Quo Vadis, Aida?Trauma Srebrenica First Cow Reichardts Nieuwe

Home , Darius Marder, First Cow, Martijn Lakemeier, Marwan Kenzari, Rik Launspach

TRAUMA SREBRENICA FIRST COW REICHARDTS NIEUWE QUO VADIS, AIDA? FRONTIERFILMS DE SLAG OM DE SCHELDE SPEKTAKEL OVER EEN VERGETEN STRIJD BAD LUCK BANGING OR LOONY PORN MESSCHERPE WINNAAR GOUDEN BEER #437 202 1 JUNI ONAFHANKELIJKE FILMJOURNALISTIEK SINDS 1981 THE ROGUES present

a film by FLYNN VON KLEIST

A REAL-LIFE STORY, PLAYED BY THE BOY WHO LIVED IT

Nu in de filmtheaters

Yfendo VAN PRAAG Romana VREDE Eliyah DE RANDAMIE Daniël KOLF

4gT

David Grégoire Adèle India Roméo Coralie Marsais Ludig Exarchopoulos Hair Elvis Russier

Een film van Quentin Dupieux

vanaf 24 juni eindelijk in de filmtheaters. TORO 2gat DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 3

REDACTIONEEL Amazon koopt de Amerikaanse studio MGM voor 8,45 miljard dollar en krijgt zo niet alleen de rechten op het MGM-logo in handen (met die brullende leeuw), maar vooral ook een deel van de lucratieve James Bond-franchise. Plus, haastte Amazon zich te zeggen, een catalogus van meer dan vierduizend films en zeventien- duizend tv-programma’s. Twee jaar geleden kocht Disney het Fox-imperium. En de opmars van Netflix mag de laatste maanden dan iets zijn afgevlakt, niemand zal ontkennen dat de thuiskijkgewoonten van het publiek wereldwijd zijn veranderd. Het garanderen van pluriformiteit in media – een verscheidenheid van stemmen – is een fundament van westerse democratieën. Het eerste wat dictaturen meestal doen zodra ze de macht in handen krijgen, is die pluriformiteit ontmantelen. Maar hoewel het idee van pluriformiteit van nieuwsmedia best ingebakken zit bij parlement en regering – waardoor monopolies kunnen worden voorkomen – lijkt men pluriformiteit in de entertainmentsector nauwelijks van belang te vinden. Terwijl de consolidatie daar razendsnel gaat. Mocht de komende jaren verder bezuinigd worden op mediaorganisaties als publieke omroepen, omdat een handjevol luid- ruchtige useful idiots suggereert dat daar politiek bedreven wordt, dan groeit de macht van internationale streamingdiensten nog verder. Het probleem is niet alleen dat een handjevol partijen dan meer en meer gaat bepalen wat er in de huiskamers te zien zal zijn. Het probleem is ook dat nieuws en entertainment al jaren steeds moeilijker van elkaar te onderscheiden zijn. Dat weten we al sinds Guy Debords The Society of the Spectacle uit 1967, waarin hij onder meer stelde dat mensen steeds meer ‘gedrogeerd raken door spectaculaire beelden’. Als gevolg daarvan willen kijkers nieuws en politiek bij voorkeur als spektakel geserveerd krijgen, als show. Politici die geen spektakel leveren, worden niet uitgenodigd aan tafel. Dat is een fundamentele devaluatie van het landsbe- stuur en de democratie. De verwoestende effecten daarvan hebben we de afgelopen vier jaar in de Verenigde Staten gezien, waar een tv-presentator zonder enige kennis van zaken president werd. Entertainment kan verkiezingen en dus de toekomst van democratieën net zozeer sturen als het ‘harde’ nieuws. Waarschijnlijk zelfs nog meer. Daarom moet de verscheidenheid van stemmen in de entertainmentsector net zo krachtig gegarandeerd worden als in de journa- listiek. Omdat die regulering op gespannen voet staat met een vrije markt, moet daar nu al en niet pas achteraf over nagedacht worden. Concreet: waar trekken (euro-)parlementari- ërs de grens? Mogen Amazon, Netflix of Disney bijvoorbeeld het Europese RTL Group overnemen? Mogen ze bioscopen opkopen? Bioscoop- ketens? En wat als ze verplicht worden om een percentage van hun investeringen in de Neder- “Er is één gevoel dat als een constante landse filmen tv-sector te stoppen voor nieuwe producties: mag daar dan door anderen, door al zijn films loopt en dat is zoals het Filmfonds, over meebeslist worden? Of wordt zoiets beschermd door bedrijfsgeheim gefrustreerd verlangen.” en non-disclosure agreements? Linksom of rechtsom: er moet nagedacht worden over de groeiende macht van de grote streamingdiensten. Entertainment is een serieuze zaak. Wong Kar Wai 4 10

RONALD ROVERS DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 4

STEUN DE DE VOLGENDE FILMKRANT VERSCHIJNT OP DONDERDAG 8 JULI 2021 FILMKRANT: WORD #437 ABONNEE Word nu abonnee van de Filmkrant en ontvang The Human Voice van Pedro Almodóvar

Als u nu een jaarabonnement neemt, ontvangt u niet alleen een jaar lang de Filmkrant, maar als welkomstgeschenk een bijzondere dvd: het stijlvolle en emotioneel beladen The Human Voice van Pedro FIRST COW Almodóvar. Bent u al abonnee en brengt u een nieuwe abonnee aan? Dan ontvangt u Een film als een nest 4 14 allebei het welkomstgeschenk.

Pedro Almodóvar maakte The Human Voice tijdens de lockdown, naar Jean Cocteau’s toneel- stuk La voix humaine. In deze krap een half uur durende film zien we een magnifieke Tilda DEZE MAAND OP FILMKRANT.NL Swinton als wanhopige vrouw die verlaten is 4 THE THINKING MACHINE #49: door haar minnaar. Mariska Graveland in de THE BURNING HOUSE | In de greep van een Filmkrant: ‘Swinton doet er een duivels schepje diepe depressie beschreef de Italiaanse filo- bovenop. Zij is hier een vrouw die zelf spreekt. soof Giorgio Agamben eind 2020 de wereld Ze heeft niet meer nodig dan een appartement als een brandend gebouw: ‘Hoe lang staat en een omringende studio om de ruimte te krij- het huis al in brand? Hoe lang is het al afge- gen en te nemen.’ brand? Hoe konden we gewoon maar door- gaan met leven, met denken, terwijl alles Stort €42,50 (meer mag ook, dan steunt u de verbrandde?’ Ook de Tsjechische filmcriti- Filmkrant ook als donateur) op rekeningnum- cus en dichter Petr Král (1941-2020) om- mer NL28 INGB 0005 3933 95 t.n.v. Stichting schreef het brandende huis als tegelijkertijd Fuurland te Amsterdam, o.v.v. ‘nieuwe abonnee’ een acute ramp en een simpel feit van het en vermeld daarbij uw adresgegevens + email- bestaan: ‘De vernietiging van het huis legt adres. Deze aanbieding is geldig tot woensdag de fundering voor de toekomst die wordt 7 juli 2021, met dank aan Cinéart. gebouwd op dit verlies.’ Voor wie wil reflec- THE BURNING HOUSE THE MAN WITH THE GOLDEN ARM DE FILMKRANT PORTRET PETZOLD: MARCO KRÜGER #437 JUNI 2021 5

NIET TE MISSEN: GA DEZE MAAND IN IEDER GEVAL NAAR 4 1 QUO VADIS, AIDA? 4 19 2 BAD LUCK BANGING ... 4 16 3 DE SLAG OM DE SCHELDE 4 9 4 FIRST COW 4 15 5 GUNDA 4 42

OP DE SET VAN ON THE ROCKS 39 PETITE FILLE PLUS RECENSIES VAN 4 9 De slag om de Schelde 4 13 The Dissident 4 15 First Cow 4 16 Bad Luck Banging or Loony Porn 4 19 Quo vadis, Aida? 4 23 Son-Mother 4 25 The Mauritanian 4 35 Undine 4 41 Just 6.5 4 42 Gunda 4 45 Shadow Game 4 46 100UP | Nomadland 4 47 Cruella | David Byrne’s American Utopia 4 48 Judas and the Black Messiah | Le milieu de l’horizon 4 49 Wild Mountain Thyme | Inner Landscape 4 50 I Don’t Wanna Dance | Zappa 4 51 Land | Mandibules 4 52 Love in a Bottle | La dea fortuna 4 53 A Quiet Place Part II | DNA 4 62 Thuiskijken: Sound of Metal | Un pays qui se tient sage | Palm Springs | Balloon 4 63 Thuiskijken: War of the Worlds | Selva trágica 4 64 Thuiskijken: The Underground Railroad

32 CHRISTIAN PETZOLD over Undine PLUS INTERVIEWS MET 4 6 Matthijs van Heijningen over De slag om de Schelde 4 11 Wong Kar Wai over zijn gerestaureerde films 4 14 Kelly Reichardt over First Cow 4 18 Jasmila Žbanić over Quo vadis, Aida 4 22 Mahnaz Mohammadi over Son-Mother 4 28 Julien Temple over Crock of Gold 4 30 Gorō Miyazaki over Aya and the Witch 4 38 Sébastien Lifshitz over Petite fille 4 40 Saeed Roustayi over Just 6.5 PLUS DE RUBRIEKEN 4 3 Redactioneel 4 4 The Thinking Machine: Het brandende huis 4 5 Niet te missen 4 17 Prénom Carmen: Ophouden! 4 27 Dansplaining 4 29 Het nieuwe kijken: Technique critique 4 37 Freeze Frame: Menace II Society 4 46 Kort 4 54 Agenda en evenementen 20 DE OOST IN CONTEXT 4 56 Filmkrant.Live 4 58 Filmsterren 4 61 Boeken: The Squid Cinema from Hell PLUS ARTIKELEN OVER 4 10 Retrospectief Wong Kar Wai: Beeldenpracht en 4 62 Thuiskijken 4 66 Actie! gefrustreerd verlangen 4 26 Tentoonstelling Vive le cinéma: Feest buiten de comfortzone

teren op wat Gaston Bachelard de ‘poëtica behoefte. De special is voor € 14,95 te be- van het vuur’ noemde, is cinema onver- stellen (mail adresgegevens en telefoon- mijdelijk, toont het nieuwe video-essay nummer naar [email protected]) of gratis van Cristina Álvarez López & Adrian Mar- als pdf te downloaden via filmkrant.nl/xl. tin voor filmkrant.nl. 4 PREVIOUSLY UNRELEASED | First Cow 4 FK_XL | Afgelopen april vierde de Film- (zie pagina 14 en verder) opent dit jaar Eye’s krant in relatieve stilte haar veertigjarig zomerprogramma Previously Unreleased, jubileum. Het verjaardagsfeest wordt dit met films die onterecht de Nederlandse bio- najaar hopelijk ingehaald, maar in de tus- scopen niet haalden. Volgende maand in de sentijd werkten redactie en medewerkers Filmkrant meer over het programma. Via alvast aan iets bijzonders – want wie jarig filmkrant.nl/pu leest u nu al de recensies van is, trakteert. Ziedaar: FK_XL, een speciale de volgende twee films in de reeks: Hou limited editie van honderd pagina’s. Geen Hsiou-hsiens klassieker Flowers of Shanghai

jubileumeditie en toch ook weer wel. Over Dans de lange en Sin señas particulares van de Mexicaanse speciale editie nacht weg veertig jaar Filmkrant en veertig jaar film, Geruchten, bloot, seks, humor, eten en dans, Climax (Gaspar regisseur Fernanda Valadez. Noé, 2018) fysieke cinema en de kunst van het weglopen, Winnaar van de Quinzaine des 40 jaar Filmkrant réalisateurs van maar vooral over onze liefde voor cinema. Cannes 2018 Een fysieke liefde want film is een primaire FLOWERS OF SHANGHAI DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 6

MATTHIJS VAN HEIJNINGEN OVER DE SLAG OM DE SCHELDE ‘IN WERKELIJKHEID WAS HET NOG HONDERD KEER ERGER’

Tweede Wereldoorlogsepos De slag om de Schelde, gepresenteerd als Even een belletje en dan meteen weer door. Regisseur Matthijs van Heijningen zit op een strak tijdschema ‘de grootste Nederlandse film in tien jaar’, is naast een spannende als we hem afgelopen december spreken. De re- actiefilm vooral ook een interessante verkenning van de morele fog of leasedatum van De slag om de Schelde werd een paar maanden naar voren gehaald – om concurrentie van war van de oorlogstijd rond de ‘vergeten strijd’ om de Westerschelde. de nieuwe James Bond te vermijden, maar ook om het Regisseur Matthijs van Heijningen: “Er kwamen bijna tienduizend Nederlandse publiek in de kerstvakantie een grote film te bieden. Om het allemaal op tijd af te krijgen mensen om het leven en grote delen van Vlissingen werden verwoest. racet de filmmaker van geluidsstudio naar testverto- Wat doe je als zo’n vernietigende oorlog over je heen dendert? Daarin ning, terwijl ook aan de CGI-effecten de laatste hand wordt gelegd. DOOR GUUS SCHULTING was ik geïnteresseerd.” Het bleek voor niets: precies op de geplande pre- mièredatum gingen de bioscopen weer dicht. Maar DE FILMKRANT FOTO MARK DE BLOK #437 JUNI 2021 7

man en macht de strategische doorgang van de rivier- behekst door de propaganda of zijn de scheidslijnen monding te verdedigen. Als een trein dendert die tussen goed en kwaad gewoonweg diffuus in oorlogs- strijd vervolgens door het leven van de drie jonge tijd? Er is een verhaal over Annie M.G. Schmidt die als hoofdpersonen: stadhuis- én verzetsmedewerker jonge bibliothecaris een ‘Verboden voor Joden’- Teuntje (Susan Radder), Marinus (Gijs Blom), een bordje moest ophangen in de bibliotheek van Vlissin- Nederlandse soldaat in Duitse dienst, en gliderpiloot gen. Is dat collaboratie? Dat soort morele kwesties William (Jamie Flatters), die vanuit Engeland droomt wilden we ook in de film aankaarten. Teuntje is de over een heldhaftig leven op het strijdtoneel. secretaresse van een foute burgemeester, maakt dat haar ook fout? Haar vader behandelt als arts ook HOUVAST Duitse soldaten, wat betekent dat?” Die focus op de belevingswereld van jongeren komt voort uit de opdracht van het Nationaal Fonds voor PURE WAANZIN ‘Mijn eerste spreek- Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg waarmee De slag om Met een budget van veertien miljoen is De slag om beurt ooit ging al de Schelde drie jaar geleden begon. Van Heijningen: de Schelde voor ons land een monsterproductie—‘de “Zij benaderden producent Alain de Levita (Bankier grootste Nederlandse film in tien jaar’, volgens de pu- over Anton Mussert, van het verzet) met het idee om de Tweede Wereld- bliciteit—maar internationaal gezien een bescheiden dus de fascinatie oorlog door middel van film bij jongeren onder de film. “Ik heb in de reclamewereld met relatief grotere aandacht te brengen. Nu de oorlogsgeneratie aan het budgetten gewerkt. Maar het geld zegt niet alles: met de oorlog zat er verdwijnen is, hebben jongeren steeds minder refe- voor een film als deze is bijvoorbeeld Saving Private vroeg in. Zeker ook rentiemateriaal. De Tweede Wereldoorlog, dat zijn Ryan (Steven Spielberg, 1997) de standaard. Hoe kan wat ouderen met medailles. Maar nadenken over die je dat met je beperkte middelen evenaren? In plaats over de grijskanten tijd is juist nu van belang: de opkomst van het popu- van weidser maak je het intiemer. In plaats van fysiek van die tijd. Het lisme, je plek vinden in onzekere tijden. Thema’s die kunnen dingen digitaal. Daarnaast heb ik mijn inter- tegenwoordig weer helemaal actueel zijn.” nationale netwerk uit de reclamewereld ingezet. Zo blijft opvallend dat Onder leiding van Paula van der Oest ging een konden we op de diensten rekenen van de stuntcoör- zoveel gewone groep scenaristen op zoek naar verhalen. Van dinator van Dunkirk en het Frans-Belgische postpro- Heijningen was daar vanaf het begin bij betrokken. ductiebedrijf waarmee ik altijd werkte voor de digitale mensen destijds zo “We hebben veel research gedaan en kwamen via het effecten.” makkelijk mee- fonds uit bij de slag om de Schelde. Daar vochten Ca- Het Zeeuwse strijdtoneel gaf de makers aanleiding nadese troepen en de Duitse bezetter met elkaar. Een om productioneel alles uit de kast te halen. “Veel van deden met het heftige strijd van vijf weken, waarbij bijna tiendui- de veldslagen die in Nederland plaatsvonden, zijn fil- Duitse regime.’ zend mensen om het leven kwamen en grote delen misch gezien niet zo spannend. Zeeland was wat dat van Vlissingen werden verwoest. Wat doe je wanneer betreft echt anders: verwoestende bombardementen, zo’n vernietigende oorlog over je heen dendert? Dat ondergelopen grasvelden, grondgevechten in de bag- interesseerde me. Wat geeft je in zo’n tijd houvast? ger en ijzige kou. Er stond ook nogal wat op het spel: Denk bijvoorbeeld aan de mensen in Aleppo nu: die de monding van de Westerschelde gaf toegang tot de zijn alles kwijt, toch moeten ze door—hoe doen ze haven van Antwerpen en als de geallieerden die in dat?” handen kregen, konden ze de troepen in Europa be- voorraden. De Duitse bezetter was er alles aan gelegen JONGENSDROOM om dat gebied in handen te houden.” Het betekende Matthijs van Heijningen (1965) werkte lange tijd in dat ze zich met hand en tand verzetten—er werden de internationale filmwereld. Tien jaar woonde hij mijnenvelden aangelegd, dijken doorgebroken. De zelfs in Hollywood, waar hij met veel succes carrière uiteindelijke strijd concentreerde zich rond de Sloe- maakte als reclameregisseur. Beroemd zijn onder an- dam die begin november door een Canadese eenheid dere zijn spotjes voor de Franse betaalzender Canal+ bestormd werd. (The Bear en The Closet zijn makkelijk online te vin- In de film is dat een bloedig gevecht, gezien door MATTHIJS VAN HEIJNINGEN (R) MET ACTEUR TOM FELTON den en zeer de moeite waard), waarmee hij verschil- de ogen van avonturier William. Het is een intense, lende prijzen won, zoals in 2012 de Gouden Palm van fysieke ervaring waarbij de mitrailleurkogels de jonge de reclamewereld: de Craft Grand Prix van Cannes. Brit om de oren vliegen en zijn strijdkameraden diepe dat weet Van Heijningen nog niet als we hem bellen in In 2011 regisseerde hij in Amerika een prequel van de vlees- en hoofdwonden oplopen. “Ik heb me zelfs nog die hectische dagen van laatste afwerking. De film- horrorfilm The Thing—een jongensdroom waarin hij moeten inhouden,” vertelt Van Heijningen erover, maker klinkt opvallend relaxed. “Het is nu wel even voortborduurde op de legendarische filmklassieker “want in werkelijkheid was het nog honderd keer er- stressen, maar we liggen goed op koers”, zegt hij. van John Carpenter uit 1982. ger. Die Canadese eenheid was simpelweg ten dode “Goddank waren de opnames vlak voor de co- De slag om de Schelde is zijn eerste Nederlandse opgeschreven. De Duitsers hebben met grote kanon- ronapandemie afgerond, want zulke veldslagen zou- speelfilm. Een grote Nederlandse oorlogsproductie nen een groot deel van de mankrachten weggevaagd. den met de nu geldende restricties nooit gerealiseerd was ook zo’n jongensdroom. “Het is toch een van de Als je de ooggetuigenverslagen leest, moet dat gruwe- kunnen worden.” Inmiddels is het juni en krijgt de belangrijkste genres van de Nederlandse film. Daarbij: lijk zijn geweest. Overal lagen ledematen, mensen film een herkansing in de bioscopen. mijn eerste spreekbeurt ooit ging al over Anton Mus- werden uit elkaar gerukt. Pure waanzin en veel te De slag om de Schelde vertelt het verhaal van de sert, dus de fascinatie met de oorlog zat er al vroeg in. choquerend voor een film.” ‘vergeten strijd’ om de Westerschelde: terwijl de geal- Zeker ook met de grijskanten van die tijd. Het blijft lieerden in 1944 langzaam oprukten vanuit Norman- opvallend dat zoveel gewone mensen destijds zo DE SLAG OM DE SCHELDE IS TE ZIEN VANAF 5 dië groeven in Zeeland de Duitse legers zich in om met makkelijk meededen met het Duitse regime. Waren ze JUNI | LEES DE RECENSIE OP PAGINA 9 OSCAR® NOMINATIE BESTE BUITENLANDSE FILM

WINNAAR WINNAAR WINNAAR PUBLIEKSPRIJS GRAND JURY FICTION AWARD BESTE BUITENLANDSE FILM Filmfestival Rotterdam Movies that Matter Independent Spirit Awards 2021 2021 2021

DE LAATSTE UREN VOOR DE VAL VAN SREBRENICA. HET VERHAAL VAN AIDA. QUO VADIS, JASNA ĐURIČIĆ JOHAN HELDENBERGH AIDA? RAYMOND THIRY EEN FILM VAN JASMILA ŽBANIĆ ##### ‘Brilliant and overwhelming’ The Guardian ’Deeply compelling, harrowing and heartbreaking' Variety #### ‘Aangrijpend verslag’ Trouw ‘Superbly executed... a masterful high wire act of tension and devastating humanism’ The Playlist ‘Unsparing and astonishing’ New York Times ‘Gripping and Tragic’ Indiewire

opnieuw in première! BINNENKORT IN DE BIOSCOOP vanaf juni in de filmtheaters www.cineart.nl /cineartnederland /cineartnl /cineartnl /cineart_nl

QUO_VADIS_AIDA_filmkrant_juni_2021.indd 1 28-05-2021 14:40 DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 9

DE SLAG OM DE SCHELDE

ONVERSCHROKKENHEID

In De slag om de Schelde volgen we een Britse piloot, een nazi- officier in gewetensnood en een jonge vrouw die in het verzet belandt—drie levens die elkaar schampen. Wat zich ontvouwt is Nee, zegt de hooggeplaatste vader van de jonge Britse oorlog. Wat ook helpt is hoe strak de film er uit ziet. een realistisch, overtuigend William, jij mag niet mee straks, als onze zweefvlieg- Er is een flink budget tegenaan gesmeten, wat leidt tot tuigen koers zetten richting Arnhem. Je bent te on- een van de visueel spectaculairste films die ooit in geheel tijdens de nadagen van de bezonnen en je moeder slaapt beter als ze weet dat jij Nederland is gemaakt. Of het nu gaat om de luchtge- Tweede Wereldoorlog. on the ground bent. William knikt, loopt naar de man vechten, veldslagen op de grond of subtielere span- die de missie leidt en zegt: geregeld, ik mag mee. Een ning in half ondergelopen dorpjes: de decors voelen DOOR THOMAS HEERMA VAN VOSS leugen die achteloos uit zijn mond komt—en die alles levensecht en dragen bij aan de intense, realistische voor hem verandert. Want het volgende moment zien sfeer. Die sfeer wordt versterkt doordat er is besloten we William (Jamie Flatters) inderdaad vertrekken, geen al te gesuikerd verhaaltje van de strijd te maken. als onderdeel van een groep piloten. En zijn onver- Iedereen praat in zijn eigen taal of accent, meerdere schrokkenheid blijft, zelfs wanneer zijn vliegtuig uit belangrijke personages sneuvelen, op gruwelijke de- de lucht wordt geschoten en hij in het vervolg van de tails wordt nergens beknibbeld. groots opgezette oorlogsfilm De slag om de Schelde Je zou kunnen zeggen dat De slag om de Schelde steeds meer op zichzelf is aangewezen. uiteindelijk een film is over het geluk van deze drie Het is 1944. De Tweede Wereldoorlog nadert zijn hoofdrolspelers, want te midden van zo veel gruwe- einde maar de Duitsers zijn effectief bezig hun neder- lijkheden en explosies bepaalt vooral willekeur wie laag uit te stellen. Een van de strijdtonelen is Zeeland, blijft leven. Je zou ook kunnen zeggen dat dit een film met name wegens de strategische ligging van de is over onverschrokkenheid: niet alleen William Schelde. (Een belang dat we in de film overigens al- toont zich dapper, maar Marinus en Teuntje op leen voelen doordat het in de introductie wordt cruciale momenten ook. Fijn aan De slag om de medegedeeld, het komt in geen enkele scène terug.) Schelde is dat de film desondanks geen geijkt helden- Naast William volgen we Marinus (Gijs Blom), een epos wordt. Nee, dit is geen veldslag waar de meest Nederlander met gewetensnood die aan de kant van flitsende verhalen over te vertellen zijn. Dit zijn geen de Duitsers vecht, en de jonge Zeeuwse vrouw Teuntje mensen over wie geschiedenisboeken volgeschreven (Susan Radder) die gedreven door omstandigheden en zullen worden. Toch weet ik dat ik hen dankzij het wilskracht in het verzet belandt. Hun drie levens strakke, vaardig gemaakte De slag om de Schelde schampen en beïnvloeden elkaar rondom de Schelde, voorlopig niet zal vergeten. zonder dat er al te opzichtig wordt gezocht naar dwarsverbanden of gedeelde scènes. Die aanpak werkt. De losse verhaallijnen staan op zichzelf en vullen elkaar gevoelsmatig toch steeds DE SLAG OM DE SCHELDE NEDERLAND, 2020 | REGIE MATTHIJS VAN HEIJNINGEN | MET GIJS BLOM, aan, waardoor De slag om de Schelde een betrekkelijk SUSAN RADDER, JAMIE FLATTERS | 124 MINUTEN | DIS- breed beeld geeft van de Zeeuwse nadagen van de TRIBUTIE SEPTEMBER FILM | TE ZIEN VANAF 5 JUNI DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 10

BEELDENPRACHT RETROSPECTIEF WONG KAR WAI EN GEFRUSTREERD VERLANGEN 2046

Een reeks films van de Hongkongse grootmeester Wong Kar Wai wordt LAGEN WERKELIJKHEID opnieuw in roulatie gebracht. Zijn visueel sprankelende werk is snel te Alhoewel He stom is horen we wel af en toe zijn gedachten en dus zijn stem in voice-over, waardoor herkennen maar minder makkelijk te doorgronden. DOOR BOYD VAN HOEIJ Wong ons er aan herinnert dat ook wij naar een film aan het kijken zijn. Zo ontstaan er al drie lagen: de De films van Hongkongs meest prominente arthouse- doordat het verhaal an sich nooit het belangrijkste werkelijkheid van het moment toen He zijn vader aan regisseur Wong Kar Wai zijn makkelijk te herkennen. element van Wongs films is; The New York Times het opnemen was, de werkelijkheid van He die de op- De actie speelt zich af in piepkleine appartementjes noemde het ooit een pertinente ‘weigering om zich te names bekijkt, nu alleen en als wees, en de innerlijke en karakterloze 24-uurs snackbars in schel tl-licht, onderwerpen aan de traditionele regels van het ver- werkelijkheid van zijn voice-over, die in de film zit die intieme restaurantjes waar je juist geen hand voor halen vertellen’. wij zien. ogen ziet en doolhoven van aftandse steegjes die uit- Hierdoor heb je als rondbanjerende kijker minder Die drie lagen werkelijkheid creëren samen een ci- komen op verregende boulevards vol bontgekleurde houvast, vooral als je zijn films voor het eerst ziet. nematografische illusie. Door de gefilmde beelden neonreclames. Maar dat eigenaardige gevoel is juist de bedoeling, lijkt het of He’s vader nog leeft en He’s jeugd dus nog Er wordt bijna constant met het beeld gerommeld. want Wongs inwoners van de miljoenenstad Hong- niet voorbij is en hij niet volledig verantwoordelijk Wong gebruikt step printing (waarbij je een reeks na kong zijn ook allemaal losgeslagen en verloren in de kan worden gehouden voor zijn op zijn minst nogal elkaar geschoten foto’s bekijkt in plaats van vloeiende anonieme massa om hen heen. Ze zoeken naar hou- wereldvreemde gedrag. Een complex gegeven dat bewegingen), slowmotion en undercranking (zeg maar vast maar vinden die niet en zijn daardoor vaak blind Wong vooral door zijn beeldtaal weet over te brengen, ‘fastmotion’) en korrelig zwart-wit of juist verzadig- voor de mooie dingen en mogelijkheden die er wél zijn. in een van de vele momenten waarmee de regisseur de kleuren zoals giftig groen en geel, onheilspellend Tegen het einde van Fallen Angels (1995) komen laat zien dat hij veel meer doet dan alleen mooie plaa donkerblauw en gevaarlijk intens rood. twee sleutelscènes voorbij die Wongs ideeën over de tjes schieten. Ze vertellen ons juist iets over de diepste kracht van beelden illustreren. In de eerste scène kijkt zielenroerselen van zelfs zijn stomme personages. PRIKKELENDE BEELDTOVENAAR He Zhiwu (Takeshi Kaneshiro) naar videobeelden die Net als bij de films van Pedro Almodóvar, de enige Eu- hij van zijn vader maakte. De man is net overleden GANGSTERFILM ropeaan die eventueel aanspraak zou kunnen maken maar op het scherm is hij nog springlevend. He, een Na nog een laatste vergrijp—des te bloedstollender op de titel van ’s werelds meest prikkelende beeldto- baldadige delinquent die niet kan praten, voelt zich na doordat het achter een rolluik gebeurt en je alleen met venaar, kan de in het oog springende stijl van Wong zijn vaders dood opeens volwassen, wat hij eigenlijk de geluiden kunt inbeelden wat er gaande is—lijkt soms een hindernis vormen om tot de kern van zijn helemaal niet wil. het erop dat He zijn leven heeft gebeterd; hij werkt werk door te dringen. Dit wordt nog eens versterkt nu in de snackbar Midnight Express, eerder te zien in Chungking Express. Maar dan komt Charlie (Charlie Yeung) binnen, de vrouw waarop hij al eindeloos lang een oogje heeft. Ze herkent hem niet, of doet alsof. Terwijl ze wacht op haar nieuwe vlam speelt He achter haar een scène na uit een gangsterfilm, met een bezem als machinegeweer en een fles ketchup voor het bloed. He’s personage is, omdat hij niet kan praten, al veel expressiever dan alle anderen, maar hier bloedt zijn hart bijna letterlijk terwijl de vrouw van zijn dromen hem negeert. Wongs beelden laten wederom woordloos zien hoe He zich voelt: als de verliezende partij in een bloederige shoot-out. Dat het geheel zich in een helverlichte snackbar afspeelt terwijl Charlie niets doorheeft, maakt He’s gevoelens van afwijzing nog heviger. Ze bereiken een dieptepunt als Charlie’s nieuwe vlam eindelijk aan komt zetten en haar vraagt: “Wat heeft hij nou?” In beide scènes gebruiken de personages de kracht van beelden/citaten uit films om hun gevoelens uit te THE HAND DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 11

Voor Wong be- VIJF VRAGEN AAN staat het Hong- kongse leven uit Wong Kar Wai Middenin het draaien van een nieuwe serie driekwart vond de grootmeester van de Hongkong cinema tijd te mailen over zijn carrière en de onbeheersbare 4K-restauraties van zijn iconische films.

chaos en een Uw films laten zich kenmerken door een gevoel kwart helderheid van nostalgie. Hoe voelt het om deze werken uit uw verleden opnieuw onder ogen te krijgen? en emotionele “Mijn film In the Mood for Love sluit af met de tekst: ‘Hij herinnert zich vervlogen jaren. openbaring. Alsof hij door een stoffig venster staart, is het verleden iets dat hij kan zien, maar niet Geen wonder dat aanraken. En alles dat hij ziet is wazig en zijn films heel vaag.’ Dat was exact mijn gevoel toen ik de film opnieuw zag in 2015. Alleen is het ven- intens en precies ster nu niet meer stoffig.” zijn en toch Uw meest recente film was The Grandmaster uit 2013. Hoe ziet uw leven er uit buiten het ma- tumultueus en ken van films? Waar vindt u de schoonheid, zin- geving en voldoening als dat niet in uw werk is? ongeordend aan- “We hebben ons staande gehouden, ondanks voelen. de gekte van de wereld. De afgelopen jaren heb ik het geluk gehad te mogen werken met unieke en briljante jonge regisseurs als Pema Tseden aan Jinpa en Poonpiriya aan One for the Road. Filmmaken is een leerproces voor iedereen die erbij betrokken is, en ik heb zelf FALLEN ANGELS ook veel geleerd van deze ervaringen.”

Met films als Ashes of Time, Fallen Angels en drukken. Dit is in wezen het idee van Wongs cinema; SPANNING The Grandmaster werkte u in genres als film noir en martial-artsfilm, die soms worden het gaat om een sprankelende beeldtaal die intense Wongs bekendste trilogie (Days of Being Wild, In the weggezet als inferieur. Hoopt u dat de wereld scharniermomenten in de levens van de personages Mood for Love en 2046) is volledig ondergedompeld daar inmiddels anders naar kan kijken? invoelbaar maakt in plaats van om zorgvuldig uitge- in een vat van gefrustreerde verlangens en het waan- “Waar het mij om gaat zijn de films, en niet werkte verhalen zonder al te grote pieken of dalen. beeld dat goed fatsoen belangrijker is dan je eigen de genres of hoe ze gemaakt zijn. Zoals het Het Hongkongse leven bestaat voor Wong uit drie- gevoelens. Zijn middellange The Hand (2004) laat gezegde luidt: ‘Geen enkele man steekt twee keer de dezelfde rivier over, want het is niet kwart onbeheersbare chaos en een kwart uitgekris- dit in perfecte miniatuurvorm zien. Deze oorspron- dezelfde revier en niet dezelfde man.’ Dit talliseerde momenten van helderheid en emotionele kelijke bijdrage aan het Eros-drieluik uit 2004 (met gaat op voor mij, mijn films en mijn publiek.” openbaring. Geen wonder dat zijn films zowel heel Michelangelo Antonioni en Steven Soderbergh als intens en precies als tumultueus en ongeordend aan- de andere twee makers) is uitgebreid met nieuw ma- U sprak de hoop uit dat de restauraties van uw voelen. teriaal en vertelt zo nog nauwgezetter het verhaal films een nieuwe generatie zullen inspireren. Heeft film nog wel de potentie om jongeren op van de nederige kleermakersassistent Zhang (Chen te zwepen, zoals het dat bij u deed? “Het pu- ONGRIJPBAAR HEDEN Chang), die in de jaren zestig als een blok valt voor bliek heeft nieuwe kijkpatronen aangeno- Maar het gaat Wong uiteindelijk zelfs minder om die mevrouw Hua (Gong Li), een rijke courtisane die hem men, maar cinema is cinema en mensen zul- paar heldere momenten dan om de weg naar die mo- op afstand houdt maar gevleid is door zijn aandacht. len altijd genieten van het kijken naar film.” menten, wat ervoor en erna gebeurt, zeg maar gerust Beiden staan onder spanning. Hij wil eigenlijk meer Hoe kijkt u naar een nieuwe generatie die in de rest van het leven/de rest van zijn films. Er is na- maar heeft geen ervaring – Hua: “Hoe kun je een Hongkong en elders de straat op gaat om de melijk één gevoel dat als een soort constante door al kleermaker worden als je nooit een vrouw hebt aan- wereld te veranderen? “Ik kijk ernaar zoals ik zijn films heenloopt en dat is het gevoel van gefrus- geraakt?” – en zij doet alsof ze geen problemen heeft dat altijd doe — met solidariteit en compas- treerd verlangen. Het idee dat alles misschien ooit met geld en haar gezondheid. sie.” beter was of in de toekomst weer beter zal worden en The Hand laat goed zien dat het koppel, net als HUGO EMMERZAEL dat het ongrijpbare heden alleen maar voor verbete- in In the Mood for Love, meer wil maar niet durft. ring vatbaar is, wat natuurlijk een melancholische, Hierdoor kan paradoxaal de aanraking met één hand dieptragische gedachte is. al als explosief worden ervaren. Het meest erotische Het donkerromantische denkbeeld past goed bij tableau wordt niet gevormd door de twee hoofdper- Hongkong, dat misschien wel een economische sonen samen, maar door Zhang alleen in zijn atelier grootmacht is, maar altijd een politieke speelbal is met Hua’s cheongsam-jurk. Het kledingstuk is als gebleven van mondiale zwaargewichten China en het een lege huls, perfect naar haar gevormd en een sym- Verenigd Koninkrijk, hetgeen constant vragen op- bool voor hoe ongrijpbaar ze voor Zhang blijft, ook al roept over de identiteit en de toekomst van de stad en gebruikt hij zijn handen om haar de maat te nemen haar inwoners. 2046 is letterlijk het jaar voordat en naait hij al haar gewaden. Gefrustreerd verlangen China het weer volledig te zeggen krijgt in Hongkong gevangen in één shot. en het ironisch genaamde Happy Together, niet geheel toevallig over een koppel dat niet met én niet CHUNGKING EXPRESS, FALLEN ANGELS, zonder elkaar kan, kwam uit in 1997, het jaar waarin HAPPY TOGETHER, IN THE MOOD FOR LOVE, 2046 (OPNIEUW GERESTAUREERD IN 4K) Groot-Brittannië uit Hongkong vertrok. EN THE HAND ZIJN VANAF 10 JUNI TE ZIEN IN EYE EN IN HET LAND | LEES VIA filmkrant.nl/wkw ONS DOSSIER WONG KAR WAI Een film van Heddy Honigmann

AGE IS JUST A NUMBER

VANAF 10 JUNI IN DE BIOSCOOP

www.amstelfilm.nl DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 13

De dood van journalist Jamal Khashoggi was even wereldwijd nieuws maar de verantwoordelijken bleven onbestraft. De sterke documentaire The Dissident gaat over alles rondom de gruwelijke moord. Met ranzige details, een strakke montage en thrillerachtige opbouw. DOOR THOMAS HEERMA VAN VOSS

THE DISSIDENT DE BLOEDERIGE MOORD IN HET CONSULAAT

Het gaat ongeveer zo: iemand wordt aangevallen of jonge Arabische vlogger Omar Abdulaziz aan het nauw samen met Khashoggi en probeert nu vanuit uit een vliegtuig gesleurd, er ontstaat internationale woord komt. diens gedachtegoed verslag te blijven doen van het ophef, de eerste beschuldigingen worden geuit en di- Heel naturel en toch dwingend wordt zo de context bewind in Saoedi-Arabië. Aan het einde van de docu- rect zijn daar ook felle tegentheorieën, er duikt over- van Khashoggi’s moord geschetst. Hoe de journalist mentaire spreekt hij zijn vlogkijkers toe: “Be free.” weldigend bewijs op dat aantoont dat de beschuldig- in de jaren tachtig en negentig nauw samenwerkt met Kort daarna zien we Khashoggi’s weduwe de Verenig- de inderdaad schuldig is, de ophef ettert nog wat het koningshuis in Saoedi-Arabië, zoals het konings- de Naties oproepen tot actie; nota bene Jeff Bezos be- door. En daar blijft het bij; geen straffen, geen veroor- huis verwacht (of eigenlijk: eist) van journalisten. Hoe zweert haar vervolgens bij een gedenktoespraak dat delingen. Of het nu gaat om de recente arrestatie van zijn overtuiging kantelt tijdens de Arabische Lente— ze not alone is. En voor de aftiteling begint, verschijnt een Wit-Russische journalist of de vergiftigingen van Khashoggi staat onder andere op een plein in Caïro er ook nog een uitgeschreven oproep in beeld: ‘Learn Russische activisten, het patroon is helder: dissiden- vol jonge, hoopvolle revolutionairen die handig ge- More. Take Action.’ ten van autoritaire regimes worden steeds meedogen- bruikmaken van sociale media. Niet veel later wordt Zo doet The Dissident zijn best strijdvaardig te ein- lozer het zwijgen opgelegd. die revolutie hardhandig de kop in gedrukt, waar, zo digen, al is het lastig om aan het einde van de docu- In die context moet de dood van de Saoedi-Arabi- concludeert Khashoggi, Saoedi-Arabië wel achter mentaire niet bevangen te zijn door moedeloosheid. sche journalist Jamal Khashoggi worden gezien. Toen moet zitten. Vanuit Amerika schrijft hij daarna steeds Wellicht voelt het slot van de documentaire daarom hij eind 2018 bruut werd vermoord in het Saoedi- meer stukken met kritiek op het Arabische bewind; een tikkeltje onachtzaam en langgerekt aan—er is Arabische consulaat in Istanbul, ontstond er interna- hij krijgt een enorm Twitter-bereik en intussen wordt immers niets aan of rondom de dood van Khashoggi tionale ophef. Aanvankelijk ontkende Saoedi-Arabië hij verliefd op een Turkse vrouw. dat vertrouwen rechtvaardigt. Geen van de daders is iedere betrokkenheid maar al gauw werd het officiële Dat laatste is geen zijpad dat Fogel inslaat om meer bestraft, hoewel zij op camera en audio-opnames verhaal bijgesteld en bijgesteld. De daders werden sympathie voor Khashoggi te kweken. De regisseur werden vastgelegd. Er zijn geen internationale straf- vlug terug naar Saoedi-Arabië gevlogen en er volgde hengelt nergens naar medelijden of tranen maar deze fen aan Saoedi-Arabië opgelegd en vanuit Amerika nog wat diplomatiek moddergooien—tot de aandacht opbloeiende liefde blijkt pijnlijk essentieel voor het worden onverminderd veel wapens aan het land ver- afnam en er eigenlijk niets was gebeurd. verhaal: omdat Khashoggi met haar wil trouwen, kocht. Eind 2020 ging de door de kroonprins georga- moet hij in het consulaat in Turkije zijn voor een pas- niseerde G20 gewoon door, waar de rijkste landen ter DUIZELINGWEKKEND poortaanvraag. Daar waren alle voorbereidingen voor wereld zonder uitzondering of statement aan mee- De documentaire The Dissident gaat over zowel de de moord al getroffen—er is duizelingwekkend veel deden. aanloop naar als de nasleep van de Khashoggi- bewijs voorhanden, direct gelinkt aan kroonprins Tja. Vermoedelijk neemt de macht van Saoedi- moord. Regisseur Bryan Fogel doet hetzelfde als in Mohammed bin Salman. Fogel beknibbelt niet op de Arabië pas af zodra de wereld minder behoefte heeft zijn vorige, strakke documentaire Icarus (2017), ranzige details; zo laat hij naar voren komen hoe het aan olie. Juist daarom is het belang groot van docu- waarmee hij aandacht vestigde op het beleid rond lijk van Khashoggi in stukken werd gezaagd. En dat mentaires als The Dissident, die overtuigend laten illegale doping in de Russische sportwereld. Ook nu voor de moord bewust de conferentiezaal op het con- zien welke verhalen er achter golven van verontwaar- werkt zijn aanpak opvallend goed: hij combineert sulaat is gebruikt zodat er iemand, waarschijnlijk diging en krantenkoppen schuilgaan, hoe dapper het reconstructie met interpretatie, drama met thriller, vanuit Saoedi-Arabië en misschien de kroonprins werk van Khashoggi was en hoe machteloos de wereld en vertelt zo een waargebeurd, deels al bekend ver- zelf, kon meekijken. doorgaans toekijkt terwijl de grootste schandalen zich haal op een spannende, voortdurend verrassende pal voor onze neus voltrekken. manier. Geen statische talking heads, maar cinema- STRIJDVAARDIG tografisch strakke shots van belangrijke locaties en Natuurlijk is het verhaal met The Dissident niet ver- kamers vol haatdragende Arabische internettrollen; teld of ook maar enigszins afgerond. Dat maken de THE DISSIDENT VERENIGDE STATEN, 2020 | REGIE BRYAN FOGEL | MET HATICE CENGIZ, OMAR geen droge reconstructies, maar een boeiende scènes met de in Canada wonende Abdulaziz, wiens ABDULAZIZ, AGNÈS CALLAMARD | 119 MINUTEN | mengeling van voice-overs en archiefbeelden, en broers in Saoedi-Arabïe zonder aanklacht worden DISTRIBUTIE INDEPENDENT FILMS | TE ZIEN VANAF natuurlijk van nieuwe reportage, waarbij vooral de vastgehouden, ook overtuigend duidelijk. Hij werkte 10 JUNI DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 14

KELLY REICHARDT EN JON RAYMOND OVER FIRST COW ‘FILMS OVER DE PIONIERSSAMENLEVING ZIJN EENZIJDIG’ Sinds Kelly Reichardt in 2006 doorbrak met haar tweede speelfilm Old Joy levert ze met De spreekwoordelijke small town is in First Cow een regelmaat nieuwe films af, die vroegnegentiende-eeuwse handelspost langs de Co- telkens een hoofdstuk toevoegen lumbia, de rivier waar pelsjagers, kooplui en gezanten uit diverse windstreken samenkomen met de inheem- aan haar kroniek van smalltown se bevolking en kansen proberen te grijpen of zich America. Voor haar—in de staande proberen te houden. In deze wereld van ie- woorden van de jury—“heldere der-voor-zich ontluikt tussen de Amerikaanse Cookie en de Chinese King-Lu een diepe en trouwe PREVIOUSLY UNRELEASED vriendschap. en bevrijdend onafhankelijke” First Cow is de openingsfilm van het zomer- First Cow is Reichardts zevende film, haar vijfde programma Previously Unreleased, waarin Eye esthetische visie ontving ze samenwerking met schrijver Jon Raymond en de in- Filmmuseum films vertoont die onterecht de lossing van een lang gekoesterde wens: een film ma- eerder dit jaar de Robby Müller Nederlandse bioscopen niet haalden. Lees ken gebaseerd op zijn roman The Half Life uit 2004, volgende maand meer over het programma. Award, tijdens het eerste deel van het jaar waarin ze elkaar leerden kennen, via hun we- Op filmkrant.nl onze recensies van de volgen- derzijdse vriend Todd Haynes. Ze wonen beiden in de de jubileumeditie van IFFR. Over de twee films in de reeks: Hou Hsiou-hsiens staat Oregon, waarvan de gevarieerde landschappen klassieker Flowers of Shanghai en Sin señas haar nieuwe film First Cow sprak de prominente setting leverden voor alle films die uit particulares van de Mexicaanse regisseur hun samenwerking ontsproten (Old Joy, Wendy and De Filmkrant in april via een Fernanda Valadez. Alle films in het programma Lucy, Meek’s Cutoff, Night Moves en nu dus First worden bij hun premièrevertoning ingeleid door videoverbinding met Reichardt Cow). Dat oog voor de omgeving is volgens Raymond Filmkrant-medewerkers. en haar vaste scenarist Jon dan ook precies waarin ze elkaar vonden. “In die manier van werken zit een deel van de verbondenheid die DOOR SASJA KOETSIER Raymond. we voelen.”

