Arkusz GŁĘBOCK (34)

PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz GŁĘBOCK (34)

Warszawa 2012

Autorzy: Katarzyna Siwy-Będkowska*, Zbigniew Będkowski*, GraŜyna Hrybowicz**, Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec***

Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemińska*** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka*** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska***

* – Częstochowskie Przedsiębiorstwo Geologiczne Spółka z o.o., ul. Wolności 77/79, 42-200 Częstochowa

** – Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

*** – Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN......

Spis treści I. Wstę p – Z. Będkowski ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – K. Siwy-Będkowska ...... 4 III. Budowa geologiczna – Z. Będkowski, K. Siwy-Bę dkowska ...... 7 IV. ZłoŜa kopalin – Z. Będkowski ...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Z. Będkowski ...... 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – Z. Będkowski ...... 13 VII. Warunki wodne ...... 16 1. Wody powierzchniowe – Z. Będkowski, K. Siwy-Bę dkowska...... 16 2. Wody podziemne – K. Siwy-Bę dkowska ...... 16 VIII. Geochemia środowiska...... 19 1. Gleby – P. Kwecko ...... 19 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – H. Tomassi-Morawiec...... 22 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz ...... 24 X. Warunki podłoŜa budowlanego – Z. Będkowski ...... 28 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – K. Siwy-Bę dkowska ...... 30 XII. Zabytki kultury – K. Siwy-Bę dkowska ...... 34 XIII. Podsumowanie – K. Siwy-Będkowska, G. Hrybowicz...... 35 XIV. Literatura ...... 37

I. Wstęp

Arkusz Głębock Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGśP) został opra- cowany w Częstochowskim Przedsiębiorstwie Geologicznym (plansza A) oraz Państwowym Instytucie Geologicznym-Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i Przedsiębior- stwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie (plansza B) w latach 2011–2012. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Głębock Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2006 roku w Przedsiębiorstwie Badań Geofizycznych w Warszawie (Kacprzak, Jasińska, 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcją opracowania Mapy geośrodowi- skowej Polski w skali 1:50 000 (2005). Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch Plansz: plansza A zawiera zaktualizowaną treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstwę informacyjną „ZagroŜenia powierzchni ziemi”, opisującą tematykę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w następujących warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podłoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoŜa są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz takŜe powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych są uŜyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geośrodowiskowa Polski adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samo- rządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postano- wień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strate- gii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe

3 stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych pro- gramów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz Głębock MGśP powstał w wyniku szczegółowej analizy materiałów archiwalnych i publikowanych, zwiadu terenowego oraz konsultacji i uzgodnień dokonanych w Urzę- dzie Marszałkowskim Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Biurze Regionalnym w El- blągu; Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie; starostwach powiatowych w Braniewie i Bartoszycach oraz w urzędach gmin w Lelkowe i Górowie Iławeckim. Mapa opracowana została w wersji cyfrowej. W lipcu 2011 r. dokonano wizji lokalnej złóŜ i punktów występowania kopalin. Informacje dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło- Ŝach i wystąpieniach kopalin.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice arkusza Głębock określają następujące współrzędne geograficzne: 20°15’00”– 20°30’00” długości geograficznej wschodniej oraz 54°20’00”–54°30’00” szerokości geograficznej północnej. W układzie administracyjnym omawiany obszar połoŜony jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Teren objęty arkuszem naleŜy do dwóch po- wiatów: braniewskiego (część zachodnia) i bartoszyckiego (część centralna i wschodnia). W granicach arkusza do powiatu braniewskiego przynaleŜy gmina Lelkowo, a do powiatu bartoszyckiego naleŜy gmina Górowo Iławeckie. Przez obszar arkusza przebiega granica Pol- ski z Federacją Rosyjską (Obwodem Kaliningradzkim) – poza granicą państwa znajduje się około 60% powierzchni arkusza. Zgodnie z ogólnym podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2001) cały omawiany obszar naleŜy do prowincji NiŜu Wschodniobałtycko-Białoruskiego, podprowincji PobrzeŜe Wschodniobałtyckie. Jednostką niŜszego rzędu jest tutaj makroregion Nizina Staro- pruska, który reprezentowany jest przez mezoregion Wzniesienia Górowskie (fig. 1). Wzniesienia Górowskie to wysoczyzna morenowa, której powierzchnia urozmaicona jest pasmami moren czołowych, pochodzącymi z recesji fazy pomorskiej zlodowacenia pół- nocnopolskiego (Kondracki, 2001). Rzeźba terenu w obrębie arkusza Głębock jest urozmaicona. Na obszarze tym dominują formy i osady pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego. Znaczną część obszaru arkusza stanowi wysoczyzna morenowa, o deniwelacjach przekraczających 5 m. Niewielkie tereny na północy arkusza – w rejonie miejscowości Augamy i Głębock zajmuje równina san-

