naczyniowych obj ęte Dyrektyw ą Habitatow ą, CL – czerwona lista m - Meklemburgii, b – Brandemurgii.

Gatunki obj ęte ochron ą ścisł ą

Lp Nazwa gatunku E PL PZ KB DH CL Lokalizacja Liczba m/b stanowisk 1. Arcydzi ęgiel przy mo ście nad In ą 1 nadbrze żny

2. Orlik pospolity V ruiny ko ścioła w 2 Radaczewie, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-5 „Jezioro Kołki”

3. Kukułka V 2/2 przewidywany u żytek 1 szerokolistna ekologiczny UE-8 „Jezioro Słowno”

4. Rosiczka R I 3/3 przewidywany rezerwat 3 okr ągłolistna R-3 „Mszar Bonin”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-3 „Mszar koło Moglicy”

5. Kruszczyk przewidywany zespół 1 szerokolistny przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-1 „Sław ęcin”

6. Śnie życzka I V ruiny ko ścioła w 7 przebi śnieg Radaczewie i cmentarz,

24 Radaczewo k. Krzy ża, park w Radaczewie, cmentarz Piasecznik 2, przewidywany u żytek ekologiczny UE-1 „Młyn Piasecznik”, cmentarz Rzecko,

7. Bluszcz pospolity cmentarz Piasecznik 2, 17 Park w Sław ęcinie, Radaczewo - stary cmentarz, stary cmentarz w Chełpie oraz parku, stary cmentarz w lesie k. Rzeczek, Gle źno - Park, Park, Cmentarz Zam ęcin, Antoniewo przy drodze, cmentarz Rzecko, Wardy ń przy magazynie, i dom sołtysa, Cmentarz 1 przy drodze dojazdowej Wardy ń, Radu ń Park, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-4 „Jezioro Stobnica”, Zwierzy ń cmentarzyk

8. Grzybienie białe Jezioro Korytowo Małe, 8 Staw w Łaszewie, przewidywany u żytek ekologiczny UE-4 „Jezioro Pławie”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-5 „Jezioro Suliszewo, przewidywany u żytek ekologiczny UE-10 „Gle źno”, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-1 „Sław ęcin”

9. Gr ąż el żółty Jezioro Zajezierze 21 wysychaj ące oczko koło Piasecznika, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-1 „Sław ęcin”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-5 „Jezioro Suliszewo”,

25 jezioro koło Chełpy, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-3 „Rynna jezior Klukom, Żeńsko, Radu ń”, Jezioro przy żwirowni koło Gle źna, jezioro przy Rzecku, Staw w Łaszewie, jezioro koło Łaszewa, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-4 „Jezioro Stobnica”

10. Paprotka przewidywany zespół 2 zwyczajna przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-1 „Sław ęcin”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-3 „Mszar koło Moglicy”

11. Cebulica dwulistna przy drodze Choszczno - 2 Piasecznik, Łaszewo oczko

12. Pełnik europejski V 1/1 przewidywany zespół 1 przyrodniczo– krajobrazowy ZPK-4 „Jezioro Stobnica”

13. Barwinek w lesie o charakterze 2 pospolity gr ądu na północ od Stradzewa, Zwierzyn cmentarzyk

Gatunki obj ęte ochron ą cz ęś ciow ą

1 Konwalia majowa park w Radaczewie, Park 12 . w Sław ęcinie, brzeg lasu 1 kompleks źródliskowy, 4 przydro że w lasie o . charakterze gr ądu na północ od Stradzewa, las okolice Sław ęcina, lasy nad jeziorem Gardzko, lasy wokół przewidy- wanego u żytku ekolo- gicznego UE-4 „Jezioro Pławie, w przewidywa- nym zespole przyro- dniczo – krajobrazowym ZPK-2 „Dolina Stobnicy”

26 2 Go ździk kartuzek 3/3 przydro że przy lesie koło 4 . Rzeczek, przewidywany 1 użytek ekologiczny UE- 5 10 „Gle źno”, ciepłe . zbocze w Rzecku

3 Kruszyna pospolita jezioro Zajezierze, 31 . przewidywany rezerwat R- 1 1 „Ł ęg koło Sław ęcina”, 6 oczko śródpolne na północ . od Piaseczna, przewidywany u żytek ekologiczny UE-3 „Mszar koło Moglicy” i okolice, przewidywany rezerwat R- 3 „Mszar Bonin”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-6 „D ęby nad mszarem”, przewidywany zespół przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-1 „Sław ęcin”, przewidywany zespół przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-2 „Dolina Stobnicy”, okolice Gle źna, Radunia Korytowa, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-4 „Jezioro Stobnica”, przewidywany zespół przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-5 „Jezioro Kołki”

4 Przytulia wonna przewidywany zespół . przyrodniczo- 1 krajobrazowy ZPK-1 7 „Sław ęcin”,przewidywan . y zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-4 „Jezioro Stobnica” okolice Mogilicy i Jeziora Gradu ń

5 Kocanki piaskowe przydro że przy lesie koło 12 . Rzeczek, murawka koło 1 Chełpy, przydro że koło 8 Gle źna, żwirownia koło . Gle źna, koło jez. przy Rzecku, ugory koło Korytowa, stara żwirownia koło Gle źna, bagno + wysokie zbocze nad jeziorem,

27 przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-1 „Sław ęcin”, na terenie OC-2

6 Przylaszczka park w Kołkach 1 . pospolita, trojanek 1 9 .

7 Cis pospolity R 4/0 park w Sław ęcinie w 6 . Stradzewie w Pako ści, Roztoczu, park w Kołkach, Gostyczyn

8 Wil żyna ciernista 3/3 żwirownia k. Gle źna 1 .

9 Bobrek /3 torfowisko przy jeziorze 7 . trójlistkowy w Piaseczniku, oddz. 2 279h, torfowisko przy 0 jeziorze za Gle źnem, . przewidywany u żytek ekologiczny UE-8 „Jezioro Stobno”, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-5 „Jezioro Kołki” , mszar obok Górek

1 Porzeczka czarna przewidywany zespół 16 0 przyrodniczo- . krajobrazowy ZPK-1 2 „Śław ęcin”przewidywany 2 zespół przyrodniczo- . krajobrazowy ZPK-2 „Dolina Stobnicy”, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-4 „Jezioro Stobnica”, łąka podmokła Rzecko przewidywany rezerwat R-2 „Dolina Wardynki” kraw ędź doliny Iny na północ od Stradzewa, jezioro koło Chełpy

1 Kalina koralowa przewidywany rezerwat R- 15 1 3 „Mszar Bonin”,

28 2 przewidywany zespół 4 przyrodniczo-krajobrazowy . ZPK-1 „Sław ęcin”, przewidywany zespół przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-3 „Rynna jezior Klukom, Żeńsko, Radu ń”, przewidywany zespół przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-4 „Jezioro Stobnica” przewidywany zespół przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-5 „Jezioro Kołki”, okolice Mogilicy, Łaszewa, Radu ń, Bonina, jezioro koło Chełpy, jezioro przy Rzecku, park w Gle źnie

MSZAKI

1. Aulacomnium przewidywany rezerwat 6 palustre R-3 „Mszar Bonin”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-2 „Stradzewo”przewidywan y u żytek ekologiczny UE- 3 „Mszar koło Moglicy”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-6 „D ęby nad mszarem” na północ od Zdrojna

2. Calliergon jezioro Gle źno 1 cuspidatum

3. Polytrichum przewidywany u żytek 1 commune ekologiczny UE-3 „Mszar koło Moglicy”

4. Sphagnum fallax przewidywany u żytek 5 ekologiczny UE-2 „Stradzewo”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-3 „Mszar koło Moglicy” przewidywany u żytek ekologiczny UE-6 „D ęby nad mszarem”, na południowy-wschód od Bonina i na północ od Zdrojna

5. Sphagnum przewidywany u żytek 4 fimbriatum ekologiczny UE-2

29 „Stradzewo”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-6 „D ęby nad mszarem”, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-1 „Sław ęcin

6. Sphagnum przewidywany u żytek 2 magellanicum ekologicznyUE-3 „Mszar koło Moglicy” i przewidywany rezerwat R-3 „Mszar Bonin”

7. Sphagnum jezioro Zajezierze 1 nemoreum

8. Sphagnum przewidywany u żytek 2 palustre ekologiczny UE-2 „Stradzewo” przewidywany u żytek ekologiczny UE-3 „Mszar koło Moglicy”

9. Sphagnum przewidywany rezerwat 1 recurvum R-3 „Mszar Bonin”

10. Sphagnum na wschód od squarrosum przewidywanego rezerwatu R-3 „Mszar Bonin”, przewidywany użytek ekologiczny UE-2 „Stradzewo”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-10 „Gle źno”, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-1 „Sław ęcin”, Jezioro Gle źno

5.3. Charakterystyka gin ącej i zagro żonej flory

W trakcie inwentaryzacji stwierdzono wyst ępowanie gatunków ro ślin zagro żonych wygini ęciem, wykazywanych w tzw. „czerwonych ksi ęgach” gatunków oraz gatunków uznawanych za interesuj ące i rzadkie w skali regionalnej. Lista tych taksonów, obejmuje tak że gatunki, maj ące nieliczne stanowiska na terenie gminy Choszczno.

30 Uwzgl ędniaj ąc, scharakteryzowane wcze śniej, gatunki chronione, stwierdzono 2 gatunki wyst ępuj ące na Czerwonych Listach w Polsce, 14 gatunków zagro żonych na Pomorzu i w Wielkopolsce, i 41 gatunków zagro żonych w Meklemburgii i Brandenburgii. Jest to ilo ść niewielka, ale porównywalna ze wska źnikami uzyskiwanymi dla innych gleb rolniczych, funkcjonuj ących w obr ębie podobnych typów krajobrazów. Na terenie gminy Choszczno nie stwierdzono gatunków z listy CORINE i wykazywanych przez Konwencj ę Berne ńska.

Du ża powierzchnia gminy i brak bada ń botanicznych na jej terenie ka że s ądzi ć, że w przyszło ści lista gatunków i stanowisk interesuj ących ro ślin ulegnie dalszemu rozszerzeniu.

Tabela II-3. Wykaz stanowisk gatunków flory gin ącej i zagro żonej wymarciem na obszarze gminy oraz flory b ędącej przedmiotem zainteresowania Konwencji Berne ńskiej i Dyrektywy Habitatowej.

(Inwewntaryzacja 2001/2002)

Przyj ęte skróty: PL – Lista ro ślin zagro żonych w Polsce (Zarzycki, Wojewoda, Heinrich 1992), PZ - Gin ące i zagro żone ro śliny naczyniowe Pomorza Zach. i Wielkopolski ( Żukowski, Jackowiak, 1995), KB – Gatunki ro ślin naczyniowych obj ęte Konwencj ą Berne ńsk ą, DH - Gatunki ro ślin naczyniowych obj ęte Dyrektyw ą Habitatow ą, CL – czerwona lista m - Meklemburgii, b – Brandemurgii.

Kategoria zagro żenia Stwierdzenie w sezonie PL PZ KB DH CL m/b Lp Nazwa gatunkowa Lokalizacja 2001/2002 Uwagi

1. jodła pospolita, V /1 na zachód od drogi 3 stanowiska jodła biała Stradzewo – Sław ęcin; Wickowo – park; Wardy ń - park

2. klon polny, R /3 Zam ęcin; na zachód 3 stanowiska paklon od rogi Choszczno – Drawno; Chełpa - park

3. krwawnik /3 przewidywany zespół 1 stanowisko panno ński przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-5 „Jezioro Kołki”

4. przywrotnik 2/1 przewidywany zespół 2 stanowiska połyskuj ący przyrodniczo-

31 krajobrazowy ZPK-3 „Rynna jezior Klukom, Żeńsko, Radu ń”, Radu ń

5. modrzewnica V 3/2 przewidywany 2 stanowiska zwyczajna rezerwat R-3 „Mszar Bonin”

6. łopian gajowy R przewidywany zespół 1 stanowisko przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-3 „Rynna jezior Klukom, Żeńsko, Radu ń”

7. zawci ąg 3/ przewidywany zespół 2 stanowiska pospolity, przyrodniczo- laseczki krajobrazowy ZPK-5 „Jezioro Kołki”; na południe od Gle źna

8. owsica omszona 3/3 na południe od 1 stanowiska Smolenia

9. dr żą czka średnia 2/3 na wschód od 1 stanowisko Korytowa

10. łącze ń /3 przewidywany zespół 2 stanowiska baldaszkowy przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-3 „Rynna jezior Klukom, Żeńsko, Radu ń”, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-4 „Jezioro Stobnica”

11. czermie ń błotna /3 przewidywany 11 stanowisk rezerwat R-3 „Mszar Bonin” i jego okolice, przewidywany u żytek ekologiczny UE-2 „Stradzewo” przewidywany u żytek ekologiczny UE-3 „Mszar koło Moglicy”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-6 „D ęby nad mszarem”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-10

32 „Gle źno”, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-1 „Śław ęcin”, na zachód od Radunia; Gle źno - park

12. rz ęś l I V/E na północny – wschód 1 stanowisko wielkoowockowa od Kołków

13. turzyca tunikowa 2/3 przewidywany u żytek 3 stanowiska ekologiczny UE-10 „Gle źno”; na północny – wschód od Korytowa; przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-2 „Dolina Stobnicy”

14. turzyca wiosenna 3/3 Wardy ń – park; 2 stanowiska Rzecko

15. turzyca V 3/ przewidywany u żytek 1 stanowisko dwustronna ekologiczny UE-8 „Jezioro Stobno”

16. turzyca 2/3 przewidywany 1 stanowisko gwiazdkowata rezerwat R-3 „Mszar Bonin”

17. turzyca nitkowata 2/2 przewidywany rezerwat 3 stanowiska R-3 „Mszar Bonin”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-10 „Gle źno”, okolice Górki

18. turzyca bagienna V V 2/2 przewidywany 2 stanowiska rezerwat R-3 „Mszar Bonin”

19. turzyca pospolita 3/3 przewidywany u żytek 2 stanowiska ekologiczny UE-6 „D ęby nad mszarem” na północny – wschód od Korytowa

20. turzyca wczesna 1/ na północny – wschód 1 stanowisko od Korytowa

21. turzyca 3/3 przewidywany 4 stanowiska dzióbkowata rezerwat R-3 „Mszar

33 Bonin”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-3 „Mszar koło Moglicy”; na północny – wschód od Mogilnicy

22. rogatek V przewidywany u żytek 3 stanowiska krótkoszyjkowy ekologiczny UE-7 „Mokradło koło Rzeczek”,przewidywa ny u żytek ekologiczny UE-10 „Gle źno”; na południe od Pako ści

23. szczwół plamisty R Piasecznik; przy 11 stanowisk drodze Korytowo – Goleza; Rzecko; na południowy – wschód od Rzecka; okolice Gle źna; na południowy – zachód od Rzeczki; na południe od Zwierzynia; na zachód od Starego Klukomia; Kleszczewo; Sław ęcin; okolice UE - 10

24. kokorycz pusta /3 Gle źno – park 1 stanowisko

25. wełnianka /3 przewidywany 6 stanowisk pochwowata rezerwat R-3 „Mszar Bonin”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-2 „Stradzewo” przewidywany u żytek ekologiczny UE-3 „Mszar koło Moglicy”, okolice Piasecznika

26. wi ązówka 2/ na północny – wschód 1 stanowisko bulwkowata od Korytowa

27. okr ęż nica 3/3 na północny – wschód 10 stanowisk bagienna od Kołków; na południe od Kołków; okolice przewidywanego użytku ekologicznego

34 UE-3 „Mszar koło Moglicy”;oczko wodne na południowy –zachód od Piasecznika, okolice Jeziora Radu ń, przewidywany rezerwat R-3 „Mszar Bonin”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-7 „Mokradło koło Rzeczek”, przewidywany u żytek ekologiczny UE-8 „Jezioro Stobno”, przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-1 „Sław ęcin”

28. wąkrota 3/ na północ od Zdrojna, 2 stanowiska zwyczajna okolice Jeziora Wielka Chojnica

29. oman ł ąkowy 3/3 na południowy – 1 stanowisko wschód od Kołków

30. sit drobny 2/ na północ od Zdrojna 1 stanowisko

31. tymotka 3/3 okolice Rzeczki; 2 stanowiska Boehmera okolice Korytowa

32. topola czarna V /1 Przybrze że Jeziora 15 stanowisk Piasecznik Mały;; na południe i północny wschód od Kołków; Gostyczyn – park; na zachód od drogi Smole ń – Choszczno; na południowy zachód od Korytowa; na północ od Gle źna; Sław ęcin; na północny wschód od Korytowa; parki w : Roztoczu, Chełpie, Gle źnie, Wardyniu, Starym Klukomiu; przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-3 „Rynna jezior Klukon, Żeńsko, Radu ń

35 33. pi ęciornik 2/3 Rzecko 1 stanowisko piaskowy

34. pi ęciornik błotny 3/3 na północ od Zdrojna; 10 stanowisk oczko wodne na południowy zachód od Piasecznika; oczko wodne na zachód od Gle źna; przewidywany użytek ekologiczny UE-3 „Mszar koło Moglicy; przewidywany u żytek ekologiczny UE-10 „Gle źno; przewidywany u żytek ekologiczny UE-8 „Jezioro Stobno; przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-1 „Sław ęcin”;

35. jaskier wielki 3/2 przewidywany u żytek 3 stanowiska ekologiczny UE-4 „Jezioro Pławie”; przewidywany u żytek ekologiczny UE-8 „Jezioro Stobno”; przewidywany u żytek ekologiczny UE-10 „Gle źno”

36. przygiełka biała V/E 2/2 przewidywany 1 stanowisko rezerwat R-3 „Mszar Bonin”

37. szałwia ł ąkowa 3/3 na zachód od Rzeczki 1 stanowisko

38. krwi ści ąg 3/3 na północny – wschód 2 stanowiska mniejszy od Korytowa

39. skalnica 3/ na północny – wschód 2 stanowiska ziarenkowata od Korytowa; Rzecko

40. bagnica torfowa V/E 2/1 przewidywany 1 stanowisko rezerwat R-3 „Mszar Bonin”

41. lepnica 2/3 przewidywany u żytek 1 stanowisko wąskopłatkowa ekologiczny UE-10 „Gle źno”

36 42. pływacz 3/3 Jezioro Zajezierze na 7 stanowisk zwyczajny zachód od Piasecznika przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-5 „Jezioro Kołki; na północny zachód od Golczy; przewidywany u żytek ekologiczny UE-5 „Jezioro Suliszewo”; przewidywany u żytek ekologiczny UE-8 „Jezioro Stobno”; przewidywany u żytek ekologiczny UE-10 „Gle źno”

43. żurawina błotna V /3 przewidywany u żytek 4 stanowiska ekologiczny UE-3 „Mszar koło Moglicy”; przewidywany u żytek ekologiczny UE-2 „Stradzewo ; przewidywany rezerwat R-3 „Mszar Bonin”

44. kozłek bzowy I przewidywany 2 stanowiska rezerwat R-1 „Ł ęg koło Sław ęcina; przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-2 „Dolina Stobnicy”

45. dziewanna 3/ na północny – wschód 1 stanowisko drobnokwiatowa od Rzeczki

Wykaz gatunków flory gin ącej i zagro żonej wymarciem maj ące nieliczne stanowiska na terenie gminy Choszczno:

 szparag lekarski  licznik drobnoowockowy  dzwonek brzoskwiniolistny  dzwonek jednostronny  turzyca naje żona  turzyca le śna  świerz ąbek bulwiasty  niciennica drobna

37  bodziszek ł ąkowy  zachyłka trójk ątna  kłosówka mi ękka  niecierpek himalajski  sit chudy  mysiurek male ńki  lepi ęż nik ró żowy  gorysz pagórkowy  żankiel zwyczajny, rannik  sitowie Tabernemontana  tr ędownik oskrzydlony  rojnik murowy  mlecz błotny  je żogłówka pojedyncza  fiołek błotny

5.4. Charakterystyka flory b ędącej przedmiotem zainteresowania Konwencji Berne ńskiej i Dyrektywy Habitatowej

Na terenie gminy Choszczno nie stwierdzono gatunków z listy CORINE i wykazywanych przez Konwencj ę Berne ńska. Jedyny gatunek b ędący przedmiotem zainteresowania Dyrektywy Habitatowej – śnie życzka przebi śnieg ma na terenie gminy szereg stanowisk o zdecydowanie antropogenicznym pochodzeniu, gdy ż gmina Choszczno le ży poza naturalnym zasi ęgiem tego gatunku.

5.5. Charakterystyka flory wymarłej na obszarze gminy

W trakcie niniejszej inwentaryzacji i waloryzacji aktywnie poszukiwano stanowisk ro ślin wskazywanych we wcze śniejszych opracowaniach. Ze wzgl ędu na fakt, że doniesienia florystyczne dotyczyły niemal wył ącznie gatunków torfowiskowych (Markowski i Jasnowski), wła śnie ta grupa gatunków stała si ę podstaw ą porówna ń. Nie odnaleziono ł ącznie 35 gatunków. Pełna lista gatunków flory wymarłej stwierdzonych w gminie Choszczno, zawiera tabela 1a w ANEKSIE. W śród nich s ą gatunki chronione, zagro żone i rzadkie, ust ępuj ące ze stanowisk na obszarze kraju i Europy, a tak że kilka gatunków pospolitszych, notowanych m.in. w parkach wiejskich. Do wyników tej analizy nale ży podchodzi ć z ostro żno ści ą, gdy ż nie zawsze udało si ę odnale źć konkretne stanowisko, opisane nieprecyzyjnie w publikacjach sprzed lat. Istnieje równie ż mo żliwo ść , że cz ęść stanowisk podawanych z dawnego powiatu choszcze ńskiego znajduje si ę poza granicami gminy Choszczno. Faktem jest natomiast, że kilka konkretnych obiektów torfowiskowych uległo w

38 ostatnim okresie całkowitemu zniszczeniu, a wi ększo ść parków podworskich została zdewastowana.

5.6. Charakterystyka flory b ędącej przedmiotem zbioru dla celów leczniczych

Zasoby ro ślin farmakopealnych na terenie gminy Choszczno s ą małe. Jedynym gatunkiem, którego populacje w stanie dzikim umo żliwiaj ą ewentualne kontrolowane pozyskanie, jest kruszyna pospolita. Wi ększe skupienia tej ro śliny obserwowano na terenie oddziałów le śnych Nadle śnictw Choszczno i Drawno.

5.7. Charakterystyka gatunków ekspansywnych i stanowi ących zagro żenie dla innych cennych gatunków

W trakcie bada ń w gminie Choszczno obserwowano przenikanie niektórych neofitów do zbiorowisk ro ślinnych. Cz ęsto obserwowano niecierpek drobnokwiatowy – Impatiens parviflora , sporadycznie niecierpek himalajski. Spo śród tych gatunków jedynie ekspansywny niecierpek drobnokwiatowy mo że stanowi ć zagro żenie dla rodzimych gatunków ro ślin, wypieraj ąc je i zajmuj ąc ich miejsce w lokalnych fitocenozach.

5.8. Charakterystyka i analiza zmian w składzie flory gminy jakie zaszły na przestrzeni czasu

Analizuj ąc zmiany składu florystycznego, jakie zaszły na terenie gminy Choszczno na przestrzeni ok. 40 lat, mo żna stwierdzi ć, że s ą to zjawiska typowe dla podobnych obszarów Polski północno-zachodniej na terenach tzw. Ziem Odzyskanych. W grupie gatunków podawanych w literaturze, a nieodnalezionych na terenie gminy, znajduj ą si ę przedstawiciele flory siedlisk, których areał uległ w gminie znacznej redukcji b ądź całkowitemu zniszczeniu.

Mo żna wyró żni ć dwie główne grupy gatunków: ro śliny oligo- i mezotroficznych torfowisk węglanowych i mszarnych oraz egzotyczne ro śliny drzewiaste, wprowadzone do flory parkowej. Wi ększo ść utraconych gatunków to ro śliny zagro żone w du żym stopniu na całym obszarze kraju lub w regionie.

39 6. Charakterystyka flory wymagaj ącej podj ęcia działa ń konserwatorskich

W świetle zestawionych danych archiwalnych i aktualnych rodz ą si ę postulaty dotycz ące potrzeb i zakresu działa ń konserwatorskich w odniesieniu do flory. Działania te powinny by ć prowadzone co najmniej dwukierunkowo: powinna by ć realizowana ochrona w obr ębie istniej ących i projektowanych obiektów przestrzennych oraz realizowana polityka w celu utrzymania b ądź restytucji kluczowych dla flory siedlisk na obszarach gminy nie obj ętych bezpo średni ą ochron ą. Dla wyznaczonych obiektów powinny zosta ć sporz ądzone profesjonalne plany ochrony i ich rozstrzygni ęcia szczegółów, powinny decydowa ć o formie i intensywno ści zabiegów ochronnych, dopasowane do wymaga ń konkretnych gatunków. Równolegle do prac zwi ązanych z powoływaniem obiektów i ich ochron ą nale ży wspomóc wysiłki na rzecz utrzymania b ądź odtworzenia form gospodarowania w środowisku daj ących szans ę przetrwania gatunków, w tym „gatunków specjalnej troski”. Chodzi o utrzymanie mozaiki siedlisk w ramach tradycyjnego krajobrazu rolniczego. Głównym przedmiotem aktywno ści powinny by ć murawy ciepłolubne oraz wilgotne ł ąki, w szczególno ści na siedliskach zasilanych przez wody gruntowe i zasobnych w wap ń. Konieczne jest stworzenie programu wsparcia organizacyjnego i materialnego dla wła ścicieli i u żytkowników takich terenów. W takim zintegrowanym programie powinny uczestniczy ć ró żne podmioty: wła ściciele gruntów, administracja rz ądowa, samorz ąd gminny i administracja Lasów Pa ństwowych. Konieczne b ędzie zapewne uruchomienie zewn ętrznych środków pomocowych.

6.1. Charakterystyka flory o cechach pomnikowych, chronionej lub zasługuj ącej na ochron ę jako pomniki przyrody

Drzewa o cechach pomników przyrody wyst ępuj ą najcz ęś ciej w parkach i we wsiach, niekiedy za ś w alejach przydro żnych. Podstaw ą zakwalifikowania jako pomnik przyrody poszczególnych gatunków drzew było kryterium obwodów w pier śnicy i zwi ązanego z nim wieku. W gminie Choszczno istnieje 39 drzew uznanych za pomniki przyrody. Proponuje si ę obj ąć t ą form ą ochrony nast ępnych 64 obiektów - drzewa rosn ące pojedynczo lub w grupach oraz aleje, które opisano w rozdziale V. Pod wzgl ędem ilo ści okazałych drzew gmina Choszczno jest bogata, st ąd te ż nale ży chroni ć wszelkie istniej ące zadrzewienia i drzewa pojedyncze.

40 6.2. Charakterystyka zagro żeń i perspektyw gatunków ro ślin chronionych, zagro żonych wygini ęciem i rzadko spotykanych

Analiza flory chronionej, zagro żonej i rzadkiej na terenie gminy Choszczno potwierdza ogólne trendy obserwowane w stosunku do tych ro ślin na terenie kraju i regionu. Mo żna stwierdzi ć że w wypadku wi ększo ści ro ślin chronionych nie b ędących równocze śnie ro ślinami zagro żonymi, sytuacja jest stabilna, a charakter siedlisk i sposób ich u żytkowania zabezpiecza mo żliwo ść przetrwania tych gatunków na terenie gminy. Odmiennie wygl ąda sytuacja ro ślin nale żą cych do wysokich kategorii zagro żenia. Uwarunkowania, wpływaj ące na dynamik ę ich populacji, natomiast proponowane kierunki działa ń ochronnych omówiono w rozdz. 6.

7. Charakterystyka zieleni parkowej, cmentarnej i innej zwi ązanej z ludzkimi osiedlami

7.1. Parki miejskie, wiejskie, pałacowe i dworskie

Gmina Choszczno nale ży do najbogatszych na Pomorzu Zachodnim pod wzgl ędem liczby zabytkowych zało żeń pałacowo-parkowych. Stwierdzono wyst ępowanie 19 parków dworskich i 1 miejskiego z czego 6 wpisanych zostało do Rejestru Zabytków. 17 obiektów posiada dokumentacj ę dendrologiczno-techniczn ą, znajduj ącą si ę w zasobach Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Rozporz ądzeniem Wojewody Gorzowskiego z dn. 1.03.1993 (Dz. Urz. Woj. Gorzowskiego Nr 3, poz. 33 z dn. 30.03.1993 r.) tereny na obszarach wsi pokryte drzewostanami o charakterze parkowym uznano za parki wiejskie. Ich drzewostan o cechach pomnikowych zestawiono w tabela II-4. W wielu miejscowo ściach gminy znajduj ą si ę fragmenty zieleni, b ędące pozostało ści ą po cmentarzach wycofanych z u żytkowania. Cz ęść z tych obiektów stanowi fragmenty wi ększych układów zieleni, w tym zespołów pałacowo-parkowych.

Tabela II-4. Wykaz parków gminy Choszczno stwierdzonych w trakcie inwentaryzacji w sezonie 2001/2002 r.

L.p. Lokalizacja Powierzch- Nazwa parku, rodzaj, oraz ewentualny wła ściciel

41 *Nr. rej. nia [ha] zabytków

1. Piasecznik 0,8 Park dworski, o charakterze zadrzewienia naturalnego poło żonego mi ędzy jeziorami (Małym i Du żym). Zało żony w drugiej połowie XIX w. własno ść AWRSP. Park w chwili obecnej prawie nie istnieje. Wi ększo ść drzew została po II wojnie wyci ęta pod prowizoryczny wybieg dla bydła, zajmuj ący prawie połow ę dawnego zało żenia parkowego. Pojedyncze drzewa zachowały si ę wokół dworu i przy południowo-wschodniej granicy parku. Przy jeziorze park przechodzi w nadbrze żny ł ęg. Drzewostan tworz ą dęby (jeden okaz pomnikowy), klony, lipy jesiony i wiązy. Łącznie stwierdzono 7 gat. drzew, w tym 1 gat. iglastych i 3 gat. krzewów. Park jest zaniedbany a stan zdrowotny drzewostanu mo żna okre śli ć jako średni. Wi ązy w parku dotkni ęte s ą chorob ą wi ązow ą.

2. Choszczno 2,09 Park powstał w latach 40- tych XIX w jako miejski park Park miejski krajobrazowy. Zachowany starodrzew z okazałymi d ębami, im. wi ązami, lipami, klonami i kasztanowcami. Istniej ą dawne alejki Moniuszki. spacerowe. Przy granicy wschodniej zachowany odcinek średniowiecznego miejskiego muru obronnego.

3. Radaczewo 4,30 Park pałacowy zało żony w XIX w. jako park krajobrazowy typu naturalistycznego. Park utworzono na niewielkim wzniesieniu *. 282/79 otoczonym mokradłami, których wody odpływaj ąc na północ zasilaj ą pas ł ęgu w dolinie strumienia. Nie istniej ący dzi ś pałac zamykał od północy dziedziniec, wzdłu ż którego istniej ą budynki gospodarcze wybudowane w latach 1872-73 (Grecki, 1978). Od północnego-zachodu prowadzi aleja dojazdowa z kasztanowców. Park w cz ęś ci północnej został uszczuplony przez zabudowania hodowlane. Na du żym obszarze od strony południowej i północnej dokonano zr ębu drzewostanu, pozostawiaj ąc jedynie nieliczne stare i grube drzewa. Zatarło to układ przestrzenny parku. Odtworzenie dawnego zarysu dróg parkowych i polan jest mo żliwe jedynie w cz ęś ci środkowej parku. W przeszło ści park nale żał do najciekawszych obiektów tego typu w regionie. Rejestrowano w nim ok. 40 gatunków drzew i krzewów, w tym szereg interesuj ących gatunków egzotycznych: dąb błotny, lipa ameryka ńska, lipa srebrzysta, orzesznik pi ęciolistkowy, tulipanowiec ameryka ński, jodła kaukaska, jałowiec wirginijski. W chwili obecnej w drzewostanie dominuj ą dęby i buki, w tym buki w odmianie czerwonolistnej i d ęby w odmianie piramidalnej. Wiele z nich posiada wymiary pomnikowe, przekraczaj ące 6 m obwodu. Skład dendroflory uzupełniaj ą jesion, jarz ębina, jawor, brzoza, d ąb czerwony, trójiglicznia. W porównaniu ze stanem uprzednim park niemal zupełnie zdewastowany

4. Sław ęcin 6,40 ha Park pałacowy zało żony w XIX w. Pow. 6,40 ha w tym wód 0,20 ha, własno ść gminy. Dobrze zachowany starodrzew, drzewa o charakterze pomnikowym (d ąb szypułkowy, platan, klon pospolity, modrzew). Najwi ększy udział w starym drzewostanie, licz ącym kilkaset okazów w wieku 120-200 lat maj ą d ęby, buki,

42 świerki, jesiony, lipy i kasztanowce.

5. Stradzewo 2,40 Park o charakterze pałacowym i przyko ścielnym. Własno ść AWRSP. Powstanie parku przyko ścielnego datowane jest na *nr. 279/79 XVII w., natomiast cz ęś ci przypałacowej na II połow ę XIX w. Wschodnia cz ęść parku, znajduj ąca si ę w bezpo średnim sąsiedztwie dobrze zachowanego pałacu jest najbogatsza pod wzgl ędem florystycznym. W całym parku stwierdzono wyst ępowanie ok. 30 gat. ro ślin drzewiastych. Dominuj ą kasztanowce, lipy, d ęby, klony oraz drzewa iglaste, niektóre z nich w wieku 140-180 lat. W śród starodrzewu okazy lipy drobnolistnej o obw. 5,60 i 4,50 m, d ąb (4 m), stare buki, klony, cisy. Gatunki egzotyczne reprezentowane s ą przez cyprysik Lawsona, żywotnik i daglezj ę. Park dobrze utrzymany, pod opiek ą u żytkowników pałacu.

6. Pako ść 1,70 Park dworski z drugiej połowy XIX w., obecnie własno ść prywatna. Istnieje dwór, w zmienionej formie. Zachowana jest cz ęść starodrzewu, głównie d ęby w wieku 100-140 lat, stanowi ące ok. 80 % drzewostanu.. W pn.-zach. naro żniku znajduje si ę mały cmentarz. Na terenie parku wyró żniono 8 gat. drzew li ściastych (d ąb szypułkowy, d ąb czerwony, brzoza, lipa, jesion, klon, kasztanowiec), 3 gat. drzew iglastych (cis, modrzew i świerk) i 4 gat. krzewów. Park mocno zaniedbany, długi okres słu żył jako wybieg dla bydła.

7. Radlice 2,0 Park dworski, o cechach parku naturalistycznego, zało żony w połowie XIX w., własno ść gminy. Cz ęś ciowo zachowane budynki gospodarcze i starodrzew. Zachowane s ą 3 szt. głogu o formie drzewiastej, rosn ące przy dawnej bramie wjazdowej oraz egzemplarze drzew z zało żenia pierwotnego i szpaleru otaczaj ącego zespół parkowy. Ł ącznie stwierdzono 8 gat. drzew li ściastych, 1 gat. iglasty i 4 gat. krzewów. Dominuj ą d ęby i jesiony w wieku 100-140 lat. Okazy pomnikowe osi ągaj ą 160-200 lat. Stan zdrowotny drzewostanu jest dobry. Układ zało żenia czytelny, ale park bardzo zaniedbany i za śmiecony.

8. Roztocze 2,50 Park dworski, zało żony w XIX w., własno ść AWRSP. Z pierwotnego zało żenia dworskiego zachowała si ę cz ęść budynków inwentarskich i starodrzewu. Drzewostan w dobrym stanie zdrowotnym, jednolity pod wzgl ędem wieku (90-140 lat), mało urozmaicony pod wzgl ędem florystycznym. Wyst ępuj ą drzewa rodzime: topola czarna, grab, jesion, kasztanowiec, klon, lipa, cis (na polanie parkowej), modrzew i świerk. Park nieu żytkowany i zaniedbany, cz ęść północna zabagniona.

9. Chełpa 0,70 Park dworski zało żony prawdopodobnie w II połowie XIX w, cho ć niektóre starsze egzemplarze drzew sugeruj ą, że ju ż wcze śniej wzdłu ż granic zało żenia istniały pojedyncze zadrzewienia, własno ść AWRSP. Dwór i zabudowania gospodarcze zniszczone w czasie II wojny światowej (ruiny rozebrano w latach 50-tych) a grunty rozparcelowano. Park o swobodnym układzie, zało żony z u życiem wył ącznie drzew rodzimych. Obecnie zachowany w pierwotnych granicach, lecz

43 jego układ wewn ętrzny jest zatarty. Zachowany starodrzew z okazami o wymiarach pomnikowych (140-180 lat) tworzony przez lip ę drobnolistn ą i szerokolistn ą, kasztanowce, buk, d ąb szypułkowy i bezszypułkowy, jesion, klon, jawor, grab, robini ę. Łącznie stwierdzono 12 gat. drzew li ściastych, 2 gat. drzew iglastych i 4 gat. krzewów. Park zaniedbany, zaro śni ęty krzewami śnieguliczki i bzu lilaka.

10. Rzeczka Pozostało ść drzewostanu parku pałacowego, zało żonego prawdopodobnie w XIX w. W latach 60-tych XX w. park niemal w cało ści wyci ęto. Pozostało jedynie niewielkie skupienie drzewostanu, szpalery wi ązowe wokół sadu i aleja lipowa przy drodze dojazdowej. W drzewostanie dominuje wi ąz polny, robinia, lipa, jawor, kasztanowiec. Wiek starych drzew szacuje si ę na 140-160 lat.

11. Gle źno 4,43 Park pałacowy, b ędący własno ści ą gminy (działka 61/1). Powierzchnia obecna 4,13 ha, w tym dwa stawki poło żone w * nr 283/79 cz ęś ci południowo-wschodniej. Pałac uległ całkowitemu zniszczeniu w czasie II wojny światowej, pozostały po nim piwnice i fundamenty. Zachowała si ę aleja lipowa z połowy XVIII w. W połowie XIX w. rozplanowano układ naturalistycznego parku o pow. ok. 6 ha (Grecki, 1978). W osi parku, w s ąsiedztwie południowego stawu znajduje si ę aleja dębów, na nich kwitn ące bluszcze. Na jej ko ńcu znajduje si ę podziemna krypta (rozkopana). Na terenie parku znajduj ą si ę liczne okazy drzew starszych ni ż 150 lat, w tym jeden egzemplarz miłorz ębu. Oprócz lip (pow. 200 lat) do najstarszych nale żą d ęby (ok. 20 % drzewostanu), kasztanowce, klony i jesiony. Ł ącznie stwierdzono 30 gatunków drzew (w tym 4 gat. iglaste; krzewy i pn ącza – 9 gat.). Park zaniedbany, w s ąsiedztwie wsi wycinane drzewa, ustawiona ogrodzona pasieka.

12. Wickowo 1,2 Park w s ąsiedztwie folwarku w Wickowie powstał prawdopodobnie pod koniec XIX w. Obecna powierzchnia (Płokach) zało żenia – 1,2 ha, w tym stawek 0,05 ha. Własno ść AWRSP. Na południe od dworu zało żono niewielki park, składaj ący si ę niemal wył ącznie z gatunków rodzimych. Ze wzgl ędu na poło żenie na otwartym, płaskim terenie, oprócz funkcji rekreacyjnej park miał znaczenie wiatrochronne. Drzewostan dobrze zachowany, tworzony przez buk, klony, kasztanowiec, lip ę szerokolistn ą, robini ę, świerk, wi ąz polny oraz jodł ę pospolit ą – ł ącznie stwierdzono 9 gat. drzew li ściastych, 2 gat. iglaste i 3 gat. krzewów. Park zaniedbany, zaro śni ęty krzewami ( śnieguliczka, bez czarny) oraz podrostem drzew. Od strony zabudowa ń gospodarczych wykorzystywany jako składowisko maszyn rolniczych i miejsce lokalizacji klatek dla zwierz ąt hodowlanych.

13. Gostyczyno Pozostało ść zało żenia parkowego poło żona po południowej stronie wsi. Drzewostan otacza niewielkie oczka wodne. W ich sąsiedztwie dorodne topole czarne. W s ąsiedztwie ruin po zabudowaniach znajduj ą si ę dwa cisy o wymiarach pomnikowych. W drzewostanie d ęby, lipy, kasztanowce, klony.

44 Masowo rozwijaj ą si ę welony powojnika. Cało ść porzucona i zaniedbana, penetrowana przez pas ące si ę krowy.

14. Wysokie 2,40 Park pałacowy przekształcony z dawnego ogrodu parkowego, zało żony na pocz ątku XIX w. Powierzchnia 1,73 ha w tym wód 0,18 ha, własno ść prywatna. Zachowała si ę pierwotna topografia terenu i starodrzew. Ł ącznie stwierdzono w parku 23 gatunki ro ślin drzewiastych. Wi ększo ść drzew w wyrównanym wieku (ok. 130-150 lat) i w dobrym stanie zdrowotnym. Liczbowo dominuj ą klony, robinie, wi ąz szypułkowy, grab, lipa drobnolistna, buk, jesion i jawor. Pojedynczo wyst ępuj ą tak że dwa pozostałe krajowe gatunki wi ązów, wierzba biała, d ąb bezszypułkowy, szypułkowy, daglezja, modrzew i świerk. Brak okazów o cechach pomników przyrody, najgrubszy d ąb ma ok. 2,80 m obwodu. Park opuszczony i w znacznym stopniu zdegradowany.

15. Wardy ń 2,40 Park dworski o charakterze naturalistycznym, własno ść gminy. Z pierwotnego zało żenia parkowego niewiele pozostało. * nr 281/79 Zachowany nieliczny drzewostan w s ąsiedztwie ko ścioła oraz zabudowa ń gospodarczych (oraz w obr ębie ogrodzenia hydroforni) znajduje si ę w dobrej kondycji. W drzewostanie wyst ępuje d ąb piramidalny, kasztanowiec, d ąb szypułkowy, buk, d ąb czerwony, lipa drobnolistna, robinia, topola czarna, wi ąz górski, klon, jawor, jesion i modrzew. Park zdewastowany przez ludno ść , cz ęś ciowo zamieniony na ogródki i wysypisko w sąsiedztwie ko ścioła.

16. Korytowo 2,40 Park o charakterze dworskim zało żony w pierwszej połowie XVII wieku, własno ść prywatna. Pierwotnie park składał si ę z * nr. 291/79 renesansowego ogrodu ozdobnego, który był poło żony w sąsiedztwie pałacu w środkowej cz ęś ci półwyspu jez. Korytowskiego. Dla podniesienia walorów widokowych usypano kopiec z du żą płaszczyzn ą tarasu górnego. W stron ę jeziora rozci ągał si ę park – ukształtowany z ro ślinno ści wysokiej, przechodził wzdłu ż brzegów jeziora w promenad ę le śną. W roku 1756 przebudowano rezydencj ę i park w stylu wczesnego baroku. Kolejna przebudowa miała miejsce w wieku XIX. Taras górny kopca obsadzono pier ścieniem klonów i wprowadzono drzewa na skarpach. W 1901 r. na przeciwległym brzegu jeziora, przy dawnej promenadzie, wybudowano grobowiec rodzinny. Do chwili obecnej zachował si ę układ komunikacyjny, wi ększo ść budynków zało żenia dworskiego, drzewostan swobodny w dolnej cz ęś ci parku i szpaler klonów. Przerzedzona aleja dojazdowa do dworu zło żona jest ze 170-letnich lip. Cech ą charakterystyczn ą drzewostanu jest brak gatunków iglastych. W drzewostanie dominuj ą oba gatunki rodzimych d ębów, klony, olsza czarna, kasztanowce, lipy: drobnolistna i szerokolistna, wi ąz górski, topola biała, grab, jesion i inne rodzime gatunki drzew. Ł ącznie stwierdzono 13 gatunków drzew i 6 gatunków krzewów. Na terenie parku zbudowano prowizoryczne kurniki, składowane były śmieci. Park bardzo zaniedbany.

45 17. Krzowiec Niewielki obszar zadrzewie ń na zapleczu zabudowa ń gospodarczych od strony północnej. Jest to prawdopodobnie pozostało ść wi ększego zało żenia pałacowo-parkowego, w którego skład wchodził jeszcze szpaler d ębów przy drodze do osady folwarcznej i aleja dojazdowa od drogi Suliszewo – Kołki. W chwili obecnej w dobrym stanie zachował się szpaler dębowy. Cało ść porzucona i zdewastowana.

18. 1,00 Park dworski, fragment zało żenia parkowo-pałacowego pochodz ącego z pierwszej połowy XIX w., własno ść prywatna (p. Konopelski). Po rozparcelowaniu maj ątku po II wojnie światowej park stał si ę własno ści ą prywatn ą. Park przylega od północy do zabudowa ń dawnego dworu. Zachowany układ parku, drzewostan o zró żnicowanym wieku. Wyst ępuje starodrzew budowany przez d ąb (40%), lip ę (10%), kasztanowiec i jesion, wiele z nich w wieku 140-240 lat, oraz młodsze drzewa, w tym zalesienie świerkowe ok. 80 lat. Ł ącznie w parku stwierdzono 11 gat. drzew li ściastych, 3 gat. drzew iglastych i 3 gat. krzewów. Stan zdrowotny drzewostanu jest dobry. Układ parku czytelny.

19. Kołki 3,40 Park pałacowy, zało żony na pocz. XIX w. z zachowanym pałacem oraz niewielk ą cz ęś ci ą zabudowy gospodarczej. Pow. 3,40 ha, w tym 3 stawy o pow. 0,40 ha. Własno ść AWRSP. Park usytuowany jest na wschód od pałacu. Dobrze zachowany układ parkowy przypuszczalnie z pocz ątku XIX w. (lub du żo starszy), o czym świadczy wiek drzewostanu (180-220 lat), a pojedyncze egzemplarze starsze. Wyst ępuje grupa 3 cisów. Drzewostan w stanie dobrym, z wyj ątkiem cz ęś ci zachodniej parku, gdzie wyst ępuj ą drzewa martwe i obumieraj ące. Tworz ą go d ęby (40%), kasztanowce, lipy, klony, olsze, jesiony (po 10%), pozostałe gat. 10%. Ł ącznie stwierdzono 16 gatunków drzew li ściastych, 4 gat. iglastych i 6 gatunków krzewów. Park zaniedbany i opuszczony, rozwini ęty podrost drzew. Na terenie powstało dzikie wysypisko śmieci, gruzu i resztek ro ślinnych.