SCHEPPINGSMYTHE First Cow verbeeldt de kolonisatie van het Ameri- vanuit het noorden, het zuiden en het oosten en dat ‘Deze plek maak- kaanse Westen op een opmerkelijk inclusieve én ver- dát is hoe deze wereld is uitgevonden. En dat zelfs dat te nog geen deel rassend intieme manier. “In de literatuur en meer nog nationale verhaal, van nationale overheden die de in films over de pionierssamenleving is het gezichts- wereld scheppen zoals we die kennen, secundair is uit van een natie, punt erg eenzijdig”, verklaart Reichardt. “Het gaat aan een bedrijfsstructuur; dat het in werkelijkheid de er speelde een vaak over verovering, over wraak, over witte, sterke bonthandel was die al die mensen hier in eerste in- strijd tussen mannen. Dat zijn uitgesleten paden, maar als je de ca- stantie bracht.” mera op een andere plek neerzet kun je het gesprek De vanzelfsprekende rol van de inheemse bewo- allerlei verschil- over hoe je een verhaal vertelt een andere kant opstu- ners en de aanwezigheid van niet-Europese immi- lende belangen ren.” granten valt op in dit verhaal, maar dat zegt vooral Jon Raymond vertelt hoe hij op school het verhaal iets over andere films over deze periode, waarin we ze en de hiërarchie van de westwaartse expansie kreeg ingeprent. “De niet zien. “Dit is de wereld die je binnenstapt”, stelt was nog niet scheppingsmythe van Amerika bestond uit huifkarren Reichardt eenvoudig vast. “Het zou volkomen bizar die over de Great Plains trokken en beschaving naar zijn als de oorspronkelijke bewoners geen deel uit- vastgesteld. het westen brachten. Maar kijkend met mijn eigen maakten van het leven daar en de handel die er ogen was me toen al duidelijk dat dat niet klopte met plaatsvond.” Niemand was er de wereld die ik kende. Daarom wilde ik in The Half de baas.’ Life een verhaal vertellen dat niet van rechts naar TAART BAKKEN links over de kaart van Amerika ging maar van boven De aandacht die Reichardt schenkt aan de alledaagse KELLY REICHARDT naar onder en vice versa, dat mensen hier kwamen werkzaamheden en de materiële cultuur van twee- DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 15

KELLY REICHARDT EN JON RAYMOND OVER FIRST COW honderd jaar geleden is een ander in het oog sprin- veroorzaakt dat op zichzelf al een soort spanning. Ik gend aspect van haar film. “Ik zie mijzelf als een prak- vind het nog steeds fascinerend hoe je met tijd en tisch persoon die dingen begrijpt via de details. Om ruimte kunt manipuleren hoe een film ervaren wordt. het karakter van een personage over te brengen, wil ik Dat is waarschijnlijk precies waar filmmaken over dat je ziet hoe zij iets doen”, zegt ze daarover. “Onder- gaat.” tussen gebeurt er altijd nog veel meer. Dus wanneer Raymond merkt op dat een bepaalde spanning ook Cookie een taart bakt, zien we hem iets doen waar hij eigen is aan de setting van de film: “Deze plek maakte goed in is, in voor hem ideale omstandigheden: bij een nog geen deel uit van een natie, er speelde een strijd vuur, met een vriend, maakt hij iets te eten. Het is een tussen allerlei verschillende belangen en de hiërarchie moment van intimiteit waarin ik ook kan laten zien was nog niet vastgesteld. Niemand was er de baas. hoe lang het duurt om zoiets te maken, en hoeveel Daarom is het zo’n boeiend moment.” Reichardt weet moeite hij erin stopt. Wanneer je acteurs iets geeft die spanning in dialogen en interacties perfect te van- wat concentratie vereist, dan zijn ze er echt. Mensen gen. “Macht is iets wat altijd aan het schuiven is”, ob- iets zien doen of maken, daar haal ik heel veel uit. Het serveert ze. “De machtsbalans kan binnen een ge- is ook leuk om te filmen.” sprek veranderen. Het ene moment ligt de een boven, Hoofdrolspelers John Magaro en Orion Lee brach- dan zegt iemand iets en keert het helemaal om.” ten ter voorbereiding op de shoot een paar dagen op locatie door, in kostuum, om het dagelijkse leven van HOMMAGE hun negentiende-eeuwse personages in de vingers te Reichardt draagt First Cow op aan haar vriend en col- krijgen: “Ze moesten dingen weten en kunnen die ze lega Peter Hutton. Naast experimentele, contempla- nooit hadden geleerd, en omdat de draaiperiode kort tieve landschaps- en stadsportretten schoot hij meer- was, was het belangrijk dat ze vanaf het begin com- dere films op schepen, waar hij aan het begin van zijn fortabel in hun kleren zaten en met hun gereedschap- carrière jarenlang als stuurman werkte om zijn film- pen overweg konden.” studie te bekostigen. “Het lange openingsshot van een vrachtboot is een hommage aan hem, het is mijn Peter TIKKENDE KLOK Hutton-moment”, vertelt ze. Hutton overleed in 2016, In lijn met de rest van Reichardts oeuvre is de plotlijn vlak voordat Reichardt aan First Cow begon. “Het is de van First Cow zo subtiel dat je makkelijk zou kunnen eerste film die ik niet met hem heb kunnen bespreken. denken dat er weinig bijzonders gebeurt. Toch is op Ik mis zijn stem, maar als ik aan het filmen ben, hoor veel momenten de spanning te snijden; want voor ik hem in mijn hoofd. Hij vertelt me dat ik de tijd moet mensen die niets hebben om op terug te vallen, zijn de nemen en vertrouwen moet hebben in mijn eigen be- risico’s al snel enorm. Hoe ze haar minimalistische nadering—wat erg aardig van hem was om te zeggen, scènes telkens zo spannend weet te krijgen? “Het vooral omdat hij een bijzonder scherp criticus was! Ik heeft allemaal te maken met tijd en hoe je daarmee ben dankbaar dat ik hem tien jaar heb gekend.” De werkt”, zegt ze. “We zijn allemaal zo goed thuis in de connectie met Reichardts oeuvre is subtiel maar niet verhalende film dat er volop verwachtingen zijn en te missen, ook niet in deze historische ‘avonturenfilm’ klokken die binnenin ons tikken, en die klok loopt over vriendschap en kapitalisme; want het geduldige vandaag de dag behoorlijk snel. Dus als je daar wat landschap waarin de personages opbloeien, wordt uit- aan rommelt, of niet geeft wat er wordt verwacht, dan eindelijk de verteller van dit verhaal.

plex en ingenieus als een spinnenweb. pelsjagers (“Allemaal op zoek naar het zachte zijn weinig filmmakers die op zo’n beschei- FIRST COW First Cow, gebaseerd op het boek The goud”, aldus King-lu) gehaald door de be- den manier zulke grote thema’s agenderen. Half-Life (2004) van Reichardts vaste scena- langrijkste handelaar in de streek (Toby Jo- First Cow gaat over ras en klasse, immi- rist Jon Raymond, draait om de vriendschap nes), voor melk in zijn thee. Cookie en gratie en diversiteit, mens en natuur. Rei- Een film als tussen Otis ‘Cookie’ Figowitz (John Magaro) King-lu melken haar ’s nachts stiekem en chardt bouwt een nest voor haar personages, en King-lu (Orion Lee) in het Oregon van bakken met de melk oily cakes, een soort een spinnenweb waaruit ze genoeg draden 1820, bevolkt door pelsjagers en avonturiers. oliebollen: een delicatesse in dat land van weer wegtrekt, zodat ze er nooit in gevangen een nest In de ingetogen plot speelt een koe de hoofd- modder en lompen. zitten. Je zou haar films daden van zoiets rol. Die koe zat overigens niet in het boek. De nadrukkelijke aanwezigheid van perso- wonderbaarlijks, dierbaars en mysterieus als Kelly Reichardts nieuwe film is een alter- Dat zegt veel over Reichardts werkwijze, die nages, en acteurs, van Blackfeet- en Nec vriendschap moeten noemen. Iets wat zo natieve western die grote, gewelddadige je ook wel met het bouwen van een nest of Perce-achtergrond – de volkeren die sinds veilig is als een nest, zo fragiel als het rag dat thema’s als ras en klasse agendeert aan de het spinnen van een web kunt vergelijken. Er mensenheugenis op de Great Plains van dauwdruppels opvangt die het hele univer- hand van een uitzonderlijk teder verhaal gaat veel tijd en aandacht zitten in de con- Noord-Amerika en het Columbia-plateau sum weerkaatsen, en een snaarinstrument over zoiets wonderbaarlijks en mysterieus structie, maar als het af is, ziet het er volko- wonen – geeft een diepe historische dimensie wordt voor lichtstralen. En laat zien hoe als vriendschap. men natuurlijk uit. aan de geschiedenis van de joodse Cookie en veerkrachtig en tegelijkertijd hoe kwetsbaar First Cow neemt de tijd om de setting van de Chinese King-lu en al die andere immi- dat allemaal is. Kelly Reichardt opent First Cow met deze de film te schetsen, Cookie en King-lu te in- granten aan de Amerikaanse westkust. Sub- DANA LINSSEN woorden van William Blake: “The bird a nest, troduceren, en dan nog meer tijd om ze weer tiel maar onverzettelijk draait First Cow zo the spider a web, a man friendship.” Op het op elkaars pad te brengen. Hun vriendschap het frame van de western om. Op een FIRST COW VERENIGDE STATEN, 2019 | REGIE eerste gezicht spreekt het in simpele be- is al een vriendschap voordat ze vrienden fijnzinnige manier wordt een bepaald KELLY REICHARDT | MET JOHN MAGARO, ORION LEE | woordingen over iets wat even simpel lijkt: zijn. Toeval wordt lot. De belangrijkste fron- vooruitgangsgeloof omgebogen, als om te 122 MINUTEN | DISTRIBUTIE: THE SEARCHERS/EYE de vogel zijn nest, de spin zijn web, de mens tier in First Cow is de onmetelijkheid van het zeggen: er waren hier al mensen, en er (PREVIOUSLY UNRELEASED) | TE ZIEN VANAF 17 JUNI | vriendschap. Maar als je het begint te ont- menselijk hart. kwamen ook mensen van de andere kant. Om LEES DE VOLLEDIGE VERSIE VAN DIT ARTIKEL OP rafelen, ontvouwt zich een wereld even com- De koe is naar die kleine gemeenschap van te zeggen: de wereld is niet plat maar rond. Er filmkrant.nl DE FILMKRANT FOTO MARK DE BLOK #437 JUNI 2021 16

BAD LUCK BANGING OR LOONY PORN DE MAATNEMENDE SAMENLEVING DE MAAT GENOMEN

In Gouden Beer-winnaar Bad geen van beide categorieën. De film, afgelopen het dansen. Ze wordt op het matje geroepen op de februari zeer terecht de winnaar van de Gouden Beer eliteschool waar ze lesgeeft en er barst een media- Luck Banging or Loony Porn laat op het filmfestival van Berlijn, speelt zich wel heel stormpje rond haar los. Radu Jude een sociaalrealistisch duidelijk af tijdens die pandemie, maar hij gáát er niet Zoals in al zijn recente werk vertelt Jude dit verhaal over. niet rechttoe-rechtaan, maar kiest hij een radicalere drama genadeloos botsen op een En toch ook weer wel. Er is geruzie over mondkap- vorm. De film bestaat (na die porno-proloog) uit drie satirische geschiedenisles en een jes, gesteggel over complottheoriën, geklaag over delen, compleet anders van stijl en toon en toch een vaccinaties. Maar dat zijn slechts speldenprikjes; het naadloos geheel. In het eerste deel zien we hoe Emi theatrale farçe. Het resultaat is grotere doelwit dat Jude voor ogen heeft is een maat- door Boekarest loopt; het tweede bestaat uit een reeks springerig, intellectueel, schappij waarin iedereen elkaar constant de maat zit scherp ironische encyclopedische vignetten; en in het te nemen. Met als ultieme, meesterlijke ironie dat de theatraal gestileerde slotstuk moet Emi zich op een messcherp en sardonisch. regisseur zelf zijn maatschappij ook weer flink de ouderavond verantwoorden tegenover een nogal hy- DOOR JOOST BROEREN-HUITENGA maat neemt. Laten we het cancelen nu maar eens pocriet stel heetgebakerde vaders en moeders. cancelen, lijkt hij te betogen. Jude laat zijn sociaalrealistische drama genadeloos botsen op een satirische geschiedenisles en een farçe. Tijdens de lockdown van het afgelopen jaar zijn er PONTIFICALE PENIS Het resultaat is springerig, intellectueel, hoogdra- grofweg twee soorten films gemaakt. Ten eerste: films De aanjager van de plot is niet de lockdown of de pan- vend, sardonisch. Zoals ook Jude’s vorige films die de lockdown expliciet als uitgangspunt nemen, demie of die vaccinatiecomplotten, maar een ander Scarred Hearts (2016), “I Do Not Care If We Go Down van Zoom-horror Host (Rob Savage, 2020) tot Paula hedendaags heet hangijzer: porno. Bad Luck Banging in History as Barbarians” (2019) en Uppercase Print van der Oests Facetime-romkom Love in a Bottle (zie opent in flagrante, met het amateurseksfilmpje dat (2020) dat waren. Die kregen in Nederland geen regu- pagina 52). En ten tweede: films die weliswaar onder middelbare-schooldocent Emi (Katia Pascariu) met liere bioscooprelease. Dat Bad Luck Banging het nu lockdown-restricties en corona-richtlijnen werden haar man maakt, en dat haar duur komt te staan. Jude wel tot in zalen door het hele land schopt, zal met het gemaakt, maar daar niets van laten zien. Geen mond- laat het filmpje in zijn geheel zien, en wie voorbij de prikkelende onderwerp te maken hebben, en vast ook kapje in beeld, heel hard doen alsof de wereld nog bij pontificale penis kijkt, ziet vooral de charmante, en- met die Gouden Beer. Maar het is ook gewoon een het oude normaal is. thousiaste stunteligheid waarmee het stel een por- teken dat Jude er in deze film beter dan ooit in slaagt Radu Jude’s Bad Luck Banging or Loony Porn no-avontuur probeert te creëren. Maar als het filmpje om alle elementen, citaten en sferen die hij erbij (Babardeala cu bucluc sau porno balamuc) past in (tegen Emi’s zin) online opduikt, zijn de poppen aan sleept tot een geheel te smeden. DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 17

Ophouden

COLUMN | Carmen Felix schrijft over genre, DE MAATNEMENDE SAMENLEVING niche en mainstream. Dat is het. Dat is de DE MAAT GENOMEN intro.

Eindelijk is het zover, na maanden vegeteren op Van die drie delen voldoet alleen het eerste nog enigs- Banging alleen nog in het eerste deel, een meesterlijke onze grijze hoekbank, doorligplekken creërend zins aan de stijlkenmerken van de noul val românesc, korte film op zich. Emi loopt over straat, duikt af en terwijl we door onze zes streamingservices de (inmiddels niet meer zo) nieuwe golf Roemeense toe een winkel in, heeft een verhit telefoongesprek heen klikten: we mogen weer naar de bioscoop! filmmakers die vanaf 2004 furore maakten. Het is een met haar man, gaat langs bij haar ouders. Tussen neus Disney+, Prime en HBO, jullie waren echte label dat vooral door de internationale filmindustrie en lippen door geeft Jude de benodigde informatie kameraden, bedankt! Videoland en Netflix, met jullie voelde het soms als gore, teleurstellende werd opgelegd, en het was altijd al een reductie om over plot en personages, maar in beeld ligt de nadruk seks en ik denk dat het beter is als we even makers als Cristi Puiu, Corneliu Porumboiu en Cris- op iets anders. afstand van elkaar nemen de komende tijd. tian Mungiu over één kam te scheren. Maar toch: die Steeds weer glijdt de camera weg van Emi om de- Cineville-pas? Babe, ik heb je gemist, kom films deelden iets. Kort gezegd: het zijn documentai- tails uit het straatbeeld te plukken. Een bloem die reconnecten met me. re-achtig gefilmde, rauw-realistische drama’s waarin weerbarstig door beton groeit. Reclameborden vol met Als ik iets miste de afgelopen maanden, dan was het wel in het donker zitten met een papie- wordt getoond welke uitwerkingen de Roemeense po- porno-achtige beelden als achtergrond voor de mora- ren beker voor veertig procent gevuld met litieke omwentelingen van de afgelopen decennia listische heksenjacht waarmee Emi wordt geconfron- peperdure, gele M&M’s. Niks zo rustgevend als hadden op gewone burgers. teerd. Of een immense Hummer die midden op een jezelf midden op de dag trakteren op een film zebrapad parkeert, en waar vervolgens een onooglijk met Mads Mikkelsen die je niet eens per se wil HUMMER en mank oud kereltje met veel moeite uit klautert. zien maar nu hij blijkbaar om 14.30 in je favoriete bejaardenbioscoop (missed you, Rialto!) Jude werd na zijn speelfilmdebuut The Happiest Girl draait, laat je alles vallen om er als de wiede- In the World (2009) ook tot die stroming gerekend. Al ONUITGESPROKEN weerga heen te gaan. Ja, de bioscoop is voor mij in die film is echter ook het mediabewustzijn terug te Het zijn zaadjes die Jude plant, die vervolgens ont- wat voor een ander misschien wel een meu- zien dat zijn werk meer en meer zou gaan kenmerken, spruiten in de slotakte. Jude voedt ze met het mid- rende sportschool is. Of een kinderloos uitje bijvoorbeeld in een scène die benadrukt hoe voor een dendeel, een formalistisch kunststukje waarin een naar de Sligro voor een overwerkte single moeder? Ik kom er tot rust, krijg er energie, voel me commercial elk detail van het beeld wordt gemanipu- brede waaier aan maatschappelijke en historische er comfortabel en kan eventjes negentig minu- leerd. Met elke film lijkt Jude zich verder van het rea- gevoeligheden van gortdroog ironisch commentaar ten m’n bolle brein uitzetten. lisme van zijn collega’s af te bewegen, en meer rich- worden voorzien, door ze te presenteren in encyclo- Toch zijn er wat dingen die ik even op een rij- ting Brechtiaanse confrontatie. Intussen is hij ook een pedisch aandoende definities die dat wat normaal tje wil zetten. Aangezien de Filmkrant voorna- steeds scherper criticaster van zijn samenleving ge- onuitgesproken blijft expliciet maken. De Roemeense melijk in en rondom de bioscoop wordt gelezen wil ik al mijn mede-zaalbezoekers graag oproe- worden. orthodoxe kerk: “Bondgenoot van alle dictaturen.” pen onmiddellijk op te houden met... Dat documentaire-achtige is er in Bad Luck Kinderen: “Politieke gevangenen van hun ouders.” ...je schoenen uittrekken. Ik heb geen Het wedijvert met de scherpe media-analyses van behoefte aan jouw odeur. En al helemaal niet je Adam Curtis (maar dan uitbundiger), de politiek be- zweetkakkers achterlangs op m’n armleuning laden montages van Jean-Luc Godard (maar dan zon- leggen als je geen ruzie wilt. ...naast mij of voor mij in de rij op je felle Een bloem die der diens gewichtigdoenerij), de pesterijen van Lars telefoonscherm te kloten. Het leidt me onwijs von Trier (maar dan niet zo depressief). af en ik zal onmiddellijk beginnen met het bera- weerbarstig door En dan is er nog die slotakte, waarin Emi de con- men van fysiek geweld als je het blijft doen. frontatie aangaat met de ouders die om haar ontslag ...verkouden, hoestend, niesend, schrapend, beton groeit. schreeuwen. De theatrale discussie van dik drie kwar- kuchend op komen dagen. Als corona ons iets heeft geleerd: blijf gewoon thuis man. Reclameborden tier is Jude ten top: citaten van Freud, Foucault en ...te laat komen. Blijf dan gewoon helemaal vol porno-achtige Thomas van Aquino wedijveren met opborrelende weg. Dat krampachtige halve bukwerk ziet er misogynie en antisemitisme, gelardeerd met een do- ook alleen maar dom uit, je loopt alsnog pontifi- beelden. Of een sis vrolijke onderbroekenlol. Zelfs de mondkapjes die caal door het beeld. de personages op hebben, kunnen drager worden van ...onnodig dicht bij mij komen zitten als we immense Hummer de enige twee mensen in de zaal zijn. een scherpe grap. ...luid eten. die midden op een Tot aan het eind van de film (of eigenlijk: de eindes ...luid praten. van de film) blijft Jude de kijker op het verkeerde been ...luid laten weten (vaak door middel van zebrapad parkeert, zetten, zodat hij de verantwoordelijkheid bij óns legt. aanstellerige keelgeluiden) hoe vet of kut je de Emi’s lot sleept ons mee, maar Jude wil een groter film vindt, terwijl hij nog gaande is (bewaar dit en waar een on- voor je Letterboxd-review, liefie – ik ben nog ooglijk en mank punt maken. Dat borrelt al in die documentaire lij- een mening aan het vormen). kende straatbeelden naar boven, en krijgen we uitein- Feit blijft: ik kom hier om vermaakt te wor- oud kereltje uit delijk op ons eigen bord. Genadeloos legt hij de hypo- den. Ik vind het hartstikke leuk als mensen crisie bloot van een maatschappij die zich drukker meeleven met een film en moeten lachen of Het zijn schrikken of naar adem happen, maar enige klautert. maakt om een naakte borst dan om haar stelselmati- vorm van negatieve aandacht vragen van je zaadjes die Jude ge, kapitalistische uitholling. medebioscopers kan bij mij alleen maar rekenen op een ziedende ssssssst. Oh, en in vredes- plant, die vervol- BAD LUCK BANGING OR LOONY PORN naam, als ze Grolsch bier verkopen, wees dan gens ontspruiten (BABARDEALA CU BUCLUC SAU PORNO BALAMUC) niet die douchelord die het uitermate vet vindt ROEMENIË/KROATIË/TSJECHIË/LUXEMBURG, 2021 | op een cruciaal moment die dop te ploppen. in de slotakte. REGIE RADU JUDE | MET KATIA PASCARIU | 106 Niemand is onder de indruk, niemand vindt jou MINUTEN | DISTRIBUTIE SEPTEMBER FILM | TE ZIEN cool, zet thuis gewoon RTL7 op en doe het daar. VANAF 1 JULI Wij willen gewoon van de film genieten. CARMEN FELIX DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 18

‘VOOR MIJ JASMILA ŽBANIĆ OVER QUO VADIS, AIDA? zijn door de geesten van het verleden. In een poging die geesten te verdrijven confron- IS OORLOG teert Žbanić ons in het meesterlijke Quo vadis, Aida? met de bron van dit trauma. Met hetzelfde oog voor detail als László Nemes’ Son of Saul (2015) laat ze zien hoe in juli 1995 de Bosnische stad Srebrenica wordt belegerd door Servische troepen van generaal Ratko JASMILA ŽBANIĆ NIET Mladić en hoe Nederlandse militairen van de Verenig- de Naties schijnbaar machteloos toekijken terwijl de Bosnische moslims in levensgevaar verkeren. Žbanić, Met haar indrukwekkende vijfde die jarenlang research deed, doet niet alleen de feite- speelfilm stort de Bosnische SEXY’ lijke en militaire gebeurtenissen eer aan, maar weet in de chaos van het moment ook de emoties en gemoe- regisseur Jasmila Žbanić zich in Trauma. Als er één woord de films van Jasmila Žbanić deren onder de Bosnische slachtoffers te verbeelden. samenvat is het dat wel. Al wist de Bosnische regis- Dat doet ze door dicht bij haar hoofdpersonage te de genocide van 1995 in seur daar in haar eerdere films altijd slim omheen te blijven, de Bosnische VN-tolk Aida Selmanagic (Jasna Srebrenica. Ze filmt voor het filmen. Een verhaal over een gemankeerde moeder- Djuricic) die tussen twee vuren zit. Ze is in dienst van dochterrelatie in het Gouden Beer-winnende Grbavi- de Nederlandse militairen maar voelt zich ook ver- eerst waar ze voorheen altijd ca (2006), een getroebleerd huwelijk in On the Path antwoordelijk voor haar Bosnische medemensen en omheen filmde: de oorlogs- (2010) en een uit de hand gelopen vakantie in For familie die zich, opgejaagd door de Servische solda- Those Who Can Tell No Tales (2013) delen bijvoor- ten, buiten de VN-basis verzamelen. De film is in eer- trauma’s die de Bosnische samen- beeld allemaal hetzelfde oorsprongsverhaal. ste instantie een krachtige verbeelding van haar moed leving voorgoed hebben getekend. Zonder het expliciet in beeld te brengen raakte en daadkracht, maar verandert gaandeweg in een hui- Žbanić steeds opnieuw aan de traumatische nasleep veringwekkende verkenning van haar groeiende “Het is menselijk weg te drukken van de Bosnische oorlog en de genocide van 1995 in machteloosheid. wat ons pijn doet, maar ik wil Srebrenica, waarbij in totaal meer dan honderdduizend mensen om het leven kwamen. Het is een zwarte Uw eerdere speelfilms en documentaires gaan over de na- onze wonden juist openbaren, pagina die zowel binnen Bosnië als in de rest van sleep van en herinneringen aan de oorlog en genocide in zodat volgende generaties niet Europa vaak genegeerd, ontkend en vergeten wordt. 1995. Met Quo vadis, Aida? filmt u voor het eerst het con- Als een soort onzichtbare krachten sluimeren die flict zelf. Waarom nu? “Dat het nu zo’n vijfentwintig dezelfde pijn hoeven te voelen.” trauma’s in de melancholische en meeslepende ver- jaar na dat moment is, speelt niet zo’n grote rol. Dat DOOR HUGO EMMERZAEL halen die Žbanić nu vertelt, alsof haar films bezeten Srebrenica zo goed als vergeten was, is wél belangrijk voor me. De film maakt het hopelijk mogelijk mensen eraan te herinneren dat dit gebeurd is, hoe dit gebeurd is en hoe Europa sindsdien heeft weggekeken. Ik was een tijd geleden bij een evenement van de European Film Academy, waar een spreker zei: “Europa is fantastisch omdat we al jaren geen oorlog hebben gehad.” Toen heb ik wel gezegd dat er in 1995 honderdduizend mensen om het leven zijn gekomen. Ik hoop niet alleen DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 19

JASMILA ŽBANIĆ OVER QUO VADIS, AIDA?

dat deze film helpt met het herinneren, maar dat het seerd op de verhalen van daadwerkelijke slachtoffers. beelden van de oorlog. Voor mij is oorlog niet sexy. Ik publiek ook empathie voelt voor de personages en wat Mijn Aida is een fictief personage, maar wel één die eer zie niets goeds in oorlog, hooguit banaliteit, geweld en zij hebben moeten doorstaan.” doet aan de gebeurtenissen en emoties van die dag.” een platform voor sociopaten. We probeerden al die shit te vermijden en ons te focussen op de mensen.” Uw eerdere films laten niet alleen zien hoe moeilijk het voor In uw eerdere films spelen vrouwen ook altijd de hoofdrol. mensen in Srebrenica is te vergeten, maar ook hoe moeilijk Waarom? “Ik heb vrouwen ontmoet die de verschrik- In de film zien we de omstreden Nederlandse VN-kolonel het is voor buitenstaanders om te herinneren. “Ontken- kelijkste dingen hebben meegemaakt. Sommigen heb- Thom Karremans zijn beruchte woorden “don’t shoot the nen is een complexe zaak, omdat het een politieke ben meer dan zes zonen verloren, anderen zestig fa- piano player” uitspreken en zich zo onttrekken aan enige strategie is. Omdat dit zich in Europa afspeelde, onder milieleden. Zij hebben een gedenkplaats voor Srebre- verantwoordelijkheid. Hij heeft een interessante connectie het toeziend oog van Europese politici, is het ook iets nica opgericht en gaan daar elk jaar naar toe. Ze heb- met Aida die eigenlijk de echte pianospeler van het verhaal Europees om er nu niet meer bij stil te staan en er dus ben te maken met extreemrechtse politici die hun leed is. Hoe kijkt u naar die personages? “De pianospeler zegt geen lessen uit te trekken. Er is een fantastisch boek niet erkennen. En nog steeds denken ze niet aan eigenlijk: ik kon er niets aan doen. Tegelijkertijd be- van Florence Hartmann, Peace and Punishment, wraak. In Srebrenica zijn 8372 mensen vermoord en seffen we allemaal wel dat, als Karremans ook maar waarin zij de politieke beslissingen achter de impo- niemand nam wraak. Ik weet niet waar ze hun kracht een beetje anders gehandeld had, gebeurtenissen an- tentie van de Verenigde Naties analyseert. We weten en menselijkheid vandaan halen. Zij inspireren mij en ders hadden kunnen verlopen. Aida gebruikt dat ex- dat diezelfde machten vandaag nog in Europa opere- geven mij de kracht deze films te maken.” cuus nooit. Ze was misschien te druk bezig met het ren. Voor mij blijft dan ook de vraag: als Srebrenica nu redden van haar familie. Ze is geen heilige, want ze kan zou gebeuren, hoe zou Europa dan reageren? Ik ben De genocide van Srebrenica is in uw films altijd een soort niet iedereen redden en dat is voor mij precies waar dit bang dat het niet anders zou gaan.” onzichtbare kracht die het verhaal voortstuwt. Hier stort u verhaal over gaat. Ik laat eigenlijk een soort krimppro- zich volledig in dat moment. Hoe was die confrontatie voor ces zien: eerst probeer je de stad te redden, dan alleen De positie van Aida als tolk is slim gekozen, omdat ze een u als filmmaker en hoe wilde u dit moment in beeld bren- je eigen straat, dan alleen je familie en dan alleen maar brug vormt tussen de VN en de Bosniërs. Baseerde u zich op gen? “Er waren veel valkuilen. Ik sta erg dicht bij dit één persoon. Je krimpt, krimpt en krimpt tot het mo- een bestaand persoon? “Er was een boek dat ten grond- verhaal, dus het eerste wat ik nodig had was afstand, ment dat je maar één goed ding kan doen. Dat krimpen slag lag aan de film, Under The UN Flag van Hassan zodat mijn woede niet in de weg zou staan van het ver- vind ik zo verschrikkelijk. Dat staat in contrast tot Nuhanović. Hij was destijds een tolk en zijn familie tellen van het verhaal zoals het gebeurde. Mijn blik op Karremans die de kans had nee te zeggen tegen Mla- werd de Nederlandse basis uitgezet. We begonnen met dit ene moment is altijd een menselijke geweest: mijn dic, die had kunnen voorkomen dat mensen op bussen de tolk, omdat we inderdaad iemand zochten die tus- cameravrouw en ik richtten ons steeds op de mensen werden gezet, die de Serviërs buiten de VN-basis had sen die twee werelden balanceerde; een ambivalente en vermeden de spektakelbeelden van de oor- kunnen tegenhouden. Hij had macht. Hij was niet positie. Vervolgens hebben we aan de hand van uitge- log. Te vaak zie ik dat filmmakers, zelfs als ze anti- slechts een pianospeler.” breide research zo goed als alle gebeurtenissen geba- oorlogsfilms maken, plezier of eros halen uit het ver-

‘Ik heb vrouwen QUO VADIS, AIDA? ontmoet die de verschrikkelijkste Het gevoel van een naderende genocide

dingen hebben Na De Oost behandelt ook Quo vadis, Aida? kijkgaten priemen en de camera wegrijdt om Oost ontbreekt. Alleen stoort het dat men- een Nederlands trauma. Maar Jasmila de gruwel naar de klankband te verwijzen. selijkheid en nuance geweerd werden uit dit meegemaakt. Žbanić bekijkt de tragische gebeurtenissen Terwijl een in magisch-realisme gedrenkte portret van stuur- en ruggengraatloze Sommigen heb- van Srebrenica door de ogen van een epiloog ‘personages’ en geesten uit het ver- VN-militairen. Het leven is immers inge- Bosnische tolk. leden samenbrengt in een door kinderen op- wikkelder en meer ambigu dan (deze) film. ben meer dan zes gevoerd ‘zien en niet-zien’ toneeltje. Quo vadis, Aida? is geen intense helletocht Het leven is geen film. Dat vergeten filmma- Die zelfbewuste, filmische aanpak levert zoals Come and See (Elem Klimov, 1985) of zonen verloren, kers nogal eens wanneer ze een (historische) nevenschade op. Samen met authenticiteit The Painted Bird (Václav Marhoul, 2019) of menselijke tragedie omtoveren in cinema. verdwijnt ook morele en emotionele com- heldenverhaal als Hotel Rwanda (Terry anderen zestig Getuige Quo vadis, Aida? waar scenarist- plexiteit uit beeld. We kijken via de ogen van George, 2004), maar een oorlogsdrama dat regisseur Jasmila Žbanić (Grbavica, On the leraar en tolk Aida naar de kafkaeske bureau- ons met minimale pathos en sentiment on- familieleden. Path) een genocide (de moord in 1995 op cratie (bevelvoerders gaan na loze dreige- derdompelt in met de genocidegruwel ver- In Srebrenica zijn 8372 Bosnische moslims) oproept via een menten op vakantie, lijstjes zijn heilig) en de bonden gevoelens van angst, afschuw en constant aan film herinnerend drama. destructieve logica van haat en racisme. tristesse. Aangevuld met het besef dat de 8372 mensen ver- Er is een hoofdpersoon die transformeert Hallucinant, maar Aida’s lotgenoten blijven communicatie tussen alle betrokkenen niet van stille getuige (“zwijg, je bent enkel tolk”) anoniem opgejaagd vee. Ook al omdat Žba- mank loopt omdat ze tolken nodig hebben moord en niemand tot kinetische actieheld die dankzij haar nić focust op (het gezicht van) een vrouw die maar omdat ze weigeren te luisteren naar el- badge ongehinderd rond rent over de verbeten vecht voor het leven van haar man kaar. Dat gebeurt efficiënt via een rudimen- nam wraak. Ik VN-basis. Een Servische generaal die gena- en twee zonen. taire plot maar ook al te nadrukkelijk via deloze uitroeiingsdrang verbergt achter een Net zoals alles moet wijken voor Aida’s knipogen naar film. Kunstmatigheid ver- weet niet waar ze strak stoer masker, terwijl hij constant een strijd en intensiteit (met “ik ben slechts de zwakt de overtuigingskracht. hun kracht en meelopende cameraploeg regisseert. En ka- tolk” negeert ze elke smeekbede), verdwijnt IVO DE KOCK rikaturale Nederlandse figuranten, militai- door Žbanićs focus ook elk greintje persoon- menselijkheid ren gespecialiseerd in wegkijken, passief lijkheid uit de machtelozen (zwijgzaam afge- blijven of verraad plegen. Zoals kolonel voerde mannen en vrouwen) en elke empa- vandaan halen.’ Thom “ik ben slechts een pianospeler” Kar- thie voor de marionetten in het geopolitieke QUO VADIS, AIDA? NEDERLAND/BOSNIË- remans. “De echte film begint zo dadelijk” spel (de ook letterlijk bleke Dutchbatters). HERZEGOVINA, 2020 | REGIE JASMILA ŽBANIĆ | 102 zeggen Servische soldaten wanneer ze weg- Het is verdedigbaar dat het Nederlandse MINUTEN | MET JASNA ĐURIĆIĆ, JOHAN HELDENBERGH, gevoerde moslims achterlaten in een geïm- trauma niet centraal staat en prima dat het BORIS ISAKOVIĆ, RAYMOND THIRY | DISTRIBUTIE proviseerde bioscoop, geweerlopen door als empathie vermomd zelfbeklag van De CINÉART | TE ZIEN VANAF 1 JULI DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 20 NEDERLANDSE DADERS DE OOST IN CONTEXT Met De Oost is er eindelijk een EN INDONESISCHE film over de gewelddadige koloniale erfenis van Nederland. Indonesiërs gebruiken populaire HELDEN cultuur al decennia en op grote populaire cultuur is ontstaan over de bezetting en de perjuangan eindigde halverwege de jaren zestig, maar schaal om de bezetting en de onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949). Waar Neder- een nieuwe golf verscheen tijdens het tijdperk van onafhankelijkheidsoorlog te land duidelijk worstelt om in het reine te komen met Suharto en duurde tot begin jaren negentig. zijn koloniale erfenis, gebruiken Indonesiërs op grote Typisch aan de Nieuwe Orde film perjuangan is de herinneren, beschrijft media- schaal populaire cultuur om het verleden te herinne- focus op heldendom om de nationale identiteit te be- wetenschapper Arnoud Arps. ren. Film speelt daarin een centrale rol. vestigen. In Indonesische B-films uit de jaren zeventig en tachtig over de onafhankelijkheidsoorlog wor- DOOR ARNOUD ARPS FILM PERJUANGAN den Nederlanders bijvoorbeeld vaak stereotiep Al kort na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1945 afgebeeld als gewelddadig, grof en immoreel. Indone- verscheen er een eerste golf van oorlogsfilms over de siërs worden juist voorgesteld als beleefd, vroom en onafhankelijkheidsstrijd, de zogeheten film perjuan- typische volkshelden. Zelfs in recente films over de gan of ‘strijdfilms’. In het algemeen draaien deze films onafhankelijkheidsoorlog vind je die stereotypen te- om een groep vrijheidsstrijders die vechten tegen het rug, al krijgen ze vaak wel een modern jasje. Nederlandse leger. Het accent ligt meestal op Indone- Dit verdient enige nuance: de vele films over de sische heldendom en nationale ijver. Deze films waren onafhankelijkheidsstrijd vertellen niet allemaal het- een wezenlijk onderdeel van de geboorte van de Indo- zelfde verhaal op dezelfde manier. Representaties van nesische filmindustrie. Zo verscheen in 1950 Usmar de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog verschillen Ismails Darah dan doa (‘Bloed en gebed’) over de door onder andere als gevolg van de controle die opeenvol- kapitein Sudarto geleide Siliwangi-divisie, een elite- gende Indonesische regeringen uitoefenden op de divisie van het Indonesische leger. De film wordt be- filmproductie. Door de politieke omwentelingen die schouwd als de eerste Indonesische film en 30 maart, Indonesië na de onafhankelijkheid doormaakte is de de eerste opnamedag van de film, is uitgeroepen tot oorlog uiteenlopend herinnerd. Twee films die ge- de Indonesische nationale dag van de film. maakt zijn tijdens het autoritaire Suharto-tijdperk Darah dan doa was de eerste film over de Indonesi- zijn illustratief. Serangan fajar (‘Aanval bij dageraad’, sche revolutie, maar zeker niet de laatste. Het was ook Arifin C. Noer, 1982) en Janur kuning (‘Gele kokos- niet de laatste oorlogsfilm van Ismail zelf. Zo behan- nootbladeren’, Alam Surawidjaja, 1980) zetten Suhar- delde hij in Enam djam di Jogja (‘Zes uur in Yogyakar- to als nationale held neer, maar werden later bekriti- ta’) de belegering van Yogyakarta in 1949 en in het seerd voor het creëren van een valse geschiedenis bijzonder de Serangan Umum 1 Maret 1949 (‘Alge- waarin de militaire rol van Suharto tijdens de onaf- meen offensief van 1 maart 1949’). De keuze om juist hankelijkheidsoorlog werd overdreven. dit offensief te verbeelden is vanuit Nederlands perspectief misschien merkwaardig. Nadat Yogyakarta NIEUWE STRIJDFILMS door Nederlandse soldaten was ingenomen tijdens Bijna twintig jaar na de laatste film perjuangan ver- Operatie Kraai, begonnen Indonesische vrijheids- scheen in 2009 een nieuwe strijdfilm: Yadi Sugandi’s strijders in de vroege ochtend van 1 maart 1949 een Merah putih (‘Rood en Wit’). Twee films volgden, offensief. Het lukte hen om de macht over de stad te- die samen de inmiddels befaamde Merdeka-trilogie rug te krijgen maar na zes uur trokken ze zich terug. (‘Vrijheidtrilogie’) vormen. Die draait om een groep Op papier is het een nederlaag, maar in de Indonesi- Indonesiërs die bij het leger gaan om tegen de Neder- sche populaire cultuur wordt dit offensief herinnerd landers te vechten. Het zijn archetypische oorlogs- als een ideologisch kantelpunt in de strijd voor onaf- films; misschien dat ze juist daarom uitgroeiden tot hankelijkheid. kaskrakers. Het was het startschot van een nieuwe golf film perjuangan met films uit verschillende genres, die NATIONALE IDENTITEIT het verleden elk op hun eigen manier herinneren. In een interview met Humberto Tan direct na de Tijdens het bewind van Suharto, de Nieuwe Orde Bijna altijd wordt een westerse antagonist opge- online persvertoning van De Oost van Jim Taihuttu, (1966-1998), werd Ismail geprezen als de ‘vader van voerd met een achtergrondverhaal waarin Europese verwonderde hoofdrolspeler Martijn Lakemeier zich de Indonesische cinema’, mede vanwege de natio- verhalen over de Tweede Wereldoorlog zijn verwerkt. erover dat Indonesische figuranten zo bekend waren nalistische onderwerpen die hij koos. De vroegste In de Merdeka-trilogie is de Nederlandse kolonel met de gebeurtenissen tijdens de Indonesische onaf- films na de onafhankelijkheid werden niet alleen een Raymer (losjes gebaseerd op Raymond Westerling) hankelijkheidsoorlog. Vanuit Indonesisch perspectief voorbeeld van wat de nationale cinema van Indonesië geïnterneerd en gemarteld in een Japans kamp. De is die vertrouwdheid geen verrassing: omdat het voor zou moeten zijn, maar stelden ook vast wie de Indo- Nederlandse soldaat Robert wordt in Soegija (Garin Indonesiërs een cruciale periode is om te herinneren nesische ‘wij’ waren die vochten tegen de imperialis- Nugroho, 2012) gekoppeld aan de Duitse bezetting en omdat er in de afgelopen decennia een levendige tische en separatistische ‘zij’. De eerste golf van film van Nederland en van de Engelse kapitein Wright in DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 21

