Podgorica'nın Kısa Bir Tarihçesi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Podgorica’nın Kısa Bir Tarihçesi The Short History of Podgorica Adnan Pepiç∗ Özet Podgorica bugün Karadağ Cumhuriyeti’nin başkentidir. Aynı zamanda bu cumhuriyetin en büyük şehridir. Verimli Zeta ovasında yer aldığı ve özellikle ticari yollar üzerinde bulunduğundan dolayı Podgorica, gelişmiş ve tarihte muhtelif devletlerde önemli bir yere sahip olmuştur. Karadağ’da Slavların kurmuş oldukları Zeta Devleti’nde Podgorica önemli bir yerleşim birimiydi. Sırplar, 15. yüzyılın ilk yarısında Zeta devletini alarak Podgorica’yı merkezlerinden biri haline getirmişlerdir. Osmanlıların Podgorica’yı fetihleri 15. yüzyılın ortalarına rastlamaktadır, burası kaza olarak İşkodra sancağına bağlanmıştır. Osmanlı döneminde Balkan yarımadasında önemli şehirlerden biri haline gelmiştir. Özellikle, 19. yüzyılda önemi iyice artmıştır. Aslında, Osmanlı döneminde kurulan şehir hakkında bugün Türkiye’de fazla bilgi olmadığı gibi konuyla ilgili olarak Türkçe bir yayın da bulunmamaktadır. Genel olarak Türkiye’de Karadağ ile ilgili çok az şey bilinmektedir. Bu sebeple, bu kısa çalışmayla Türkiye’de ilmî kamuoyunu bilgilendirmek amaçlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Podgorica, Karadağ, İşkodra, Osmanlı, Zeta Abstract Today, Podgorica is the capital of Republic of Montenegro. It is, at the same time, the biggest city in the Republic. The city had an important role in the history of various countries, thanks to its position in the fertile lowlands of Zeta, and especially due to the fact that it was located at the very crossroad of the major trade roads. Podgorica was an important settlement in the State of Zeta, established by the Slavs. Serbs, after conquering Zeta in the first part of the 15th century, made Podgorica one of its centers. Ottomans conquered Podgorica by mid of 15th century, and annexed it, as a circuit district (kaza) to the Province of Scutari. In the period of the Ottoman governance, it was one of the prominent cities in the Balkans Peninsula. Its importance was especially visible during the 19th century. Although history remembers Ottomans as the founders of Podgorica, little is known about Podgorica in today’s Turkey. At the same time, there are very few papers published dealing with this issue. Montenegro, generally speaking is not a well known topic in Turkey, thus, we are hoping to give, in the form of this short ∗ Araş.Gör., Karadağ Tarih Enstitüsü, Podgorica, [email protected] 274 PODGORİCA’NIN KISA BİR TARİHÇESİ publication, our contribution to the opus of the scientific community in Turkey. Keywords: Podgorica, Montenegro, Scutari, Ottoman, Zeta 1. Osmanlı Öncesi Podgorica Türkçe’de Podgoriçe olarak bilinen Podgorica şehri, Ribnica ve Moraça nehirlerinin birleştiği yerde yerleşim birimi olarak ortaya çıkmaktadır. Tarihte bu bölgede Birzimnium ve Ribnica yerleşim birimlerden söz edilmektedir.1 Bu yerleşim biriminde eski zamanlardan itibaren değişik kabileler yaşamaktaydı. Bugünkü Podgorica’nın bulunduğu Zeta bölgesinde tarihte savaşçı İlir kabilelerinin yaşadığı bilinmektedir. Bu kabilelerin Milattan önce 4. yüzyılda Neretva nehrinin doğusunda yaşamış olan Peripluslar kabilesinden geldikleri kabul edilmektedir. Çeşitli İlir kabileleri Adriyatik denizine yakın bölgede yaşamaktaydı. M.