4 drowa. Generalnie teren obniŜa się z południowego wschodu na północny zachód, w kierunku wybrzeŜa Zalewu Wiślanego. Powierzchnia wysoczyzny urozmaicona jest róŜnogenetyczny- mi zagłębieniami bezodpływowymi i płytkimi dolinami rzecznymi. Najpowszechniejszymi formami morfologicznymi są tutaj pagóry i wzgórza kemowe i morenowe. Najliczniej wystę- pują one w południowo-wschodniej części arkusza, gdzie ich wysokości względne przekra- czają 40 m – najwyŜej (na całym omawianym obszarze) wznosi się szczyt Góry Zamkowej, osiągający rzędną 215,6 m n.p.m. (Kacprzak, Honczaruk, 2006).

Fig. 1. PołoŜenie arkusza Głębock na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica prowincji; 2 – granice makroregionów; 3 – granice mezoregionów; 4 – granica państwa. Prowincja NiŜ Środkowoeuropejski, podprowincja PobrzeŜa Południowobałtyckie Mezoregiony PobrzeŜa Gdańskiego: 313.56 – Równina Warmińska Prowincja NiŜ Wschodniobałtycko-Białoruski, podprowincja PobrzeŜe Wschodniobałtyckie Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie, 841.58 – Równina Ornecka, 841.59 – Nizina Sępopolska Mezoregiony Pojezierza Mazurskiego: 842.81 – Pojezierze Olsztyńskie

W podziale klimatycznym Polski obszar arkusza Głębock połoŜony jest w regionie Po- morsko-Warmińskim (Stachy red., 1987). Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 6,5 do 7,0°C. Średnia temperatura powietrza półrocza zimowego zmienia się od 0,0 do 0,5°C,