20 Stary Klukom 4,00 Park dworski o pow. 4,0 ha w tym wód 0,15 ha, własno ść gminy. Dwór i pozostało ści budynków gospodarczych zostały * nr 280/79 rozebrane. Drzewostan o zró żnicowanym wieku od 200 do 400 lat. Tworz ą go wiekowe d ęby, buki i świerki, wyst ępuj ą tak że: dąb czerwony, głóg, modrzew, daglezja, kasztanowce czerwone. Pomnikowe okazy d ębów szypułkowych (obwody pow. 7,0 m) oraz jesionów. Park w dobrym stanie, prowadzone prace porz ądkowe (wycinany podrost i krzewy).

Wi ększo ść z wymienionych obiektów zdziczała i straciła dawn ą funkcj ę reprezentacyjno-u żytkow ą. Najwi ększym ich walorem jest obecnie znaczenie przyrodnicze i krajobrazowe (skupiska cennego drzewostanu ze starodrzewem i licznymi drzewami o rozmiarach pomnikowych, korzystny wpływ na regulację stosunków wodnych przyległych gruntów, ostoja ptactwa, kształtowanie mikroklimatu najbli ższej okolicy). Na skutek

46 wieloletnich zaniedba ń i u żytkowania niezgodnego z ich pierwotn ą funkcj ą, nast ąpiło w parkach wiele niekorzystnych zmian. Generalnie parki s ą zaro śni ęte samosiewem drzew i krzewów, zaniedbane, w niektórych dokonuje si ę samowolnego wycinania starych drzew na opał. Wszystkie parki zabytkowe wymagaj ą uporz ądkowania i ochrony wg wskaza ń WKZ. W parkach maj ących szans ę na zachowanie lub odtworzenie ich walorów zabytkowych nale ży kierowa ć si ę nast ępuj ącymi zasadami: • piel ęgnowa ć stan zdrowotny drzew, zachowuj ąc jednak że pewne egzemplarze uszkodzone na skutek staro ści, lub nawet martwe - s ą one elementem krajobrazowym i biocenotycznym, • z wi ększ ą trosk ą dobiera ć nowe nasadzenia, w oparciu o zało żenia kompozycyjne, • zachowa ć pewne enklawy dziko ści, jako siedliska dla ró żnorodnych organizmów zwierz ęcych i ró żnych gatunków ro ślin, • usun ąć cz ęść krzewów i samosiejek pospolitych gatunków, • porz ądkowanie dysharmonijnego krajobrazu i komponowanie zabudowy zgodnie z wymogami ochrony walorów krajobrazowych, strefy ochrony ekspozycji i krajobrazu kulturowego (na obszarach zurbanizowanych), • zachowanie lub przywrócenie swobodnego dost ępu do wody, • kanalizowanie ruchu turystycznego, • ochron ę walorów przyrodniczych, zwłaszcza o cechach krajobrazu naturalnego przed zmian ą stosunków wodnych, zubo żeniem szaty ro ślinnej, dewastacj ą powierzchni ziemi.

7.2. Ziele ń przyko ścielna, cmentarna i pocmentarna

W wielu miejscowo ściach gminy Choszczno ziele ń przyko ścielna, cmentarna i pocmentarna cz ęsto wkomponowana jest w układ przestrzenny powi ązany z dawnymi zało żeniami parkowo-pałacowymi. Cz ęsto jedynym sposobem wyró żnienia zieleni pocmentarnej jest analiza map archiwalnych. Na terenie gminy zinwentaryzowano cmentarze w miejscowo ściach: Kołki I i Kołki II, Korytowo I i Korytowo II, Pako ść , Piasecznik I i Piasecznik II, Radaczewo, Rzeczki, Suliszewo, Zam ęcin, Wardy ń i Zwierzyn . Stanowiska flory i drzew pomnikowych stwierdzonych na cmentarzach zestawiono w rozdziale IV niniejszego opracowania.

7.3. Aleje i pomniki przyrody

Na terenie gminy jest 36 okazów drzew b ędący pomnikami przyrody

47 − Radaczewo - dziewi ęć d ębów szypułkowych − Piasecznik - d ąb szypułkowy − Sław ęcin – platan klonolistny, d ąb szypułkowy, modrzew europejski − Radaczewo - d ąb szypułkowy, cztery buki zwyczajne i cztery d ęby szypułkowe − N-ctwo. Choszczno L-ctwo Sław ęcin - sze ść d ębów szypułkowych − Stradzewo – pi ęć modrzewi europejskich, cyprysik groszkowy, d ąb szypułkowy, cis pospolity, buk zwyczajny, klon zwyczajny, dwie lipy drobnolistne − Radlice – cztery d ęby szypułkowe − Chełpa - lipa drobnolistna − Roztocze - d ąb szypułkowy, lipa drobnolistna − Rzecko - dwa jesiony wyniosłe, klon zwyczajny − Suliszewo - d ąb szypułkowy − Miasto Choszczno - wi ąz szypułkowy, cyprysik nutkajski, osiem d ębów szypułkowych, lipa drobnolistna, buk zwyczajny, dwie topole czarne − Korytowo - d ąb szypułkowy − Stary Klukom – dwa d ęby szypułkowe

Dodatkowo proponuje si ę obj ąć ochron ą pomnikow ą kolejnych 59 okazów drzew oraz 5 alej: Pojedyncze drzewa i grupy drzew Wi ąz szypułkowy - N-ctw. Choszczno − Dwa wi ązy szypułkowe - Kolonia Piasecznik − Jesion wyniosły, dwie wierzby białe i kasztanowiec zwyczajny - przewidywany u żytek ekologiczny UE-1 „Młyn Piasecznik” − Kasztanowiec zwyczajny, topola czarna, dwa d ęby szypułkowe - Piasecznik − Dąb szypułkowy, dwa wi ązy szypułkowe - przy drodze z Radaczewa do Sław ęcina − Wi ąz górski - Radaczewo − Topola czarna i d ąb szypułkowy - Sław ęcin − Dąb szypułkowy - okolice Radaczewa − Wi ąz szypułkowy, d ąb szypułkowy i d ąb szypułkowy - przewidywany zespół przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-1 „ Śław ęcin” − Olsza czarna, klon jawor, trzy jesiony wyniosłe - przewidywany zespół przyrodniczo- krajobrazowy ZPK-2 „Dolina Stobnicy”

48 − Wi ąz szypułkowy i d ąb szypułkowy – okolice przewidywanego u żytku ekologicznego UE-4 „Jezioro Pławie” − Dąb szypułkowy - przewidywany rezerwat R-3 „Mszar Bonin” − Lipa drobnolistna i kasztanowiec zwyczajny – Chełpa − Dąb szypułkowy - przewidywany rezerwat R-2 „Dolina Wardynki” − Lipa drobnolistna - przy drodze z Choszczna do Pakości − Dąb szypułkowy i lipa szerokolistna - Suliszewo − Trzy d ęby szypułkowe – okolice przewidywanego rezerwatu R-3 „Mszar Bonin” − Sze ść d ębów szypułkowych i trzy d ęby szypułkowe - okolice przewidywanego u żytku ekologicznego UE-6 „D ęby nad mszarem” − Wierzba biała - okolice Rzecka − Dąb szypułkowy – okolice przewidywanego u żytku ekologicznego UE-10 „Gle źno” − Dąb szypułkowy – Krzowiec − Topola czarna – okolice przewidywanego rezerwatu R-2 „Dolina Wardynki” − Jesion wyniosły – Kołki − Kasztanowiec zwyczajny - przy drodze z Radunia do Wardynia − Kasztanowiec zwyczajny – Rudniki − Dąb szypułkowy - przy drodze z Radunia do Wardynia − Lipa drobnolistna – Korytowo − Klon zwyczajny – okolice przewidywanego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego ZPK-4 „Jezioro Stobnica” − Grab zwyczajny i kasztanowiec zwyczajny - Radu ń − Wierzba biała – Kołki − Topola czarna , wierzba biała, wierzba biała, topola czarna - okolice miejscowo ści Kołki − Lipa drobnolistna i klon polny - Zam ęcin − Buk zwyczajny – okolice przewidywanego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego ZPK-3 „Rynna jezior Klukom, Żeńsko, Radu ń” − Jesion wyniosły, klon srebrzysty, wi ąz polny - Zwierzy ń

Aleje − Aleja przy drodze z Choszczna do mostu na Inie (i dalej do Recza), dł. alej 5,5 km − Aleja dł. 0,2 km, k. Stradzewa, 250 m przed skrzy żowaniem

49 − Aleja przy drodze polnej k. Stradzewa, dł. alej 0,8 km − Aleja obustronna przy drodze głównej Choszczno - Drawno, dł. alej 12 km − Droga we wsi Wardy ń Szczegółowa lista i opis zarówno istniej ących pomników przyrody, jak i proponowanych zamieszczono w rozdziale V.

8. Podsumowanie waloryzacji botanicznej

Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji terenowej oraz analizy literatury, operatów le śnych oraz innych dokumentów i materiałów stwierdzono, że we florze gminy wyst ępuje:  604 gatunki ro ślin naczyniowych, 17 gatunków mszaków oraz 2 gatunki grzybów i 2 gatunki glonów.  34 gatunki ro ślin naczyniowych chronionych, z tego 13 ści śle i 21 cz ęś ciowo (Rozp. M Ś o ochronie gatunkowej ro ślin z 11 wrze śnia 2001 r.),  10 gatunków mszaków chronionych cz ęś ciowo, (Rozp. M Ś o ochronie gatunkowej ro ślin z 11 wrze śnia 2001 r.),  46 gatunków ro ślin rzadkich, gin ących lub zagro żonych wygini ęciem wpisanych na któr ąś z czerwonych list, tj. krajow ą, regionaln ą (Pomorza Zachodniego),  22 gatunki ro ślin naczyniowych uznanych za rzadkie na terenie gminy przez autorów inwentaryzacji,  8 zbiorowisk ro ślinnych uznanych za chronione (Rozp. M Ś o ochronie siedlisk z 14 sierpnia 2001),  39 istniej ących pomników przyrody  opisano 20 parków, w tym 6 obiektów wpisanych do rejestru.

W celu ochrony walorów szaty ro ślinnej gminy zaproponowano sie ć obiektów chronionych jak: rezerwaty, u żytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo krajobrazowe. Niektóre z tych obiektów powinny zosta ć wł ączone w Ekologiczny System Obszarów Chronionych (ESOCH) b ędący cz ęś ci ą sieci ogólnopolskiej EKONET-PL (rozdz. V).

50 W oparciu o przeprowadzon ą waloryzacj ę ro ślinno ści gminy Choszczno mo żna stwierdzi ć, że w jej obr ębie wyst ępuj ą zbiorowiska o znaczeniu, regionalnym oraz lokalnym.

51 III. WALORYZACJA FAUNISTYCZNA

Fauna Pomorza Zachodniego w porównaniu z innymi rejonami Polski, na których działaj ą od lat silne o środki naukowe, została słabo poznana. Niewiele jest prac o wyst ępowaniu i rozmieszczeniu bezkr ęgowców, a spo śród kr ęgowców jedynie ornitofauna jest stosunkowo dobrze opisana. Wykonana w sezonie 2001/2002 inwentaryzacja nie mogła wi ęc, sił ą rzeczy, uzupełni ć tej ogromnej luki, ale dała powa żny przyczynek do rozpoznania ogólnej warto ści faunistycznej tego terenu. Przeprowadzone lustracje terenowe i analiza istniejącej literatury przedmiotu pozwoliła wytypowa ć najcenniejsze pod wzgl ędem faunistycznym obszary i okre śli ć ich walory. Poło żono równie ż do ść du ży nacisk na środowiska wodne i wodno-błotne, albowiem, zgodnie z obecnym stanem wiedzy, tego typu tereny są z jednej strony najciekawsze przyrodniczo, cechuj ą si ę najwi ększ ą ró żnorodno ści ą gatunkow ą, a z drugiej strony bardzo szybko ulegaj ą degradacji i zanikaniu na skutek gospodarczej działalno ści człowieka.

1. Ogólna charakterystyka faunistyczna gminy Choszczno

1.1. Dotychczasowy stan wiedzy o faunie gminy

Nie dotarli śmy do żadnych publikacji o faunie obszaru gminy Choszczno. Wszystkie publikacje, z jakich korzystali śmy dotyczyły wi ększych regionów (Polska północno - zachodnia) lub całego kraju. Były to: − Buszko J., Masłowski J. 1993: Atlas motyli Polski. Warszawa. − Filipiak J. 1999. Szczegółowe dane dotycz ące miejsc połowu i składu ichtiofauny w badanych odcinkach cieków zlewni Iny. AR . Maszynopis − Głowaci ński Z.(red) 1992. Polska Czerwona Ksi ęga Zwierz ąt. PWRiL Warszawa. − Głowaci ński Z. (red.) 2001. Polska Czerwona Ksi ęga Zwierz ąt. PWRiL. Warszawa − Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaci ński Z., Wieloch M. (red.) 1994. Ostoje ptaków w Polsce. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gda ńsk. − Tomiałoj ć L. 1990. Ptaki Polski - rozmieszczenie i liczebno ść . PWN, Warszawa. − Włosik-Bienczak E. 1992. Mał że z rodzin Sphaeriidae i Pisidiidae (Mollusca, Bivalvia) w północno-zachodniej Polsce. Lubuski Prz. Przyr. 3: 3-51. Korzystali śmy tak że z materiałów na temat Pojezierza I ńskiego (waloryzacje faunistyczne gmin I ńsko, W ęgorzyno, Dobrzany, Chociwel, Dobra Nowogardzka i Recz) oraz

52 Drawie ńskiego Parku Narodowego (tabele wyst ępowania gatunków zwierz ąt opublikowane na stronie internatowej Klubu Przyrodników www.lkp.org.pl)

2. Wyniki inwentaryzacji wybranych grup fauny

W punkcie tym spisano gatunki uj ęte w: „Polskiej czerwonej ksi ędze zwierz ąt”, „Czerwonej li ście zwierz ąt gin ących i zagro żonych w Polsce”, „Polskim studium ró żnorodno ści biologicznej”, „Europejskiej czerwonej li ście zwierz ąt i ro ślin zagro żonych wygini ęciem w skali światowej”, „Czerwonej li ście Brandenburgii”, „Czerwonej li ście Meklemburgii” i „Czerwonej li ście gatunków Pomorza Szczeci ńskiego” (Jasnowska, Zyska), a stwierdzone kiedykolwiek w obecnych granicach gminy.

2.1. Fauna bezkr ęgowców

Lasy zajmuj ą zaledwie 16% powierzchni gminy. Nale żą w przewadze do Lasów Pa ństwowych i administrowane s ą przez Nadle śnictwo Choszczno (przewa żaj ąca cz ęść gminy) i Drawno (wschodni kraniec gminy). Lasy gminy Choszczno s ą bardzo rozproszone, wyst ępuj ą w postaci niewielkich k ęp i ci ągów nad ciekami wodnymi. Najwi ększy zwarty kompleks le śny poło żony jest we wschodniej cz ęś ci gminy koło Kołek na granicy z gmin ą Drawno. Rozproszenie lasów, rozbudowana granica polno – le śna jest korzystna z faunistycznego punktu widzenia, daje bowiem mo żliwo ść życia zwierz ętom na terenach w przewadze polnych i intensywnie u żytkowanych.

Na terenie gminy Choszczno stwierdzono wyst ępowanie 95 gatunków bezkr ęgowców. W tej liczbie 58 gatunków nale ży do gromady mał że oraz 37 gatunków do gromady owady. Poni żej przedstawione zostały te gatunki, które znajduj ą si ę w grupie gatunków obj ętych ochron ą gatunkow ą lub na listach gatunków zagro żonych i wymieraj ących. Pełne listy gatunków, które zostały w trakcie inwentaryzacji odnalezione lub znane s ą z literatury zamieszczone s ą na ko ńcu opracowania w ANEKSIE 3.

Tabela III-1. Cenne gatunki bezkr ęgowców w gminie Choszczno

MI ĘCZAKI

Łącznie na terenie gminy stwierdzono 18 chronionych lub b ędących na czerwonych listach gatunków bezkr ęgowców, z tej liczby 7 podlega ochronie gatunkowej i 1 gatunek obj ęty ochron ą przez konwencje, dyrektywy.

53 * stwierdzenia literaturowe lub wiarygodne informacje

Mi ęczaki

Nazwa polska Czerwone Listy Status Stwierdzenie w trakcie L.p. ochronny EPLPZMB inwentaryzacji w Polsce

1. skójka malarska V 3 4 OG * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

2. skójka V E 1 1 OG odnaleziona w trakcie bada ń gruboskorupowa przy wpływie kanału z jez. Klukom do jez. Radu ń

3. szcze żuja wielka E 3 3 OG * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

4. szcze żuja pospolita * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

5. racicznica zmienna 4 odnaleziona w trakcie bada ń w jez. Klukom

6. kulkówka OG * stwierdzona w jez. Klukom przez Włosik - Bie ńczak

7. kruszynka V 3 OG * stwierdzona w jez. Klukom przez Włosik - Bie ńczak

8. groszkówka V 2 3 OG * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

9. R 4 * stwierdzona w jez. Klukom groszówka jajowata przez Włosik - Bie ńczak

10. groszówka drobna V 2 4 * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

54 11. Pisidium R 1 3 * stwierdzona na Pojezierzu pseudosphaerium Ińskim, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

12. 4 * stwierdzona w jez. Klukom groszówka blada przez Włosik - Bie ńczak

13. 4 * stwierdzona w jez. Klukom groszówka l śni ąca przez Włosik - Bie ńczak

14. groszówka kulista R 4 * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

15. groszówka pospolita 3 * stwierdzona w jez. Klukom przez Włosik - Bie ńczak

16. groszówka malutka R 2 2 * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

17. Pisidium lilljeborgii V 1 * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

18. ślimak winniczek OG stwierdzany w wilgotnych zaro ślach na terenie całej gminy z wył ączeniem cz ęś ci wschodniej

MOTYLE

W trakcie prac terenowych stwierdzono wyst ępowanie 37 gatunków motyli na terenie gminy, z czego 1 gatunek chroniony, 5 gatunków z czerwonej listy.

Motyle

Nazwa polska Czerwone Listy Status Stwierdzenie w trakcie ochronny L.p. EPLPZMB inwentaryzacji w Polsce

1. pa ź krolowej V 3 * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne

55 wyst ępowanie w gminie Choszczno

2. wietek gorczycznik R * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

3. czerwo ńczyk nieparek OG prawdopodobnie pojedynczy okaz obserwowany na nieu żytkach koło Korytowa

4. dostojka laodyce R 1 1 * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

5. rusałka wierzbowiec R 3 2 * stwierdzona na Pojezierzu Ińskim i w Drawie ńskim PN, wysoce prawdopodobne wyst ępowanie w gminie Choszczno

6. rusałka żałobnik R 3 obserwacja pojedynczego osobnika nad jez. Stobno

2.2. Kr ęgowce

Na obszarze gminy Choszczno w trakcie inwentaryzacji stwierdzono wyst ępowanie wielu cennych, jak i pospolitych gatunków kr ęgowców. Zinwentaryzowano i zgromadzono informacje o stanowiskach ryb, płazów, gadów i ssaków.

2.2.1. Ichtiofauna

Do ichtiofauny zaliczamy zwierz ęta nale żą ce do dwóch gromad - kr ągłoustych i ryb. Tereny gminy Choszczno odwadniane s ą w północnej cz ęś ci przez rzeczk ę In ę. Dopływ Iny - Stobnica i dopływ Stobnicy - Wardynka odwadniaj ą środkowe i wschodnie fragmenty gminy. Obszary południowo zachodnie nale żą do zlewni Małej Iny. Na terenie gminy poło żonych jest 11 jezior o powierzchni powy żej 10 ha. W literaturze nie podawano wyników z terenu gminy Choszczno. Jednak że maj ąc na uwadze to, że cz ęść gminy poło żona jest nad rzeczk ą Stobnic ą, lewym dopływem Iny mo żna przytoczy ć tu wyniki bada ń ichtiofauny tego obszaru. W trakcie inwentaryzacji w 2001 r. ichtiofaun ę gminy Choszczno okre ślono głównie z materiałów na temat Pojezierza I ńskiego

56 oraz Drawie ńskiego Parku Narodowego oraz wywiadów z miejscow ą ludno ści ą i na podstawie własnych obserwacji autorów waloryzacji faunistycznej. Filipiak (1999) odłowił w badanych odcinkach cieków zlewni Iny nast ępuj ące cenne gatunki ryb i kr ągłoustych:  minóg rzeczny - odłowiony na Inie w rejonie mostu na północ od Piasecznika  minóg strumieniowy - odłowiony na dopływie Iny w gminie Sucha ń , du że prawdopodobie ństwo bytowania w strumieniach gminy Choszczno  tro ć w ędrowna - odłowiony na Inie w rejonie mostu na północ od Piasecznika równie ż spotykana w czasie w ędrówki w gór ę rzeki przez ludno ść miejscow ą  pstr ąg potokowy - bytuje w Inie w gminie I ńsko oraz odłowiony w gminie Sucha ń, w czystych i bystrych wodach strumieni w Choszcznie du że prawdopodobie ństwo wyst ąpienia tego gatunku  pstr ąg t ęczowy - prawdopodobnie uciekinierzy z hodowli koło Chełpy w Wardynce, informacja od mieszka ńców gminy  kiełb - odłowiony na Inie w rejonie mostu na północ od Piasecznika  sliz - odłowiony na Inie w rejonie mostu na północ od Piasecznika  głowacz białopłetwy - odłowiony na Inie w rejonie mostu na północ od Piasecznika

Na podstawie wywiadów i obserwacji własnych autorzy operatu stwierdzono wyst ępowanie gatunków ryb:  szczupak - obserwowany w Inie i Stobnicy, równie ż informacje od w ędkarzy o wyst ępowaniu tego gatunku w wi ększo ści jezior na obszarze gminy  ukleja - obserwowany w Inie i Stobnicy oraz informacje od w ędkarzy o wyst ępowaniu w wielu ciekach na terenie gminy  sum - jezioro Stobno i Klukom, informacje od miejscowych w ędkarzy  sandacz - jezioro Klukom i Radu ń, informacje od miejscowych w ędkarzy Reasumuj ąc spo śród tych gatunków:  3 s ą chronione na podstawie Konwencji Berne ńskiej - minóg rzeczny, minóg strumieniowy, sum;  3 s ą chronione na podstawie Dyrektywy Siedliskowej - minóg rzeczny, minóg strumieniowy, głowacz białopłetwy;  2 opisane s ą w "Polskiej czerwonej ksi ędze zwierz ąt" (Głowaci ński, 2001): minóg rzeczny, minóg strumieniowy;

57  3 obj ęte ochron ą gatunkow ą: minóg rzeczny, minóg strumieniowy, głowacz białopłetwy. Pełen wykaz gatunków kr ągłoustych i ryb zawarto w ANEKSIE.

2.2.2. Herpetofauna

Herpetofaun ę tworz ą dwie gromady kr ęgowców - płazy oraz gady. a) płazy

Płazy stanowi ą najbardziej zagro żon ą wygini ęciem grup ę kr ęgowców. Wszystkie gatunki s ą chronione ści śle zgodnie z rozporz ądzeniem M. Ś. o ochronie gatunkowej zwierz ąt z dnia 26 wrze śnia 2001r. Wszystkie gatunki s ą uj ęte w "Czerwonej ksi ędze zwierz ąt Pomorza Szczeci ńskiego" (Zyska 1996). Żaden z nich nie jest uj ęty w europejskiej i polskiej czerwonej li ście zwierz ąt zagro żonych wygini ęciem, a jeden wyst ępuje w "Polskiej czerwonej ksi ędze zwierz ąt" - traszka grzebieniasta. Wszystkie stwierdzone w gminie płazy wyst ępuj ą na listach zał ączników Konwencji Berne ńskiej, a tak że wi ększo ść w Dyrektywie Siedliskowej (p. rozdz. V). Płazy s ą bardzo czułymi bioindykatorami stanu środowiska. Główna przyczyna ich wymierania to osuszanie drobnych zbiorników wodnych i niegospodarna chemizacja rolnictwa. Na terenie gminy Choszczno stwierdzono wyst ępowanie 9 gatunków płazów i 1 miesza ńca mi ędzygatunkowego.

Tabela III-1. Wykaz i charakterystyka wyst ępowania gatunków płazów stwierdzonych w gminie Choszczno w sezonie 2001/2002 r.

Płazy Amphibia

Status L.p. Gatunek ochronn Wyst ępowanie y

1. traszka W trakcie prac terenowych nie były prowadzone grzebieniasta specjalistyczne odłowy, stwierdzono na 2 stanowiskach, ale nie musi odzwierciedla ć to stanu populacji w gminie, OG pojedyncze osobniki dorosłe, rozlewiska koło Golczy oraz oczka koło Krzowca. Bezpo średnich zagro żeń stanowisk nie stwierdzono.

2. kumak nizinny OG Populacja kumaka znajduje w gminie sprzyjaj ące warunki -

58 du ża ilo ść małych oczek wodnych i zbiorników głównie w cz ęś ci gminy na północny wschód od Choszczna, intensywnie u żytkowana rolniczo i pozbawiona małych zbiorników cz ęść południowo zachodnia jest zdecydowanie ubo ższa; godowiska co najmniej kilkunastu osobników stwierdzono na 11 stanowiskach, bezpo średnich zagro żeń nie stwierdzono. Głosy godowe (grupy co najmniej kilkunastu samców: koło Golczy, oczka wodne koło Korytowa, Sulino przy drodze Kołki - Zieleniewo, mokradła koło Krzowca, kolonii Suliszewo, Łaszewa.

3. grzebiuszka OG Grzebiuszka zwi ązana jest z lekkimi piaszczystymi ziemna siedliskami i w przewa żaj ącej cz ęś ci gliniaste i piaszczysto gliniaste tereny gminy nie stwarzaj ą jej odpowiednich siedlisk, wyst ępuje na wschodnich, sandrowych kra ńcach gminy, stwierdzona na 2 stanowiskach na podstawie głosu godowego, okolice Kołek oraz Chojnowo brak danych do zdefiniowania zagro żeń.

4. ropucha szara OG Pozbawiona odpowiednich siedlisk rozrodczych jest w południowo zachodniej cz ęść gminy, na pozostałym obszarze odnotowano 6 stanowisk godowych po kilka odzywaj ących si ę samców: jez. Zgniłe, Mała Chojnica, oczko na południe od Rzecka, mokradła koło Stradzewa i Piasecznika, stawy koło Radunia. Bezpo średnich zagro żeń stanowisk nie stwierdzono.

5. rzekotka OG Zdecydowanie mniej liczna i rzadziej spotykana niż na drzewna Pojezierzu I ńskim, czy chocia żby w gminie Recz, stwierdzona na 4 stanowiskach godowych, bezpo średnich zagro żeń stanowisk nie stwierdzono. W gminie odnaleziono kilka stanowisk godowych: mokradła koło Sław ęcina, koło Krzowca, Łaszewa oraz nad jez. Sulinowo - kilkana ście osobników.

6. żaba jeziorkowa OG Gatunek pospolity w, odnotowano 11 wi ększych godowisk od kilkudziesi ęciu do kilkuset samców: ci ąg jez. Piasecznik, stawy nad In ą i kolo Żeńska, jeziora: Pławie, Klukom, Sław ęcin, Piasecznik, Witoszy ńskie, Sulinowo, Ziemomy śl oraz koło m. Golcza. Bezpo średniego zagro żenia stanowisk nie stwierdzono.

7. żaba śmieszka OG Zdecydowanie najrzadsza z żab zielonych w gminie, stwierdzona jedynie na 3 stanowiskach: stawy nad Iną, jez. Sulinowo, rozlewiska koło Golczy, sytuacja typowa w regionie (tj. na Pojezierzu I ńskim), s ą to stanowiska rozrodcze. Bezpo średnich zagro żeń stanowisk nie stwierdzono.

8. żaba trawna OG Gatunek pospolity, odnotowano 12 wi ększych godowisk kilkudziesi ęciu samców: rozlewiska koło Golczy, jeziora: Stobno, Zgniłe, Sław ęcin, Piasecznik, Zajezierze, Piasecznik Du ży, mokradła koło Bonina, Krzowca i Stradzewa oraz jeziorka koło Chełpy i Witoszy ńskie. Bezpo średniego

59 zagro żenia stanowisk nie stwierdzono.

9. żaba moczarowa OG Gatunek pospolity, odnotowano 11 wi ększych godowisk do kilkudziesi ęciu samców zwi ązanych głównie ze zbiornikami w lesie, mokradła koło Golczy, Bonina i Stradzewa, jeziora: Zgniłe, Mała Chojnica, Piasecznik, Zajezierze, Piasecznik Du ży oraz jeziorka koło Stradzewa, stawy koło Radunia. Bezpo średniego zagro żenia stanowisk nie stwierdzono. żaba wodna 10. OG Obok żaby jeziorkowej najpospolitsza żaba zielona w (mieszaniec gminie, najwi ększe godowiska odnotowano na 13 mi ędzygatunkowy) stanowiskach: ci ąg jezior Chojnica i Piasecznika, mokradła koło Korytowa, oczka wodne pomi ędzy Korytowem a Rzeckiem oraz jeziora: Sulinowo, Stobno, Klukom, Radu ń, Pławki i jeziorka koło Chełpy, kolonii Sław ęcin. Bezpo średnich zagro żeń stanowisk nie stwierdzono. a) gady W takcie waloryzacji gminy Choszczno odnotowano 5 gatunków gadów. Wszystkie stwierdzone gatunki zostały uj ęte w Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt Pomorza Szczeci ńskiego. Natomiast żaden z nich nie jest uj ęty na europejskiej i polskiej czerwonej li ście. Ponadto stwierdzone tu gady s ą uj ęte w Konwencji Berne ńskiej, a tylko jaszczurka zwinka w Zał ączniku IV oraz żmija zygzakowata w Zał ączniku V Dyrektywy Siedliskowej, równie ż wszystkie gatunki znajduj ą si ę na czerwonej li ście Meklemburgii i Baranderburgii.

Tabela III-2. Wykaz i charakterystyka wyst ępowania gatunków gadów stwierdzonych w gminie Choszczno w sezonie 2001/2002 r.

Gady Reptilia Status L.p. Gatunek Wyst ępowanie ochronny 1. jaszczurka W odpowiednich biotopach spotykana nielicznie na terenie całej zwinka gminy, stwierdzona na 8 stanowiskach rozrodczych: nieu żytki koło Korytowa i Piasecznika, góra Łysica koło Radaczewa oraz OG zaro śla na południe od Radaczewa, las na stoku doliny Iny, a tak że koło m. Radlice i Kołek, ale jej populacja jest z pewno ści ą bardziej liczna, co najmniej kategorii "cz ęsto spotykany”. Nie stwierdzono bezpo średnich zagro żeń. 2. jaszczurka Stwierdzona nielicznie na terenie całej gminy, na 6 żyworodna stanowiskach: usypiska kamienne koło Korytowa, nieużytki koło Kołek oraz w m. koło Antoniewa, przy drodze Rzeczko - OG Chełpa i na kraw ędzi doliny Iny koło Starzewa, w/w stanowiska są miejscami rozrodu, ale jej populacja jest z pewno ści ą bardziej liczna. Nie stwierdzono bezpo średnich zagro żeń.

60 3. padalec Stwierdzony na 5 stanowiskach: m. koło Korytowa, Sulina i zwyczajny Stradzewa oraz rozjechany osobnik na drodze Suliszewo- OG Lubieniów, brak danych do okre ślenia wielko ści populacji miejscowej i ewentualnych zagro żeń. 4. zaskroniec Najpospolitszy gatunek gada w gminie, wyst ępuje we zwyczajny wszystkich wilgotnych siedliskach, stwierdzony na 11 stanowiskach rozrodczych w liczbie do kilkudziesi ęciu osobników - jeziora: Radu ń, Stobno, Plewki, ci ąg jez. koło OG Golczy, dolina Iny i Wadrynki oraz jeziorka koło Chełpy, stawy rybne koło Radlic, mokradło koło Bonina, populacj ę z cał ą pewno ści ą mo żna zaliczy ć do kategorii cz ęsto spotykany, a nawet pospolity. Bezpo średnich zagro żeń stanowisk nie stwierdzono. 5. żmija Najrzadziej spotykany gad w gminie, stwierdzony jedynie na 2 zygzakowata stanowiskach we wschodniej, zdecydowanie suchszej, cz ęś ci gminy to jest: koło m. Kołki oraz rozjechany osobnik na drodze Zieleniewo-Kołki, brak danych do wiarygodnego oszacowania OG stanu populacji, ale nie wydaje si ę prawdopodobne by liczebno ść przekroczyła znacznie granice kategorii "rzadki" zagro żeniem przy niskiej liczebno ści populacji mo że by ć śmiertelno ść na drogach.

2.2.3. Ornitofauna

Ptaki w śród zwierz ąt, s ą najcz ęstszym obiektem bada ń albowiem s ą stosunkowo łatwe do obserwacji. Na rzecz ich ochrony działa bardzo liczny kr ąg naukowców, a przede wszystkim amatorów. Stanowi ą najbardziej zró żnicowan ą pod wzgl ędem gatunkowym grup ę zwierz ąt kr ęgowych. Na terenie gminy Choszczno w trakcie inwentaryzacji stwierdzono wyst ępowanie 148 gatunków ptaków. Z ogólnej sumy 148 gatunków 64 zakwalifikowano jako l ęgowe i prawdopodobnie l ęgowe. Ich pełen wykaz zawarto w ANEKSIE. Poni żej omówiono gatunki zaliczane do najcenniejszych. L - gatunek l ęgowy pL- gatunek prawdopodobnie l ęgowy P - gatunek przelotny

Tabela III-3. Wykaz i charakterystyka wyst ępowania najcenniejszych gatunków ptaków

61 gminy Choszczno stwierdzonych w trakcie inwentaryzacji w sezonie 2001/2002.

Ptaki Aves L.p. Gatunek SOch Wyst. Uwagi 1. perkozek OG L Gatunek stwierdzony w gminie na 6 stanowiskach: zalewisko koło Golczy, stawy koło Radunia, Radlic, jez. Stobno oraz mokradło koło Krzowca, kolonia Sulino (pojedyncze osobniki i pary w okresie l ęgowym, pary z młodymi); warunki terenowe daj ą mo żliwo ść wyst ępowania w kategorii cz ęsto spotykany; nie stwierdzono bezpo średnich zagro żeń stanowisk l ęgowych.

2. perkoz OG L Jeden z cz ęś ciej spotykanych ptaków wodnych, stwierdzony dwuczuby na 14 stanowiskach najcz ęś ciej po kilka par na jednym zbiorniku; nie stwierdzono bezpo średnich zagro żeń na wi ększo ści stanowisk l ęgowych. Pary z młodymi zaobserwowano na jez. Stobno, Klukom, Żeńsko, Radu ń, Korytowo, Stobnica, Wielka Chojnica, zalewiska koło Kolczy oraz osobniki w okresie l ęgowym widziano na jez. Korytowo, Kołki, Wielka Stobnica, Sulinowo, Sław ęcin, Ziemomy śl.

3. perkoz OG L Preferuje płytkie, żyzne zbiorniki, odnotowany na 5 rdzawoszyj stanowiskach: mokradło koło Krzowca, zalewiska koło Golczy, stawy koło Radunia, na Inie, jez. Stobno, ale jego populacja w gminie mo że osi ąga ć liczb ę kilkunastu do kilkudziesi ęciu par, zagro żeń nie stwierdzono na stanowiskach lęgowych. -

4. kormoran czOG P Na terenie gminy nie stwierdzono kolonii l ęgowych, żeruj ące (czarny) osobniki młodociane i w okresie przelotów obserwowane na jez. Stobno, Klukom, Radu ń.

5. bąk OG L Wyst ępowanie gatunku ogranicza powierzchnia rozległych trzcinowisk w gminie, odzywaj ące si ę samce odnotowano na 5 stanowiskach: jez. Stobno, Sław ęcin, Sulinowo, rozlewiska koło Golczy, stawy w dolinie Iny. Bezpo średnim zagro żeniem dla gatunku mo że by ć koszenie trzciny.

6. czapla siwa Ł P Na terenie gminy nie stwierdzono kolonii l ęgowych, najbli ższa znana kolonia l ęgowa znajduje si ę gminie Bierzwnik nad jez. Smolary. Osobniki w okresie całego roku obserwowane głównie podczas żerowania na jez. Stobno, Klukom, Żeńsko, Radu ń, Mała Chojnica, Zgniłe, Stobnica, rozlewiska koło Golczy.

7. bocian czarny OG,OS pL Odnaleziono gniazdo nie zaj ęte w tym sezonie, w okolicy tego gniazda zaobserwowano bociany regularnie, zapewne istnieje inne gniazdo l ęgowe, którego nie udało si ę odnale źć .

8. bocian biały OG L Na terenie gminy stwierdzono 18 gniazd bocianich zlokalizowanych w nast ępuj ących miejscach: Piasecznik, Sław ęcin, Gle źno, Zam ęcin, Nowe Żeńsko, Zwierzy ń, kolonia Suliszewo, Kołki, Krzowiec, Korytowo, Golcza, Rzecko, Suliszewo, Chełpa, Bonin, Stradzewo, Choszczno, du ża

62 powierzchnia u żytków zielonych u żytkowanych ekstensywnie daje mo żliwo ść wzrostu populacji. Bezpo średnich zagro żeń stanowisk l ęgowych nie stwierdzono

9. łab ędź niemy OG L Lęgi stwierdzone na 15 stanowiskach, lokalna populacja lęgowa mo że wynosi ć do 20-25 par, w gminie panuj ą dobre warunki dla grup osobników niepłodnych (zbiorniki wodne i uprawne pola nad nimi); bezpo średnich zagro żeń stanowisk lęgowych nie stwierdzono. Zaobserwowane pary l ęgowe na jez.: Stobno, Klukom, Radu ń, Korytowo Małe, Sław ęcin, Żeńsko, mokradło koło Kaszewa, stawy koło Klukomia, Radlic na Stobnicy, równie ż spotkano gniazda nad jez.: Zgniłe, Stobnica, Sulinowo, Piasecznik Du ży, Pławie, rozlewiska koło Golczy. Miejsce zimowania grup do 30 osobników nad jez. Klukom koło miasta. Niepłodna grupa żeruj ąca 26 osobników w okresie wiosennym i letnim - jez. Ziemomy śl.

10. łab ędź OG P Spotykany na przelotach i zim ą we wschodniej cz ęś ci gminy, krzykliwy nie stwierdzony na zbiornikach wodnych.

11. gęś zbo żowa Ł P Przelotne grupy w czasie wiosennych i jesiennych przelotów spotykane na jez. Stobno, na uprawianych polach w okolicy Gle źna i Zam ęcina w dolinie Małej Iny, Koło Radaczewa

12. gęś białoczelna Ł P Przelotne grupy w czasie wiosennych i jesiennych przelotów spotykane na jez. Stobno, na uprawianych polach w okolicy Gle źna i Zam ęcina w dolinie Małej Iny, Koło Radaczewa.

13. gęś g ęgawa ŁLLęgi potwierdzone na 5 stanowiskach: jeziora Stobno, Sulinowo, rozlewiska koło Golczy, Pako ści, lokalna populacja lęgowa mo że si ęga ć 30-35 par; bezpo średnich zagro żeń stanowisk nie stwierdzono, zagro żeniem potencjalnym mo że by ć koszenie trzciny.

14. świstun OG P Obserwacje kilku par z przelotów wiosennych nad jez. Stobno .

15. krakwa OG L Jedna z rzadszych kaczek w gminie, zdecydowanie rzadziej spotykana, ni ż na przykład na Pojezierzu I ńskim, stwierdzona na 4 stanowiskach: pary w okresie l ęgowym rozlewiska koło Golczy, na jez. Klukom, pary prawd. l ęgowe na jez. Stobno oraz widziano gniazdo koło Korzowca. Bezpo średnich zagro żeń nie stwierdzono.

16. cyraneczka Ł L Stwierdzona na 5 stanowiskach: pary l ęgowe oraz rodziny z młodymi widziano na jez. Sulinowo, Stobno, Zgniłe, stawy koło Radunia, rozlewiska koło Golczy, lokalna populacja mo że wynosi ć kilkadziesi ąt par. Bezpo średniego zagro żenia stanowisk nie stwierdzono.

17. krzy żówka Ł L Gatunek obserwowany na wi ększo ści zbiorników wodnych w okresie całego roku.

18. cyranka OG L Jedna z rzadziej obserwowanych w gminie kaczek, stwierdzona na 3 stanowiskach: pary w okresie l ęgowym na

63 jez. Stobno, Sulinowo oraz rozlewiska koło Golczy, populacj ę lęgow ą szacujemy na kilkana ście par. Bezpo średnich zagro żeń stanowisk l ęgowych nie stwierdzono.

19. głowienka Ł L Stwierdzono pary l ęgowe na 5 stanowiskach: jez. Sulinowo, Stobno, stawy koło Radunia, oczka koło Łaszewa, Krzowca, lokalna populacja mo że wynosi ć kilkadziesi ąt par. Bezpo średniego zagro żenia stanowisk nie stwierdzono.

20. czernica Ł L Stwierdzona na 4 stanowiskach pary l ęgowe na jez. Sulinowo, Sław ęcin, Ziemomy śl, stawy koło Radunia, lokalna populacja mo że wynosi ć kilkana ście par. Bezpo średniego zagro żenia stanowisk nie stwierdzono.

21. gągoł OG L Gatunek ten stał si ę powszechnie wyst ępuj ącą kaczk ą, l ęgn ącą si ę pojedynczo w pobli żu wi ększo ści zbiorników wodnych, stwierdzony w gminie na 10 stanowiskach: jez. Wielka Chojnica, Radu ń, Klukom, Stobnica, Korytnica, Kołki, Zajezierze, Słw ęcin, rozlewiska koło Golczy, Stradzewa, ale populacja lokalna mo że dochodzi ć do kilkudziesi ęciu par, bezpo średnich zagro żeń nie stwierdzono, ale mocno limitowa ć lęgi mog ą braki dziupli l ęgowych; wskazane rozwieszenie budek dla utrzymania i poprawy stanu populacji.

22. nurog ęś OG P Brak obserwacji z okresu l ęgowego, ale istnieje du że prawdopodobie ństwo l ęgów (l ęgowy na Pojezierzu I ńskim i w DPN), brak miejsc l ęgowych jest jednym z powodów niskiej liczebno ści gatunku w regionie, wskazane wywieszanie budek lęgowych Stwierdzono w okresie przelotów wiosennych na jez. Radu ń, Stobno, Klukom.

23. trzmielojad OG pL Nie odnaleziono żadnego gniazda tego gatunku, ale jest to jeden z najtrudniejszych gatunków do odszukania, osobniki w okresie l ęgowym i rodzina z młodymi słabo lotnymi obserwowane były na 3 stanowiskach: okolice Krzywca, Kołek, Pako ści, ale lokalna populacja mo że liczy ć do kilkunastu par. Bezpo średnich zagro żeń nie stwierdzono.

24. kania czarna OG, OS pL W trakcie prac terenowych gniazd nie stwierdzono l ęgów, liczebno ść populacji w regionie jest bardzo niska, ale w gminie wyst ępuj ą dobre żerowiska dla tego gatunku, istnieje wi ęc mo żliwo ść l ęgów . Pojedynczy poluj ący osobnik w okresie l ęgowym, nieu żytki koło Korytowa.

25. kania rdzawa OG, OS pL Stwierdzona w 5 rewirach na terenie gminy koło Kszewa, Antoniewa, Radaczewa i Piasecznika gniazdo koło Klukomia.

26. bielik OG, OS P Na terenie gminy nie stwierdzono żadnego stanowiska lęgowego i ze wzgl ędu na charakter lasów i zadrzewie ń, z du żym prawdopodobie ństwem mo żna wykluczy ć gniazdowanie tego gatunku w gminie Choszczno, osobniki poluj ące obserwowane cz ęsto nad jeziorami.

64 27. błotniak OG L Gatunek znajduje w gminie sprzyjaj ące warunki - du że stawowy powierzchnie wód z trzcinowiskami, stwierdzono pary l ęgowe na 10 stanowiskach: jez. Zgniłe, Korytowo Małe, Sulinowo, Stobno, Sław ęcin, Ziemomy śl, Radu ń, Piasecznik Du ży, mokradła koło Łaszewa, Krzowca. Bezpo średniego zagro żenia stanowisk nie stwierdzono, potencjalnym zagro żeniem mo że by ć koszenie trzciny .

28. błotniak OG P W trakcie prac terenowych nie odnaleziono l ęgów tego zbo żowy gatunku obserwowany jedynie na przelotach głównie w pasie Kaszewo - Zieleniewo - Suliszewo .

29. jastrz ąb OG L Odnale źli śmy 1 u żytkowane gniazdo koło kolonii Sław ęcin, goł ębiarz lokalna populacja liczy na pewno co najmniej kilka par; bezpo średnim zagro żeniem dla poszczególnych par mog ą by ć metody zabezpieczania drobiu na wsiach, nie maj ą one jednak wi ększego znaczenia w skali populacji. Poluj ące osobniki zaobserwowano koło Golczy, Stradzewa i Piasecznika.

30. krogulec OG L Gniazdo krogulca ze wzgl ędu na wielko ść nale ży do trudno wykrywalnych, miejscowa populacja l ęgowa wynosi ć mo że do 10 par, zagro żeń nie stwierdzono. Pojedyncze osobniki w okresie l ęgowym spotkano koło Korytowa i Choszczna.

31. myszołów OG L Najpospolitszy ptak drapie żny stwierdzony na 12 zwyczajny stanowiskach l ęgowych, zagro żeń stanowisk nie stwierdzono. Zaobserwowano zaj ęte gniazda: nad jez. Mała Chojnica, Piasecznik, Radu ń oraz koło m. Kołek, Bonin, Kaszewa, stawy koło Stobnicy, buczyny koło Piasecznika.

32. myszołów OG P Pojedyncze osobniki stwierdzane wielokrotnie podczas włochaty zimowania pomi ędzy Kaszewem a Suliszewem.

33. orlik OG, OS pL Zaobserwowano 2 rewiry: koło Golczy i Krzowca. Gatunek krzykliwy bardzo rzadki w gminie.

34. rybołów OG, OS P Podczas inwentaryzacji nie stwierdzono l ęgów tego gatunku, wielokrotnie obserwowano natomiast osobniki poluj ące, oddalaj ące si ę w kierunku gniazd w gminie Drawno i Bierzwnik, gniazdowanie w granicach gminy oceniamy jako bardzo mało prawdopodobne.