de animatiefilm Battle of Surabaya (Aryanto Yunia- van steeds dezelfde religieuze of militaire achter- mainstream kaskraker is. Standrechtelijke executies, wan, 2015) is de zoon vermoord door nazi’s. Afhanke- grond. De film richt zich niet alleen op Soegija’s ge- zoals De Oost prominent in beeld brengt, zijn ook lijk van de film worden stereotiepe ideeën van deze weldloze acties, maar geeft via hem ook een stem aan daar vaak terug te vinden. Martelscènes zijn zelfs te bezetters en hun misdadig gedrag in Indonesië beves- de ‘ander’ in Indonesië. vinden in de komische musical Laskar pemimpi (‘Een tigd of wordt juist een ‘mythe van puur kwaad’ onge- Nugroho gaat ook in op de alomtegenwoordige troep van dromers’, Monty Tiwa, 2010) over een groep daan gemaakt. mythologie van de revolutionaire pemuda (‘jonge onafhankelijkheidsstrijders. Belangrijker dan de Nederlandse dader is de figuur strijders’) als helden van de natie. Zo verbindt Nugro- van de Indonesische held. Die is niet alleen maar dap- ho de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd met het HERINNERINGSCULTUUR per en onverschrokken, maar kan ook twijfels hebben gewelddadige gedrag van de pemuda, waarmee de Waar in Indonesische films dus volop wordt herin- over de oorlog. Militaire helden zijn oververtegen- grens tussen strijden voor vrijheid en crimineel han- nerd, is in Nederland het tegenovergestelde te zien. woordigd, maar ook minderheden zijn terug te vinden delen diffuus wordt. Dit is een discours dat zelden Speelfilms over de Indonesische onafhankelijkheids- in film perjuangan. De gevierde Indonesische filmma- wordt gevoerd in de Indonesische herinneringscul- oorlog en het Nederlandse handelen destijds zijn ker Garin Nugroho richtte zich met Soegija bijvoor- tuur. Moderne Indonesische film perjuangan laten zo schaars en veelal minder expliciet dan Indonesische beeld op de eerste Indonesische aartsbisschop Alber- een gelaagdheid zien die meebeweegt met nieuwe in- films. Gekkenbriefje (Olga Madsen, 1981) gaat over een tus Soegijapranata. Daarmee ageert Nugroho tegen zichten en hedendaagse belangen. leraar die zijn verplichte legerdienst tijdens de oorlog het dominante discours dat de Indonesische helden niet wil afwijzen, maar dit probeert te ontwijken door van de onafhankelijkheid grotendeels afkomstig zijn GEWELD mentaal instabiel te worden verklaard. De film speelt In De Oost ligt de nadruk op het Nederlandse geweld zich af met de onafhankelijkheidsstrijd als thema- tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. tisch achtergrond, maar is gesitueerd in Nederland. Eindelijk, want zoals gezegd: Nederland heeft in de Gordel van smaragd (Orlow Seunke, 1997) speelt Hoe Indonesiërs afgelopen decennia nauwelijks teruggekeken op z’n zich wel af in Nederlands-Indië en Indonesië, maar wandaden in Indonesië. De vraag óf er gewelddadig- legt de nadruk op de Japanse bezetting. De geweldda- tegen de oorlog heden werden gepleegd door Nederlandse soldaten is digheden tijdens de onafhankelijkheidsstrijd komen aankijken is in in Indonesische films niet aan de orde. Dat geweld is overigens wel in beeld, inclusief een door een Neder- een feit en iedereen weet het. In die zin is het Neder- landse soldaat verrichtte executie. Oeroeg (Hans Hyl- De Oost minder landse geweld nauwelijks interessant om te bevragen. kema, 1993) is het bekendste Nederlandse voorbeeld belangrijk. De Het is de realiteit waarbinnen de Indonesische be- van een film over soldaten tijdens de onafhankelijk- volking en vrijheidsstrijders in de films opereren. In heidsoorlog en bevat expliciete scènes van het Neder- worsteling van Indonesische films gaat het er vooral om hoe zij zich landse geweld tijdens de Revolutie. Toch draait de de Nederlandse tegen het geweld verzetten. film grotendeels om de relatie tussen de Nederlandse Belangrijk is dat de gruwelen diep verankerd zijn in Johan (Rik Launspach) en zijn Indonesische jeugd- soldaat staat de Indonesische oorlogsfilms, ongeacht of de film vriend Oeroeg (Martin Schwab). centraal. sterk politiek gekleurd, propagandistisch of een Met De Oost is er nu een Nederlandse film die zich volledig richt op het omstreden Nederlandse militaire handelen tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. Hoe de Indonesiërs tegen de oorlog aankijken is in De Oost minder belangrijk. Indonesische vrijheidsstrijders zie je dan ook niet in actie, de worsteling van een Nederlandse soldaat staat centraal. De film reflecteert op de buitensporigheid van de daden, de belangen die de soldaten behartigen en wat zij er nu eigenlijk aan het doen zijn. Hiermee kiest De Oost voor een Nederlands perspectief, waarmee de film zich richt op de discussies in het Nederlandse publieke debat. De herinneringscultuur die in Indonesische films al decennialang zo levendig aanwezig is, krijgt hopelijk in Nederland nu ook vorm.

ARNOUD ARPS IS MEDIA- EN CULTUURWETENSCHAPPER AAN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM. ZIJN PROMOTIE- ONDERZOEK RICHT ZICH OP DE HERINNERINGEN AAN DE INDONESISCHE ONAFHANKELIJKHEIDSOORLOG DOOR MIDDEL VAN HEDENDAAGSE INDONESISCHE POPULAIRE CULTUUR.

Mahnaz Mohammadi’s eerste fictiewerk raakt aan iets dat ze zelf dagelijks ondervindt: de achtergestelde positie van de vrouw in een ongezonde samenleving. Ze vraagt zich af: als iedereen in essentie goed is, wie zorgt er dan voor al die tragedie? DOOR BERI SHALMASHI MAHNAZ MOHAMMADI OVER SON-MOTHER ‘WE ZIJN ONZE EIGEN

ONDERDRUKKER’ MAHNAZ MOHAMMADI

Half vijf op een grauwe vrijdagmiddag; het is week- Jij hebt alvast één besluit genomen waarmee je aan de druk Hoe reflecteer je daarop in je werk? “Als je naar Son- end in Teheran wanneer ik Mahnaz Mohammadi bel. van de samenleving bent ontsnapt: de keuze filmmaker te Mother kijkt, is Laila een goed mens, Kazem is een Haar fictiedebuut Son-Mother is geschreven door worden. “Ik weet nog dat ik een keer de hoofdprijs won goed mens. Iedereen is in essentie goed. Maar wie haar goede vriend en inspirator Mohammad Rasoulof, op een filmfestival voor vrouwen, in Teheran. Een dag zorgt er voor de tragedie? De anderen, zij veroorde- bekend van zijn bekroonde filmoeuvre en gevangenis- eerder was het Moederdag en een vertegenwoordiger len.” straf om datzelfde werk. Mohammadi zelf heeft een van de overheid zei toen: ‘Een vrouw is incompleet zo- minstens zo indrukwekkend cv waarin filmmaken en lang ze geen moeder is.’ De volgende dag was het uit- Bibi, de oudere buurvrouw van het hoofdpersonage Laila, verzet plegen constant en onontkoombaar door elkaar gerekend die man die de prijs aan mij uitreikte. Ik klom mengt zich in haar leven op een fascinerende wijze. Ze is heen lopen. het podium op en kon mijn mond niet houden: ‘Ik mag overal. Is ze een goed mens, of de grote bron van onrust In Son-Mother laat Laila haar zoontje Amir achter dan wel geen moeder zijn, maar blijkbaar heb ik ande- met haar gestook? “Zij staat voor de traditie. Op een op een internaat in de hoop dat ze hem op kan halen re kwaliteiten.’ Iedereen was ontstemd. Ik was uit de gegeven moment zie je haar lopen door de sneeuw, ze zodra haar nieuwe echtgenoot hem toelaat in hun rol van vrouw-zijn geschoten.” glijdt bijna uit terwijl Amir, het zoontje van Laila, door huishouden. De film bestaat uit twee hoofdstukken: betraliede ruiten naar haar kijkt. Ik brak toen ik besef- eerst het verhaal vanuit de moeder en hoe ze tot het Film heeft je leven moeilijker gemaakt, maar tegelijker- te dat vrouwen de hoofdrol spelen in die onderdruk- punt gedreven wordt haar zoon te verlaten, en vervol- tijd heeft het je misschien ook wel gered? Is het niet een king van elkaar. Vrouwen zijn nooit van zichzelf.” gens vanuit de zoon, die wacht op de terugkeer van klein wonder dat je na jaren gevangenschap de passie voor zijn moeder. het vak weer gevonden hebt? “Weet je wat ik denk? Hoe kan iemand als Laila zich uit die tradities loswrikken? “Observaties in mijn eigen omgeving doen mij Mahnaz voor die tijd in de gevangenis, dat was iemand Had ze niet ook geholpen kunnen worden door iemand als afvragen wat dit leven betekent, welke boodschap anders. Zij was ook filmmaker, maar was met luchti- Bibi? “Het ingewikkelde is: dat is precies wat Bibi het voor ons heeft”, zegt Mohammadi. “Bij die zoek- gere zaken bezig. Ik zat een tijdje in isolement, dat was doet. Haar eigen leven stelt weinig voor. En ze pro- tocht was ik op pad voor een documentaire, ik reisde verschrikkelijk. Ik ben daar toen gestorven en opnieuw beert dat voor Laila te voorkomen door haar aan de 60 duizend kilometer kriskras door Iran. Ik stelde vrij geboren. Van binnen heb ik nog wel wat restjes van de man te krijgen. Een echtgenoot is een soort verzeke- onschuldige vragen: over de liefde, wensen, spijt en oude Mahnaz, maar zij is psychologisch geëxecuteerd. ring van een leven dat goed genoeg is, omdat de eco- hoe een vrouw te zijn. Ik kwam erachter dat pijn vaak En de nieuwe persoon heeft niets meer te verliezen.” nomie zo fragiel is en in handen van mannen. iets is dat we onszelf aandoen. Toen besefte ik: we zijn “Twee weken voor het filmen ben ik mijn vader onze eigen onderdrukker.” Wie is de betere filmmaker? “Ik denk dat de nieuwe verloren, dus ik ging nogal bedrukt de draaiperiode in. Mahnaz nergens veel om geeft, behalve om de waar- Mijn jongere zus vroeg mij: ‘Mahnaz, waarom heb je Is dat waarom Iraanse cinema zo goed is, omdat drama heid. En al was de oude ik al documentairemaker, ik niet een makkelijkere carrière gekozen? Gewoon een inherent is aan de samenleving? “Ik denk niet dat je je heb nu mijn ogen op de waarheid gericht. We wijzen kantoorbaan ergens?’ Maar onze vader leerde ons: Iraniërs voor kunt stellen zonder tragiek in hun per- naar het regime, dat die ons leven maakt tot wat het ‘Doe wat je wil. Luister niet naar anderen.’ En die an- soonlijke levens. Iedereen leeft voor de ander, met als is. Maar wij maken zelf het regime. We nemen niet deren, dat was mijn moeders familie. Er werd altijd resultaat dat niemand echt gelukkig is. Daarom ben ik de verantwoordelijk voor onze eigen situatie. We geklaagd over mijn keuzes. nu op zoek naar wat de veroorzaker is. Wat is de bron zijn kwaad, maar we kijken onszelf nooit in de “Ik verliet het ouderlijk huis toen ik nog heel jong van dit gedrag?” spiegel aan.” was, achttien jaar. Het hele gezin was overstuur: DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 23

SON-MOTHER Wreed dilemma

In het aangrijpende Son-Mother stelt de Iraanse patriarchale traditie een weduwe voor een hartverscheurende keuze: weg- kwijnen in armoede of hertrouwen met achterlating van haar twaalfjarige zoon.

Traditie is een gebruik of gewoonte die van generatie op generatie wordt doorgegeven ‘Ik denk niet dat met als doel het in stand houden van de maatschappelijke stabiliteit. Aldus het woorden- je je Iraniërs kunt boek. Fijn die stabiliteit, maar niet als hij gebaseerd is op ongelijkheid. Zoals in Mahnaz voorstellen Mohammadi’s moedige speelfilmdebuut Son-Mother, dat de ondergeschikte positie zonder tragiek in van vrouwen in het patriarchale Iran aan- klaagt. Dertiger Leila is een weduwe, die als hun persoonlijke moeder van een tweejarig dochtertje en een levens. Iedereen twaalfjarige zoon nauwelijks tijd heeft om adem te halen. Met haar werk in een fabriek leeft voor de verdient ze net genoeg om met haar kinderen te overleven. Haar wankele bestaan stort in ander, met als als zij haar baan verliest. Hoe te overleven als alleenstaande moeder met kinderen in een resultaat dat patriarchale maatschappij? Ingaan op het voorstel van een buschauffeur, een weduwe- niemand echt naar met een dochter, om met hem te trou- gelukkig is.’ wen, ook al is ze niet verliefd op hem? Leila voelt er niets voor en lacht om de traditionele wijsheid van haar buurvrouw dat schoenen beter af zijn als paar dan als enke- lingen. Maar Leila komt er snel achter dat als waarom gaat ze in haar eentje wonen, terwijl ze ge- Kazem, als meest aanwezige man in de film, is eigenlijk best alleenstaande vrouw en moeder overleven in woon een familie heeft? Wat daarachter zit, is dat ie- wel aardig. Lijkt hij op je vader? “Precies, het is een goede Iran vrijwel onmogelijk is. Als haar dochtertje ziek wordt en er geld nodig is voor dure medi- mand die dat doet een vrije vrouw wil zijn. En een man. Maar hij wordt gehinderd in zijn bewegingsvrij- cijnen gaat ze noodgedwongen in op het hu- vrije vrouw is van iedereen. Ik nam vijf jaar afstand heid door opgelegde regels. Uiteindelijk zijn de meeste welijksvoorstel van de buschauffeur. Die één van iedereen, behalve van mijn vader. Hij moest daar- mensen niet slecht, het is die alles verstikkende tradi- voorwaarde stelt: Leila’s zoon kan niet bij hen voor grote offers brengen, die ik hem op mijn eigen tie om voor anderen te leven. Zo zit iedereen aan elkaar wonen als ze getrouwd zijn, omdat hij een manier probeerde terug te betalen.” vastgeketend, elkaar bezighoudend met onbenullige puberdochter heeft. Het onder één dak laten wonen van haar puberzoon en zijn dochter zaken om die traditie maar in stand te houden. Tot het druist in tegen de traditionele zeden. Het zal Dan was het probleem niet het patriarchaat. “Nou ja, leven op een gegeven moment ergens stopt.” maar leiden tot geroddel en praatjes. Het stelt men spreekt van het patriarchaat als iets dat alleen Leila voor een hartverscheurende keuze. door de man in stand wordt gehouden. Terwijl de bron Als activist, maar ook als vrouwelijke regisseur, en dat dan Son-Mother valt uiteen in twee helften. In vaak ook bij vrouwen ligt, maar daar gaat het zelden weer in Iran, heb je behoorlijk wat plafonds om doorheen te de eerste kijken we vanuit het perspectief van Leila naar haar steeds benardere situatie breken. Wat is jouw grootste gevecht? En waarom is dat over. Mannen doen het omdat ze er voordeel uit halen. en het haar opgedrongen wrede dilemma. Vrouwen doen het uit gebrek aan zelfkennis. Ze ac- het waard? “Dat is het gevecht om iets ogenschijnlijk Scenarist Mohammad Rasoulof, die we ken- cepteren een rol als tweederangsburger.” kleins. Waarom kan ik zelf niet bepalen wat ik draag? nen als maker van een reeks kritische films Wat voor rechten heb ik als geen beschikking over over Iran, waaronder Manuscripts Don’t En uit misgunnen, misschien? “Precies.” mijn eigen lijf heb? Wie ben ik dan nog als mens? Ik Burn en There Is No Evil (vanaf 12 augustus in de Nederlandse bioscopen), draait de duim- ben niet mijzelf, want zij mag niet bestaan. Ik ben de schroeven langzaam aan tot Leila geen kant In Son-Mother stuurt Laila haar zoontje Amir naar een in- persoon die de samenleving van mij heeft gemaakt. Ik meer op kan. Ze heeft niet alleen financiële ternaat voor dove jongens. Waarom koos je dat als setting? worstel niet zozeer met anderen die mij opdragen een zorgen, maar is ook slachtoffer van misogyn “Ik verwijs je graag naar een scène op dat internaat, bepaald persoon te zijn, maar met wie ik zelf ben zon- geroddel in haar omgeving, waarin een waarin een klasgenootje van Amir iets heel slims zegt. der een ander pijn te doen. Je leeft maar één keer en die vrouw alleen snel het stempel hoer krijgt. In de tweede helft kijken we door de ogen ‘Als je wil overleven, moet je stil zijn. Oren en mondje ene keer is zonder rechten. Het is zo simpel, maar zo van Leila’s zoon naar de situatie. Hij is het dicht.’ Zo geldt dat voor het leven ook.” groot tegelijk.” kind van de rekening, de collateral damage van naargeestige, bekrompen opvattingen Daarom doet dat andere jongetje alles stiekem, zoals pra- Voel je je vrij als je aan het filmen bent? “Tijdens het over vrouwen en mannen, huwelijk en ge- ten en roken. “Het Iraanse leven dus, voor mensen met draaien woon ik in de film, niet in de realiteit. Maar in zin. In Iran moet je liegen, zegt iemand in de film. De hypocrisie regeert. De blik van de geld en enig privilege.” die wereld ben ik vrij, ook in de gevangenis bleef ik in jongen aan het einde van het drama snijdt mijn hoofd gewoon schrijven.” door de ziel. Laila werkt in een nogal mannelijke, industriële omgeving. JOS VAN DER BURG Waarom? “Dit is hoe de buitenwereld is voor vrouwen. Als je de deur uitgaat, is dit hoe het voelt. Zo van me- SON-MOTHER IRAN/TSJECHIË, 2019 | REGIE taal, en stoffig en in nevel gehuld. Het ruikt er ver- MAHNAZ MOHAMMADI | MET RAHA KODAYARI, MAHAN schrikkelijk.” NASIRI | 102 MINUTEN | DISTRIBUTIE MOOOV | TE ZIEN VANAF 17 JUNI, OOK VIA picl.nl EYE FILM PLAYER Eye bij je thuis. Bekijk online de mooiste ﬁ lms uit de collectie van Eye Filmmuseum. EYE FILM PLAYER player.eyeﬁ lm.nl

#eyeloveﬁ lm EYE FILM PLAYER DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 25

THE MAURITANIAN HELDEN IN GUANTANAMO Hoe de Amerikaanse rechtsstaat ontspoorde na 9/11 is bekend. BAY Het dieptepunt was het zonder vorm van proces jarenlang opsluiten van terrorismeverdachten in Guantanamo Bay. The Mauritanian illustreert met één voorbeeld die onmenselijke praktijk. Oprechte Hollywood- reflectie of gemakzuchtige verzoening met het ontspoorde verleden? DOOR JOS VAN DER BURG

Een Amerikaanse marinebasis in een communistisch die in de omgeving van Bin Laden verkeerde, had hem OLIFANT land? Het klinkt absurd maar het is de werkelijkheid. wel eens gebeld met de telefoon van Bin Laden. De Die gedachte is ook te vinden in The Mauritanian, dat Sinds 1903 ligt op de zuidpunt van Cuba de ruim Amerikanen zagen er voldoende ‘bewijs’ in. Noem gaat over de gruwelervaringen van Slahi. Nadat hij op honderd vierkante kilometer grote Amerikaanse ma- het tunnelvisie, wraakzucht of scoringsdrift, maar verzoek van de Amerikanen door de autoriteiten in rinebasis Guantanamo Bay. Dat was tot de Cubaanse Slahi moest en zou bekennen. Na wekenlange fysieke Mauritanië is opgepakt, belandt hij via gevangenissen communistische revolutie in 1959 geen punt, maar en psychische marteling brak hij en bekende hij. Toch in onder andere Jordanië en Afghanistan in Guanta- daarna wel. Fidel Castro wilde de basis sluiten, maar kwam het niet tot een proces, waarschijnlijk omdat de namo Bay. Na een periode van rustige verhoren gaat de Amerikanen beriepen zich op oude contracten Amerikanen bang waren dat Slahi hun martelmetho- de beuk erin met intimidatie en martelingen, die en Castro durfde het niet aan de basis te bezetten. den naar buiten zou brengen. Zonder aanklacht zat hij leiden tot een valse bekentenis. Het pleit voor The Sindsdien bestaat de bizarre situatie dat Cuba op zijn veertien jaar gevangen. In 2016 kwam hij vrij. Sinds Mauritanian dat het de verhoormethoden expliciet in grondgebied een militaire basis van een vijandelijke die tijd woont hij weer als een vrij man in Mauritanië. beeld brengt, maar evenals The Report vertelt de film mogendheid moet dulden. vooral een heldenverhaal. De held is een advocaat, Van Guantanamo Bay zouden we zelden hebben SPEURWERK die het opneemt voor Slahi. Niet per se uit sympathie gehoord als de regering Bush na 9/11 geen manieren Tot zover de feiten. Slahi’s ervaringen zijn vergelijk- voor hem, maar omdat de principes van de rechts- had gezocht om in de War on Terror de rechtsstaat te baar met die van honderden andere gevangenen op staat haar heilig zijn. Het brengt haar in conflict met omzeilen. Inlichtingendiensten en andere overheids- Guantanamo Bay. De dehumanisatie en het met alle een militaire aanklager, die een proces moet voor- instanties kregen verregaande bevoegdheden in de mogelijke middelen breken van verdachten, vormen bereiden tegen Slahi. De man is overtuigd van zijn strijd tegen het terrorisme. Ook zocht men naarstig een schandvlek in het recente Amerikaanse verleden. schuld, maar keert om als een blad aan de boom als naar een constructie en een plaats om terrorismever- Hoe kon de Amerikaanse rechtsstaat zo snel afglij- hij ziet dat het ‘bewijs’ door marteling is verkregen. dachten van in Amerika geldende juridische rechten den? Een dringende vraag, die Hollywood niet zal “Wij moeten ons aan de Grondwet houden”, merkt te beroven. Het oog viel op Guantanamo Bay, omdat beantwoorden, want dat houdt van heldenverhalen. hij braaf op. Als de advocaat een rechtszaak aanspant volgens de regering Bush de Amerikaanse wetgeving Ook in het optreden van misdadige overheden vindt tegen de overheid over de onrechtmatigheid van Sla- er niet geldt. Het tot een juridisch niemandsland het altijd wel een heldenverhaal. Zoals in de klassieker hi’s opsluiting, kan de film eindigen met een happy verklaren van de marinebasis bood vervolgens een All the President’s Men (Alan J. Pakula, 1976), dat gaat end. Iedereen blij, ook Slahi, die in zijn getuigenis zijn vrijbrief voor jarenlange opsluiting zonder aanklacht over de criminele afluisterpraktijken van de regering martelbeulen vergeeft en wiens geloof in de Ameri- en proces, met fysieke en psychische marteling en Nixon, maar vooral over de moed van twee heldhafti- kaanse rechtsstaat ongebroken is. Zo ziet Hollywood minimale juridische steun. ge journalisten om die te onthullen. het graag. Hetzelfde patroon is te vinden in de films over de Er wordt uitstekend geacteerd in The Mauritanian BIN LADEN morele ontsporing van Amerika na 9/11. Illustratief (Tahar Rahim als de geciviliseerde en bedachtzame Op het morele dieptepunt van de 9/11-hysterie zaten is The Report (Scott Z. Burns, 2019): de film klaagt Slahi en Jodie Foster als de strijdbare advocaat zijn meer dan 750 terrorismeverdachten opgesloten in de geheime martelpraktijken van de CIA na 9/11 aan, Oscarwaardig), maar de olifant in de kamer blijft on- Guantanamo Bay. Onder hen sinds 2002 de Mauri- maar is vooral een heldenverhaal over een gewe- benoemd: hoe kon Amerika na 9/11 moreel zo snel taniër Mohamedou Ould Slahi. Niet zomaar een ge- tensvolle ambtenaar die na jarenlang speurwerk het aftakelen? En wie garandeert dat die situatie zich niet vangene, maar iemand die aanslagplegers zou hebben bewijs levert van die praktijken. De film doet dat uit- herhaalt? gerekruteerd en een organisatorisch brein achter de stekend, maar wekt al dan niet bewust de indruk dat aanslagen zou zijn geweest. Dat er geen bewijs voor het altijd goedkomt met de Amerikaanse rechtsstaat. THE MAURITANIAN VERENIGDE STATEN/ GROOT- BRITTANNIË, 2021 REGIE KEVIN MACDONALD | MET was, bewees volgens de Amerikanen Slahi’s mees- Al zijn de misdaden van een overheid nog zo snel, de TAHAR RAHIM, JODIE FOSTER, BENEDICT terschap in het wissen van sporen. Slahi was een waarheid achterhaalt ze wel, is de suggestie. CUMBERBATCH | 129 MINUTEN | DISTRIBUTIE DUTCH slachtoffer van guilt by association: een neef van hem, FILM WORKS | TE ZIEN VANAF 1 JULI DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 26

VIVE LE CINÉMA! FEEST BUITEN DE COMFORTZONE

Als 2020 een rampjaar was voor de cinema, is 2021 erg buiten hun eigen straatje. Er is een groot verschil Bij de selectie keken de curatoren vooral naar regis- het jaar van de feestelijke wederopstanding. Maar tussen de meer lineaire structuur van een speelfilm in seurs die in hun werk sowieso al bezig zijn zoveel voor Eye Filmmuseum en het International Film een bioscoopzaal—waarin mensen blijven zitten—en mogelijk zintuigen te prikkelen. Bloemheuvel: “Deze Festival Rotterdam (IFFR) is het nu hoe dan ook een multimedia-installatie in een museale ruimte, filmmakers staan er niet om bekend dat ze films ma- feest. Het filmmuseum blaast dit jaar 75 kaarsjes uit, waarbij bezoekers vrijelijk door de ruimte dwalen en ken die sterk leunen op een narratief. Hun werk is van terwijl het IFFR proost op het gouden jubileum. Om hun eigen tijd en route bepalen.” nature al abstracter, en daarom lag een vertaling naar dat te vieren, is de jubileumtentoonstelling Vive le Een van de makers die in eerste instantie lichte een museumruimte al meer voor de hand. Net als in cinéma!—na maanden wachten—eindelijk klaar voor twijfels had over een nieuwe presentatievorm, was een speelfilm vertel je een bepaald verhaal, of verkon- bezichtiging. de Mexicaanse cineast Carlos Reygadas, bekend dig je een bepaalde boodschap, maar dat gebeurt in de Voor de tentoonstelling vroegen Eye-curatoren van films als Stellet licht (2007) en Nuestro tiempo tentoonstelling in nét iets andere vorm. Alle makers Jaap Guldemond en Marente Bloemheuvel vijf re- (2018). Bloemheuvel: “Carlos zei tegen ons: ‘Ik ben zijn aan het experimenteren geslagen, waarbij bij- gisseurs van vijf verschillende continenten werk te geen beeldend kunstenaar, wat moet ik nu met een voorbeeld architectuur en geluid een nog belangrijker maken voor de museale ruimte. Daarbij werd rekening ruimte?!’ Maar vrij snel daarna had hij een idee, dat rol zijn gaan spelen.” gehouden met drie uitgangspunten, vertelt Bloem- toevallig naadloos bleek aan te sluiten bij de huidige heuvel. “We selecteerden per continent één filmma- tijdsgeest. Carlos maakt warmbloedige films waarin GELUID VAN ZONSOPGANG ker omdat we de wereldcinema voor het voetlicht menselijke relaties centraal staan, en zei jaren geleden Die cruciale rol van geluid horen we onder meer terug wilden brengen. Daarnaast keken we bewust naar al tegen ons dat het hem opviel dat Europeanen he- in 5 Scenes at a Walking Pace, de installatie van Leo- regisseurs van wie we dachten dat het bij hun oeuvre lemaal geen contact meer met elkaar maken. En toen pold Emmen, het collectief van regisseur Nanouk zou aansluiten om iets te maken buíten de filmzaal. moest de coronapandemie nog beginnen! Hij wilde Leopold (Boven is het stil, 2013; Cobain, 2018) en Ten slotte hebben we gekeken naar regisseurs die in daarom een ruimte creëren die het contact tussen beeldend kunstenaar Daan Emmen. Bloemheuvel: het verleden al bij Eye of het IFFR-programma be- mensen opnieuw tot stand kan brengen. Zijn installa- “Nanouk en Daan wilden het idee van wat cinema is trokken waren, bijvoorbeeld met hun films of master- tie The Eye Machine is een soort carrousel geworden, afpellen tot de meest essentiële onderdelen: licht, ge- classes. We volgen deze vijf regisseurs al heel lang, en waarin tien mensen ronddraaien, en vervolgens een af- luid en ruimte. Daarvoor hebben ze een componist in kunnen daarom vertrouwen op hun kwaliteiten.’ gezonderd gesprek kunnen aangaan met onbekenden.” de arm genomen die een geluidsscore heeft gemaakt

CONTACT MAKEN Voorafgaand aan de tentoonstelling werd aan de makers gevraagd om buiten de voor hen vertrouwde ruimte van de filmzaal te treden met cinematogra- Eye Filmmuseum bestaat 75 jaar, terwijl IFFR fische installaties waarmee ze de grenzen van hun eigen werk én de filmkunst opzoeken. Heel iets anders vijftig kaarsjes uitblaast. Om dat te vieren, dan het maken van een speelfilm, en daar moesten de organiseren Eye en IFFR gezamenlijk de makers in het begin best even aan wennen. Bloemheuvel: “Een van de makers die we benader- tentoonstelling Vive le cinéma! Art & Film. Het den, zei: ‘Ik zou echt niet weten wat ik met zo’n op- doel: de wereldcinema voor het voetlicht brengen dracht aan zou moeten. Mijn taal is die van de cinema en dat kan voor mij alleen op het witte doek.’ Logisch én een nieuwe stimulans geven aan de filmkunst. natuurlijk: de makers treden met de installaties heel DOOR ALEX MAZEREEUW

LEOPOLD EMMEN, FILMWORK FOR EYE: 5 SCENES AT A WALKING PACE, 2021 ARCHITECTONISCHE INSTALLATIE MET GEKLEURD LICHT EN GELUID SOUND DESIGN: DONATO WHARTON FOTO: STUDIO HANS WILSCHUT DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 27

‘Je kunt je helemaal onderdompelen in Afrofuturisme COLUMN | Dan Hassler-Forest zoekt als de bijzondere Indiana Jones van de filmwetenschappen ervaringen. maandelijks naar de actualiteiten, de verborgen betekenissen en geheime kamers De makers zijn van de filmgeschiedenis.

op een geweldige Acht jaar geleden gaf de moord op Trayvon Mar- tin de burgerrechtenbeweging een nieuwe manier uit hun impuls met de kreet #BlackLivesMatter. Ook de Amerikaanse filmen televisieindustrie draagt comfortzone sindsdien bij aan het maatschappelijke racis- gestapt om medebat. Onder druk van activisten en publiek probeert de industrie een inhaalslag te maken nieuwe werken en campagnes als #OscarsSoWhite van repliek te dienen. Grote publieksfavorieten als Black te ontwikkelen.’ Panther, Get Out en Us hebben inmiddels de deur geopend voor een grotere investering in zwart talent, en in verhalen die de pijnlijke geschiedenis van anti-zwart racisme voelbaar maken. met verschillende elementen: van Hitchcock-achtige Die maatschappelijke betrokkenheid en kritische toon Maar elke inhaalslag op dit gebied gaat met muziek tot een geluid dat doet denken aan een zons- zien we ook terug in Bodies of Negroes: I Will Sculp- ongemak gepaard. Aan de ene kant voelt men de noodzaak om de verschrikkingen die voort- opgang. In de ruimte begeeft de bezoeker zich tussen ture God, Grim and Benevolent. Deze installatie is komen uit het slavernijverleden onversneden in speciaal geconstrueerde wanden, die op een intense verzorgd door de veelbelovende filmmaker Lemohang beeld te brengen. Maar aan de andere kant ligt manier worden aangelicht. Door die combinatie van Jeremiah Mosese uit Lesotho. Mosese imponeerde in het risico op de loer dat het resultaat een architectuur, geluid en licht is het alsof je zélf in een 2019 met zijn film This Is Not a Burial, It’s a Resur- oppervlakkige vorm van exploitatie wordt. De soort thriller rondloopt. Je bent als het ware een rection. film Antebellum en de nieuwe streaming-reeks Them werden slecht ontvangen omdat ze leken hoofdpersoon in de film die je in je eigen hoofd aan Bloemheuvel: “Mosese wil in zijn werk stereoty- te zwelgen in extreem racistisch geweld zonder het maken bent.” pen over de Afrikaanse cinema aan de kaak stellen. dat daar wezenlijk inzicht tegenover stond. Hij houdt zich bezig met de witte onderdrukking van Het in tergend detail in beeld brengen van het DRUGSTRIP Afrika, en de representatie van het zwarte lichaam in leed van zwarte mensen wordt daarmee een Een maker wier kunstwerk ook zeer zintuiglijk wordt films. Dat doet hij met allemachtig mooie beelden: nieuwe vorm van blaxploitation. Deze verhalen laten zien dat een donkere huidskleur min of gemaakt, is de Argentijnse regisseur Lucrecia Mar- zijn installaties zijn een soort bewegende schilderij- meer gelijk staat aan een doodsvonnis, en dat tel (onder meer bekend van het betoverende Zama, en die in beelden kleurgebruik doen denken aan de elke hoop op verlossing in rook op zal gaan. Deze 2017). Voor haar installatie The Passage werkte Mar- klassiekers uit de Renaissance. Op twee grote scher- producties worden gevoed door een gevoel dat tel onder meer met speciale warmtebeeldcamera’s, men zien we rituelen die te maken hebben met het ‘Afropessimisme’ wordt genoemd: de overtui- waarmee bezoekers de contouren van hun eigen einde van het leven versus het nieuwe leven. In zijn ging dat zwarte mensen in een wereld door- drenkt van racisme nooit voor vol aan zullen lichaam zien en omringd worden door zogenaamde beeldinstallaties spelen—net als in zijn films—religi- worden gezien. ‘geestverschijningen’. Daarbij zijn tegelijkertijd talloze euze thema’s en de afspiegeling van zwarte lichamen De tegenhanger hiervan is Afrofuturisme: een stemmen in een vreemde taal te horen. een belangrijke rol.” stroming in muziek, literatuur, mode, en media Een bewuste keuze, vertelt Bloemheuvel: “Martel die juist speculeert over een betere toekomst komt in haar werk vaak op voor de oorspronkelijke ONDERDOMPELEN voor mensen van kleur. Vaak is Afrofuturisme een vorm van sciencefiction, met Black Panther volkeren in het noorden van Argentinië, die sinds de Maar, benadrukt Bloemheuvel, voorkennis van eerder en het werk van popster Janelle Monáe als be- kolonisatie stelselmatig worden onderdrukt. Martel werk van de makers is allesbehalve noodzakelijk. “Je kendste voorbeelden. Maar op een meer wezen- wil hun stemmen laten horen, en doet dat in haar kunt je helemaal onderdompelen in bijzondere erva- lijk niveau gaat het bij Afrofuturisme om het installatie met een bijzondere wisselwerking tussen ringen, en je ter plekke verdiepen in alle werken. verweven van de realiteit van racisme met een warmtebeelden en geluid. Een van onze bezoekers er- Vooraf was het onze sterke wens een nieuwe stimu- wezenlijke hoop op progressieve verandering. Regisseur Barry Jenkins combineerde deze voer het als een soort drugstrip.’ lans te geven aan de filmkunst. De makers zijn op een twee aspecten al prachtig in het Oscar-win- Sociaal-maatschappelijke thema’s zijn ook deel geweldige manier uit hun comfortzone gestapt om nende Moonlight. Maar zijn nieuwe meester- van Close-Up, de installatie van de Chinese regis- nieuwe werken te ontwikkelen. Eye en IFFR hebben werk, de zojuist verschenen tiendelige bewer- seur Jia Zhang-ke, wiens werk vaak tussen fictie en zich altijd hard gemaakt voor filmmakers die zich bui- king van het boek The Underground Railroad (zie documentaire laveert (denk aan films als Platform, ten de gebruikelijke paden begeven. Het jubileumpro- ook pagina 64), gaat in beide opzichten nog een stuk verder. Het mensonterende leed van sla- 2000 en Still Life, 2006). Bloemheuvel: “De films gramma is in dat opzicht een ideale afspiegeling van vernij wordt compromisloos in beeld gebracht. van Jia zijn vrijwel altijd sociale observaties over het die geschiedenis.” Maar dit afschuwelijke lijden is uiteindelijk niet moderne leven in China; ze vormen zijn persoonlijke waar het om draait. geschiedschrijving van het land. Daarbij is hij vaak Het verhaal van Cora, een jonge zwarte kritisch, bijvoorbeeld als het gaat om industrialisatie vrouw die als slaaf werd geboren, biedt de kijker DE TENTOONSTELLING VIVE LE CINEMA! ART een pijnlijke en intense confrontatie met het en moderne ontwikkelingen, zoals de alomtegen- & FILM IS TOT EN MET 5 SEPTEMBER 2021 TE ZIEN IN geweld dat voortkomt uit witte superioriteit. woordigheid van surveillancecamera’s in het Chinese EYE FILMMUSEUM, ZIE eyefilm.nl | AANSLUITEND OP Maar deze gruwelingen worden getemperd door straatbeeld. In China worden die camera’s het oog in DE EXPOSITIE HEEFT EYE EEN ONLINE OMGEVING hoop, schoonheid en compassie. Ook zonder de lucht genoemd. In zijn museumruimte maakt Jia GECREËERD, WAAR BEZOEKERS ONDER MEER VIDEO- superhelden of vibranium laat The Underground ESSAYS EN ACHTERGRONDEN VINDEN OVER DE MAKERS met diverse schermen duidelijk welke gevolgen de Railroad daarmee zien dat Afrofuturisme een | DAARNAAST IS ER EEN FILMPROGRAMMA WAARIN weg vooruit biedt voor sociaal betrokken film- aanwezigheid van die camera’s heeft voor het indivi- MEERDERE FILMS VAN DE REGISSEURS WORDEN makers. du en het verantwoordelijkheidsgevoel.” GETOOND DAN HASSLER-FOREST DE FILMKRANT #436 JUNI 2021 28