Ö. 3. yüzyılda Şibenik’ten Leş’e kadar uzanan bölgede Ardiye kabilesi yaşamıştır. Kotor körfezinin doğusunda Enheuklar, İşkodra şehri ve gölü çevresinde ise Labeatlar varlık göstermişlerdir. Bunların yanı sıra güçlü Dokleat kabilesi bu bölgede yaşayan başka bir İlir kabilesiydi. Dokleat kabilesinin yaşadığı bölge bugünkü Nikşiç şehri, Grahova ve Vitus’a kadar uzanan bölgeydi. Dokleat ile Labeatlar kabileleri arasındaki sınır Doklea ve Meteon (Medun) arasında bulunuyordu. Antik yazılı anıtlar, İlir döneminde Podgorica’nın bulunduğu mevkiden bahsetmezken, Podgorica yakınlarında bulunan Meteon’un çok önemli yerleşim birimi olduğundan söz ederler.2 Romalıların Zeta bölgesinde hâkimiyet kurduğu dönemde bugünkü Podgorica’nın bulunduğu yerde Doklea şehrinin varlığından söz edilmektedir. Romalılar, Doklea’yı Naron eyaletine bağlamıştır. Doklea çok önemli bir coğrafî konuma sahipti. Şehir olarak üç taraftan nehirlerle çevriliydi. Ayrıca, İşkodra- Naron ana yolunun yakınında bulunuyordu. Şehir, ordo decurionum adındaki bir meclis tarafından yönetilmekteydi.3 Bazı tarihçiler buradaki yerleşim biriminin Doklea Devleti’nin yıkılışından sonra kurulduğunu düşünmektedir. Coğrafyacı İlija Radulović’in yazdıklarına göre, yıkılmış olan Doklea Devleti’nin Roma halkı 7. yüzyılda Ribnica ve Moraça nehirlerinin birleştiği yere gelerek yerleşim birimi kurmuştur. Bogumil Hrabak, bunun pek kabul edilecek bir görüş olmadığını düşünmektedir. Ona göre 10. yüzyılda yaşamış olan Konstantin Porfirogenit’in bahsettiği Novigrad bugünkü Podgorica olmalıdır.4 Birçok Sırp tarihçisi bu yerleşim biriminde Sırp 1 Andrija V. Lainović, Kratak pregled na prošlost Titograda, Narodna knjiga, Cetinje, 1950, 3, (bundan sonra: Lainović, Kratak pregled). 2 Bogumil Hrabak, Podgorica do početka XIX vijeka, Beograd, 2000, 11-12, (bundan sonra: B. Hrabak, Podgorica). 3 B. Hrabak, Podgorica, 12-13. 4 Bogumil Hrabak, “Poslovni ljudi iz Podgorice i Zete u Kotoru i Dubrovniku u XIV i XV veku”, Sto dvadeset godina od oslobođenja Podgorice, Zbornik radova sa Naučnog skupa ADNAN PEPİÇ 275 Devletinin hükümdarlarından Stefan Nemanjiç’in doğduğunu yazmaktadır.5 Bu tarihçilere göre, Podgorica kalesi onun eseridir ve buna istinaden bu şehri Nemanja’nın şehri (Nemanjin grad) olarak adlandırmaya çalışmışlardır. Oysaki Podgorica kalesi üzerinde yapılan arkeolojik incelemeler sonucunda bu kalenin Osmanlı döneminde yapıldığı görülmektedir.6 Ribnica ve Moraça nehirlerinin birleştiği mevkideki yerleşim birimi için 14. yüzyılın ilk yarısından itibaren Podgorica adı kullanılmaya başlanmıştır.7 Kotor belediyesinin muhafaza edilmiş en eski mahkeme sicillerine göre, Podgorica adı ilk kez 1330 yılında zikredilmekteydi.8 Kotor belediyesinin mahkeme sicillerinden birinde Podgorica’lı Yovan (Yoanes de Podgorice)’dan bahsedilmektedir. Bu kişinin Podgorica’dan tüccar olup, İvan Glavat adındaki kişiden üç aylık vadeyle 300 perper9 borç aldığı sicil kayıtlarında yazılıdır. Aynı sicil defterinde Podgorica’dan gelen birkaç tüccardan daha bahsedilmektedir. Mesela, Rayko (Rakar), oğlu Bogdan ve Radovan adlı kişiler 1331 yılına ait Kotor belediyesi mahkeme sicil kayıtlarında adları geçen şahıslardır.10 Kotor belediyesinin mahkeme sicillerinde Podgorica’dan gelen kişilerin zikredilmesi tesadüf değildir. Çünkü bu dönemde Podgorica, Zeta Devletinin önemli ticaret merkezlerinden biriydi. Birçok ticaret yolunun kavşağı niteliğinde Podgorica 2-3. decembar 1999, Podgorica, 2000, 7 (bundan sonra: B. Hrabak, Poslovni ljudi). 