35. pustułka OG L Lokaln ą populacj ę l ęgow ą mo żna szacowa ć na kilka par, gniazda poza terenami zurbanizowanymi trudne do wykrycia, jedyne stanowisko l ęgowe stwierdzone w Choszcznie, lokaln ą populacj ę mo żna szacowa ć na 10 par l ęgowych, bezpo średnich zagro żeń dla gatunku nie stwierdzono. Para w okresie lęgowym obserwowana wielokrotnie w okresie l ęgowym koło Gle źna Golczy, Korytowa, pojedyncze osobniki widziano koło Wardynia, Stradzewa, Piasecznik - Radaczewo.

36. kobuz OG pL Brak danych do oszacowania stanu populacji w gminie Wielokrotna obserwacja pojedynczego ptaka w okresie lęgowym, Golcza.

65 37. kuropatwa Ł L Gatunek zwi ązany z krajobrazem polnym o niskiej intensywno ści upraw, stwierdzony na 6 stanowiskach w gminie, bezpo średnim zagro żeniem dla gatunku jest intensyfikacja, chemizacja upraw oraz wzrost populacji lisów i jenotów, w celu utrzymania lokalnej populacji kuropatw nale ży ogranicza ć liczebno ść drapie żników. Stadko rodzinne zaobserwowano na polach koło Kaszewa, Zwierzy ń, jez. Sulinowo, pojedynczy osobnik koło Zam ęcina.

38. przepiórka OG L Gatunek nielicznie obecny na terenach polnych całej gminy, stwierdzony na 9 stanowiskach szacujemy, że miejscowa populacja mo że wynosi ć do 20-25 par, bezpo średnim zagro żeniem dla gatunku jest intensyfikacja, chemizacja upraw oraz wzrost populacji lisów i jenotów, w celu utrzymania lokalnej populacji nale ży ogranicza ć liczebno ść drapie żników. Głosy godowe słyszano na polach koło Korytowa, Sławęcina, Zwierzynia, Zam ęcina, Piasecznika, nad jez. Sulinowo.

39. ba żant Ł- Brak danych do oceny stanu populacji . Pojedynczy osobnik koło Sław ęcina.

40. wodnik OG L Gatunek zaro śni ętych zbiorników, stwierdzony na 4 stanowiskach: jez. Stobno, Sulinowo, Piasecznik Du ży, rozlewiska koło Golczy. Bezpo średnich zagro żeń nie stwierdzono.

41. derkacz OG L Gatunek ten znajduje w gminie du że powierzchnie odpowiednich biotopów – nieu żytkowane ł ąki i ugorowane pola, stwierdzono 12 odzywaj ących si ę samców na 5 stanowiskach głównie w dolinie Iny i na wilgotnych nieu żytkach i ugorach, koło Sul ęcina i Piasecznika oraz koło Kołek, Krzowca, Korytowa. Bezpo średnim zagro żeniem stanowisk zwłaszcza w dolinie Iny mo że by ć wypas i koszenie łąk.

42. kokoszka OG L Gatunek wyst ępuj ący w du żym rozproszeniu, na terenie gminy wodna stwierdzony na 3 stanowiskach: jez. Piasecznik Mały, Stobno oraz koło Golczy, zagro żeń nie stwierdzono.

43. żuraw OG L W czasie prac terenowych pary l ęgowe obserwowane na 12 stanowiskach, mo żna przyj ąć , że populacja w gminie wynosi kilkadziesi ąt par l ęgowych; teren gminy intensywnie wykorzystywany jest podczas zbiórek jesiennych ze wzgl ędu na du ży areał uprawianych pól, zbieraj ą si ę tu i żeruj ą żurawie z terenu daleko wi ększego ni ż obszar gminy. Obserwacje par zajmuj ących rewiry l ęgowe i dorosłych ptaków wodz ących młode: na wschód od Kołek, nad jez. Stobnica, Piasecznik, dolina Iny, mokradło koło Krzowca. Zbiórki jesienne grup do 200 osobników: pola koło Rzeczek, Suliszewa, Piasecznika, jez. Sulinowo.

44. czajka OG L Lęgi stwierdzone na 5 stanowiskach: rozlewiska koło Golczy, mokradła i bagienka koło Pako ści i Rzecka, nad jez. Sulinowo, Wioszy ńskim, w okresie przelotów stada do kilkuset

66 osobników obserwuje si ę na terenie całej gminy.

45. bekas kszyk OG L Stwierdzony na 7 stanowiskach: lokalna populacja znajduje wiele sprzyjaj ących terenów, liczebno ść szacujemy na liczb ę około 20 par, stanowiska l ęgowe mało zagro żone. Tokuj ące samce zaobserwowano: na jez. Sulinowo, Zgniłe, dolina Iny koło Piasecznika i Sław ęcina oraz koło Stradzewa, ł ąki koło Kołek.

46. słonka Ł L Liczne strumienie i tereny wilgotne tworz ą korzystne warunki dla tego gatunku, limituje populacj ę niska lesisto ść , stanowiska l ęgowe mało zagro żone. Osobniki na ci ągach i osobniki w typowych rewirach l ęgowych: dolina jez. Stobnicy, dolina Wardynki koło Krzowca, dolina Iny oraz koło m. Kołek, Golczy i Chełpy.

47. kulik wielki OG pL Stwierdzenia literaturowe obserwacja osobników w okresie lęgowym nad jez. Sulinowo.

48. brodziec OG L Gatunek zwi ązany z terenami podmokłymi i zadrzewionymi, samotny obfito ść rzek i strumieni stwarza sprzyjaj ące warunki dla samotników, stwierdzony na 8 stanowiskach, ale lokaln ą populacj ę mo żna szacowa ć na 20 par, bezpo średnich zagro żeń stanowisk nie stwierdzono. Pary i pojedyncze osobniki w typowych rewirach l ęgowych: nad Stobnic ą i Wardynk ą, nad In ą koło Sław ęcina, nad jez. Stobno, koło m. Bonin, Golczy, Piasecznika, d ębina koło Kaszewa.

49. mewa OG P Nie stwierdzono kolonii l ęgowych na terenie gminy, wiosn ą na śmieszka jez. Stobno obserwowano zgromadzenia do kilkuset osobników, w okresie l ęgowym poluj ące osobniki spotyka si ę nad wi ększo ści ą zbiorników wodnych.

50. mewa OG P Lęgów nie stwierdzono, obserwacja pojedynczych osobników pospolita nad jez. Stobno.

51. rybitwa OG P Lęgów nie stwierdzono, pojedyncze osobniki obserwowane zwyczajna nad jez. Stobno, Sulinowo.

52. rybitwa czarna OG P Lęgów nie stwierdzono, pojedyncze osobniki obserwowano nad jez. Stobno, Klukom, Wielka Chojnica.

53. goł ąb siniak OG L Gatunek rzadki w gminie, stwierdzony na 4 stanowiskach, niewielka liczba odpowiednich biotopów – starych buczyn, bezpo średnim zagro żeniem dla gatunku w gminie s ą zr ęby i wycinki w buczynach. Odzywaj ące si ę samce: nad jez. Radu ń, buczyny koło kolonii Sław ęcin i Bral ęcina oraz koło m. Sław ęcina.

54. turkawka OG pL Stwierdzono 3 gatunki w gminie: koło Kaszewa, Korytowa i Sław ęcina, istnieje mo żliwo ść l ęgów, w regionie pojawiła si ę stosunkowo niedawno, ale od kilku lat wyst ępuje regularnie, brak danych do sprecyzowania zagro żeń.

67 55. płomykówka OG pL Nie stwierdzono bezpo średnio obecno ści osobników tego gatunku, ale istnieje mo żliwo ść , że l ęgnie si ę w starych budynkach w gminie w liczbie do kilku par, zagro żeniem dla gatunku jest niszczenie starych budynków z dost ępnymi strychami oraz remonty i przebudowy. Informacje o lęgach w ruinach od mieszka ńców Golczy.

56. pójd źka OG pL Obserwacja pojedynczego osobnika nad Wardynk ą.

57. sowa uszata OG L Stwierdzona na 2 stanowiskach, populacja gminy liczy z pewno ści ą co najmniej 10 par, brak danych do okre ślenia zagro żeń. Resztki ptaka znalezione w lesie koło Golczy, głos usłyszano koło Chełpy.

58. lelek kozodój OG pL Gatunek zwi ązany z ubogimi siedliskami borowymi, obserwowany tylko we wschodniej cz ęś ci gminy, ju ż na terenach sandrowych, brak danych do okre ślenia zagro żeń. Zaobserwowano 6 osobników na siedz ących noc ą na rozgrzanym asfalcie Kołki - Sulice, osobnik rozjechany przez samochód na drodze Kołki - Brzeziny.

59. jerzyk OG L W naszym regionie gatunek miejski, zwi ązany z wy ższymi budynkami, stwierdzony w gminie na 2 stanowiskach, zagro żenia - remonty dachów, likwidacja szpar i szczelin. Grupy rodzinne zaobserwowano: w Choszcznie i Raduniu.

60. zimorodek OG L Du ża ilo ść cieków i jezior odpowiada temu gatunkowi, stwierdzony na 7 stanowiskach: nad Wardynk ą koło Korytowa, nad jez. Stobno, Radu ń, nad In ą koło Sław ęcina oraz koło m. Piasecznik. Bezpo średnich zagro żeń nie stwierdzono, mo żliwo ść zniszczenia siedlisk l ęgów podczas prac melioracyjnych.

61. kr ętogłów OG L Stwierdzony na podstawie głosu godowego nielicznie na terenie całej gminy na 5 stanowiskach.

62. dzi ęcioł zielony OG L Stwierdzony podczas prac terenowych na 3 stanowiskach: rodzina z młodymi słabo lotnymi w okresie l ęgowym koło Sław ęcina, pojedyncze osobniki koło Piasecznika i Golczy, ale osi ąga z pewno ści ą liczebno ść kilkudziesi ęciu par, nie stwierdzono bezpo średnich zagro żeń.

63. dzi ęcioł czarny OG L Mała stosunkowa lesisto ść limituje liczebno ść tego gatunku w gminie, stwierdzony na 7 stanowiskach: dziupla nad jez. Stobnica, koło Stradzewa, Piasecznika, Bonina, Chełpy, Sław ęcin. Do bezpo średnich zagro żeń nale żą zr ęby w starych drzewostanach, co ma podwójne znaczenia ze wzgl ędu na mał ą powierzchni ę lasów w gminie.

64. skowronek OG L Stwierdzony na terenach polnych całej gminy. borowy (lerka)

65. brzegówka OG L Odnalezione jedno stanowisko w gminie i raczej wyklucza si ę istnienie dalszych stanowisk (brak odpowiednich siedlisk),

68 stanowisko zagro żone eksploatacj ą żwiru i zmian ą konfiguracji ściany. Kolonia zło żona z kilku norek w ścianie małej żwirowni koło Gle źna.

66. pliszka żółta OG L Stwierdzona w trakcie bada ń na 4 stanowiskach, wyst ępuje nielicznie prawdopodobnie na całym obszarze.

67. pliszka górska OG pL Stwierdzona na jednym stanowisku w gminie, mo żliwo ść lęgów wi ększej liczby par ze wzgl ędu na wyst ępowanie bystrych wód o charakterze górskim.

68. kl ąskawka OG pL Stwierdzona na jednym stanowisku w gminie, teoretycznie poza zasi ęgiem wyst ępowania w ostatnich latach kolonizuje Pomorze Zachodnie, stwierdzone l ęgi w Szczecinie i na Pojezierzu I ńskim, brak danych do ustalenia zagro żeń, pojedynczy osobnik w okresie l ęgowym koło Kołek.

69. świerszczak OG L Gatunek znajduj ący w gminie sprzyjaj ące warunki - du że obszary ł ąk ekstensywnie u żytkowanych z zaro ślami, stwierdzony w gminie na 13 stanowiskach, typowy głos: dolina Iny koło Piasecznika i Sław ęcina, u uj ścia Stobnicy, koło Stradzewa, ł ąki koło Krzowca i Kołek oraz nad jez. Stobno i Sulinowo, dolina małej Iny, koło m. Łaszewo. Zagro żeń nie stwierdzono.

70. strumieniówka OG L Gatunek znajduj ący w gminie sprzyjaj ące warunki - du że obszary ł ąk ekstensywnie u żytkowanych z zaro ślami, stwierdzony w gminie na 11 stanowiskach - liczebno ść nieco ni ższa ni ż świerszczaka, zagro żeń nie stwierdzono. Typowy głos: dolina Iny koło Piasecznika i Sław ęcina, u uj ścia Stobnicy, ł ąki koło Krzowca, Kołek, nad jez. Stobno, Sulinowo, koło Łaszewa, Kaszewa, dolina małej Iny.

71. brz ęczka OG L Rozległe trzcinowiska, b ędące odpowiednim dla brz ęczki biotopem wyst ępuj ą wła ściwie tylko w wymienionych 4 miejscach: trzcinowiska nad Stobnem, nad Sulinowem oraz jez. Sław ęcin, stawy nad In ą.

72. rokitniczka OG L Gmina obfituje w odpowiednie siedliska, notowana rzadziej ni ż świerszczak i strumieniówka.

73. trzciniak OG L Wyst ępuje w rozległych trzcinowiskach z lustrem otwartej wody, odnotowany na 10 stanowiskach, potencjalnym zagro żeniem jest niszczenie a zwłaszcza koszenie trzciny. Słyszano głos godowy: nad jez. Stobno, Chojnica Wielka, Radu ń, Sulinowo, Sław ęcin, Piasecznik, Małe Korytowo, Piasecznik Du ży, dolina Iny koło stawów, mokradła koło Pako ści.

74. muchołówka OG L Rzadka w gminie ze wzgl ędu na brak lasów a w szczególno ści mała buczyn, stwierdzona na 2 stanowiskach we fragmentach lasów bukowych: koło Sław ęcina i Piasecznika. Bezpo średnim zagro żeniem s ą prace le śne w tych drzewostanach, a w szczególno ści zr ęby.

69 75. wąsatka OG L Informacja od mieszka ńca Choszczna o l ęgach kilku par w trzcinowiskach nad jez. Stobno oraz własne obserwacje rodzina z młodymi nad jez. Stobno.

76. remiz OG - W latach 80 gniazdował nad jez. Kiełpino, Ziemomy śl i Stobno, obecnie gatunku nie stwierdzono.

77. dzierzba OG L Krajobraz rolniczy z licznymi zadrzewieniami i gąsiorek zakrzaczeniami jest odpowiedni dla tego gatunku, stwierdzony na 12 stanowiskach, zagro żeń nie stwierdzono. Osobniki w typowych miejscach l ęgów oraz rodziny z podlotami: nieu żytki koło Korytowa, nad jez. Sulinowo, Stobno, koło m. Golcza, Kołki, Kaszewa, Zwierzynia, Stradzewo, Gle źno, Radaczewo, Piasecznik, Zam ęcin.

78. dzierzba OG L W regionie nielicznie ale regularnie l ęgowy gatunek, srokosz stwierdzony na 5 stanowiskach: koło Chełpy, Kaszewo, kolonia Korytowo i Suliszewo, Radaczewo, cz ęste obserwacje osobników zimuj ących na całym terenie. Zagro żeń nie stwierdzono.

79. gawron OG L Kolonia l ęgowa Choszczno w parku (obecnie zlikwidowana).

80. kruk OG L W trakcie prac odnale źli śmy 7 rewirów l ęgowych, ale szacujemy lokaln ą populacj ę l ęgow ą na kilkana ście par, zagro żeń bezpo średnich nie stwierdzono. Gniazda, ucz ące si ę lata ć młode: nad In ą koło Piasecznika i Stadzewa, koło Starego Klukomia, Korytowa, Radaczewa oraz m. Chełpa.

81. potrzeszcz OG L Obserwowany na terenie całej gminy – tereny polne, głównie na liniach elektrycznych i telefonicznych, nieliczny.

2.2.4. Najwa żniejsze miejsca gromadzenia, zimowania i l ęgowe ptaków

Na terenie gminy Choszczno stwierdzono zimowisko łab ędzia niemego, grupa do 30 osobników na jez. Klukom koło miasta. Miejscem gdzie gromadzi si ę pewna, niezbyt wysoka liczba ptaków w czasie przelotów jest jezioro Stobno, Radu ń i Klukom a tak że na uprawianych polach w okolicy Gle źna i Zam ęcina w dolinie Małej Iny oraz koło Radaczewa, w pasie Kaszewo - Zieleniewo - Suliszewo. Gromadziły si ę tu nast ępuj ące gatunki ptaków: gęś zbo żowa, g ęś białoczelna, świstun, nurog ęś , błotniak zbo żowy, myszołów włochaty, mewa śmieszka (ok. kilkuset osobników), żuraw (ok. 200 osobników). Natomiast na terenie gminy znajduj ą si ę miejsca l ęgowe ptaków s ą to:  wi ększo ść jezior i ich rozlewiska, które wyst ępuj ą w granicach administracyjnych gminy, wyst ępuje w nich du ża liczba ptaków np.: łab ędź niemy, cyraneczka, głowienka, g ągoł, błotniak stawowy, myszołów zwyczajny, perkoz dwuczuby, perkozek itd.

70  dolina Iny koło Piasecznika i Sław ęcina - bekas krzyk, żuraw, słonka, zimorodek, strumieniówka;  stawy koło Radunia, Radlic oraz w dolinie Iny - b ąk, perkoz dwuczuby, perkozek, czernica;

2.2.5. Teriofauna

Ssaki s ą najtrudniejsz ą do zbadania grup ą zwierz ąt, dlatego w trakcie inwentaryzacji stwierdzono obecno ść tylko dziewi ęciu gatunków. Jednak że w "s ąsiedztwie" gminy Choszczno istnieje Drawie ński Park Narodowy jest wi ęc wysoce prawdopodobne wyst ępowanie na terenie gminy sprzyjaj ących dla wielu ssaków biotopów nale ży uzna ć, i ż ich liczba jest znacznie wi ększa. Poni żej przedstawiono cenniejsze gatunki stwierdzone w trakcie inwentaryzacji, jak i gatunki o wyst ępowaniu których uzyskano wiarygodne informacje lub te ż dane o ich wyst ępowaniu znajduj ą si ę w literaturze.

Tabela III-4. Wykaz i charakterystyka wyst ępowania najcenniejszych gatunków ssaków w gminie Choszczno stwierdzonych w trakcie inwentaryzacji w sezonie 2001/2002.

Ssaki Wyst. na L.p. Gatunek SOch terenie Uwagi gm. 1. je ż OG Tak W trakcie prac odnotowany na 4 stanowiskach, ale z pewno ści ą wyst ępuje na terenie całej gminy jako gatunek cz ęsto spotykany. Bezpo średnim zagro żeniem zwłaszcza we wsiach i miastach mo że by ć uprz ątanie i palenie li ści oraz gał ęzi. Zaobserwowano rodzin ę z młodymi m. Korytowo, pojedyncze osobniki w ogrodzie Choszczno, m. Rzecko oraz martw y osobnik na szosie koło Choszczna.

2. zaj ąc szarak Ł Tak Obecny na terenach polnych całej gminy, odnotowany na 7 stanowiskach: pojedyncze osobniki koło Choszczna, Korytowa, Zwierzynia, Krzowca, koło jez. Sulinowo, rozjechany na drodze koło Suliszewa. Bezpo średnich zagro żeń nie stwierdzono, oprócz wysokiej liczebno ści lisów i jenotów i intensyfikacji rolnictwa, w celu utrzymania i ewentualnie wzrostu miejscowej populacji nale ży kontrolowa ć liczebno ść drapie żników (odstrzał).

3. wiewiórka OG Tak Stwierdzona w gminie na 7 stanowiskach: nad jez. Stobnica, lasy w okolicach Chełpy, lasy na wschód od

71 kolonii Sław ęcin oraz park w Sław ęcinie w Radaczewie, koło m. Bonin, rozjechany osobnik na mo ście na Stobnicy. Bezpo średnich zagro żeń nie stwierdzono.

4. bóbr europejski czOG Tak Nie stwierdzono do tej pory miejsc rozrodu na terenie gminy, ale wyst ępuj ą na Inie ślady penetracji terenu; po reintrodukcji bobry s ą stałym elementem fauny Pojezierza I ńskiego, sk ąd mog ą łatwo wzdłu ż Iny kolonizowa ć nowe tereny, bobry obecne s ą tak że w zlewni Drawy i stamt ąd te ż mog ą pojawi ć si ę nowe rodziny, ale brak bezpo średniego poł ączenia wodnego proces mo że przedłu żyć. Pojedyncze zgryzy obserwowane na Inie w pobli żu mostu na północ od Piasecznika.

5. lis Ł Tak Odnaleziono 9 kompleksów u żytkowanych nor lisich, ale miejscowa populacja jest z pewno ści ą liczniejsza, bezpo średnich zagro żeń nie stwierdzono, w ostatnich latach obserwuje si ę ust ępowanie pod wpływem jenota. Stwierdzono nory: przy jez. Karpino, koło Krzowca nad Wardynk ą, koło kolonii Korytowo i Piasecznika w pobli żu Iny, skarpa na jez. Korytowo Małe, k ępa lasu koło Bonina, na zapleczu jez. Choszcze ńskiego od strony Ziemomy śla, a tak że koło Brzezin i Kaszewa.

6. jenot Ł Tak W ostatnich latach notuje si ę wyra źny wzrost liczebno ści populacji w regionie, w gminie Choszczno jenot jest jeszcze wyra źnie rzadszy od lisa, odnaleziono 2 kompleksy u żytkowanych nor, zagro żeń nie stwierdzono. Odnalezione nory: k ępa lasu przy torach koło Choszczna, nad Wardynk ą przy granicy gminy z Drawnem, martwy osobnik rozjechany na torach w obr ębie miasta Choszczna przy wyje ździe do Dolic.

7. szop pracz - Informacja od J. Gida z N-ctwa Choszczno o odstrzelonym na terenie gminy osobniku, którego my śliwy zastrzelił jako jenota i przyniósł do preparatora w 2000 r.

8. borsuk Ł Tak Odnaleziono 4 kompleksy u żytkowanych nor, kompleksy nor s ą znacznie rozbudowane i stare, świadczy to o tym, że miejscowa populacja jest silna i utrzymuje si ę od wielu lat. Stwierdzone nory: nad In ą koło Stradzewa, nad jez. Piasecznik Du ży oraz koło Bonina i Klukomia.

9. wydra OG Tak Ślady obecno ści wydr obserwowali śmy na 8 stanowiskach, g ęsta sie ć rzek i strumieni tworzy sprzyjaj ące warunki temu gatunkowi, bezpo średnich zagro żeń nie stwierdzono. Obserwacje kału i śladów: stawy na Stobnicy, Wradynka koło Korytowa i poni żej

72 Kołek, na Inie koło Stradzewa i Piasecznika, na cieku z Radaczewa, jez. Sulinowo, Mała Ina.

10. kuna domowa Ł Tak Obserwowana na 1 stanowisku, ale z doniesie ń (kamionka) mieszka ńców i my śliwych wynika, że nielicznie wyst ępuje w całej gminie, brak danych do okre ślenia zagro żeń. Rozjechany osobnik na torach w Choszcznie.

11. tchórz Ł Tak Ślady w błocie stwierdzili śmy na terenie kompleksów zwyczajny le śnych wzdłu ż cieków i nad stawami na 6 stanowiskach.

⇒ Wykaz gatunków, których wysoce istotne jest prawdopodobie ństwo wyst ąpienia w gminie Choszczno:  rz ęsorek rzeczek  rz ęsorek mniejszy  nocek du ży  nocek Natterera  nocek Brandta  mroczek posrebrzany  nocek rudy  mroczek pó źny  karlik malutki  karlik wi ększy  borowiec wielki  gacek wielkouch  nornik północny  mysz le śna  mysz zaro ślowa  gronostaj

Wszystkie wy żej wymienione gatunki wyst ępuj ą w Drawie ńskim Parku Narodowym oraz w gminie Recz s ąsiaduj ąca z gmin ą Choszczno. Autorzy operatu faunistycznego opierali si ę na wiadomo ściach i danych z DPN, a tak że Waloryzacja fauny gminy Recz (BKP). Dlatego te ż wykonawcy s ądz ą, i ż istnieje du że prawdopodobie ństwo wyst ąpienia w/w gatunków w gminie Choszczno, z uwagi na blisko ść parku. S ą to jednak tylko przypuszczenia.

73 W efekcie inwentaryzacji stwierdzono, że na terenie gminy Choszczno wyst ępuj ą lub mog ą wyst ępowa ć gatunki ssaków chronionych, gin ących lub zagro żonych wygini ęciem, w tym:  5 gatunków oraz nietoperze zaliczanych do chronionych zgodnie z Rozporz ądzeniem M Ś z 26 wrze śnia 2001r. (Dz. U. Nr 130, poz. 10232),  4 gatunki, tj. wydr ę oraz nietoperze wykazano na Europejskiej czerwonej li ście zwierz ąt zagro żonych wygini ęciem (wg Wajdy i Żurka),  4 gatunki tj. wydr ę i bóbr oraz nietoperze wykazano na Czerwonej liscie zwierz ąt gin ących i zagro żonych w Polsce (Głowaci ński, 1992),  21 gatunków wpisanych do "Czerwonej ksi ęgi zwierz ąt Pomorza Szczeci ńskiego" (Zyska 1996),  19 gatunków wpisanych na list ę Konwencji Berne ńskiej,  3 gatunki, tj. wydra, bób europejski, tchórz zwyczajny oraz nietoperze wpisane s ą na list ę Dyrektywy UE tzw. Siedliskowej,  21 gatunków wpisanych na czerwon ą list ę Meklembursk ą. Pełen wykaz gatunków ssaków zawarto w ANEKSIE.

3. Charakterystyka fauny gatunków łownych lub b ędących przedmiotem

pozyskania

⇒ Ssaki łowne

Na terenie gminy Choszczno wyst ępuje 11 gatunków ssaków łownych:  zaj ąc  pi żmak  lis  jenot  borsuk  tumak  kamionka  tchórz  dzik  jele ń  sarna

74 Z łowieckiego punktu widzenia najistotniejszymi gatunkami zwierzyny łownej s ą jelenie dziki i sarny.

Jele ń wyst ępuje na terenie gminy na obrze żach głównie wschodnich i zachodnich, centralna cz ęść gminy, pozbawiona lasu, jest przez jelenie zdecydowanie rzadziej penetrowana. Na terenie gminy mo żna wytypowa ć dwie ostoje jeleni o randze regionalnej: trzcinowiska nad jeziorem Stobno wraz z przylegaj ącymi lasami (ostoja poło żona jest tak że na terenie gminy Dolice) kompleks le śny koło Kołek (wi ększa cz ęść ostoi le ży na terenie gminy Drawno)

Dzik wyst ępuje na terenie całej gminy, ale zdecydowanie rzadziej we wschodniej jej cz ęś ci (ubogie siedliska borowe). Doskonał ą ostoj ą dzicz ą o randze regionalnej s ą trzcinowiska nad jez. Stobno wraz z przyległymi lasami. Na terenie tym spotyka si ę dziki niezwykle okazałe i w du żej liczbie.

Sarna wyst ępuje na terenie całej gminy. Gatunkowi temu bardzo odpowiada polno - le śna struktura krajobrazu, jaka wyst ępuje w gminie Choszczno. Mniejsze zag ęszczenia sarn wyst ępuj ą we wschodniej cz ęś ci gminy (ubogie siedliska borowe) i w południowo - zachodniej (intensywne rolnictwo).

Zwierzyn ę drobn ą spotyka si ę na terenie całej gminy, najbardziej sprzyjaj ące warunki znajduje ona jednak w cz ęś ci centralnej i północnej (mozaika krajobrazu polno - le śnego, jeziora, małe zbiorniki wodne, dolina Iny, Wardynki, Stobnicy, mało intensywna gospodarka rolna). Nory lisie, borsucze i jenocie zostały wcześniej ju ż opisane w tabeli III- 4, roz ssaki. Pozyskiwane kuny to w przewadze kuny le śne. Zastanawia brak pozyskania jenota, chocia ż gatunek ten wyst ępuje na terenie gminy coraz liczniej. Jenot mo że by ć przy nadmiernym rozro ście populacji zagro żeniem dla wielu gatunków małych zwierz ąt, a w szczególno ści ptaków wodno - błotnych. Dlatego te ż liczebno ść jego populacji trzeba ogranicza ć silniej nawet ni ż w przypadku lisa. Na przykładzie pozyskania zwierzyny w obwodach łowieckich wyra źnie wida ć korzystny zwi ązek liczby pozyskiwanych drapie żników (lisów) z liczb ą (pozyskanej) kuropatw, ba żantów i zaj ęcy. Populacja pi żmaka na przestrzeni ostatnich 10 lat dramatycznie si ę zmniejszyła. Dzi ś pi żmak jest w regionie, a tak że na terenie gminy Choszczno gatunkiem rzadkim. Problem ten

75 szerzej został opisany w rozdziale Charakterystyka zmian w składzie i liczebno ści fauny na przestrzeni czasu .

⇒ Ptaki łowne Na obszarze gminy wyst ępuje 13 gatunków ptaków łownych:  gęś g ęgawa  gęś zbo żowa  gęś białoczelna  cyraneczka  krzy żówka  czernica  głowienka  kuropatwa  łyska  słonka  grzywacz  ba żant  czapla siwa

Najwi ększe koncentracje łysek, g ęsi i kaczek łownych wyst ępuj ą w rejonie jeziora Stobno, zarówno w okresie l ęgów jak i na przelotach. Jezioro Stobno słu ży ptakom do l ęgów i odpoczynku, a okoliczne pola uprawne jako bogate żerowiska. Łowne gatunki kaczek i łyski wyst ępuj ą ponadto na wszystkich jeziorach w gminie, natomiast pola uprawne w rejonie Suliszewa i Rzecka s ą stałym przystankiem du żych grup ci ągn ących na przelotach g ęsi (głównie zbo żowych i białoczelnych). Kuropatwy wyst ępuj ą nielicznie na terenie całej gminy, ale żadne z kół łowieckich tu poluj ących nie wykazuje ich pozyskania. To samo dotyczy słonki. Grzywacz jest na terenie gminy gatunkiem pospolitym, ale jego pozyskania jest bardzo niskie. Poni żej przedstawiamy zestawienie zwierzyny pozyskanej w obwodach na terenie gminy Choszczno w sezonie łowieckim 2000/2001. Trzeba jednak pami ęta ć, że obwody łowieckie znacznie wykraczaj ą poza granice gminy. Najlepiej charakteryzuj ą pod wzgl ędem łowieckim gmin ę Choszczno dane z obwodu nr 6, który prawie w cało ści le ży w granicach gminy (rejon Sław ęcin, Stradzewo, Choszczno).

76 3.1 . Gospodarka łowiecka

Na terenie gminy Choszczno gospodark ę łowieck ą prowadz ą: Nr Koło Łowieckie Nadle śnictwo Poło żenie obwodu Ry ś Choszczno 74 Choszczno zachodnia cz ęść gminy

Szarak 10, 11 Choszczno / południowo – wschodnia cz ęść gminy Choszczno Drawno

Ry ś Choszczno 5, 6 Choszczno teren gminy od strony Recza

Hodowca Dolice 73 Choszczno / teren w trójk ącie Sław ęcin - Choszczno - Dobrzany Piasecznik

Drawa Drawno 4 Drawno rejon Suliszewo - Pami ęcin

Głównie ze wzgl ędu na znikomy udział lasów w powierzchni ogólnej, gmina Choszczno prezentuje średnie warunki do prowadzenia łowiectwa w odniesieniu do gatunków zwierzyny grubej. Najmniej sprzyjaj ące warunki panuj ą tu dla jelenia, lepsze dla dzika, dobre dla sarny. Gmina Choszczno ma potencjalnie doskonałe warunki dla populacji gatunków zwierzyny drobnej (mozaika polno - le śna, wody, bogate żerowiska na uprawnych polach). Ich liczebno ść jest jednak niska, mi ędzy innymi z uwagi na wysokie liczebno ści drapie żników - głównie lisa i jenota.

Tabela III-5. Pozyskanie zwierzyny łownej w obwodach w gminie Choszczno. Nr obwodu łowieckiego L.p Gatunek 4 5 6 10 11 12 73 74 1.Jelenie 18 11 - 12 10 11 36 28

2.Sarny 55 125 39 312 166 165 85 170

3. Dziki 29 21 11 25 15 36 50 123

4.Lisy - 30 10 25 20 80 200 38

5.Borsuki - 11 5 3 10 12 15 23

6.Kuny - - - 5 7 11 - -

7. Zaj ące - 25 30 15 17 42 70 45

77 8.Jenoty ------

9. Pi żmaki - - - 2 2 - - -

10. Ba żanty - 20 25 8 5 4 10 20

11.Kuropatwy - - - 10 18 4 - -

12. Gęsi - - -12-30-

13.Kaczki - - - 54 36 9 100 -

14.Słonki ------

15.Grzywacze - - - 2 2 - - -

16.Łyski ------

3.2. Inne gatunki wykorzystywane gospodarczo

Ryby

Znaczenie gospodarcze spo śród fauny ryb wyst ępuj ących w naturalnych ciekach i zbiornikach maj ą głównie gatunki: • tro ć • sandacz • karp • lin • szczupak. W ostatnich kilku latach znacznie poprawiły si ę warunki dla troci w Inie, obserwowane s ą regularnie osobniki w ędruj ące na tarło, daleko jednak zjawisku temu do po żą danych rozmiarów. Pozyskanie troci z Iny powinno by ć ograniczone. Pozostałe gatunki ryb odławiane z jezior wyst ępuj ą w stanach znacznie poni żej pojemno ści zbiorników. Sandacz wyst ępuj ący w gminie pochodzi jedynie z zarybie ń. Od zarybiania zale żą równie ż mo żliwe do uzyskania liczebno ści pozostałych gatunków ryb. Winniczek Ślimak ten wyst ępuje na terenie całej gminy z wyj ątkiem wschodniej jej cz ęś ci. Nie dysponujemy danymi na temat pozyskania z terenu gminy. Przy obj ęciu ochron ą całkowit ą wszystkich osobników o wymiarze muszli do 3 cm wł ącznie i rygorystycznemu przestrzeganiu tego przepisu w skupach, nie powinny wyst ępowa ć kłopoty z liczebno ści ą miejscowej populacji.

78 3.3. Gatunki ekspansywne Naszym zdaniem na terenie gminy Choszczno o ekspansji mo żna mówi ć w odniesieniu do 4 gatunków:  bóbr  jenot  norka ameryka ńska  szop pracz

Bóbr w latach 1994 i 95 został introdukowany na Pojezierzu I ńskim w liczbie 9 rodzin. Rozwija si ę tam dynamicznie i wzdłu ż rzek wypływaj ących z Pojezierza odnotowywane s ą wędrówki i kolonizacja nowych terenów. Bobry i ńskie w ędruj ą wzdłu ż Uklei, Kr ępy i Iny. W gminie Choszczno nie znaleziono do tej pory miejsc rozrodu, ale na Inie wyst ępuj ą ślady żerowania. Jenot pojawił si ę na Pomorzu Zachodnim i rozbudował liczn ą populacj ę na przestrzeni ostatnich 20 lat. Na Pojezierzu I ńskim jego liczebno ść zrównała si ę z liczebno ści ą lisa, a s ą miejsca, gdzie jenot jest ju ż liczniejszy. W gminie Choszczno gatunek ten wyst ępuje jeszcze rzadziej, ale w tego typu krajobrazie ma lepsze ni ż lis mo żliwo ści zdobycia pokarmu. Wzrost jego liczebno ści stanowi zagro żenie dla małych zwierz ąt - zaj ąca, kuropatwy, ba żanta i wszystkich ptaków l ęgn ących si ę na ziemi, przede wszystkim kaczek. Obecno ść norki ameryka ńskiej nie została bezpo średnio stwierdzona w trakcie waloryzacji. O jej obecno ści na terenie gminy świadczy wymownie bardzo niski stan populacji pi żmaka, dla którego jest naturalnym wrogiem. Doniesienia o obserwacjach szopa pracza pojawiaj ą si ę w naszym regionie coraz cz ęś ciej. Gatunek rozprzestrzenia si ę z Niemiec, gdzie rozmno żył si ę jako uciekinier z hodowli. W gminie Choszczno odstrzelono jednego osobnika (według informacji pana Jacka Gida z Nadle śnictwa Choszczno). Szop mo że by ć gro źny dla ptaków drapie żnych, zwłaszcza rzadkich, którym mo że niszczy ć l ęgi w gniazdach oraz dla innych gatunków zwierzyny drobnej.

4. Charakterystyka fauny wymarłej na terenie gminy

Do gatunków wymarłych z terenu gminy Choszczno mo żna zaliczy ć dropia, o wyst ępowaniu którego do lat 60 - tych pisze Bereszy ński w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt (Warszawa 2001). Stanowisko dropia koło Pyrzyc przetrwało nawet do roku 1975.

79 Autorzy nie posiadaj ą danych literaturowych pozwalaj ących przeprowadzi ć miarodajn ą analiz ę innych gatunków fauny wymarłej na terenie gminy Choszczno. Z informacji mieszka ńców gminy wynika, że na jej terenie po II wojnie światowej wyst ępował sokół w ędrowny, którego dzi ś nie ma w gminie. Zaliczenie tego gatunku do wymarłych nie jest jednak wła ściwe bo po akcjach reintrodukcji powraca on do l ęgów na terenie Polski.

4.1. Charakterystyka zmian w składzie i liczebno ści fauny gminy na przestrzeni czasu.

Nie dysponujemy danymi, pozwalaj ącymi przeprowadzi ć analiz ę zmian fauny gminy Choszczno w okresie dłu ższym ni ż ostatnie 20 lat. W takiej skali czasu mo żemy uchwyci ć pewne trendy na podstawie własnych obserwacji oraz obserwacji osób zamieszkałych na tym terenie lub go odwiedzaj ących. Do gatunków, które znacznie zmniejszyły liczebno ść lub wycofały si ę z terenu gminy nale ży pi żmak , remiz i królik . W latach osiemdziesi ątych gniazda remiza wyst ępowały nad jez. Ziemomy śl i jez. Stobno ju ż rzadziej ni ż w latach siedemdziesi ątych. Dzi ś obecno ści remiza na terenie gminy w ogóle nie udało si ę nam potwierdzi ć. Podobnie rzecz ma si ę z królikiem, który kiedy ś był stałym elementem fauny gminy a dzi ś na jej terenie (podobnie jak w całym regionie) najpewniej nie wyst ępuje. W tym okresie zmalały równie ż naszym zdaniem liczebno ści pospolitych kaczek, takich jak krzy żówka , głowienka , czernica . Odwrotny trend, wzrostu liczebno ści mo żna zauwa żyć w odniesieniu do populacji żurawia , derkacza, g ęgawy , gągoła i troci . Populacja żurawia nieznacznie, ale trwale przyrasta, gatunek pojawia si ę na coraz to nowych miejscach l ęgowych. Wzrost liczby derkaczy jest kwesti ą ostatnich pi ęciu lat. Przyczyn ą wzrostu populacji derkacza mo że by ć załamanie rolnictwa i spowodowany tym wzrost powierzchni ugorów i nieu żytków. Populacja g ęgawy natomiast wydaje si ę wzrasta ć bardzo nieznacznie, ale sukcesywnie. Liczebno ść g ągoła wzrosła zauwa żalnie w ostatnich dziesi ęciu latach i jest to trend ogólnopolski, o czym świadczy wykre ślenie go z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt. W miar ę poprawy stanu czysto ści Iny i przebudowy budowli wodnych daje si ę zauwa żyć stopniowy powrót troci do jej wód i w ędrówki na tarło w gór ę rzeki.

5. Podsumowanie

Przeprowadzona inwentaryzacja faunistyczna w gminie Choszczno pozwoliła na stwierdzenie bytowania 1 gatunku bezkr ęgowca i 6 kr ęgowców z Europejskiej Czerwonej

80 Listy Zwierz ąt oraz 16 gatunków bezkr ęgowców i 19 kr ęgowców z Polskiej Czerwonej Listy Zwierz ąt. Świadczy to o wysokich walorach biocenotycznych tego obszaru. Gmina Choszczno jest typow ą gmin ą rolnicz ą o dobrze zharmonizowanym na wi ększej cz ęś ci krajobrazie rolniczym tradycyjnym. Najcenniejsze siedliska fauny w gminie zwi ązane s ą z terenami podmokłymi - jeziorami, oczkami wodnymi, trzcinowiskami, które osadzone w śród uprawnych pól zapewniaj ą dobr ą baz ę żerow ą. Wyst ępuj ą tu gatunki, które preferuj ą tereny o strukturze mozaikowej polno - le śnej takie jak orlik krzykliwy i kania ruda. Reasumuj ąc na obszarze gminy wykazano bogaty skład gatunkowy zwierz ąt bezkr ęgowych i kr ęgowych. Wyró żniono 95 taksonów zwierz ąt bezkr ęgowych oraz 230 gatunków zwierz ąt kr ęgowych (ANEKS).

81 IV. PRZYRODA NIEO ŻYWIONA

W tym rozdziale omówiono wyniki waloryzacji dotycz ące obiektów przyrody nieo żywionej i krajobrazu. Rozdziały po świ ęcone zagadnieniom dotycz ącym strefy geologii, geomorfologii, hydrologii, gleb i klimatu oraz sozologii umieszczono w rozdziale I niniejszego opracowania. Obiekty przyrody nieo żywionej wyst ępuj ące na terenie gminy nie są obj ęte obecnie żadn ą ochron ą.

1. Obiekty geomorfologiczne

Obiekty geomorfologiczne gminy reprezentowane s ą przez mineralne formy geomorfologiczne jakimi s ą na przewa żaj ącym obszarze gminy wysoczyzny morenowe płaskie i faliste. Cech ą charakterystyczn ą krajobrazu jest rozdolinienie terenu oraz wyst ępowanie jezior. W ten sposób kształtuje si ę prawie cały obszar gminy Choszczno. W szczególno ści: rejony miasta Choszczno, Sław ęcina, Radlic, Wardynia, Radunia, Korytowa. Na obszarach zaj ętych przez jeziora zaznaczaj ą si ę kraw ędzie rynien glacjalnych. Doliny i rynny jeziorne maj ą wyra źny kierunek północnego zachodu - południowego wschodu. Oprócz du żych jezior w krajobrazie morenowym, rozpowszechnione s ą na terenie gminy male ńkie jeziorka kształtu okr ągłego, tzw oczka, których geneza ł ączy si ę ze stopnieniem brył martwego lodu w materiale akumulacyjnym lodowca Geomorfologiczna budowa terytorium gminy Choszczno jest do ść zró żnicowana, a mianowicie w północno-zachodniej cz ęś ci znajduje si ę wła ściwy dla moreny czołowej krajobraz pagórkowaty, obni żaj ący si ę ku dolinie strefy jeziornej, natomiast w cz ęś ci wschodniej – krajobraz równinny. Cały prawie obszar gminy zwi ązany jest z moren ą czołow ą. W lokalnych obni żeniach i zagł ębieniach terenowych po ust ąpieniu lodowca powstały z czasem torfowiska. Wschodnie tereny gminy, rejon miejscowo ści Kołki, Krzowiec, Suliszewo zaj ęte s ą przez płaskie, piaszczyste utwory sandru. Terytorium gminy Choszczno obejmuje t ę cz ęść moren czołowych, gdzie wały wzniesie ń zmieniaj ą kierunek z równole żnikowego na południkowy i skr ęcaj ą na północ. Stanowiły one obrze że płatu lodowca skandynawskiego w pomorskiej fazie postoju.

82 1.2. Torfowiska i zło ża torfowe

Torfowiska nale żą do młodych utworów geologicznych, których proces powstania to najnowsza historia w rozwoju geologicznym skorupy ziemskiej. Na ekosystem torfowiskowy składa si ę wyst ępuj ąca na jego powierzchni szata ro ślinna, okre ślaj ąca rodzaj torfowiska oraz zło że torfowe, powstałe w wyniku akumulacji materii organicznej z porastaj ących torfowisko torfotwórczych zbiorowisk ro ślinnych. Torfowiska gminy Choszczno zinwentaryzowano w oparciu o opracowania Instytutu Ekologii i Ochrony Środowiska AR w Szczecinie. 1974 r. Wi ększo ść złó ż torfowych na obszarze gminy to obiekty niedu że powierzchniowo. W gminie Choszczno reprezentowane s ą wszystkie trzy typy złó ż torfowych (niskie, przej ściowe, wysokie). Ok. 90% kubatury złó ż torfowych stanowi ą torfy niskie. Rozmieszczenie przestrzenne torfowisk na terenie gminy nie jest równomierne. Najwi ększe torfowiska wypełniaj ą doliny rzeki Iny, Stobnicy, Wardynki oraz baseny niektórych jezior. Istnieje du że gytiowisko wokół zanikaj ącego jeziora Stobno w okolicach miasta Choszczno. Aktualnie żadnej kopalni torfu na skal ę przemysłow ą na terenie gminy nie ma. Wiele starszych wyrobisk pokrywa wtórna ro ślinno ść torfotwórcza i odbywa si ę regeneracja złó ż.

2. Obiekty punktowe przyrody nieo żywionej

2.1. Głazy i głazowiska

Na obszarze gminy Choszczno nie zarejestrowano żadnych głazów ani głazowisk. Jedynie w Parku Moniuszki znajduje si ę głaz narzutowy z wyryt ą dat ą wyzwolenia powiatu choszcze ńskiego i tablic ą upami ętniaj ącą 50-lecie powojennego Choszczna.

2.2. Źródła i źródliska

Geomorfologia i rze źba terenu gminy uniemo żliwia wyst ępowanie na jej obszarze źródeł jak i obszarów źródliskowych pojawiaj ących si ę w miejscach gdzie wody gruntowe wypływaj ą z płytko zalegaj ących poziomów wodono śnych. Na terenie gminy nie stwierdzono wyst ępowania źródeł i terenów źródliskowych.

Dane UM i G Choszczno (Wydział ds. Wsi, Rolnictwa i Ochrony Środowiska) nie potwierdzaj ą istnienia ww. obszarów.

83 3. Odkrywki

Na terenie gminy nie stwierdzono żadnych odsłoni ęć w terenie reprezentuj ących warto ść merytoryczn ą i dydaktyczn ą.