JULIEN TEMPLE OVER CROCK OF GOLD: A FEW R0UNDS WITH SHANE MACGOWAN ‘ALS HET NIET MOEILIJK GAAT, WORDT HET MEESTAL EEN SAAIE Julien Temple is de filmchroniqueur van de Britse popmuziek uit de FILM’ tijd van opwindende bands als The Sex Pistols. Met Crock of Gold: A Few Rounds with Shane MacGowan, openingsfilm van muziekfilm- meer hebben, meent Temple. “Die muziek is uitgespeeld als een kracht om mensen anders te laten den- festival In-Edit, geeft hij een fascinerend portret van Shane MacGowan, ken. Maar dat is oké na vijftig jaar. We hebben iets in de jaren tachtig de rebelse frontman van The Pogues. “Ik voel me nieuws nodig. We raken in tijdnood als mensheid. Jonge mensen moeten een nieuwe connectie maken DOOR JOS VAN DER BURG een punkfilmmaker.” met de aarde. Niet via politieke partijen, maar met een beweging als punk of hiphop. Er staat nogal iets Zonder geluk vaart niemand wel, maar Julien Temple Pistols Number 1 studeerde Temple af aan de film- op het spel, want de mensheid dreigt uit te sterven.” (Londen, 1953) had in 1976 wel heel veel geluk. De school. Dat hij er meteen zijn naam mee vestigde, was Nog meer treurig nieuws: Temple en de vroegere toen 23-jarige Temple studeerde aan de filmschool in niet alleen een voordeel. “De film lanceerde in zekere Sex Pistols-voorman John Lydon zijn geen vrienden Londen, woonde in kraakpanden en op saaie zonda- zin mijn carrière, maar het was dubbel. Er waren ook meer. Temple drukt zich netjes uit: “Ik ben niet meer gen zwierf hij graag een beetje doelloos door de stad. producenten die me juist geen werk gaven, omdat ik zo verbonden met hem als in het verleden. Ik ben Op één van die tochten kwam hij in het oude haven- betrokken was bij The Sex Pistols. Ze freakten out bij onder de indruk van hoe hij was in de jaren zeventig, gebied van Londen terecht. Via Zoom vertelt hij van- de woorden Sex Pistols en waren bang dat ik op het maar onze wegen lopen om het zo te zeggen steeds uit zijn huis in een dorp in het landelijke Somerset tapijt zou spugen als ik hun kantoor binnenliep.” Toch meer uiteen. Misschien zegt hij het om te choqueren, wat er vervolgens gebeurde. “Door de wind hoorde ik had hij er vooral voordeel van, erkent hij: “Onder an- maar ik ben het erg oneens met zijn pro-Brexit en vlagen van een lied van de Small Faces. Het geluid dere The Rolling Stones en David Bowie waren onder -Trump opvattingen.” kwam uit een oud pakhuis. Ik liep de trap op en zag de indruk en vroegen me later voor videoclips.” Temple is altijd trouw gebleven aan zijn twee liefdes tegen de ramen silhouetten van jongens met erg dun- Temple liet The Sex Pistols nog niet los. In 1980 muziek en film. Hij heeft tientallen videoclips ne benen, stekelhaar en afgetrapte schoenen. Ze za- maakte hij de lange documentaire The Great Rock ‘n’ gemaakt met zo ongeveer alle legendarische Britse gen eruit als een soort insectenwezens die vanuit de Roll Swindle over de band. Twintig jaar later blikte hij bands—van The Rolling Stones tot The Kinks—en een ruimte op aarde waren geland. Ze speelden de Small met de The Filth and the Fury nog eens terug op het Faces-song ‘Watcha Gonna Do About It’, maar in slechts drie jaar lange bestaan van de groep. plaats van ‘I want you to know that I love you’ zongen Temple is gevormd door de punkbeweging. “Het ze ‘I want you to know that I hate you’.” was geweldig om die tijd mee te maken, omdat er een Temple voelde een krankzinnige woede en energie nieuwe manier van kijken ontstond. Punk creëerde in het nummer. Hij trok naar The Scotch, een hippe mogelijkheden om dingen te doen. Ook als filmmaker. club in Londen in die tijd. “Ik zei tegen mensen dat ik Voor die tijd moest je als filmmaker van middelbare de toekomst had gezien. Toen ze vroegen hoe die band leeftijd zijn om een film te mogen maken, maar punk dan wel heette, besefte ik dat vergeten was om hun veranderde dat. Het idee was: sta op en zeg wat je te naam te vragen. Ik vond ze niet meer terug, maar enige zeggen hebt. Dat sprak mij enorm aan. Ik ben een tijd later zag ik in muziektijdschrift Melody Maker een punkfilmmaker.” foto van ze bij de aankondiging van een optreden. Ik ben er heen gegaan en vroeg of ik hen mocht filmen.” CHOQUEREN Das war einmal. De tijden zijn veranderd, zegt Temple, SPUGEN die als voorbeeld naar de muziekwereld wijst. “Er was De rest is geschiedenis: Temple maakte een korte toen een gevoel dat liedjes meer konden zijn dan love documentaire over The Sex Pistols. “Ik had een sleu- songs. Dat je er de wereld mee kon veranderen. In de tel van de filmschool en haalde ’s avonds stiekem een tijd van The Sex Pistols kon je met één song de hele camera en zorgde ervoor dat hij ’s ochtends weer te- boel opschudden. Nu is het allemaal enorm gefrag- rug was.” Makkelijk was het filmen van de band niet. menteerd. Er zijn zoveel tribes: je bent van de hiphop, “Ze probeerden soms de camera uit mijn handen te drum and bass, electronic of wat dan ook. Dat maakt schoppen of erop te spugen.” Lachend: “Het was in het moeilijk om een groot publiek te bereiken. Dat elk geval opwindend.” lukt alleen nog met saaie muziek.” Met het twintig minuten durende resultaat Sex Van rockmuziek moet de wereld het overigens niet JULIEN TEMPLE DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 29

Schrikken: de ruige rebel die we kennen van de Technique opzwepende combinatie van Critique

Ierse folk en punk COLUMN | Films zitten vol ongelofelijke en onwaarschijnlijke situaties die je als kijker toch zit in een rolstoel. accepteert. Verhalenvertellers noemen dit ver- schijnsel the willing suspension of disbelief. Als Drank en drugs kijker, lezer of luisteraar kies je ervoor lekker hebben zijn meegevoerd te worden in het verhaal en schakel je onbewust tijdelijk je scepsis uit. Dat gaat lichaam gesloopt. natuurlijk niet zomaar. Filmmakers stoppen scènes daarom vol signalen die de geloofwaar- digheid moeten verhogen. Alleen zo overbrug je het verschil tussen een film waar je ‘lekker in zit’ en een waar je bij denkt: dit is té nep. Wat moet je uit de kast trekken om kijkers – in ieder geval voor een tijdje – te laten geloven wat ze zien en horen? Het varieert van histo- handvol documentaires, naast The Sex Pistols over problematisch drugsgebruik, maar in de punkwereld risch kloppende kostuums, acteurs die een onder andere The Clash en het roemruchte Glaston- voelde hij zich geaccepteerd. Punkers waren in de accent volmaakt beheersen, geweldige compu- bury Festival, een van de oudste Britse popmuziek- begintijd van de punk nog individualisten en niet het teranimaties die natuurwetten tarten tot sets festivals. latere conformistische leger. Ze haalden inspiratie uit die zo alledaags zijn dat ze uit je eigen eigen Met Crock of Gold: A Few Rounds with Shane de punk om zelf creatief te zijn.” leven geplukt lijken. Een van de effectiefste methodes is het introduceren van een geloof- MacGowan voegt Temple een documentaire toe aan Wie MacGowans eeuwige gedweep met Ierland waardige professional. Een acteur die overkomt zijn muziekfilmoeuvre, die de kijker die iets heeft met kent, zal verbaasd zijn dat hij er nauwelijks heeft als een echte arts, piloot, rechercheur, generaal The Pogues nostalgisch maar ook onthutst achterlaat. gewoond, want op zijn zesde verhuisde hij met zijn of atleet, dankzij het strooien met vakjargon en De film portretteert Shane MacGowan, de frontman ouders naar Londen. Temple verklaart de paradox. het zelfverzekerd uitvoeren van procedures van het in 1984 opgerichte The Pogues tot hij in 1991, “Misschien voelt Shane juist zo’n intense band, waar wij als leek meestal niets van snappen. Denk aan de uitroep “objection, your honour!” volslagen onhandelbaar door drugs- en drankmis- omdat hij niet in Ierland opgroeide. Hij zag Tipperary die voortdurend klinkt in Amerikaanse recht- bruik, uit de band werd gezet. Schrikken: de ruige re- als het landelijke contrast van Londen en idealiseer- bankdrama’s. Ziekenhuis- en detectiveseries bel die we kennen van de heerlijk opzwepende combi- de een leven zonder elektriciteit, stromend water en drijven eveneens op zulke geslaagde pseu- natie van Ierse folk en punk zit in een rolstoel. Drank televisie. Maar doordat hij bijna zijn hele leven do-professionaliteit. en drugs hebben zijn lichaam gesloopt, maar murme- buiten Ierland woont, kon hij de Ierse traditionele In een geweldige serie video’s van het Ameri- kaanse technologiemagazine WIRED wordt dit lend kan hij nog wel geestig en scherp uit de hoek muziek een nieuwe impuls geven. Want om die in fenomeen genre voor genre doorgelicht. Het is komen. Ierland heilige muziek te veranderen moet je in de nerderig genieten. Een chirurg van Columbia diaspora wonen, omdat je meedogenloos moet University analyseert scènes in de operatieka- MEEDOGENLOOS kunnen zijn.” mer. Een verkeersvlieger maakt grinnikend Datt MacGowan bij het maken van de film nog even Meedogenloos is MacGowan nog steeds. Zo gehakt van gebeurtenissen in films als Flight (Robert Zemeckis, 2012) en Sully (Clint East- onhandelbaar was als vroeger, zorgde voor een stevige wachtten Temple en de filmcrew drie dagen tever- wood, 2016), die ik allebei als nogal realistisch uitdaging. “Omdat hij geen interview met mij wilde geefs op hem in Tipperary voor opnamen. Toch had ervaren. Soms blijken de meest ongeloof- doen—hij zei: ‘Fuck off, maak je eigen film’—moest ik zou hij de film ook hebben gemaakt als hij dit soort waardige dingen wel te kunnen. De piloot in andere manieren vinden.” Die vond Temple door ellende van tevoren had geweten. “Als het niet Flight keert zijn neerstortende vliegtuig onder- MacGowan te laten praten met de producent van de moeilijk gaat, leidt dat meestal tot een saaie film. steboven om zo uit een duikvlucht te komen. Kán, zegt piloot Fatima Shafi. Wat dan weer film Johnny Depp, politicus Jerry Adams en Primal Hoe moeilijker mensen zijn, hoe meer kans dat de nergens op slaat is dat het toestel hierna weer Scream-frontman Bobby Gillespie. Temple is tevreden film de moeite waard is.” Wat dat betreft had zonder problemen rechtuit vliegt. En ja, je krijgt over het resultaat. “Doordat Shane met verschillende Temple het met MacGowan niet beter kunnen tref- als piloot inderdaad korting bij Sunglass Hut. mensen praat, zie je verschillende versies van hem. fen. “Shane kent geen grenzen. Het kan hem niet Het leuke van WIRED is dat ze deskundigen Met Depp is hij een gezellige prater, tegen Gillespie is schelen of hij mensen pijn doet, maar dat geeft hem van het hoogste kaliber hebben kunnen aan- trekken. Je hoort onder andere een admiraal in hij agressief en bij Jerry Adams bijna een bedeesd ook vrijheid.” ruste en een ex-astronaut. ‘Technique Critique’ schoolkind.” is een verrukkelijk format voor als je een beetje Temple portretteert MacGowan in Crock of Gold CROCK OF GOLD: A FEW ROUNDS WITH pedant bent. Je hoeft gelukkig niet bang te zijn met zijn vertrouwde stilistische methode (archief- SHANE MACGOWAN VERENIGDE STATEN/ dat het je filmervaring verpest. Integendeel: het GROOT-BRITTANNIË/IERLAND, 2020 | REGIE JULIEN fragmenten van interviews en concerten, animatie en laat vooral zien hoeveel moeite er voor je wordt TEMPLE | MET SHANE MACGOWAN, JOHNNY DEPP | 124 gedaan om je te laten geloven wat je ziet. actuele beelden) als een ongeleid projectiel dat gered MINUTEN | TE ZIEN OP IN-EDIT, 16-20 JUNI IN werd door de punk. “Hij had een verwarde jeugd met AMSTERDAM, DAARNA DOOR HET LAND EBELE WYBENGA DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 30

GORŌ MIYAZAKI OVER AYA AND THE WITCH ‘MAGIE IS WERK’

Zo vader, zo dan toch ook maar zoon. En dus wordt zoon Gorō altijd vergeleken met Hayao Miyazaki, Japanse animatiegodheid. Het onderwerp bleek onvermijdbaar: hij begon er zelf over. “Het boek was een suggestie van mijn vader.” DOOR KEES DRIESSEN

GORŌ MIYAZAKI DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 31

Ik had me voorgenomen Gorō Miyazaki (1967) nu eens Oké, dus toch Gorō versus Hayao. De gespannen rela- worden uitgewerkt en mist bovenal een bevredigend niet naar zijn vader te vragen. Wie weet, misschien tie tussen vader en zoon is in de pers breed uitgeme- einde. En wat de CG betreft oogt vooral de gezichtsa- zou ik wel de allereerste journalist zijn die niet begon ten. Pa was woedend toen producent Suzuki de raad- nimatie plastic vergeleken met Ghibli’s traditie van over Hayao Miyazaki (1941), de beste animatieregis- selachtige beslissing nam Gorō met exact nul ervaring superieure handmatige animatie. seur en succesvolste filmmaker van Japan, met titels als animator of filmmaker naar voren te schuiven als Toch gaan er bij Gorō ook dingen goed. Met name als My Neighbor Totoro (1988) en Spirited Away regisseur van Tales from Earthsea (2001). Ook Gorō die dingen waarvoor hij wél is opgeleid. Zijn studie (2001). Ook al werd Gorō’s film geproduceerd door zelf was verbaasd en het maar halfgelukte resultaat agricultuur en bosbouw is te herkennen in de arcadi- Studio Ghibli, waarvan Hayao Miyazaki medeoprich- kende weliswaar commercieel succes, maar won in sche landbouwscènes in Tales from Earthsea (waar- ter is. Japan ook prijzen voor Slechtste Film en Slechtste over de verder ontevreden Ursula K. Le Guin, auteur Maar Gorō begint er zelf over. Als ik hem vraag Regie—ongehoord voor het geliefde Ghibli. “Hij is nog van de oorspronkelijke boekenreeks, schreef: ‘Daarin naar de Ghibli-traditie van geromantiseerde Europese niet volwassen”, mopperde Hayao na afloop van de herkende ik mijn Earthsea tenminste’). En zijn erva- locaties, die hij ook weer gebruikt in zijn nieuwe film voorpremière. Hun ruzie leidde ertoe dat ze elkaar ring als landschapsarchitect keert niet alleen terug in Aya and the Witch, zegt hij: “Die romantische kijk op drie jaar niet spraken—‘Hayao Miyazaki krijgt een nul de uitnodigende settings van zijn films—in Aya and Europa is vooral iets van Hayao Miyazaki.” als vader, maar een tien als animator’, schreef Gorō the Witch een Engels stadje in de jaren negentig— Als ik vraag naar de invloed van die andere gigant destijds, met schokkende openhartigheid, in een blog maar ook in het hartveroverende en zeer populaire van Studio Ghibli, Isao Takahata (1935-2018), regis- die hij voor de studio bijhield. Ghibli Museum dat hij in Tokio bouwde (naar een ont- seur van Grave of the Fireflies (1988), zegt Gorō: “Ik werp van Hayao). Die plek, plus de private daktuin van ben natuurlijk beïnvloed door wat ik als kind heb ge- ZWAARD de studio, waren zijn eerste opdrachten voor Ghibli. zien. En dan vooral de televisieshows die Takahata En hoe begint Tales from Earthsea? Met een verwarde maakte samen met mijn vader, zoals Heidi, Girl of the zoon die zijn vader, een wijze koning, vermoordt en BROUWSELS Alps (1974), Panda! Go Panda! (1972) en Anne from zijn zwaard steelt—dat hij vervolgens niet uit zijn Ook in Aya and the Witch is de architectuur een sterk Green Gables (1979).” schede blijkt te kunnen krijgen. “Ik ben het zwaard punt. Met name de lekker vieze, rommelige en bijna Als ik vraag naar het boek dat hij verfilmd heeft, van mijn vader niet waard”, verzucht de zoon, alsof de middeleeuws aandoende ruimte waarin de heks haar Diana Wynne Jones’ Earwig and the Witch: “Dat was metafoor nog niet duidelijk genoeg was. Toch ont- kwalijke drankjes brouwt—een ontwerp tussen ro- eigenlijk meer een suggestie van Hayao Miyazaki en kende Gorō tegen de LA Times een bewuste verwijzing mantisch en realistisch in, dat inderdaad voelt als een Toshio Suzuki, onze producent.” naar zijn eigen situatie, met een uitleg die het eigen- Ghibli-benadering van CG-animatie. Gorō: “In het Hayao de Onvermijdbare. Tijdens de aftiteling van lijk alleen maar pijnlijker maakte: “Nee hoor, ik had boek is magie niet een kwestie van eventjes een Aya and the Witch zit het meisje Aya te kijken naar de nooit de behoefte m’n vader te vermoorden—want we spreuk roepen en hop, alles is opgelost. Magie is werk. Ghibli-film Howl’s Moving Castle (2004)—gemaakt hadden toch niet echt een band.” Het kost fysieke inspanning. Dat beviel me. Als archi- door Hayao, nota bene óók naar een boek van Diana Ondertussen citeert Tales from Earthsea wel rijke- tect riep dat bij mij het beeld op van een uitgewoonde Wynne Jones. En ook Hayao had al eens een film gelijk uit het oeuvre van Hayao Miyazaki, dat Gorō als werkplaats, in een Europees gebouw dat al vrij oud maakt over een jonge heks die haar plek in de wereld kind uitentreuren had bestudeerd, in de hoop op die was. En voor haar brouwsels en spreuken wilde ik al- verovert, Kiki’s Delivery Service (1989)—Aya’s zwarte manier toch nog iets te weten te komen over zijn altijd leen organische ingrediënten gebruiken, planten en kat lijkt zelfs op die van Kiki. Terwijl de boeken van afwezige vader. Wat hij toen opzoog, sijpelt nu onver- dieren. Dus geen typische CG-materialen; niks me- Arthur Conan Doyle die Aya leest in de film Hayao’s mijdelijk door in zijn eigen werk. chanisch, glads of futuristisch.” televisieserie Sherlock Hound (1984) in herinnering Voor Gorō’s tweede film, het kleinood From Up on Hier liggen zijn voornaamste kwaliteiten: niet als roepen. Poppy Hill (2011), werkten vader en zoon wel intensief verhalenverteller, maar als architect van ruimtes en samen. Hayao schreef niet alleen het scenario (een landschappen. Waarbij het heksenhuis in Aya and the nostalgisch verhaal over scholieren in het Yokohama Witch bijvoorbeeld ook een prima game-locatie had ‘Ik regisseerde van de jaren zestig), maar bemoeide zich ook verder kunnen zijn. Of een daadwerkelijke, fysieke plek. Wat Aya and the overal mee. Gorō voelde zich artistiek onvrij, vertelde niet zo’n vergezocht idee is, want Gorō heeft al vaker hij achteraf, en de film draagt inderdaad vooral de sig- Ghibli’s architectonische fantasieën verwerkelijkt. Witch terwijl ik natuur van Hayao, met de subtiele bewegingen, psy- Denk dan aan het Ghibli Museum, maar ook aan ondertussen de chologische nuancering en heldere verhaalstructuur het aangekondigde entertainmentpark, waarnaar in die Tales from Earthsea allemaal ontbeerde. Aya and the Witch een voorbijflitsende krantenkop planning voor het over een te bouwen ‘Anime Mecca’ lijkt te verwijzen. Ghibli Park aan COMPUTERANIMATIE “Het klopt dat we met een Ghibli Park bezig zijn, met Daarop besloot Gorō zich voortaan te richten op com- onder meer het traditionele Japanse plattelandshuis het doen was – ik puteranimatie, omdat zijn vader daarvan weinig kaas uit Totoro dat we in 2005 met ouderwetse materialen heb nog nooit zo gegeten had. Wat zoiets is alsof bij Pixar opeens ie- hebben gebouwd. Om precies te zijn deed ik beide mand een handgetekende animatie zou gaan maken— tegelijk: ik regisseerde Aya and the Witch terwijl ik hard gewerkt als het kán, maar waarom zou je dat nu per se dáár willen ondertussen de planning voor het park aan het doen deze laatste paar doen? Maar Gorō’s eerste CG-project, de televisie- was—ik heb nog nooit zo hard gewerkt als deze laatste serie Ronja, the Robber’s Daughter (2014), was een paar jaar.” Een ware heksentoer dus; de opening van jaar.’ behoorlijk succes en met Aya and the Witch presen- het eerste deel van het park, op een voormalige teert hij nu zijn eerste CG-bioscoopfilm. Gemaakt World Expo-locatie in Nagakute, staat gepland voor met jonge collega’s, allemaal van buiten de studio. herfst 2022. Een Ghibli-productie, officieel, maar niet op z’n Ghi- AYA AND THE WITCH JAPAN, 2020 | REGIE GORŌ bli’s—Gorō zoekt hard naar zijn eigen weg. MIYAZAKI | STEMMEN KOKORO HIRASAWA, SHINOBU Maar een geboren verhalenverteller is hij niet. Aya TERAJIMA, GAKU HAMADA | 82 MINUTEN | DISTRIBUTIE GORŌ MIYAZAKI and the Witch heeft meerdere verhaallijnen die niet PARADISO | TE ZIEN VANAF 24 JUNI DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 32

CHRISTIAN PETZOLD OVER UNDINE ‘WATER IS EEN RESERVOIR VAN ONDERBEWUSTE WOELINGEN’ In zijn nieuwe film Undine vertelt Christian Petzold het klassieke verhaal over de liefde tussen een sterveling en een waternimf die zich van haar noodlot wil bevrijden. “Natuurlijk zegt de man: ‘Ik zal je nooit verlaten’, net zoals hij tegen zijn sekspop zegt: ‘Ik zal je niet terugsturen’. Het is het klassieke verhaal van mannelijke projectie, van mannelijke angst.” DOOR DANA LINSSEN

“Als je me verlaat, zal ik je moeten doden”, zegt het expliciet gedaan. Met de figuur van de undine, die Het verhaal waarin hij wél geïnteresseerd is, vond vrouwelijke hoofdpersonage aan het begin van Chris- trouw tot en door de dood afdwingt, heb ik daar weer Petzold toen hij het korte verhaal Undine geht (1961) tian Petzolds nieuwe film tegen haar geliefde. Het is een nieuwe variant op gevonden. Maar je zou kunnen van Ingeborg Bachmann las. “Dat wordt verteld van- dan al geen geheim meer dat haar naam Undine is, zeggen dat de undine ook al als een spoor door mijn uit Undine’s perspectief, die zegt: ‘Ik wil dat door ook de titel van de film, en daarin klinken de echo’s eerdere films loopt: de gewelddadigheid van de liefde, mannen voorgeschreven patroon helemaal niet vol- van duizenden mythen, sprookjes en gedichten over het water als groot reservoir van onderbewuste emo- gen, ik wil me daarvan emanciperen, ik wil aan mijn een tragische romance tussen een waternimf en een tionele woelingen.” noodlot ontsnappen.’ Toen wist ik dat ik een film had.” menselijke sterveling. Een liefde die alleen kan be- Een andere inspiratiebron voor Undine was de staan tegen de prijs van absolute trouw. AFGUNST roman Moby-Dick (1851) van Herman Melville. “Dat is Met Undine heeft Petzold een nieuwe naam gege- In Undine geeft Petzold nog een draai aan de mythe: een van mijn favoriete boeken, ik heb het waarschijn- ven aan het vrouwelijke archetype dat hij in bijna al “Ik laat zien hoe de man door de liefde van Undine lijk wel 25 keer gelezen. Aan het begin van het boek zijn films ten tonele voert, of ze nu Yella heet (2007), ook de afgunst van anderen opwekt. Hij is rijk, ge- verhaalt Ishmael, de verteller, over de aantrekkings- of Barbara (2012), of Nelly zoals in Phoenix (2014) of slaagd in het leven, en de liefde die van hem afstraalt kracht van de zee. Schilders, schrijvers, iedereen Marie zoals in zijn vorige film Transit (2018). Je zou wekt ook weer de interesse van zijn ex. En dan verlaat kent die mysterieuze verlokking van het water. We haar ook een omgekeerde Madeleine/Judy kunnen hij Undine voor het wereldse, veilige, materiële leven zijn als mensen uit het water gekropen, we worden noemen, zoals het personage van Kim Novak in Alfred dat hij kent en begint de ellende. Ik ben niet de enige geboren in een plas van vruchtwater. Die terugkeer Hitchcocks Vertigo (1958). filmmaker die zich hierdoor heeft laten inspireren. naar het water is ook een zoektocht naar onze oor- Dat die film van onschatbare waarde is geweest Fatal Attraction [Adrian Lyne, 1987] met Michael sprong.” voor zijn filmmakerschap geeft Petzold meteen toe als Douglas en Glenn Close is ook een undine-verhaal. Cinefiel als hij is noemt Petzold nog twee andere we hem spreken tijdens het filmfestival van Berlijn, Het gaat om seksuele aantrekkingskracht, om (een inspiraties: “Twee van mijn lievelingsfilms zijn waar Undine in februari 2020 zijn wereldpremière be- tijdelijke) verstandsverbijstering, en natuurlijk zegt 20,000 Leagues Under the Sea [1954] van Richard leefde. “In al mijn films probeer ik in meer of mindere de man: ‘Ik zal je nooit verlaten’, net zoals hij tegen Fleischer en Creature from the Black Lagoon [1954] mate het perspectief van Vertigo om te draaien: wat zijn sekspop zegt: ‘Ik zal je niet terugsturen’. Het is van Jack Arnold. Mensen hebben onder water een an- als je dat verhaal van romantische obsessie vertelt het klassieke verhaal van mannelijke projectie, van dere fysieke aanwezigheid, daar zit een grote schoon- vanuit de blik van de vrouw, vanuit de muze. In mijn mannelijke angst. Maar dat is niet het verhaal waarin heid in, iets dansants. Sciencefictionfilms zijn ook Tweede Wereldoorlog-film Phoenix heb ik dat heel ik geïnteresseerd ben.” een soort onderwaterfilms, in de ruimte bewegen DE FILMKRANT ILLUSTRATIE LAE SCHÄFER #437 JUNI 2021 33

‘WATER IS EEN RESERVOIR VAN ONDERBEWUSTE WOELINGEN’

mensen zich ook alsof ze zwemmen. Onderwater- bodem voor de mythe drooglegt”, filosofeert Petzold. scènes filmen is altijd een soort jeugddroom van me “Als je de mythes verliest, verlies je de geschiedenis. En ‘Onderwater- geweest. Maar ja, ik kan geen films maken om mijn als er geen verhalen meer zijn, dan is het enige wat je scènes filmen is kinderdromen te realiseren, dat is het soort cinema nog kunt vertellen een geschiedenis van vernietiging. waar ik niet zo van hou. Ik hou van films die me iets Dat zegt dan iets over de stad waarin je leeft.” altijd een soort laten ontdekken, en Undine was zo’n soort ontdek- Hij memoreert dat de Duitse undine-mythe stamt jeugddroom van king die me in staat stelde om die betovering zicht- uit het begin van de Romantiek. “Die periode ont- baar te maken.” stond als tegenreactie op de beginnende industriali- me geweest. sering, op de onttovering van de wereld. Dat is een Mensen hebben MOERAS grote paradox. De Romantiek heeft zonder de indus- “Weinig mensen realiseren zich dat de stad Berlijn trialisatie geen betekenis, net zoals de undine-figuur onder water een ook op water is gebouwd”, vertelt Petzold. “Er is een zonder het mannelijke begeren geen bestaansrecht andere fysieke gigantische waterinfrastructuur met twee rivieren heeft. De tragiek van Undine in het verhaal van Bach- en diverse kanalen. Onder de stad ligt een enorm mann is dat ze zich realiseert dat ze alleen bestaat aanwezigheid, drooggelegd moeras. Toen na de val van de Muur de dankzij dat verlangen. Mijn idee was om uit die im- daar zit een grote Potsdamer Platz werd herbouwd, en in het bijzonder passe te ontsnappen door een man verliefd op haar te het Berlinale Palast, waar we nu zitten, moesten er laten worden die niet primair met haar naar bed wil, schoonheid in, industriële duikwerkzaamheden aan te pas komen om die niet op haar tieten valt of haar kont, maar die ar- iets dansants.’ de fundamenten te leggen.” geloos en onschuldig van haar houdt omdat ze de we- Dat raakt aan een ander belangrijk thema in de film: reld aan hem kan verklaren. Daar ligt de ontsnapping het feit dat Undine’s nieuwe geliefde duiker is, én dat uit die cyclus. Er is geen weg terug in de nostalgie. Dát zij als gids in het Märkisches Museum werkt, waar zij is de politieke dimensie van de film.” bij gigantische maquettes rondleidingen geeft over de ontwikkeling van de stad. “Je zou in overdrachtelijke zin kunnen zeggen dat als je het water, de levensader, UNDINE IS TE ZIEN VANAF 10 JUNI | LEES DE RECEN- onder een stad geheel wegpompt, je ook de voedings- SIE OP PAGINA 35 www.artifilm.nl www.artiﬁ lm.nl 2g DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 35

UNDINE EEN LIEFDE OP LEVEN EN DOOD In Undine vermengt Christian Petzold zijn haar even timide als vastberaden antwoord aan de aandoende manieren en zijn hartveroverende onbe- vaste thema’s met mythologische motieven, vriend die haar net heeft gedumpt: “Als je me ver- vangenheid smelten samen in een liefde die een eindje gevat in kraakheldere beelden met meerdere laat, moet ik je doden.” Bloedserieus is ze: er zit geen boven de werkelijkheid lijkt te zweven. Maar Undine’s betekenislagen. Het resultaat is waarschijnlijk greintje manipulatie bij. Romantische overdrijving is diepste wezen en het verleden halen haar in. Het ver- precies wat je mag verwachten van de nieuwe het ook niet, want voor Undine is de liefde écht een langen de geschiedenis terug te draaien ontkent de Petzold: een film die niet in één keer al zijn ge- kwestie van leven en dood. mogelijkheid van vooruitgang, oordeelt ze zelf over de heimen prijsgeeft. DOOR SASJA KOETSIER Petzold is er een meester in om zulke grote, roma- herbouw van het in de DDR-tijd afgebroken Berliner neske verhaallijnen te verbinden aan hele concrete Stadtschloss. Niet lang daarna werpt een kort mo- De schaduw van de geschiedenis. Een met raadsels aspecten van het hier en nu. In Undine doet hij dat ment van nostalgie haar genadeloos terug op haar lot. omgeven identiteit. Een oerverhaal over trouw en door zijn hoofdpersoon het beroep van stadshisto- In de tweede helft van de film wordt het lastiger verraad, verpakt als psychologische thriller. Undine ricus te geven. Berlijn is gebouwd op een moeras, om de verschillende lagen van de verhaalwerkelijk- is vintage Petzold, zelfs al lijkt de film op het eerste vertelt Undine bij een enorme maquette, waar ze de heid nog in een volkomen begrijpelijk verband samen gezicht een wat vreemde eend in de bijt. Of misschien recente ontwikkelingsgeschiedenis van de stad bete brengen. Petzold speelt hier een spel met tijd waar- is ook dát wel typerend voor het oeuvre van Christian schrijft als de weerslag van concurrerende politieke van de diepere betekenis mij tot nu toe onduidelijk is Petzold—Yella (2007), Barbara (2012), Phoenix (2014) en esthetische ideologieën. Haar elegante vertoog gebleven—wat een niet geheel bevredigende kijkerva- en Transit (2018) draaiden eerder in Nederlandse maakt indruk op een van haar toehoorders, de be- ring oplevert, maar ook de mogelijkheid openlaat dat bioscopen. Ondanks zijn variëteit aan genres en uit- roepsduiker Christoph, die even later een klaterende zijn kraakheldere beelden achterin het geheugen nog eenlopende (vaak literaire) inspiratiebronnen neemt entree maakt in haar leven—een kleine tsunami waar- een tijdje verder gisten. Sommige films eindigen bij de hij bij nadere beschouwing telkens weer dezelfde the- mee hij haar paradoxaal genoeg de nodige vaste grond aftiteling, andere zijn dan pas net begonnen. ma’s onder de loep. onder de voeten geeft. In zijn nieuwste film verbindt hij ze aan een my- Paula Beer en Franz Rogowski, dezelfde acteurs UNDINE DUITSLAND, 2020 | REGIE CHRISTIAN thologisch motief, dat besloten ligt in de naam van die in Transit een gedoemd liefdespaar speelden, PETZOLD | MET PAULA BEER, FRANZ ROGOWSKI | 90 het titelpersonage, maar obscuur genoeg blijft om voorzien de romance tussen Undine en Christoph van MINUTEN | DISTRIBUTIE CHERRY PICKERS | TE ZIEN haar een aura van mysterie te geven. Dat begint al bij een ontwapenende chemie. Haar hoekige, adolescent VANAF 10 JUNI BINNENKORT IN DE FILMTHEATERS EN OP PICL

advFK_shadow_game.indd 1 20-05-2021 16:18

SEPSETEMBERPTEMBER FILM FILM AND AND LE VILETVIATETA TEFILM FILM PRE PRSENTESENT A L EA VILETVIATETA TEFILM FILM PRODU PRODUCTIONCTION ‘LO ‘VELO VEIN AIN B AO TBTLE’OTTLE’ WITH WITH JAM JAMES EKRISHNAS KRISHNA FL OFYDLO YD HANNAH HANNAH HOE HOEKSTKRSAT R DIREA DIRECTORCT OFOR PH OFO PHTOGOTROGAPHYRAPHY GUIDO GUIDO VAN VAN GENNEP GENNEP NSC NSC PRODUPRODUCTIOCNTIDOENSIGNERDESIGNERHARHARRY RAMY AMMERMERLAANLAAN EDI TEDIORTMORICMHICIEHLIEBLOBESOVEESLVEDTLDNCET NCECOMP COOMPSEROSERNICNIO CMOA MAASASOS USONDUDNDESIGDENSIGANLEAXLEBXOBOYO OHYU HIBUEIRBTE RBTO BONOONHEAHDEOAFD PORFOD PRUODCTIUOCNSTIOHNSAHNNEKEANNEKE BOS BMOSAMNAN Cinéart en Eye presenteren vijf digitaal gerestaureerde klassiekers (4K) van PRODUCERPRODUCERALAINALAIN DE DELE VILETVIA T PAA UPALAULVAANVANDERDER OE SOTES MTARK MARK VA NVAENEUEWENEUWEN WRI WTTRIENTT&ENDIRECTED& DIRECTED BY PBAYUPALAULVAANVANDERDEROESOTEST WITHWITH FINANCIAL FINANCIAL SUPPO SUPPORT OFRT THE OF THE NETHER NETHERLANDSLANDS FILM FILM FUND FUND Wong Kar-wai in landelijke bioscopen. Behalve In the Mood for Love zijn ook ©2021©LE2VI02TA1 TELE VIFITALMTE FILM 1 Chungking Express, Fallen Angels, Happy Together en 2046 te zien. www.septemberﬁ lm.nl /septemberﬁ lmnl ”One of the most exciting filmmakers.” (Quentin Tarantino) www.eyefilm.nl/wongkarwai Vanaf 24 juni in de bioscoop 1 NU IN DE BIOSCOOP DE FILMKRANT ILLUSTRATIE LAE SCHÄFER #437 JUNI 2021 37

COLUMN | Caine groeit in de jaren negentig op in een Regisseur Shady El-Hamus (De libi) brengt maandelijks een ode achterbuurt van Los Angeles. Zoals veel jongeren om hem heen is hij van kleins af aan omringd door ar- aan een bijzondere filmscène. Deze keer: een vicieuze cirkel van moede, wapens en drugs. Als vijfjarige was hij al ge- testosteron en geweld. tuige van moord—in een flashback zien we hoe zijn vader vrienden over de vloer heeft, ruzie krijgt en vervolgens door een van de gasten dusdanig wordt beledigd dat hij die koelbloedig door het hoofd schiet. De jonge Caine kijkt vanachter zijn slaapkamerdeur MENACE II SOCIETY toe hoe de man sterft op de huiskamervloer. Menace II Society volgt de inmiddels achttienjarige Caine gedurende een warme zomer. Hij heeft zijn We leren Caine kennen als een intelligente jongen die Anthony van achter zijn slaapkamerdeur staat te kij- eindexamen gehaald en staat aan de voet van zijn vol- de potentie heeft om zich te ontworstelen van alle ken naar de bloedende man in zijn woonkamer. Ron- wassen leven. Op jonge leeftijd is hij beide ouders negativiteit, maar hij is jong en gevoelig voor de me- nie trekt hem snel de slaapkamer in, maar het is verloren en dus woont hij bij zijn opa en oma. Caine ning van anderen en dus laat hij zich meevoeren een al te laat: het kind heeft alles gezien. wil volop genieten van zijn vrijheid maar wordt con- duistere tunnel in. Naar een plek waar je niet over je Overal ter wereld verliezen jonge mensen zich in stant aan zijn mouw getrokken door volwassenen die heen laat lopen, en waar een verkeerde blik van een een negatieve spiraal van geweld. Nog steeds groeien hem op het rechte pad proberen te houden. Caine wil vreemdeling al tot een schietpartij kan leiden. Want veel jongens op met een giftig idee van ‘mannelijke er niks van weten, rukt zich los en raakt onder invloed je laat je niet beledigen, heeft Caine altijd geleerd— trots’, iets dat eindeloos veel leed veroorzaakt. We van zijn beste vriend O-Dog verstrikt in een vicieuze je moet sterk zijn. veroordelen het als we erover horen, spreken er schan- cirkel van testosteron en geweld. De geschiedenis herhaalt zich. Caine heeft een de van en sluiten jongens zelfs op. Maar waar het Pijnlijk goed laten de regisseurs, broers Albert en prille relatie met alleenstaande moeder Ronnie. Haar weinig over gaat is dat veel van die incidenten onder- Allen Hughes, zien hoe moeilijk het is om heersende vijfjarige zoontje Anthony is als een zoon voor Caine deel zijn van een veel groter verhaal en dat het oplos- ideeën te doorbreken en hoe kinderen altijd alles en het jongetje kijkt enorm naar hem op. Op een sen ervan begint met het doorbreken van bepaalde overnemen van de mensen tegen wie ze opkijken. Via feestje bij Ronnie thuis dringt een andere man zich vastgeroeste ideeën over kracht, macht en trots. de flashback aan het begin van de film zien we hoe de aan haar op. Caine kan zich onder invloed van alcohol Als tiener heb ik de film wel twintig keer gezien. jonge Caine opgroeit met geweld en het vervolgens in niet inhouden—trots en ego nemen het over en hij Toen was ’ie vooral cool en had ik weinig oog voor de zijn volwassen leven niet schuwt. Daarbij komt de slaat de man volledig in elkaar. In een slowmotion- onderliggende thematiek, maar inmiddels zie ik een giftige werking van mannelijk trots en ego—in een shot zien we de chaos die volgt: Caine wordt door verontrustend sociologisch verhaal dat nog steeds cultuur van toxic masculinity blijkt het makkelijk ont- omstanders meegesleurd terwijl hij blijft schreeuwen pijnlijk actueel is. sporen, hoezeer je je hart ook op de juiste plek hebt. en vechten. Op de achtergrond zien we hoe de kleine SHADY EL-HAMUS DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 38

SÉBASTIEN LIFSHITZ OVER PETITE FILLE ‘AFSTANDELIJKHEID WAS UIT DEN BOZE’

“Als ik groot ben, zal ik een meisje zijn”, vertelt de zou bedriegen. Gelukkig, want bij een documentaire als jongen geboren Sasha haar moeder al toen ze vier moet je opletten met voorbereidende gesprekken— De bekentenis van de hoofd- was. “Ze huilde tranen van pijn toen ik dat ontkende”, je wil het zo veel mogelijk fris en verrassend houden.” getuigt mama Karine aan Sébastien Lifshitz. De re- persoon van zijn film Bambi dat gisseur die begon bij fictie (Presque rien, 2000; Wild Na alle onbegrip lijkt de familie blij dat er naar hen geluis- ze zich reeds op zeer jonge Side, 2004; Plein sud, 2009) ontpopte zich de laatste terd wordt. “Zonder dat daar een oordeel aan wordt tien jaar tot documentair portretmaker met achter- gekoppeld, ja. Het beviel hen dat ik niet opdringerig leeftijd bewust was van haar eenvolgens Les invisibles (2012), Bambi (2013), Les was. Ik heb bewust voorgesteld om een proefdag te or- transgender identiteit prikkelde vies de Thérèse (2016) en Adolescentes (2019). ganiseren, zodat ze konden zien hoe filmopnamen met Zijn nieuwste film Petite fille volgt de dagelijkse mij verlopen. Die eerste opnamen, met een sneeuw- de nieuwsgierigheid van de strijd van de nu zevenjarige transgender Sasha. Tij- ballengevecht in de tuin, zitten in de film. Voor ons Franse filmmaker Sébastien dens een Covid-proof interview midden oktober in was het een krachtig, emotioneel moment en ook het Gent verwijst Lifshitz naar Girl, de baanbrekende film gezin voelde zich er goed bij. Vervolgens konden we Lifshitz. Het leidde tot zijn van Lukas Dhont. “Het zwijgzame, gesloten karakter aan het werk, met een kleine ploeg: cameraman, ge- wonderlijke nieuwe van de heldin van Girl is bijzonder authentiek. Veel luidsman, regie-assistent en ikzelf. We vormden een transmensen hebben die terughoudendheid, ze willen kleine familie die verbonden was met het gezin.” documentaire Petite fille. niet met luide stem spreken. Ook Sasha worstelt met DOOR IVO DE KOCK het formuleren van haar gevoelens.” Een kwetsbaar gezin. “Een transgender kind leidt tot veel angst en vragen bij ouders. Ze weten nooit of ze U wilde Sasha een stem geven. “Ik wilde een film over hun kind het juiste antwoord geven, zijn bang om fou- transidentiteit bij jonge kinderen maken. Toen ik ten te maken. Die onzekerheid creëert gevoelens van Bambi maakte over Marie-Pierre Pruvot, een van de onvermogen, machteloosheid en schuld.” eerste Algerijns-Franse transvrouwen die als danseres zichzelf kon zijn, vertelde ze dat haar als driejarige al De camera neemt vaak Sasha’s standpunt in. “Het was duidelijk was dat ze trans was. Dat verraste me, omdat belangrijk om dicht bij haar te zijn, om te kijken vanuit ik meer dacht aan de puberteit. Maar transidentiteit is haar perspectief. Petite fille wil haar inwendig leven verbonden met psychische identiteit en manifesteert tonen en doen begrijpen. Ik maak geen documentaires zich op jonge leeftijd. Het verhaal van zo’n jong kind is over een ‘onderwerp’, ik wil geen belerend commenta- nog niet verteld en ik wilde het traject van deze met tor of analist zijn. Ik wil met Sasha meekijken en mee- onrust gepaard gaande, ingrijpende verandering vol- voelen, zo empathisch mogelijk.” gen. Het was een flinke opgave om een gezin te vinden om dat verhaal te vertellen. Er zijn internetfora waar Dat doet u zonder voice-over of verder commentaar. “Ik de aan hun lot overgelaten ouders van transgender wil de realiteit laten spreken, het dagelijkse leven van kinderen informatie uitwisselen, maar men is er bang de hoofdpersonen alles laten zeggen. Afstandelijkheid voor voyeurs en sensatiezoekers. Toen ik een adver- was uit den boze, net als een analyserende blik van bo- SÉBASTIEN LIFSHITZ tentie plaatste kreeg ik vooral vijandige reacties, op venaf. Ik benader ze niet als proefkonijnen, maar twee moeders na. Met Sasha’s moeder Karine begon ik dompel me onder in hun leven. Ik hou ervan de esthe- via mail en sms te communiceren.” tiek van fictie te gebruiken in mijn documentaires—in was, is ze nu sterker aanwezig in de film. Ze ging als de mise-en-scène, de breedbeeld-fotografie, in kadre- microkosmos symbool staan voor een maatschappij Om vertrouwen op te bouwen. “Ik wilde haar duidelijk ring, muziek en montage. En ik weiger de kijker bij de waar de bereidheid om te accepteren klein is, en het maken dat ik geen sensatie zocht maar begrip, dat ik hand te nemen. Volgens mij is de toeschouwer in staat gebrek aan empathie groot.” vertrek vanuit empathie en respect. Het gaat me om om zich te projecteren in de film en dingen beetje bij mensen, niet om studieobjecten. Ze hebben al een le- beetje te begrijpen. Daarom krijgt hij een actieve rol.” Karine besluit dat ‘iedereen een rol heeft in het leven’ en ven voor mijn documentaire. Daarom verwijs ik vroeg dat de rol van Sasha er misschien uit bestaat ‘om mentali- in de film naar die uitspraak van de vierjarige Sasha. Een van de grootste conflicten van het gezin is met Sasha’s teiten te veranderen’. Haar eigen rol is om Sasha daarbij te Het was belangrijk om aan te geven dat de kwestie van school, maar die blijft buiten beeld. “De schooldirectie helpen. “Zowel de film, Karine als Sasha willen doen de transgenderidentiteit niet begint op het moment verbood me om er te komen filmen. Terwijl de school begrijpen wat transidentiteit is, om tolerantie te creë- dat ik met mijn camera arriveer in haar leven. een belangrijke plek inneemt. Daar wordt het perma- ren. Karine en Sasha weten dat ze een risico nemen “Voor de band met het gezin hielp het dat ze mijn nente conflict tussen Sasha en de bureaucratie uitge- door hun verhaal te vertellen, maar ze vinden dat zich eerdere documentaires respectvol vonden, maar het vochten. Er leeft een dusdanige onwil om Sasha te er- verbergen tot niets dient. Integendeel, je moet zicht- klikte vooral heel intuïtief. Zonder dat alles doorge- kennen als een klein meisje dat men ons bleef afwij- baar zijn en zeggen wie je bent. Dat zal zorgen voor sproken hoefde te worden, wisten ze dat ik hen niet zen. Maar juist doordat de school verboden gebied meer begrip en acceptatie van verschillen. Ik was zeer DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 39

PETIT FILLE Ze wil gewoon zichzelf zijn

Empatisch en fluweelzacht toont Sébastien Lifshitz de worstelingen van de jonge Sasha, die werd geboren als jongen maar weet dat ze een meisje is.