5 Sırp kaynaklarında Stefan Nemanjiç’in Ribnica’da doğduğu yazılıdır. Ribnica, Podgorica’nın eski isimlerinden biridir. Bundan dolayı Sırp tarihçileri onun doğum yerinin Podgorica olduğunu ileri sürmektedirler. Oysaki kaynaklarda zikredilmiş olan Ribnica yerleşim birimi değil, bir vilayetin ismiydi. Stefan Nemanjiç’in doğum yeriyle ilgili araştırma yapmış olan Ljiljana Juhas, ortaçağ Sırp kaynaklarında hiç kimsenin doğum yerinin zikredilmediğini, ancak ölüm yerinin zikredildiğini belirtmektedir. Bundan dolayı kaynaklarda Stefan Nemanjiç’in doğduğu yer zikredilmemiştir, sadece vaftiz edildiği kilisenin Ribnica’da bulunduğundan bahsedilir. Bakınız: Radoslav Rotković, “Đe je rođen Stefan Nemanja? Da li je postojao Nemanjin grad?”, Sto dvadeset godina od oslobođenja Podgorice, Zbornik radova sa Naučnog skupa Podgorica 2-3. decembar 1999, Podgorica, 2000, 240. (bundan sonra R. Rotković, “Đe je rođen Stefan Nemanja”) 6 Bu konuyla ilgili daha geniş bilgi edinmek için: R. Rotković, “Đe je rođen Stefan Nemanja”, 237-247. Ayrıca, Podgorica kalesi hakkında ayrıntılı bilgi edinmek için bkz: Pavle Mijović, Alata – Ribnica – Podgorica, Poseban otisak iz STARINARA – organa Arheološkog instituta, Nova serija, Knjiga XV – XVI, Beograd, 1964 – 1965. 7 B. Hrabak, Podgorica, 30. 8 B. Hrabak, Podgorica, 30; Nikola Škerović, Podgorica i njena okolina od najstarih vremena, Podgorica, 1930, 5. (bundan sonra: Škerović, Podgorica od najstarih vremena). Ayrıca bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgi edinmek için bak. R. Kovijanić, Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima, knj. I, Titograd, 1975, 210. 9 Perper Venedik devletinde kullanılan para biriminin adıdır. 10 B. Hrabak, Podgorica, 30. Škerović ve Lainović ise 1331 yılı yerine 1337 yılı olarak yazmışlardır. Bakınız: Škerović, Podgorica od najstarih vremena, 6; Lainović, Kratak pregled, 4. 276 PODGORİCA’NIN KISA BİR TARİHÇESİ olması ve ayrıca verimli Zeta Ovasında yer alması sebebiyle ticarete elverişli bir yer idi. Bundan dolayı Podgorica halkı ticaretle uğraşıyor, sık sık yakında bulunan Kotor’a veya Dubrovnik’e gidiyor ve buralarda bulunan tacirlerle işbirliği yapıyorlardı.11 Kotor arşiv belgelerine dayanarak, tarihçiler uzun yıllar boyunca Podgorica adının 1330 yılında ilk kez zikredildiğini savunmaktaydılar. Ancak, Kotor arşiv belgelerinden daha eski ve Moraça Manastırı’nda bulunmakta olan bir belgenin ortaya çıkmasıyla beraber böyle bir görüşün yanlış olduğu ortaya çıkmıştır. Bu belge 1326 yılına aitdir ve Podgorica isminin zikredildiği ilk belge olmalıdır.12 Podgorica 15. yüzyıldan itibaren önemli bir yerleşim birimi olmaya başlamıştır. Özellikle Zeta devleti içinde önemli bir yere sahipti. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi Podgorica bir ticaret merkezi idi. Dolayısıyla burada kurulu bir pazar bulunmaktaydı ve bu pazara Kotor ve Dubrovnik’ten tacirler gelmekteydiler. Aynı zamanda Dubrovnik