4. Walory krajobrazowe wód

Ostatnie zlodowacenie pozostawiło po sobie ciekaw ą i urozmaicon ą rze źbę terenu. Cała okolica obfituje w małe oczka, cieki wodne i jeziora. Najwi ększym walorem tego terenu jest jednak szlak wodny prowadz ący przez trzy jeziora: Klukom, Żeńsko i Radu ń. Zbiorniki te są pochodzenia polodowcowego, st ąd charakteryzuj ą si ę długim i w ąskim kształtem oraz stromymi brzegami. Rynnowe uło żenie jezior wpływa na ich malowniczo ść i pi ękno. Poł ączony kanałami szlak wodny o ł ącznej długo ści ponad 10 km i powierzchni 223 ha jest obszarem szczególnie bogatego wyst ępowania fauny i flory. Zatoki jezior porastaj ą przewa żnie trzciny, pałki wodne i sitowia, w wielu miejscach utrzymuje si ę rz ęsa, rogatek, strzałka wodna a nawet białe grzybienie. Na podmokłych terenach, zwłaszcza w okolicach kanałów rosn ą trawy reprezentowane przez kostrzew ę czerwon ą i ł ąkow ą oraz olchy. Brzegi jeziora Klukom s ą ró żne w zale żno ści od poło żenia. W miejscach s ąsiaduj ących z miastem jest on łagodny – brzeg północny, w pozostałych miejscach jest stromy, a nawet urwisty. Jezioro Żeńsko otaczaj ą pola uprawne i ł ąki. Na brzegach ro śnie brzoza i olszyna. Brzeg w przewa żaj ącej cz ęś ci jest wysoki i stromy. Jezioro Radu ń brzegi jeziora ma strome, a w niektórych miejscach nawet urwiste. Tu mo żna zaobserwowa ć szczególne pofałdowanie terenu. Brzegi jeziora poro śni ęte s ą olszyn ą, która na południowym brzegu przechodzi w las mieszany. Jezioro otoczone jest w przewadze polami uprawnymi. Jedynie jeziora Klukom, Żeńsko, Radu ń i Korytowo Du że przedstawiaj ą widoczn ą warto ść krajobrazow ą z elementami krajobrazu o charakterze zbli żonym do naturalnego. Tereny wokół tych zbiorników wodnych posiadaj ą do ść du żą mo żliwo ść penetracji (dogodny dojazd lub doj ście, obecno ść elementów „ zach ęcaj ących” tj. np. pla że, punkty widokowe, ciekawe wn ętrza krajobrazowe, rozległe widoki). S ą to tereny ogólnodost ępne z mał ą ilo ści ą elementów dysharmonijnych. Generalnie ich wygl ąd jest naturalny b ądź zmieniony w nieznacznym stopniu. Pozostałe jeziora na terenie gminy, takie np.: Piasecznik Du ży, Stobno, Stobnica, Wielka Chojnica oraz wiele innych jezior bez nazwy równie ż s ą miejscami bardzo urokliwymi, lecz ze wzgl ędu na swoj ą niedost ępno ść i mał ą mo żliwo ść penetracji (naturalne bariery – tereny

84 podmokłe, brak dróg utwardzonych), przedstawiaj ą niewielk ą warto ść krajobrazow ą pod wzgl ędem widokowym.

5. Formy krajobrazowe

5.1. Elementy krajobrazu naturalnego

Na obszarze gminy Choszczno wyst ępuj ą zarówno typy krajobrazu naturalnego, jak i krajobrazy przekształcone. Pod nazw ą „krajobraz naturalny” rozumiemy typ krajobrazu o swoistej strukturze. Składa si ę na ni ą wzajemne powi ązanie rze źby powierzchni terenu, jej składu litogenicznego, stosunków wodnych, klimatycznych, biocenotycznych i glebowych, a tak że efektów gospodarki ludzkiej, których wyrazem jest modyfikacja warunków przyrodniczych. W sytuacji niewielkich terytoriów, jak to jest w przypadku gminy Choszczno, głównym czynnikiem krajobrazotwórczym jest rze źba powierzchni ziemi. W klasyfikacji krajobrazów wyró żniamy: krajobrazy górskie i nizinne. Na nizinach głównym czynnikiem krajobrazotwóczym jest typ genetyczny rze źby. Według klasyfikacji typologicznej krajobrazów naturalnych Polski, dokonanej przez Kondrackiego (1978), na obszarze gminy Choszczno wyst ępuj ą nast ępuj ące rodzaje i gatunki krajobrazu: Krajobraz dolin i równin akumulacyjnych:  den dolinnych – pojawia si ę głównie w dolinach rzek Małej Iny, Iny, Stobnicy, Wardynki. Podstawowymi składnikami dolinnych ugrupowa ń gleb s ą mady, którym towarzyszy ć mog ą gleby semihydrogeniczne i hydrogeniczne. Te ostatnie dominuj ą w niektórych, silnie zabagnionych odcinkach dolin rzecznych. Potencjaln ą ro ślinno ść stanowi ą ł ęgi. Krajobraz młodoglacjalny:  pagórkowaty pojezierny – wyró żnia si ę wyst ępowaniem licznych jezior i zagł ębie ń pojeziornych, charakteryzuj ą go gliny, piaski i żwiry z przewag ą gleb brunatnych. Pod wzgl ędem formy u żytkowania ziemi, w krajobrazie tym dominuj ą pola uprawne oraz enklawy le śne. Potencjalnymi zbiorowiskami ro ślinnymi s ą bory mieszane, gr ądy, a w zagł ębieniach torfowiska. Wody gruntowe znajduj ą si ę w równowadze, przy czym cech ą charakterystyczn ą jest lokalnie wzmo żone parowanie, z czym wi ążą si ę okresowe zaburzenia równowagi hydrologicznej. Ten rodzaj i gatunek krajobrazu jest typowy dla prawie całego obszaru gminy z wył ączeniem terenów wschodnich (rejony miejscowo ści Kołki, Krzowiec,Suliszewo).  sandrowy – w ugrupowaniu gleb na sandrach dominuj ą z reguły strefowe gleby bielicoziemne, ale w miejscach obni żonych o płytkim zwierciadle wód gruntowych

85 spotyka si ę gleby murszaste i inne gleby hydrogeniczne. Pod wzgl ędem u żytkowania ziemi, w krajobrazie tym dominuj ą pola uprawne oraz enklawy le śne. Potencjaln ą ro ślinno ść stanowi ą bory sosnowe i mieszane. Krajobraz charakterystyczny dla wschodnich terenów gminy Choszczno. Krajobraz przekształcony, to krajobraz kulturowo – uprawowy, okre ślany inaczej terminem krajobrazu rolniczego. Charakteryzuje si ę on znacznym stopniem urbanizacji, w śród naturalnych elementów przyrodniczych. Krajobraz rolniczy charakterystyczny jest dla wi ększo ści terenów na obszarze gminy.

5.2. Elementy krajobrazu kulturowego

Na terenie gminy Choszczno znajduje si ę 19 parków dworskich i 1 miejski, z czego 6 z nich obj ętych jest wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w Szczecinie (Tab. II- 4). Do obiektów kulturowych zaliczy ć mo żna tak że pałace i dwory, obiekty sakralne oraz cmentarze. Wykaz tych obiektów przedstawiamy poni żej.

5.2.1. Pałace i dwory

Kołki – pałac pochodz ący z II poł . XVIII w. Wła ścicielem obiektu jest AWRSP Oddział w Gorzowie Wlkp. Pałac posadowiony jest w środkowej cz ęś ci zespołu folwarcznego. Obiekt o pow. u żytkowej ok. 1780 m 2 obecnie jest nie u żytkowany. Obiekt jest ogólnie zaniedbany, w złym stanie technicznym. Ściany sp ękane, silne złuszczenia tynków. Wi ęź ba dachowa korpusu głównego zniszczona w 20%; pozostała cz ęść w ogólnie złym stanie technicznym. Obiekt podlega prawnym rygorom ochrony konserwatorskiej. Wymagany jest pilny remont kapitalny, po sporz ądzeniu projektu rewaloryzacji.

Korytowo – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1979 r./ nr 291 ). Pałac pochodz ący z przełomu XVIII/XIX w. U żytkownikiem był Zakład Rolny w Korytowie. Obecnie stanowi własno ść prywatn ą. Budynek zlokalizowany w zachodniej cz ęś ci wsi, w ramach zespołu folwarcznego, wydzielonego od reszty wsi alej ą dworsk ą. Dwór posadowiony jest w południowo-zachodniej cz ęś ci zespołu, poza podwórzem gospodarczym, na skraju parku, którego centraln ą cz ęść zajmuje prostok ątny kopiec z wysokopienn ą zieleni ą. Przed frontem pałacu podjazd z klombem, po wschodniej stronie aleja lipowa oraz pó źnogotycki ko ściół. Pałac charakteryzuje si ę masywn ą brył ą, o formie prostopadło ścianu nakrytego dachem mansardowym. Elewacje budynku, z zastosowanymi elementami wystroju architektonicznego, nawi ązuj ą do baroku. Obiekt obecnie jest w trakcie remontu.

86 Stradzewo – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1990 r./ nr 344 ). Dwór pochodz ący z ok. 1850 r. Dwór powstał w stylu neoklasycystycznym z elementami dekoracji w stylu arkadowym. U żytkownikiem obiektu jest Zakład Rolny w Stradzewie. Po remoncie uko ńczonym w 1989 r. zlikwidowano mieszkania słu żbowe, pozostawiaj ąc w obiekcie biura i urz ądzaj ąc pokoje go ścinne i sal ę świetlicow ą. Dwór w Stradzewie poło żony jest na skraju wsi od strony południowo-wschodniej i stanowi główny element zespołu dworskiego. W cz ęś ci południowo-wschodniej dwór otacza park a od strony zachodniej znajduje si ę ko ściół. Dwór jest budynkiem murowanym z cegły i posiada podpiwniczenie. Jest parterowy z u żytkowym poddaszem. Fasad ą został zwrócony w kierunku północno-wschodnim. Od strony elewacji bocznej zachodniej posiada dwukondygnacyjny alkierz zało żony na planie prostok ąta a od strony elewacji bocznej wschodniej drewnian ą, przeszklon ą werand ę na murowanym cokole. Budynek posadowiony jest na cokole oblicowanym kamieniem i kryty dachem dwuspadowym, pokrytym blach ą. Obiekt zachowany jest w stanie bardzo dobrym. Konieczne jest natomiast uporz ądkowanie otoczenia budynku. Wskazane jest zagospodarowanie zieleni od strony północno-zachodniej dworu, na terenie dawnego parku oraz dziedzi ńca przed fasad ą. Nale ży otworzy ć osie widokowe poprzez wykonanie niewielkich alejek.

Wardy ń - ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1979 r./ nr 297). Dwór powstał w XVI w., przebudowywany był w XVIII, XIX i XX w. Wła ścicielem obiektu jest ARSP. Obiekt obecnie jest ruin ą i nie jest u żytkowany. Dwór posadowiony jest na południowym kra ńcu zespołu folwarcznego. Po południowej stronie dworu zało żony jest naturalistyczny park. Od strony północno-zachodniej dwór styka si ę z budynkiem mieszkalnym. Obiekt podlega prawnej ochronie konserwatorskiej. Nale ży zabezpieczy ć obiekt przed post ępuj ącym zniszczeniem a nast ępnie przeprowadzi ć kompleksow ą rewaloryzacj ę dworu.

5.2.2. Obiekty sakralne

Do obiektów sakralnych, zarejestrowanych na terenie gminy zaliczono ko ścioły, zespoły cmentarno-ko ścielne oraz cmentarze. S ą one dobrami materialnymi kultury, pochodz ącymi z ró żnych okresów cywilizacyjnych Pomorza Zachodniego. Stanowi ą przykłady ró żnych nurtów w budownictwie oraz rozwoju kulturowym mieszkaj ącej tu

87 ludno ści. Dane o własno ści oraz wpisie uzyskano na podstawie dokumentacji WKZ w Szczecinie ⇒ Ko ścioły

Chełpa – ko ściół filialny p.w. MB Cz ęstochowskiej. Wła ścicielem i u żytkownikiem obiektu jest Parafia Rzym- Katolicka p.w. św. Maksymiliana Marii w Wardyniu. Czas powstania – XV/ XVI w., w 2 poł. XIX w dostawiono ceglan ą wie żę oraz przeprowadzono remont ko ścioła. Ko ściół zlokalizowany jest po środku wsi, przy skrzy żowaniu dróg śródwiejskich. Działka ko ścielna, na niewielkim wyniesieniu terenu, czworoboczna, wygrodzona jest od południa i wschodu murem kamiennym; wjazd od południa przez historyczn ą bramk ę w murze. Północna cz ęść działki obsadzona jest starodrzewem d ębowym, z czytelnymi śladami pierwotnego cmentarza (mogiły). Ogólny stan techniczny obiektu dobry; budynek po generalnym remoncie w 1980 r. Obiekt o warto ściach zabytkowych, waloryzuj ący architektoniczny krajobraz wsi, stanowi dominant ę architektoniczn ą – podlega ochronie konserwatorskiej.

Choszczno – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych w 1979 r./ nr 244 ). Rzymsko – katolicki ko ściół parafialny p.w. Narodzenia NMP. Czas powstania – XIII/XIV w. Wła ścicielem obiektu jest Kuria Metropolitalna Szczeci ńsko-Kamie ńska, natomiast u żytkownikiem jest Rzymsko-katolicka parafia p.w. Narodzenia NMP w Choszcznie. Ko ściół poło żony jest w centrum historycznego układu urbanistycznego Choszczna, w obr ębie południowej cz ęś ci Rynku. Od strony północnej ko ścioła, równolegle do jego osi, prowadzi ulica, odpowiadaj ąca przebiegowi średniowiecznego traktu z Pomorza do Polski ( ze Stargardu do Poznania ). Teren przyko ścielny, pełni ący do XVIII w. funkcj ę cmentarza, jest nie ogrodzony. Od strony wschodniej i południowej ogranicza go strefa współczesnej zabudowy miejskiej. Ko ściół osadzony na masywnych i gł ęboko wpuszczonych w grunt ławach fundamentowych z kamienia. Ściany obwodowe świ ątyni ( za wyj ątkiem dolnego fragmentu wie ży z regularnych ciosów kamiennych ) murowane z cegły ceramicznej, zró żnicowanej tak chronologicznie jak i kolorystycznie. Ko ściół choszcze ński to monumentalna świ ątynia o rozczłonkowanej bryle, której elementy zró żnicowane s ą wysoko ściowo. Kompozycja architektoniczna elewacji wykazuje preferencj ę podziałów wertykalnych, utworzonych rytmem przepru ć okiennych przypór i blend okiennych. W bocznej ścianie prezbiterium znajduje si ę najciekawszy i najcenniejszy z zabytków Choszczna – „ Drzewo Jessego”. Jest to płaskorze źba z genealogicznym drzewem Chrystusa z pocz ątków

88 XIV w. Z Jessego – biblijnego ojca Dawida – wyrasta pie ń z gał ązkami zako ńczonymi wizerunkami królów żydowskich. W centrum umieszczona jest pasja z ukrzyżowaniem Chrystusa, Mari ą, św. Janem Chrzcicielem. Choszcze ńskie „ Drzewo Jessego” jest rzadko ści ą na skal ę europejsk ą.

Kołki – ko ściół filialny p.w. Św. Teresy Dzieci ątka Jezus. Czas powstania – l. 70-te XIX w. Wła ścicielem obiektu jest Kuria Metropolitalna Szczeci ńsko-Kamie ńska, u żytkownikiem jest parafia Rzymsko-Katolicka p.w. Nawiedzenia NMP w Brzezinach. Ko ściół zlokalizowany jest po środku wsi (na nawisiu), po wschodniej stronie skrzyżowania dróg wiejskich. Działka siedliskowa niewielka, wieloboczna, wygrodzona wysokim murem ceglanym. Wej ście od wschodu i zachodu przez dwie, dwuskrzydłowe bramy. Parcela obsadzona od wschodu i południa szpalerami lip, za ś po północnej stronie znajduje si ę niewielki plac wiejski ze szpalerem drzew li ściastych. Ko ściół posadowiony po środku działki, zorientowany na osi zachód-wschód, zajmuje ok. 50% powierzchni parceli. Ko ściół w Kołkach jest świ ątyni ą salow ą, o neogotyckiej formie architektonicznej. Ko ściół stanowi dominant ę owalnicowego układu przestrzennego wsi, a tak że jest elementem zabudowy o warto ściach zabytkowych.

Korytowo – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1958 r./ nr 286 ). Ko ściół filialny p.w. Św. Stanisława Kostki. Czas powstania – koniec XIII – poł. XVI w. Wła ścicielem jest KM Szczeci ńsko-Kamie ńska, a u żytkownikiem parafia Rzymsko- Katolicka p.w. Św. Maksymiliana Marii w Wardyniu. Ko ściół zlokalizowany jest w północno-zachodniej cz ęś ci wsi, w bezpo średnim s ąsiedztwie zespołu pałacowego. Działka siedliskowa niewielka, pi ęcioboczna, wygrodzona współczesn ą siatk ą (jedynie od południa murem kamiennym); wjazd od wschodu przez dwuskrzydłow ą oraz od północy przez jednoskrzydłow ą furtk ę. Ko ściół posadowiony po środku działki, stanowi jedyny element architektonicznej kompozycji. Po południowej stronie ko ścioła znajduje si ę lipa o cechach pomnikowych, za ś wokół działki – od północy i wschodu – szpalery kasztanowców. Obiekt osadzony na podmurówce z kamieni polnych, zlicowanej z murem ścian obwodowych. Ściany obwodowe korpusu nawowego murowane z głazów narzutowych. Ko ściół w Korytowie to średniowieczna, kamienna świ ątynia gotycka, stanowi ąca dominant ę historycznego układu przestrzennego, a tak że element zabudowy o warto ściach zabytkowych. Bezwzgl ędnej ochronie podlegaj ą wszystkie elementy historycznie ukształtowanej formy architektonicznej.

89 Piasecznik – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1998 r./ nr 447 ). Rzymsko – Katolicki ko ściół parafialny p.w. Św. Andrzeja Boboli. Wła ścicielem jest KM Szczeci ńsko-Kamie ńska, natomiast u żytkownikiem jest parafia p.w. Św. Andrzeja Boboli w Piaseczniku. Ko ściół wzniesiony jest na północno-zachodnim kra ńcu wsi, po północno-wschodniej stronie drogi. Parcela ko ścielna, wyniesiona nieznacznie ponad poziom drogi, pełni ąca pierwotnie funkcj ę cmentarza, ogrodzona murem kamiennym i obsadzona w zachodniej cz ęś ci pojedynczymi drzewami (d ęby, kasztanowce, jesiony). Po południowej stronie świ ątyni zachowany kamienny obelisk, upami ętniaj ący poległych w czasie I wojny światowej. Obiekt osadzony na lawach fundamentowych z kamieni polnych. Ściany obwodowe świ ątyni murowane z nieobrobionego kamienia narzutowego.

Radaczewo – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1991 r./ nr 357 ). Ruina – obiekt nieu żytkowany. Czas powstania – poł. XVI w. Ko ściół – ruina zlokalizowany jest w północnej cz ęś ci wsi, po wschodniej stronie drogi. Działka siedliskowa regularna, prostok ątna, ze śladami pierwotnego muru kamiennego, obsadzona starodrzewem li ściastym (lipy, klony, wi ązy). Ruina ko ścioła znajduje si ę w północnej cz ęś ci działki, otoczona licznymi podrostami i krzewami. Bezpo średnio po wschodniej stronie działki ko ścielnej znajduje si ę drugi cmentarz, z licznie zachowanymi (historycznymi) nagrobkami i mogiłami. Obiekt zachowany w stanie niezabezpieczonej ruiny. Obiekt o warto ściach zabytkowych, waloryzuj ący krajobraz kulturowy wsi.

Radu ń – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1958 r./ nr 300 ). Ko ściół parafialny p.w. MB Szkaplerznej. Czas powstania – XIII/XIV w. Wła ścicielem jest Archidiecezja Szczeci ńsko-Kamie ńska, a u żytkownikiem Rzymsko-Katolicka parafia p.w. MB Szkaplerznej w Raduniu. Działka ko ścielna usytuowana w centrum wsi, w obr ębie nawisia, na wyniesieniu terenu, ogrodzona murem kamiennym. Parcela prostok ątna. Po południowej stronie świ ątyni – w obr ębie ogrodzenia – zabytkowa (równowieczna ko ściołowi) bramka z cegły ceramicznej. Ko ściół jest jedynym elementem zabudowy działki ko ścielnej (pełni ącej pierwotnie funkcj ę cmentarza). Od strony północnej parcela obsadzona wi ązami, jesionami i lipami. Ściany obwodowe o niejednorodnej konstrukcji: dolna cz ęść – murowana z kostki granitowej, cz ęść górna wykonana z gotyckiej cegły.

Rzecko – ko ściół filialny p.w. Św. Antoniego z Padwy. Czas powstania – 1861-62 r. Wła ścicielem oraz u żytkownikiem obiektu jest parafia Rzymsko-Katolicka p.w. Św. Trójcy w

90 Suliszewie. Ko ściół zlokalizowany jest po środku wsi, na nawisiu, na niewielkim wyniesieniu terenu. Działka ko ścielna w kształcie regularnego prostok ąta, wygrodzona współczesn ą siatk ą metalow ą i obsadzona starodrzewem li ściastym (lipy, klony). Wjazd od zachodu przez dwuskrzydłow ą, metalow ą bram ę. Ko ściół posadowiony jest w południowej cz ęś ci działki, zorientowany na osi zachód-wschód, z głównym ci ągiem komunikacyjnym od zachodu. Ko ściół stanowi dominant ę owalnicowego układu przestrzennego wsi. Obiekt o pierwotnej, neogotyckiej formie architektonicznej, stanowi element zabudowy o warto ściach zabytkowych.

Sław ęcin – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1963 r./ nr 485 ). Ko ściół filialny p.w. MB Ostrobramskiej. Czas powstania – ko ściół-1521 r.; wie ża- 1695 r. Wła ścicielem obiektu jest Kuria Szczeci ńsko-Kamie ńska, natomiast u żytkownikiem parafia p.w. Andrzeja Boboli w Piaseczniku. Ko ściół wzniesiony jest w północnej cz ęś ci osady, po zachodniej stronie głównej drogi wiejskiej. Działka ko ścielna jest prostok ątna, ogrodzona płotem z pr ętów metalowych i cz ęś ciowo metalow ą siatk ą. Od strony wschodniej granice działki obsadzone s ą lip ą. Przy zachodniej stronie ko ścioła znajduje si ę drewniana dzwonnica z 1695 r. Teren przyko ścielny pierwotnie pełnił funkcj ę cmentarza. Ściany obwodowe korpusu nawowego murowane z kamieni polnych. Ko ściół w Sław ęcinie nale ży do grupy niewielkich, salowych, pó źnogotyckich ko ściołów wiejskich, których ukształtowanie bryły si ęga czasów romanizmu.

Stary Klukom – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1958 r./ nr 308 ). Ko ściół filialny p.w. Wniebowst ąpienia Pa ńskiego. Czas powstania – 2 poł. XV w - 2 poł. XIX w. Wła ścicielem i u żytkownikiem obiektu jest parafia p.w. Błogosławionej Królowej Jadwigi w Choszcznie. Ko ściół posadowiony jest po środku wsi, przy rozwidleniu dróg, na śród wiejskim placu. Działka siedliskowa niewielka, wieloboczna, cz ęś ciowo wydzielona od podwórza folwarcznego (od południa), obsadzona zwartymi szpalerami kasztanowców. Ko ściół usytuowany w południowej cz ęś ci działki, zorientowany na osi zachód-wschód, stanowi jedyny element kompozycji architektonicznej. Korpus nawowy osadzony na kamiennych ławach fundamentowych, bez architektonicznie wyodr ębnionego cokołu. Ściany obwodowe korpusu nawowego murowane z nieobrobionych kamieni polnych. Ściany wie ży wykonane z cegły ceramicznej. Ko ściół po remoncie (odbudowie) w l. 70-tych XX w. Pó źnogotycki ko ściół w Starym Klukomiu stanowi dominant ę układu ruralistycznego oraz element zabudowy o warto ściach zabytkowych.

91 Stradzewo – ko ściół filialny p.w. MB Cz ęstochowskiej. Czas powstania – 1876 r. Wła ścicielem obiektu jest KM Szczeci ńsko-Kamie ńska, natomiast u żytkownikiem jest parafia Rzymsko-Katolicka p.w. Narodzenia NMP w Choszcznie. Ko ściół posadowiony jest w środkowej cz ęś ci wsi, w obr ębie czytelnego do dzi ś nawisia, na wyniesieniu terenu. Parcela przyko ścielna nie ogrodzona (skarpa od strony zachodniej wzmocniona kamieniami polnymi), do ść intensywnie obsadzona drzewami li ściastymi. Opisywany obiekt to neogotycki ko ściół salowy z prezbiterium usytuowanym w obr ębie pi ęciobocznie zamkni ętej apsydy. Przy szczycie zachodnim – umieszczona wie ża, nakryta ostrosłupowym hełmem.

Suliszewo – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1958 r./ nr 299 ). Ko ściół parafialny p.w. Świ ętej Trójcy. Czas powstania – 2 poł. XV w. Wła ścicielem obiektu jest Kuria Metropolitalna, natomiast u żytkownikiem jest parafia Rzymsko-Katolicka p.w. Świ ętej Trójcy w Suliszewie. Ko ściół zlokalizowany jest po środku wsi b ędącej w typie widlicy, z dominuj ącą kompozycj ą południkow ą. Działka ko ścielna usytuowana na niewielkim wyniesieniu terenu, czworoboczna, wygrodzona od wschodu i południa kamiennym murem oporowym, zwie ńczonym ceglanym a żurem, za ś od północy metalow ą siatk ą. Działka obsadzona świerkami, a w naro żnikach starodrzewem li ściastym (kasztanowce, d ęby, jesiony). Ko ściół posadowiony po środku działki, zorientowany na osi zachód-wschód, stanowi jedyny element kompozycji architektonicznej. Po zachodniej stronie działki ko ścielnej (w przedłu żeniu) usytuowany jest cmentarz (historyczny i współczesny). Ściany obwodowe korpusu nawowego murowane z kamienia narzutowego. Ściany wie ży murowane, kamienno-ceglane, o zró żnicowanej konstrukcji. Dolne partie ściany południowej i północnej z głazów narzutowych w formie muru cyklopowego. Ko ściół w Suliszewie to pó źno średniowieczna świ ątynia gotycka stanowi ąca dominant ę architektoniczn ą historycznego zało żenia przestrzennego. Obiekt o warto ściach zabytkowych podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej.

Zam ęcin – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1990 r./ nr 330 ). Ko ściół parafialny p.w. Niepokalanego Pocz ęcia NMP. Czas powstania - kon. XV w. – 1888/89 r. Wła ścicielem obiektu jest KM Szczeci ńsko-Kamie ńska, natomiast użytkownikiem jest parafia Rzymsko-Katolicka p.w. Niepokalanego Pocz ęcia NMP w Zam ęcinie. Ko ściół zlokalizowany jest po środku wsi, po zachodniej stronie szosy Choszczno- Pełczyce. Działka siedliskowa czworoboczna, wygrodzona wysokim murem kamienno-

92 ceglanym. Ko ściół posadowiony po środku działki (po przek ątnej czworoboku), zorientowany na osi południowy zachód-północny wschód. Po wschodniej stronie ko ścioła znajduje si ę współczesna figura MB, osadzona na historycznym obelisku ofiar I wojny światowej. Działka poro śni ęta traw ą, o lekko utwardzonych ci ągach komunikacyjnych. Ściany obwodowe o zró żnicowanym materiale, konstrukcji i chronologii. Najstarsze s ą ściany wie ży, wykonane z nieregularnych głazów narzutowych i tłucznia kamienno-ceglanego. Ściany długie korpusu nawowego murowane z cz ęś ciowo obrobionych głazów granitowych; w ścianach tych wykorzystano budulec z pierwotnej świ ątyni. Ko ściół w Zam ęcinie stanowi interesuj ący przykład harmonijnego poł ączenia średniowiecznej substancji budowlanej (wie ża), XIX – wieczn ą, neogotyck ą form ą architektoniczn ą oraz współczesnymi, stylizowanymi nawarstwieniami ( zakrystia, hełm wie ży). Ko ściół waloryzuje krajobraz kulturowy wsi, stanowi dominant ę architektoniczn ą o warto ściach zabytkowych.

⇒ Cmentarze i inne fragmenty cennych starodrzewi

Choszczno I – cmentarz dawny, nieczynny, pochodz ący z pocz. XIX w. Cmentarz znajduje si ę w południowej cz ęś ci miasta na terenie parku miejskiego. Teren równy, na wzgórzu opadaj ącym do jeziora Klukom. Czytelno ść układu cmentarza jest zatarta. Nagrobki usuni ęte, drzewostan o charakterze parkowym. Zachowany starodrzew (kasztanowce, klon, akacja, sosna).

Choszczno II – cmentarz dawny, czynny, pochodz ący z poł. XIX w. Cmentarz poło żony w zachodniej cz ęś ci miasta, na wzniesieniu, teren lekko opada w kierunku północnym. Otoczenie: zabudowa i ogrody. Charakter rozplanowania cmentarza jest regularny, czytelne granice układu wielokwaterowego. Starodrzew (klon, d ąb, jesion, buk, lipa) w układzie alejowym, rz ędowym. Miejscami murawa.

Choszczno III – cmentarz nowy, pochodz ący z 1946 r. Cmentarz wojenny żołnierzy Armii Radzieckiej. Nieczynny. Poło żony jest w południowej cz ęś ci miasta przy szosie wyjazdowej w kierunku Gorzowa Wlkp. Teren równy otoczony polami. Charakter rozplanowania cmentarza jest regularny, o czytelnych granicach. Zadrzewienie ozdobne, pasy krzewów wzdłu ż ogrodzenia.

Choszczno IV – cmentarz dawny, pochodz ący z XIV w. Cmentarz przyko ścielny. Nieczynny. Poło żony w centralnej cz ęś ci starego miasta, otoczenie zabudowane, teren równy.

93 Czytelno ść układu cmentarza zatarta, brak nagrobków, drzewa z wtórnego zadrzewienia. Drzewa w dwóch rz ędach przy ko ściele (lipy, buki).

Chełpa – cmentarz dawny, pochodz ący z XIV w., przyko ścielny. Nieczynny. Poło żony w centralnej cz ęś ci wsi. Nagrobki usuni ęte lub zniszczone. Starodrzew – pojedyncze drzewa (d ąb, lipa, klon) oraz krzewy, murawa i bluszcz.

Gle źno I – cmentarz dawny, pochodz ący z poł. XIX w., nieczynny. Poło żony w północnej cz ęś ci wsi, na terenie równym w otoczeniu pól i ł ąki. Cmentarz w czytelnych granicach, pojedynczo zniszczone nagrobki, drzewostan zachowany w 30%. Zachowały si ę pojedyncze stare drzewa (kasztanowce, d ęby, lipa), podrost d ębu i bluszcz w runie.

Gle źno II – cmentarz dawny, pochodz ący z XV w., przyko ścielny, nieczynny. Poło żony jest w centralnej cz ęś ci wsi wokół ruiny ko ścioła. Teren równy, otoczony zabudow ą wsi. Ze starodrzewu zachowały si ę pojedyncze drzewa (akacja, d ąb, kasztanowiec, lipa).

Kołki I – cmentarz dawny z poł. XIX w., nieczynny. Poło żony w północnej cz ęś ci wsi, w odl. 300 m od drogi wiejskiej, od której prowadzi aleja lipowa. Teren równy, poza cmentarzem opada tworz ąc jar przy rzece. Nagrobki zniszczone, zachowane tylko pojedyncze. Ogólny stan zachowania zieleni na cmentarzu: dobry. Zwarty starodrzew (d ęby, lipy, sosna, buk) cmentarza i aleja lipowa, zakrzewienie i bluszcz.

Kołki II – cmentarz dawny z poł. XIX w., komunalny, czynny. Cmentarz poło żony w południowo-zachodniej cz ęś ci wsi na równym terenie, w otoczeniu pola, lasu i zadrzewienia. Charakter rozplanowania cmentarza regularny z czytelnymi granicami układu. Pojedyncze nagrobki zniszczone. Starodrzew w postaci d ębów w rz ędzie przy murze cmentarnym.

Korytowo I – cmentarz dawny z XIII w., przyko ścielny, nieczynny. Cmentarz poło żony w zachodniej cz ęś ci wsi przy ko ściele, obok zespołu pałacowego na równym terenie. Granice układu cmentarza s ą czytelne, brak nagrobków, drzewostan w wi ększo ści jest wyci ęty. Ze starodrzewu pozostały pojedyncze drzewa lipa i klon.

Korytowo II – cmentarz dawny z ok. 1840 r, nieczynny. Cmentarz poło żony w południowej cz ęś ci wsi. Teren nachylony w kierunku południowym, wyniesiony ok. 20 cm. Otoczenie:

94 zabudowa i pole. Układ cmentarza regularny, alejowo-kwaterowy o czytelnych granicach zało żenia. Liczne nagrobki skrzynkowe, stele, płyty i krzy że. Starodrzew ( klony, buki, jesiony, kasztanowiec i d ąb), ponadto zakrzewienie i bluszcz w runie.

Korytowo III – cmentarz dawny z poł. XIX w., nieczynny. Cmentarz poło żony po wschodniej stronie jeziora Korytowskiego Du żego, mniej wi ęcej na osi barokowego parku pałacowego. Teren: skarpa zalesiona opadaj ąca do jeziora. Cmentarz o czytelnym układzie przestrzennym ze zniszczonym grobowcem rodziny Schlieffen. Na terenie cmentarza brak zieleni cmentarnej.

Pako ść – cmentarz dawny z poł. XIX w., nieczynny. Poło żony jest w północnej cz ęś ci osady w parku dworskim, na równym terenie. Czytelno ść układu cmentarza jest zatarta, bez nagrobków. Drzewostan parkowy, zakrzewienie śnieguliczki. Starodrzew zło żony z d ębów, klonów, lipy i modrzewia.)

Piasecznik I – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1998 r./ nr 447 ). Cmentarz przyko ścielny, dawny z XVI w., nieczynny. Poło żony w północno- zachodniej cz ęś ci wsi. Czytelno ść układu cmentarza jest zatarta, bez nagrobków. Zachowane są pojedyncze, stare drzewa ( d ąb, kasztanowiec, lipa, jesion ). Na terenie cmentarza znajduje si ę pomnik poległych podczas I wojny światowej.

Piasecznik II – cmentarz dawny z poł. XIX w., komunalny, czynny. Poło żony jest w południowo-zachodniej cz ęś ci wsi przy szosie do Stargardu, na terenie równym, w otoczeniu pola. Cmentarz oddalony jest ok. 100 m od zabudowa ń wsi. Czytelne s ą granice pierwotnego układu przestrzennego. Starodrzew ( lipy, jesiony, akacje ) w postaci dawnych rz ędów i alei.

Radaczewo I) – ( obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1991 r./ nr 359 ). Cmentarz przyko ścielny, dawny z pocz. XIX w., nieczynny. Poło żony jest w północnej cz ęś ci wsi przy szosie do Sław ęcina. Teren równy, otoczenie: pole i cmentarz nieczynny. Czytelne s ą granice pierwotnego układu przestrzennego. Zachowały si ę pojedyncze płyty i krzy że nagrobne. Drzewostan zwarty, starodrzew ( lipy, jesiony, klony, wi ązy ).

95 Radaczewo II – cmentarz dawny z poł. XIX w., nieczynny. Poło żony jest w północnej cz ęś ci wsi w pobli żu cmentarza przyko ścielnego. Charakter rozplanowania cmentarza jest regularny z czytelnymi granicami pierwotnego układu przestrzennego. Nagrobki zniszczone, a drzewostan przerzedzony. Zachowane pojedyncze drzewa starodrzewu (lipa, d ąb świerk, akacja ), poza tym lu źne krzewy i runo bluszczu.

Radlice – cmentarz dawny z poł. XIX w., nieczynny. Poło żony jest w północno-zachodniej cz ęś ci wsi w linii zabudowa ń. Otoczenie: pastwisko i zadrzewienie. Nagrobki zniszczone, drzewostan w wi ększo ści jest wyci ęty. Pozostały pojedyncze drzewa ( jesion, akacja, świerk ), podrost, zakrzewienie i bluszcz.

Radu ń I – cmentarz dawny, pochodz ący z XIV w., przyko ścielny, nieczynny. Poło żony jest w centrum wsi przy ko ściele parafialnym. Teren równy, otoczenie: zabudowania wsi. Czytelne granice układu cmentarza, brak nagrobków. Zachowały si ę pojedyncze drzewa (lipa, klon, wi ąz ) i murawa.

Radu ń II – cmentarz dawny z poł. XIX w., nieczynny. Poło żony jest w północnej cz ęś ci wsi w rozwidleniu drogi z Wardynia, na równym terenie w otoczeniu pola. Nagrobki s ą usuni ęte. Drzewa cz ęś ciowo wyci ęte, zachowany starodrzew ( lipy, jesion, świerk ), drzewa w rz ędzie. Poza tym grupy krzewów i chwasty.

Rzecko I – cmentarz dawny z XIX w., przyko ścielny, nieczynny. Poło żony jest w centrum wsi przy ko ściele filialnym. Teren równy, otoczenie: zabudowania wsi. Czytelne granice układu cmentarza o układzie jednokwaterowym. Brak nagrobków, drzewostan przerzedzony. Zachowały si ę pojedyncze egzemplarze starodrzewu ( lipy, jesiony, klon, wi ąz).

Rzecko II – cmentarz dawny z poł. XIX w., komunalny, czynny. Poło żony jest w północnej cz ęś ci wsi przy szosie z Choszczna, na równym terenie, w otoczeniu pola, zadrzewie ń i tartaku. Nagrobki zniszczone. Zachowane s ą pojedyncze drzewa w alei i rz ędach, podrost oraz runo.

Sław ęcin I – cmentarz dawny z 1521 r., przyko ścielny, nieczynny. Poło żony jest w środkowej cz ęś ci wsi przy ko ściele filialnym, na równym terenie. Granice układu cmentarza są czytelne, brak nagrobków. Zachowane s ą pojedyncze drzewa starodrzewu ( d ąb, świerk ).

96 Sław ęcin II – cmentarz dawny z poł. XIX w., nieczynny od 1945 r. Poło żony jest w parku, w naro żniku północno-wschodnim. Cmentarz miał charakter rodzinny wła ścicieli maj ątku. Charakter rozplanowania cmentarza jest nieregularny. Zachowane s ą tylko podziemne cz ęś ci grobowców. Ziele ń cmentarna jest cz ęś ci ą parku pałacowego. Starodrzew d ębowy i świerkowy.

Sław ęcin III – cmentarz dawny z poł. XIX w., komunalny, czynny. Poło żony jest w południowo-zachodniej cz ęś ci wsi w odl. 400 m od siedliska, na równym terenie w otoczeniu lasu i pola. Połow ę dawnego cmentarza wydzielono na cmentarz czynny. Czytelne s ą granice pierwotnego układu przestrzennego, zachowały si ę pojedyncze nagrobki. Drzewostan jest zwarty, starodrzew ( d ęby, kasztanowce, jesion, brzoza ). Na terenie cmentarza wyst ępuje zakrzewienie oraz runo bluszczu.

Smole ń – cmentarz dawny z pocz. XX w., rodowy, nieczynny. Poło żony jest na ł ące pomi ędzy drog ą dojazdow ą do wsi z szosy choszcze ńskiej a torami kolejowymi. Teren równy. Regularny charakter rozplanowania cmentarza, o czytelnych granicach pierwotnego układu przestrzennego. Zachowany grobowiec i starodrzew o zwartym drzewostanie ( buki, lipy, d ęby, klony, kasztanowce ).

Stary Klukom I – cmentarz dawny z pocz. XIX w., przyko ścielny, nieczynny. Poło żony jest w centrum wsi przy ko ściele filialnym. Teren jest równy i przylega do parku pałacowego. Czytelne s ą granice pierwotnego układu cmentarza. Brak nagrobków. Starodrzew w postaci rz ędu kasztanowców wzdłu ż ogrodzenia.

Stary Klukom II – cmentarz dawny z poł. XIX w., nieczynny. Poło żony jest w polu w zachodniej cz ęś ci, w odległo ści 300 m od siedliska. Teren równy. Nagrobki zniszczone, wi ększo ść usuni ęta. Drzewostan przerzedzony. Starodrzew w postaci pojedynczych drzew ( kasztanowce, klony ). Poza tym na terenie cmentarza znajduje si ę podrost, krzewy.

Stradzewo I – cmentarz dawny z poł. XVIII w., nieczynny. Poło żony jest przy ko ściele p.w. MB Cz ęstochowskiej na wzniesieniu, od wschodu przyległym do dziedzi ńca i parku pałacowego. Charakter rozplanowania cmentarza jest swobodny, nagrobki umiejscowione s ą symetrycznie do osi ko ścioła, uszkodzone. Drzewostan zachowany w pełni w dawnym

97 układzie. Starodrzew ( lipy, d ęby, kasztanowce, jesiony, świerk, akacja) zachowany w dobrym układzie alejowym, rz ędowym i grupowym.

Stradzewo II – cmentarz dawny z poł. XIX w., nieczynny. Poło żony w południowo- zachodniej cz ęś ci wsi przy drodze prowadz ącej do szosy Recz-Choszczno. Teren równy, otoczenie: zagroda i pola. Charakter rozplanowania cmentarza regularny z czytelnymi granicami pierwotnego układu przestrzennego. Nagrobki usuni ęte, czytelny rz ędowy układ mogił. Drzewostan przerzedzony. Zachowały si ę pojedyncze drzewa z dawnego szpaleru ( jesiony, d ęby, wi ązy, lipy), g ęsty podrost, zakrzewienie, w runie bluszcz.

Suliszewo I – cmentarz dawny z poł. XIX w., przyko ścielny, nieczynny. Poło żony jest przy ko ściele parafialnym w centrum wsi. Teren wzniesiony, otoczenie: zabudowania i cmentarz komunalny. Granice układu cmentarza czytelne, bez nagrobków. Starodrzew zredukowany. Zachowały si ę pojedyncze drzewa ( jesion, kasztanowiec, d ąb, akacja), uporz ądkowany krzewostan i murawa.

Suliszewo II – cmentarz dawny z poł. XIX w., komunalny, czynny. Poło żony jest w centrum wsi przy cmentarzu przyko ścielnym. Teren nachylony w kierunku zachodnim. Otoczenie: pola uprawne. Czytelne s ą granice układu cmentarza. Zachowana jest cz ęść nagrobków skrzynkowych i pojedyncze drzewa ( lipy, d ęby i jesiony). Poza tym na terenie cmentarza wyst ępuje zakrzewienie i murawa.

Zam ęcin I – cmentarz dawny z poł. XIX w., przyko ścielny, nieczynny. Poło żony jest w centralnej cz ęś ci wsi przy ko ściele parafialnym, na równym terenie w otoczeniu zabudowa ń wsi. Charakter rozplanowania cmentarza regularny o czytelnych granicach pierwotnego układu przestrzennego. Brak nagrobków, zachowały się pojedyncze drzewa ( lipy, akacje ).

Zam ęcin II – cmentarz dawny z poł. XIX w., komunalny, czynny. Poło żony jest w północnej cz ęś ci wsi przy szosie do Choszczna. Teren równy, otoczenie: pola uprawne. Cmentarz w czytelnych granicach o regularnym rozplanowaniu. Zachowane pojedyncze nagrobki i kwatery rodzinne. Drzewostan przerzedzony. Starodrzew ( klony, wi ązy, lipy, kasztanowiec, dąb ) w rz ędach i grupach. Poza tym zakrzewienie i runo.

98 Wardy ń I – cmentarz dawny z XIX/XX w., ewangelicki, nieczynny. Poło żony jest w południowo-wschodniej cz ęś ci wsi, przy nowym osiedlu mieszkaniowym. Teren równy na lekkim wywy ższeniu, otoczenie: nieu żytki i gara że osiedla. Charakter rozplanowania cmentarza regularny z czytelnymi granicami pierwotnego układu przestrzennego. Nagrobki zniszczone. Drzewostan lu źny, poza tym podrost i zakrzewienie.

Wardy ń II – cmentarz dawny z poł. XIX w., nieczynny. Poło żony jest w północnej cz ęś ci wsi przy szosie z Choszczna. Teren równy, otoczenie: pola, do siedliska ok. 200 m. Nagrobki usuni ęte lub zniszczone. Drzewostan wyci ęty. Istniej ą pojedyncze drzewa (jesiony, klony), runo bluszczu.

Wardy ń III – cmentarz dawny z poł. XIX w., nieczynny. Poło żony jest w centralnej cz ęś ci wsi. Teren równy, lekko nachylony. Otoczenie: zabudowania, zadrzewienie. Czytelne granice układu cmentarza. Brak nagrobków. Na terenie cmentarza wyst ępuje rz ąd i grupy starych drzew (kasztanowce, jesiony), oraz ro ślinno ść zielna.

Zwierzyn – cmentarz dawny z pocz. XX w., nieczynny. Poło żony jest w południowo- wschodniej cz ęś ci wsi przy drodze polnej. Teren równy, otoczenie: boisko, zadrzewienie i pola. Czytelne s ą granice pierwotnego układu przestrzennego cmentarza. Pojedyncze nagrobki, liczne mogiły skrzynkowe. Zachowane pojedyncze drzewa (kasztanowce, lipy, klony) w układzie alejowym i rz ędowym, poza tym lu źne zakrzewienie i murawa.

5.2.3. Inne obiekty architektury kulturowej

Chełpa – zespół folwarczny – czas powstania XIX/XX w. U żytkownikiem s ą gospodarze indywidualni. Obszar zajmowany przez historyczny folwark znajduje si ę w południowo- wschodniej cz ęś ci wsi. Przez jego teren przebiega droga prowadz ąca do wsi Rzecko. Zabudowania rozstawione s ą równomiernie po obu stronach osi urbanistycznej przebiegaj ącej przez środek podwórza. O ś przebiega z zachodu na wschód. Bryły budynków rozstawione s ą swobodnie. Dominant ą całego zało żenia historycznego był pałac, z którego zachowała si ę tylko cz ęść wschodniej przybudówki. Przy wje ździe na teren folwarku od strony zachodniej, na wzniesieniu stoi ko ściół ze ścianami z kamienia i wie żą z cegły ceramicznej. Park, w którym zachowały si ę ślady alei obsadzonych kasztanowcami, znajdował si ę na zapleczu pałacu. Park obecnie w du żej cz ęś ci poro śni ęty samosiejkami zatracił zupełnie pierwotny

99 wystrój. Zabudow ę podwórza stanowi ą do ść wysokie budynki wykonane z kamienia i w cz ęś ci z cegły ceramicznej. Zachowane stodoły to w cz ęś ci przyziemia budynki gospodarcze wykonane z cegły, w cz ęś ci pi ętra z poddaszem – konstrukcja drewniana obło żona deskami.