Het vertellen van LGBTQIA+ verhalen op het witte doek blijft een delicate zaak. Veel ‘Ik heb voorgesteld regisseurs vervallen in stereotypering, zowel in fictiefilms als documentaires. Maar voor om een proefdag te Petite fillebenadert regisseur Sébastien organiseren. Die Lifshitz zijn jonge hoofdpersoon met warmte en respect. eerste opnamen De documentaire volgt Sasha, een meisje van nog geen tien dat werd geboren in het li- zitten in de film. chaam van een jongetje. Ze wil niks liever dan zichzelf kunnen zijn, de jurken dragen Het was een krach- die ze wil dragen en niet anders behandeld worden door haar omgeving om wie ze is. tig, emotioneel Een van de mooiste en meest hoopvolle kan- moment. We vorm- ten van haar verhaal is hoezeer haar gezin pal achter haar staat en haar ondersteunt. De in- den als filmcrew tieme band van de familie is een rustgevende rode draad door de film, een tegenwicht voor een kleine familie de moeilijkheden die Sasha nu trotseert en ook in de toekomst zal moeten trotseren. Een die verbonden was van de mooiste voorbeelden hiervan is een scène waarin haar moeder zichzelf corri- met het gezin.’ geert wanneer ze zegt: “Sasha voelt zich een meisje, nee, ís een meisje.” Voor kijkers in de LGBTQIA+ gemeenschap, en vooral de trans community zal het verhaal van Sasha herkenbaar zijn, en op sommige punten misschien zelfs triggering. onder de indruk van Sasha’s moed en vastbesloten- daardoor mensen of instanties die het bestaan van Bijvoorbeeld de bezoekjes van Sasha en haar heid. Er is iets in haar dat niet onderhandelbaar is. Ze Sasha niet aanvaarden, beschuldigen van mishande- familie aan artsen die weinig benul hebben van gendergerelateerde problematiek, zeker wil absoluut bekrachtigen wie ze is en ze was erg be- ling. Onder die druk moest de school uiteindelijk op zo jonge leeftijd. Deze scènes laten zien wust van wat we aan het doen waren. Niet enkel haar toegeven.” hoe ver het systeem achterloopt op de reali- familie wilde de documentaire, zij ook. Heel bewust.” teit, en hoe mensen zich met man en macht Spelen met poppen, een badpak dragen, Sasha is er dol op. vastklampen aan sociaal geconstrueerde Hoe belastend is het dan om die documentaire te maken? “Zolang ze niet erkend was als klein meisje, zocht ze concepten van gender. De mensen die Sasha zouden moeten helpen, blijken haar grootste “Dat valt mee. Ik neem graag de tijd om me in het uni- obsessief naar uiterlijke tekens van vrouwelijkheid. vijanden – van de huisarts tot de schoollei- versum van mensen te begeven. Zodat het nooit een Speelgoed, kleding en accessoires waren daarbij be- ding. ‘opnameperiode’ wordt, het blijven ‘stukjes leven’ langrijk. Maar vanaf het moment dat ze aanvaard werd Sasha’s identiteit wordt niet geaccepteerd waar ik de vinger op leg. Wanneer je met een kleine door de school verdween die obsessie. Ze begon volop school – niet door de directie, niet door crew werkt, kan je in het dagelijkse leven van je hoofd- gens haar moeder het mannelijke en het vrouwelijke docenten en (dus) ook niet door haar klasge- nootjes. Omdat haar schoolvriendjes niet personen glijden zonder het natuurlijk verloop te ver- meer te vermengen. Ze hoefde niet langer via tekens weten dat Sasha een meisjeskamer heeft, storen.” en symbolen te bewijzen wie ze was. Het was een ver- nodigt ze nooit andere kinderen uit om te worvenheid. Dat sluit aan bij de hedendaagse visie op komen spelen. Ook in haar balletklas wordt Op persoonlijk vlak zorgt de kinderpsychiater voor een de genderproblematiek: is een individu niet gewoon ze niet geaccepteerd, tonen scènes die Lukas doorbraak. “Die ontmoeting was cruciaal voor Sasha een samenstelling van mannelijke en vrouwelijke ele- Dhonts Girl (2018) in herinnering brengen, een film met een vergelijkbaar thema maar en haar moeder. Eindelijk treffen ze iemand die de si- menten? Misschien zal de nieuwe generatie veel meer een oudere hoofdpersoon. tuatie begrijpt en antwoorden kan geven op hun vra- het stempel dragen van beide seksen en zich niet lan- De karakterstudie van Lifshitz voelt em- gen. Antwoorden waar Karine al jaren naar op zoek ger laten definiëren door enkel het mannelijke of het patisch en fluweelzacht. Hopelijk draagt de was. Plotseling werd er echt naar Sasha geluisterd door vrouwelijke.” film bij aan meer begrip voor transmensen, iemand buiten haar gezin, door een dokter met empa- jong en oud. Omdat Petite fille zo goed en scherp toont wat een lange weg we als maat- thie en kennis. Die erkenning en herkenning maakt Volgt u Sasha’s familie nog? “Ik ben uiteraard nog altijd schappij nog te gaan hebben in het decon- haar duidelijk wie ze is en geeft haar waardigheid.” in contact met hen. Met iedereen waarmee ik ooit strueren van vastgesleten ideeën over gen- filmde houd ik contact, velen werden vrienden. Ik laat der, voordat iedereen zich zichzelf kan Enkele door die psychiater genoteerde woorden blijken Sasha nu met rust, ik wil haar laten opgroeien zonder voelen. cruciaal. “Het document dat de psychiater opstelt is camera’s. Maar mocht ze in haar tienerjaren zin heb- MANON PORTOS MINETTI fundamenteel: het maakt het mogelijk het geslacht ben om verder te gaan, kan ze me daar absoluut voor PETITE FILLE FRANKRIJK, 2020 | REGIE van Sasha te officialiseren. Bovendien kan de familie vragen.” SÉBASTIEN LIFSHITZ | 85 MINUTEN | DISTRIBUTIE IMAGINE | TE ZIEN VANAF 17 JUNI, OOK VIA picl.nl DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 40

SAEED ROUSTAYI OVER JUST 6.5 ‘MENSEN STOPTEN MET DRUGS NA HET ZIEN VAN DE FILM’ Iraanse arthousefilms kennen we, maar Just 6.5 tapt uit een ander vaatje. In de combinatie van sociaal drama en drugsthriller jagen twee rechercheurs op een drugsbaron. En passant toont regisseur Saeed Roustayi de ellende van drugsverslaving en levert hij kritiek op het Iraanse drugsbeleid. Hij moest er een heftig gevecht met de censuur voor leveren.

DOOR JOS VAN DER BURG SAEED ROUSTAYI

De 31-jarige Saeed Roustayi heeft pas twee films op Just 6.5 toont dat ook in Iran de war on drugs niet effectief in de rest van de wereld. Ik heb e-mails gekregen van zijn naam staan, maar wordt dankzij zijn tweede film is. Straffen en onderdrukking lijken niet de goede manier mensen die na het zien van Just 6.5 besloten om te Just 6.5 internationaal bejubeld als een groot talent. om drugsverslaving te bestrijden. Wordt er in Iran gedebat- stoppen met het verkopen of gebruiken van drugs.” Terecht, want de film oogt als het werk van een film- teerd over andere manieren om met drugsverslaafden om maker die weet wat hij doet en alle touwtjes strak in te gaan dan hen opsluiten in gevangenissen? “Er staan In Nederland zijn we goed op de hoogte van de Iraanse handen heeft. Genoeg reden om Roustayi te willen enorm hoge straffen op het bij je dragen of gebruiken arthousefilms van regisseurs als Jafar Panahi, Abbas interviewen. van drugs. Wie gearresteerd wordt met één gram me- Kiarostami, Asghar Farhadi en Mohammad Rasoulof. Voelt Dat is niet zonder hordes, want de in Teheran thamfetamine of cocaïne krijgt een jaar gevangenis- u zich met hen verwant? Of vertegenwoordigt u een nieuwe wonende maker spreekt alleen Perzisch. De oplossing straf. Met tien gram is dat tien jaar. Zelfs de regering generatie Iraanse filmmakers? “Ik ben door elk van de ligt in een mailinterview met in het Perzisch vertaalde heeft toegegeven dat deze aanpak het probleem niet genoemde regisseurs beïnvloed, vooral door Kiarosta- vragen en in het Nederlands vertaalde antwoorden. kan oplossen. Hoe strenger de wetgeving, hoe meer mi. Zij zijn een manier van filmmaken begonnen die ik Maar in het interview toont Roustayi zich juist een drugs er worden geproduceerd. Drugs vinden in elke doorzet. Maar ik heb ook veel geleerd van Bahram Bei- filmmaker voor wie film geen grenzen kent. Inspiratie situatie hun weg. Ik denk dat het vergroten van het so- zai, Nasser Taghvai, Dariush Mehrjui, Sohrab Shahid vindt hij bij Iraanse arthousefilmers, maar ook bij ciale bewustzijn erover enorm kan helpen bij het op- Saless en Rakshan Bani-Etemad. Het verschil is dat ik Martin Scorsese en Sydney Lumet. lossen van het probleem. Niet alleen in Iran, maar ook bewust en onbewust andere methoden hanteer dan

Just 6.5 is een imponerende film over de wijdverspreide drugsverslaving in Iran en het gevecht van de politie daartegen. In uw debuutfilm Life and a Day is verslaving ook een thema. Waarom bent u daar zo in geïnteresseerd? ‘Er staan enorm “Het idee van de film komt voort uit maatschappelijke hoge straffen op bezorgdheid, maar ik wilde geen documentaire maken. Toen ik nog studeerde heb ik een aantal het bij je dragen documentaires gemaakt over drugsverslaafden. Dat of gebruiken van leidde tot allerlei ideeën die ik later wilde uitwerken. Just 6.5 is voortgekomen uit één van die ideeën. De drugs. Wie gear- werkelijkheid die je erin ziet, komt uit mijn sociale resteerd wordt onderbewustzijn, maar dat is natuurlijk beïnvloed door gebeurtenissen in de samenleving.” met één gram methamfetamine Just 6.5 toont dat veel arme mensen verslaafd zijn. Is armoede in Iran de grootste oorzaak van drugsverslaving? of cocaïne krijgt “Het gaat beide kanten op: armoede kan drugsver- een jaar gevange- slaving veroorzaken, maar verslaving kan ook armoede veroorzaken. Er zijn ook veel verslaafden die niet nisstraf. Met tien uit arme gezinnen komen. In sommige gevallen ver- gram is dat tien stoten families verslaafde familieleden; in andere gevallen schamen verslaafden zich zo hevig dat ze zelf jaar.’ niet terug naar huis willen. Kortom, er is vaak een direct verband tussen verslaving en armoede, maar er zijn ook veel welvarende mensen die lijden aan verslaving. Alleen zien we het bij hen niet omdat ze rijk zijn.” DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 41

‘MENSEN STOPTEN MET DRUGS NA HET ZIEN VAN DE FILM’

zij. Ik heb een andere stijl en een andere blik op de ci- maakt die andere genres proberen te kopiëren, maar ook moede in Iran is dat door de nieuwe sancties de waar- nema.” die zijn niet erg succesvol, zowel bij critici als publiek.” de van de Iraanse munt enorm snel is gekelderd. Vroe- ger, toen er minder mensen arm waren, waren er niet Het rauwe realisme van Just 6.5 doet ook denken aan het Just 6.5 is een combinatie van een genrefilm en een sociaal zoveel filmbeperkingen, maar met de toegenomen ar- werk van Amerikaanse regisseurs als Sidney Lumet en probleemdrama over drugs, corruptie en klassenverschil- moede is de censuur strikter geworden. Hoe dan ook, Martin Scorsese. “Interessant dat u precies die twee len. Waarom wilde u deze twee benaderingen combineren? we moeten erkennen dat er altijd censuur is geweest. makers noemt, want zij zijn twee van mijn favoriete “Die interpretatie van de film is niet onjuist, maar als ik Ik denk dat elk land zijn eigen censuur kent, maar op filmmakers aller tijden. Raging Bull en Twelve Angry een film maak denk ik niet na over het genre. Ik concen- verschillende manieren. Hoewel het in Iran op de een Men behoren tot mijn lievelingsfilms; ik heb ze meer- treer me op het verhaal en de mogelijkheden die ik heb. of andere manier sterker speelt dan elders. Het groot- dere keren bekeken en raad ze altijd iedereen aan. Ik Ik schrijf het script zoals ik het verhaal voor me zie, ste probleem is dat we ons niet alleen moeten verant- vind dat elke filmmaker op de hoogte moet zijn van de zonder na te denken over genres. Voor mij is Just 6.5 een woorden bij kunst- en cultuurambtenaren, maar soms internationale cinema. Ik heb altijd geprobeerd om maatschappelijke film met elementen van een politie- ook bij andere organisaties binnen de overheid. zowel klassieke als moderne films te bekijken. Daar- film doordat sommige personages rechercheur zijn.” “Just 6.5 was onderhevig aan censuur van verschil- door ben ik sterk beïnvloed door regisseurs die ik be- lende organisaties. Het kostte een jaar hard werken wonder. Niet alleen Lumet en Scorsese, maar ook Ab- Klopt het dat Just 6.5 een bioscoophit was in Iran? “Ja, dat om toestemming te krijgen voor het script. En nadat bas Kiarostami, de gebroeders Dardenne, Michael Ha- klopt, ongeveer tweeëneenhalf miljoen mensen heb- de film gemaakt was, hebben we hard gevochten voor neke, Akira Kurosawa, Yasujiro Ozu, Hirokazu Ko- ben de film in de bioscoop gezien. En meer dan dertig een vergunning om hem uit te mogen brengen in de re-eda en Paul Thomas Anderson.” miljoen mensen hebben hem online, op dvd of via sa- bioscoop. Al met al was het hard werken voor de ver- telliet-televisie gezien. De film is ook vertoond op veel sie die u gezien heeft. Binnen de overheid zijn velen In Iran worden jaarlijks zo’n honderddertig films gemaakt. internationale festivals, waaronder Venetië. In Iran tot op de dag van vandaag tegen de film. Dus hoe jullie Wat voor films zijn dat? Komedies? Thrillers? Avonturen- won hij de publieksprijs voor beste film.” over de censuur in Iran denken is niet onjuist. Film- films? Historische films? “Maatschappelijke films ko- makers moeten hard werken en verschillende wegen men het meest voor. Slechts een paar films zijn kome- In Nederland denken we dat het door de censuur in Iran bewandelen om een film te kunnen maken waarvan dies en die zijn helaas weinig indrukwekkend. Meestal onmogelijk is om films te maken over onderwerpen als men houdt in Iran. Soms heb ik het gevoel dat ik door zijn de regie, het acteren en vooral het script niet goed. drugsverslaving en armoede. Hebben we het mis, aange- alle moeilijkheden in de afgelopen jaren veel ouder Daarnaast worden er ook altijd wel een paar films gezien Just 6.5 juist hierover gaat? “De realiteit over ar- ben geworden.”

slapen en volop gebruiken. Ander hoogte- JUST 6.5 punt: de inval waarbij de spanning behendig wordt opgerekt en een politiehond ontdekt dat de drugs niet in de keukenkastjes ver- Drugsoorlog zonder winnaars stopt liggen, maar in het gewaad van de onschuldig gewaande huisvrouw. In Just 6.5 word je ruim twee uur onderge- cheur Samad (sterke rol van Payman Maadi) Als Just 6.5 iets overtuigend laat zien is dompeld in de drugswereld in Teheran. Een naar drugsbaas Nasser Khakzad (Navid Mo- het dat vrijwel iedereen betrokken is of in elk rauwe, overtuigende film die draait om cor- hammadzadeh). Maar hoe egaal die plot ook geval kan zijn bij de Iraanse drugswereld. De ruptie, wantrouwen, ongelijkheid en boven- klinkt, Just 6.5 is een film die moeiteloos de politie bestaat allerminst uit eenzijdige hel- al om onvergetelijke scènes. aandacht vasthoudt en regelmatig zelfs ver- den, de schurken zijn niet zomaar kwade rast, juist door niet op zoek te zijn naar grote masterminds. Aan alles voel je dat dit verhaal Stel, de politie houdt in Teheran twee men- wendingen of schokeffecten. een groter probleem raakt dan we hier te zien sen staande. De eerste heeft tien gram drugs Vooral de scenische kracht van het geheel krijgen, een landelijke epidemie wellicht. En op zak, de tweede honderd kilo. Quizvraag: valt op. Regisseur Saeed Roustayi slaagt erin doordat de zoektocht van Samad zo rauw en wie wordt zwaarder gestraft? Antwoord: om zijn verhaal continu onder spanning te overtuigend is vormgegeven, voelt het alsof niemand – voor beiden dreigt de doodstraf. zetten via verhitte dialogen en levendige ac- je in Just 6.5 steeds dieper tot die epidemie Dit kun je een ver doorgevoerd ontmoedi- tiescènes. Technische foefjes worden geen doordringt. Langs de vaak uitzichtloze le- gingsbeleid noemen, en tegelijkertijd spoort moment uitgehaald, zelfs de muziek klinkt vens van gebruikers, langs de tussenperso- het drugsdealers ook aan om risico’s te ne- minimaal; en toch is het achterliggende nen die hun leven ietsje aangenamer probe- men. Immers, als de straf toch vaststaat zo- drama van de personages voelbaar, zonder ren te maken, langs de dealers die agenten dra je een snipper drugs bij je hebt, dan kun dat het wordt geduid in dialogen of persoon- willen omkopen zodra vervolging lonkt. Het je toch net zo goed grote partijen meene- lijke zijpaden. is een systeem zonder winnaars. Maar nie- men? Ondertussen komen er volop beelden mand kan zich er nog aan onttrekken. Het is een van de vele vragen die het bij- voorbij die zich direct in het geheugen neste- zonder geslaagde Just 6.5 aanroert. Deze len. Zoals de uitpuilende cellen waarin ie- THOMAS HEERMA VAN VOSS Iraanse mix van politieke thriller, intense ac- dereen die onderdeel vormt van de drugske- tie en rauw drama draait om de benepen, ge- ten bij elkaar wordt gegooid, van gebruiker vaarlijke en bij tijd en wijle bijzonder cor- tot kleinschalige dealer tot leverancier. En JUST 6.5 (METRI SHESH VA NIM) IRAN, 2019 | rupte wereld van de anti-narcoticabrigade in dan zijn er de beelden van de ontmanteling REGIE SAEED ROUSTAYI | MET PAYMAN MAADI, NAVID Teheran. Kort gezegd beslaat het verhaal van een troosteloos drugshol, eigenlijk een MOHAMMADZADEH, PARINAZ IZADYAR | 131 MINUTEN | vooral de zoektocht van de getergde recher- verzamelplaats voor daklozen die in buizen DISTRIBUTIE CONTACT FILM | TE ZIEN VANAF 5 JUNI DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 42

GUNDA DEZE BRIEF UIT HET DIERENRIJK IS EEN MIJLPAAL

Het portret van de Een film die vorig jaar in Berlijn zowel artistiek als in- houdelijk verraste, was Gunda van de vermaarde Rus- Noorse zeug Gunda en sische documentairemaker Viktor Kossakovsky. Een haar biggen, gemaakt observerend documentair portret van de Noorse zeug Gunda en haar biggen. Zonder commentaar, zonder door vermaard muziek en zelfs zonder kleur, om associaties met na- documentairemaker tuurdocumentaires van National Geographic of Ri- chard Attenborough—die zich vooral over de diversi- Viktor Kossakovsky, is teit van de soorten verwonderen—te voorkomen. Dat een instant klassieker. is bijzonder omdat regisseur en cameraman Kossa- kovsky (Tishe, 2003; ¡Vivan las antipodas!, 2011; Een mijlpaal in de Aquarela, 2018) moeite doet om dit ene individuele emancipatie van het varken met haar kinderen te portretteren, niet anders dan wanneer hij een mens voor zijn lens had. Dat kun dier tot volwaardig je met recht een mijlpaal noemen. filmpersonage. Gunda leidt, Kossakovsky volgt. Dienend en respectvol, op enige afstand, zonder haar als weten- DOOR KARIN WOLFS schappelijk interessant object of op voorhand in relatie tot de mens te beschouwen, zonder haar te mythologiseren, te vermenselijken, zijn ideeën op haar te projecteren of haar als wonder der natuur op te hemelen. Zonder haar te sturen, maar door haar en haar kroost als persoonlijkheden te ontdekken, inclusief hun nukken en streken. Gunda bekommert zich op haar beurt niet om de kleine cameraploeg: ze heeft genoeg aan haar kroost. Tot er iets gebeurt, waardoor zij de vierde wand doorbreekt en met haar blik de kijker aanspreekt. Een actie die zij zelf initieert en die Kossakovsky achter de camera tot tranen roerde. Omdat hij omwille van de film niet op Gunda’s blik reageerde, overwoog hij de film zelfs My apology te noemen, om zijn schuldgevoel over zijn inactieve hou- ding te sussen. Als je de film ziet, begrijp je waarom.

STRAALTJES REGENWATER De enige andere filmer die mij te binnen schiet, die zo radicaal de moeite nam om dieren als individuen te bezien, was Ildikó Enyedi, in On Body and Soul (2017), waar ze met aandacht de ‘gezichten’ van de koeien filmt die in het slachthuis hun beurt afwachten, voor ze door hydraulische machines tot anonieme bief- stukjes worden verknipt. Kossakovsky wilde niet aansluiten in de rij filmmakers die de kijker met de ellende van slachthuizen om de oren slaat, zei hij in interviews. Hij wil empathie activeren door een meer op zichzelf staand portret te maken van de drie zoog- dieren die in Europa het vaakst op tafel staan. Want behalve Gunda, die de hoofdrol heeft, zien we ook nog koeien die de winterstal verruilen voor een groene weide en slachthanen (of zijn het legkip- pen?) die uit hun krap bemeten vervoerskrat stappen, de buitenlucht in. Het is ontroerend te zien hoe de poten van de jongvolwassen dieren voor het eerst, DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 43

UIT HET DIERENRIJK IS EEN MIJLPAAL

heel delicaat, in aanraking komen met gras, met tak- heid van dieren als cultureel construct: als gemytho- 1939 tot de bemoeienis van dierenwelzijnsorganisatie jes, met grond. Net zoals het ontroerend is om de logiseerde wezens, symbolen (kraai voor dood, hond American Humane met de behandeling van dieren op runderen de geur van bloemen en bladeren op te zien voor trouw), dragers van morele codes (eenvoud, op- filmsets. In de bewuste scène werd een paard van een snuiven en elkaar tegen vliegen te zien beschermen. rechtheid), goedmakers van menselijke tekorten en 70 meter hoge klif gejaagd, waarbij het zijn rug brak en Of om een biggetje te zien drinken van de straaltjes verbeelders van een verlangen naar de verloren band moest worden afgemaakt. Het luidde het begin in van regenwater die uit de lucht op zijn neus vallen. Het le- met de natuur die door diezelfde moderniteit in ver- het bekende predicaat op de aftiteling: ‘No animals ven van Gunda—die we zien rondscharrelen in de val raakte. Denk aan de helende relaties met dieren were harmed.’ Dat wil natuurlijk niet zeggen dat er voor buitenlucht en zien schuilen in een schuurtje met van kinderen met trauma’s of uit gebroken gezinnen, de kunst sindsdien geen dieren meer zijn gestorven, stro—is overigens nog idyllisch vergeleken bij het lot zoals in The Black Stallion (Carroll Ballard, 1979), Free getuige bijvoorbeeld de met kapmessen gevelde water- van de meeste Europese varkens, die hun leven in Willy (Simon Wincer, 1993) of The Horse Whisperer buffel in Apocalypse Now (Francis Ford Coppola, 1979) kleine hokken op betonnen vloeren slijten. (Robert Redford, 1998). Denk aan de vele vaak senti- en de door een stier aan flarden gescheurde ezel in mentele, heldhaftige hondenfilms die door de jaren Carlos Reygadas’ Nuestro tiempo (2018). BEKNOTTING heen zijn gemaakt, van Lassie Come Home (Fred M. Kossakovsky’s portret levert niet zozeer een propa- Wilcox, 1943) en The Adventures of Rin Tin Tin in de DE JUISTE KNOR gandistisch pleidooi op voor veganisme, zoals hem al jaren vijftig tot en met de parodie daarop in probleem- Volgens Kossakovsky is het humanisme er inmiddels werd aangewreven; al moet je van goeden huize ko- hond-komedie Beethoven (Brian Levant, 1992). debet aan dat we niet verder komen in onze relatie men om daar na het zien van deze film niet over na te De toenemende zichtbaarheid van dieren door foto- tot dieren. “We zetten onszelf centraal, vinden dat gaan denken. Wat Gunda interessant maakt, is dat we grafie en film liep daarnaast ook parallel aan het debat wij mogen beslissen of zij mogen leven of sterven. We niet alleen dingen herkennen, maar ook veel zien wat over betere levensomstandigheden. Dat debat is weer mogen wel wat nederiger zijn”, verklaarde hij tijdens we niet precies begrijpen. Domweg omdat we te wei- verbonden met betere leefomstandigheden voor men- een publiek interview in Berlijn. En dus verheft hij in nig over deze dieren weten. Zo is er een scène waarin sen door de opkomst van het humanisme. En dus Gunda het dier tot hoofdpersoon. Het is het logisch Gunda een wrede beweging maakt richting een van kwam er ook aandacht voor dieren op film, hun trai- gevolg van een tendens die al jaren gaande is, die haar biggen. Een schokkend beeld, waarvan de bete- ning en pijnloze behandeling. Waar voor de 1925-ver- vraagt om opwaardering van de rechten van dieren kenis niet bij iedere kijker direct helder zal zijn en dat sie van Ben-Hur nog zo’n 150 paarden geruisloos over en oog voor de beestachtigheid van de mens. Acteur door een mindere regisseur misschien uit de film zou de kling werden gejaagd voor het filmen van de wagen- Joaquin Phoenix, die als executive producer op de zijn geknipt. race, leidde publieke verontwaardiging over een scène aftiteling van Gunda staat vermeld en veganist is De koppen van de koeien ogen mat. De kippenlij- met een paard in de westernklassieker Jesse James in sinds zijn derde, leverde vorig jaar een veelbesproken ven zijn beschadigd en onthand in hun nieuwe, zij het bijdrage aan dat debat, toen hij zijn dankwoord bij de natuurlijke omgeving. De mens is er wel, als belang- Oscars wijdde aan de manier waarop de mens zich ge- rijke, levensbepalende factor, maar blijft in dit portret ëigend voelt de natuur te plunderen: “We eigenen ons nadrukkelijk buiten beeld. Tot Gunda zich tot ons het recht toe om een koe kunstmatig te insemineren. richt en we van vrijblijvende kijker tot deelnemer Wat Gunda En als ze bevalt, stelen we haar kind, zelfs al zijn haar worden gemaakt, door haar blik. Kossakovsky’s film is smartenkreten niet mis te verstaan. En dan nemen we daarom klassiek: het dier emancipeert bij hem tot interessant haar melk, dat bestemd is voor haar kalf, en we doen volwaardig filmpersonage. Gunda is als een brief uit maakt, is dat we het in onze koffie en onze ontbijtgranen.” het dierenrijk, een greep uit het Europese leven van Na vooraanstaand primatoloog Frans de Waal (die koeien, kippen en varkens anno nu, die eindigt in een niet alleen dingen er in 2016 al een boek aan wijdde) vraagt Kossakov- groot vraagteken over de rol die wij—toeschouwers en herkennen, maar sky zich nu af of mensen niet te dom zijn om dieren te wegkijkers—spelen in de beknotting van hun leven. begrijpen. In Gunda ontdekte hij, nadat hij Gunda’s ook veel zien wat stemgeluid door een computer liet analyseren, zo’n GOEDMAKERS we niet precies driehonderd verschillende ‘woorden’. Zelfs op de ge- Kossakovsky zet daarmee een nieuwe stap op de lad- luidsband bleef Kossakovsky zijn hoofdpersonage der die ons beeld van dieren bepaalt. De moderne ge- begrijpen. trouw. Als er een ‘woord’ vervangen moest worden schiedenis daarvan loopt parallel aan de ontwikkeling Domweg omdat omdat er een ander storend geluid doorheen klonk, van het medium film. Moderne technieken vergroot- werd er net zolang gezocht op de overige geluidsop- ten het inzicht in het leven van dieren: van de bewe- we te weinig names tot de juiste knor werd gevonden. De volgende gingsmotoriek van Muybridge die rond 1880 met een weten over de stap? Misschien wel een ondertitelde versie van Gun- serie camera’s de galop van een paard in beeld bracht dieren die we da. Of beter: dat die duiding overbodig is omdat wij tot de BBC-serie The Secret Life of the Cat (2013), beter leren verstaan wat we zien. waarin met gps-trackers en halsbandcamera’s inzich- zien. GUNDA NOORWEGEN/VERENIGDE STATEN, 2020 | telijk werd gemaakt wat onze geliefde huisgenoten REGIE VIKTOR KOSSAKOVSKY | 93 MINUTEN | DISTRI- uitspoken als ze buiten ons blikveld zijn. BUTIE PERISCOOP | TE ZIEN VANAF 17 JUNI | LEES ONS Het medium droeg daarnaast bij aan de zichtbaar- INTERVIEW MET KOSSAKOVSKY OP filmkrant.nl 3 Het Filmjaarboek 2020/2021 is uit en verkrijgbaar bij de boekhandel of bol.com voor € 32,99.

3 s pec ia l e aa n b i e d i ng Tot 1 juli 2021 is het nieuwe Filmjaarboek rechtstreeks te bestellen bij de Stichting Filmuitgaven voor € 25,- exclusief verzendkosten. Stuur een mail met je adresgegevens naar [email protected] en je ontvangt Filmjaarboek + factuur.

filmbythesea.nl DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 45

Hoe kom je als vluchtende tiener SHADOW GAME van Oost- naar West-Europa? Shadow Game dompelt de kijker onder in de barre voettochten TIENER- van een tiental jongens op weg naar een beter bestaan. Hoe te ontkomen aan wilde dieren en VLUCHTELINGEN IN grensbewakers? De documentaire toont het morele failliet van het Europese vluchtelingenbeleid. EUROPA DOOR JOS VAN DER BURG

“Het is een missie. Als je die voltooit, win je de game”. NACHTMERRIES ling. Dat hij lang moet wachten op de behandeling Aldus een jongen in Shadow Game, dat drie jaar lang Shadow Game wil de kijker zo dicht mogelijk bij hun van zijn asielaanvraag—uiteindelijk duurt het ander- enkele pogingen volgt van uit oorlogslanden gevluch- vluchtervaringen brengen en slaagt daarin voortref- half jaar—versterkt zijn depressieve gevoelens. te jongens—sommigen niet ouder dan veertien jaar— felijk. Die keuze heeft wel als gevolg dat we weinig Maar er valt meer te zien en te beleven op de web- om vanuit Oost-Europa in West-Europa te komen. Ze horen over hun achtergronden, bijvoorbeeld over hun site dan een aantal korte films. Je kunt er ook een kunnen geen kant op in landen als Griekenland en motieven om te vluchten. Daarover is meer te vinden game spelen, waarin je als vijftienjarige obstakels in Servië, maar zijn vastbesloten om naar West-Europa op de website shadowgame.eu, die zich nadrukkelijk een vluchtavontuur moet overwinnen. Ook vertellen te gaan. Ze praten erover alsof het een game is: ze ook op jongeren richt. zeven tieners over hun nieuwe leven in Nederland. Zij moeten van het ene level—lees: grens—naar het an- Shadow Game staat namelijk niet op zichzelf, maar zijn ook te zien op de fototentoonstelling A New dere zien te komen. Als je in West-Europa bent, heb je maakt deel uit van een transmediaal project dat ook Beginning. Wie in actie wil komen om het lot van de game gewonnen, zegt de zestienjarige Durrab. Hij korte films omvat, die dieper ingaan op de ervaringen tienervluchtelingen te verbeteren, kan op de website is uit Pakistan gevlucht en is via Iran, Turkije, Grie- van een aantal jongens. Onder andere van Durrab, die het manifest ‘Bescherm kinderen op de vlucht’ on- kenland en Macedonië in Servië beland. Nu wil hij via niet om politieke redenen uit Pakistan vluchtte, maar dertekenen. Het bevat voorstellen voor een betere Hongarije en Slovenië naar Italië. Als je gepakt wordt, wilde ontsnappen aan de verstikkende sfeer thuis. Als behandeling van minderjarigen die door Europa is het game over, voegt hij er aan toe. illegale vluchteling heeft hij geen recht op asiel en pro- vluchten, waaronder de mogelijkheid om veilig asiel Het klinkt als een luchtig spelletje, maar het is al- beert hij in Slovenië in de schimmige wereld van men- te kunnen aanvragen, geen geweld aan grenzen en les behalve dat. Er zijn legio gevaren, want met hun senhandel wat geld te verdienen. “Ik zie dit als helpen”, aandacht voor traumaverwerking. pogingen om illegaal grenzen over te steken, lopen de wuift hij de bezwaren ertegen weg. Je hoeft geen pro- Het is schokkend dat de politieke wil om deze jongens dagenlang door ruig heuvel- en berggebied. feet te zijn om te voorspellen dat het mis zal gaan. voorstellen te realiseren in Europa op dit moment Uitglijden kan fataal zijn, ’s Nachts is er het gevaar volledig ontbreekt. Zeker, dat is geen nieuws, maar van wilde dieren, vermoeidheid, honger en dorst SCHANDVLEK Shadow Game toont nog eens pijnlijk duidelijk de kloppen aan, en als ze uiteindelijk een grens bereiken, Inzichtelijk over de problemen van tienervluchte- morele schandvlek van het Europese vluchtelingen- is de kans groot dat ze op grenswachten stuiten. In lingen ná hun vlucht is de korte film over de Syrische beleid. Dat dit nauwelijks nog voor nieuws en beroe- landen als Hongarije en Kroatië zijn dat bepaald geen broers Jano en Shiro. Beiden belanden uiteindelijk in ring zorgt, is meer dan verontrustend. menslievende types, maar agressieve kerels, die be- Nederland, waarin Shiro razendsnel integreert. Hij trapte jongens na een afranseling terugsturen. Door leert Nederlands, maakt vrienden en ziet de toekomst SHADOW GAME NEDERLAND, 2021 | REGIE EEFJE hun vluchtpogingen als een game te zien, duwen de met vertrouwen tegemoet. Met zijn oudere broer Jano BLANKEVOORT, ELS VAN DRIEL | 90 MINUTEN | DISTRI- jongens de gevaren in hun hoofd naar de achtergrond. gaat het niet goed: de getraumatiseerde jongen kampt BUTIE CINEMA DELICATESSEN | TE ZIEN VANAF 10 JUNI, met nachtmerries en gevoelens van leegte en verve- OOK VIA picl.nl STOERHEID Shadow Game is bepaald niet de eerste documentaire over de gruwelervaringen van vluchtelingen, maar de film onderscheidt zich doordat het perspectief volledig bij de jongens ligt. Zij praten over hun ervaringen en de film bevat met hun telefoons gemaakte beelden van hun vluchtpogingen. Dat makers Eefje Blanke- voort en Els van Driel de jongens drie jaar volgen, zorgt voor een meerwaarde, doordat we niet naar een momentopname kijken, maar een ontwikkeling zien. In het begin zijn de meeste jongens optimistisch over de kans dat ze West-Europa halen, waarbij ze hun angsten verbergen onder stoerheid en bluf. Maar als halverwege de film veel pogingen zijn mislukt—een Pakistaanse jongen is zeventien keer (!) opgepakt bij de Servisch-Hongaarse grens—voel je de moed zak- ken. Het is te danken aan het rauwe doorzettingsver- mogen van deze jongens, soms tegen beter weten in, dat de film daarmee niet eindigt. Uiteindelijk bereiken veel jongens min of meer hun doel. DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 46

100UP Honderd jaar samen Het leven als honderdplusser staat centraal 2018) meerdere honderdplussers gedurende in Heddy Honigmanns documentaire enkele jaren. Ze bezocht ze over heel de we- 100UP. Omarm je dat leven op die leeftijd reld: in Noorwegen slijt Laila Myrhaug haar nog? Of is er niets anders meer dan terug- oude dag tussen de dieren op een afgelegen kijken op vroeger? boerderij, New Yorker Mathilde Freund volgt nog elke week filmvakken bij de Fordham Natuurlijk valt het meteen op: de fysieke af- University en de Peruviaanse arts Raul Jeri takeling van de hoofdpersonen in 100UP. draait zelfs nog dagelijkse diensten in een ar- Leven na je honderdste levensjaar gaat ge- menziekenhuis in Lima. Aandoenlijk is het paard met gebreken: schuifelend met een project van oud-olympiër Hans Maier: van- looprek naar de brievenbus, trillende handen uit zijn appartement in Den Haag runt hij bij de fysiotherapeut, middagdutjes die elk een website ter ondersteuning van zijn plan jaar langer duren. “Het meest deprimerende voor een Universele Verklaring van de Plich-

van ouder worden,” moppert voormalig ten van de Mens. 10UP sekstherapeut Shirley Zussman, “is dat je fy- Het zijn heel verschillende levens, maar siek gezien niet alles meer kan.” Maar dat is Honigmann legt er subtiel verbanden tussen: antwoordt die resoluut, en erbij stilstaan is vroeger, maar als je daarin vastloopt ben je slechts een deel van het verhaal, zo betoogt lezen vormt een terugkerend visueel motief, verspilde moeite. Waarom nog mijmeren verloren. Dat is met geen van de honderd- deze zachtmoedige documentaire vol le- net als wandelingen en verjaardagen. Het le- over je overleden moeder als je die tijd ook plussers uit 100UP het geval. vensvreugde: ouder worden is ook je blijven vert een film op die kijkt als een mozaïek van zou kunnen doorbrengen met bijvoorbeeld ontwikkelen, levenservaring doorgeven of je het ouder worden, waarin Honigmanns ca- een kleinzoon? Heel mooi hoe de documen- GUUS SCHULTING inzetten voor een betere wereld. mera zoals gewoonlijk een warme aanwezig- taire vervolgens steeds weer duidelijk maakt Voor 100UP (de titel is een tip of the hat heid is en Honigmann zelf scherpe maar altijd dat succesvol ouder worden eigenlijk een 100UP NEDERLAND, 2020 | REGIE HEDDY naar Michael Apteds geroemde Up-docu- respectvolle vragen stelt. soort compromis is tussen die twee stand- HONIGMANN | MET SHIRLEY ZUSSMAN, LAILA mentaires) volgde en interviewde Heddy In een sleutelscène vraagt Zussman haar punten: natuurlijk ben je op een bepaalde MYRHAUG | 93 MINUTEN | DISTRIBUTIE AMSTELFILM | Honigmann (O amor natural, 1996; Buddy, oudere zus naar het verleden. Dat is geweest, leeftijd nog voornamelijk je verhalen van TE ZIEN VANAF 10 JUNI, OOK VIA picl.nl

en de dood van haar man is er niets meer dat In essentie is Nomadland een revisionisti- NOMADLAND Fern nog bindt aan haar in verval geraakte sche western die de nieuwe migratiestromen omgeving. Ze koopt een omgebouwd bestel- van Amerika in beeld brengt. Tegenwoordig busje en kiest voor een nomadisch bestaan gaan de nomaden niet aan de slag in de land- Het noodlot van Amerika zag op zoek naar werk. bouw, maar staan ze rond de feestdagen in Nomadland is een bewerking van Jessica uitpuilende distributiecentra van Amazon Bruders gelijknamige nonfictieboek uit 2017, orders te pikken. Zhao legt die economische er zelden zo mooi uit dat in kaart brengt hoe steeds meer oudere realiteit bloot en geeft het publiek de ruimte Amerikanen onder de armoedegrens met een daar kritische vragen bij te stellen. Regisseur Chloé Zhao heeft met de grote mend jaar volgt het superheldenepos The busje door het land trekken. McDormand pit- Door critici werden vraagtekens gezet bij winnaar van de Oscars een beeldbepalende Eternals uit de stal van Marvel. Maar nu eerst chte het boek bij Zhao en bracht ongeveer een de manier waarop de film naar een keiharde film over de tragedie van hedendaags Ame- Nomadland, winnaar van de Gouden Leeuw half jaar in haar eigen busje door; gedurende economische realiteit kijkt maar vervolgens rika gemaakt. Een melancholische roadmo- op het filmfestival van Venetië en eind april de opnames trok ze door zeven Amerikaanse de schoonheid van het leven benadrukt. On- vie langs een nieuwe economische frontier. de grote winnaar van de Oscars. Naast Beste staten. Het levert een bijzonder authentiek terecht. Ja, de beelden zijn prachtig, maar ze Film en Beste Regie won Frances McDor- beeld op van het leven langs de weg, mede verbloemen niet de onbegrensde melancho- In de films van Chloé Zhao strijkt het mooi- mand een beeldje voor haar hoofdrol als omdat veel andere nomaden gespeeld worden lie. Nomadland is een film over leven met ste licht over de vergane glorie van het Ame- Fern, een zestiger uit een klein industrie- door niet-professionele acteurs die versies verlies en verdriet. Ondanks alles proberen rikaanse landschap. De scenarist en regis- plaatsje. Na de economische crash van 2008 van zichzelf vertolken. de nomaden een gevoel van trots te vinden in seur gaat eerst helemaal in haar omgeving op het leven dat ze nu leiden. Dat is misschien voordat er überhaupt gefilmd wordt. Zhao wel de grootste tragedie van hedendaags wil echt dicht bij mensen komen. Een hand Amerika: dat je je erbij neer moet leggen dat reiken naar de vergeten groepen aan de rand- armoede een deel van je identiteit zal zijn. jes van het Amerikaanse landschap. Ze ver- smelt feit en fictie om uiterst intieme ont- HUGO EMMERZAEL moetingen mogelijk te maken. Dat deed ze al met haar veelbelovende de- NOMADLAND VERENIGDE STATEN, 2020 | REGIE buut Songs My Brothers Taught Me (2015) en CHLOÉ ZHAO | MET FRANCES MCDORMAND | 107 het nog veel betere The Rider (2017). Beide MINUTEN | DISTRIBUTIE DISNEY | TE ZIEN VANAF 5 JUNI zijn poëtische reflecties op het leven in het EN VIA DISNEY+ | LEES DE VOLLEDIGE RECENSIE OP Pine Ridge reservaat in South Dakota. Ko- NOMADLAND filmkrant.nl

BON BINI: JUDESKA IN DA HOUSE K3: DANS VAN DE FARAO Jonathan Herman | De opnames voor het derde Bart Van Leemputten | In werkelijkheid was het deel van de populaire Bon Bini-films rond Jan- corona dat in 2020 roet in het eten gooide voor dino Asporaat werden afgelopen zomer uitge- een tour en nieuw album van meidenband K3 – steld vanwege corona. Maar de makers gingen beiden werden uitgesteld. Maar in deze fanta- niet stilzitten – ze draaiden dit ‘tussendoortje’ sierijke tweede bioscoopfilm rond het trio zijn in én over de lockdown. Asporaats personage het de wensen van een Egyptische wenskat en Judeska komt terecht op het landgoed van de vervloekingen door een oude farao die hen in de minister van Buitenlandse zaken, waar zich een problemen brengen. ware klassenstrijd ontvouwt. TE ZIEN VANAF 5 JUNI TE ZIEN VANAF 5 JUNI BUURMAN & BUURMAN: BAKKEN EN GRILLEN DROPJE BUURMAN & BUURMAN: BAKKEN EN met de grill en bedenken een originele manier Meikeminne Clinckspoor | “Ook al gaat het GRILLEN om ijsblokjes te maken. De van origine zwij- soms wat raar, Dropje krijgt het voor elkaar.” Zo Marek Beneš | Een nieuwe compilatie afleve- gende filmpjes zijn voor Nederland als altijd gaat het in de Alleswinkel, waar het vrolijke

ringen van de wereldwijd populaire poppenani- onnavolgbaar van stemmen voorzien door Kees poppetje Dropje (“Het is geen jongen, het is

matie rond een duo klunzige doe-het-zelvers. Prins en Siem van Leeuwen. geen meisje, het is geen knuffel... Het is gewoon BON BINI: JUDESKA IN DA HOUSE Dit keer slaan ze aan het koken: ze krijgen ruzie TE ZIEN VANAF 5 JUNI Dropje!”) vrolijke avonturen beleeft met de

DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 47

DAVID BYRNE’S AMERICAN UTOPIA Hopen tegen de klippen op Vergeet gewone concertfilms: het door delde kiezersleeftijd 57 jaar. Leve de democra- Spike Lee geregisseerde David Byrne’s tie, mogen we er zelf bij denken. Imposant is American Utopia is veel meer dan een sim- Byrne’s uitvoering van Janelle Monaé’s pro- pele registratie. Tussen de aanstekelijk dy- testlied ‘Hell You Talmbout’, over het politie- namische banduitvoeringen van zijn songs geweld tegen zwarte Amerikanen. Terwijl

CRUELLA door geeft Byrne zijn visie op Amerika. Byrne zingt zien we foto’s van vermoorde Somber, maar ook hoopvol. Of toch niet? jonge en oude zwarte Amerikanen. Maar Byrne is ook een Amerikaan en dus CRUELLA haar boeventeam. De leukste is het wasbe- Een concertfilm die met kindertekeningen renpak voor de eenogige chihuahua Wink begint? Ja, we zien het goed. Vervolgens (‘knipoog’). zingt de 68-jarige David Byrne (every inch a Fenomenale Estella’s gevoel voor stijl leidt logischer- gentleman en verbazingwekkend goed bij wijs naar de modewereld. Als ze bij de be- stem) op het podium van het prachtige oude langrijkste couturier ‘de Barones’ (Emma Hudson Theatre in Manhattan, begeleid vuilnisjurk Thompson) in dienst treedt, krijgt haar alter door een tiental muzikanten waarvan de ego van hemelbestormer Cruella ruim baan. helft percussionisten, een lied over de men- Cruella is niet alleen het oorsprongsverhaal De Barones staat symbool voor het establish- selijke hersenpan. Daarbij heeft de zanger van Disney’s leukste griezel, maar ook een ment. Haar klassieke jurken botsen met een model van onze hersenen in zijn handen. demonstratie van de politieke kracht van Cruella’s punkontwerpen à la Vivienne Geen toeval dat hij met een nummer over het mode. Westwood. Kostuumontwerpster Jenny (volwassen) brein begint, want daarover Beavan trekt alles uit de kast. Cruella’s gue heeft Byrne wat te melden. Hij wijst op de Ze is de vrees van elke hond: als je niet uit- rilla-optredens, ondersteund met fanta- kloof tussen kinderen en volwassenen: kijkt, word je een jas. Het is een geweldig uit- sievolle cameravoering en songs uit de peri- “Kinderen zoeken verbinding, volwassenen gangspunt voor een slechterik. In de teken- ode van onder andere Nancy Sinatra, The discrimineren.” Hij voegt eraan toe dat de filmOne Hundred and One Dalmatians (Clyde Rolling Stones en Iggy Pop, maken van Cru- mens bij het opgroeien “dommer en dom- Geronimi, Hamilton S. Luske & Wolfgang ella een volwassen vertelling over de strijd mer” wordt. En conformistischer en kleur- Reitherman, 1961) is Cruella De Vil met haar tussen jong en oud. Over toekomst tegen lozer, suggereert de grijze wereld op het po- half-wit-half-zwarte haar en bontobsessie verleden, arm tegen rijk, straatcultuur tegen dium. Byrne en alle bandleden dragen grijze minstens zo memorabel als al die zwart-wit haute couture. De film bedient zich slim van pakken en staan in een grijs decor dat om- gevlekte puppy’s. Vijfentwintig jaar geleden details, zoals de rol van tweedehandskleding zoomd wordt door een grijs sliertengordijn. kwam er al een live-actionversie met Glenn in de punkscene, en laat tegelijkertijd zien Het woord ‘utopia’ in de titel moet wel Close als Cruella. Nu krijgt zij haar eigen film, hoe politiek mode kan zijn. ironisch bedoeld zijn, vermoedt de kijker. Als DAVID BYRNE’S AMERICAN UTOPIA die focust op haar opkomst als begenadigd Kenners van de tekenfilm zullen citaten Byrne fragmenten uit het nonsensgedicht modeontwerpster. In handen van de Australi- herkennen, maar juist de afstand die Cruella ‘Ursonate’ van Kurt Schwitters voordraagt gezegend met optimisme tegen de klippen sche regisseur Craig Gillespie (I, Tonya) zijn zich permitteert van het origineel, zorgt er- en zegt dat de dadaïsten onzin gebruikten op. Aan het einde van het optreden wordt de dalmatiërs slechts een voetnoot. Centraal voor dat hij de bron overstijgt en niet enkel om zin te geven aan een zinloze wereld, lijken duidelijk dat hij het woord ‘utopia’ niet iro- staat de zeggingskracht van mode. mikt op herkenning. Bovendien probeert Gil- we in een dansen-op-de-vulkaan-show te- nisch, maar serieus bedoelt. Byrne citeert “Van jongs af aan was ik al een statement”, lespie Cruella’s identiteit niet weg te poetsen recht te komen. Zeker als de band losbarst in James Baldwin, die ondanks alles in Amerika vertelt Cruella (briljante rol van Emma Stone) of te verexcuseren. Ze is een kreng en aan het het door dadaïst Hugo Ball geïnspireerde bleef geloven: “Ik geloof nog steeds dat we in voice-over. Wie zich afvroeg of het half- eind geloven we best dat zij over een paar jaar Talking Heads-nummer ‘I Zimbra’. Laten we iets kunnen doen in dit land dat niet eerder is om-half haar geverfd is, hoeft niet langer te is uitgegroeid tot iemand die verknocht is aan nog even uit ons dak gaan, want de wereld gedaan.” Gelooft Byrne het echt? Dat het op- twijfelen; zo werd ze geboren. In een bom- bontjassen. Opmerkingen die nu nog als een vergaat toch wel, lijkt de boodschap. treden eindigt met de Talking Heads-klas- volle plot ontvouwt zich haar persoonlijke grapje zouden kunnen worden opgevat (“Ik Tussen de geweldig dynamisch uitge- sieker ‘Road to Nowhere’ doet toch anders ontdekkingstocht. Cruella speelt zich af in ben dól op vlekken”) zijn dan tot in haar iden- voerde nummers door horen we meer doom vermoeden. Londen mid-jaren zeventig, waar de anar- titeit doorgesijpeld. en gloom van Byrne. Hij herinnert zich dat hij JOS VAN DER BURG chistische punkmode zijn oorsprong vindt. LAURA VAN ZUYLEN in 1976 voor het eerst in zijn leven een televi- Cruella groeit op als Estella en wordt drin- sie kocht, omdat hij dacht dat hij daarvan iets gend verzocht haar psycho-kant weg te stop- CRUELLA VERENIGDE STATEN, 2021 | REGIE CRAIG zou leren over zichzelf en zijn mede- DAVID BYRNE’S AMERICAN UTOPIA pen. Haar kenmerkende haar verbergt ze met GILLESPIE | MET EMMA STONE, EMMA THOMPSON | 134 Amerikanen. Niet dus. Nog een weetje van VERENIGDE STATEN, 2020 | REGIE SPIKE LEE | 105 een rode kleurspoeling. Ze verdient de kost MINUTEN | DISTRIBUTIE DISNEY | TE ZIEN VANAF 5 Byrne: de opkomst bij lokale Amerikaanse MINUTEN | DISTRIBUTIE UNIVERSAL | TE ZIEN VANAF 10 als dievegge en naait vermommingen voor JUNI, OOK OP DISNEY+ verkiezingen is twintig procent en de gemid- JUNI, OOK VIA AMAZON PRIME, PATHÉ THUIS E.A.

jonge én volwassen klanten. In de bioscoop is PETER RABBIT 2: THE RUNAWAY BLACKBIRD een kleine greep te zien uit de in totaal 26 afle- Will Gluck | Deze opvolger van de succesvolle Roger Michell | In dit vehikel voor actrice Susan veringen van elk zo’n 6 minuten die vorig jaar eerste film rond de door Beatrice Potter Sarandon, een remake van de Deense film Silent werden uitgezonden op NPO3. bedachte ondeugende konijn zou oorspronkelijk Heart (Bille August, 2014), verzamelen familie- TE ZIEN VANAF 9 JUNI in februari 2020 uitkomen. Het corona-uitstel leden zich rondom de door Sarandon gespeelde duurde zo lang dat regisseur/scenarist Gluck in matriarch die euthanasie zal plegen. ‘Roger de tussentijd al het scenario voor een vrijwel Michell (Notting Hill, 1999) heeft voor zijn onvermijdelijk derde deel schreef. Angelsaksische heruitvoering ook de klinische, TE ZIEN VANAF 9 JUNI grauwe Scandinavische mise-en-scène geleend’, schreef Omar Larabi in de Filmkrant TOM & JERRY #434. Lees de recensie op filmkrant.nl Tim Story | Het beroemdste kat-en-muis-duo TE ZIEN VANAF 10 JUNI uit de filmgeschiedenis stond tussen 1940 en 1958 centraal in 114 shorts van de legendarische DEMON SLAYER THE CONJURING: THE DEVIL MADE ME DO IT animatiemakers William Hanna en Joseph Bar- Michael Chaves | Ook een ander roemrucht hor-

bera. Sindsdien werd hen door diverse studio’s vijanden zich voor het eerst in de live-action ror-universum komt met een nieuwe film. Het

en in verschillende vormen nieuw leven ingebla- wereld. Conjuring-universum (want elke filmserie is K3: DANS VAN DE FARAO zen. In deze nieuwe film begeven de getekende TE ZIEN VANAF 9 JUNI tegenwoordig een universum) omhelst inmid-

DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 48

O’Neal na een arrestatie voor een licht ver- zijn gezicht laat spreken, wanneer er tranen JUDAS AND THE BLACK MESSIAH grijp in 1968 uit twee opties kan kiezen: een in zijn ogen verschijnen. Al geeft zijn perso- lange celstraf of een loopbaan als FBI-infor- nage zich nimmer over aan sentimentaliteit, mant. O’Neal kiest voor het laatste en infil- omdat hij zich moet vermannen. In O’Neals De perfecte melancholische blik treert bij de Black Panthers. blik prevaleert verdriet, en een vleugje spijt. Filmmaker Shaka King creëert in zijn Schaamte in mindere mate. Schaamte zie je Daniel Kaluuya en Lakeith Stanfield schitteren als de altruïstische Black Panthers-voor- tweede speelfilm, een geraffineerde dramati- juist bij Hampton, als hij, terwijl hij zijn radi- man Fred Hampton en zijn verrader William O’Neal in het met twee Oscars bekroonde pro- sering van deze twee levens, een bijzondere cale ideeën uiteenzet ten overstaan van een fetische drama Judas and the Black Messiah. dynamiek tussen de twee hoofdpersonen volle zaal, heel kort naar beneden kijkt. Alsof (die overigens om onnavolgbare redenen bij hij weet dat zijn strijdvaardige plannen voor Judas and the Black Messiah draait om twee de Oscar-uitreiking met elkaar wedijverden een betere wereld ongeloofwaardig zijn. mannen met onverenigbare motieven. Da- in de categorie voor beste bijrol; Kaluuya Schaamte bedekt de tragiek in dit lijdens- niel Kaluuya speelt Fred Hampton, in de ja- won de prijs). Zoals wanneer Hampton een verhaal. Omdat de judas en de messias, sa- ren zestig voorman van de Black Panthers- vurige speech geeft voor zijn gevolg. Terwijl men met de kijker, beseffen dat hun levens afdeling in Illinois. Een idealist die niet hij oreert, verschuift de focus naar een pijn- vroegtijdig zullen eindigen. Dat fatalisme, schuwt de wapens op te pakken in de strijd lijk lange close-up van O’Neal. Hamptons waar zo veel zwarte Amerikaanse mannen voor zwarte zelfbeschikking en bereid is zijn speech, over revolutie en innerlijke strijd, door zijn verwoest, is het enige dat aan het leven te geven voor de goede zaak – wat hij lijkt op diens gelaat te worden geprojecteerd. eind van de film nog fier overeind staat. ook deed, want hij werd in 1969 in zijn eigen Alsof de judas hier al weet dat het doodsvon- woning in Chicago vermoord door de FBI, nis is getekend; alsof zijn hele leven aan hem OMAR LARABI die hem beschouwde als een ‘radical threat’. voorbijschiet. O’Neal overdenkt hier niet al- Lakeith Stanfield speelt Hamptons verra- leen de hoofdzonde, zo lijkt het, maar alle JUDAS AND THE BLACK MESSIAH der William O’Neal, een weifelaar die onder fouten die hij ooit beging. VERENIGDE STATEN, 2021 | REGIE SHAKA KING | MET dwang van de FBI besluit Hampton te offe- Stanfield beschikt over de perfecte me- DANIEL KALUUYA, LAKEITH STANFIELD | 126 MINUTEN | ren. In 1989 pleegde hij zelfmoord. In de film lancholische blik voor zo’n scène. Hij is op DISTRIBUTIE WARNER BROS. | TE ZIEN VANAF 17 JUNI JUDAS AND THE BLACK MESSIAH zien we hoe de negentienjarige kruimeldief zijn sterkst wanneer hij zwijgt, wanneer hij

meest wezenlijke van deze omgeving wel LE MILIEU DE L’HORIZON fraai heeft getroffen: de verstikkende droogte en de verzengende hitte spatten van het (liefst zo groot mogelijke) scherm. Drie zonovergoten verhalen in één Beeldschoon is vooral het halfnaakte zwem- partijtje van Gus en zijn buurmeisje in een Door de ogen van een tienerjongen zien we Le milieu de l’horizon opent op overbe- droogste zomer van de vorige eeuw. Soms steengroeve met turquoise water. hoe een Franstalige boerenfamilie uit elkaar kend terrein, als Gus bij de lokale winkel een proberen de makers zelfs specifieker te zijn valt tijdens de kurkdroge zomer van 1976. seksboekje steelt en zich vergaapt aan les- dan geloofwaardig is. Want hoe komt Gus’ FRITZ DE JONG bisch getinte foto’s. Als hij later in het echt zus in deze regionale uithoek aan een T-shirt Le milieu de l’horizon bestaat eigenlijk uit ziet hoe twee vrouwen – onder wie zijn eigen van The Ramones, luttele maanden nadat de LE MILIEU DE L’HORIZON BELGIË/ZWITSER drie films in één zonovergoten pakketje. Het moeder – hartstochtelijk beginnen te vrijen New-Yorkse oerpunkers hun debuutelpee LAND, 2019 | REGIE DELPHINE LEHERICEY | MET LUC is een klassiek boerendrama, waarin een kan hij daar niet mee uit de voeten. Over- uitbrachten? BRUCHEZ, LAETITIA CASTA | 90 MINUTEN | DISTRIBUTIE koppige landbouwer (Thibaut Evrard) zijn stuur rent hij naar zijn oudere zus. Die heeft De kniesoor moet toegeven dat de film het CINEMIEN | TE ZIEN VANAF 24 JUNI bedrijfje naar de knoppen ziet gaan als ge- geen tijd voor hem, want ook zij staat te vo- volg van economische schaalvergroting en zen – met een Duitse uitwisselingsstudent. extreme weersomstandigheden. Daarover- Naarmate de problemen zich opstapelen heen is het verhaal gelegd van een boerin (kippen die moeten worden geruimd omdat (Laetitia Casta) die door haar ontmoeting ze stikken in de hitte, een weigerachtig paard met een vrijzinnige dame (Clémence Poésy) dat niet terug op stal wil, de moeizaam ont- inziet dat zij geen boer zoekt, maar een luikende romance met een getroubleerd vrouw. We zien het allemaal gebeuren door buurmeisje) wordt Gus steeds bozer. Die de ogen van de dertienjarige Gus (Luc Bru- woede richt zich eerst naar binnen en daarna chez), waardoor de tweede speelfilm van de vooral op zijn moeder, met wie hij een hechte Zwitsers-Belgische cineaste Delphine Lehe band heeft, en die het gezin nu dreigt te ver- ricey vooral een coming-of-age-drama is. laten. Ieder voor zich is geen van de drie genres Terwijl de oorspronkelijke roman van Ro- erg vernieuwend of verrassend uitgewerkt: land Buti zich afspeelt op de Zwitserse hoog- de wanhopige boer vlucht in geweld en vlakte hebben de filmmakers – haaks op het drank, de vrouwenromance is begripvol ver- adagium dat het lokale universeel is – het beeld, en de groeipijnen worden precies zo verhaal gesitueerd in een generieke Fransta- naturel uitgespeeld als verwacht. Juist door lige omgeving. Als het gaat om periodede- de combinatie van genre-elementen krijgt tails is de film specifieker. Kleren, voertuigen de op het festival van San Sebastian been vooral de klimatologische omstandighe- kroonde film zijn dramatische impact. den verankeren de vertelling in 1976, de LE MILIEU DE L’HORIZON

dels niet alleen de duivelsjagers van de Conju- HALLO WERELD! ring-films (dit is deel drie), maar ook diverse Anne-Lise Koehler & Éric Serre | Een unieke Annabelle-films, The Nun en The Curse of La combinatie van poppenspel, sculpturen en Llorona. schilderachtige tekeningen brengt de natuur TE ZIEN VANAF 10 JUNI rond een rivierbedding tot leven in deze van oorsprong Franse animatiefilm. De beestenboel DEMON SLAYER – KIMETSU NO YAIBA – komt zo heel dichbij – van de ransuil tot de ijs- THE MOVIE: MUGEN TRAIN vogel en van de snoek tot de vuursalamander. Haruo Sotozaki | Nu de zalen weer open zijn, TE ZIEN VANAF 10 JUNI, OOK VIA picl.nl hervat distributeur Periscoop zijn missie om anime een vaste plek in het Nederlandse bio- NOBODY scoopaanbod te geven. Dit Japanse megasucces Ilya Naishuller | Bob Odenkirk als snoeiharde lijkt daarvoor een uitgelezen kandidaat: de film actieheld? Dat adden we niet gedacht toen de brak vorig jaar, midden in de pandemie, Japanse komiek in Breaking Bad doorbrak als sjofele bioscooprecords door binnen tien dagen meer advocaat Saul Goodman. Maar de Russische dan 10 miljard yen (ruim 80 miljoen euro) bin- regisseur Naishuller (Hardcore Henry, 2015) nen te harken.. maakt het overtuigend in deze wraakfilm. TE ZIEN VANAF 10 JUNI THE CONJURING; THE DEVIL MADE ME DO IT TE ZIEN VANAF 10 JUNI DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 49

moet inzetten tijdens je optreden. Make-up INNER LANDSCAPE en kostumering spelen een belangrijke rol om die Chinese idylle op te roepen. Ook Spanjaard probeert dit alles te begrijpen. Al Ontmoeting voordat Guo het libretto af heeft, reist de di- rigent naar China. Hij woont er voorstellin- gen bij en doet zijn best om de Chinese wijze tussen Oost en van arrangeren te begrijpen. Elkaars culturen leren kennen aan de hand van muziek is ge- makkelijk, erkennen Guo en Spanjaard. West Hoewel Spanjaard er wel aan moet wennen Documentairemaker Frank Scheffer eta- leert opnieuw zijn onmiskenbare talent als chroniqueur van de klassieke muziek in WILD MOUNTAIN THYME Inner Landscape, over de door Chinese componist Guo Wenjing geschreven kamer- WILD MOUNTAIN THYME opera Si fan. De documentaire Inner Landscape opent met het romantische beeld van een in nevelen Liefde als Ierse ansichtkaart gehulde Chinese bergketen. Dit is het idylli- sche landschap dat wordt bezongen in de Een vederlichte romkom op het Ierse plat- van sappige groene heuvels, maar verder Sichuaanse opera, waarin zangers “de ber- teland moet het hebben van zijn speels ac- worden er vooral clichés onderstreept: re- gen en het stromende water” oproepen via terende sterrencast. gen, sterke drank en sterke verhalen. Bij de hun performance. Ieren leverde de trailer van de film al net Er volgt een close-up van een man met Wat is Jon Hamm toch goed. Zijn bijrol in zulke verontwaardigde reacties op als eerder gesloten ogen. Het is de Chinese componist Wild Mountain Thyme is een hedendaagse hoofdrolspeelster Debra Messing (Will & Guo Wenjing, die lijkt te dromen van het variant op zijn iconische personage Don Grace) in de Broadway-versie: wat was dit oude leven in zijn thuisland. De camera volgt Draper in tv-serie Mad Men en stelt qua tekst voor onzinnig, nep-Iers accent? hem in 2015, als hij zich voor zijn nieuwste niet veel voor, maar elke oogopslag is raak. Het plezier dat Wild Mountain Thyme met project onderdompelt in de volksmuziek uit INNER LANDSCAPE Hamm speelt Adam, een zakelijk geslaagde een beetje goede wil toch oplevert zit hem in zijn geboortestreek Sichuan. Het Amster- Amerikaan die naar zijn oom in een Iers de romantiek: Rosemary (Emily Blunt) en damse Nieuw Ensemble, bestiert door diri- dat zangeres Shen – zoals gebruikelijk in gehucht afreist om diens boerderij over te Anthony (Jamie Dornan) wonen van kinds af gent Ed Spanjaard, zal de resulterende ka- Sichuaanse opera – het tempo aangeeft, en nemen en als het even meezit een vrouw te aan naast elkaar en zijn voor elkaar bestemd, meropera Si fan (‘Liefdesverlangen’) dat percussionisten op het podium soms net vinden. Zijn plannen ketsen af op de weer- maar hij stuntelt en hapert totdat zij er sta- vervolgens in Nederland opvoeren. Dat en- iets anders spelen. Uiteindelijk staan alle barstige karakters in het dorp. Adam leest en pelgek van wordt. Hun laatste, lange, duide- semble ging overigens in 2019 ter ziele, kort neuzen dezelfde kant op, tijdens een bezie- analyseert de situatie snel, maar is uiterst lijk voor het podium geschreven scène vol na de première van Inner Landscape op lend optreden in het Amsterdamse Muziek- naïef waar het zijn rurale droom betreft. “Je snelle stemmingswisselingen is de leukste – IFFR. gebouw aan ’t IJ. handen zien er niet uit als voeten”, spot de op een donkere, kletsnatte ochtend belanden Si fan is dus een bijzondere ontmoeting Wie vervolgens goed luistert zal tijdens de vrouw die naast hem zit in het vliegtuig. Zo ze samen in haar keuken en dwingt ze hem tussen Oost en West. Waarin Guo zijn eigen vertolking van Si fan geleidelijk de mistige schaapachtig als hij dan kijkt – het is maar eindelijk tot een bekentenis. moderne muziekstijl – “ingegeven” door valleien en de felgroene rijstvelden zien op- weinig hunks gegeven. Hier en daar duikt wel een beklemmend zijn hart – combineert met die van het Chi- doemen. Dat komt vooral dankzij de durf en Ondanks de puike bezetting (naast Hamm conservatieve moraal op. Een man mag van nese platteland. Daar heeft hij ook een goede vernuftigheid van filmmaker Frank Scheffer, ook Christopher Walken en Emily Blunt) is Rosemary niet “naar zeep ruiken”, en gay? reden voor: de rondreizende ensembles die die al een keur aan films maakte over com- Wild Mountain Thyme verder een wankel ge- Néé zeg, Anthony is niet gay – hij deinst de traditionele liederen vertolken zien de be- ponisten. In negentig minuten maakt hij de heel. Regisseur en scenarist John Patrick achteruit bij de suggestie. Liefde vinden in langstelling voor deze culturele traditie met kijker deelgenoot van een bijzonder cultureel Shanley is van huis uit toneelschrijver, met een Iers dorp is niet voor iedereen wegge- rasse schreden afnemen. In halflege zaaltjes fenomeen. Het is fijn om een film te zien een paar grote filmsuccessen op zijn naam: legd. treden ze op voor een publiek op leeftijd. waarin in elke scène de (muzikale) kennis hij won een Oscar voor het scenario voor de SANDRA HEERMA VAN VOSS Jongeren hebben geen interesse, en boven- van de maker weerklinkt. lyrische comedy Moonstruck (1987) en ver- dien: voor de entreeprijs van zeven yuan kun OMAR LARABI filmde zelf zijn bekroonde stuk Doubt WILD MOUNTAIN THYME IERLAND/GROOT- je ook een hoop zout kopen. (2008), over een vermeende misbruikzaak in BRITTANNIË, 2020 | REGIE JOHN PATRICK SHANLEY | Dus besluit Guo de Sichuaanse opera min INNER LANDSCAPE NEDERLAND, 2019 | REGIE de katholieke kerk. Wild Mountain Thyme is MET EMILY BLUNT, JAMIE DORNAN, JON HAMM | 102 of meer te preserveren in zijn werk. Met hulp FRANK SCHEFFER| MET GUO WENJING, ED SPANJAARD | bedoeld als ode aan Shanley’s Ierse voorou- MINUTEN | DISTRIBUTIE SPLENDID FILM | TE ZIEN van zangeres Shen Tiemei, die voor de ca- 91 MINUTEN | DISTRIBUTEUR CINEMA DELICATESSEN | ders en bevat veel imponerende drone-shots VANAF 1 JULI mera geduldig uitlegt hoe je je héle lichaam TE ZIEN VANAF 26 JUNI

SIA, DE REBELSE BOSFEE TU ME MANQUES Marja Pyykkö | Dit van oorsprong IJslandse, Rodrigo Bellott | Een Boliviaanse vader reist na Nederlands nagesynchroniseerde kinderavon- de onverwachte dood van zijn geëmigreerde, tuur draait om de ondeugende bosfee Sia, die homoseksuele zoon naar naar New York, op haar plek in het woud verruilt voor een leven in zoek naar de vriend van de jongen. Die verwijt de stad bij de familie van de elfjarige Alfred. Al hij de dood van zijn zoon, maar als de jongen snel ziet het duo zich gedwongen de schaarse hem kennis laat maken met de gayscene beseft natuur in de stad te hulp te komen. hij dat zijn ideeën over homoseksualiteit geba- TE ZIEN VANAF 10 JUNI seerd zijn op religieus dogma en vooroordelen. TE ZIEN VANAF 10 JUNI, OOK VIA picl.nl SPIRAL: FROM THE LEGACY OF SAW Darren Lynn Bousman | Pas bij de elfde poging GODZILLA VS KONG kreeg deze horrorfilm van de Amerikaanse film- Adam Wingard | In deze groots opgezette actie- keuring de gewenste R-rating, waardoor jonge- film komt nog zo’n met-de-moed-der-wan- ren onder de 16 de film onder begeleiding van hoop-filmuniversum tot zijn apotheose: na drie een volwassene mogen zien. Bousman regis- films opmaat staan de filmmonsters King Kong seerde al drie eerdere Saw-sequels. en Godzilla nu eindelijk tegenover elkaar. SIA, DE REBELSE BOSFEE TE ZIEN VANAF 10 JUNI TE ZIEN VANAF 17 JUNI TU ME MANQUES DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 50

I DON’T WANNA DANCE zonder eten thuiszitten. Hoofdrolspeler Yfendo van Praag weet als geen ander hoe ingewikkeld het is om als Hartverscheurend, maar hoopvol kind geen veilig thuis te hebben. Dit sociaalrealistische drama is deels geïnspireerd op Wat moet een kind zich verloren voelen in staan? Altijd!” Het is pijnlijk om te zien hoe werkte aan een documentaireserie over kin- zijn eigen jeugd, waarin ook zíjn moeder niet een wereld waarin een veilige thuissituatie moeder Daphne (Romana Vrede) haar vijf- deren en hun band met muziek. Van Praag voor hem kon zorgen. Hij is bovendien als of zelfs een gevulde maag niet vanzelfspre- tienjarige zoon Joey (Yfendo van Praag) afspeelde klarinet en danste graag, maar Von acteur in staat om die complexe emoties je- kend zijn. Het sociaal-realistische coming snauwt. Terwijl juist zíj met haar wankele Kleist werd tijdens het maken van Omdat ik gens een instabiele ouder op integere wijze of age-drama I Don’t Wanna Dance slaat gemoed alle aandacht naar zich toetrekt. Yfendo heet (2017) vooral gegrepen door over te brengen. Hij wordt geholpen door de met hartverscheurende momenten de spij- Terwijl de jongen alleen maar wilde dat ze diens moeilijke thuissituatie. Vervolgens cameravoering van Von Kleist (en camera- ker op z’n kop. naar zijn dansvoorstelling kwam, naar hem castte hij Van Praag in de short Kraaiennest man Tim Kerbosch). Dat de regisseur zich kéék en trots op hem zou zijn. (2018), die achteraf een voorstudie kan wor- voor de vormgeving, kleurgebruik en sfeer “Waarom denk jij alleen maar aan jezelf? Filmmaker Flynn von Kleist leerde hoofd- den genoemd van Von Kleists speelfilmde- liet inspireren door films als Precious (Lee Waarom moet jij altijd op de voorgrond rolspeler Yfendo van Praag kennen toen hij buut I Don’t Wanna Dance. Ook in die kort- Daniels, 2009) en Moonlight (Barry Jenkins, film stond Van Praag al tegenover Vrede als 2016) is duidelijk te zien. zoon die terugkeerde naar zijn moeder nadat Bewust kiest de film steeds het perspec- ze de voogdij had herwonnen. tief van de vijftienjarige. Zo vormt de de- Dat verhaal wordt uitgebreider verteld in I structieve moeder niet alleen een bedrei- Don’t Wanna Dance. De zomer van Joey en ging, maar is ze tegelijkertijd die liefdevolle zijn kleine broertje begint nog mooi: na twee moeder die het zo graag beter zou willen jaar bij hun tante en oom te hebben ‘gelo- doen – maar dat niet kan. Juist ook speelse, geerd’, mogen ze van de kinderrechter einde- intieme dagelijkse taferelen met de twee lijk weer bij hun moeder intrekken. Dat be- zoons en hun moeder portretteren de com- gint gelukzalig. Goed, hun moeder heeft plexiteit van een dergelijke familieband op patta’s gekocht die twee maten te groot zijn, rake wijze. maar dat maakt niet uit. Ze spreekt onaardig MARICKE NIEUWDORP over de tante die haar kinderen in huis nam in tijden van nood, maar dat vergeeft Joey I DON’T WANNA DANCE NEDERLAND, 2021 | haar onmiddellijk. Tot Daphne langzaam in REGIE FLYNN VON KLEIST | MET YFENDO VAN PRAAG, oude patronen vervalt: blowen, ruzie zoeken ROMANA VREDE | 89 MINUTEN | DISTRIBUTIE GUSTO I DON’T WANNA DANCE en nachten wegblijven zodat haar kinderen ENTERTAIMENT | TE ZIEN VANAF 10 JUNI

vensverhaal vertellen en doet dat chronolo- ZAPPA gisch, maar de beelden zijn, terecht, gekozen op de mate waarin ze het verhaal steunen en volgen geen strakke tijdlijn. In voice-over is Heidens monnikenwerk Zappa zelf te horen en ook dat verhaal is een collage van bits and pieces uit een boven- Alex Winter ploegde door duizenden uren Alex Winter, als acteur vooral bekend als menselijke berg interviews. Thuis noemen filmmateriaal en bergen archief voor de do- Bill in de filmserie Bill & Ted met Keanu Ree- wij dat, met Kees van Kooten, ‘een heidens cumentaire Zappa. ves als de andere helft van het duo, regis- monnikenwerk’. seerde al verschillende goed ontvangen do- Winters verhaal verveelt geen moment, Voor de wijde wereld is Frank Zappa vooral cumentaires voor hij aan Zappa begon. eerder is er sprake van overkill in de snelle een Sik-Snor-Combinatie. Maar achter dit Daartoe moest hij eerst De Weduwe Zappa, montage van allerlei typische Zappa-chaos. succesvolle handelsmerk schuilt een com- tough cookie Gail, voor zich winnen. Vervol- De muziek waar het om gaat is alleen frag- pleet universumpje waarin uiteindelijk alles gens werkte hij zes jaar aan het doornemen, mentarisch te horen en dat kun je een be- draait om muziek en de vrijheid te maken selecteren en monteren van duizend uur zwaar noemen. Voor meer is simpelweg geen ZAPPA wat je wilt – of om Frank Zappa, het verschil filmmateriaal. Dacht u dat Prince een groot tijd, maar de niet-ingewijde die door de film is klein. Zoals gitarist Steve Vai zegt in de archief naliet? De Zappa-archieven zijn geboeid raakt wordt aan zijn lot overgelaten tijd. Daarmee zou hij lijnrecht ingaan tegen filmZappa van Alex Winter: “Frank was a monsterlijk. De man nam én sloeg alles op en – succes met de meer dan zestig reguliere al- Zappa’s ideeën en diens hartstochtelijke en slave to his inner ear.” Maar wel een slaaf die bewaarde ook nog het vele dat over hem ver- bums en de ruim vijftig postume releases! compromisloze verdediging van het vrije tegelijk ook slavendrijver was voor wie hij scheen. Twee van de zes jaar was Winter Waarin Zappa tekortschiet is enige kriti- woord. nodig had om zijn muziek te laten klinken. kwijt aan het restaureren en conserveren van sche beschouwing. Is de man nooit eens écht ROLF HERMSEN Het is een van de tegenstellingen die op een beeld en geluid op allerlei in onbruik ge- stevig aan de tand gevoeld? Dat Zappa’s eigenaardige manier de conceptual conti- raakte dragers. Dat proces werd, uitzonder- songteksten vaak grof-seksistisch zijn komt ZAPPA VERENIGDE STATEN, 2021 | REGIE ALEX nuity bepalen van de figuur Frank Zappa: lijk, geheel bekostigd door crowdfunding. niet ter sprake. Het vermoeden bekruipt je WINTER | MET DAVID BOWIE, MICK JAGGER, PAUL componist, gitarist, rock-icoon, satirist, Dat Winter niet is verdronken in deze zee dat Winter zijn film wilde behoeden voor de MCCARTNEY | 129 MINUTEN | DISTRIBUTIE PIECE OF politiek commentator en meer. dwingt bewondering af. Hij wil een uniek le- weinig ontziende cancel culture van deze MAGIC ENTERTAINMENT | TE ZIEN VANAF 17 JUNI

to-video films als Jungle Book 2, The Lion King 3 en The Little Mermaid: Ariel’s Beginning. Met de reli-horror van The Unholy maakt hij de stap naar de regiestoel. Als een doof meisje de Hei- lige Maria in een visioen ziet en vervolgens weer kan horen, komen de mensen al snel in drom- men af op haar helende gaven. Maar zijn haar gaven door god gegeven, of door een andere macht? TE ZIEN VANAF 17 JUNI

CHAOS WALKING Doug Liman | Hoewel na de lockdown een enorme hoeveelheid films van de planken van GODZILLA VS KONG de Hollywood-studio’s rollen, spant Chaos Wal- king waarschijnlijk de kroon. Regisseur Liman THE UNHOLY van oorsprong Griekse filmmaker Spiliotopou- leverde al in 2017 de eerste versie van de film af, Evan Spiliotopoulos | Als scenarist werkte de los jarenlang in de Disney-fabriek, aan direct- een verfilming van het eerste deel in een young DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 51