Gle źno – zespół folwarczny – pochodz ący z XIX w. U żytkownikiem jest Zakład Przemysłu Paszowego w Wardyniu. Pierwotne zało żenie kompozycyjne ze wzgl ędu na brak wi ększo ści obiektów kubaturowych, prawie nie istnieje. Ocalałe pojedyncze obiekty: obora ze stajni ą, zmodernizowana gorzelnia oraz stodoła – stanowi ą około czwart ą cz ęść zespołu. Rozebrano stodoły, chlewnie, owczarni ę oraz inne budynki. W parku zachował si ę jedynie niepełny drzewostan oraz fundamenty dworu.

Kołki – zespół folwarczny – pochodz ący z XIX w. U żytkownikiem jest Pa ństwowe Przedsi ębiorstwo Gospodarki Rolnej w Choszcznie, Zakład Rolny Kołki. Zespół folwarczny wraz z dworem tworzy kompozycj ę zwart ą, zorganizowan ą wzdłu ż drogi wiejskiej przebiegaj ącej przez zespół. Z cało ści stanowi ącej wn ętrze architektoniczne z szerokimi otwarciami, mo żna wyodr ębni ć cz ęść zespołu południowo-wschodni ą obejmuj ącą: dwór, obor ę, stodoł ę, ograniczon ą od południa rowem z wod ą, od zachodu zadrzewion ą drog ą, a od wschodu parkiem z alejkami spacerowymi i stawem jako wn ętrze krajobrazowe. W kierunku północnym od tego terenu, po tej samej stronie drogi, le żą obiekty gospodarcze. Po przeciwległej, zachodniej stronie drogi równie ż obiekty gospodarcze, w wi ększo ści nowe (wiata, szopa, ciel ętnik). Powstanie nowych obiektów nie naruszyło pierwotnych zało żeń kompozycyjnych.

Korytowo – zespół folwarczny – czas powstania 1865-1923. U żytkownikiem jest Zakład Rolny w Korytowie. Zespół jako cało ść tworzy kompozycj ę rozproszon ą swobodn ą o wn ętrzu architektonicznym z otwarciami szerokimi. Elementami krystalizuj ącymi plan zespołu s ą osie kompozycyjne, drogi podwórza, dwór i jezioro. Dwór le ży u zbiegu dwóch osi widokowych, jednej biegn ącej wzdłu ż dojazdowej do dworu alei drzew i drugiej, od zblokowanych obiektów, le żą cych przy drodze i przebiegaj ącej koło drugiego ci ągu zblokowanych budynków, le żą cych przy jeziorze. Dwór znajduje si ę w zachodniej cz ęś ci zespołu. Od strony elewacji tylnej dworu ci ągnie si ę zało żenie parkowe, a ż do brzegu jeziora. Cało ść zespołu usytuowana na terenie o zmiennej konfiguracji. Po przeciwnej stronie drogi wiejskiej, na terenie wyra źnie wznosz ącym si ę, pobudowane s ą nowe obiekty. Nie naruszyły one jednak wyra źnie pierwotnej swobodnej kompozycji. Zabudowania wsi Korytowo usytuowane s ą na

100 południowy-wschód od zespołu, sk ąd rozchodz ą si ę drogi: na wschód do Kołek i na zachód do Radunia.

Krzowiec – zespół folwarczny – pochodz ący z XIX w. U żytkownikiem jest Zakład Rolny w Kołkach. Obej ście folwarczne o wn ętrzu architektonicznym tworzy kompozycj ę zorganizowan ą w kształcie prostok ąta z północno-wschodni ą zwart ą i zlicowan ą zabudow ą. Teren jest nieogrodzony.

Radaczewo – zespół folwarczny – pochodz ący z XIX w. U żytkownikiem jest Zakład Rolny Radaczewo, PPGR w Choszcznie. Zespół jako cało ść tworzy wn ętrze krajobrazowe z du żym parkiem, szpalerami drzew przy doje ździe oraz grupami i pojedynczymi drzewami. W kompozycji swobodnej zespołu wyodr ębni ć mo żna kilka układów zorganizowanych. Główne osie kompozycyjne układu dworskiego i kolonii mieszkaniowej utrzymały si ę. Z pierwotnego zało żenia brak dworu, na którego miejscu postawiono mały budynek mieszkalny, odchylony nieco od osi. W kolonii mieszkaniowej ubyło kilka domów a pobudowano nowe bloki, odpowiadaj ące ju ż współczesnym zało żeniom budowlanym. Nie zachowały si ę elementy strukturalne parku jak alejki, oczka wodne, ubyło drzew. Opisywane ubytki i powstanie nowych obiektów, nie naruszyło wyra źnie pierwotnego wn ętrza krajobrazowego zało żenia.

Radlice – zespół folwarczny – pochodz ący z XIX/XX w. U żytkownikiem jest spółka z o.o. TIMA. Pierwotnie zespół folwarczny składał si ę z czterech cz ęś ci. Posiadał trzy podwórza, w których znajdowały si ę budynki inwentarskie, mieszkalne i gospodarcze. Do dzi ś zachowało si ę w cz ęś ci jedno podwórze. Cz ęść główn ą zało żenia stanowił zespół pałacowo-parkowy. Wszystkie cz ęś ci zało żenia poł ączone brukowanymi drogami wewn ętrznymi. Drogi dojazdowe do folwarku, jak i drogi wewn ętrzne obsadzone s ą kasztanowcami. Zespół nie tworzył i nie tworzy jednolitego zespołu architektonicznego. Do dnia dzisiejszego pozostały tylko niewielkie ślady pierwotnego folwarku. Pałac rozebrany – pozostało skrzydło wschodnie. Budynki w podwórzach w wi ększo ści nieu żytkowane, popadaj ą w ruin ę. Park zaniedbany.

Smole ń – zespół folwarczny – pochodz ący z I poł. XX w. U żytkownikiem jest Gospodarstwo Agencji Rolnej – Smole ń. Teren historycznego folwarku znajduje si ę w południowo-zachodniej cz ęś ci wsi. Zało żenie folwarczne obejmowało podwórze gospodarcze, zespół pałacowo-parkowy i koloni ę mieszkaniow ą pracowników folwarku. Pałac i park ju ż

101 nie istniej ą. Zespół zatracił wiele cech pierwotnego zało żenia. Trudno dzi ś okre śli ć istnienie osi urbanistycznych i widokowych. Wi ększo ść budynków jest przebudowana, zmieniony jest układ dróg dojazdowych, pobudowane s ą nowe domy mieszkalne i budynki gospodarcze. Zespół przedstawia znikom ą warto ść architektoniczn ą.

Stradzewo – zespół folwarczny – pochodz ący z XIX w. U żytkownikiem jest Zakład Rolny w Stradzewie. Zało żenie składa si ę z dwóch cz ęś ci rozdzielonych drog ą dojazdow ą do zespołu: północnej – obej ście folwarczne i południowej, któr ą tworzy dwór z zało żeniem parkowym. Zespół gospodarczy wraz z dworem tworzy kompozycj ę zwart ą, zorganizowan ą wzdłu ż osi wydłu żonego prostok ąta biegn ącą od dworu le żą cego na południu do nie użytkowanej owczarni na przeciwległym kra ńcu. Park dworski z przyległym od strony zachodniej drzewostanem ko ścielnym tworzy układ terenowy wkomponowany centralnie do zespołu. Postawienie nowych obiektów na starych fundamentach nie naruszyło pierwotnych zało żeń kompozycyjnych z wyj ątkiem ich stylu.

Wardy ń – zespół folwarczny – pochodz ący z XIX w. U żytkownikiem jest Zakład Rolny Korytowo, Gospodarstwo Wardy ń. Zespół architektoniczny głównie z szerokimi otwarciami, o kompozycji rozproszonej, swobodnej zorganizowanej wzdłu ż osi widokowych i przebiegaj ących dróg. Dwór le ży na osi widokowej biegn ącej z nieistniej ącego ko ścioła – rozebrany po wojnie. Teren przed dworem jest zadrzewiony i wysadzony żywopłotem. Na południe od tego terenu rozci ąga si ę park, w którym postawiono nowy ko ściół. Za dworem znajduj ą si ę ogrody z nieistniej ącymi szklarniami. Na drugiej osi widokowej, biegn ącej z bramy przy szosie, le ży gorzelnia, usytuowana wewn ątrz obej ścia, zorganizowanego w kształcie prostok ąta. Nowo postawione obiekty nie naruszyły wyra źnie pierwotnej swobodnej kompozycji, gdy ż wznoszono je na starych fundamentach lub na terenie przyległym do pierwotnej zabudowy. Rozebranie ko ścioła przerwało o ś widokow ą biegn ącą z dworu. W drzewostanie parkowym niewielkie ubytki; pobudowanie na tym terenie ko ścioła, wpłyn ęło dodatnio na stan zachowania parku, ale spowodowało zmiany pierwotnych zało żeń parkowych.

Choszczno – obwarowania miejskie – (obiekt obj ęty wpisem do rejestru zabytków nieruchomych WKZ w 1979 r./ nr 245). Zachowane s ą tylko fragmenty muru obronnego: północny, południowy i zachodni. Mur został wzniesiony na przełomie XIII/XIV w. z kamieni i cegieł. Długo ść całego obwarowania wynosiła 1800 m przy 9 m wysokości. Do

102 miasta prowadziły trzy bramy: Kamienna, Wysoka i Mły ńska. Z bramy Kamiennej, która rozpadła si ę w XVIII w., pozostał do dzisiaj rondel przedbramia z XVI w., zwany Barbakanem. Znajduje si ę on na rogu ulicy Piastowskiej i Wolno ści.

5.2.4. Ocena warto ści stwierdzonych obiektów i propozycje ich ochrony

Zinwentaryzowane obiekty kulturowe na terenie gminy Choszczno w wi ększo ści przypadków s ą obiektami o du żym znaczeniu historycznym. S ą one w wi ększo ści w średnim stanie technicznym, a niekiedy w nie zadawalaj ącym (szczególnie te na obszarach wiejskich). Ogólna ocena ich warto ści przedstawia si ę nast ępuj ąco: - opieka nad pałacami, dworami i innymi obiektami architektury jest zadawalaj ąca, cho ć wi ększo ść z nich wymagała by remontu i renowacji, a niektóre z nich odbudowy. Zespoły folwarczne s ą w wi ększo ści nieu żytkowane i opuszczone. Niektóre budynki niszczej ą i ulegaj ą dewastacji. - obiekty sakralne (ko ścioły, cmentarze) s ą w dobrym stanie technicznym na terenie gminy - obszar gminy charakteryzuje si ę słabo rozwini ętą infrastruktur ą turystyczn ą w stosunku do potencjału krajobrazowo-przyrodniczego. Tereny warto ściowe krajobrazowo i kulturowo nie s ą w pełni wykorzystane (otoczenie i malownicze zak ątki jezior, obecno ść obszarów chronionego krajobrazu). Ogólnie na terenie gminy podstawowe działania ochronne powinny obejmowa ć: 1. porz ądkowanie dysharmonijnego krajobrazu i komponowanie zabudowy zgodnie z wymogami ochrony walorów krajobrazowych, strefy ochrony ekspozycji i krajobrazu kulturowego (na obszarach zurbanizowanych); 2. zachowanie lub przywrócenie swobodnego dost ępu do wody; 3. kanalizowanie ruchu turystycznego; ochron ę walorów przyrodniczych, zwłaszcza o cechach krajobrazu naturalnego przed zmian ą stosunków wodnych, zubo żeniem szaty ro ślinnej, dewastacj ą powierzchni ziemi.

6. Zagospodarowanie turystyczne gminy

Niew ątpliwym atutem gminy Choszczno jest czyste, nieska żone przemysłem ci ęż kim środowisko. Ukształtowanie terenu stwarza wiele mo żliwo ści, zwłaszcza turystyczno- rekreacyjnych. Cała okolica obfituje w małe oczka, cieki wodne i jeziora. Najwi ększym walorem tego terenu jest szlak wodny prowadz ący przez trzy jeziora: Klukom, Żeńsko i

103 Radu ń. Poł ączony kanałami szlak wodny o ł ącznej długo ści ponad 10 km i powierzchni 223 ha jest obszarem szczególnie bogatego wyst ępowania fauny i flory. Stanowi on szlak wodny doskonały do turystyki kajakowej. Od 1997 r. po jeziorze kursuje płaskodenny statek spacerowy „ Wolwega” do przewozu turystów. W samych akwenach oprócz powszechnie egzystuj ących gatunków ryb, mo żna spotka ć równie ż lina, okonia, szczupaka, w ęgorza i sandacza. Rynnowe uło żenie jezior wpływa na ich malowniczo ść i pi ękno. Widoczne s ą szerokie otwarcia i panoramy widokowe. Jeziora jednak nie s ą jedyn ą atrakcj ą Choszczna. W mie ście znajduj ą si ę trzy parki. Dwa z nich maj ą charakter spacerowo-wypoczynkowy, a trzeci – o pow. 13 ha to park le śny zwany Miejsk ą Gór ą lub Małpiakiem. Omawiany park wraz z promenad ą i pla żą tworzy rozległy teren o charakterze spacerowo-wypoczynkowym. W parku le śnym znajduje si ę amfiteatr, a u podnó ża od strony jeziora – k ąpielisko z pla żą , przystani ą żeglarsk ą i kajakow ą. Choszczno posiada dwie promenady – jedn ą wzdłu ż jeziora Klukom – o długo ści ok. 5 km, drug ą – Wały Piastowskie usypane w XVIII w., pełni ące funkcj ę fosy okalaj ącej miasto – o długo ści 600 m. Aby dokładniej pozna ć t ę okolic ę pod wzgl ędem krajobrazowym, trzeba wędrowa ć promenad ą nad jeziorem Klukom. Wycieczk ę mo żna rozpocz ąć w okolicy dworca kolejowego, gdzie znajduje si ę zachodni koniec tego zbiornika wodnego. Id ąc nad jeziorem promenad ą mija si ę zarosłe trzcin ą i sitowiem brzegi. Przy okazji mo żna poobserwowa ć licznie tu bytuj ące ptactwo wodne: łab ędzie, perkozy, kaczki i wiele innych gatunków. Promenada prowadzi przez park, w którym znajduje się du żo starych drzew: pot ęż ne topole w obwodzie ponad 3 m, piramidalne d ęby o smukłej koronie i inne. W śród starodrzewia stoi tu urocza kapliczka Matki Boskiej. Przez park przepływa Mły ńska Struga wypływaj ąca z jeziora. W jej wodach żyły niegdy ś białe amury, sprowadzane z Azji, niszcz ące zbyt szybko rozrastaj ącą si ę ro ślinno ść wodn ą. Biegn ąc wzdłu ż brzegu trasa doprowadza nas do przystani wodnej, a dalej do miejskiej pla ży i przystani MOSW. Dalej szlak wkracza do zalesionej Miejskiej Góry, gdzie znajduje si ę amfiteatr. W ędruj ąc dalej dochodzi si ę do kompleksu sportowo-rekreacyjnego. Popularno ść ogólnopolskich imprez cyklicznych, jak: regaty kajakowe „Jesie ń”, bieg uliczny „Choszcze ńska 10”, maraton pływacki na jeziorze Klukom, Kolarskie Kryterium Uliczne o memoriał red. Weissa, świadczy o sporym zainteresowaniu sportem i zdrowym trybem życia mieszka ńców gminy. Na terenie miasta Choszczno znajduje si ę kryta pływalnia „Wodny Raj”. Otwarcie kompleksu nast ąpiło w kwietniu 2000 r. W kompleksie mieszcz ą si ę mi ędzy innymi: basen sportowy,

104 basen rehabilitacyjny, wanny z hydro masa żami, zje żdżalnia wodna dł. 51,9m. Obiekt jest równie ż doskonale przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. Kryta pływalnia doskonale uzupełnia podstaw ę choszcze ńskiej bazy rekreacyjnej. Czyste jeziora i powietrze to walory, które Choszczno oferuje turystom. Podczas zagospodarowania rekreacyjno-turystycznego władze miasta pomy ślały o bazie noclegowej, żywieniowej oraz o obiektach rekreacyjno-sportowych, do których nale żą : stadion miejski, dwie pla że strze żone, strzelnica sportowa, Mi ędzyszkolny O środek Sportów Wodnych (kajakarstwo, siłownia, sauna, żeglarstwo), wypo życzalnia sprz ętu wodnego na pla żach. Władze miasta maj ą wiele planów na przyszło ść . W trakcie realizacji jest koncepcja budowy prywatnego, 18-dołkowego pola golfowego klasy Championship „Modry Las”, który wraz z hotelem i budynkiem klubowym b ędzie cz ęś ci ą Choszcze ńskiej Osady Turystycznej nad jeziorem Radu ń. Ma si ę ona znajdowa ć wzdłu ż północnego brzegu jeziora i b ędzie zajmowa ć ogółem 200 ha powierzchni. Znajdowa ć si ę tam b ędą prywatne zabudowania rekreacyjne, domki do wynaj ęcia, pole biwakowe, obiekty sportowe, place zabaw dla dzieci, kafejki, galerie, kluby... W gminie znajduje si ę tylko jeden oznakowany szlak turystyczny. Jest to szlak zielony, o długo ści 16,7 km., który prowadzi z Choszczna do Recza. Wędruj ąc przez te okolice mo żna spotka ć sarny, jelenie, zaj ące i inn ą drobn ą zwierzyn ę. Trasa ta jest szczególnie ceniona przez miło śników turystyki pieszej. Istotnym problemem jest brak dobrze rozwini ętej bazy noclegowej w gminie. Na terenie gminy istnieje tylko jedno gospodarstwo agroturystyczne Rancho „Karino” w Starym Klukomiu. Gospodarstwo proponuje wypoczynek nad malowniczym jeziorem Klukom (noclegi, rekreacyjna jazda konna, przeja żdżki bryczk ą, profesjonalna hipoterapia dla dzieci niepełnosprawnych, zielone szkoły).

7. Obszary zdegradowane

Współczesne procesy urbanizacyjne oraz inne oddziaływanie człowieka na środowisko przyrodnicze powoduj ą negatywne konsekwencje, które pojawiaj ą si ę w ekosystemach, które wskutek tego w znacznym stopniu odbiegaj ą od swojej pierwotnej postaci. Takie obszary sozologia okre śla terminem terenów zdegradowanych.

105 7.1. Wysypiska śmieci

Wysypiska śmieci to konsekwencja działalno ści człowieka. W krajach wysoko zurbanizowanych proces składowania odpadów odbywa si ę na specjalnie wyodr ębnionych i zagospodarowanych składowiskach, przy jednoczesnej segregacji składowanych materiałów i ich, w jak najwi ększym stopniu utylizacji. Do niedawna powszechnym było twierdzenie, i ż odpady produkowane przez ludno ść wsi nie stwarzaj ą żadnych problemów. Problem jednak istnieje w odniesieniu do takich odpadów powstaj ących w znacznych ilo ściach na terenach wiejskich jak złom, gruz po rozbiórkowy, a w ostatnim czasie tak że masy odpadów z tworzyw sztucznych. Najwi ększym problemem s ą jednak opakowania po zu żytych środkach ochrony ro ślin oraz zu żyte baterie i akumulatory pochodz ące z maszyn rolniczych. Obecnie odpady komunalne pochodz ące z terenu miasta i gminy składowane s ą na wysypisku, które jest zlokalizowane w obr ębie wsi Stradzewo, w odległo ści 6 km w kierunku północno-wschodnim od miasta Choszczna. Poniewa ż do niedawna składowisko odpadów znajdowało si ę na obszarze chronionego krajobrazu (Choszczno – Drawno), zgodnie z rozporz ądzeniem Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 16.10.2000 r (Nr 5/2000), teren na którym znajduje si ę wysypisko śmieci został wył ączony z obszaru chronionego krajobrazu. Budow ę wysypiska śmieci rozpocz ęto na podstawie Decyzji Zarz ądu M i G Choszczno z dnia 14.10.1993 r. Na dzie ń dzisiejszy jest to nowoczesny obiekt składaj ący si ę z dwóch kwater. Jego powierzchnia składowiskowa obliczona jest na 150.000 m 3 i przystosowana do eksploatacji przez okres 25 lat. Na wysypisko trafiaj ą odpady z terenu miasta i gminy Choszczno dowo żone przez samochody do odbioru śmieci nale żą ce do Przedsi ębiorstwa Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o. w Choszcznie. Odpady po przetransportowaniu na wysypisko śmieci poddawane s ą cz ęś ciowej selekcji gdzie odzyskiwane jest szkło, tworzywa sztuczne i złom. Odzyskane w ten sposób surowce wtórne składowane s ą w specjalnie do tego przygotowanych kontenerach gdzie czekaj ą na wywóz do punktów skupu. Na terenie gminy nie zarejestrowano dzikich wysypisk śmieci.

106 7.2. Oczyszczalnie ścieków

W 1995 r. wybudowano i oddano do u żytku mechaniczno-biologiczn ą oczyszczalni ę ścieków w Choszcznie. Obecnie jej przepustowo ść jest wykorzystywana w 86%. Obiekt jest wysokosprawn ą oczyszczalni ą zapewniaj ącą wysoki stopie ń oczyszczania ścieków w zakresie usuwania zwi ązków w ęgla, azotu i fosforu. Proces oczyszczania ścieków sterowany jest komputerowo. Osad nadmierny, po zabiegach odwadniania i higienizacji, wykorzystywany jest do celów rolniczych. Stan techniczno-eksploatacyjny oczyszczalni bez zastrze żeń. Efektywno ść pracy oczyszczalni jest dobra, wyniki analityczne ścieków oczyszczonych utrzymuj ą si ę poni żej parametrów okre ślonych w pozwoleniu wodno prawnym. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Stobnica. W zwi ązku z zakładan ą kompleksow ą budow ą kanalizacji sanitarnej na terenie gminy Choszczno zajdzie konieczno ść przyj ęcia cz ęś ci ścieków z gminy na oczyszczalni ę miejsk ą. Wywoła to konieczno ść rozbudowy oczyszczalni o nast ępn ą komor ę i budowy urz ądze ń towarzysz ących. Aktualnie UM w Choszcznie podj ął działania w celu zwi ększenia wykorzystania przepustowo ści oczyszczalni poprzez skanalizowanie i przył ączenie przyległych miejscowo ści do oczyszczalni w Choszcznie. W pierwszej kolejno ści do oczyszczalni ścieków w Choszcznie zostan ą podł ączone takie miejscowo ści jak: Smole ń, Radu ń, Korytowo. Gmina Choszczno nie posiada rozwi ązanego kompleksowo systemu oczyszczania i odprowadzania ścieków wiejskich. Na terenie gminy funkcjonowały trzy oczyszczalnie ścieków – w Wardyniu, Smoleniu i Korytowie pozostałe po byłych PGR. Oczyszczalnie te od dłu ższego ju ż czasu nie pracuj ą, a ze wzgl ędu na stan techniczny nie nadaj ą si ę do rozbudowy i modernizacji. Rozpatrywany jest wi ęc system tłoczenia cz ęś ci ścieków z bli żej poło żonych terenów gminy, do oczyszczalni miejskiej oraz system oczyszczalni mniejszych, grupuj ących wydzielone miejscowo ści, z których ścieki tłoczone b ędą ruroci ągami tłocznymi do tych oczyszczalni. Informacje uzyskane na podstawie danych UM i G Choszczno.

7.3 . Kopalnie, żwirownie

Na terenie gminy Choszczno nie stwierdzono wyst ępowania żadnych kopalni. Na obszarze gminy zinwentaryzowano tereny poeksploatacyjne żwiru w obr ębie miejscowo ści Kolonia Sław ęcin, Rzecko, Korytowo, Radu ń. Wszystkie wyrobiska s ą od dłu ższego czasu nieczynne.

107 8. Zagro żenia dla przyrody nieo żywionej i krajobrazu

Zagro żenia dla przyrody nieo żywionej i krajobrazu wynikaj ą z procesów urbanizacyjnych oraz antropogenicznej presji na środowisko przyrodnicze. Gmina Choszczno charakteryzuje si ę stosunkowo mało przekształconym środowiskiem w kierunku zmian negatywnych. Podstawowymi zagro żeniami na terenie gminy s ą: - degradacja środowiska naturalnego; - zaniedbane obej ścia psuj ą walory estetyczne wsi; - za śmiecanie terenów uprawowych, lasów, parków; - samowolna wycinka starych drzew w parkach; - zaniedbanie agrotechniki spowodowało cz ęś ciowo degradacj ę gleb; - zły stan techniczny dróg, brak środków na remonty i modernizacj ę; - zły stan techniczny urz ądze ń melioracyjnych; - zagro żeniem dla jezior s ą spływy zanieczyszcze ń pochodz ących z chemizacji produkcji ro ślinnej bezpo średnio z wodami opadowymi lub przez rowy melioracyjne; - brak świadomo ści ekologicznej w śród mieszka ńców gminy (obszary wiejskie); - słaby stan techniczny obiektów zabytkowych, brak nale żytej opieki nad nimi i dbało ści o dobra kulturowe; - zbyt powolna modernizacja i restrukturyzacja wsi i rolnictwa; - brak utylizacji odpadów; - brak kanalizacji na terenach wiejskich; - niedostateczna infrastruktura turystyczna; - zła lokalizacja obiektów zniekształcaj ących panoramy i zakłócaj ących ekspozycj ę; - nadmierne przekształcanie strefy brzegowej akwenów; - wycinanie samowolne zadrzewie ń przydro żnych; - przekształcanie stref pełni ących funkcj ę korytarzy ekologicznych (wprowadzanie zabudowy kubaturowej, grodzenia);

108 9. Podsumowanie i wnioski

Ogromny wpływ na procesy zachodz ące w biosferze wywiera obecnie człowiek, rozwijaj ąc w szybkim tempie przemysł, komunikacj ę, intensyfikuj ąc gospodark ę roln ą, przyspieszaj ąc wykorzystanie zasobów naturalnych naszej planety. Zanieczyszczenia przemysłowe, komunikacyjne i komunalne prowadz ą do niszczenia terenów zielonych, lasów, zanieczyszczenia powietrza, wody. Niew ątpliwym atutem gminy Choszczno jest czyste, nieska żone przemysłem ci ęż kim środowisko. Obszar gminy to rejony atrakcyjne dla czynnego i biernego wypoczynku. Ró żnorodno ść form krajobrazowych i rozmaito ść przyrody sprawia, że ka żdy zak ątek ma inn ą specyfik ę i wywołuje inny nastrój. Czyste powietrze, lasy, jeziora, bogata flora i fauna daj ą mo żliwo ść znalezienia odpowiedniego miejsca zarówno amatorom błogiego lenistwa, jak i tym, których pasjonuj ą sporty wodne i długie w ędrówki. Gmina Choszczno posiada korzystne warunki do rozwoju turystyki, która powinna si ę rozwija ć w sposób zrównowa żony, zharmonizowany ze środowiskiem naturalnym

109 V. UWARUNKOWANIA OCHRONY PRZYRODY

Uwarunkowania ochrony przyrody tworz ą splot elementów, na które składaj ą si ę m.in.: sytuacja społeczno-gospodarcza, wymagania formalno prawne oraz stwierdzony stan środowiska przyrodniczego w mie ście. Przedstawione w niniejszym opracowaniu wyniki inwentaryzacji przyrodniczej pozwalaj ą wskaza ć na uwarunkowania zwi ązane ze środowiskiem przyrodniczym. Na skutek przemian polityczno gospodarczych w ostatnich latach w naszym kraju bardzo zmienił si ę obraz gospodarki rolnej. Wpłyn ęło to w znacz ący sposób na obraz szaty ro ślinnej w gminie. U żytki zielone obecnie nie s ą wykorzystywane w tak intensywny sposób, jak miało to miejsce jeszcze kilka lat temu. S ą to najcz ęś ciej obszary torfowisk niskich, poci ęte g ęst ą sieci ą rowów melioracyjnych i kanałów odprowadzaj ących wod ę, które stopniowo zarastaj ą i przestaj ą spełnia ć swoj ą rol ę. Ł ąki i pastwiska ulegaj ą samorzutnej sukcesji ro ślin przekształcaj ących znacznie fizjonomi ę tego obszaru. Na terenach nie użytkowanych mo żna uzna ć za słuszne zaniechanie konserwacji urz ądze ń melioracyjnych, gdy ż ogranicza to straty wody, tak potrzebnej w krajobrazie. Jednak że ograniczenie użytkowania ł ąkarskiego powoduje zanikanie półkulturowych zespołów ro ślinnych, które były miejscem wyst ępowania cennych gatunków ro ślin, np. storczyków ł ąkowych. W rozległych zatorfionych dolinach rozprzestrzeniaj ą si ę ziołoro śla i łozowiska, co prowadzi do unifikacji ro ślinno ści, kosztem jej ró żnorodno ści. Powierzchnia gminy została zwaloryzowana pod k ątem wyst ępowania chronionych, zagro żonych, rzadko spotykanych i wyró żniaj ących lokalny krajobraz przedstawicieli flory i fauny oraz zbiorowisk ro ślinnych i ekosystemów. Obszary o najwy ższych walorach zaproponowane zostały do obj ęcia ochron ą prawn ą. Wszystkie zaproponowane do ochrony obiekty wymagaj ą opracowania dokumentacji, a nast ępnie zatwierdzenia przez odpowiedni organ (ministra, wojewod ę lub Rad ę Miasta). W rozporz ądzeniach powołuj ących obiekty okre ślone powinny zosta ć szczegółowe wytyczne konserwatorskie wymienione dla ka żdego z obszarów.

1. Obszary i obiekty cenne pod wzgl ędem przyrodniczym

1.1. Istniej ące obszary i obiekty chronione

W gminie Choszczno istniej ą 2 chronione obiekty przestrzenne powołane na podstawie ustawy ochronie przyrody:

110 • 2 obszary chronionego krajobrazu Do obiektów punktowych nale ży zaliczy ć 39 pomników przyrody.

1.1.1. Obszar chronionego krajobrazu

Na obszarze gminy Choszczno poło żone s ą cz ęś ciowo dwa obszary chronionego krajobrazu: „Choszczno – Drawno” i „Bierzwnik”: jednak ich przeło żenie na rzeczywist ą ochron ę przyrody jest niewielkie. Obecnie obowi ązuj ące zakazy dotycz ą jedynie inwestycji szkodliwych dla środowiska oraz hodowli bez ściołowej. OCHK to wielkopowierzchniowa forma ochrony, wprowadzona w miejscach o wysokich walorach krajobrazowych i zachowanych ró żnorodnych ekosystemach. Ustanowienie OCHK nie wyklucza działalno ści człowieka na obszarze chronionym, jednak że musi by ć ona uwarunkowana potrzebami przyrody. Nale ży podkre śli ć, że jest to bardzo korzystne dla człowieka i przyrody rozwi ązanie umo żliwiaj ące zachowanie walorów krajobrazowych i środowiskowych chronionego terenu i tym samym stanowi ąc o jego ci ągłej atrakcyjno ści. Celem obszarów chronionego krajobrazu jest: - zatrzymanie procesu degradacji środowiska i zachowanie równowagi ekologicznej, - utrzymanie dotychczasowych warto ści krajobrazu naturalnego i kulturowego, - tworzenie osłony dla obszarów o surowszych rygorach ochrony,

- wypracowanie racjonalnych zasad turystycznego wykorzystania obszaru, - ochrona obszarów stanowi ących cz ęść systemu ekologicznego. Zastanawiaj ąc si ę nad koncepcj ą ochrony najcenniejszych faunistycznie terenów w gminie Choszczno, doszli śmy do wniosku, że na terenach cennych faunistycznie w granicach obszarów chronionego krajobrazu b ędziemy ogranicza ć planowanie innych form ochrony przyrody, staraj ąc si ę zaproponowa ć tak ą modyfikacj ę zestawu zakazów dla OCHK i takie zapisy do studium i do planu zagospodarowania przestrzennego, by zabezpieczy ć warto ści faunistyczne. Jest to mo żliwe, poniewa ż fauna Choszczna zwi ązana jest z siedliskami przekształconymi przez człowieka, integralnie zwi ązanymi z typem gospodarowania. Nie wyst ępuj ą tu siedliska naturalne i nie zdegradowane, wymagające ochrony ścisłej. Opisuj ąc istniej ące obszary chronionego krajobrazu zaproponowali śmy listy zakazów zgodne z obecnie obowi ązuj ącą ustaw ą o ochronie przyrody i niezb ędne naszym zdaniem zapisy do studium i ewentualnego planu zagospodarowania przestrzennego.

111 Tabela V-1. Obszary chronionego krajobrazu istniej ące w gminie Choszczno.

Forma ochrony i Obszar chronionego krajobrazu nazwa "Choszczno - Drawno"

Symbol na mapie OChK - D 1:25 000 CY 2-11

Podstawa Rozporz ądzenie Nr 12 Wojewody Gorzowskiego z 24.11.1998 r. w sprawie prawna obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa gorzowskiego (Dziennik Urz ędowy woj. gorzowskiego Nr 20, poz.266).

Lokalizacja Obszar obejmuje 22516 ha w gminach Choszczno, Recz i Drawno. W jego granicach le ży północna cz ęść gminy Choszczno obejmuj ąca dolin ę Iny i Stobnicy o powierzchni około 4660 ha. Do obszaru nale ży teren pomi ędzy północn ą granic ą gminy przebiegaj ącą wzdłu ż Iny i Stobnicy a poło żonymi od południa miejscowo ściami Piasecznik, Radaczewo, Stradzewo, Radlice i Rzeczki.

Przedmiot i cel Ochrona warto ści przyrodniczych i wypoczynkowo – rekreacyjnych ochrony

Charakterystyka Obiekt obejmuje południow ą cz ęść korytarza ekologicznego o roli krajowej, jakim przyrodnicza jest dolina Iny, w jego skład wchodz ą tak że lokalne korytarze - dolina Stobnicy obiektu oraz Wardynki. Do Iny dopływa szereg bezimiennych cieków o charakterze potoków górskich. U żytkowane w wi ększo ści ekstensywnie ł ąki nadrzeczne tworz ą doskonałe siedlisko dla gatunków, takich jak derkacz (koncentracje najwy ższe w gminie Choszczno), bocian biały, b ąk (na stawach w dolinie Iny). W granicach obiektu le żą poło żone na stoku dolin rzecznych lasy i zadrzewienia (będące ostoj ą takich gatunków jak orlik krzykliwy i bocian czarny) oraz stanowi ące osłon ę wąwozów i obszarów erozyjnych z wypływami źródeł. Cały obiekt odznacza si ę wysokimi walorami krajobrazowymi.

Ocena walorów Obiekt o walorach regionalnych i ponadregionalnych

Dyrektywa Obiekt jest proponowany do wł ączenia do sieci Natura 2000. Gatunki z zał ącznika siedliskowa 2 Dyrektywy, stwierdzone w trakcie inwentaryzacji: bóbr, wydra, kumak nizinny, minóg rzeczny, minóg strumieniowy, głowacz białopłetwy.

Dyrektywa ptasia Obiekt nie jest proponowany do wł ączenia do sieci Natura 2000. Gatunki z zał ącznika 1 Dyrektywy, stwierdzone w trakcie inwentaryzacji w granicach obiektu na terenie gminy Choszczno: gatunki l ęgowe - b ąk, bocian biały, błotniak stawowy, orlik krzykliwy, derkacz, żuraw, zimorodek, dzi ęcioł czarny, muchołówka mała, gąsiorek, do gatunków prawdopodobnie l ęgowych wyst ępuje - bocian czarny i kania rdzawa, natomiast do przelotnych - bielika.

Konwencja Na terenie obiektu wyst ępuje powy żej stu gatunków z zał ącznika II Konwencji Berne ńska (gatunki ści śle chronione). Zostały one opisane w rozdziale III Tab. 3.

Konwekcja Obiekt nie jest i nie projektuje si ę go jako obszaru podlegaj ącego tej konwencji. Ramsarska

Zagro żenia Zainwestowanie i zabudowa otwartego krajobrazu polno – le śnego, zalesianie ł ąk, zmiany stosunków wodnych – melioracje i regulacja w dolinach rzecznych, intensyfikacja rolnictwa w dolinie Iny, sukcesja na nie u żytkowanych ł ąkach

112 Wskazania Dla OCHK Choszczno Drawno wprowadzono zakazy: konserwatorskie 1. lokalizowania zakładów przemysłowych lub innych inwestycji uci ąż liwych i planistyczne dla środowiska powoduj ących zniekształcenia środowiska, gleby wody, powietrza i ro ślinno ści 2. lokalizowania ferm zwierz ęcych o technologii bez ściółkowej" W obecnych realiach prawnych oraz w stosunku do roli jak ą obszar ten pełni w odniesieniu do przyrody s ą to zakazy niewystarczaj ące. W obecnie obowi ązuj ącej ustawie o ochronie przyrody obszar chronionego krajobrazu jest terenem chronionym ze wzgl ędu na: 1) wyró żniaj ące si ę krajobrazowo tereny o zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowe w szczególno ści ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z masow ą turystyk ą i wypoczynkiem, lub 2) istniej ące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Obszar Choszczno - Drawno znakomicie nadaje si ę do wypełnienia zadania 2) z powy ższego artykułu ustawy, mimo i ż został utworzony dla innych celów i w innych realiach prawnych. Rozci ąga si ę jednak wzdłu ż korytarza ekologicznego o randze krajowej na terenie dwóch gmin Choszczno i Recz. W zwi ązku z tym nale ży dostosowa ć sytuacj ę prawn ą tego obiektu do pełnienia roli ochronnej w stosunku do korytarza ekologicznego poprzez wprowadzenie odpowiednich zakazów z listy art. 26a ustawy o ochronie przyrody. Proponujemy wprowadzenie nast ępuj ących zakazów: 1) lokalizowania nowych obiektów zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu przepisów o ochronie środowiska 2) lokalizacji budownictwa letniskowego poza miejscami wyznaczonymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, 3) utrzymywania otwartych rowów i zbiorników ściekowych, 4) dokonywania zmian stosunków wodnych, je śli słu żą innym celom ni ż ochrona przyrody i zrównowa żone wykorzystanie u żytków rolnych i le śnych oraz gospodarki rybackiej, 5) likwidowania małych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodnobłotnych, 6) wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo żenia własnych gruntów rolnych, 7) lokalizacji o środków chowu, hodowli - posługuj ących si ę metod ą bez ściółkow ą, 8) organizowania rajdów motorowych i samochodowych oraz pokazów lotów akrobacyjnych, 9) likwidowania zadrzewie ń śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych, 10)umy ślnego zabijania dziko żyj ących zwierz ąt, niszczenia nor, legowisk zwierz ęcych, tarlisk i zło żonej ikry, ptasich gniazd oraz wybierania jaj, 11) wydobywania skał, minerałów, torfu oraz niszczenia gleby. Jednocze śnie w studium uwarunkowa ń i kierunków rozwoju przestrzennego gminy oraz w ewentualnych planach zagospodarowania przestrzennego sporz ądzanych dla tego obszaru nale ży zawrze ć nast ępuj ące ustalenia: 1) ł ąki w dolinie Iny wraz ze skarp ą powinny by ć zdefiniowane jako teren rolny z zakazem zabudowy 2) na terenie ł ąk w dolinie Iny powinno ograniczy ć si ę mo żliwo ść zalesiania do małych (najwy żej kilkuhektarowych), nie stykaj ących si ę ze sob ą kompleksów.

Uwagi Obiekt nie posiada planu ochrony i autorzy niniejszego opracowania nie widz ą potrzeby opracowywania planu ochrony ani planu zagospodarowania przestrzennego dla całego obiektu. Autorzy Waloryzacji przyrodniczej gminy Sucha ń proponuj ą poszerzenie granicy obszaru chronionego krajobrazu.

113 Forma ochrony i Obszar chronionego krajobrazu nazwa "Bierzwnik"

Symbol na mapie OChK - F 1:25 000 R,AC 11-17

Podstawa Rozporz ądzenie Nr 12 Wojewody Gorzowskiego z 24.11.1998 r. w sprawie prawna obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa gorzowskiego (Dziennik Urz ędowy woj. gorzowskiego Nr 20, poz.266).

Lokalizacja Obszar obejmuje 30634 ha w gminach Choszczno, Bierzwnik i Drawno. W jego granicach le ży południowo - wschodnia cz ęść gminy Choszczno o powierzchni około 3560 ha. Obszar w granicach gminy wyst ępuje w dwóch fragmentach: - zachodni - wokół jeziora Radu ń - wschodni - pomi ędzy Korytowem, Rzeckiem, a Kołkami

Przedmiot i cel Ochrona warto ści przyrodniczych i wypoczynkowo – rekreacyjnych ochrony

Charakterystyka Obiekt obejmuje fragmenty gminy Choszczno o najbardziej urozmaiconej przyrodnicza rze źbie morenowej z niewielkimi jeziorami, terenami podmokłymi i z mozaik ą obiektu niewielkich kompleksów le śnych. Jest to ostoja takich rzadkich gatunków jak kania ruda i bocian czarny. Fragment wschodni obszaru jest najlepsz ą w gminie ostoj ą płazów (zwłaszcza kumaka nizinnego) oraz zwierzyny łownej głównie jeleni i sarn. Przez obiekt przebiega korytarz ekologiczny o randze lokalnej wzdłu ż doliny Wardynki z licznymi torfowiskami źródliskowymi i innymi torfowiskami niskimi.. Na stromych zboczach pagórków wyst ępuje ro ślinno ść ciepłolubna. Cały obiekt odznacza si ę wysokimi walorami krajobrazowymi.

Ocena walorów Obiekt o walorach regionalnych i ponadregionalnych.

Dyrektywa Obiekt nie jest proponowany do wł ączenia do sieci Natura 2000. Gatunki z siedliskowa zał ącznika 2 Dyrektywy, stwierdzone w trakcie inwentaryzacji: wydra, kumak nizinny, traszka grzebieniasta .

Dyrektywa ptasia Obiekt nie jest proponowany do wł ączenia do sieci Natura 2000. Gatunki z zał ącznika 1 Dyrektywy, stwierdzone w trakcie inwentaryzacji w granicach obiektu na terenie gminy Choszczno: gatunki l ęgowe - b ąk, bocian biały, błotniak stawowy, derkacz, żuraw, zimorodek, dzi ęcioł czarny, dzi ęcioł zielony, muchołówka mała, g ąsiorek, do gatunków prawdopodobnie l ęgowych wyst ępuje - bocian czarny i kania ruda.

Konwencja Na terenie obiektu wyst ępuje powy żej stu gatunków zwierz ąt z zał ącznika II Berne ńska Konwencji (gatunki ści śle chronione). Zostały one opisane w rozdziale III Tab. 3.

Konwekcja Obiekt nie jest i nie projektuje si ę go jako obszaru podlegaj ącego tej konwencji. Ramsarska

Zagro żenia Zainwestowanie i zabudowa otwartego krajobrazu polno – le śnego, zalesianie łąk, zmiany stosunków wodnych – melioracje i regulacja w dolinach rzecznych, intensyfikacja rolnictwa w dolinie Iny, sukcesja na nie u żytkowanych ł ąkach.

114 Wskazania Dla OCHK Bierzwnik wprowadzono zakazy: konserwatorskie "1. lokalizowania zakładów przemysłowych lub innych inwestycji uci ąż liwych i planistyczne dla środowiska powoduj ących zniekształcenia środowiska, gleby wody, powietrza i ro ślinno ści 2. lokalizowania ferm zwierz ęcych o technologii bez ściółkowej" W obecnych realiach prawnych oraz w stosunku do roli jak ą obszar ten pełni w odniesieniu do przyrody s ą to zakazy niewystarczaj ące. W obecnie obowi ązuj ącej ustawie o ochronie przyrody obszar chronionego krajobrazu jest terenem chronionym ze wzgl ędu na: 1) wyró żniaj ące si ę krajobrazowo tereny o zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowe w szczególno ści ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z masow ą turystyk ą i wypoczynkiem, lub 2) istniej ące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Obszar Bierzwnik znakomicie nadaje si ę do wypełnienia zadania 1) i cz ęś ciowo 2). W zwi ązku z tym nale ży dostosowa ć sytuacj ę prawn ą tego obiektu do pełnionej w odniesieniu do przyrody roli, poprzez wprowadzenie odpowiednich zakazów z listy art. 26a ustawy o ochronie przyrody. Proponujemy wprowadzenie nast ępuj ących zakazów: 1) lokalizowania nowych obiektów zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu przepisów o ochronie środowiska 2) lokalizacji budownictwa letniskowego poza miejscami wyznaczonymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, 3) utrzymywania otwartych rowów i zbiorników ściekowych, 4) dokonywania zmian stosunków wodnych, je śli słu żą innym celom ni ż ochrona przyrody i zrównowa żone wykorzystanie u żytków rolnych i le śnych oraz gospodarki rybackiej, 5) likwidowania małych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodnobłotnych, 6) wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo żenia własnych gruntów rolnych, 7) lokalizacji o środków chowu, hodowli - posługuj ących si ę metod ą bez ściółkow ą, 8) organizowania rajdów motorowych i samochodowych oraz pokazów lotów akrobacyjnych, 9) likwidowania zadrzewie ń śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych, 10) umy ślnego zabijania dziko żyj ących zwierz ąt, niszczenia nor, legowisk zwierz ęcych, tarlisk i zło żonej ikry, ptasich gniazd oraz wybierania jaj, 11) wydobywania skał, minerałów, torfu oraz niszczenia gleby. Jednocze śnie w studium uwarunkowa ń i kierunków rozwoju przestrzennego gminy oraz w planach zagospodarowania przestrzennego sporz ądzanych dla tego obszaru nale ży zawrze ć nast ępuj ące ustalenia: 1) zakaz zabudowy w pasach co najmniej 100 m od brzegów zbiorników wodnych 2) w dolinie Wardynki zakaz budowy budowli wodnych, stanowi ących bariery ekologiczne 3) bezwzgl ędny zakaz usuwania zadrzewie ń nadwodnych i ich uparkowiania (dotyczy to zwłaszcza skarpy jeziora Radu ń, nad którym zaprojektowano osiedle rekreacyjne i pola golfowe), doj ścia do jeziora musz ą pozosta ć ogólnodost ępne i nie naruszaj ące konfiguracji skarp (a zwłaszcza źródlisk ).

115 Uwagi Obiekt nie posiada planu ochrony i autorzy niniejszego opracowania nie widz ą potrzeby opracowywania planu ochrony ani planu zagospodarowania przestrzennego dla całego obiektu. Autorzy Waloryzacji przyrodniczej gminy Krz ęcin proponuj ą poszerzenie granicy obszaru chronionego krajobrazu.

1.1.2. Pomniki przyrody

W gminie Choszczno dotychczas ustanowiono pomnikami przyrody 39 obiektów. Są to drzewa pojedyncze i w grupach. 9 z tych pomników zlokalizowane s ą w samym Choszcznie w parkach i cmentarzach, pozostałe za ś - w lasach na terenie Nadle śnictwa Choszczno oraz w innych mniejszych miejscowo ściach gminy.

Tabela V-2. Istniej ące pomniki przyrody w gminie Choszczno* Numer na Lokalizacja Opis obiektu Uwagi mapie 1:25000 1. Radaczewo - droga 9 d ębów szypułkowych UW Gorzów Wielkopolski gruntowa od strony forma sto żkowa o obw. Wydział GWO Ś 7141 południowej wsi 168 do 385 cm dn. 07.09.1983

Piasecznik - posesja parafii dąb szypułkowy o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 2. obok ko ścioła 428 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Sław ęcin – park pałacowy platan klonolistny o obw. 425 UW Gorzów Wielkopolski 3. cm Wydział GWO Ś 7141 dn. 07.09.1983

Sław ęcin – park pałacowy dąb szypułkowy o obw. 420 UW Gorzów Wielkopolski 4. cm Wydział GWO Ś 7141 dn. 26.05.1983

Sław ęcin – park pałacowy modrzew europejski o obw. UW Gorzów Wielkopolski 5. 296 cm Wydział GWO Ś 7141 dn. 26.05.1983

Radaczewo – działka dąb szypułkowy o obw. 585 PWRN Szczecin 6. zabudowana obok domku cm nr orzecz. 100/61 zarz ądcy folwarku

Radaczewo – park pałacowy 2 buki zwyczajne o obw. 408 UW Gorzów Wielkopolski 7. i 440 cm Wydział GWO Ś 7141 dn. 07.09.1983

8. Radaczewo – park pałacowy 3 d ęby szypułkowe forma UW Gorzów Wielkopolski sto żkowata o obw. 295 do Wydział GWO Ś 7141 600 cm dn. 07.09.1983 2 buki zwyczajne o obw. 360 do 405 cm

116 1 d ąb szypułkowy o obw. 440 cm

Sław ęcin – Nadl. Choszczno 2 d ęby szypułkowe o obw. UW Gorzów Wielkopolski 9. obr ęb Choszczno L-ctwo 370 i 340 cm Wydział GWO Ś 7141 Sław ęcin oddz. 750 i dn. 07.09.1983

Stradzewo – park pałacowy lipa drobnolistna o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 10. 552 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Stradzewo – park pałacowy dąb szypułkowy o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 11. 400 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Stradzewo – park pałacowy 5 modrzewi europejskich o Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 12. obw. 237 do 305 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Stradzewo – park pałacowy cyprysik groszkowy o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 13. 240 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Stradzewo – park pałacowy Cis pospolity o obw. 260 cm Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 14. [Dz. Nr 17 poz. 110]

Stradzewo – park pałacowy Lipa drobnolistna o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 15. 440 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Stradzewo – park pałacowy Klon zwyczajny o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 16. 360 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Stradzewo – park pałacowy Buk zwyczajny o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 17. 355 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Sław ęcin – Nadle śnictwo 2 d ęby szypułkowe o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/83 Choszczno Obr ęb Choszczno 450 i 480 cm [Dz. Nr 17 poz. 110] 18. Le śnictwo Sław ęcin Oddz. 751 k

Sław ęcin – Nadle śnictwo 2 d ęby szypułkowe o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/83 Choszczno Obr ęb Choszczno 250 i 300 cm [Dz. Nr 17 poz. 110] 19. Le śnictwo Sław ęcin Oddz.751 m

Chełpa – na skraju drogi Lipa drobnolistna o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 20. 500 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Radlice - przy drodze 3 d ęby szypułkowe o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 21. 480 do 570 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Radlice – park zabytkowy Dąb szypułkowy o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 22. 460 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Roztocze – park zabytkowy Dąb szypułkowy o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 23. 351 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Roztocze – park zabytkowy Lipa drobnolistna o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 24. 385 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Suliszewo – skrzy żowanie Dąb szypułkowy o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 2/90 25. ulic; Zwyci ęstwa i Zielonej 430 cm [Dz. Nr 27 poz229]

117 Rzecko – ulica Wolno ści – 2 jesiony wyniosłe o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 2/90 26. posesja ko ścioła 173 do 220 cm [Dz. Nr 27 poz229]

Rzecko – ulica Ko ściuszki Klon zwyczjny o obw. 340 Dz. U. Woj. Gorz. nr 2/90 27. obok byłej szkoły cm [Dz. Nr 27 poz229]

Miasto Choszczno – cmentarz Dąb szypułkowy o obw. 447 UW Gorzów Wielkopolski 28. komunalny cm Wydział GWO Ś 7140 Dn 17. 09.1982

Miasto Choszczno – Park 3 d ęby szypułkowe o obw. UW Gorzów Wielkopolski 29. Moniuszki 355 do 438 cm Wydział GWO Ś 7140 Dn 07 09.1983

Miasto Choszczno – ulica lipa drobnolistna o obw. 706 PWRN Szczecin 30. Władysława Jagiełły na cm orzecz. nr 13/54 niewielkim kopcu

Miasto Choszczno – ulica 2 d ęby szypułkowe o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 2/90 31. Piastowska – wał 355 i 380 cm [Dz. Nr 27 poz229]

32. Miasto Choszczno – ulica wi ąz szypułkowy o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 2/90 Władysława Jagiełły 443 cm [Dz. Nr 27 poz229]

Miasto Choszczno – park dąb szypułkowy o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 2/90 33. Przyjeziorny 377 cm [Dz. Nr 27 poz229]

Miasto Choszczno – park 2 topole czarne o obw. 322 i PWRN Szczecin 34. Miejski Górka 347 cm orzecz. nr 100/61

Miasto Choszczno – park cyprysik nutkajski o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 2/90 35. Miejski Górka 140 cm [Dz. Nr 27 poz229]

Miasto Choszczno – park buk zwyczajny o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 2/90 36. Miejski Górka 330 cm [Dz. Nr 27 poz229]

Miasto Choszczno – na dąb szypułowy o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 2/90 37. obrze żu Jeziora Żeńsko 355 cm [Dz. Nr 27 poz229]

Korytowo – park pałacowy dąb szypułkowy forma Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 38. sto żkowa o obw. 395 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

Stary Klukom – park 2 d ęby szypułkowe o obw. Dz. U. Woj. Gorz. nr 28/91 39. folwarczny 450 i 706 cm [Dz. Nr 17 poz. 110]

* w2001 roku Biuro Konserwacji Przyrody w Szczecinie przeprowadziło weryfikacje pomników przyrody powiatu Choszcze ńskiego. Dane dotycz ące opisów pomników uwzgl ędniaj ą aktualne wyniki wspomnianej weryfikacji.

Wskazania konserwatorskie:

• nale ży na bie żą co kontrolowa ć stan pomników i w razie potrzeby przeprowadzi ć fachowe zabiegi konserwatorskie.

118 1.2. Obszary i obiekty przewidziane do ochrony

Zaprezentowany poni żej katalog przewidzianych do ochrony obiektów chronionych opracowany został na podstawie wst ępnego rozpoznania terenowego. St ąd zarówno stan zasobów przyrodniczych, zasi ęg terytorialny i proponowana forma ochrony obiektów powinny zosta ć zweryfikowane przed podj ęciem kroków legislacyjnych, poprzez wykonanie indywidualnych dokumentacji obiektów. Obszary i obiekty na terenie gminy zasługuj ące na prawn ą ochron ę i powołanie na podstawie ustawy o ochronie przyrody podzieli ć mo żna na nast ępuj ące grupy:  rezerwaty przyrody,  zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,  użytki ekologiczne,  pomniki przyrody,  strefy rozrodu i stałego przebywania zwierz ąt gatunków chronionych. Wszystkie zaproponowane do ochrony obiekty wymagaj ą opracowania dokumentacji według wymogów prawnych, a nast ępnie zatwierdzenia przez odpowiedni organ (Wojewod ę lub Rad ę Gminy). W rozporz ądzeniach powołuj ących obiekty okre ślone powinny zosta ć szczegółowe wytyczne konserwatorskie gwarantuj ące zachowanie walorów przyrodniczych tych obszarów. Do czasu powołania powierzchniowych form ochrony nale ży w planach zagospodarowania i Studium (...) zapisa ć odno śnie tych obszarów zakaz zmiany form użytkowania gruntów i w miar ę mo żliwo ści wskazania konserwatorskie wymienione dla ka żdego z obszarów. Odno śnie terenów zaproponowanych do wł ączenia do u żytków ekologicznych nale ży tak że wprowadzi ć zakaz prywatyzacji gruntów pa ństwowych lub innych nieprywatnych.

1.2.1. Rezerwaty przyrody

Przeprowadzona analiza obszarowa wskazała celowo ść i konieczno ść utworzenia trzech rezerwatów przyrody. Tabela V-3. Wykaz przewidzianych do ochrony rezerwatów przyrody gminy Choszczno.

Proponowana Rezerwat przyrody forma ochrony i "Ł ęg koło Sław ęcina" nazwa

119 Symbol na mapie R - 1 1:25 000 IK 1-5

Lokalizacja Na zachód od miejscowo ści Sław ęcin i na południe od Radaczewa do doliny Iny.

Przedmiot i cel Rezerwat cz ęś ciowy, krajobrazów ekologicznych / biokompleksów naturalnych i ochrony półnaturalnych. Ochrona naturalnego kompleksu le śnego i układu biotopów w dolinie małego cieku.

Charakterystyka Żyzny ł ęg z bogat ą flor ą w dolinie czystego strumienia. Bogaty drzewostan z przyrodnicza licznymi pomnikowymi d ębami, wi ązami i jesionami. Liczne populacje ro ślin obiektu chronionych, zagro żonych i rzadkich: m.in. kozłek bzowy, kruszyna pospolita, czworolist pospolity, jaskier ró żnolistny.

Ocena walorów Regionalna

Dyrektywa Lasy nadrzeczne z olsz ą czarn ą i jesionem wyniosłym. Obiekt nie spełnia siedliskowa kryteriów sieci Natura 2000.

Dyrektywa ptasia Nie dotyczy

Konwencja Nie dotyczy Berne ńska

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski

Zagro żenia Obiekt poło żony w s ąsiedztwie wsi. Przejawy dewastacji: wysypywanie odpadów, wycinanie drzew.

Wskazania W celu zapewnienia integralno ści obiektu konieczne przej ęcie fragmentu w konserwatorskie sąsiedztwie Radaczewa z r ąk innych u żytkowników i przekazanie pod zarz ąd i planistyczne pa ństwowy (Nadle śnictwo Choszczno).

ę Uwagi Obiekt w obr bie OCHK - D

Proponowana Rezerwat przyrody forma ochrony i "Dolina Wardynki" nazwa

Symbol na mapie R - 2 1:25 000 SY 8-13

Lokalizacja Od miejscowo ści Korytowo do Radlic.

Przedmiot i cel Rezerwat cz ęś ciowy, krajobrazów ekologicznych/biokompleksów naturalnych i ochrony półnaturalnych. Ochrona naturalnego kompleksu le śnego i układu biotopów w dolinie małego cieku.

Charakterystyka Kompleks olsów źródliskowych, ł ęgów, porzuconych ł ąk o du żych skłonno ściach przyrodnicza do unaturalniania si ę. Interesuj ąca flora zwi ązana z siedliskami źródliskowymi : obiektu porzeczka czarna,, tr ędownik oskrzydlony, rze żuch gorzka, olsza szara, kłosówka

120 mi ękka.

Ocena walorów Regionalna

Dyrektywa Lasy nadrzeczne z olsz ą czarn ą i jesionem wyniosłym siedliskowa

Dyrektywa ptasia nie dotyczy

Konwencja nie dotyczy Berne ńska

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski

Zagro żenia Obiekt poło żony w s ąsiedztwie wsi. Przejawy dewastacji: wysypywanie odpadów, wycinanie drzew. Odwodnione torfowisko źródliskowe k. Rzecka.

Wskazania Konieczne usuni ęcie odpadów i gruzu oraz ograniczenie ekspansji stawów konserwatorskie rybnych w dolinie Wardynki. i planistyczne

Uwagi Obiekt znajduje si ę w obr ębie OCHK - D i OCHK -F

Proponowana Rezerwat przyrody forma ochrony i "Mszar Bonin" nazwa

Symbol na mapie R - 3 1:25 000 IK 9-10

Lokalizacja W s ąsiedztwie miejscowo ści Bonin

Przedmiot i cel Rezerwat cz ęś ciowy, florystyczny, ro ślin zielnych i krzewinek. Ochrona żywego ochrony torfowiska, bogatej flory gatunków chronionych i rzadkich oraz cennych zbiorowisk ro ślinnych

Charakterystyka Rozległe torfowisko mszarne w pierwotnie bezodpływowym, śródle śnym, przyrodnicza zagł ębieniu. Środkowa cz ęść zdradza objawy lekkiego przesuszenia. Mszar obiektu dywanowy z torfowcem magella ńskim, mszar z turzyc ą bagienn ą, stadia inicjalne boru bagiennego. Bogate populacje ro ślin chronionych, zagro żonych i rzadkich: modrzewnica zwyczajna , turzyca nitkowana , turzyca dzióbkowata, turzyca bagienna, rosiczka okr ągłolistna, wełnianka w ąskolistna, wełnianka pochwowata, kruszyna pospolita, przygiełka biała, bagnica trofowa, żurawina błotna. Mszaki: Aulacomnium palustre, Pleurozium schreberi, Sphagnum recurvum, Sph. magellanicum.

Ocena walorów Regionalna

Dyrektywa Torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska. Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura siedliskowa 2000.

Dyrektywa ptasia Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. Stwierdzono gatunki z Zał ącznika

121 I Dyrektywy: bocian czarny, żuraw

Konwencja Gatunki z Zał ącznika II Konwencji: myszołów zwyczajny, żuraw, brodziec Berne ńska samotny, bocian czarny, żaba moczarowa

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski

Zagro żenia Obiekt zdradzaj ący objawy cz ęś ciowego przesuszenia w cz ęś ci środkowej.

Wskazania Wskazana finezyjna gospodarka le śna na terenach otaczaj ących. Konieczne konserwatorskie zablokowanie odpływu w cz ęś ci wschodniej. i planistyczne

1.2.2. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe to powierzchniowa forma przewidziana w celu ochrony wyj ątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego warto ści estetycznych. W praktyce, z powodu problemów wynikaj ących z niezgodno ści formalnej zapisów ustawy o ochronie przyrody z zasadami obowi ązuj ącymi w LP (uniemo żliwiaj ących tworzenie u żytków ekologicznych na wydzieleniach zajmowanych przez drzewostany), zespoły przyrodniczo-krajobrazowe cz ęsto proponowane s ą w celu zachowania walorów przyrodniczych lasów, które nie kwalifikuj ą si ę do ochrony rezerwatowej. ZPK mo że utworzy ć wojewoda, b ądź władze gminy. Dotychczas w gminie Choszczno nie istnieje żaden obiekt. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji przyrodniczej zaproponowano utworzenie pi ęciu zespołów przyrodniczo-krajobrazowych.

Tabela V-4. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe przewidziane w gminie Choszczno.

Proponowana Zespół przyrodniczo-krajobrazowy forma ochrony i "Sław ęcin" nazwa

Symbol na mapie ZPK - 1 1:25 000 KO 5-6

Lokalizacja W s ąsiedztwie miejscowo ści Sław ęcin oraz obejmuje jez. Piasecznik.

Przedmiot i cel Zachowanie jeziora, przyległych torfowisk i bagiennych lasów z ro ślinno ści ą ochrony wodn ą i torfowiskow ą.

Charakterystyka Rozległy kompleks jezior, torfowisk, bagiennych i mezofilnych lasów w rynnie przyrodnicza polodowcowej. Interesuj ący krajobraz polodowcowy. Liczne populacje ro ślin obiektu chronionych, zagro żonych i rzadkich: m.in. pi ęciornik błotny, okr ęż nica bagienna,

122 konwalia majowa, czermie ń błotna,, turzyca naje żona,, szparag lekarski,, marzanka wonna,, fiołek błotny, żankiel zwyczajny, gr ąż el żółty, grzybienie białe, kruszyna pospolita,, porzeczka czarna, kruszczyk szerokolistny, kalina koralowa, topola czarna , mszaki: Sphagnum fimbriatum, Sphagnum squarrosum.

Ocena walorów Lokalna

Dyrektywa Naturalne jeziora eutroficzne. Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. siedliskowa

Dyrektywa ptasia Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. Stwierdzono gatunki a Zał ącznika I Dyrektywy: czernica, b ąk, błotniak stawowy, żuraw

Konwencja Stwierdzono gatunki a Zał ącznika 2 Konwencji: b ąk, błotniak stawowy, żuraw, Berne ńska trzciniak

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski

Zagro żenia Obiekt poło żony w s ąsiedztwie wsi. Przejawy dewastacji, jezioro w r ękach prywatnych – zabudowa rekreacyjna.

Wskazania Konieczno ść opracowania programu u żytkowania zbiorowisk le śnych w konserwatorskie sąsiedztwie jeziora (lasy ochronne) oraz uzgodnienie zasad gospodarki rybackiej z i planistyczne dzier żawc ą jeziora.

Uwagi Obiekt cz ęś ciowo w obr ębie OCHK - D

Proponowana Zespół przyrodniczo-krajobrazowy forma ochrony i "Dolina Stobnicy" nazwa

Symbol na mapie ZPK - 2 1:25 000 PT 5-8

Lokalizacja W s ąsiedztwie miejscowo ści Stradzewo. Na granicy gminy, cz ęś ciowo w gm. Recz.

Przedmiot i cel Zachowanie kompleksu krajobrazowego z ro ślinno ści ą wodn ą, bagiennych lasów, ochrony źródlisk i stanowiskami ro ślin.

Charakterystyka Uj ściowy odcinek doliny Stobicy do doliny Iny, ł ęgi, porzucone ł ąki, lasy przyrodnicza zboczowe, źródliska, w ąwozy, pozostało ści starego młyna. Bogata flora: ro ślin obiektu chronionych, zagro żonych i rzadkich: m.in . świerz ąbek bulwiasty, fiołek błotny, turzyca tunikowa, zachyłka trójk ątna, konwalia majowa, porzeczka czarna, kruszyna pospolita.

Ocena walorów Lokalna

Dyrektywa Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. siedliskowa

Dyrektywa ptasia Nie dotyczy

123 Konwencja Nie dotyczy Berne ńska

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski

Zagro żenia Gospodarka le śna –wycinanie lasów o kwalifikacjach wodochronnych, w tym na źródliskach.

Wskazania Konieczno ść opracowania programu u żytkowania zbiorowisk le śnych na konserwatorskie zboczach i dnie doliny (lasy ochronne), zaprzestanie wycinania lasów na i planistyczne źródliskach. Wskazane przywrócenie u żytkowania ł ąkowego i pastwiskowego terenów otwartych.

Uwagi Obiekt znajduje si ę cz ęś ciowo w obr ębie OCHK -D

Proponowana Zespół przyrodniczo-krajobrazowy forma ochrony i "Rynna jezior Klukom, Żeńsko, Radu ń" nazwa

Symbol na mapie ZPK - 3 1:25 000 NU 12-17

Lokalizacja Obejmuje tereny w obr ębie miasta Choszczna i miejscowo ść Stary Klukom do granic Choszczna.

Przedmiot i cel Zachowanie kompleksu krajobrazowego jezior, przyległych torfowisk i ochrony bagiennych lasów z ro ślinno ści ą wodn ą i torfowiskow ą oraz zbiorowisk le śnych. Ochrona warto ści estetycznych i fragmentu formy geomorfologicznej, b ędącej pozostało ści ą ostatniego zlodowacenia. Rynny polodowcowe, w których znajduj ą si ę jeziora ł ącz ą zró żnicowane ekosystemy przyrodnicze i fragmenty krajobrazu kulturowego.

Charakterystyka Naturalne jeziora rynnowe z ci ągiem długich i w ąskich jezior ze skarpami, przyrodnicza zbiorowiskami ro ślinno ści wodnej (trzciny, sitowia, pałki wodne, rz ęsa, rogatek, obiektu strzałka wodna, białe grzybienie). Na półwyspie jez. Radu ń interesuj ący kompleks le śny ze starymi d ębami i bukami. Liczne populacje ro ślin chronionych, zagro żonych i rzadkich: m.in. przywrotnik połyskuj ący, łopian gajowy, ł ącze ń baldaszkowy, turzyca le śna, pi ęciornik błotny, gr ąż el żółty, marzanka wonna, kalina koralowa. Na terenach podmokłych, zwłaszcza w okolicach kanałów łącz ących trzy jeziora rosn ą trawy reprezentowane przez kostrzew ę czerwon ą i łąkow ą. Z drzew przewa żaj ą olchy. Ostoja zwierzyny. Faun ę przybrze żną jezior najliczniej reprezentuj ą ptaki: perkozy, łuski, kurki wodne, dzikie kaczki, łab ędzie. W szuwarach jezior żyje trzcinniczek, potrzos, rokitniczka, wodnik.

Ocena walorów Obiekt o walorach lokalnych.

Dyrektywa Naturalne jeziora eutroficzne. Obiekt nie jest proponowany do wł ączenia do sieci siedliskowa Natura 2000.

Dyrektywa ptasia Gatunki z zał ącznika 2 Dyrektywy, stwierdzone w trakcie inwentaryzacji: łab ędź niemy, g ągoł, goł ąb siniak

124 Konwencja Na terenie obiektu wyst ępuj ą nast ępuj ące gatunki z zał ącznika 2 Konwencji: Berne ńska zimorodek, żuraw, myszołów zwyczajny, rybołów

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski

Zagro żenia Odprowadzanie ścieków i zanieczyszcze ń, zubo żenie szaty ro ślinnej, naruszanie stosunków wodnych, przeinwestowanie turystyczne, przekraczanie optymalnej chłonno ści terenu, zmiana przeznaczenia terenu, gospodarka le śna na zboczach.

Wskazania Zabezpieczenie przed procesami eutrofizacji, porz ądkowanie dysharmonijnego konserwatorskie krajobrazu i komponowanie zabudowy zgodnie z wymogami ochrony walorów i planistyczne krajobrazowych, strefy ochrony ekspozycji i krajobrazu kulturowego (na obszarach zurbanizowanych), kanalizowanie ruchu turystycznego, ochrona walorów przyrodniczych zwłaszcza o cechach krajobrazu naturalnego przed zmian ą stosunków wodnych, zubo żeniem szaty ro ślinnej, dewastacj ą powierzchni ziemi. Konieczna modyfikacja zapisów w operatach le śnych – ochrona lasów zboczowych; kontrola realizacji zapisów prawnych o ochronie strefy brzegów ej jezior przy realizacji inwestycji rekreacyjnych.

ę ęś ę Uwagi Obiekt znajduje si cz ciowo w obr bie OCHK -F

Proponowana Zespół przyrodniczo-krajobrazowy forma ochrony i "Jezioro Stobnica" nazwa

Symbol na mapie ZPK - 4 1:25 000 Y,AC 13-14

Lokalizacja Na północny zachód od miejscowo ści Kołki.

Przedmiot i cel Zachowanie jeziora i przyległych torfowisk i bagiennych lasów z ro ślinno ści ą ochrony wodn ą i torfowiskow ą

Charakterystyka Kompleks ekosystemów wodnych, torfowiskowych, bagiennych lasów w przyrodnicza zagł ębieniach terenowych z bogat ą flor ą. Porzucona ł ąka z ziołoro ślami i obiektu stanowiskiem pełnika. Przy Kołkach w ąwóz strumienia, na zboczach stare drzewa. Populacje ro ślin chronionych, zagro żonych i rzadkich: m.in. kruszyna pospolita, ł ącze ń baldaszkowy, je żogłówka pojedyncza, marzanka wonna, bluszcz pospolity, pełnik europejski, porzeczka czarna, kalina koralowa, gr ąż el żółty.

Ocena walorów Lokalna

Dyrektywa Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 200. siedliskowa

Dyrektywa ptasia Obiekt nie jest proponowany do wł ączenia do sieci Natura 2000. Gatunki z zał ącznika 2 Dyrektywy, stwierdzone w trakcie inwentaryzacji: łab ędź niemy, słonka

Konwencja Na terenie obiektu wyst ępuj ą nast ępuj ące gatunki z zał ącznika 2 Konwencji: Berne ńska żuraw, brodziec samotny

125 Konwencja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski

Zagro żenia Obiekt poło żony w s ąsiedztwie wsi Kołki. Przejawy dewastacji: wysypywanie odpadów, wycinanie starych drzew. Zmiany sukcesyjne w zespołach ł ąkowych.

Wskazania Wskazane przywrócenie ekstensywnego u żytkowania ł ąkowo-pastwiskowego w konserwatorskie cz ęś ci niele śnej. i planistyczne

ę Uwagi Obiekt w obr bie OCHK -F

Proponowana Zespół przyrodniczo-krajobrazowy forma ochrony i "Jezioro Kołki" nazwa

Symbol na mapie ZPK - 5 1:25 000 AA,AC 15-16

Lokalizacja Na południe od miejscowo ści Kołki. Cz ęść w gminie Bierzwnik.

Przedmiot i cel Zachowanie kompleksu ekosystemów wodnych, torfowiskowych, bagiennych ochrony lasów z bogat ą flor ą.

Charakterystyka Kompleks ekosystemów wodnych, torfowiskowych, bagiennych lasów w przyrodnicza zagł ębieniach terenowych z bogat ą flor ą. Mezotroficzne jeziora z zagł ębieniach obiektu terenu o stromych zboczach z w ąwozami. Wzgórza z ro ślinno ści ą ciepłolubn ą. Liczne populacje ro ślin chronionych, zagro żonych i rzadkich: m.in. zawci ąg pospolity, bobek trójlistkowy, kalina koralowa, kruszyna pospolita, orlik pospolity, pływacz zwyczajny, krwawnik panno ński.

Ocena walorów Lokalna

Dyrektywa Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 200. siedliskowa

Dyrektywa ptasia Obiekt nie jest proponowany do wł ączenia do sieci Natura 2000.

Konwencja Na terenie obiektu wyst ępuj ą nast ępuj ące gatunki z zał ącznika 2 Konwencji: Berne ńska dzi ęcioł zielony, trzciniak, żaba moczarowa

Konwencja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski

Zagro żenia Zamkni ęty dost ęp do jez. Chojnica od str. południowej, ekspansja zabudowy rekreacyjnej, eutrofizacja.

Wskazania Konieczna kontrola realizacji zapisów prawnych o ochronie strefy brzegowej konserwatorskie jezior przy realizacji inwestycji rekreacyjnych. i planistyczne

126 ę ę Uwagi Obiekt znajduje si w obr bie OCHK-F

1.2.3. U żytki ekologiczne

Użytkami ekologicznymi w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody mog ą by ć "pozostało ści ekosystemów, maj ących znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk. jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródle śne "oczka wodne", k ępy drzew i krzewów, bagna torfowiska, wydmy, płaty nie u żytkowanej ro ślinno ści, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamie ńce oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków ro ślin i zwierz ąt, w tym miejsca ich sezonowego przebywania lub rozrodu". Ta forma ochrony umo żliwia zachowanie cennych fragmentów przyrody uwzgl ędniaj ąc równocze śnie potrzeby człowieka w warunkach racjonalnego gospodarowania.

Ustawa o ochronie przyrody dopuszcza powoływanie u żytków ekologicznych zarówno przez wojewod ę jak i przez gminy, które mog ą dzi ęki temu, kieruj ąc si ę trosk ą o zachowanie najwi ększych warto ści na obszarze swego administrowania, skutecznie zadba ć o zachowanie cennych przyrodniczo obiektów.

Proponowane tu u żytki ekologiczne spełniaj ą postulaty ustawy, obejmuj ą bowiem zachowane pozostało ści ekosystemów, maj ących znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, wyst ępuj ą w nich siedliska chronione oraz stanowiska chronionych ro ślin i zwierz ąt (p. ANEKS).

Uwzgl ędnienie u żytków ekologicznych w planach zagospodarowania przestrzennego jest obowi ązkiem ustawowym. Wi ążą si ę z tym okre ślone nast ępstwa nakazuj ące planistom dostosowanie swoich projektów do wymogów przepisów dotycz ących ochrony przyrody (ANEKS )

Gospodarka na tych obszarach powinna zmierza ć do zapewnienia takich warunków środowiska, które gwarantuj ą zachowanie cennych biotopów. W przypadku istnienia elementów degraduj ących (np. wysypisk śmieci, oczyszczalni ścieków, arterii komunikacyjnych i in.) działanie winno zmierza ć do zminimalizowania ich oddziaływania na drodze rozwi ąza ń technicznych lub prawnych (np. zakaz wysypywania śmieci w okre ślonych miejscach). Jednocze śnie spraw ą piln ą staje si ę rekultywacja zniszczonych obszarów. W poszczególnych przypadkach wskazane jest konsultowanie si ę z przyrodnikami w celu

127 okre ślenia sposobów unikni ęcia kolizji na drodze przyroda - gospodarka człowieka. Obiekty tej kategorii, odpowiednio oznakowane, powinny by ć chronione przede wszystkim przed działaniami dewastacyjnymi, wysypywaniem śmieci, odprowadzaniem ścieków, plantowaniem itp. Podajemy pewne aspekty ochronne wspólne dla wszystkich zaproponowanych obiektów, jednak że nale ży je traktowa ć ramowo, pami ętaj ąc o ogólnych zasadach ochrony przyrody zawartych w ustawach. Do egzekwowania przestrzegania tych praw nale ży zmobilizowa ć słu żby miasta i przede wszystkim ludno ść . Proponowane u żytki ekologiczne sw ą rol ę w krajobrazie pełni ą pod warunkiem zachowania ich w stanie naturalnym z zachowaniem okre ślonych metod post ępowania uniemo żliwiaj ących ich degradacje. Głównymi zagro żeniami u żytków ekologicznych s ą: 1. Eutrofizacja w wyniku spływu substancji biogenicznych z pól. 2. Zmiana stosunków wodnych, osuszanie. 3. Zmiana sposobu u żytkowania gruntu - przekształcanie ł ąk w pola uprawne, lub zalesianie ł ąk. 4. Wykaszanie trzcin, niszczenie zaro śli i zadrzewie ń przydro żnych i śródpolnych. 5. Przekształcanie zbiorników dla celów gospodarki rybackiej. 6. Stopniowy zanik obiektów poło żonych na gruntach rolniczych w wyniku prac polowych i zaorywania ich obrze ży. 7. Zasypywanie i za śmiecanie. 8. Pobór kopalin - zwłaszcza torfu. W gminie Choszczno t ą form ą ochrony proponuje si ę obj ąć 8 obiektów. Ich zestawienie wraz z krótkim opisem zamieszczono poniżej. Zach ęcamy jednocze śnie władze gminy do aktywnego działania na gruncie ochrony tych obiektów. Ich prawne powołanie powinno poprzedzi ć opracowanie dokumentacji, której zr ęby ju ż s ą w postaci wyników przeprowadzonej przez specjalistów inwentaryzacji przyrodniczej.

Tabela V-5. Użytki ekologiczne przewidziane do ochrony w gminie Choszczno.

Proponowana Użytek ekologiczny forma ochrony i "Młyn Piasecznik" nazwa

Symbol na mapie UE - 1 1:25 000 EF 3

128 Lokalizacja Na zachód od miejscowo ści Piasecznik, na granicy gminy.

Przedmiot i cel Ochrona kompleksu le śnego i układu biotopów w dolinie małego cieku. ochrony

Charakterystyka Regeneruj ący si ę kompleks krajobrazowy żyznego ł ęgu w dolinie strumienia, przyrodnicza pozostało ść po dawnym, zniszczonym młynie. Okazy pomnikowe drzew. obiektu

Ocena walorów Lokalna

Dyrektywa Lasy nadrzeczne z olsz ą czarn ą i jesionem wyniosłym. Obiekt nie spełnia siedliskowa kryteriów sieci Natura 2000.

Dyrektywa ptasia Nie dotyczy

Konwencja Nie dotyczy Berne ńska

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski

Zagro żenia Gospodarka le śna, wysypywanie odpadów.

Wskazania Lasy w wysi ękowej dolinie strumienia powy żej projektowanego obiektu powinny konserwatorskie zyska ć kwalifikacj ę lasów wodochronnych. i planistyczne

ę ę Uwagi Obiekt znajduje si w obr bie OCHK-D

Proponowana Użytek ekologiczny forma ochrony i "Stradzewo" nazwa

Symbol na mapie UE - 2 1:25 000 N 4-5

Lokalizacja Na północny zachód od miejscowo ści Stradzewo.

Przedmiot i cel Zachowanie jeziora i przyległego torfowiska z ro ślinno ści ą wodn ą, torfowiskow ą ochrony i le śna.

Charakterystyka Odwodniony mszar z bogat ą flor ą, tworz ący kompleks z olsem i jeziorem. Na przyrodnicza zboczach interesuj ące zbiorowiska le śne z okazami starych drzew. Liczne obiektu populacje ro ślin chronionych, zagro żonych i rzadkich: m.in. czermie ń błotna, wełnianka pochwowata, żurawina błotna, mszaki: Aulacomnium palustre, Sphagnum fallax, Sphagnum fimbriatum, Sphagnum palustre, Sphagnum squarrosum. W s ąsiaduj ącym w ąwozie śnie życzka przebi śnieg.

Ocena walorów Lokalna.

Dyrektywa Naturalne jeziora eutroficzne. Torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska. Obiekt nie

129 siedliskowa spełnia kryteriów sieci Natura 2000.

Dyrektywa ptasia Nie dotyczy

Konwencja Nie dotyczy Berne ńska

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski

Zagro żenia Obiekt cz ęś ciowo odwodniony. Jez. wydzier żawione, hodowla ryb.

Wskazania Konieczno ść opracowania programu restytucji warunków hydrologicznych oraz konserwatorskie uzgodnienie zasad gospodarki rybackiej. i planistyczne

Uwagi Obiekt znajduje si ę w obr ębie OCHK-D

Proponowana Użytek ekologiczny forma ochrony i "Mszar koło Moglicy" nazwa

Symbol na mapie UE - 3 1:25 000 D 7

Lokalizacja Na północny-zachód od Mogilicy..

Przedmiot i cel Ochrona żywego torfowiska, bogatej flory gatunków chronionych i rzadkich oraz ochrony cennych zbiorowisk ro ślinnych.

Charakterystyka Ro ślinno ść torfowiskowa o charakterze mszaru z bogat ą flor ą. Liczne populacje przyrodnicza ro ślin chronionych, zagro żonych i rzadkich: obiektu Mszar dywanowy z torfowcem magella ńskim, mszar z turzyc ą bagienn ą, stadia inicjalne boru bagiennego. Bogate populacje ro ślin chronionych, zagro żonych i rzadkich: modrzewnica zwyczajna, czermie ń błotna, pi ęciornik błotny, turzyca nitkowata, turzyca bagienna, turzyca dzióbkowata, rosiczka okr ągłolistna, wełnianka w ąskolistna, wełnianka pochwowata, kruszyna pospolita, bobek trójlistkowy, żurawina błotna, borówka bagienna. Mszaki: Aulacomnium palustre, Leucobryum glaucum, Pleurozium schreberi, Polytrichum commune, Sphagnum fallax, Sphagnum magellanicum, Sphagnum palustre.

Ocena walorów Regionalna

Dyrektywa Torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska. Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura siedliskowa 2000.

Dyrektywa ptasia Nie dotyczy

Konwencja Nie dotyczy Berne ńska

130 Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski

Zagro żenia Obiekt lekko odwodniony, prawdopodobnie w wyniku zmian klimatycznych.

Wskazania Mo żliwa niewielka ingerencja konserwatorska – usuwanie podrostu drzew. konserwatorskie i planistyczne

ę ę Uwagi Obiekt znajduje si w obr bie OCHK-D

Proponowana Użytek ekologiczny forma ochrony i "Jezioro Pławie" nazwa

Symbol na mapie UE - 4 1:25 000 GH 6-7

Lokalizacja W s ąsiedztwie miejscowo ści.

Przedmiot i cel Ochrona kompleksu mokradłowego z typow ą ro ślinno ści ą. ochrony

Charakterystyka Jezioro i torfowisko w dawnej zatoce jeziora. Kompleks mokradłowy z typow ą przyrodnicza ro ślinno ści ą. Populacje ro ślin chronionych, zagro żonych i rzadkich: m.in. obiektu grzybie ń biały, jaskier wielki . W s ąsiedztwie pomnikowe okazy drzew.

Ocena walorów Lokalna

Dyrektywa Naturalne jeziora eutroficzne. Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. siedliskowa

Dyrektywa ptasia Stwierdzono 1 gatunek z Zał ącznika II Dyrektywy: łab ędź niemy.

Konwencja Nie dotyczy. Berne ńska

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski.

Zagro żenia Nad jeziorem biwak Nadle śnictwa Choszczno. Gospodarka rybacka w obiekcie i w przylegaj ących stawach – mo żliwo ść prze żyźnienia.

Wskazania Wskazane uzgodnienie sposobu u żytkowania rybackiego i egzekwowanie konserwatorskie regulaminu biwakowiska. i planistyczne

Uwagi W gminie Dolice pozostały fragment mokradła jako proponowany UE przez Nadl. Choszczno, oddz. 281. Obiekt znajduje si ę w obr ębie OCHK-D

Proponowana Użytek ekologiczny

131 forma ochrony i "Jezioro Suliszewo" nazwa

Symbol na mapie UE - 5 1:25 000 Z,AA 8

Lokalizacja Obiekt poło żony jest w północno - wschodniej cz ęś ci gminy na północ od Suliszewa przy granicy z gmin ą Recz. Obejmuje powierzchni ę 46 ha .

Przedmiot i cel Ochrona małego zbiornika wodnego będącego ostoj ą wielu rzadkich gatunków, ochrony przede wszystkim ptaków oraz typowej ro ślinno ści wodnej i flory, gatunków chronionych i rzadkich w otwartym krajobrazie morenowym .

Charakterystyka W skład proponowanego u żytku wchodzi niewielkie jezioro o powierzchni lustra przyrodnicza wody około 30 ha oraz trzcinowiska, ł ąki i olsy nadbrze żne. Teren ten jest ostoj ą obiektu licznych gatunków ptaków wodno błotnych, w tym rzadkich. Gniazduj ą tu mi ędzy innymi: g ęgawa, cyranka, cyraneczka, głowienka, czernica, wodnik. Odbywaj ą si ę tu równie ż godowiska płazów, głównie żab jeziorkowych i wodnych. W granicach obiektu wyst ępuje tak że żaba śmieszka. Jezioro z typow ą ro ślinno ści ą wodn ą i flor ą o charakterze eutroficzno- mezotroficznym o znacznej przejrzysto ści wody. Dobrze wykształcony strefowy układ ro ślinno ści szuwarowej i wodnej: szuwary trzcinowe, pałkowe, oczerety, ro ślinno ść o li ściach pływaj ących, podwodne ł ąki rdestnicowe z udziałem ramienic. Du że populacje ro ślin chronionych i rzadkich: m.in. gr ąż el żółty, grzybienie białe, pływacz zwyczajny . Proponowany u żytek odznacza si ę du żymi walorami krajobrazowymi, na jego terenie znajduje si ę grodzisko.

Ocena walorów Lokalna.

Dyrektywa Naturalne jeziora eutroficzne. Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. siedliskowa Stwierdzano wyst ępowanie 1 gatunku z zał ącznika 2 Dyrektywy - wydry.

Dyrektywa ptasia Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. Gatunki z zał ącznika 1 Dyrektywy, stwierdzone w trakcie inwentaryzacji to: z lęgowych - b ąk, błotniak stawowy, bocian biały, prawdopodobnie lęgowe - rybołów.

Konwencja Gatunki z Zał ącznika II Konwencji: Berne ńska lęgowe - brz ęczka, b ąk, błotniak stawowy, trzciniak, strumieniówka, świerszczak, bocian biały, prawdopodobnie l ęgowy - rybołów.

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne nie kwalifikuje si ę jako obiekt Ramsarska ramsarowski.

Zagro żenia Obiekt poło żony w s ąsiedztwie wsi, mo żliwo ść odwodnienia w celach kłusowniczych czyli zmiana stosunków wodnych, niszczenie i pozyskiwanie trzciny.

Wskazania Na terenie u żytku proponujemy wprowadzenie nast ępuj ących zakazów z listy art. konserwatorskie 31a: i planistyczne 1. niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu, 2. wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rze źbę terenu, z wyj ątkiem obiektów zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym i

132 przeciwpowodziowym, 3. uszkadzania i zanieczyszczania gleby, 4. wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów i innych nieczysto ści, 5. dokonywania zmian stosunków wodnych, je śli słu żą innym celom ni ż ochrona przyrody i zrównowa żone wykorzystanie u żytków rolnych i le śnych oraz gospodarki rybackiej, 6. budowy budynków, budowli, obiektów małej architektury mog ących mie ć negatywny wpływ na obiekt chroniony b ądź spowodowa ć degradacj ę krajobrazu.

Proponowana Użytek ekologiczny "D ęby forma ochrony i nad mszarem" nazwa

Symbol na mapie UE - 6 1:25 000 J 10

Lokalizacja Na południe od miejscowo ści Bonin, przy granicy gminy.

Przedmiot i cel Ochrona żywego torfowiska, bogatej flory gatunków chronionych i rzadkich oraz ochrony cennych zbiorowisk ro ślinnych.

Charakterystyka Lekko odwodniony mszar z bogat ą flor ą. Liczne populacje ro ślin chronionych, przyrodnicza zagro żonych i rzadkich: m.in. czermie ń błotna, turzyca pospolita, kruszyna obiektu pospolita, mszaki : Aulacomnium palustre, Sphagnum fallax, Sphagnum fimbriatum, Sphagnum squarrosum. Na obrze żu grupa wiekowych d ębów

Ocena walorów Regionalna lokalna.

Dyrektywa Torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska. Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura siedliskowa 2000.

Dyrektywa ptasia Nie dotyczy.

Konwencja Nie dotyczy. Berne ńska

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski.

Zagro żenia Obiekt cz ęś ciowo odwodniony, ekspansja ro ślinno ści drzewiastej.

Wskazania Mo żliwe działania restytucyjne po rozpoznaniu lokalnych warunków konserwatorskie hydroekologicznych. i planistyczne

Proponowana Użytek ekologiczny forma ochrony i "Mokradło koło Rzeczek" nazwa

Symbol na mapie UE - 7

133 W 10 1:25 000

Lokalizacja Na zachód od miejscowo ści Rzeczki.

Przedmiot i cel Zachowanie śródle śnego mokradła, ostoi fauny. ochrony

Charakterystyka Śródle śne mokradło usytuowane na obrze żu roztopowej rynny na obszarze przyrodnicza sandrowym. Powierzchnia w ok. 50% zaro śni ęta drzewostanem li ściastym obiektu krzewami wierzby i podtopionymi olszami. Biotop fauny.

Ocena walorów Lokalna.

Dyrektywa Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. siedliskowa

Dyrektywa ptasia Nie dotyczy.

Konwencja Nie dotyczy. Berne ńska

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski.

Zagro żenia Odwodnienie, wycinka drzewostanu.

Wskazania Obiekt w przeszło ści odwodniony rowem otwartym, obecnie odpływ utrudniony. konserwatorskie Nale ży utrzyma ć wysoki stan uwilgotnienia, umo żliwiaj ący regeneracj ę i planistyczne zbiorowisk mokradłowych.

ę ę Uwagi Obiekt znajduje si w obr bie OCHK-D.

Proponowana Użytek ekologiczny forma ochrony i "Jezioro Stobno" nazwa

Symbol na mapie UE - 8 1:25 000 KM 11-12

Lokalizacja Obiekt znajduje si ę ok. 2 km na zachód od miasta Choszczno.

Przedmiot i cel Zachowanie jeziora i przyległego torfowiska z ro ślinno ści ą wodn ą i ochrony torfowiskow ą. Ochrona ekosystemów wodnych i podmokłych.

Charakterystyka Zarastaj ące i wypłycaj ące si ę jezioro z typow ą wapniolubn ą ro ślinno ści ą wodn ą i przyrodnicza flor ą o charakterze eutroficzno-mezotroficznym o znacznej przejrzysto ści wody. obiektu Z pierwotnego jeziora pozostał ju ż niewielki procent otwartej wody – wi ększo ść obszaru zajmuj ą rozległe szuwary. Dobrze wykształcony strefowy układ ro ślinno ści szuwarowej i wodnej: szuwary trzcinowe, pałkowe, oczerety, ro ślinno ść o li ściach pływaj ących, podwodne ł ąki z dominacj ą ramienic. Du że populacje ro ślin chronionych i rzadkich: m.in.: gr ąż el żółty, grzybie ń biały, pływacz zwyczajny, siedmiopalecznik błotny, okr ęż nica bagienna, jaskier wielki,

134 oczret Tabernemontana, bobrek trójlistkowy. Od strony l ądu w szuwarach du ży udział ro ślin torfowiskowych. Na przyległych ł ąkach gatunki ro ślin chronionych i rzadkich: storczyk szerokolistny, turzyca dwustronna i pospolita, bodziszek łąkowy.Ostoja ptactwa i zwierzyn. Element biocenotyczny w rolniczym krajobrazie gminy. Ocena walorów Regionalna.

Dyrektywa Twarde oligo-mezotroficzne wody z podwodnymi ł ąkami ramienic. Obiekt nie siedliskowa spełnia kryteriów sieci Natura 2000.

Dyrektywa ptasia Stwierdzono 2 gatunki z Zał ącznika I Dyrektywy lęgowe- żuraw, b ąk.

Konwencja Gatunki z Zał ącznika II Konwencji: Berne ńska lęgowe - błotniak stawowy, słonka, b ąk, trzciniak, dzi ęcioł zielony

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski.

Zagro żenia Obiekt wykorzystywany w ędkarsko, istnieje projekt pozyskiwania trzciny na cele komercyjne. Zagro żeniem jest odwodnienie poprzez regulacje koryta Stobnicy, stanowi ącej odpływ z jeziora, naruszanie stosunków wodnych, wpływ antropopresji na środowisko, zanieczyszczenia ró żnego rodzaju, zubo żenie szaty ro ślinnej.