LAND Recht uit de handleiding Het debuut als speelfilmregisseur van terwijl een naturelle uitbeelding van com- Robin Wright was iets om naar uit te kijken. plexe personages juist haar forte is. Mis- De gearriveerde acteur en niet onverdien- schien komt het omdat het scenario de stelijke maker van afleveringen van House hoofdpersoon niet veel diepte geeft: het of Cards heeft genoeg in haar mars voor een enige dat we uit onvermijdelijke flashbacks interessant project. Helaas blijft Land ste- over Edee te weten komen is dat ze haar ken in conventies en een voorspelbaar knappe man en schattige zoontje is verloren. script. Een gruwelijk verlies, maar ondanks Wrights MANDIBULES wanhoop en tranen komt het verdriet niet echt binnen. Tegen de tijd dat Edee het boven op de MANDIBULES berg lijkt op te geven – een dramatisch besluit dat uiteraard samenvalt met de on- barmhartige winter – weet je wat er nog gaat Toeval met vleugels volgen: de redding door een, alweer, knappe man (Demián Bichir); de aanvankelijke af- In de absurdistische roadmovie Mandibules zo The Dude uit The Big Lebowski tegen het wijzing en achterdocht; het langzame ont- zet een reuzenvlieg een keten van toeval en lome lijf kunnen lopen. luiken van een relatie; de wederopstanding nonsens in gang. Quentin Dupieux bevrijdt Dupieux introduceerde in Rubber (2010), van de oude Edee, die zich onder leiding van ons zo van de dwingende orde. zijn film over een moordende autoband, het de stugge buitenman het jagen, stropen en begrip ‘no reason’: de betekenisloosheid en verbouwen van gewassen eigen maakt. Het is De onderkaak is zwaar onderbelicht in de ci- willekeur die de wereld voortstuwen. Ook absoluut niet onaangenaam om naar te kij- nema. In een ouderwetse vechtfilm kom je hier speelt hij weer met verwachtingen die LAND ken – de composities van de indrukwek- nog wel eens een flinke rechtse op de kin te- niet worden ingelost. De film lijkt expres een kende omgeving vormen steeds een plaatje gen, maar verder hebben weinig filmmakers beetje te willen teleurstellen. Je kunt je er Robin Wright speelt zelf de hoofdrol in haar en Wright blijft een prachtige verschijning, zich gewaagd aan dit enige beweegbare deel maar beter niet te veel van voorstellen, want speelfilmdebuutLand , dat gaat over Edee, in zorgvuldig kleur-gecoördineerde hout- van de schedel. Enter Quentin Dupieux, die een geplande reis is vaak toch weer heel an- een vrouw die er, na een ondraaglijk verlies, hakkersshirts, wollen truien en verwassen wel raad weet met anatomische trivia. Na de ders dan een route die je niet van tevoren uit- voor kiest volledig off the grid te gaan. Het jeans. Je vraagt je alleen af waar de urgentie hertenhuid in Deerskin laat hij in Mandibules stippelt. verhaal wordt chronologisch verteld, al geeft van dit verhaal in schuilt – het verhaal van (‘onderkaken’) een reuzenvlieg met malende Dupieux toont zich gelukkig weer een gril- Wright niet direct alles weg: we zien Edee onoverkomelijk lijkend verlies is al vele ma- kaken de dienst uitmaken. lige gids. Onderweg amuseert hij ons met eerst met haar zus die haar smeekt zichzelf len en op veel creatievere en indringendere In zijn knotsgekke nieuwe film, ingeleid kleine grapjes, zoals de politieman die een niets aan te doen. Dan wordt ze op de huid manieren verteld, en ook het gegeven van door een heerlijk lullig panfluitdeuntje, rijgt formulier aanbiedt aan mensen in shock gevolgd bij haar kordate stappen naar de mensen die zich terugtrekken in isolatie is al Dupieux weer pure nonsens aaneen met on- waarin ze kunnen aangeven of het politieop- eenzaamheid: gereedschap wordt gekocht, spannender en met interessantere psycholo- versneden onzin en zuivere onlogica. De sul- treden aan hun verwachtingen heeft voldaan. een huurcontract afgesloten, de fourwheel gische ontwikkelingen verfilmd. lige stoners Manu en Jean-Gab vallen in de “Voor de baas.” Of een caravan die in brand drive verbannen van haar onderkomen op de Wright maakte een solide, technisch per- ene na de andere onhandige situatie wanneer vliegt waarna de onhandige brandstichter berg, om een impulsieve terugkeer naar be- fecte film, alsof ze de handleiding voor een ze een koffertje met mysterieuze inhoud van zich vooral druk maakt om de spareribs en schaving te voorkomen. Hollywood-drama heeft gevolgd. Ze is dui- A naar B moeten vervoeren. Als ze de enorme aardappelpuree die oneetbaar zijn geworden. Het duurt even voor je in de gaten hebt dat delijk in bezit van de juiste gereedschappen vlieg in de kofferbak vinden, verzinnen ze Een constant schreeuwende Adèle Exar- zich hier een bekend en voorspelbaar scena- en kwaliteiten – anders dan haar hoofdper- een ‘masterplan’. Ze hopen het dier te dres- chopoulos maakt de verstoring van orde rio afspeelt: Edee neemt haar besluit zonder soon op de berg. Maar het ontbreekt nog aan seren om zo goud geld te verdienen – zelf- compleet. Het zijn de irrelevante zaken waar noemenswaardige voorbereiding, ervaring de creativiteit en durf die wellicht komen overschatting zien we vaker in Dupieux’ Dupieux zijn levenswerk van maakt. Hij be- of kennis van het buitenleven, en dat blijkt met de ervaring, om een op zich interessant films. Als een soort ET wordt de vlieg ver- vrijdt ons van een dwingende regelmaat niet goed uit te pakken. Na een grimmig op- narratief op een verrassende manier te verzorgd met dekentjes en kattenvoer, want doordat er zomaar een vlieg komt aanwaaien timistische start, brokkelt het bestaan dat ze beelden. “vliegen zijn niet kieskeurig”, zo weten ze. – toeval met vleugels. voor zichzelf had bedacht al snel onder haar NICOLE SANTÉ De roadmovie is opgenomen vlak bij de MARISKA GRAVELAND stadse vingers uiteen. Côte d’Azur, temidden van pijn- en palmbo- Als acteur komt Wright onder haar regie LAND VERENIGDE STATEN, 2021 | REGIE ROBIN men en eenzame caravans op rotsige vlaktes, MANDIBULES FRANKRIJK, 2020 | REGIE QUENTIN niet helemaal uit de verf. Haar houdingen – WRIGHT | MET ROBIN WRIGHT, DEMIÁN BICHIR | 89 waardoor het lijkt alsof Manu en Jean-Gab in DUPIEUX | MET DAVID MARSAIS, GRÉGOIRE LUDIG, steeds tegen achtergronden van adembene- MINUTEN | DISTRIBUTIE UNIVERSAL | TE ZIEN VANAF 17 Californië ronddolen en bij toeval verzeild ADÈLE EXARCHOPOULOS | 74 MINUTEN | DISTRIBUTIE mende natuur – komen vaak gemaakt over, JUNI zijn geraakt in een misdaadfilm. Ze zouden GUSTO ENTERTAINMENT | TE ZIEN VANAF 24 JUNI

adult scifi-reeks waarin ieders gedachten let- LOURDES ZWAAR VERLIEFD! 2 terlijk hoorbaar zijn. Zowel de studio als het Marc Willard | In boekvorm kreeg het vervolg op testpubliek vond het maar niks. Na een flinke Chantal van Gestels bestseller Zwaar verliefd de berg reshoots kwam er nog even een pandemie titel Zwaar beproefd. De producenten van de overheen voor de film uiteindelijk het scherm succesvolle verfilming (meer dan 250.000 haalt. bezoekers in 2018) nummeren liever gewoon TE ZIEN VANAF 24 JUNI door. Maar beproefd wordt de eind-goed-al- goed van Isa en Ruben hier alsnog. In deel één LOURDES vonden ze elkaar, maar net nu ze gaan samen- Thierry Demaizière & Alban Teurlai | Waar The wonen lijken er voor beiden kapers op de kust. Unholy (zie hiernaast) horrorspektakel maakt TE ZIEN VANAF 24 JUNI van een Maria-verschijning, is het in het Franse plaatsje Lourdes al 160 jaar een lokker THE CROODS: A NEW AGE voor contemplatief ingestelden. Het bede- Joel Crawford | Hoewel inmiddels wetenschap- vaartsoord trekt inmiddels dagelijks duizenden pelijk vaststaat dat neanderthalers tegelijk leef- pelgrims, waarvan deze documentaire er een den met homo sapiens en er ook uitwisseling aantal volgt. tussen de twee plaatsvondt, zal dat er toch niet CHAOS WALKING TE ZIEN VANAF 24 JUNI, OOK VIA picl.nl hebben uitgezien als in dit animatievervolg. De zorg voor de twee kinderen brengt allerlei LA DEA FORTUNA oud zeer tussen Arturo en Alessandro naar boven. De uitgebluste Arturo ploetert zich door ingewikkelde vertaalklussen terwijl hij Het ideaal van treurt om zijn eigen mislukte schrijverschap. Ondertussen is de jongere Alessandro nog altijd een gewild man; zijn escapades worden je partner door Arturo stilzwijgend toegestaan. Hun levens drijven steeds verder uit elkaar, en dat wordt door de zorg voor Annamaries kinde- bestaat niet ren plotseling pijnlijk duidelijk. Is hun liefde wel sterk genoeg om dat aan te kunnen? Blaast de plotselinge zorg voor twee kinde- Ondanks die zware thematiek is La dea ren nieuw leven in de relatie van Arturo en fortuna een warme, menselijke film (de zin- Alessandro? Of is de kloof tussen de twee in- derende zon spat van het scherm), die uit- LOVE IN A BOTTLE middels te diep? Dat is het uitgangspunt van eindelijk gaat over hoe je moet omgaan met de Italiaanse bioscoophit La dea fortuna. het besef dat het ideaalbeeld van je partner niet bestaat. Je kan dan wel een mentale foto LOVE IN A BOTTLE Hoe kan je zorgen dat degene die je liefhebt nemen, maar in werkelijkheid tast de tijd dat voor altijd bij je blijft? Heel simpel: kijk die- beeld altijd aan. Mensen veranderen, zijn gene recht in de ogen, maak er een mentale onvoorspelbaar en groeien uit elkaar. Dat Aimabele Zoom-romkom foto van en sla die op in het binnenste van je besef doet pijn, maar – zo betoogt Özpetek ziel. Dat is in ieder geval het advies van de in zijn film – als je je ermee verzoent krijgt je Paula van der Oest maakte in lockdown een maar tijd om elkaar te spreken hebben de godin van geluk (de ‘dea fortuna’ uit de titel), leven nog meer betekenis. Om dat punt te il- aimabele Zoom-romkom. Love in a Bottle twee des te meer – zij vanuit haar huis aan de aldus de zevenjarige Alessandro. lustreren neemt hij misschien een paar me- drijft kalmpjes op het charisma van acteurs Amsterdamse grachten, hij in zijn apparte- Hij vertelt het nadat hij net met zijn zusje lodramatische uitstapjes te veel, maar het Hannah Hoekstra en James Krishna Floyd ment in een buitenwijk van Londen. Een ty- is afgezet bij het ogenschijnlijk gelukkige laatste beeld, waarin Arturo en Alessandro als hippiekind Lucky en ICT-er Miles, die el- pisch geval van opposites attract. De vrijzin- homostel Arturo (Stefano Accorsi) en Ales- elkaar in de ogen kijken terwijl de wereld om kaar digitaal besnuffelen. nige Lucky lokt de gereserveerde Miles sandro (Edoardo Leo). De bedoeling is dat de hen heen lijkt te verdwijnen, is ongelofelijk stukje bij beetje uit zijn schulp. Drijvend op kinderen er een paar dagen blijven, zodat krachtig. Wij kijken hen aan, doen onze ogen Het sociale leven voegde zich het afgelopen de chemie tussen Hoekstra en Floyd, beide hun moeder Annamarie (Jasmine Trinca) dicht en sluiten de twee voor altijd in ons jaar vrijwel volledig naar Zoom en Skype dus charismatisch genoeg om ook in split- zich in het ziekenhuis kan laten onderzoeken hart. niet gek dat ook filmmakers op de videocall screen de aandacht vast te houden, toont voor haar ‘vage migraineklachten’. Maar al GUUS SCHULTING doken. Ook om tijdens de lockdown über- Love in a Bottle luchtig en herkenbaar de gauw blijken haar klachten erger dan gedacht haupt nog iets gemaakt te krijgen. Er was de vroege stadia van een relatie, maar dan een- – ze heeft een tumor en takelt gaandeweg af. LA DEA FORTUNA ITALIË, 2019 | REGIE FERZAN effectieve horrorfilm Host (Rob Savage, tje die geheel via beeldschermen ontstaat. Zo is er wel meer dat gaandeweg aftakelt ÖZPETEK | MET STEFANO ACCCORSI, SILVIA RANFAGNI, 2020), die vrolijk gehakt maakte van een De film ging eind mei al digitaal in voorpre- in Ferzan Özpeteks warme, maar soms ook GIANNI ROMOLI | 114 MINUTEN | DISTRIBUTIE ARTI FILM séance via videobellen. Frank Lammers mière via Kijk Ons, een initiatief dat meerdere heftige melodrama La dea fortuna. Want de | TE ZIEN VANAF 5 JUNI delfde de komische potentie van het medium keren per jaar ‘nieuwe, kleurrijke, eigenzin- met de korte film Groeten van Gerri (2020). nige en dappere films van eigen bodem’ onder Paula van der Oest toont nu met Love in a de aandacht brengt. Je kunt je afvragen op Bottle hoe een romkom eruit komt te zien als welk medium de film het best op zijn plaats is. die zich volledig op de schermen van com- Love in a Bottle werd gemaakt voor het grote puters en mobiele telefoons afspeelt. doek, en ontstijgt zeker de beperkte esthetiek Een geanimeerde proloog toont de eerste van het videobellen. Maar het heeft ook iets ontmoeting van de Nederlandse hippie- interessants om tussen Lucky en Miles in te dochter Lucky (Hannah Hoekstra) en Lon- zitten, op hetzelfde medium als waar zij elkaar denaar Miles (James Krishna Floyd). Ze bot- opzoeken. Dat hun FaceTime-gesprekken op sen op elkaar op het vliegveld van Milaan, een kleiner scherm in hetzelfde kader staan waar zij was voor een congres van parfu- als onze eigen vele videogesprekken, vergroot meurs en hij op vakantie. Het is zo’n vluch- het gevoel van intimiteit. tige botsing in het voorbijgaan – een meet- cute – zoals in zoveel romantische films. JOOST BROEREN-HUITENGA Lucky vliegt naar Amsterdam, Miles naar Londen en kort daarna gaan gaan ze in lock- LOVE IN A BOTTLE NEDERLAND, 2021 | down. REGIE PAULA VAN DER OEST | MET HANNAH HOEKSTRA, Lucky weet Miles alsnog op te sporen, JAMES KRISHNA FLOYD | 79 MINUTEN | DISTRIBUTIE dankzij een heimelijk ingepikt kofferlabel. SEPTEMBER FILM | TE ZIEN VANAF 17 JUNI, OOK Elkaar opzoeken zit er voorlopig niet in, VIA picl.nl LA DEA FORTUNA

familie Crood, die in de eerste film uit 2013 een IN THE HEIGHTS Manuel Miranda en Quiara Alegría Hudes wor- nieuw thuis moest zoeken nadat hun veilige grot Jon M. Chu | Al in 2010 zou de succesvolle den verfilmd, maar dat ketste af. Na het grenze- werd vernietigd, komt terecht in de boomvilla Broadway-musical In the Heights van Lin- loze succes van Miranda’s Hamilton komt het er van de wel érg moderne familie Bettermans. TE ZIEN VANAF 30 JUNI

DE KAMELEON AAN DE KETTING Steven de Jong | Na twee eerdere speelfilms in 2003 en 2005, en een twaalfdelige tv-serie in 2018, komt de Friese regisseur De Jong nu met een derde bioscoopavontuur rond de helden uit de klassieke jeugdboeken: de broers Klinkhamer IN THE HEIGHTS en hun razendsnelle boot. Waar de twee jonge hoofdpersonen nu voor de derde keer door nu toch van, en met de regisseur van Crazy Rich nieuwe acteurs worden gespeeld, wordt hun Asians in de regiestoel moet dit een van de Hol- ‘heit’ in alle versies gestalte gegeven door De lywood-klappers van de zomer worden. Lees Jong zelf. onze recensie op filmkrant.nl TE ZIEN VANAF 30 JUNI THE CROODS: A NEW AGE TE ZIEN VANAF 1 JULI A QUIET PLACE PART II Overleven met een Spielberg-complex Het vervolg op John Krasinski’s populaire ren te schuiven in de vorm van Emmet (Cil- postapocalyptische horror, waarin stilte lian Murphy), een vriend van de familie die van levensbelang is, blijkt meer van het- zijn hele gezin verloor aan de aliens. Hij moet zelfde en daardoor in elk opzicht een stuk dochter Regan helpen in haar missie om de minder dan het origineel. aliens te verdrijven, wat ze klaar probeert DNA spelen met de feedbackruis die uit haar ge- Aliens storten neer op aarde en hakken zich hoorapparaatje komt. een weg door de mensheid — wie kent de Er zitten een paar bijzonder spannende DNA films niet? Daarop had John Krasinski (als scènes in A Quiet Place Part II, zeker wan- acteur bekend uit The Office) in zijn door- neer de film heen en weer schiet tussen hoe braak als speelfilmregisseur een vernuftige Regan en Emmet op pad zijn om de aliens te Explosieve familie variant gevonden: de aliens kwamen in verslaan en hoe Evelyn zich met haar twee A Quiet Place (2018) alleen maar af op geluid. andere kinderen voor hetzelfde gevaar ver- De dood van een grootvader die de familie nage een zoektocht naar haar afkomst en Wie zich stil hield, kon het einde van de we- borgen probeert te houden. Maar dat solide bijeen hield, legt verborgen problemen identiteit. Dat Neige haar leven niet opnieuw reld overleven. vakmanschap kan niet verbloemen dat bloot, in Maïwenns DNA. Een fraai staaltje kan oppakken wanneer haar grootvader Dat leverde alsnog een behoorlijk door- Krasinski’s scenario weinig toevoegt aan het vitale cinema met Louis Garrel en Fanny Ar- wegvalt, wijst op onderliggende problemen.” snee post-apocalyptische horrorthriller op, origineel, laat staan aan wat we in elke an- dant. De politiek geëngageerde Algerijnse groot- maar met een slimme nadruk op sound de- dere generieke postapocalyptische thriller al vader Émir; een explosieve moeder-dochter- sign en acteerwerk. Centraal staat een gezin zagen. Nog sterker dan in dat eerste deel heb Maïwenns film over een disfunctionele fa- relatie; het peilen naar de eigen roots: Maï- met een doof kind, dat dus dankzij gebaren- je hier het gevoel dat de slim gevonden na- milie waarvan de grootvader sterft, is op wenn wil wel toegeven dat het allemaal erg taal in stilte met elkaar kan communiceren, druk op stilte en geluid te weinig compensa- momenten wat al te beweeglijk en zelfge- persoonlijk was. Tijdens de preproductie van samenwerken en overleven. Als we het vat- tie is voor een lomp scenario, dat nota bene noegzaam, maar de verstrengeling van haar historische policier over Madame du ten in de meest onwaarschijnlijke Hollywood met een cliffhanger het niet bepaald veelbe- rouwgevoelens en emotionele onzekerheden Barry, de maîtresse van Lodewijk XV, werkte salespitch ooit: The Tribe meets I Am Legend. lovende A Quiet Place Part III aankondigt. maakt van de film een boeiende achtbaanrit. ze met een kleine crew en een korte draaiperi- Dat eerste deel speelde zich bijna volledig Het begint met vragen. Wat laten we van een ode. Dqqrdoor voelde ze weer de energie van af op de afgelegen boerderij van de familie HUGO EMMERZAEL overledene zien aan de wereld? Hoe goed haar Le bal des actrices, die ze in 2009 Abbot, met vader Lee (Krasinski), moeder kennen we familieleden en hun geschiedenis maakte. “Ik ben dol op dat bruisende, leven- Evelyn (Emily Blunt), zoon Marcus (Noah écht? Waarom stellen we vragen over onze dige”, zegt Maïwenn. “Het moet bewegen Jupe) en dochter Regan (Millicent Sim- A QUIET PLACE PART II VERENIGDE STATEN, oorsprong als we geconfronteerd worden voor mij. Maar het moet ook grappig zijn. En monds) als een geromantiseerde yuppie-up- 2020 | REGIE JOHN KRASINSKI | MET EMILY BLUNT, met de dood? Maïwenn brengt via weten- het acteerplezier moet ervan afspatten.” date van het Amerikaanse nucleaire gezin MILLICENT SIMMONDS, NOAH JUPE | 97 MINUTEN | schappelijk dna-onderzoek een verlangen Haar samen met Mathieu Demy geschre- dat koste wat het kost de bloedlijn wil voort- DISTRIBUTIE UNIVERSAL | TE ZIEN VANAF 24 JUNI ` naar tastbare sporen in stelling. De Alge- ven DNA is ondanks de donkere, agressieve zetten. Krasinski’s vaderfiguur offert in de rijnse grootvader van hoofdpersoon Neige en bittere ondertoon een fraai staaltje vitale climax zelfs zijn eigen leven op, zodat zijn zit in haar, leeft voort via haar, maar uitein- cinema. Ook al heeft de persoonlijk betrok- vrouw in veiligheid — en absolute stilte — delijk verdringt haar eigen vrije keuze een ken en alles controlerende Maïwenn (acteurs hun derde kind kan baren. rigoureuze lotsbestemming. kregen “vrijheid in gevangenschap”) de nei- In deel twee is huize Abbot te onveilig ge- “Veel lijden en flink wat pijn”, antwoordt de ging in navolging van haar narcistische worden, al helemaal voor een pasgeborene Franse actrice, scenarist en filmmaker Maï hoofdpersonen de andere personages te over- waarvan je niet kan voorspellen wanneer het wenn (Polisse, 2011; Mon roi, 2015) als we schaduwen. “Dit is geen ensembledrama”, in huilen uitbarst. Daarom trekt het vader- haar tijdens Film Fest Gent 2020 vragen wat luidt Maïwenns verontschuldiging. “DNA is loze gezin al schuifelend en op blote voeten ‘familie’ voor haar betekent. Die somberheid het portret van iemand die gelijkenissen heeft het land in, waar ze in typische survival hor- weerspiegelt zich in een verhaal tjokvol met mij. Kiezen welke richting men uitgaat, ror-stijl hun medemens nooit zomaar kun- woede, frustraties, trauma’s, spanningen en ik vind dat mooi. Uiteindelijk kiest Neige voor nen vertrouwen. Dat wantrouwen wordt hier emotionele confrontaties. “Omdat Neige haar dna.” tegenover de heldhaftigheid van Krasinki’s met een identiteitscrisis worstelt, moesten IVO DE KOCK vaderfiguur gezet: mannen zoals deze Lee we in DNA een breuk in de familie belichten”, blijken te goed voor deze wrede wereld. A vertelt ze. “De dood van de 93-jarige, de- DNA FRANKRIJK, 2020 | REGIE MAÏWENN | MET Quiet Place Part II leunt op een Spielberg menterende grootvader die iedereen samen- MAÏWENN, LOUIS GARREL, FANNY ARDANT, DYLAN iaanse neiging om het gebroken gezin weer hield, brengt verborgen familieproblemen ROBERT | 90 MINUTEN | DISTRIBUTIE THE SEARCHERS | heel te maken en een nieuwe vader naar vo- A QUIET PLACE PART II aan de oppervlakte en start bij mijn perso- TE ZIEN VANAF 24 JUNI

STORMWIND – IN ZWAAR WEER drive, als een groep anarchisten een coup pleegt Lea Schmidbauer | “Das große Finale”, belooft en besluit dat de wetteloosheid voor altijd de Duitse poster van dit vijfde deel in deze saga duurt. rond het heldhgaftige paard Ostwind (Storm- TE ZIEN VANAF 1 JULI wind in de Nederlandse versie) en de mensen met wie hij op landgoed Kaltenbach leeft. De TINA eerste vier films waren in Nederland alleen via Daniel Lindsay & T.J. Martin | Anna Mae Bul- thuismedia te zien. lock, beter bekend als Tina Turner, werkte als TE ZIEN VANAF 1 JULI kind als katoenplukster in de zuidelijke staat Tennessee, en werkte zich op tot de Queen of THE FOREVER PURGE Rock ‘n’ Roll en de vrouwelijke artiest die de Everardo Gout | De serie Purge-films hield vast meeste concertkaartjes ooit verkocht. Deze aan een niet per se nieuw maar wel ijzersterk documentaire, waaraan Turner haar volle mede- gegeven: wat als er één dag in het jaar was werking gaf, volgt zowel de highs als de diepe waarop je ongestraft alles kon doen? Dat levert lows in haar uitzonderlijke leven. in de visie van de makers van productiehuis TE ZIEN VANAF 1 JULI Blumhouse uiteraard vooral dood en verderf op. STORMWIND – IN ZWAAR WEER In deze vijfde film in de reeks gaat dat in over- JOOST BROEREN-HUITENGA THE FOREVER PURGE DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 54

624 9318 | Reserveren: evene- sche band The Pogues. Na Cuba naar de oorsprong van JIMMY IS PUNK – THE STORY OF PANIC [email protected] | vertoning van de openings- de New Orleans-jazz. Het zuidafrikahuis.nl film in het Ketelhuis is er een opgewekte resultaat geeft in- tin Staple, 2020) portretteert hebben aan platenmaat- pressies brachten hem meer- online Q&A met Temple. zicht in de geschiedenis van de ontwikkeling in de Ameri- schappijen, maar via plat- maals op het randje van de af- APELDOORN Het programma van In- de Afro-Latino-Caribische kaanse rapscene van tiener- forms als SoundCloud hun grond. In de film blikt de ze- 4 Filmtheater/Podium Gigant Edit telt ruim vijftien films. jazz. American Rapstar (Jus- rappers die geen boodschap muziek naar het publiek ventigjarige Osbourne terug Nieuwstraat 377 | 055-521 brengen. Ze rebelleren tegen op zijn leven en werk. 6346 | gigant.nl heilige huisjes, verdienen Ook legendarisch is New Premières 100UP do 10.6 | soms veel geld en gaan er Order, de band die na de American Utopia wo 9.6 | Am- soms aan onderdoor. De film dood van zanger Ian Curtis monite wo 9.6 | Bad Luck Ban- eindigt met een opsomming uit Joy Division voortkwam. ging or Looney Porn do 1.7 | van door geweld of drugs om- De band bestaat nog steeds. Blackbird do 10.6 | La dea for- gekomen tienerrappers. New Order: Decades (Mike tuna do 10.6 | The Dissident do Ozzy Osbourne is een van Christie, 2019) schetst de 10.6 | DNA do 24.6 | Falling do de levende legendes in de geschiedenis van de band en 24.6 | First Cow do 17.6 | Gunda rockmuziek. Documentaire- bevat opnames van een re- do 17.6 | I Don’t Wanna Dance maker Greg Johnston por- cent optreden. Nog meer do 10.6 | Kom hier dat ik u kus tretteert in Biography: The 9 nostalgie is tevinden in Jim- wo 9.6 | Land do 17.6 | Lourdes Lives of Ozzy Osbourne de my Is Punk – The Story of do 24.6 | Mandibules do 24.6 | man die net als een kat negen Panic (Duco Donk, 2020), Le milieu de l’horizon do 24.6 | levens lijkt te hebben. Vanuit dat terugblikt op het korte De Oost wo 9.6 | Petite fille do een jeugd in armoede in Bir- bestaan van Panic, in 1977 17.6 | Police wo 9.6 | Quo vadis, mingham, die hem in de ge- één van de eerste Neder- Aida? do 1.7 | Sin señas parti- vangenis deed belanden, landse punkbands. Met culares do 1.7 | The Singing Club werkte hij zich omhoog als unieke beelden van een wo 9.6 | Son-Mother do 17.6 | frontman van de heavyme- energiek optreden in 1978. Tina do 1.7 | Undine do 10.6 | De talband Black Sabbath. Zijn vogelwachter wo 9.6 | Zappa A TUBA TO CUBA worsteling met drugs en de- NL.IN-EDIT.ORG/NL DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 56

Nomadland | De Oost | Pieter American Utopia | Blackbird | liest een meisje de grip op de en zwerfhonden. In de docu- Konijn op de vlucht | Shadow La dea fortuna | Nomadland | Films in het Zuiden werkelijkheid als ze op dans- mentaire Heilig boontje (Eva Game | De slag om de Schelde De slag om de Schelde | Undi- les de prijs voor beste solo- Nijsten) worstelt een achtja- | Undine | Online college Film- ne | Premières 100UP do 10.6 | Dat de Nederlandse filmwe- de films bindt? In de woorden danser wil winnen. Fictie is rig meisje met haar naderen- poster Aya and the Witch do 24.6 | Bad reld groter is dan Amsterdam, van de organisatoren zijn het ook Een jong meisje (Jeannice de Eerste Communie: gaat Luck Banging or Loony Porn wordt wel eens vergeten. Het ‘narratieve korte films voor Adriaansens), waarin een haar leven erdoor verande- DEN HAAG do 1.7 | DNA do 24.6 | First Cow Zuidelijk Film Festival laat een breed publiek, met een oude boerin haar zoon ver- ren? 4 Filmhuis Den Haag do 17.6 | Gunda do 17.6 | I Don’t zien dat er ook op andere duidelijke stempel van de wart met haar overleden Heilig boontje is ook te zien Spui 191 | 070‑365 6030/345 Wanna Dance do 10.6 | Judas plaatsen talentvolle filmma- maker’. Geen experimentele man. In de fictie Wild (Jan in het vijf films tellende 9900 | filmhuisdenhaag.nl and the Black Messiah do 17.6 | kers werken. films dus, maar films van Verdijk) ontspoort het gedrag jeugdblok, dat verder bestaat Premières 100UP vr 11.6 | In the Land do 17.6 | Lourdes do 24.6 | Het op 9 en 10 juli in Cine- ‘makers die verhalenvertel- van een man, die met vrouw uit de fictiefilm Zoentjesdief Mood for Love vr 11.6 | Lour- Love in a Bottle do 24.6 | Man- citta in Tilburg gehouden lers zijn en het publiek met en kind een weekendje uit is (Lili Toepoel) en de animatie- des do 24.6 | Love in a Bottle do dibules do 24.6 | Petite fille do festival vertoont korte films hun werk doen verwonderen, op het Limburgse platteland, filmsTourist Trap (Vera van 24.6 | Nomadland vr 11.6 | Sia, 17.6 | Quo vadis, Aida? do 1.7 | van makers uit de zuidelijke ontroeren, vermaken en ver- in hevig wangedrag. Wolferen), Cliffhanger (Jas- de rebelse bosfee zo 13.6 Son-Mother do 17.6 | Tina do provincies (Limburg, Brabant bijsteren’. De documentaire Town per Loos, Diederick Geers & Let op: wegens renovatie zit 1.7 | Zappa do 17.6 | Jeugd Buur- en Zeeland), en ook Vlaamse De ruim twintig films zijn Ruled by Animals (Prisca van Jelle Janssen) en Mijn zusje het filmhuis Den Haag tijde- man & Buurman 5 | Calami- filmmakers mogen aanschui- verdeeld in vier blokken, der Mullen) roept de gruwe- (Emi Canini). lijk in Concordia CC (Hoge Zand ty | Dropje | Hallo Wereld | Sia, ven. Op het programma staan waaronder één jeugdblok. len in Srebrenica op door de 42). de rebelse bosfee | Klassiekers zowel fictiefilms als docu- Een kleine greep. In de fictie leegte in de stad te laten zien ZUIDELIJKFILMFESTIVAL.NL Chungking Express do 24.6 | In mentaires en animatie. Wat Ster (Catherina Iosifidis) ver- door de ogen van straatkatten the Mood for Love do 10.6 | Mo- vies that Matter Shadow Game ma 25.6

100Up 11111 111231 111231 11111 11111 11111 11111 11111 112311 11111 11111 11111 11111 11111 3,19 (8) Army of the Dead 11111 111231 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 2,70 (5) Cruella 11111 11111 11111 11111 11111 112311 111231 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 3,14 (7) Demon Slayer: Kimetsu no Yaiba the Movie: Mugen Train 11111 112311 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 2,50 (3) Dropje 11111 11111 111231 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 3,75 (2) The Dissident 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 111231 3,70 (5) Farming 11111 11111 11111 11111 112311 11111 11111 11111 111231 11111 11111 11111 11111 11111 3,33 (3) Gunda 11111 11111 111123 11111 111231 111123 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 111231 4,13 (8) I Don’t Wanna Dance 11111 11111 11111 111231 11111 11111 11111 11111 11111 111231 11111 11111 11111 11111 3,60 (5 Josep 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 4,00 (4) The Killing of Two Lovers 11111 11111 11111 11111 11111 111231 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 3,70 (5) Little Fish 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 3,50 (2) The Lure 11111 11111 11111 11111 111231 11111 11111 11111 111231 11111 11111 11111 11111 11111 3,00 (3) Nobody 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 3,75 (4) Our Friend 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 111231 11111 11111 11111 11111 11111 3,13 (4) Oxygène 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 3,00 (3) De Oost 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 3,20 (10) Pink: All I Know So Far 11111 11111 11111 11111 111231 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 111231 3,00 (3) Shadow Game 11111 11111 11111 11111 111231 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 3,50 (3) De slag om de Schelde 11111 111231 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 3,79 (7) Things Heard and Seen 11111 11111 11111 11111 112311 112311 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 2,25 (4) The Trip to Greece 11111 11111 11111 112311 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 2,75 (6) Und Morgen die ganze Welt 11111 11111 11111 11111 11111 112311 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 112311 2,50 (4) Widow of Silence 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 4,00 (2) The Woman in the Window 11111 11111 11111 112311 112311 112311 11111 11111 11111 112311 11111 11111 11111 11111 2,38 (8)

om de Schelde za 5.6 | Zappa pia wo 23.6 | The Croods 2 (2D) La dea fortuna | Dropje | Just hele film lang alleen op een zo 20.6 | Pedro Almodóvar The wo 30.6 | Frida Kahlo vr 11.6 | 6.5 | Kom hier dat ik u kus | The Lezersacties juni verder onbewoond eilandje, Human Voice + Todo sobre mi Just 6.5 do 24.6, zo 27.6 | Pieter Mole Agent | Nomadland | De met enkel de meeuwen om madre zo 13.6 | Hable con ella Konijn op de vlucht (2D) za 12.6 Oost | Rifkin’s Festival | Sha- BULADÓ Cunningham, in 3D. Regis- hem heen, als een soort zo 20.6 | Volver zo 27.6 | Pieter Konijn op de vlucht (3D) dow Game | Undine | Verwacht De ope- seur Alla Koygan laat in deze Grieks koor dat zijn kabbe- wo 9.6 | De slag om de Schelde 100UP do 10.6 | Blackbird do ningssfilm 3D-documentaire zijn begin- lende bestaan becommenta- VENLO do 10.6 | Wolfwalkers wo 9.6 10.6 | DNA do 24.6 | First Cow van het af- tijd en doorbraak zien, aan de rieert.’ 4 Filmtheater De Nieuwe do 17.6 | Gunda do 17.6 | I Don’t gelopen hand van monologen, inter- De vogelwachter is vanaf 16 Scene WAALWIJK Wanna Dance do 10.6 | Judas Nederlands views, archiefbeelden en juni verkrijgbaar op dvd. Nieuwstraat 13 | 077‑351 8183 4 Filmtheater De Leest and the Black Messiah do 17.6 | Film Festi- dansfragmenten. September Film stelt vijf | nieuwescene.nl Vredesplein 12 | 0416-337- Lourdes do 24.6 | Love in a Bot- val is een Fritz de Jong in de Film- exemplaren beschikbaar. American Utopia | La dea fortu- 746 | deleest.nl tle do 24.6 | Petite fille do 17.6 | oogstrelend krant: ‘Kovgan omarmt de na | Nomadland | De Oost | Pre- Buurman & Buurman 5 | Ju- Son-Mother do 17.6 | Zappa do en origineel driedimensionale potentie FILMJAARBOEK 2021 mières First Cow do 17.6 | Gun- deska in da House | De slag om 17.6 | Donderdagmiddag 50+ drama dat van Cunninghams werk. De Het Film- da do 17.6 | Kom hier dat ik u kus de schelde | Premières Ameri- film do 10.6 | ZaanPride Chan- zich afspeelt in Bandabou op dieptewerking maakt het ex- jaarboek zo 6.6 | Tu me manques vr 25.6 can Utopia di 29.6 | Ammonite ging the Game vr 11.6 | Curaçao – geboorte-eiland tra fascinerend te zien hoe de bevat be- | Zappa do 17.6 | Cursus Die Ver- vr 18.6, za 19.6 | Kom hier dat ik van de vader van filmmaker pointillistische decors en schrijvin- gangenheitsbewältigung wo u kus di 22.6, wo 23.6 | Nomad- ZALTBOMMEL Eché Janga. Buladó draait om kostuums van kunstenaar gen en uit- 30.6 | Verwacht In the Mood for land di 8.6, zo 13.6 | De Oost di 4 Filmtheater Cinemaarten Kenza, een meisje op de Robert Rauschenberg in gebreide Love do 1.7 | Quo vadis, Aida? 15.6, do 17.6 In Theater de Poorterij drempel van puberteit, die op Summertime (1958) in elkaar credits van do 1.7 Nieuwstraat 2 | Reserveren via zoek gaat naar de geschiede- overvloeien, alsof de dansers alle bio- WAGENINGEN e-mail cinemaarten@planet. nis van de moeder die ze zijn opgeslokt in een reus- scoopfilms VLAARDINGEN 4 Filmhuis Movie W nl /cinemaarten.nl nooit kende. achtig levend canvas.’ die in 2020 4 Filmtheater Het Zeepaard Generaal Foulkesweg 42a (’t Zomerstop tot september “Ik hoop dat Antillianen, Cunningham is verkrijg- in Nederland uitkwamen. Veerplein 134e (Vue Vlaardin- Venster) | moview.nl mensen met een Caribische baar op dvd. Cherry Pickers Daarnaast staan er verschil- gen) | Reserveren via website / Verwacht La dea fortuna | ZEIST achtergrond, dit allemaal opstelt vijf exemplaren ter be- lende artikelen en essays in hetzeepaard.nl Wolfwalkers 4 Hotel Theater FIGI pikken”, vertelde Janga in een schikking. van de hand van filmjourna- Het Rond 2 | 030-692 7400 | Filmkrant-interview door listen. Nico van de Berg VLISSINGEN WEESP figi.nl/bioscoop Beri Shalmashi. “Voor hen is DE VOGELWACHTER schrijft bijvoorbeeld over de 4 Cine City 4 City of Wesopa Blackbird | Judeska in da House het heel bijzonder, een film Cabaretier invloed van corona op de Spuikomweg 1 | cinecity.nl Herengracht 23 | 0294-458 93 | Cruella | The Dissident | God- bijna helemaal in Papiamen- Freek de filmen bioscoopbranche, Blackbird | Buurman & Buur- | wesopa.nl zilla vs Kong | Judas and the tu, dat is wel heel vet. Maar Jonge Gudo Tienhooven maakt een man 5 | The Conjuring: The De- Black Messiah | K3: dans van ook mensen zonder migratie- speelt ruim profiel van Christopher vil Made Me Do It | Demon Slay- WINTERSWIJK de farao | Nomadland | Pieter achtergrond gaan de magie dertig jaar Nolan en Karin Wolfs laat er | Godzilla vs Kong (3D) | K3: 4 Filmhuis Winterswijk Konijn op de vlucht | De slag om ervaren. Uiteindelijk is het na zijn laat- zien wat er verder allemaal dans van de farao | Nobody | Meddosestr 4-8 | 054-352 1515 de Schelde | Tom & Jerry | Ver- een verhaal voor iedereen.” ste hoofd- gebeurde in de filmwereld Pieter Konijn op de vlucht | De | filmhuiswinterswijk.nl wacht De vogelwachter ma 21.6 Buladó is nu verkrijgbaar rol een on- van 2020. slag om de Schelde | Tom & Jer- | Boek en Film Muidhond ma op dvd en blu-ray. Gusto En- conventio- Stichting Filmuitgaven ry (NL) | Verwacht Black Widow WOERDEN 14.6 | The Invisible Life of Eurí- tertainment stelt vijf exem- nele na- stelt vijf exemplaren van dit wo 7.7 | Chaos Walking do 24.6 | 4 AnnexCinema dice Gusmão ma 21.6 plaren beschikbaar. tuurbe- naslagwerk ter beschikking. The Croods 2 (NL) wo 30.6 | De Rosmolenlaan 1 | 0348-436 schermer Flummels wo 7.7 | The Forever 510 | annexcinema.nl ZEVENAAR CUNNINGHAM die ten INTERESSE? Purge do 1.7 | In the Heights do Judeska in da House | Cruella | 4 Filmhuis Zevenaar Het levens- strijde trekt tegen de ophef- Stuur een e-mail met naam 1.7 | De Kameleon aan de ket- Godzilla vs Kong (2D) | K3: dans Kerkstraat 27 | 0316-331 527 | verhaal van fing van zijn post, in het in- en adres naar info@filmkrant. ting wo 30.6 | A Quiet Place van de farao | Pieter Konijn op Reserveringen via info@filmde legenda- tieme en licht absurdistische nl en geef daarin aan voor Part II do 24.6 | Spiral do 10.6 | de vlucht | De slag om de Schel- huiszevenaar.nl | filmhuisze- rische, De vogelwachter van Threes welke actie u belangstelling The Unholy do 17.6 | Zwaar ver- de | Tom & Jerry (NL) | Filmhuis venaar.nl vooruit- Anna. hebt. Er wordt geloot onder liefd! 2 do 24.6 | FbtS Nomad- La dea fortuna | The Mole Agent Concerto: A Beethoven Journey strevende Joost Broeren-Huitenga in de inzenders. N.B. Slechts land | KleuterBios Buurman & Buur- zo 13.6, di 22.6, wo 23.6 | La dea Ameri- de Filmkrant: ‘Solo is het één actie per inzender. Deze man 5 | Verwacht The Croods fortuna do 10.6, vr 11.6, zo 13.6 kaanse sleutelwoord voor De vogel- actie loopt tot 9 juli 2021. VOORSCHOTEN 2 wo 30.6 t/m vr 18.6, zo 20.6 t/m di 22.6 | danser en wachter. We zien de door De Winnaars ontvangen bericht 4 Filmtheater Voorschoten Kom hier dat ik u kus wo 9.6, do choreo- Jonge mooi ingetogen geen over de uitslag kan niet Prinses Marijkelaan 4 | 071- ZAANDAM 10.6, zo 13.6 t/m wo 16.6 | No- graaf Merce speelde titelheld vrijwel de worden gecorrespondeerd. 561 2566 | filmtheatervoor- 4 Filmtheater De Fabriek madland do 10.6 t/m wo 23.6 schoten.nl Jan Sijbrandsteeg 12 | 075‑631 | Rifkin’s Festival za 19.6, zo ne do 10.6 t/m za 12.6, ma 14.6 Christi wo 9.6 | La dea fortuna wo 23.6 | Jeugd Dropje (au- Jackie en Oopjen | De magi- 1993 | de-fabriek.nl 20.6, di 22.6, wo 23.6 | The Sin- t/m vr 18.6, ma 21.6, di 22.6 di 8.6 t/m vr 11.6, ma 14.6, wo diodescriptie) zo 13.6, zo 27.6 | sche poort (3D) | Rifkin’s Festi- American Utopia | Ammoni- ging Club wo 9.6, vr 11.6, di 15.6, 16.6 t/m za 19.6, ma 21.6 | Un Wolfwalkers nl zo 6.6, zo 20.6 val | Premières American Uto- te | Buurman & Buurman 5 | do 17.6, zo 20.6, wo 23.6 | Undi- ZIERIKZEE divan à Tunis vr 25.6, za 26.6, 4 FiZi ma 28.6 | DNA do 24.6, vr 25.6, ZWOLLE Kerkhof 3 | 0111-410 202 | fizi. zo 27.6, di 29.6 | Gunda do 17.6 4 Filmtheater Fraterhuis nl t/m wo 23.6 | Hope do 10.6, vr Blijmarkt 25 | filmtheaterfra- Het grootste onaflhankelijke filmblad Premières La dea fortuna ma 11.6, za 12.6, ma 14.6, di 15.6, wo terhuis.nl 14.6 | Gunda vr 18.6 | K3: dans 16.6 | Inner Landscape za 26.6, American Utopia | Ammoni- van Nederland. van de farao wo 16.6 | Nomad- zo 27.6, di 29.6, wo 30.6 | Love te | La dea fortuna | Kom hier land di 8.6 | Pieter Konijn op de in a Bottle vr 25.6 t/m wo 30.6 dat ik u kus | Nomadland | De vlucht za 12.6, zo 13.6 | De slag | Le milieu de l’horizon do 24.6, slag om de Schelde | Premières Nu ook op om de Schelde zo 6.6 za 26.6, wo 30.6 | Moffie do 10.6 Blackbird do 10.6 | Dear Com- t/m za 12.6, di 15.6 | Petite fil- rades do 24.6 | Gunda do 3.6 | ZOETERMEER le vr 18.6, zo 20.6, ma 21.6, do I Don’t Wanna Dance do 10.6 | 4 Filmhuis Cameo 24.6 t/m za 26.6, ma 28.6 | Rif- Land do 17.6 | Lourdes do 24.6 | Theaterplein 10 | filmhuisca- kin’s Festival vr 11.6, za 12.6, ma Love in a Bottle do 17.6 | Le mi- meo.nl 14.6, wo 16.6 | Shadow Game za lieu de l’horizon do 24.6 | Quo zak- 12.6 t/m ma 14.6, wo 16.6 | Shir- vadis, Aida? do 17.6 | Son-Mo- ZUTPHEN ley wo 9.6 | Son-Mother do 17.6, ther do 17.6 | Zwolse premières 4 Filmtheater Luxor za 19.6, wo 23.6 | La última pri- 100UP | Dark Rider | Petite fille | Houtmarkt 64 | 0575‑513 750 | mavera zo 20.6, wo 23.6, vr Zappa | Best of IDFA zo 27.6 De- luxorzutphen.nl 25.6, za 26.6, di 29.6, wo 30.6 aling with Death | Gorbachev. Le bonheur wo 9.6, zo 13.6, di | Undine do 10.6 t/m za 12.6, di Heaven | Radiograph of a Fa- 15.6 | Buladó vr 18.6, di 22.6, do 15.6, do 17.6 t/m za 19.6, di 22.6 mily | Unforgivable | Jeugd Aya formaatvoor alle browsers > filmkrant.nl 24.6, vr 25.6, ma 28.6 | Corpus | Zappa vr 18.6, za 19.6, ma 21.6, and the Witch Bijzondere selectie films van de internationale filmfestivalsdeze zomer te zien in Eye Filmmuseum en landelijke bioscopen

Ze waren wel te zien op promi nente festivals in binnen- en buiten land, maar bereikten niet de Neder landse bioscopen. Ten onrechte, meent Eye, dat ook dit jaar een bijzondere selectie films van de internationale festivals naar Nederland haalt. Vanaf 17 juni gaan tien films om de week in première in Eye en FilmHallen (Amsterdam). De films zijn ook te zien in theaters in het land. Iedere eerste Amster damse vertoning wordt ingeleid door een mede werker van de Filmkrant.

First Cow van Kelly Reichardt To the Moon van Tadhg O’Sullivan: (distributie: The Searchers): vanaf 22 juli o.a. in Eye vanaf 17 juni o.a. in de FilmHallen Cowboys van Anna Kerrigan: Flowers of Shanghai van Hou vanaf 29 juli o.a. in de FilmHallen Hsiao-hsien: vanaf 24 juni o.a. in Eye La virgen de agosto van Jonás Sin señas particulares van Fernanda Trueba: vanaf 5 augustus o.a. in Eye Valadez (distributie: MOOOV): I Never Cry van Piotr Domalewski: vanaf 1 juli o.a. in de Film Hallen vanaf 12 augustus o.a. in de Film Hallen Once in Trubchevsk van Larisa Rizi (Days) van Tsai Ming-liang: Sadilova: vanaf 8 juli o.a. in Eye vanaf 19 augustus o.a. in Eye Give Me Liberty van Kirill Mikha- novsky (distributie: September Film): vanaf 15 juli o.a. in de FilmHallen

Elke week het laatste filmnieuws? HEEFT U Meld u aan voor de Filmkrant RECHT OP EEN > filmkrant.nl/nieuwsbrief VERGOEDING?

SEKAM en SEKAM Video incasseren auteursrechtelijke Voor producenten vergoedingen en verdelen deze onder producenten. worden collectieve SEKAM incasseert kabelvergoedingen voor uitzendingen in rechten beheerd. het buitenland en SEKAM Video incasseert en verdeelt de Het kan zijn dat u Thuiskopievergoeding. Wilt u meer weten? Neem dan contact met ons op. recht heeft op een Misschien heeft ook u recht op een vergoeding! vergoeding daarvoor. www.sekam.org | www.sekamvideo.org | T. 020 6765088 DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 61

THE SQUID CINEMA FROM HELL CINEMA ALS OCTOPUS EN OCTOPUS ALS CINEMA De octopus vormt niet alleen een deze vormeloze hoeveelheid inkt. fascinerende spiegel voor de De films die Brown en Fleming aan- mens, maar ook voor media. Twee halen, gebruiken ze bovendien vooral als filmfilosofen zien in het plastische illustraties van hun eigen opvattingen in weekdier, dat zelf een levend plaats van als zelfstandige filosofische scherm is, een sensuele metafoor betogen. Zoals ze ook een heel hoofdstuk voor de vloeibare cinema van het wijden aan het randverschijnsel 4DX-ci- digitale tijdperk. DOOR KEES DRIESSEN nema, omdat die multi-sensorische ervaring zo mooi aansluit op hun ideeën Het imago van de octopus zit in de lift. over de octopus. Terwijl ze teleurstellend Zie het succes van de Oscar-winnende weinig nieuws te melden hebben over in- (en nogal weeë) Netflix-documentaire ternet, VR en interactieve media, die met My Octopus Teacher (Pippa Ehrlich & hun relatief non-hiërarchische, plas- James Reed, 2020). Met dank aan boe- tische netwerk, grenzeloze onderdom- ken als The Soul of an Octopus (2015) peling en samenvloeiing van media en van Sy Montgomery en Other Minds gebruiker juist zo goed bij hun denkrich- (2016) van Peter Godfrey-Smith wor- ting passen. Net als overigens het werk den steeds meer mensen zich bewust van mediafilosoof David Cronenberg, van de uitzonderlijke intelligentie van dat door hen slechts wordt aangestipt. dit skeletloze, zo sterk van ons verschillende dier. ‘Waarschijnlijk het MY OCTOPUS TEACHER TENTAKELPORNO dichtst bij een ontmoeting met een Sterker is het hoofdstuk waarin ze alien dat we zullen komen’, zoals wetenschapsfilosoof gebruikte huid van het weekdier beschrijft als ‘een Scarlett Johansson, met verwijzing naar haar vele Godfrey-Smith het krachtig omschrijft. scherm van tien megapixels’ – dat bovendien licht sciencefictionrollen, als case study nemen van de – in Zijn boek vormt, samen met het oudere, bij vla- kan waarnemen en dus ook een camera is. ieder geval voor het publiek – digitaal vervagende gen briljante Vampyroteuthis Infernalis (1987) van Brown en Fleming zien in de metamorfoserende grenzentussen mens, acteur, personage en avatar Vilém Flusser, een belangrijke bron voor The Squid octopus, met zijn plastische schermhuid, gedecen- (inclusief deep fakes). En terecht beschouwen ze de Cinema from Hell van filmfilosofen William Brown en traliseerde zenuwstelsel en vloeibare omgeving, een digitaal ontketende cameravoering van films als Enter David H. Fleming. Hun ondertitel Kinoteuthis Infer- metafoor voor de gehele cinema: industrie, bioscoop the Void (Gaspar Noé, 2009) en de populariteit van nalis and the Emergence of Chthulumedia verwijst zo- en kunstvorm. Cinema bekeken als levend organis- non-lineaire vertellingen als posthumanistische teke- wel naar Flussers filosofische spiegeling van de mens me dus, een ‘intelligente alien’ genaamd Kinoteuthis nen des tijds, waarin ruimte en tijd vloeibaar worden, in de vampierinktvis als naar het ‘Chthuluceen’, het Infernalis, die de komst van Cthulhu afwisselend alles met alles samenhangt, en de centrale rol van de ecologisch evenwichtiger alternatief dat cultuurthe- communiceert en camoufleert. Het is een intrigerend handelende mens wordt gerelativeerd. oreticus Donna Haraway opperde voor ons huidige, uitgangspunt, geïllustreerd met lekker veel films met Net als bij seksuele overgave, aldus de auteurs. Ze onhoudbare Antropoceen. Maar waar de hoopvolle daadwerkelijk tentakels erin, van The Trail of the illustreren de ultieme verstrengeling van mens en Haraway nog een h-tje verplaatste, roepen Brown en Octopus (Duke Worne, 1919) tot het filosofisch ver- mollusk, tentacle porn, gelukkig niet alleen met de Fleming ook Lovecrafts monsterlijke Cthulhu zelf nuftige Arrival (Denis Villeneuve, 2016). gewelddadige Cthulhu-verkrachtingen in Demonlover aan, als metafoor van de dreigende apocalyps, veroor- Helaas verdrinkt dit prikkelend posthumanistische (Olivier Assayas, 2002) en Elle (Paul Verhoeven, zaakt door patriarchaal-kapitalistische klimaatver- concept in de gekmakende onleesbaarheid van hun, 2016), maar ook met de wederkerige Cthulhu-lust andering. naar eigen zeggen, ‘heel rare boek’, dat de rede ziet van Possession (Andrzej Żuławski, 1981) en La región als onderdeel van het kapitalistisch patriarchaat en salvaje (Amat Escalante, 2016). LICHTGEVENDE HUID daarom werkt met intuïtieve associaties, woordgrap- Tot zover niks nieuws. Interessanter wordt het waar jes, heel veel ‘perhaps’ en een flinke dosis innerlijke Brown en Fleming de octopus (en andere Cephal- tegenstrijdigheden – ruiterlijk toegegeven door de THE SQUID CINEMA FROM HELL KINOTEUTHIS INFERNALIS AND THE EMERGENCE OF opoda) koppelen aan media en met name cinema. auteurs, die ‘welbewust kiezen voor ambiguïteit en CHTHULUMEDIA WILLIAM BROWN EN DAVID H. Ze halen Godfrey-Smith aan, die de veelkleurige, chaos’. De beoogde doorbreking van vastgeroeste FLEMING | 2020, EDINBURGH UNIVERSITY PRESS | 328 lichtgevende, als camouflage én communicatiemiddel denkpatronen blijft grotendeels onzichtbaar achter PAGINA’S | €33 DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 62 Thuiskijken

THUISKIJKEN NA LOCKDOWN

Zelfs als de bioscopen dicht zijn schrijft de Filmkrant over alle (online) ze beiden keer op keer herbeleven – zij als releases die ertoe doen, waaronder deze vier. Dat blijven we na de her- zus van de bruid, hij als aanhang van een van opening van de filmtheaters ook doen via filmkrant.nl/thuiskijken, waar de bruidsmeisjes. Nyles leeft na duizenden keren deze dag permanent met een blikje u ook de volledige versies van onderstaande stukken kunt lezen. bier in zijn hand, en Sarah was al vóór ze in de tijdlus terechtkomt “een losse flodder die te veel zuipt en rondneukt”, volgens haar ei- UN PAYS QUI SE gen familie. Dat Nyles en Sarah met elkaar opge- TIENT SAGE scheept zitten op een eeuwig herhalende PALM SPRINGS bruiloft is geen toeval, want in essentie is BEZINNING Palm Springs een romkom over het huwelijk. Over waarom je ervoor zou kiezen om voor EN DEBAT PALM SPRINGS áltijd met één ander verder te gaan en wat Van november 2018 tot juni 2019 protesteer- het oplevert om de dagelijkse sleur samen den Franse betogers gekleed in gele hesjes EEUWIGDURENDE het hoofd te bieden. De debuterende makers wekelijks tegen de groeiende sociale onge- zetten intussen het tijdlusconcept vakkun- lijkheid in hun samenleving. Op sociale me- BRUILOFT dig op scherp. Het resultaat is een volwassen dia circuleerden al snel vele video’s die toon- Nyles lult een beetje om de hete brij heen, komedie vol kinderlijk plezier. den hoe de Franse politie steeds harder wanneer hij Sarah uitlegt in wat voor tijd- optrad bij de demonstraties. De hardhandige lus-situatie ze terecht is gekomen. Maar ei- JOOST BROEREN-HUITENGA SOUND OF METAL repressie, waarbij agenten niet schroomden genlijk bedoelt hij gewoon: “We zitten in rubberen kogels en traangasgranaten te ge- Groundhog Day.” PALM SPRINGS VERENIGDE STATEN/HONGKONG, bruiken, riep alom verontwaardiging op. Palm Springs is een slimme, meer hedo- 2020 | REGIE MAX BARBAKOW | MET ANDY SAMBERG, SOUND OF METAL In Un pays qui se tient sage (‘Een land dat nistische variant op die komedieklassieker. CRISTIN MILIOTI | 90 MINUTEN | DISTRIBUTIE AMAZON zich goed gedraagt’) gaat journalist David Nyles en Sarah zitten vast op een bruiloft die (VOD) | NU TE ZIEN OP AMAZON PRIME VIDEO WILD OM JE HEEN Dufresne dieper in op het idee van politiege- weld en de legitimiteit van macht. De film- SLAAN maker organiseert een-op-eengesprekken Sound of Metal is een film die je het liefst op tussen mensen uit alle lagen van de bevol- PEMA TSEDEN OVER BALLOON een groot scherm zou willen hóren. Of op king – demonstranten en politieagenten zijn minst op een goede koptelefoon, die maar ook een socioloog, een filosoof, een ad- OVER BALLONNEN EN CONDOOMS recht doet aan het grote dynamisch bereik vocaat. Hij gebruikt de soms heftige ama- In zijn zevende speelfilm presenteert de Ti- van de film. Van explosieve noise-optredens teuropnames van geweldsincidenten als betaanse filmmaker Pema Tseden een via contemplatieve momenten tot agressieve achtergrond voor de gesprekken over de le- droogkomische kroniek van een gezin van stiltes. gitimiteit van het gebruik van onevenredig schaapsherders en hun verwoede pogingen Debuterend regisseur Darius Marder fo- geweld door de politie. Zo ontstaat een ge- om géén vierde kind te krijgen. “Voor mij is cust op Ruben, de drummer in een tweekop- laagd beeld van het Franse systeem van de rode draad in mijn werk: de Tibetanen, pige noiseband waarvan zijn vriendin Lou de rechtspraak en handhaving en de gemeen- hun gemoed, dilemma’s en problemen”, ver- frontvrouw is. De twee reizen in hun camper schappelijke waarden waarop de samenle- telt Tseden in het interview met de Film- van optreden naar optreden, tot Ruben plot- ving is gebouwd. krant. seling geen klap meer hoort. Met zijn doof- GISELLE DEFARES In Balloon (Qi Qiu) komen allerlei lagen heid komt zijn complete bestaan op losse samen: het intieme en het politieke, het ba- schroeven te staan. Zijn relatie met Lou; zijn UN PAYS QUI SE TIENT SAGE FRANKRIJK, nale en het spirituele, het aardse en het ver- precaire geheelonthouderschap; zijn vermo- 2020 | REGIE DAVID DUFRESNE | 86 MINUTEN | hevene. De pillow talk van het stel dat cen- gen om überhaupt te functioneren: alles DISTRIBUTIE GUSTO | NU TE ZIEN OP picl.nl EN traal staat, schaapsherders Dargye en blijkt afhankelijk van de muziek. DIVERSE ANDERE PLATFORMS Drolkar, draait evengoed om voorbehoeds- In de kern is Sound of Metal een versla- middelen als om reïncarnatie. Drolkar ont- vingsdrama, al bepaalt Rubens doofheid de popt zich tot de spil in het verhaal, dat vele vorm van de film – Marder bespeelt mees- lijntjes heeft. terlijk de vele registers die stilte blijkt te heb- Die worden schijnbaar moeiteloos ver- ben. De film hangt op de schouders van vlochten in Tsedens slimme scenario, waar- hoofdrolspeler Riz Ahmed. Hij speelt Ruben voor de kiem werd gelegd in de tijd dat de re- met dezelfde op ontploffen staande ingeto- gisseur in Beijing woonde, vertelt hij: “Ik liep genheid die ook de rest van de film kenmerkt. op straat en zag een ballon door de lucht zweven, en dat beeld raakte me direct. Ver- JOOST BROEREN-HUITENGA volgens ben ik gaan zoeken naar hoe dat BALLOON beeld verbonden kon worden aan mijn thuis- SOUND OF METAL VERENIGD STATEN, 2019 | land Tibet. Al snel kwam daar ook het idee BALLOON (QI QIU) CHINA, 2019 | REGIE PEMA REGIE DARIUS MARDER | MET RIZ AHMED, OLIVIA van het condoom bij. Toen had ik de basis TSEDEN | MET SONAM WANGMO, JINPA | 102 MINUTEN | COOKE | 120 MINUTEN | DISTRIBUTIE UNIVERSAL (VOD) voor het verhaal.” DISTRIBUTIE SEPTEMBER FILM (VOD) | NU TE ZIEN OP | NU TE ZIEN OP DIVERSE PLATFORMS UN PAYS QUI SE TIENT SAGE JOOST BROEREN-HUITENGA picl.nl EN DIVERSE ANDERE PLATFORMS DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 63

WAR OF THE WORLDS Wie is die vijand, die niet van onze wereld komt? Zo zou het kunnen gaan. Een Europese stijl trouwens: de gezichten van de doden zie versie van het beroemde verhaal van H.G. je niet. Wells. De serie volgt vier, vijf individuen en groepjes mensen verspreid over Engeland en Misschien is het niet eerlijk om de tegenstel- Frankrijk, die elkaar gaandeweg vinden. In ling hier aan te dikken. Want de één is een Londen is dat voornamelijk Bill Ward (Ga- film en de ander een serie. Maar zelden is de briel Byrne), een neurowetenschapper die al tegenstelling tussen de Amerikaanse en de snel een cruciale ontdekking doet. In Frank- Europese verteltraditie zo duidelijk als met rijk, tegen de Zwitserse grens, astrofysicus War of the Worlds. Catherine Durand (Léa Drucker), die voor Het verhaal dat H.G. Wells in 1897 voor het eerst het buitenaardse signaal ontdekt. het eerst publiceerde (aanvankelijk in serie- Door hoe de serie schakelt tussen de ervarin- vorm trouwens), werd in 2005 in handen van gen van de verschillende groepen, krijg je een Steven Spielberg een zeer verdienstelijke gevoel bij de omvang van de catastrofe. Het film met het soort hoofdrol waarvoor Tom doet iets met je, na dit afgelopen jaar, die uit- Cruise op deze aarde is gezet. Maar de serie gestorven straten. De stilte die niet meer WAR OF THE WORLDS van inmiddels twee seizoenen die Canal Plus weggaat. ervan heeft gemaakt en die nu op Disney+ te Door wat de personages tegenkomen – Wat ook mooi overtuigt, is de feitelijkheid inderdaad: zo zou het kunnen gaan. Zeker als zien is, is de versie die Wells in het diepst van situaties, filmpjes op telefoons, een foto op van het doden. Na de eerste aanval zwerven je ontdekt wie die vijand is, die niet van onze z’n gedachten bedoeld moet hebben. een koelkast in een leeg huis – en door wat ze bionische robothonden door de steden en de wereld komt. Wat de serie zo goed maakt, is iets waar- elkaar vertellen, maakt de serie mensen van dorpen, om de overlevenden af te schieten. RONALD ROVERS over Spielberg veel minder beschikte toen hij de doden en geeft achtergronden bij de per- Van veraf met een schot, van dichtbij met de film maakte: tijd en ruimte. Twee seizoe- sonages. Spanning en drama zijn volledig in een pin door de kop. Eigenlijk precies zoals nen lang liggen de lijken in eindeloos lege balans. Rare details, zoals de elektriciteit die wij dieren afslachten in de voedselindustrie. WAR OF THE WORLDS VERENIGD KONINKRIJK/ straten, precies op de plek waar ze waren het drie jaar na de aanval nog steeds doet, of De nuchterheid waarmee dat gebeurt, maakt FRANKRIJK/VERENIGDE STATEN, 2019-2021 | toen de vijand toesloeg. Lange rijen auto’s de quantum-speak die later gebruikt wordt deze desolate wereld volkomen voorstelbaar. BEDENKER HOWARD OVERMAN | MET GABRIEL BYRNE, voor stoplichten en op snelwegen. Lichamen om te verklaren waar de buitenaardse aanval Als liefhebber van sciencefiction heb ik zel- LÉA DRUCKER, DAISY EDGAR-JONES | 16X50 MINUTEN | die steeds verder ontbinden. Niet in horror- vandaan kwam, storen nauwelijks. den gedacht: zo zou het kunnen gaan. Maar DISTRIBUTIE DISNEY +, ZIGGO (VOD) | NU TE ZIEN

ontsnapte ze aan een gedwongen huwelijk nisten, arbeiders en andere begerige mannen SELVA TRÁGICA met een Britse kolonist door de jungle in te het moeten ontgelden. Het camerawerk van duiken. Daar treedt ze in de voetsporen van Sofia Oggioni schetst een verstikkend en be- een Maya-legende over een vrouwelijke de- klemmend woud, een mystieke gevarenzone Sluimerend onheil in de jungle mon die mannen verleidt en vermoordt. waar insecten krioelen in zompige aarde. Het Met Agnes als een door het oerwoud be- is een plek waar mensen zich makkelijk kun- Een eeuwenoude legende wordt bezongen toe. Het is vooral haar verschijning die in- schermde sirene verandert Selva trágica in nen afzonderen en mannen makkelijk kun- in deze postkoloniale tocht door de jungle, druk maakt: gehuld in een spierwitte jurk een erotisch geladen slasher, waarin kolo- nen verdwijnen. Het fysieke spel dat hier ge- die stilletjes uitgroeit tot een grimmige speeld wordt doet denken aan films als genrefilm. Wuthering Heights (Andrea Arnold, 2011), waarin een historisch drama ook vooral via Het postkoloniale bewustzijn van films als het lichaam wordt verkend. Zama (Lucrecia Martel, 2017) en El abrazo de Zonder het op een dienblaadje te serveren la serpiente (Ciro Guerra, 2015) sijpelt door levert Olaizola hier een feministisch com- in de dreigende jungle van Selva trágica. Re- mentaar op een geschiedenis van uitbuiting. gisseur Yulene Olaizola rijgt het in dit revisi- Uitbuiting van het land in de vorm van sla- onistische sprookje, dat speelt op de grens vernij en het delven van natuurlijke grond- van voormalig Brits-Honduras (nu Belize), stoffen. En uitbuiting van de vrouw door het aaneen met de oerwoud-waanzin die we patriarchaat dat de kolonisten hebben mee- kennen uit Aguirre, der Zorn Gottes (Werner genomen. Dat uit zich in een venijnige film Herzog, 1972). Dit is een broeierige film over die zo koortsachtig wordt verteld dat je on- verlangen en gekte, hebzucht en angst, li- vermijdelijk het gevoel krijgt jezelf ook te chamen en geesten. Over schijnbaar hulpe- verliezen in dit tragische en tijdloze oer- loze vrouwen die mythische monsters blij- woud. ken en wraak nemen op hun tragische HUGO EMMERZAEL omgeving. Knap hoe het scenario, dat Olaizola schreef met haar producent Rubén Imaz, SELVA TRÁGICA MEXICO/FRANKRIJK/COLOMBIA, niet te veel uitlegt maar juist de grimmige 2020 | REGIE YULENE OLAIZOLA | MET INDIRA RUBIE sfeer in de jungle de boventoon laat voeren. ANDREWIN, GILBERTO BARRAZA, MARIANO TUN XOOL | Zelfs hoofdpersonage Agnes (Indira Rubie 96 MINUTEN | DISTRIBUTIE NETFLIX (VOD) | NU TE ZIEN Andrewin) doet er grotendeels het zwijgen SELVA TRÁGICA DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 64

THE UNDERGROUND RAILROAD ‘DE WREEDHEID WAARTOE MENSEN IN STAAT ZIJN, ALS ZE DENKEN DAT ZE VOOR DE GOEDE ZAAK VECHTEN’ Van de lyrische stijl die Barry Jenkins koos voor de liefdesverhalen Moonlight en If Beale Street Could Talk, gebruikt hij het diapositief om in zijn Amazon-serie The Underground Railroad de hel van de Amerikaanse slavernij te laten zien. Geen dromerige wandeling maar een nachtmerrie van tien afleveringen. DOOR RONALD ROVERS

Toen ik voor het eerst las dat Barry Jenkins een serie The Underground Railroad is erg goed. Om te begin- over het Amerikaanse slavernijverleden ging maken, nen. Je ziet dat bij Jenkins alle bovenstaande gedach- zoals het feitelijk en tegelijk eufemistisch heet, moest ten door z’n hoofd zijn gegaan. Je ziet het bijvoorbeeld ik denken aan het Holocaust-monument in Berlijn. aan de droomachtige kwaliteit van de serie. Op een Want hoe doe je recht aan de horror? Welke vorm kies heel basaal niveau zul je slavernij als mens namelijk je? De mensen achter het monument zagen in dat een willen ontkennen. Dit kan niet waar zijn. Dit kan eenvoudig, herkenbaar beeld nooit acceptabel kon zijn. mensen niet honderden jaren lang zijn aangedaan. Al Laten we zeggen: een mens in deze of die pose. Elke die woede, pijn, machteloosheid. Zien hoe je kinde- eenvoudige, herkenbare verbeelding van het lijden zou ren, je ouders worden gedwongen te werken, afgeran- een reductie zijn. Eenzelfde redenering zat achter de seld worden, verkracht. Hoe lichamen eeuwenlang vorm die Claude Lanzmann koos voor Shoah. Alleen gesloopt werden. Gewoon gesloopt. Tot ze het niet feiten. Getuigenissen. Een gehavend landschap. Geen meer deden. Toch wilden al die mensen overleven. dramatisering. In volstrekt uitzichtloze situaties. Wat doet de geest Het slavernijverleden is een genocide. Een genocide dan? Die zal ontkennen, informatie selecteren, niet die voortkwam uit economische en racistische motie- steeds de horror willen zien. Die onwerkelijkheid, dat ven. We noemen slavernij zelden zo, maar het kwam uitschakelen van een geest die overweldigd wordt, het feitelijk neer op massamoord, uitgesmeerd over hon- in en uit de werkelijkheid drijven, moest in de serie derden jaren. Van vroeg in de zeventiende eeuw tot laat zitten. Het zou onacceptabel zijn als de serie alleen in de negentiende eeuw. maar een simpele plot kreeg, met personages die Bij het Holocaust-monument is gekozen voor een van a naar b reizen en waar aan het eind het obstakel abstractie. Wat je er verder ook bij denkt, de eerste overwonnen zou zijn en het probleem zou zijn opge- gedachte, het eerste woord dat bij je naar boven komt, lost. is ‘veel’. Rijen en rijen van vormen waar je tussendoor kunt lopen. Wat de makers ook begrepen is dat het SPANNING monument groot moest zijn. Het moest ruimte inne- En toch moest er een plot komen. Want anders dan bij men, veel ruimte, midden in Berlijn, het ideologische een monument in een hoofdstad is een serie iets waar centrum van de massamoord. Het moest aanwezig geld aan verdiend moet worden. Zonder opbrengst zijn, voor iedereen te zien. En het moest een abstractie geen investering. Daardoor dreigt altijd het risico van STOOMLOCOMOTIEF zijn, een niet-te-bevatten. Ook hier in de vorm geen exploitatie. Jenkins weet dat. Niet dat hij een heilige Een plot dus. Maar geen feitelijke plot. De historische dramatisering. Behalve groot en veel. is. Hij is ook gewoon een regisseur die wil blijven doen underground railroad bijvoorbeeld, een verzame- Jenkins moet eenzelfde spanning gevoeld hebben. wat hij doet en goed wil zijn in wat hij doet. Maar de ling geheime routes waarlangs mensen aan slavernij Welke vorm kies ik? Kan ik dit dramatiseren? Slapeloze spanning tussen recht doen aan een gruwelijke ge- konden ontsnappen doordat anderen hen naar de nachten moet dat opgeleverd hebben. Want kan zoiets schiedenis en er tegelijk geld aan verdienen, die ge- noordelijke staten of Mexico of Canada smokkelden, banaals als een plot recht doen aan honderden jaren schiedenis in zekere zin reduceren tot een verhandel- was niet ondergronds. En het was ook geen spoorweg. ontvoering, dwangarbeid, verkrachting, uitputting, baar goed, dringt zich onvermijdelijk op. Een belang- Jenkins kiest ervoor om het wel zo te laten zien. Als kindermisbruik, vrouwenmisbruik, mannenmisbruik, rijk argument om een serie als dit wel te maken, is dat een ondergrondse spoorweg waarop letterlijk een afranseling, marteling, moord? Ik vermoed dat Jenkins mensen het moeten zien. Dat het beeld van slavernij stoomlocomotief dendert. De reden is dat we de hele er nog steeds wakker van kan liggen. Ook nu de serie te zoals te zien in Gone with the Wind (Victor Fleming, serie min of meer in het hoofd zitten van het hoofd- zien is. Ik vermoed dat hij zich die vraag voor altijd zal 1939), om maar iets te noemen, gecorrigeerd wordt. personage Cora (Thuso Mbedu), een jonge vrouw die stellen: was dit de vorm die de serie moest hebben? op een plantage in Georgia als slaaf bestaat. Bestaat, DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 65

want van leven kunnen je nauwelijks spreken. En voor lijk liefheeft, Cora overtuigt om mee te vluchten. Ze Elk woord kon de woede van de slavendrijvers opwek- haar is het een ondergrondse spoorweg. weten een station van de ondergrondse spoorweg te ken. Dat moet je als maker begrijpen, anders beheers De toonzetting is snel duidelijk, zonder dat ook bereiken en vandaar naar South Carolina te vluchten. je je vak niet. Jenkins beheerst zijn vak. maar één personage hardop zegt hoe gruwelijk het De rest van de serie blijven de personages zich ver- En hij doet het met sound design. Je zou The Un- is. (Dat is belangrijk want voor de personages is dit plaatsen – afleveringen dragen de titels van de staten derground Railroad misschien wel helemaal kunnen allang de werkelijkheid. Als ze hardop zouden erken- waar ze op dat moment verblijven – achtervolgd door recenseren, of laten we zeggen, begrijpen en ervaren, nen hoe verschrikkelijk het is, zou dat alleen aan de de slavenjager Ridgeway (Joel Edgerton). Meer hoeven als je alleen maar zou luisteren. Naar de dreigende, kijker gericht zijn. Dit even als tip aan andere scena- we over de plot niet te zeggen. pulserende grondtonen die Cora’s perspectief zo rioschrijvers.) Goed, gruwelijk dus. Een man ontsnapt vaak overheersen. Naar de stilte van de onverschilli- ge aarde. De hoop van piepende assen als de trein in die stilte dichterbij komt. Het metaal van de smid als verder alles stil is omdat er dreiging in de lucht hangt. Naar de muziek van ‘Clair de lune’, dat de titel draagt van een gedicht van Paul Verlaine, over de ziel als vol van muziek in mineur. Naar de krekels ’s nachts als Cora en haar metgezel in North Carolina stoppen bij een lange bosweg met aan weerszijden eindeloze rijen opgehangen zwarte slachtoffers. Want North Carolina doet niet aan slavernij. In plaats daarvan hebben ze iedere aanwezigheid van zwarte Amerikanen verboden. Wie toch over de staatsgrens komt, wordt opge- knoopt.

DE HEL Wat de serie ook overtuigend laat zien, is dat de hel niet ophoudt bij de grenzen van de zuidelijke staten. Net als in Get Out (Jordan Peele, 2017), dat het verborgen racisme liet zien van mensen die zichzelf als vrijdenkend links beschouwen, is ook hier het frame bij witte tegenstanders van slavernij nog steeds racistisch. Men zegt het niet letterlijk, maar men is nog steeds overtuigd van de eigen superioriteit. Een enkele uitzondering daargelaten, zoals Ridgeway’s vader, die zichzelf in elk ander mens herkent en Ridgeway ook met dat idee heeft opgevoed. Als iemand die respect moet hebben voor anderen, voor wat hij de ‘Great Spirit’ noemt. Dat Ridgeway de tegenovergestelde kant op ging en slavenjager werd omdat hij voor zijn gevoel niet aan de eisen van z’n vader kon voldoen, is een van de weinige missers van de serie. Want te eenvoudige psychologie. Jenkins koos er wijselijk voor The Underground Railroad het verhaal van één vrouw te laten zijn en haar beléving centraal te stellen. Soms stapt hij daarvan af, bijvoorbeeld in een aflevering van slechts 17 minuten, die ons even laat zien wat er met een van van de plantage, wordt weer gevangen door een ‘sla- Wat Jenkins via Cora’s beleving laat zien, is de hel. Cora’s metgezellen is gebeurd, nadat Cora zelf al door venvanger’, wordt ten overstaan van alle andere slaven Een verwoest landschap. Een morele ruïne. Een bar, was gereisd. De keuze voor het perspectief van één én een dinerend gezelschap in de tuin afgeranseld en onderdrukkend land. Hij doet dat met alles wat hij als mens, is Jenkins die zegt: goed, er moest een plot daarna in brand gestoken. Op meerdere momenten filmmaker tot z’n beschikking heeft. Met schitterende komen, er moest een reis worden afgelegd van a naar in de tien afleveringen van de serie dwingt Jenkins rollen van vrijwel alle personages. Met de camera. Met b, anders kunnen we geen serie maken. Maar weet je te blijven kijken naar iets wat je niet wilt zien. “De risico’s, zoals wanneer Cora kort na haar vlucht van dat ik weet dat geen enkele plot ooit recht kan doen wreedheid waartoe mensen in staat zijn, als ze den- de plantage om onduidelijke redenen naar een plek in aan de historische werkelijkheid van de Amerikaanse ken dat ze voor de goede zaak vechten”, zegt een van een moeras blijft staren terwijl pas in de laatste afle- slavernij. de stationsmeesters van de ondergrondse. Toch weet vering blijkt waarom. Met weinig woorden. Natuurlijk Jenkins exploitatie te vermijden. met weinig woorden, want in deze hel stribbelt elk THE UNDERGROUND RAILROAD VERENIGDE STATEN, 2021 | REGIE BARRY JENKINS | MET THUSO De verbranding is een van de redenen dat Cora ein- woord tegen om uitgesproken te worden. Voor slaven, MBEDU, CHASE DILLON, JOEL EDGERTON | 10X60 delijk wegvlucht van de plantage. Een andere reden is en zeker voor mensen die aan slavernij ontsnapten, MINUTEN | DISTRIBUTIE AMAZON PRIME VIDEO (VOD) | dat Caesar (Aaron Pierre), een man die haar heime- was elk woord een risico. Elk woord kon je verraden. NU TE ZIEN DE FILMKRANT #437 JUNI 2021 66

Isolatorweg 29, 1014 AS Amsterdam 8 september 2020, 16.27 uur

“Ik ga gas geven”, zegt de productie-assistent tegen Hamza Naciri, een vrolijk joch dat op zijn paasbest gekleed in een zilverkleurige minicabrio zit. “Jij hoeft niks te doen, alleen maar sturen.” Het autootje rijdt weg, regisseur Daria Bukvić staat er geamuseerd bij te Paula BEER kijken. Een partycentrum op bedrijventerrein OP DE FOTO V.L.N.R.: REGISSEUR DARIA BUKVIĆ, ACTRICE RACHIDA met elkaar bezig”, roept de opnameleider. wat dichter met je hoofd bij het stuur gaan Westpoort in Amsterdam is de locatie voor IAALLALA (LEYLA’S MOEDER NAJAT), PRODUCTIE-ASSISTENT “In alle stilte natuurlijk.” zitten, zodat het lijkt of je echt aan het racen Franz ROGOWSKI DANIEK DE ZEEUW EN 1ST AD FARAH ABDI. IN DE ZILVERKLEURIGE de bruiloft van Yassin en Yasmina, het CABRIO ZIT HAMZA NACIRI Na de eerste repetitie wordt een decorstuk bent?” Tijdens de tweede take is de boom in nichtje van Leyla (Maryam Hassouni, onder verplaatst, zodat de camera makkelijker kan beeld, maar na de derde take is Bukvić hele- meer bekend van Dunya & Desie, Het offer en bewegen, en legt Bukvić Hamza nog een keer maal tevreden. “Heel vet”, zegt ze. “Goed ge- Oogappels), de spil van de komedie Meskina. nier centraal: “We zijn geen excuus-Marok- uit wat hij precies moet doen: “Je kijkt naar daan, broer”, zegt de opnameleider. De zaal ziet eruit zoals een trouwzaal eruit kanen. Nee, wij drágen de film, de film draait mij, hè. En kan je je tong nog iets verder uit- moet zien: marmeren plavuizen en zuilen, om ons. Om óns leven.” De regie is in handen steken? Ja, dat is ’m!” Hamza heeft inmid- JAN PIETER EKKER enorme kroonluchters, grote vazen met van de Bosnisch-Nederlandse Bukvić, die dels ontdekt waar de claxon zit. “Alles dui- FOTO BOB BRONSHOFF witte lelies, spiegels met de namen van het eerder de veelgeroemde theatervoorstelling delijk voor jou, gap?!” vraagt de bruidspaar erop en prachtig gedekte tafels, Melk & dadels maakte, over de levens van opnameleider. Uit de high five die volgt kan MESKINA NEDERLAND 2021 | SCENARIO FADUA EL waaraan bruiloftsgasten met mondkapjes vier Marokkaans-Nederlandse actrices. worden afgeleid dat dat het geval is. AKCHAOUI, ERNST GONLAG, DARIA BUKVIĆ | REGIE zitten. Meskina is haar speelfilmdebuut. “De ener- Nadat een productiemedewerker een zil- DARIA BUKVIĆ | PRODUCTIE NEWBE | IN COPRODUCTIE In deze scène heeft Leyla zich verschanst gie en girlpower die van Melk & dadels af- veren schaal wat doffer heeft gemaakt zodat MET ROSE STORIES & BNNVARA | UITVOEREND in de kidscorner, waar ze de kinderen zelf- spatte, neem ik mee in Meskina om zo een hij minder reflecteert, kunnen de opnamen PRODUCENT MARIT AGTER, XER HOLSHEIMER | CAMERA Een film van CHRISTIAN PETZOLD verzonnen sprookjes vertelt. Ze zit daar om nog groter publiek te inspireren met verha- beginnen. “Ik hoor jullie nog steeds, jullie EZRA REVERDA (NSC) | MONTAGE JOSHUA MENCO | ART de verwijtende blikken te ontlopen van haar len over de vrouw van nu”, aldus Bukvić. moeten niet praten maar mimen”, zegt de DIRECTION VEERLE CIMA | KLEDING SUZANNE familie, die zich zorgen maken dat zij – der- “Nederland is klaar voor Meskina.” opnameleider tegen de figuratie. “En de ELDERING | MAKE-UP LIDA VAN STRAATEN, VIOLA tig inmiddels – nog steeds niet is getrouwd. Nadat de opnameleider het autootje heeft mondkapjes mogen af.” SARKODEE | MUZIEK MATTHIJS KIEBOOM | MET Ze wordt smalend ‘meskina’ genoemd, Ara- gedraaid, legt Bukvić aan haar cameraploeg Hamza rijdt weg, Najat (Rachida Iaallala) MARYAM HASSOUNI, BILAL WAHIB, SOUNDOS EL bisch voor ‘zieligerd’. uit welk parcours Hamza moet afleggen: waggelt achter hem aan. “Hé Max Verstap- AHMADI, NASRDIN DCHAR, NAJIB AMHALI, JOUMAN Het idee voor Meskina komt van comé- “Hier doorheen, dan daar naartoe. Dan rijdt pen, kom hier!” roept ze, voordat ze nog een FATTAL, OLAF AIT TAMI, RACHIDA IAALLALA, OSCAR “Heartfelt and profound” dienne Soundos El Ahmadi (die ook de zus ’ie Leyla’s moeder Najat van haar sokken, die dadel in haar mond stopt. Even later staat de AERTS, JOY DELIMA | KLEUR, 98 MINUTEN | OMROEP - The Hollywood Reporter van Leyla speelt). Haar Marokkaans-Neder- achter haar aan komt en zo ontdekt waar eerste take erop. “Dat zag er goed uit”, zegt BNNVARA | DISTRIBUTIE WW ENTERTAINMENT | TE ZIEN landse etniciteit staat op een positieve ma- Leyla zit.” “Hé figuratie, jullie zijn allemaal Bukvić tegen Hamza. “Maar kan je nog VANAF 22 JULI “Let the romance wash over you”

DE FILMKRANT IS EEN UITGAVE [email protected] | BUREAUREDACTIE CHLOË THOMAS HEERMA VAN VOSS, BOYD VAN MATERIAAL TE ACHTERHALEN EN IN TE - Variety COLOFON VAN STICHTING FUURLAND, VAN BAAR, NICOLE SANTÉ | VORMGEVING BART HOEIJ, FRITZ DE JONG, IVO DE KOCK, SASJA LICHTEN. MOCHT U DESONDANKS MENEN PRINSENGRACHT 770, 1017 LE AMSTERDAM, 020 623 OOSTERHOORN, ROLF HERMSEN | WEBREDACTIE EDO KOETSIER, OMAR LARABI, DANA LINSSEN, DAT U RECHTEN BEZIT OP EEN VAN DE 0121, [email protected], WWW.FILMKRANT.NL | DIJKSTERHUIS (NIEUWS), DEVI SMITS (SOCIAL) | ADRIAN MARTIN, ALEX MAZEREEUW, MANON GEBRUIKTE BEELDEN, NEEM CONTACT OP MET OPRICHTERS JAN HEIJS & HENK RABBERS | ZAKELIJKE BEHEER WEBSITE HENK RABBERS | COVER QUO VADIS, PORTOS MINETTÍ, MARICKE NIEUWDORP, GUUS DE UITGEVER VIA [email protected] | DE FILM LEIDING & ADVERTENTIE-ACQUISITIE ILONA VAN AIDA? | FOTOGRAFIE MARK DE BLOK, BOB BRONSHOFF, SCHULTING, BERI SHALMASHI, KARIN WOLFS, EBELE KRANT WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR EEN GENDEREN STORT, [email protected] | HOOFD KRÜGER, STUDIO HANS WILSCHUT | ILLUSTRATIES LAE WYBENGA, LAURA VAN ZUYLEN | DRUK RODI ROTATIE FINANCIËLE BIJDRAGE VAN DE NEDERLANDSE REDACTIE RONALD ROVERS | EINDREDACTIE JOOST SCHÄFER | VERDER WERKTEN MEE CRISTINA ÁLVAREZ- DRUK, DIEMEN | OPLAGE 25.000 | ©2021 STICHTING VERENIGING VAN BIOSCOOPEXPLOITANTEN EN FILM NU IN DE BIOSCOOP BROEREN-HUITENGA, NICOLE SANTÉ | REDACTIE JOS LÓPEZ, ARNOUD ARPS, KEES DRIESSEN, JAN PIETER FUURLAND/DE FILMKRANT, AMSTERDAM | ISSN THEATERS (NVBF) EN WORDT U VAN DER BURG, HUGO EMMERZAEL | FILMKRANT LIVE EKKER, SHADY EL-HAMUS, CARMEN FELIX, DAN 01698109 | DE FILMKRANT HEEFT GEPROBEERD DE MEDE AANGEBODEN DOOR UW FILM [email protected] | AGENDA ROMY VAN KRIEKEN, HASSLER-FOREST, SANDRA HEERMA VAN VOSS, RECHTHEBBENDEN VAN HET GEBRUIKTE BEELD THEATER www.cherrypickersfilm.nl facebook.com/cherrypickersfilm Paula BEER Franz ROGOWSKI

Een film van CHRISTIAN PETZOLD

“Heartfelt and profound” - The Hollywood Reporter

“Let the romance wash over you” - Variety

NU IN DE BIOSCOOP www.cherrypickersfilm.nl facebook.com/cherrypickersfilm EUROPEAN FILM AWARDS 2020

winner

WINNER EUROPEAN SOUND pet te f lle a film by sébastien lifshitz

Binnenkort in de bioscoop