Wskazania Kontynuowanie dotychczasowego, nie zakłócaj ącego równowagi przyrodniczej konserwatorskie sposobu u żytkowania, ochrona przed zabudow ą, zmian ą stosunków wodnych, i planistyczne usuwaniem ro ślinno ści i fauny, zanieczyszczeniami.

Proponowana Użytek ekologiczny forma ochrony i "Mokradło koło Krzowca" nazwa

Symbol na mapie UE - 9 1:25 000 AB 12

Lokalizacja Obiekt poło żony jest we wschodniej cz ęś ci gminy Choszczno pomi ędzy Suliszewem a Krzowcem. Obejmuje powierzchni ę 7 ha.

Przedmiot i cel Ochrona terenu wodnobłotnego, b ędącego ostoj ą wielu rzadkich gatunków, ochrony przede wszystkim ptaków.

Charakterystyka Proponowany u żytek obejmuje mokradło z płytkim rozczłonkowanym lustrem przyrodnicza wody, zaro śni ęte trzcin ą i krzewami. Teren ten jest ostoj ą ptaków wodnobłotnych obiektu oraz płazów.

Ocena walorów Lokalna

Dyrektywa Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. Stwierdzono 1 gatunek z siedliskowa Zał ącznika II Dyrektywy - traszk ę grzebieniast ą (jedno z dwóch stanowisk w gminie).

135 Dyrektywa ptasia Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. Stwierdzono 2 gatunki z Zał ącznika I Dyrektywy: lęgowe- błotniak stawowy, żuraw.

Konwencja Gatunki z Zał ącznika II Konwencji: Berne ńska lęgowe - perkozek, perkoz rdzawoszyi, błotniak stawowy, żuraw.

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne nie kwalifikuje si ę jako obiekt Ramsarska ramsarowski.

Zagro żenia Zmiana stosunków wodnych, niszczenie i pozyskanie trzciny, niszczenie zadrzewie ń i zakrzacze ń.

Wskazania Na terenie u żytku proponujemy wprowadzenie nast ępuj ących zakazów z listy art. konserwatorskie 31a: i planistyczne 1. niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu, 2. wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rze źbę terenu, z wyj ątkiem obiektów zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym i przeciwpowodziowym, 3. uszkadzania i zanieczyszczania gleby, 4. wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów i innych nieczysto ści, 5. dokonywania zmian stosunków wodnych, je śli słu żą innym celom ni ż ochrona przyrody i zrównowa żone wykorzystanie u żytków rolnych i le śnych oraz gospodarki rybackiej, 6. budowy budynków, budowli, obiektów małej architektury mog ących mie ć negatywny wpływ na obiekt chroniony b ądź spowodowa ć degradacj ę krajobrazu.

Proponowana Użytek ekologiczny forma ochrony i "Gle źno" nazwa

Symbol na mapie UE - 10 1:25 000 IJ 12-14

Lokalizacja W s ąsiedztwie miejscowo śc Gle źno.

Przedmiot i cel Zachowanie kompleksu krajobrazowego jezior i przyległych torfowisk, ochrony bagiennych lasów z ro ślinno ści ą wodn ą i torfowiskow ą oraz ro ślinno ści sucholubnej.

Charakterystyka Kompleks ekosystemów wodnych, torfowiskowych, bagiennych lasów w przyrodnicza zagł ębieniach terenowych z bogat ą flor ą. W skład kompleksu wchodzi dzika obiektu żwirownia z interesuj ącą flor ą. Liczne populacje ro ślin chronionych, zagro żonych i rzadkich: m.in. czermie ń błotna, pi ęciornik błotny, jaskier wielki, pływacz zwyczajny, turzyca łuszczkowata, turzyca tunikowa, rogatek krótkoszyjkowy, go ździk kartuzek, mlecz błotny, wil żyna ciernista, bobrek trójlistkowy, gr ąż el żółty, grzybienie białe, sit chudy, lepnica w ąskopłatkowa. Mszaki : Sphagnum squarrosum..

Ocena walorów Regionalna lokalna.

136 Dyrektywa Naturalne jeziora eutroficzne. Torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska. siedliskowa

Dyrektywa ptasia Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. Gatunki z zał ącznika 1 Dyrektywy, stwierdzone w trakcie inwentaryzacji to: z lęgowych - czernica, orlik krzykliwy.

Konwencja Gatunki z Zał ącznika II Konwencji: Berne ńska lęgowe - pustułka, orlik krzykliwy, błotnik stawowy.

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski.

ż ą Zagro żenia Obiekt poło ony w s siedztwie wsi. Przejawy dewastacji: wylewanie gnojowicy do jeziora, odwodnienie.

Wskazania Konieczna stabilizacja stosunków wodnych i ochrona trofii jeziora – zakaz konserwatorskie wylewania gnojowicy. i planistyczne

Proponowana Użytek ekologiczny forma ochrony i "Golcza" nazwa

Symbol na mapie UE - 11 1:25 000 Z,AA 15

Lokalizacja Obiekt poło żony jest w południowo - wschodniej cz ęś ci gminy tu ż koło wsi Golcza. Obejmuje powierzchni ę 45 ha

Przedmiot i cel Ochrona terenu wodno błotnego, b ędącego ostoj ą wielu rzadkich gatunków, ochrony przede wszystkim ptaków.

Charakterystyka W skład proponowanego u żytku wchodzi płytkie zalewisko powstałe na ł ąkach, przyrodnicza małe jeziorko Zgniłe, płytkie mokradła w bezodpływowych obni żeniach obiektu morenowych oraz góruj ące ponad okolicznym terenem wzgórze morenowe. Zalewisko i jezioro Zgniłe s ą ostoj ą ptaków, drug ą co do wielko ści i rangi w gminie Choszczno (po jez. Stobno). Mokradła w obni żeniach terenu u podnó ża malowniczego wzgórza morenowego s ą ostoj ą płazów (godowiska licznych populacji żaby moczarowej, ropuchy szarej i kumaka nizinnego). W jeziorze i zalewisku bytuj ą liczne populacje żab zielonych. Stwierdzono tu tak że żab ę śmieszk ę oraz traszk ę grzebieniasta. Teren proponowanego u żytku nale ży tak że do wi ększej powierzchniowo ostoi jeleni, rozci ągaj ącej si ę wzdłu ż jezior Stobnica do gminy Drawno. Teren charakteryzuje si ę niepowtarzalnymi walorami krajobrazowymi. Wzgórze w granicy obiektu to jeden z pi ękniejszych punktów widokowych.

Ocena walorów Regionalne

Dyrektywa Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. Stwierdzono 2 gatunki z siedliskowa Zał ącznika II Dyrektywy: - traszka grzebieniasta (jedno z dwóch stanowisk w gminie)

137 - kumak nizinny.

Dyrektywa ptasia Obiekt nie spełnia kryteriów sieci Natura 2000. Stwierdzono 4 gatunki z Zał ącznika I Dyrektywy: lęgowe - błotniak stawowy, g ągoł, b ąk, dzi ęcioł zielony

Konwencja Gatunki z Zał ącznika II Konwencji: Berne ńska lęgowe: błotniak stawowy, perkozek, perkoz rdzawoszyi, słonka, samotnik, b ąk, trzciniak, dzi ęcioł zielony, prawdopodobnie l ęgowe: kobuz, pustułka.

Konwekcja Ze wzgl ędu na wielko ść i walory lokalne i regionalne nie kwalifikuje si ę jako Ramsarska obiekt ramsarowski.

ń ń Zagro żenia Zmiana stosunków wodnych, niszczenie zadrzewie i zakrzacze , zabudowa rekreacyjna.

Wskazania Na terenie u żytku proponujemy wprowadzenie nast ępuj ących zakazów z listy art. konserwatorskie 31a: i planistyczne 1. niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu, 2. wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rze źbę terenu, z wyj ątkiem obiektów zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym i przeciwpowodziowym, 3. uszkadzania i zanieczyszczania gleby, 4. wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów i innych nieczysto ści, 5. dokonywania zmian stosunków wodnych, je śli słu żą innym celom ni ż ochrona przyrody i zrównowa żone wykorzystanie u żytków rolnych i le śnych oraz gospodarki rybackiej, 6. budowy budynków, budowli, obiektów małej architektury mog ących mie ć negatywny wpływ na obiekt chroniony b ądź spowodowa ć degradacj ę krajobrazu.

Uwagi Obiekt znajduje si ę w obr ębie OCHK-F.

1.2.4. Pomniki przyrody

Do tej grupy zaliczono pojedyncze stare drzewa i grupy drzew. W odniesieniu do drzew b ędących pomnikami przyrody zalecany jest ich podział na dwie kategorie ochronne - ścisł ą i cz ęś ciow ą, wynikaj ący z celu ochrony i roli obiektu chronionego. Dla pomnikowych drzew i alej, które spełniaj ą rol ę kulturow ą lub krajobrazow ą proponowana jest ochrona cz ęś ciowa . Wobec obiektów tego rodzaju nie tylko dopuszczalne, ale wr ęcz wskazane jest dokonywanie zabiegów poprawiaj ących i zabezpieczaj ących ich stan zdrowotny oraz estetyk ę. Te obiekty pomnikowe, które pełni ą du żą rol ę biocenotyczn ą (np. okazałe drzewa na terenach le śnych i rosn ące na obrze żach lasów) powinny by ć obj ęte ochron ą ścisł ą wykluczaj ącą stosowanie zabiegów ochronnych. Drzewa te powinny by ć chronione tak że po swojej śmierci, aż do całkowitego rozpadu.

138 W gminie Choszczno do ochrony pomnikowej zaproponowano ł ącznie 64 obiekty - drzewa pojedyncze, w grupach oraz aleje drzew. Tabela V-6. Wykaz pomników przyrody przewidzianych do ochrony w gminie Choszczno. (Inwentaryzacja 2001/2002)

Nr na mapie Lokalizacja Gatunek Obwód Uwagi 1: 25 000 w cm

N-ctwo. Choszczno oddz. wi ąz szypułkowy 366 ochrona ścisła 40 151 f

41 Kolonia Piasecznik 2 wi ązy szypułkowe 357 i 293 ochrona ścisła

przewidywany u żytek jesion wyniosły 260 ochrona ścisła 42 ekologiczny UE-1 „Młyn Piasecznik”

przewidywany u żytek wierzba biała 385 ochrona ścisła 43 ekologiczny UE-1 „Młyn Piasecznik”

przewidywany u żytek wierzba biała 350 ochrona ścisła 44 ekologiczny UE-1 „Młyn Piasecznik”

przewidywany u żytek kasztanowiec zwyczajny 310 ochrona ścisła 45 ekologiczny UE-1 „Młyn Piasecznik”

Piasecznik kasztanowiec zwyczajny 400 ochrona 46 cz ęś ciowa

Piasecznik topola czarna 415 ochrona 47 cz ęś ciowa

Piasecznik dąb szypułkowy 434 ochrona 48 cz ęś ciowa

przy drodze z Radaczewa do dąb szypułkowy 380 ochrona 49 Sław ęcina cz ęś ciowa

przy drodze z Radaczewa do wi ąz szypułkowy 542 ochrona 50 Sław ęcina cz ęś ciowa

przy drodze z Radaczewa do wi ąz szypułkowy 323 ochrona 51 Sław ęcina cz ęś ciowa

Radaczewo wi ąz górski 388 ochrona 52 cz ęś ciowa

139 Sław ęcin topola czarna 520 ochrona 53 cz ęś ciowa

Sław ęcin dąb szypułkowy 545 ochrona 54 cz ęś ciowa

55 Okolice Radaczewa dąb szypułkowy 393 ochrona ścisła

przewidywany zespół wi ąz szypułkowy 386 ochrona ścisła 56 przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-1 „ Śław ęcin”

przewidywany zespół dąb szypułkowy 430 ochrona ścisła 57 przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-1 „ Śław ęcin”

przewidywany zespół olsza czarna 327 ochrona ścisła 58 przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-2 „Dolina Stobnicy”

przewidywany zespół klon jawor 347 ochrona ścisła 59 przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-2 „Dolina Stobnicy”

przewidywany zespół jesion wyniosły 282 ochrona ścisła 60 przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-2 „Dolina Stobnicy”

przewidywany zespół dąb szypułkowy 489 ochrona ścisła 61 przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-1 „ Śław ęcin”

przewidywany zespół jesion wyniosły 343 ochrona ścisła 62 przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-2 „Dolina Stobnicy”

przewidywany zespół jesion wyniosły 302 ochrona ścisła 63 przyrodniczo-krajobrazowy ZPK-2 „Dolina Stobnicy”

okolice przewidywanego wi ąz szypułkowy 326 ochrona ścisła 64 użytku ekologicznego UE-4 „Jezioro Pławie”

okolice przewidywanego dąb szypułkowy 389 ochrona ścisła 65 użytku ekologicznego UE-4 „Jezioro Pławie”

przewidywany rezerwat R-3 dąb szypułkowy 415 ochrona ścisła 66 „Mszar Bonin”

Chełpa lipa drobnolistna 527 ochrona 67 cz ęś ciowa

140 Chełpa kasztanowiec zwyczajny 332 ochrona 68 cz ęś ciowa

przewidywany rezerwat R-2 dąb szypułkowy 380 ochrona ścisła 69 „Dolina Wardynki”

przy drodze z Choszczna do lipa drobnolistna 405 ochrona 70 Pako ści cz ęś ciowa

Suliszewo dąb szypułkowy 450 ochrona 71 cz ęś ciowa

72 Suliszewo lipa szerokolistna 324 ochrona ścisła

okolice przewidywanego 3 d ęby szypułkowe 390 - 425 ochrona ścisła 73 rezerwatu R-3 „Mszar Bonin”

okolice przewidywanego 6 d ębów szypułkowych 402 - 536 ochrona ścisła 74 użytku ekologicznego UE-6 „D ęby nad mszarem”

okolice przewidywanego 3 d ęby szypułkowe 503 - 585 ochrona ścisła 75 użytku ekologicznego UE-6 „D ęby nad mszarem”

76 okolice Rzecka wierzba biała 420 ochrona ścisła

Okolice przewidywanego dąb szypułkowy 406 ochrona ścisła 77 użytku ekologicznego UE-10 „Gle źno”

Krzowiec dąb szypułkowy 465 ochrona 78 cz ęś ciowa

Okolice przewidywanego topola czarna 429 ochrona 79 rezerwatu R-2 „Dolina cz ęś ciowa Wardynki”

Kołki jesion wyniosły 258 ochrona 80 cz ęś ciowa

Przy drodze z Radunia do kasztanowiec zwyczajny 405 ochrona 81 Wardynia cz ęś ciowa

Rudniki kasztanowiec zwyczajny 330 ochrona 82 cz ęś ciowa

Przy drodze z Radunia do dąb szypułkowy 420 ochrona 83 Wardynia cz ęś ciowa

Korytowo lipa drobnolistna 450 ochrona 84 cz ęś ciowa

141 Okolice przewidywanego klon zwyczajny 295 ochrona zespołu przyrodniczo- cz ęś ciowa 85 krajobrazowego ZPK-4 „Jezioro Stobnica”

Radu ń grab zwyczajny 244 ochrona 86 cz ęś ciowa

Kołki wierzba biała 356 ochrona 87 cz ęś ciowa

Okolice m. Kołki topola czarna 472 ochrona 88 cz ęś ciowa

Radu ń kasztanowiec zwyczajny 386 ochrona 89 cz ęś ciowa

Koło m. Kołki wierzba biała 515 ochrona 90 cz ęś ciowa

Zam ęcin lipa drobnolistna 415 ochrona 91 cz ęś ciowa

Zam ęcin klon polny 185 ochrona 92 cz ęś ciowa

Okolice przewidywanego buk zwyczajny 300 ochrona ścisła zespołu przyrodniczo- 93 krajobrazowego ZPK-3 „Rynna jezior Klukon, Żeńsko, Radu ń”

Koło m. Kołki wierzba biała 450 ochrona 94 cz ęś ciowa

topola czarna 405 ochrona 95 Okolice m. Kołki cz ęś ciowa jesion wyniosły 290 ochrona 96 Zwierzy ń cz ęś ciowa

Zwierzy ń klon srebrzysty 308 ochrona 97 cz ęś ciowa

Zwierzy ń wi ąz polny 268 ochrona 98 cz ęś ciowa

Aleja przy drodze z jesion wyniosły, jawor, 343, ochrona Choszczna do mostu na Inie klon zwyczajny 302, cz ęś ciowa 99 (i dalej do Recza), dł. alej 275 5,5 km

Aleja dł. 0,2 km, k. aleja jaworowa - 12 szt. 344 - 348 ochrona 100 Stradzewa, 250 m przed cz ęś ciowa skrzy żowaniem

142 Aleja przy drodze polnej k. aleja kasztanowców 290 - 380 Niektóre drzewa 101 Stradzewa, dł. alej 0,8 km złamane

Aleja obustronna przy jesion (dom), klon, 246 - 260, ochrona 102 drodze głównej Choszczno - jawor (poj.) 306, cz ęś ciowa Drawno, dł. alej 12 km 261

Droga we wsi Wardy ń aleja kasztanowców 301 ochrona 103 cz ęś ciowa

Wskazania konserwatorskie:

1. Dla powy ższych obiektów nale ży sporz ądzi ć metryki wg wzoru stosowanego w dokumentacji pomników przyrody dla byłego województwa Koszali ńskiego (w zasobach Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody). 2. Oznakowa ć, otoczy ć opiek ą konserwatorsk ą, chroni ć przed wyci ęciem i uszkodzeniem. 3. Opisa ć w materiałach promocyjnych, rozpowszechnia ć informacje miejscowej ludno ści i turystów.

1.2.5. Stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierz ąt gatunków chronionych

Według przepisów ustawy o ochronie przyrody i § 2 ust. 3 Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 6 stycznia 1995r w sprawie ochrony gatunkowej zwierz ąt (p. ANEKS), dla ochrony niektórych gatunków zwierz ąt obejmuje si ę stref ą ochronn ą ich miejsca rozrodu. Strefy te zgodnie z procedur ą zatwierdza wojewoda. Na terenie gminy Choszczno nie ma prawnie ustalonych stref chroni ących stanowiska rozrodu i stałego bytowania zwierz ąt. W trakcie inwentaryzacji odnaleziono na terenie gminy zaj ęte gniazda. W nadle śnictwie Choszczno s ą to gniazda kani rudej, orlika krzykliwego, bociana czarnego ,a w nadle śnictwie Drawno biciana czarnego. Odnaleziono równie ż kolejne gniazdo bociana czarnego, ale w sezonie l ęgowym 2002 nie było ono u żytkowane. Dla tego ostatniego stanowiska nie podajemy propozycji przebiegu stref ochronnych. W okolicy gniazda bociany czarne obserwowano jednak regularnie, zapewne istnieje inne gniazdo ł ęgowe, którego nie udało si ę odnale źć . Na obszarze gminy obserwowano równie ż kolejne dwa rewiry: orlików - okolice koło Gle źna i Krzowca, w których ptaki pojawiały si ę wielokrotnie i regularnie,

143 kanie rude - okolice koło Kaszewa, Antoniewa, Radaczewa i Piasecznika. Kolejnym krokiem po odnalezieniu gniazd wyznaczenie ich i zgłoszenie strefy ochronnej. Strefy te, zgodnie z przepisami cytowanej ustawy, powinny by ć uznane przez wojewod ę zachodniopomorskiego za miejsca rozrodu i stałego przebywania zwierz ąt gatunków chronionych.

2. Inne cenne obszary i obiekty

W tym punkcie omówiono pozostałe cenne obiekty przyrodnicze, którymi s ą rozproszone układy biocenotyczne ze stanowiskami chronionych i zagro żonych gatunków ro ślin, zbiorowiska ro ślin, miejsca bytowania i rozrodu rozmaitych gatunków fauny, skupiska starodrzewu, aleje i szpalery nie zgłoszone do ochrony pomnikowej i in. Obszarów tych jest kilka, a rozmieszczone s ą na terenie całej gminy. Wi ększo ść z nich stanowi wyodr ębnione w krajobrazie rolniczym enklawy ro ślinno ści podmokłych ł ąk, zarastaj ących oczek, które s ą miejscem bytowania i rozrodu dla chronionych gatunków zwierz ąt. Nie proponujemy dla nich konkretnej formy ochrony, ale nale ży mie ć świadomo ść , że obiekty te s ą wa żne dla zachowania ró żnorodno ści biologicznej flory, fauny i warto ściowymi krajobrazowo miejscami. Bytuj ące tu zwierz ęta i rosn ące ro śliny nale żą do taksonów obj ętych ochron ą gatunkow ą i z tego powodu degradacja tych miejsc jest zabroniona. Potencjalnie s ą to obiekty, które mog ą sta ć si ę w przyszło ści u żytkami ekologicznymi lub pomnikami przyrody. Niektóre z nich mo żna na podstawie obowi ązuj ących przepisów uzna ć za miejsca rozrodu i stałego przebywania gatunków chronionych i wyznaczy ć ich granice. Okre ślenie lokalizacji powy ższych obszarów oraz opis ich walorów jest wskazówk ą dla planistów umo żliwiaj ącą im projektowanie zagospodarowania obszaru gminy z uwzgl ędnieniem potrzeb ochrony przyrody. Podejmowanie decyzji o działaniach na tych terenach powinno odbywa ć si ę w porozumieniu ze specjalistami przyrodnikami, którzy mog ą wskaza ć kolizje planowanych posuni ęć ze środowiskiem i je śli to b ędzie mo żliwe okre ślą wskazania dla konkretnych miejsc. Poni żej przedstawiamy spis i krótki opis prezentowanych obiektów.

Tabela V-7. Obszary cenne przyrodniczo poza proponowanymi do ochrony lub w obr ębie obiektów wielkoobszarowych na terenie gminy Choszczno.

Symbol na mapie Opis obszaru 1:25000

144 OC – 1 Pomi ędzy Sław ęcinem a Stradzewem. Jeziora Sław ęci ńskie i Piasecznik wraz z LO 5-7 przyległymi lasami i zadrzewieniami. ostoja ptaków wodno - błotnych i herpetofauny takich gatunków jak: żaba moczarowa, żaba trawna, żaba jeziorkowa, padalec zwyczajny, perkoz dwuczuby, b ąk, czernica, g ągoł, błotniak stawowy, żuraw, brz ęczka, trzciniak. Stwierdzono liczne populacje ro ślin chronionych, zagro żonych i rzadkich: m.in. pi ęciornik błotny, okr ęż nica bagienna, konwalia majowa, czermie ń błotna,, turzyca naje żona,, szparag lekarski,, marzanka wonna,, fiołek błotny, żankiel zwyczajny, gr ąż el żółty, grzybienie białe, kruszyna pospolita,, porzeczka czarna, kruszczyk szerokolistny, kalina koralowa, topola czarna , mszaki: Sphagnum fimbriatum, Sphagnum squarrosum . Gatunki fauny wyst ępuj ące na listach Dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej oraz chronione Konwencja Berne ńsk ą. Obiekt w obr ębie OCHK - "D" oraz w przewidzianym do ochrony ZPK -1.

OC – 2 Stawin le ży w zachodniej cz ęś ci gminy Choszczno i przechodzi na teren gminy Dolice. HN 7-14 W gminie Choszczno zajmuje fragment terenu: południowy mi ędzy granic ą gminy a wsiami Bonin, Gle źno i Stawin o powierzchni 348 ha . W gminie Dolice zespół powinien obj ąć 1071 ha pomi ędzy wsiami S ądówko, Ziemomy śl a granic ą pomi ędzy gminami. Obiekt obejmuje fragmenty gminy Choszczno o najwy ższej w gminie koncentracji warto ści faunistycznych. Wystepuj ą tu 2 centra: - zespół zbiorników wodnych i mokradeł koło Pako ści, - zespół jeziorek, mokradeł i ł ąk koło Gle źna. UE - 10 Pomi ędzy tymi centrami, które zakwalifikowa ć mo żna jako siedliska mało przekształcone, zbli żone do naturalnych, le żą pola uprawne uprawiane nierzadko intensywnie, ł ąki, ugorowane pola i niewielkie kompleksy le śne. Cało ść tworzy dobrze zharmonizowany krajobraz rolniczy w którym jest miejsce dla dzikiej fauny i racjonalnie prowadzonego rolnictwa. Teren ten jest ostoj ą licznych ptaków wodnych, w tym g ęgawy, cyranki, krakwy, czernicy, łab ędzia niemego, wodnika, kokoszki wodnej. Jest te ż ostoj ą zwierzyny łownej (jeleni i dzików) o warto ści ponadlokalnej, dla której trzcinowiska nad jeziorem Stobno, zespół trzcinowisk w gminie Dolice wraz z niewielkimi kompleksami le śnymi i polami uprawnymi tworz ą optymalne siedlisko. Stwierdzono tu równie ż chronione i zagro żone gat. fauny: b ąk, bocian biały, błotniak stawowy, żuraw, zimorodek, dzi ęcioł czarny i zielony, g ąsiorek, g ągoł, rybołów, orlik krzykliwy, brz ęczka, perkozek, , perkoz rdzawoszyi, trzciniak, w ąsatka, świerszczak, brzegówka, strumieniówka, samotnik, słonka, pustułka, kumak nizinny, żaba moczarowa, wydra. Stwierdzono tu cenne gat. flory , m.in. modrzewnica zwyczajna , turzyca nitkowana , turzyca dzióbkowata, turzyca bagienna, rosiczka okr ągłolistna, wełnianka w ąskolistna, wełnianka pochwowata, kruszyna pospolita, przygiełka biała, bagnica trofowa, żurawina błotna, grzybienie białe, gr ąż el żółty, go ździk kartuzek, jaskier wielki, lepnica w ąskopłtkowa, czermie ń błotna, mszaki: Aulacomnium palustre, Pleurozium schreberi, Sphagnum recurvum, Sph. magellanicum. Ochrona warto ści przyrodniczych w dobrze zrównowa żonym krajobrazie rolniczym. Gatunki tu wyst ępuj ące s ą na listach Dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej oraz chronione Konwencja Berne ńsk ą.

OC - 3 Śródpolne oczka wodne 1,5 km na południowy wschód od Suliszewa. Teren polno AB,AC le śny z wieloma nieu żytkami i łakami , małymi jeziorami. ostoja gatunków takich jak 10-12 derkacz, przepiórka, stumieniówka, świerszczak, orlik krzykliwy, wydra oraz ostoja zwierzyny łownej. Gatunki tu wyst ępuj ące s ą na listach Dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej oraz chronione Konwencja Berne ńsk ą.

OC - 4 Jezioro Korytowo Du że ze skarp ą nadbrze żną. Ostoja ptaków wodnych jak: bocian WX 13-15 biały, perkoz dwuczuby, g ągoł oraz potencjalne miejsce l ęgów kani rudej. Gatunki fauny wyst ępuj ące na listach Dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej oraz chronione

145 Konwencja Berne ńsk ą. Obiekt w obr ębie OCHK - "F".

OC - 5 Golcza kepa starodrzewu d ębowego. ostoja bociana czarnego i ptaków drapie żnych Z,AA 16-17 (potencjalnie kania ruda, myszołów, orlik) żurawia, samotnika. (w lesie tym wyznaczyli śmy strefy ochronne dla gniazda bociana czarnego, ale niezale żnie od istnienia tego stanowiska ta pi ękna d ębina powinna by ć zachowana jako potencjalne miejsce legów).

OC - 6 19 alej drzew – cenne ze wzgl ędów krajobrazowych i biocenotycznych . E,AB 6-18 - aleja d ębów szypułkowych, jesiona wyniosłego, klon zwyczajny, jawor, robinia o obw. od 2-3 m. Droga na obrze żu lasu w okolicy Piasecznika, dł alej 1,6 km. - aleja jaworowa i kasztanowców o obw. do 1,5 m, od Sulina w kier. Sław ęcina dł. ł ączna 0,9 km. - aleja klonów, jaworów i d ębów o obw. 2-3 m, Witoszyn -Radlice przy drodze brukowej, dł. alej 1,3 km. - aleja lip szerokolistnych o obw. 2,70 m, w Suliszewie obustronna, cz ęś ciowo jednostronna, dł. alej 0,15 km. - aleja kasztanowców i lip o obw. 2-5,27 m, centrum wsi Chełpa. - - aleja jesionów wyniosłych, jaworów, klonów zwyczajnych i d ębów szypułkowych o obw. 2,90-3,62 m, Stawin dwustronna przy drodze polnej o szer. 4m, dł. alej 0,9 km. - - aleja brzóz i d ębów szypułkowych o obw. 2,5 m, przy torach wzdłu ż starej drogi, dł. alej 1,6 km. - - aleja klonów zwyczajnych i d ębów szypułkowych, najwi ększy d ąb jest o obw. 4,06 m, pozostałe za ś ok. 2 m, jest ot aleja śródpolna, która przechodzi w szpaler d ębów przy Gle źnie dł. ł ączna 1,7 km. - - aleja kasztanowców, klonów, jesionów i robini o obw. 2,20 m, z Zam ęcina do Gle źna, obustronna z lukami, aleja o dł. 1,3 km. - - aleja wierzb białych o obw. pow. 3 m, droga polna Rudniki - Wickowo, dł. alej 0,2 km. - - aleja d ębów czerwonych i szypułkowych, klonów zwyczajnych o obw. ok.2,70 m, przy drodze polnej Smole ń - Radu ń, dł. alej 1,3 km. - - aleja jaworowa i klonowa o obw. ok. 2,50 m, Choszczno -Radu ń dwustronna, dł alej 2,8 km. - - aleja klonów zwyczajnych, jaworów, wi ązów i klonu srebrzystego o obw. od 1,85 - 3,25 m, przy drodze do Suliszewa, dwustronna o dł. 6 km. - - aleja klonów, poj. d ębu pomnikowego i jaworu o obw. od 2,59 - 4,32 m, od Krzy żowca do skrzy żowania, obustronna, przy wsi z lukami, dł. alej 0,4 km. - - aleja kasztanowców, klonów i jaworu o obw. od 2,82 - 3,10 m, droga Kołki - Korytowo, dł. alej 1,2 km. - - aleja klonów i kasztanowców o obw. pow. 2 m, droga polna z Radunia do Korytowa, dwustronna z lukami, dł. alej 1 km. - - aleja wi ązów polnych o obw. 1,87 m, z uzupełnieniami młodych topoli, przy drodze do Korytowa. - - aleja wierzb białych, d ębów szypułkowych i kasztanowców o obw. od 2,73 - 4,05 m, przy drodze polnej koło Radunia z lukami. - aleja jesionów, wierzb białych i topoli czarnych o obw. pon. 2 m, z Zam ęcina do Zwierzynia dwustronna z lukami.

Obwody drzew zostały zmierzone na wysoko ści 1,3 m.

Dobrze zachowane aleje i szpalery drzew przy szlakach komunikacyjnych s ą cennym uzupełnieniem środowiska przyrodniczego gminy Choszczno. Aleje i zadrzewienia budowane są głównie przez "szlachetne" gatunki drzew rodzimych m.in. jesiony, d ęby, lipy, klony i

146 jawory o znacznych rozmiarach, ale na uwag ę zasługuj ą tak że aleje utworzone z gatunków egzotycznych, jak np. d ąb czerwony i klon srebrzysty, czy odmian gatunków rodzimych (d ąb piramidalny). Taki skład gatunkowy jest wynikiem dużej żyzno ści siedlisk obszaru gminy oraz świadectwem troski byłych i obecnych gospodarzy terenu. W niektórych przypadkach w zestawieniu podano przykładowe odwody, ilustruj ące zabytkowy charakter drzewostanu. Wszystkie wykazane aleje powinny zosta ć obj ęte ochron ą ze wzgl ędów krajobrazowych (cz ęsto równie ż przyrodniczych). W istocie łagodz ą one fakt istnienia szlaków komunikacyjnych w krajobrazie oraz pozytywnie kształtuj ą warunki środowiska. Wskazówki konserwatorskie : obj ąć ochron ą, utrzyma ć istnienie, w przypadku powstawania ‘wypadów’ uzupełnienia dokonywa ć w zgodzie ze składem gatunkowym konkretnego odcinka alei, prace zmierzaj ące do poprawy bezpiecze ństwa ruchu drogowego –tzw. podkrzesywania prowadzi ć zgodnie z regułami chirurgii i konserwacji drzew , wszelkie inwestycje drogowe musz ą uwzgl ędnia ć konieczno ść utrzymania alei. Cz ęść wskazanych obiektów obj ęta jest ochron ą prawn ą, w szczególno ści aleje, usytuowane w s ąsiedztwie zało żeń parkowo-pałacowych (znajduj ą si ę w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków), b ądź s ą wskazane do obj ęcia stref ą ochrony krajobrazowej. Inne, nie wykazane aleje, szpalery i ci ągi zadrzewie ń śródpolnych tak że przedstawiaj ą du żą warto ść krajobrazow ą i ekologiczn ą (np. ochrona przed cz ęstymi, porywistymi wiatrami) i powinny by ć utrzymywane i piel ęgnowane. Podobn ą funkcj ę pełni interesuj ący układ. a) zbiorniki wodne, torfowiska, ł ąki śródle śne podlegaj ące ochronie prawnej

Zgodnie z zapisami ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych (art. 3) i ustawy o lasach (art. 13) ochronie polegaj ącej na zachowaniu w stanie naturalnym podlegaj ą: ⇒ śródpolne i śródle śne oczka wodne o powierzchni do 1 ha, ⇒ torfowiska na gruntach rolnych i śródle śne, ⇒ pozostałe naturalne bagna i ł ąki na terenach śródle śnych. Wobec powy ższych obiektów zakazana jest ingerencja zakłócaj ąca naturalne procesy i mog ąca doprowadzi ć do zachwiania równowagi przyrodniczej lub ograniczenia ró żnorodno ści biologicznej. W szczególno ści nie nale ży: • wykonywa ć w odniesieniu do tych obiektów (tak że w ich s ąsiedztwie) prac melioracyjnych wpływaj ących negatywnie na ich stosunki wodne (w szczególności obni żaj ących poziom wód),

147 • oddawa ć w dzier żaw ę oczek wodnych w celu ich wykorzystania rybackiego wi ążą cego si ę z niszczeniem ro ślinno ści wodnej i przybrze żnej oraz zmian ą wła ściwo ści fizyko-chemicznych wód, • niszczy ć ro ślinno ści przybrze żnej oraz zaro śli i zadrzewie ń przywodnych, • wykonywa ć w s ąsiedztwie zr ębów zupełnych, • zalesia ć ł ąk i muraw ciepłolubnych, • zezwala ć na eksploatacj ę torfu. b) lasy ochronne

Zgodnie z § 3 rozporz ądzenia MO ŚNiL z dnia 25 sierpnia 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki le śnej (DZ.U.92.67.337), w lasach ochronnych prowadzi si ę gospodark ę le śną w sposób zapewniaj ący ci ągłe spełnianie przez nie celów, dla których zaostały wydzielone, w szczególno ści poprzez: • zachowanie trwało ści lasów (dbało ści o stan zdrowotny i sanitarny, preferowania naturalnego odnowienia, ograniczania regulacji stosunków wodnych do prac uzasadnionych potrzebami odnowienia lasu oraz u żytkowania s ąsiaduj ących z lasami ochronnymi gruntów niele śnych, ograniczania trwałego odwadniania bagien), • zagospodarowanie i ochron ę lasów - kształtowanie struktury gatunkowej i przestrzennej lasu zgodnie z warunkami siedliskowymi, stosowania indywidualnych sposobów zagospodarowania i ochrony poszczególnych drzewostanów, ograniczenia w ci ęciach i stosowania zr ębów zupełnych).

Zgodnie z § 1 ww. rozporz ądzenia za ochronne mog ą by ć uznane m. in. lasy, które: • chroni ą gleb ę (lasy glebochronne), • chroni ą zasoby wód (lasy wodochronne), • stanowi ę cenne fragmenty rodzimej przyrody.

3. Ekologiczny System Sieci Obszarów Chronionych (ESOCh) proponowany dla gminy Choszczno

Ekologiczny System Sieci Obszarów Chronionych (ESOCh) to koncepcja ochrony przyrody maj ąca na celu w dłu ższej perspektywie czasu ochron ę, zachowanie, b ądź

148 restytucj ę walorów przyrodniczych , opracowana w latach siedemdziesi ątych XX wieku i będąca podstaw ą przyj ętej przez Sejm polityki ekologicznej pa ństwa. Zamysł ten stał si ę mo żliwy do zrealizowania na drodze działa ń w skali mi ędzynarodowej dzi ęki powstałej w latach dziewi ęć dziesi ątych XX wieku koncepcji stworzenia Europejskiej Sieci Ekologicznej (ECONET). W ramach tej koncepcji dla Polski zaproponowano utworzenie krajowej sieci ECONET-PL a propozycje te opisano w pracy „Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET - POLSKA Liro (1995, 1997). Zarówno system ESOCh jak ECONET PL mo żna uzna ć za koncepcje oparte na podobnych zasadach i stanowi ące te same cele do osi ągni ęcia. Autorzy ECONET opracowali jednak i wci ąż doskonal ą metody zmierzaj ące do zidentyfikowania i wyłonienia obszarów tworz ących sie ć ekologiczn ą. W obwieszczeniu prezesa Rady Ministrów z 26 lipca 2001 r (MP nr26/01 poz. 432) ogłoszono zało żenia polityki proekologicznej pa ństwa. W dokumencie tym w rozdz. III ust. 2.2.4. opisywana jest rola i znaczenie ECONET - PL w kształtowaniu krajowej sieci ekologicznej. W niniejszym opracowaniu sie ć nazwano ESOCh ze wzgl ędu na istniej ące odniesienia prawne w Polsce (np. w Ustawie o ochronie przyrody). Tworz ąc system ESOCh przyj ęto, że sie ć ekologiczna ma struktur ę hierarchiczn ą, a wiec jej elementy mog ą by ć wyró żnione na ró żnych poziomach: lokalnym, regionalnym, krajowym i mi ędzynarodowym Sie ć tworz ą strefy w ęzłowe i wi ążą ce je korytarze ekologiczne . Na poziomie lokalnym, za jaki mo żna uzna ć poziom gminy, elementy sieci s ą obszarami w ęzłowymi. Jednocze śnie pełni ą one funkcj ę korytarzy ekologicznych na wy ższym poziomie organizacji, np. regionalnym. St ąd elementy cz ąstkowe, wyró żnione w trakcie wykonywanej inwentaryzacji przyrodniczej, stanowi ą cz ęść bardziej zło żonego systemu krajowego, a nast ępnie mi ędzynarodowego. Bardzo istotne jest wi ęc okre ślenie walorów przyrodniczych obszarów na podstawowym, lokalnym poziomie. Fragment ESOCh jak dot ąd nie zostały wyodr ębnione jako obiekty ochrony przyrody. Ustawa o ochronie przyrody okre śla w art.13 ust.2 jako obiekt krajowego systemu ochrony przyrody - parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronoinego krajobrazu. Elementy ESOCh to obiekty, których powierzchnia wynosi od kilku arów do kilkuset hektarów. Pełni ą one rol ę miejsc rozrodu i stałego przebywania zwierz ąt, stanowi ą równie ż refugia szaty ro ślinnej o naturalnym oraz prawie naturalnym charakterze. S ą to głównie lasy,

149 bagna, torfowiska, jeziora lub oczka wody albo trzcinowiska, doliny rzek i strumieni, ci ągi zadrzewie ń. W krajobrazie gminy Choszczna obiekty takie wyst ępuj ą.

3.1. Strefy w ęzłowe

Według koncepcji krajowej sieci ekologicznej ECONET - POLSKA (Liro 1995) wschodnia cz ęść gminy Choszczno graniczy z obszarem w ęzłowym o randze mi ędzynarodowej Obszar Drawy (7 M). W skali lokalnej za obszary w ęzłowe sieci powi ąza ń ekologicznych mo żna uzna ć rejony pomi ędzy Stradzewem, Pomieniem i Wapnic ą – u zbiegu dolin Iny i Stobnicy. Podobny obszar funkcjonuje pomi ędzy Piasecznikiem, Radaczewem, Suchanówkiem i Suchaniem. Niektóre z tych terenów pokrywaj ą si ę z istniej ącym obszarem chronionego krajobrazu "Choszczno-Drawno" OCHK-D. W miejscach tych skoncentrowane s ą ró żnorodne walory przyrodnicze – ł ącz ą si ę cieki, wyst ępuj ą mokradła ró żnego typu, ł ąki, lasy zboczowe, wąwozy, źródliska i obiekty kulturowe – parki i pozostało ści po starych młynach. Ponadto obszary te s ą równie ż bardzo wa żne dla zwierz ąt bytuj ących na terenie gminy. Tereny te typowali śmy na podstawie nast ępuj ących kryteriów: wyst ępowanie du żych koncentracji zwierz ąt danego gatunku, wyst ępowanie gatunków rzadkich, zagro żonych i chronionych, wyst ępowanie siedlisk o wysokim stopniu naturalno ści i seminaturalnych o du żym znaczeniu dla zachowania ró żnorodno ści biologicznej, rola ekologiczna (korytarze ekologiczne, ostoja, zimowisko, żerowisko).

3.2. Korytarze i bariery ekologiczne

3.2.1. Korytarze ekologiczne

Zgodnie ze Strategi ą Ochrony Przyrody Województwa Szczeci ńskiego (Jasnowska, 1996) północna cz ęść gminy Choszczno stanowi fragment korytarza ekologicznego tworzonego przez dolin ę rzeki Iny. Dolina Iny posiada te ż wysok ą rang ę w systemie Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET - POLSKA (Liro 1998). Cały obszar gminy wł ączony jest do dwóch korytarzy ekologicznych o randze krajowej: dolina Iny tworzy poł ączenie obszarów o znaczeniu mi ędzynarodowym 6M i 7M (Pojezierze Drawskie, Obszar Drawy) z obszarem 1M (Dolna Odra).

150 Na terenie gminy wyst ępuj ą korytarze o znaczeniu regionalnym i lokalnym . Maj ą one znaczenie głównie dla fauny zwi ązanej z siedliskami mokradłowymi, oraz dla zwierz ąt łownych, umo żliwiaj ąc im w ędrówki pomi ędzy wi ększymi kompleksami le śnymi

Korytarze ekologiczne o znaczeniu regionalnym i lokalnym na terenie gminy Choszczno.

L.p. Lokalizacja Charakterystyka Walory biocenotyczne biotopu Ina dolina rzeczna siedliska l ęgowe i żerowiska dla rzadkich gatunków: 1. tro ć, minóg rzeczny, minóg strumieniowy, głowacz białopłetwy, derkacz, orlik krzykliwy, b ąk, wydra, bóbr

Stobnica dolina rzeczna siedliska l ęgowe i żerowiska dla rzadkich gatunków 2. ptaków, herpetofauny, wydry

Wardynka dolina rzeczna siedliska l ęgowe i żerowiska dla rzadkich gatunków 3. ptaków, herpetofauny, wydry

Lasy nad ci ąg niewielkich korytarz zwierzyny łownej, głównie jeleni i dzików 4. Stobnem kompleksów le śnych

Lasy koło Kołek ci ąg niewielkich korytarz zwierzyny łownej, głównie jeleni 5. kompleksów le śnych przylegaj ących do Puszczy Drawskiej

3.2.2. Bariery ekologiczne

Intensywna działalno ść ludzka wpływa na otaczaj ące środowisko w ró żnoraki sposób. Najcz ęś ciej spotykamy si ę z jej negatywnym wpływem. Zwierz ęta i ro śliny żyj ące w otoczeniu człowieka coraz cz ęś ciej poddawane s ą jego presji, a zwierz ęta i ro śliny dziko żyj ące w naturalnym środowisku popadaj ą w konflikt z potrzebami rozwijaj ącej si ę gospodarki ludzkiej. Oprócz bezpo średniego wpływu człowieka, jak polowania, zbieractwo, niszczenie siedlisk (np. wypalania, przeprowadzenie melioracji) czy zanieczyszczenie środowiska, oddziaływuje on tak że po średnio, np. przez tworzenie nienaturalnych barier ekologicznych. W obr ębie omawianej gminy brak jest wyra źnych barier ekologicznych pochodzenia naturalnego. Wyró żniono tu natomiast kilka rodzajów sztucznych barier ekologicznych, które utrudniaj ą naturalne poł ączenia siedlisk zwierz ąt i drogi ich migracji w obr ębie obszarów cennych przyrodniczo lub stanowi ą zagro żenie dla otaczaj ącego środowiska.

151 Na obszarze gminy Choszczno istnieje do ść g ęsta sie ć lokalnych powi ąza ń ekologicznych, a jednocze śnie du że rozproszenie osiedli ze skoncentrowan ą zabudow ą, co sprawia, że bariery ekologiczne w postaci liniowej infrastruktury (gł. drogi, koleje) maj ą stosunkowo nieznaczny wpływ na jako ść powi ąza ń ekologicznych. Najwi ększymi barierami są: • linia kolejowa Szczecin – Pozna ń, przecina na zachód od Choszczna ostoj ą OC 2 - Stawin i korytarz ekologiczny, stanowi barier ę głównie dla ssaków (zwierzyna gruba, lis, jenot, borsuk, kuny - cz ęsto gina). • droga Piasecznik – Sucha ń, przecina dolin ę Iny - korytarz ekologiczny, bariera dla herpetofauny, sarn, drapie żników. • droga Choszczno - Drawno w rejonie dopływów Stobnicy, doliny Wardynki i Rzecka, przecina dolin ę Wardynki R-2, korytarz ekologiczny, bariera dla herpetofauny i zwierzyny łownej (sarny, dziki). • droga Choszczno - Recz w dolinie Stobnicy, przecina dolin ę Stobnicy ZPK-2, korytarz ekologiczny, bariera dla herpetofauny i zwierzyny łownej (sarny, dziki). Pozostało ści urz ądze ń wodnych (progi) po zniszczonych młynach mog ą stanowi ć istotn ą przeszkod ę w migracji gatunków zwi ązanych z siedliskami wodnymi. Szereg progów istnieje na Wardynce obszar przewidzianego do ochrony R-2. Urz ądzenia te s ą cz ęś ciowo wykorzystywane aktualnie dla celów hodowli ryb (m. in. pstr ąg t ęczowy) np. w okolicy Chełpy, Radlic, Łaszewa.

4. Przyroda gminy Choszczno na tle konwencji mi ędzynarodowych i dyrektyw Unii Europejskiej

Zgodnie z zapisami art. 87 i 91 Konstytucji RP mi ędzynarodowe umowy ratyfikowane przez Polsk ę s ą źródłem powszechnie obowi ązuj ącego prawa Rzeczypospolitej. Niew ątpliwie takimi s ą mi ędzynarodowe konwencje ratyfikowane przez władze naszego kraju. Obowi ązuj ące w pa ństwach Unii Europejskiej przepisy z zakresu ochrony środowiska, a w szczególno ści z zakresu ochrony przyrody nie s ą w Polsce obowi ązuj ące. Jednak że Układ Europejski o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnot ą Europejsk ą i jej pa ństwami członkowskimi, który wszedł w życie w 1994 r. zakłada, że nast ępowa ć b ędzie stopniowe zbli żanie przepisów polskich z przepisami Unii Europejskiej. Jest to istotne równie ż ze wzgl ędu na zaawansowane starania Polski o wej ście do Unii Europejskiej.

152 Niezb ędnym jest wi ęc takie prowadzenie obecnie działa ń, aby uchwalane w najbli ższych planach zagospodarowania przestrzennego obiekty uwzgl ędniały ju ż te kwestie, a przepisy wybiegały naprzeciw tym wymogom. Dlatego autorzy operatu generalnego uwa żaj ą, że ten punkt jest szczególnie wa żny dla pracowników administracji pa ństwowej rz ądowej i samorz ądowej oraz tych osób, które b ędą uczestniczyły w procedurze przygotowywania i zatwierdzania planu zagospodarowania przestrzennego miasta.

Poni żej omówiono uwarunkowania płyn ące z :

• obowi ązuj ących w Polsce konwencji, • z obowi ązuj ących w pa ństwach Unii Europejskiej przepisów z zakresu ochrony przyrody, a które w zwi ązku ze staraniami Polski o przyj ęcie w poczet pa ństw Unii Europejskiej będą „lada chwila” obowi ązywa ć w naszym kraju.

4.1. Konwencje mi ędzynarodowe

Polska ratyfikowała kilkadziesi ąt konwencji dotycz ących ochrony środowiska. W śród nich s ą tak że konwencje dotycz ące ochrony zasobów przyrodniczych, takie jak:  Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych, tzw. Konwencja Berne ńska . Celem tej Konwencji jest ochrona gatunków gin ących, zagro żonych, migruj ących i endemicznych oraz siedlisk ich wyst ępowania. Przeprowadzona waloryzacja wykazała, że w obr ębie gminy Choszczno stwierdzono bytowanie 120 gatunków fauny ści śle chronionych według zapisów tej Konwencji:

Kr ągłouste - minóg rzeczny, minóg strumieniowy Płazy - traszka grzebieniasta, kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, rzekotka drzewna, żaba jeziorkowa, żaba śmieszka, żaba trawna, żaba moczarowa, żaba wodna Gady - jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata Ptaki - ł ącznie 94 gatunki Ssaki - ł ącznie 10 gatunków

W gminie Choszczno obszarami wa żnymi dla wymienionych wy żej gatunków s ą: ⇒ rzeka Ina w rejonie mostu na północ od Piasecznika (OCHK-D) - miejsce wyst ępowania minogów, wydry i borsuka ⇒ mokradło koło Krzowca (UE-9), w którym bytuj ą: kumak nizinny, traszka grzebieniasta i

153 rzekotka drzewna ⇒ mokradło koło Bonina (OC-2), w którym wyst ępuje zaskroniec zwyczajny ⇒ jezioro Piasecznik (OC-1) – miejsce bytowania żaby jeziorkowej, trawnej i moczarowej ⇒ jezioro Suliszewo (UE-5), w którym wyst ępuje żaba wodna i żaba śmieszka ⇒ jezioro Stobno (OC-2), w którym bytuj ą: perkozek, perkoz rdzawoszyi, b ąk, łab ędź niemy, głowienka, kokoszka wodna ⇒ okolice miejscowo ści Kołki gdzie wyst ępuj ą: jaszczurka zwinka, żyworodna, żmija zygzakowata ⇒ okolice Stradzewa – miejsce wyst ępowania padalca zwyczajnego

Nie stwierdzono tu żadnych gatunków ro ślin, które figuruj ą na listach tej Konwencji.

 Konwencja o ochronie w ędrownych gatunków dzikich zwierz ąt, tzw. Konwencja Bo ńska z 1979 r. Przeprowadzona waloryzacja wykazała, że w obr ębie gminy Choszczno wyst ępuje lub wyst ępowało 11 gatunków wymienianych w Konwencji Bo ńskiej:

4 niel ęgowe - bielik, rybołów, rybitwa zwyczajna, rybitwa czarna 7 l ęgowych lub prawdopodobnie l ęgowych - perkoz rdzawoszyi, b ąk, bocian czarny, bocian biały, przepiórka, muchołówka szara, muchołówka mała

W gminie Choszczno obszarami wa żnymi dla wymienionych wy żej gatunków s ą: ⇒ jezioro Stobno (UE-8) – miejsce wyst ępowania rybitwy zwyczajnej i czarnej, perkoza rdzawoszyjego, b ąka ⇒ jezioro Suliszewo (UE-5), w którym bytuje rybołów ⇒ okolice Sław ęcina jako miejsce wyst ępowania przepiórki i muchołówki małej ⇒ okolice Kaszewa, gdzie wyst ępuje gniazdo bociana czarnego

W ramach tej Konwencji dodatkowo obowi ązuj ą porozumienia o ochronie nietoperzy. Nie wykazano jak dot ąd w obr ębie tej gminy żadnego obszaru pełni ącego kluczow ą funkcje jako miejsce odpoczynku w trakcie w ędrówek lub te ż zimowisko.

 Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, tzw. Konwencja Paryska . Celem tej Konwencji jest ochrona obiektów o szczególnym znaczeniu dla zachowania światowego dziedzictwa, w tym niepowtarzalnych obszarów z naturaln ą przyrod ą.

154 W obr ębie gminy Choszczno nie znajduje si ę żaden obszar ani obiekt wpisany lub zasługuj ący na wpisanie na list ę obiektów światowego dziedzictwa.

 Konwencja o obszarach wodno - błotnych maj ących znaczenie mi ędzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, tzw . Konwencja Ramsarska z 1971 r.. Na obszarze gminy Choszczno nie znajduje si ę żaden obszary ani obiekty wpisany na listy obiektów tych Konwencji.

 Konwencja o ró żnorodno ści biologicznej podpisana w Rio de Janeiro w 1992 roku. Zobowi ązuje ona do ochrony ró żnorodno ści biologicznej na trzech poziomach organizacji: gatunku, biocenozy i krajobrazu. Ka żda ze stron opracuje własn ą narodowa strategi ę zrównowa żonego rozwoju gospodarczego. Szczegółowe zalecenia dotycz ą m. in.: - prowadzenia monitoringu procesów mog ących istotnie obni żyć bioró żnorodno ść , - wytyczenia sieci obszarów chroni ących pełne spektrum bioró żnorodno ści, - opracowania zasad funkcjonowania terenów otaczaj ących centra bioró żnorodno ści, - rewitalizacji ekosystemów zdegradowanych, - przeciwdziałania ekspansji gatunków obcych zagra żaj ących gatunkom rodzimym, - opracowania zbioru przepisów prawnych dotycz ących gatunków zagro żonych wymarciem. Jest to najwa żniejszy akt prawny odnosz ący si ę do elementów szaty ro ślinnej. Przytoczona Konwencja jest na tyle uniwersalna, że uwzgl ędnia najwa żniejsze aktualne potrzeby w zakresie ochrony przyrody, a wcze śniejsze akty prawne zawieraj ą si ę w niej w pełni. Cz ęść jej postanowie ń realizowana jest w obowi ązuj ącym prawie polskim (patrz pkt 5). Reasumuj ąc nale ży stwierdzi ć, że w obr ębie gminy Choszczno nie znajduje si ę żaden obszar który pełniłby kluczow ą funkcj ę z punktu widzenie którejkolwiek z w/w konwencji.

4.2. Przepisy Unii Europejskiej w zakresie ochrony przyrody

W celu ochrony i zachowania zasobów przyrody pa ństwa zrzeszone w Unii Europejskiej wydały decyzje oraz przyj ęły tzw, dyrektywy słu żą ce realizacji zapisów konwencji mi ędzynarodowych, a jednocze śnie b ędących podstaw ą przyj ętej przez te kraje koncepcji sieci obszarów chronionych zwanych "Natura 2000" . Omawiane akty prawne to: • Decyzja nr 82/72/EWG z 1981 r. Rada EWG przyjmuj ąca Konwencj ę o ochronie gatunków europejskich dzikich zwierz ąt i ro ślin oraz siedlisk naturalnych, tzw. Konwencj ę

155 Berne ńsk ą, • Decyzja nr 82 / 461 / EWG z 1982 r. Rada EWG przyjmuj ąca Konwencj ę o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierz ąt, tzw. Konwencj ę Bo ńsk ą, • Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków, zwana Dyrektyw ą Ptasi ą, • Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, zwana Dyrektyw ą Siedliskow ą (Habitatow ą). Zarówno Dyrektywa Ptasia jak i Siedliskowa zostały uznane za podstaw ę tworzonej sieci NATURA 2000. Z uwagi na istniej ące w Polsce odniesienia zawarte w Zasadach polityki ekologicznej pa ństwa (MP nr 26/01poz.432, rozdz.III ust 2.2.2.) w trakcie waloryzacji zasobów przyrody miasta Szczecinek wzi ęto pod uwag ę wspomniane dyrektywy i przeanalizowano wyniki inwentaryzacji pod k ątem przepisów tych aktów.

a) Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979r. w sprawie ochrony dzikich ptaków

Zgodnie z Dyrektyw ą Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków (z pó źniejszymi zmianami) ustanowiono kompleksowy program ochrony dzikich ptaków w ędrownych, osiadłych i ich siedlisk. Pa ństwa członkowskie ponosz ą ogóln ą odpowiedzialno ść za utrzymanie populacji wszystkich gatunków. Musz ą one zakaza ć umy ślnego zabijania lub chwytania ptaków, umy ślnego niszczenia i uszkadzania ich gniazd i jaj, zbierania jaj w naturalnych siedliskach, umy ślnego płoszenia tych ptaków w okresie lęgowym i wyprowadzania młodych oraz przetrzymywania ptaków gatunków, na które polowanie, lub których chwytanie jest zabronione. Wykaz tych gatunków wymieniono w Zał ączniku nr I . Są to gatunki wymieraj ące lub zagro żone przez zmiany ich biotopów, gatunki rzadkie oraz inne wymagaj ące ochrony ze wzgl ędu na charakter siedlisk. W Polsce nazywa si ę je "gatunkami specjalnej troski". Pa ństwa członkowskie musz ą wskaza ć obszary b ędące ich siedliskami, przede wszystkim obszary podmokłe, mając na uwadze to, że podstawowym sposobem zapewnienia ich prze życia i pomy ślnego rozrodu jest ochrona siedlisk. Na terenie gminy Choszczno miejscami szczególnie ważnymi z punktu widzenia Zał ącznika nr I tej Dyrektywy s ą miejsca rozrodu nast ępuj ących gatunków l ęgowych lub prawdopodobnie l ęgowych:

156 b ąk, bocian biały, bocian czarny, trzmielojad, kania czarna i rdzawa, bielik, błotniak stawowy, błotniak zbo żowy, orlik krzykliwy, rybołów, derkacz, żuraw, rybitwa zwyczajna, rybitwa czarna, lelek kozodój, zimorodek, dzi ęcioł czarny, muchołówka mała, dziedzba g ąsiorek.

W gminie Choszczno obszarami wa żnymi dla wymienionych wy żej gatunków s ą: ⇒ jezioro Stobno (UE-8) – miejsce wyst ępowania zimorodka, rybitwy czarnej i zwyczajnej ⇒ okolice Golczy (UE-11) gdzie bytuj ą: b ąk i orlik krzywy ⇒ buczyna koło Sław ęcina (OC-1) – miejsce wyst ępowania dzi ęcioła czarnego, muchołówki małej ⇒ okolice Krzowca (UE-9), gdzie wyst ępuje derkacz, żuraw, bocian biały ⇒ jezioro Radu ń (ZPK-3) – miejsce wyst ępowania błotniaka stawowego i rybołowa ⇒ Kaszewo, w którym bytuje dziedzba g ąsiorek, bocian czarny, kania rdzawa, błotniak zbo żowy

Istniej ące i proponowane na terenie gminy obiekty chronione stanowi ą miejsca rozrodu i bytowania dla wymienionych wy żej gatunków.

b) Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory

Jednym z najwa żniejszych uregulowa ń prawnych Unii w zakresie ochrony przyrody jest wspomniana tzw. „ Dyrektywa Habitatowa” (92/43/EEC) z 1992 r. o ochronie naturalnych ekosystemów, dzikiej flory i fauny . Jest ona ści śle zwi ązana z programem CORINE biotopes (Coordination of Information on Environment, Koordynacja Informacji o Środowisku). Realizacja Programu CORINE polega na tworzeniu banku danych potrzebnych przy podejmowaniu decyzji z zakresu polityki ekologicznej Unii Europejskiej. W ostatnich latach rozpocz ęto stopniowe wdra żanie programu równie ż i w Polsce. Wprowadzenie Dyrektywy Habitatowej (Siedliskowej) ma na celu zapewnienie restytucji i ochrony naturalnych ekosystemów i gatunków, których istnienie jest istotne dla Unii Europejskiej, przez stworzenie konkretnej europejskiej sieci ekologicznej, tzw. systemu NATURA 2000 . Do systemu tego zostan ą obligatoryjnie wł ączone obszary chronione utworzone na podstawie dyrektywy 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków.

157 Obszary do obj ęcia specjaln ą ochron ą s ą proponowane przez pa ństwa członkowskie, jakkolwiek mog ą te ż by ć proponowane przez Uni ę Europejsk ą, je żeli jest to niezb ędne do ochrony szczególnie wa żnych typów ekosystemów i zagro żonych gatunków. Zgłoszone obiekty wyłonione zostan ą na podstawie przepisów zawieraj ących m.in. wykazy gatunków oraz siedlisk rzadkich i zagro żonych. Gatunki i siedliska wymieniono w Zał ącznikach do Dyrektywy. Zał ącznik I - okre śla siedliska naturalne uwa żane za wa żne dla Wspólnoty Europejskiej. Zał ącznik II - zawiera wykaz gatunków fauny i flory, wymagaj ących stworzenia specjalnych obszarów chronionych. Zał ącznik IV - podaje list ę gatunków fauny i flory, które powinny by ć chronione. Zał ącznik V - okre śla list ę gatunków flory mo żliwych do pozyskania ze stanu naturalnego. Z listy Zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej, na terenie gminy Choszczno stwierdzono, że wyst ępuj ą tu płaty ro ślinno ści wymienianej jako wa żne z punktu widzenia tej Dyrektywy, ale nie stanowi ą one obszarów kluczowych dla przyrody w skali Europy. W skali lokalnej jako obiekty z listy tego zał ącznika wymieniono poni żej. Numeracja kodu odpowiada kodowi Natura 2000 , natomiast w nawiasach okr ągłych umieszczono symbole istniej ących i proponowanych do ochrony obiektów, w których siedliska te wyst ępowały: • naturalne jeziora eutroficzne z ro ślinno ści ą Magnopotamion lub Hydrocharition (przewidywane u żytki ekologiczne UE-2 „Stradzewo”, UE-4 „Jezioro Pławie”, UE-5 „Jezioro Suliszewo”, UE-10 „Gle źno, przewidywane zespoły przyrodniczo-krajobrazowe ZPK-1 „ Śław ęcin” i ZPK-3 „Rynna jezior Klukom, Żeńsko, Radu ń”); • twarde oligo-mezotroficzne wody z podwodnymi ł ąkami ramienic (przewidywany u żytek ekologiczny UE-8 „Jezioro Stobno”); • torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (przewidywany rezerwat R-3 „Mszar Bonin”, przewidywane u żytki ekologiczne UE-2 „Stradzewo”, UE-3 „Mszar koło Moglicy”, UE-6 „D ęby nad mszarem” Jezioro Suliszewo”, UE-10 „Gle źno oraz OC-2 ); • lasy nadrzeczne z olsz ą czarn ą i jesionem wyniosłym , ( przewidywane rezerwaty R-1 „Ł ęg koło Sław ęcina”, R-2 „Dolina Wardynki” oraz przewidywany u żytek ekologiczny UE-1 „Młyn Piasecznik” )

Wymienione siedliska były brane pod uwag ę przy typowaniu obiektów ekologicznego systemu obszarów chronionych dla gminy, znalazły się w obr ębie istniej ących i proponowanych obszarów chronionych .

158 Przy respektowaniu wskaza ń konserwatorskich zawartych w opisach proponowanych do ochrony obiektów oraz we wskazówkach do studium (...) i pzp cenne placówki szaty ro ślinnej powinny zosta ć zachowane. Dla obiektów na terenach lasów pa ństwowych nie zawsze zaproponowano formy ochrony z uwagi na istniej ące w lasach programy ochrony, które powinny uwzgl ędnia ć zachowane fragmenty naturalnej ro ślinno ści le śnej. Stwierdzone na terenie gminy gatunki zwierz ąt b ędące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów chronionych (Zał ącznik II ) to: minóg rzeczny, minóg strumieniowy, głowacz białopłetwy, traszka grzebieniasta, kumak nizinny, bóbr europejski, wydra

W gminie Choszczno obszarami wa żnymi dla wymienionych wy żej gatunków s ą: ⇒ rzeka Ina w rejonie mostu na północ od Piasecznika (OCHK-D) - miejsce wyst ępowania minogów, głowacza białopłetwego, bobra europejskiego i wydry ⇒ lokalne podmokło ści, które s ą miejscem bytowania kumaka i traszki grzebieniastej ⇒ stawy na Stobnicy oraz jez. Sulinowo, które s ą miejscem bytowania wydry

Gatunki zwierz ąt ści śle chronione wymienione w Zał ączniku IV to: traszka grzebieniasta, kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, rzekotka drzewna, żaba jeziorkowa, żaba moczarowa, jaszczurka zwinka, bóbr europejski, wydra, nietoperze

W gminie Choszczno obszarami wa żnymi dla wymienionych wy żej gatunków s ą: ⇒ rzeka Ina w rejonie mostu na północ od Piasecznika (OCHK-D) - miejsce wyst ępowania wydry i bobra europejskiego ⇒ mokradło koło Krzowca (UE-9), w którym bytuj ą: kumak nizinny, traszka grzebieniasta i rzekotka drzewna ⇒ jezioro Piasecznik (OC-1) – miejsce bytowania żaby jeziorkowej i moczarowej ⇒ okolice miejscowo ści Kołki gdzie wyst ępuje jaszczurka zwinka

Gatunki te obj ęte s ą w Polsce ochron ą prawn ą. Prawie w ka żdym z istniej ących lub zaproponowanych obszarów chronionych wyst ępuje przynajmniej jeden z wymienionych gatunków.

159 Z gatunków wymienionych w wykazie ro ślin "b ędących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja mo że podlega ć działaniom w zakresie zarz ądzania" ( Zał ącznik V ) na terenie gminy Choszczno wyst ępuj ą: torfowce Sphagnum spp ., widłaki Lycopodium spp., oraz śnie życzka przebi śnieg Galanthus nivalis . Z gatunków zwierz ąt wymienionych w tym zał ączniku wyst ępuje ślimak winniczek, minóg rzeczny, sieja i kuna le śna. Z podanych gatunków nie nale ży dopuszcza ć do pozyskiwania ze stanu dzikiego widłaków - tak że kłosów zarodnikono śnych - ze wzgl ędu na nieliczne wyst ępowanie, oraz wymienionych wy żej mszaków, z uwagi na ich udział w cennych fitocenozach. W przypadku torfowców jest to szczególnie wa żne, gdy ż mszaki te - zajmuj ą tylko niewielkie areały - maj ą kluczowe znaczenie dla funkcjonowania cennych ekosystemów torfowiskowych. Ponadto nale ży podkre śli ć, że zasoby torfowców s ą bardzo trudno odnawialne i z tego wzgl ędu wydawanie zezwole ń na ich eksploatacj ę powinno by ć poprzedzone du żą rozwag ą.

Podsumowanie

Reasumuj ąc, po analizie przepisów Unii Europejskiej nale ży stwierdzi ć, że na terenie gminy Choszczno został zaproponowany jeden obiekt kwalifikuj ący si ę do sieci NATURA 2000 jest to obszar chronionego krajobrazu Choszczno - Drawno. Zaproponowany obszar do ochrony odpowiada i wychodzi naprzeciw wymogom stawianym w aktach prawnych Unii Europejskiej w zakresie ochrony przyrody. Z punktu widzenia prawodawstwa Unii Europejskiej, dotycz ącego ochrony środowiska przyrodniczego, zwraca uwag ę liczna i bogata reprezentacja cennych ekosystemów na terenie gminy Choszczno.

5. Wymagania wynikaj ące ze strategii ochrony ró żnorodno ści biologicznej oraz kryteriów IUCN ( Światowej Unii Ochrony (Przyrody)

Plan działa ń ukierunkowany na ochron ę ró żnorodno ści biologicznej zawarty został w programie polityki ekologicznej pa ństwa przyj ętym do realizacji w 1994r. w zwi ązku z opracowan ą w latach siedemdziesi ątych koncepcj ą Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych ( ESOCH ). Podstawowe cele realizowane w obiektach prawnie chronionych wg kryteriów IUCN s ą nast ępuj ące.

• Zachowanie fragmentów naturalnych ekosystemów - temu celowi na terenie gminy odpowiadaj ą obiekty przewidziane do ochrony jako u żytki ekologiczne.

160 • Zachowanie ró żnorodno ści biologicznej i równowagi ekologicznej środowiska - temu celowi na terenie gminy odpowiadaj ą istniej ące obszary chronionego krajobrazu, a w pewnym stopniu tak że zaproponowane u żytki ekologiczne. Istotn ą rol ę w tym zakresie maj ą do spełnienia korytarze ekologiczne, które stanowi ą drogi migracji ro ślin i zwierz ąt.

• Ochrona zasobów genetycznych wi ąż e si ę głównie z ochron ą populacji rzadkich i zagro żonych gatunków flory i fauny, realizowan ą w gminie przez ustanowienie i zaproponowanie stref ochronnych dla rzadkich gatunków ptaków, gdzie maj ą swoje miejsca bytowania i rozrodu zwierz ęta i ro śliny. Wykazane obszary cenne (OC) z rzadkimi gatunkami ro ślin oraz fauny w trakcie planowania wszelkiego zainwestowania powinny zosta ć zachowane mo żliwie w nie zmienionym stanie.

• Ochrona walorów krajobrazowych w Choszcznie utworzone s ą dwa du że obiekty powierzchniowe, jak obszar chronionego krajobrazu a tak że przewidziane do ochrony mniejsze obiekty, jak rezerwat, zespół przyrodniczo-krajobrazowy, u żytki ekologiczne o du żych walorach krajobrazowych, zwi ązanych z cechami geomorfologicznymi obszaru polodowcowego.

• Pozostałe cele - jak edukacja, badania i monitoring , zapobieganie erozji, rekreacja i turystyka - s ą i mog ą by ć nadal realizowane w gminie w ró żnych obiektach istniej ących oraz przewidzianych do ochrony.

6. Przyroda gminy w świetle prawa Rzeczpospolitej Polskiej

Prawo polskie zawiera szereg przepisów i aktów ró żnej rangi, które s ą podstaw ą do praktycznej i planowej ochrony zasobów przyrody. Okre ślaj ą one przedmioty i zakres ochrony, wykonywanie ochrony przyrody na drodze rozwi ąza ń bezpo średnich (ochrona gatunkowa fauny i flory) jak równie ż po średnich przez ustalenie zasad planowania przestrzennego, tworzenia strategii rozwoju i szczegółowych działa ń wpływaj ących na stan środowiska i przyrody, dla których nadrz ędna jest zasada dostosowywania si ę do wymogów ochrony przyrody i środowiska. Obecnie ka żdy akt prawny maj ący skutki w planowaniu przestrzennym (plany zagospodarowania przestrzennego, prawo miejscowe) musi uwzgl ędnia ć w pierwszym rz ędzie uwarunkowania przyrodnicze. Odniesienia w prawie polskim dotycz ące szaty ro ślinnej i fauny, w szczególno ści jej ochrony, skomentowane zostały w poszczególnych rozdziałach niniejszego opracowania.

161 Najwa żniejsze z nich zawarto w ANEKSIE. Wykorzystane zostały nast ępuj ące akty prawne: • Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, w zakresie obowi ązuj ących w Polsce konwencji mi ędzynarodowych; • Ustawa z dnia 16 pa ździernika 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114, poz. 492; ostatnie zmiany Dz.U. Nr 3 poz 21 z 2001r. - ANEKS) - w zakresie ustalenia kategorii obszarów proponowanych do ochrony, relacje mi ędzy ustaleniami planistycznymi a ustaleniami wynikaj ącymi z faktu istnienia obszarów chronionych; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 wrze śnia 2001r. w sprawie okre ślenia listy gatunków ro ślin rodzimych dziko wyst ępuj ących obj ętych ochron ą gatunkow ą...(Dz.U. Nr 106/01, poz. 1167 - ANEKS) - w zakresie: wybór gatunków chronionych, mo żliwo ści realizacji ochrony, mo żliwo ści pozyskiwania ro ślin leczniczych; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, z dnia 26 wrze śnia 2001r. w sprawie okre ślenia listy gatunków zwierz ąt rodzimych dziko wyst ępuj ących obj ętych ochron ą gatunkow ą ...(Dz. U. Nr 130/01, poz. 10232 -ANEKS) - w zakresie wyboru gatunków chronionych, ochrony ich miejsc rozrodu, wyznaczenia stref rozrodu okre ślonych gatunków; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 14 sierpnia 2001r w sprawie okre ślenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegaj ących ochronie (Dz.U. Nr 92 poz.1029 z 3 wrze śnia 2001r. - ANEKS) - w zakresie wyboru siedlisk podlegaj ących ochronie i mo żliwo ści realizacji tej ochrony w ramach zaproponowanych obiektów chronionych; • Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196, ostatnie zmiany Dz.U. Nr 100, poz.1085 z 2001r) w zakresie: konieczno ść uwzgl ędnienia w opracowaniach planistycznych utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalnej gospodarki zasobami przyrodniczymi środowiska, wymogi w zakresie przekształcania i u żytkowania środowiska przyrodniczego, praktyczne i planistyczne skutki zakazu niszczenia ro ślinno ści przyczyniaj ącej si ę do oczyszczania środowiska, zasady kształtowania terenów zieleni, sposób wykonywania ochrony przyrody w parkach, kierunki działa ń ratunkowych wobec gatunków; • Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. Nr I6, poz. 78, ostatnie zmiany z 2001r Dz.U. Nr 86, poz. 875; Nr 100, poz.1085 - ANEKS) - w zakresie nakazu zachowania torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych; • Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101 poz.444; ostatnie zmiany z 2000r Dz.U. Nr 86 poz. 958, Nr 122 poz.1268) w zakresie - nakazu zachowania

162 śródle śnych naturalnych bagien, ł ąk i torfowisk, ustalenie kierunków zalesie ń; Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z 26 lipca 2001r. o ogłoszeniu Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju (MP nr 26 z 2001 r., poz. 432) sankcjonuj ącego program NATURA 2000 jako " jedyne obliguj ące prawnie i politycznie Polsk ę zadanie je śli chodzi o tworzenie sieci ekologicznej". Obwieszczenie to okre śla równie ż rol ę i znaczenie sieci ECONET-PL.

163 VI. WSKAZANIA DO STUDIUM UWARUNKOWA Ń PRZYRODNICZYCH ORAZ PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY CHOSZCZNO

Przeprowadzona waloryzacja przyrodnicza potwierdziła zasadno ść ustanowienia tu istniej ących obiektów chronionych i wykazała, że na obszarze gminy znajduj ą si ę szczególne tereny wymagaj ące ochrony, ze wzgl ędu na zagro żenia naturalne i antropogeniczne. Dane dotycz ące stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego powinny by ć, zgodnie z art. 6 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U.1999.15.139 z pó źniejszymi zmianami), uwzgl ędnione w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania gminy. Powinny by ć tak że uwzgl ędniane podczas opracowywania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wydaje si ę, że respektuj ąc zaprezentowane dalej wytyczne mo żna pogodzi ć interesy potencjalnych inwestorów z wymogami ustawowymi dotycz ącymi ochrony przyrody. Wskazania te podzielono na dwie grupy zagadnie ń. Pierwsza z nich dotyczy środowiska przyrodniczego w aspekcie ogólnym i zawiera zalecenia, które mo żna nazwa ć konserwatorskimi. Druga natomiast odnosi si ę do spraw planistycznych i uwzgl ędnia specyficzne cechy gminy. Sformułowane poni żej zalecenia adresowane s ą do wszystkich podmiotów w gminie; niektóre z nich, ze wzgl ędu na swój charakter, musz ą by ć brane pod uwag ę przy sporz ądzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

1. Ocena dotychczasowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy oraz innych dokumentów z zakresu planowania przestrzennego i zagospodarowania w świetle waloryzacji przyrodniczej

Zało żenia przewidywane w dotychczasowym planie zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Choszczno s ą zgodne z zasadami kształtowania krajobrazu i nie naruszaj ą jego naturalnego charakteru. Nie odnotowano żadnych kolizji zapisów planu z wynikami przeprowadzonej inwentaryzacji. Lokalizacja inwestycji na terenie gminy Choszczno ustalana jest na podstawie obowi ązuj ących na jej obszarze planów zagospodarowania przestrzennego. S ą to: 1. plan zagospodarowania przestrzennego opracowany przez zespół pod kierownictwem mgr in ż. arch. Zbigniewa Kurowskiego w Wojewódzkim Planowania Przestrzennego w 1991

164 r. Plan zatwierdzony został uchwał ą Rady Miasta i Gminy Choszczno nr IX/42/90 z 14 marca 1990 r. (Dz.Urz.Woj.Gorz. z 1990 r. Nr 16, poz. 137); 2. miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Choszczna opracowany przez zespół pod kierownictwem mgr in ż. Wojciecha Wydrko w Biurze Planowania Przestrzennego Sp. z o.o. w 1989 r. Plan zatwierdzony został uchwał ą Rady Miasta i Gminy Choszczno nr XV/86/91 z 10 pa ździernika 1991 r. (Dz.Urz.Woj.Gorz. Nr 14, poz. 89); 3. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego „Choszcze ńska osada rekreacyjno – turystyczna Radu ń” opracowany w Pracowni Projektowej Arka Sp. z o.o. w 1998r. Plan zatwierdzony został uchwał ą Rady Miasta i Gminy Choszczno nr XLVIII/487/98 z 26 maja 1998 r. Pierwsze dwa plany na mocy obecnie obowi ązuj ącej ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym wygasaj ą z ko ńcem 2003 roku. Nie stwierdzono kolizji ustale ń planistycznych w gminie z wynikami waloryzacji geobotanicznej i faunistycznej. Plan zagospodarowania przestrzennego gminy zawiera szereg pozytywnych, chocia ż ogólnych, ustale ń: - ochron ę zadrzewie ń i lasów - ekstensyfikacja produkcji rybackiej w jeziorach - doprowadzenie rzek do I klasy czysto ści wód. W planie ogólnym miasta znalazły si ę zapisy o konieczno ści wykonania melioracji odwadniaj ącej doliny rzeki Stobnicy, przebudowy koryta Stobnicy, konieczno ści pi ętrzenia i stabilizacji lustra jez. Stobno. Poniewa ż Stobno wraz z fragmentem doliny Stobnicy jest jednym z cenniejszych terenów w gminie (proponowany UE-5 Nie stwierdzono kolizji ustale ń planistycznych w gminie z wynikami waloryzacji geobotanicznej. Plan zagospodarowania przestrzennego gminy zawiera szereg pozytywnych, chocia ż ogólnych, ustale ń: - ochron ę zadrzewie ń i lasów - ekstensyfikacja produkcji rybackiej w jeziorach - doprowadzenie rzek do I klasy czysto ści wód. W planie ogólnym miasta znalazły si ę zapisy o konieczno ści wykonania melioracji odwadniaj ącej doliny rzeki Stobnicy, przebudowy koryta Stobnicy, konieczno ści pi ętrzenia i stabilizacji lustra jez. Stobno. Poniewa ż Stobno wraz z fragmentem doliny Stobnicy jest jednym z cenniejszych terenów w gminie (proponowany UE- 8 „Jezioro Stobno”) z wszelkimi pracami melioracyjnymi (koniecznymi ze wzgl ędu na bezpiecze ństwo zabudowy

165 miejskiej Choszczna) nale ży bardzo uwa żać i prowadzi ć je jedynie w najbli ższym otoczeniu i na terenach zabudowanych. Najbardziej kontrowersyjny jest plan osady rekreacyjno-turystycznej nad jeziorem Radu ń. Na terenie przyległym do jeziora a obj ętym planem nie stwierdzono specjalnych warto ści faunistycznych, ale sam projekt budzi zastrze żenia ogólnej natury. Kompleks działek rekreacyjnych został wyznaczony nad samym jeziorem nie daj ąc mo żliwo ści wypełnienia ustale ń art. 47a ust. 3 ustawy o ochronie przyrody (ochrona dost ępu do wód i walorów krajobrazowych brzegów zbiorników). Jezioro Radu ń posiada wysokie skarpy ze źródliskami, poro śni ęte lasem i niedost ępne. Brak przej ścia po szczycie skarpy mo że prowadzi ć do dewastacji brzegu, zniszczenia ro ślinno ści i tym samym zniszczenia lokalnego korytarza ekologicznego, biegn ącego wokół jeziora. Na terenie Nadle śnictw Choszczno i Drawno opracowane zostały Plany Ochrony Przyrody Nadle śnictw, stanowi ący obligatoryjny element Planu Urz ądzenia Gospodarstwa Le śnego. Po uzupełnione o postulaty zawarte w niniejszej Waloryzacji dokumenty te b ędą stanowi ć dobr ą podstaw ę dla realizacji celów ochrony przyrody na terenach le śnych. Proponuje si ę uwzgl ędnienie w Miejscowym Planie Zagospodarowania przestrzennego nast ępuj ących postulatów wynikaj ących z waloryzacji geobotanicznej. W zakresie regulacji stosunków wodnych nale ży ograniczy ć prace hydrotechniczne i melioracyjne do terenów faktycznie u żytkowanych rolniczo. W odniesieniu do wi ększo ści cennych obszarów przyrodniczych obj ętych propozycjami ochrony, nale ży opracowa ć i wdro żyć program restytucji (poprawy) warunków wodnych. Nale ży d ąż yć do poprawy proporcji pomi ędzy krajobrazem rolniczym i le śnym. Szereg terenów trwale wycofanych z u żytkowania rolniczego powinno zosta ć zalesionych przy wykorzystaniu gatunków wła ściwych dla siedlisk żyznych. Z drugiej strony zalesianie wielu porzuconych u żytków zielonych b ędzie si ę wi ązało ze spadkiem bioró żnorodno ści. Szczególnie istotne jest utrzymanie tradycyjnej, ekstensywnej działalno ści rolniczej na otwartych terenach Doliny Iny, Stobnicy i doliny Małej Iny. Jedn ą z form utrzymania działalno ści gospodarczej na terenie Gminy powinno by ć promowanie turystyki i działalno ści edukacyjnej z wykorzystaniem stwierdzonych walorów przyrodniczych. Wymaga to opracowania koncepcji rozbudowy infrastruktury - tras pieszych, rowerowych i konnych, np. w oparciu o wycofane z u żytkowania drogi gospodarcze i le śne. Koncepcje te s ą cz ęś ciowo realizowane na terenie gminy Choszczno, czego przykładem jest propozycja wykorzystania nasypu kolejowego po trasie kolejowej Choszczno –Barlinek.

166 Nale ży skoordynowa ć współprac ę pomi ędzy gmin ą Choszczno i gminami s ąsiednimi w celu powołania "transgranicznych" obiektów chronionych. W szczególno ści nale ży d ąż yć do powołania wielkoprzestrzennych form ochrony na terenie doliny rzeki Iny na obszarach gmin s ąsiaduj ących m.in. Dolice, Sucha ń i Recz w celu ochrony wa żnego korytarza ekologicznego o randze ponadregionalnej. Konieczna jest współpraca pomi ędzy Konserwatorem Przyrody i Konserwatorem Zabytków dla ustalenia zasad skutecznej ochrony obiektów ł ącz ących walory kulturowe i przyrodnicze, jak np. parki podworskie z pomnikowym drzewostanem. Istniej ące i projektowane pomniki przyrody (w szczególno ści najstarsze drzewa) powinny zosta ć ocenione pod wzgl ędem zdrowotnym przez wła ściwych specjalistów, a w niezb ędnych przypadkach nale ży zastosowa ć zabiegi ochronne. Konieczne jest obj ęcie ochron ą wszystkich dawnych cmentarzyków wiejskich i innych obiektów zwi ązanych z tradycj ą kulturow ą. Ze wzgl ędu na mo żliwo ść wyst ępowania cennych gatunków na murach budowli, nale ży zwróci ć szczególn ą uwag ę na ich zachowanie podczas konserwacji zabytków. Szczególn ą opiek ą nale ży otoczy ć liczne aleje przydro żne, stanowi ące cenny i charakterystyczny składnik przyrody gminy. Konieczne jest uregulowanie formalno-prawne gospodarki wodno-stawowej, w celu powstrzymania inwestycji trwale dewastuj ących przestrze ń i pogarszaj ących jako ść wód. Dotyczy to w szczególno ści niewielkich cieków, nale żą cych do najcenniejszych, pod wzgl ędem ekologicznym, elementów przyrody gminy. Nale ży podj ąć środki dla ograniczenia kłusownictwa i rabunkowej eksploatacji drzewostanów i surowców mineralnych. Wszystkie obszary le śne w strefie kraw ędziowej dolin, wzdłu ż cieków i na obrze żu kompleksów źródliskowych powinny uzyska ć kwalifikacj ę lasów ochronnych.

2. Wskazania do studium uwarunkowa ń przyrodniczych oraz planu zagospodarowania przestrzennego gminy

W nowo opracowywanym planie przestrzennego zagospodarowania gminy nale ży uwzgledni ć wytypowane w operacie przyrody nieo żywionej i krajobrazu, obiekty o cennych walorach przyrodniczych i kulturowych, wył ączaj ąc je z kr ęgu oddziaływania ró żnego rodzaju inwestycji przewidzianych w planie. Żadna z inwestycji realizowanych zgodnie z obowi ązuj ącym planem przestrzennego zagospodarowania gminy nie stwarza zagro żeń dla

167 krajobrazu i przyrody nieo żywionej. Inwestycjami tymi obecnie na terenie gminy jest budowa kanalizacji w miejscowo ściach Radu ń, Korytowo, Smole ń. Wytyczne kształtowania i ochrony fizjonomii krajobrazu: - nale ży prowadzi ć umiej ętne zagospodarowanie turystyczne – pozwalaj ące na wła ściwe, oparte na przesłankach ekologicznych, wykorzystanie walorów przyrodniczych - nale ży podporz ądkowa ć funkcj ę turystyczn ą obowi ązkom ochrony przyrody, szczególnie na obszarach chronionych (obszary chronionego krajobrazu) jak i na terenach przewidzianych do ochrony (Zespół Przyrodniczo – Krajobrazowy jezior Klukom, Żeńsko, Radu ń ZPK - 3, u żytki ekologiczne – proponowane jezioro Stobno UE - 8). - zagospodarowanie turystyczne jezior winno by ć poprzedzone ocen ą stanu czysto ści wód i podatno ści zbiornika na degradacj ę; - wzdłu ż linii brzegowej jezior nale ży zachowa ć stref ę ochronn ą umo żliwiaj ącą dost ęp do wody, przej ście lub przejazd dla swobodnego ruchu wzdłu ż wód. Strefa ta powinna by ć utrzymana w szeroko ści ok. 100 m, z zakazem zabudowy kubaturowej; - bezwzgl ędnie nale ży wykluczy ć na obszarze całej gminy zrzut nie oczyszczonych ścieków do wód otwartych; - nale ży zachowa ć wszystkie naturalne stawy we wsiach i parkach zabytkowych. W wi ększo ści s ą to zbiorniki zaniedbane, zanikaj ące i wymagaj ące ochrony przed dalsz ą dewastacj ą. Stanowi ą wa żny element przyrody i krajobrazu wiejskiego; - ochronie i kształtowaniu podlegaj ą sylwetki układów przestrzennych miejscowo ści wraz z przedpolami ekspozycyjnymi m.in. przez zakaz lokalizacji obiektów zniekształcaj ących panoramy i zakłócaj ących ekspozycj ę, szczególnie z miejsc najcz ęstszych obserwacji (drogi dojazdowe, brzegi jezior); - nale ży zachowa ć oczka wodne i nieu żytki naturogeniczne znajduj ące si ę w obr ębie użytków rolnych ze wzgl ędu na ich du że znaczenie ekologiczne; - użytki zielone powinny by ć zachowane w dotychczasowym u żytkowaniu rolniczym, zwłaszcza znajduj ące si ę na rozległych obni żeniach terenu i pełni ące funkcje naturalnej retencji wody; - gleby o niskiej jako ści, mało wydajne powinny by ć przeznaczone pod zalesianie, w pierwszej kolejno ści tam gdzie s ąsiaduj ą z kompleksami le śnymi (wyrównanie granicy rolno-le śnej), w strefach alimentacji wód podziemnych, na terenach podatnych na erozj ę gleby, w strefie wododziałowej;

168 - lasy nale ży u żytkowa ć zgodnie z ich funkcj ą i chroni ć przed przeznaczeniem na cele niele śne. W obr ębie lasów nie dopuszcza ć do zainwestowania nie zwi ązanego z ich ochron ą i powi ększaniem zasobów le śnych; - nale ży zachowa ć wszelkie zadrzewienia przydro żne, śródmiejskie zwłaszcza starodrzew, zadrzewienie parkowe ze starodrzewem; - nale ży zachowa ć zadrzewienia znajduj ące si ę nad ciekami, w strefach nadbrze żnych jezior oraz k ępy i pasma zadrzewie ń w obr ębie u żytków zielonych i na obni żeniach terenu, gdzie wspomagaj ą naturaln ą retencj ę wody. Stanowi ą równie ż siedliska drobnej fauny; - wszystkie parki zabytkowe wymagaj ą uporz ądkowania i ochrony według wskaza ń WKZ; - strefy pełni ące funkcj ę korytarzy ekologicznych, stanowi ące wa żne naturalne poł ączenia przyrodnicze pomi ędzy ró żnymi typami środowisk i warunkuj ące utrzymanie równowagi w otoczeniu, powinny by ć chronione przed zmian ą użytkowania i przekształceniem (zabudowa kubaturowa, grodzenie).

169 VII. PODSUMOWANIE

Inwentaryzacja przyrodnicza przeprowadzona w sezonie wegetacyjnym 2001 i 2002 w gminie Choszczno dostarczyła bogatych informacji o charakterze i zró żnicowaniu szaty ro ślinnej oraz walorach faunistycznych jej obszaru na tle krajobrazu. Podsumowuj ąc przedstawione opracowanie mo żna przedstawi ć nast ępuj ące wyniki: 1. Cały obszar gminy wł ączony jest do dwóch korytarzy ekologicznych o randze krajowej: dolina Iny tworzy poł ączenie obszarów o znaczeniu mi ędzynarodowym 6M i 7M (Pojezierze Drawskie, Obszar Drawy) z obszarem 1M (Dolna Odra). 2. Teren gminy Choszczno jest obszarem o średnich walorach przyrodniczych na tle innych gmin województwa zachodniopomorskiego. Jest to sytuacja typowa, bior ąc pod uwag ę rolniczy charakter obszaru i du ży udział stosunkowo żyznych gleb w strukturze gruntów. 3. Do głównych walorów gminy nale żą : walory krajobrazowe obszarów morenowych, znaczna liczba jezior, na obszarach le śnych - wysoki udział drzewostanów li ściastych oraz du ża liczba stosunkowo dobrze parków podworskich i innych kulturowych elementów dawnego krajobrazu rolniczego. Na podkre ślenie zasługuje zachowania na terenie gminy wielu pomnikowych okazów drzew, tak w zbiorowiskach le śnych jak i w parkach oraz zadrzewieniach przydro żnych. Rozpoznanie tych walorów nie jest jeszcze wystarczaj ące, z braku podstawowych bada ń geobotanicznych na terenie gminy. 4. W granicach gminy odnotowano podczas prac terenowych 175 gatunków zwierz ąt, obj ętych w Polsce (w my śl wy żej wymienionego rozporz ądzenia) ochron ą gatunkow ą. W tym stwierdzono gatunki zwierz ąt, dla których tworzy si ę strefy w celu ochrony ich miejsc l ęgowych. W gminie Choszczno proponujemy powoła ć 4 strefy. Skład i liczebno ści zwierz ąt bytuj ących w gminie s ą ubo ższe w stosunku do Pojezierza Ińskiego, bogatsze jednak ni ż przyległe tereny borów sosnowych Pojezierza Drawskiego. Niskie zag ęszczenia rzadkich gatunków fauny wynikaj ą z niskiej lesisto ści gminy, do ść wysokiego zaludnienia oraz du żej penetracji. 5. Na terenie gminy Choszczno brak było do tej pory przestrzennych form ochrony przyrody, z wyj ątkiem fragmentów dwóch obszarów chronionego krajobrazu o bardzo łagodnych rygorach ochronnych. Jeden z tych obszarów został zaproponowany do sieci NATURA 2000 jest to obszar chronionego krajobrazu Choszczno - Drawno. Zaproponowany obszar do ochrony odpowiada i wychodzi naprzeciw wymogom stawianym w aktach prawnych Unii Europejskiej w zakresie ochrony przyrody.

170 6. W ramach niniejszej Waloryzacji proponujemy powołanie - 3 rezerwatów - 11 u żytków ekologicznych - 5 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, chroni ących najcenniejsze elementy środowiska przyrodniczego gminy. 7. Mo żliwo ść przetrwania tych obszarów wymaga podj ęcia licznych aktywnych działa ń dla utrzymania i poprawy ogólnego stanu przyrody i środowiska. Dotyczy to mi ędzy innymi wdro żenia programów tzw. „zintegrowanej ochrony przyrody”, w których uczestniczyły by ró żne podmioty prawne. Wynika to z powszechnych zagro żeń, do których na terenie gminy Choszczno zaliczy ć mo żna prze żyźnienie siedlisk – gleb i wód powierzchniowych, nadmierne odwodnienie, a w ostatnich latach porzucenie obszarów rolniczych, głównie ł ąk i pastwisk. W wyniku tych procesów w ci ągu ostatnich trzydziestu lat prawdopodobnie wygin ęły na terenie gminy gatunki wielu ro ślin, szczególnie zwi ązanych z mezotroficznymi siedliskami mokradłowymi.

171