5 a półrocza letniego od 13,5 do 14,0°C. Pokrywa śnieŜna utrzymuje się przez około 70–90 dni, a średni udział opadów stałych w ogólnej sumie rocznej wynosi 12–14%. Średnie sumy opa- dów w roku wahają się od 600 do 800 mm przy czym najwyŜsze opady przypadają na miesią- ce letnie – średnie sumy opadów półrocza letniego wynoszą od 400 do 500 mm, podczas gdy zimowego nie przekraczają 250 mm. Na całym omawianym obszarze występują gleby płowe, gleby brunatne wyługowane, gleby odgórnie oglejone, które wytworzyły się z gliniastych i ilastych zwietrzelin skał niewę- glanowych, glin zwałowych i iłów oraz z piasków gliniastych i pyłów (Stachy red., 1987). Zdecydowanie dominują tu gleby wysokich klas bonitacyjnych, a więc bardzo dobrej jakości – pokrywają prawie cały niezalesiony teren. Łąki na podłoŜu organicznym zajmują niewielkie powierzchnie i występują w duŜym rozproszeniu. Najwięcej łąk wytworzyło się w dolinach rzecznych i na terenach podmokłych. Ze względu na korzystne uwarunkowania glebowo-klimatyczne główną dziedziną gospodarki na obszarze tym jest rolnictwo oraz leśnictwo. Wśród uŜytków rolnych przewaŜają grunty orne nad łąkami i pastwiskami. W strukturze zasiewów dominuje produkcja zbóŜ (głównie pszenicy) i roślin przemysłowych (rzepak). W produkcji zwierzęcej przewaŜa ho- dowla bydła i trzody chlewnej. Funkcjonują tu zarówno niewielkie indywidualne gospodarstwa jak i wielkoobszarowe gospodarstwa rolne, wchodzące kiedyś w skład Państwowych Gospodarstw Rolnych, a obecnie uŜytkowane przez dzierŜawców i właścicieli prywatnych. Jedynym większym obiektem przemysłowym na obszarze omawianego arkusza jest cegielnia w Sągnitach. Poza tym działają tu niewielkie podmioty gospodarcze, w większości prywatne, które wyspecjalizowały się w drobnym handlu i usługach. Miejscowa ludność znajduje zatrudnienie głównie w rolnictwie oraz leśnictwie. Największe perspektywy rozwojowe tego obszaru związane są z produkcją zdrowej, ekologicznej Ŝywności oraz z turystyką (głównie agroturystyką). Rozwój turystyki wymaga jednak stworzenia pełniejszego systemu informacji turystycznej oraz racjonalnej rozbudowy istniejącej ubogiej bazy noclegowej i infrastruktury turystycznej – m. in. tereny rekreacyjne (z ośrodkiem wczasowym i domkami letniskowymi) nad jeziorem Głębockim, rejon wsi Pa- reŜki (predysponowany do utworzenia centrum sportów zimowych). Lasy zajmują około 40% powierzchni arkusza Głębock. Największe kompleksy leśne występują w rejonie miejscowości: Orsy, Sągnity, Augamy i Głębock. Obszary leśne spełnia- ją tu głównie funkcję ochronną (wodochronną i glebochronną), a takŜe gospodarczą (uŜytko- wanie drewna, gospodarka łowiecka) oraz społeczną (rekreacja, edukacja prozdrowotna i eko- logiczna).

6 Obszar arkusza Głębock charakteryzuje się bardzo słabym zaludnieniem – jedyne więk- sze skupiska ludności to niewielkie wsie. Znaczącymi ośrodkami gospodarczymi, kultural- nymi i administracyjnymi dla mieszkańców omawianego obszaru jest miasto Górowo Iławec- kie, oddalone o ok. 5 km na południe od granic arkusza, oraz Lelkowo, zlokalizowane około 2 km na południowy zachód od jego granic. Prawie wszystkie miejscowości znajdujące się na omawianym obszarze zasilane są w wodę z ujęć wód podziemnych. Największe ujęcia wód zlokalizowane są w miejscowościach: PareŜki, Głębock i Kiwajny. System kanalizacji zbior- czej jest bardzo słabo rozbudowany – Ŝadna z istniejących tu wsi nie została skanalizowana. Nie ma tu równieŜ oczyszczalni ścieków ani legalnych składowisk odpadów. Sieć komunikacyjna jest tutaj słabo rozwinięta. Przez zachodnią część arkusza przebiega droga wojewódzka nr 510 prowadząca z PienięŜna przez Lelkowo i Głębock do granicy państwa. Oprócz tego poszczególne miejscowości łączą drogi o znaczeniu lokalnym.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza Głębock scharakteryzowano na podstawie mate- riałów rękopiśmiennych opracowywanej Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Głębock wraz z objaśnieniami (Kacprzak, Honczaruk, 2006). Teren arkusza Głębock połoŜony jest w granicach syneklizy perybałtyckiej stanowiącej część platformy wschodnioeuropejskiej. Skały krystaliczne platformy reprezentowane przez granodioryty i granity zostały nawiercone za zachodnią granicą arkusza na głębokości 2 870 m. Na ich powierzchni zalegają piaskowce, mułowce i iłowce kambru dolnego, a wyŜej margle, wapienie i iłowce ordowiku oraz reprezentujące sylur iłowce i mułowce z fauną grap- tolitów. Osady permu to piaskowce i anhydryty, na których zalegają pokłady soli kamiennej, a w stropie dolomity i iłowce. Utwory mezozoiczne występują na całym omawianym obszarze, a ich miąŜszość przekracza 1 000 m. Trias reprezentują piaskowce, mułowce i iłowce przechodzące w stropie w zlepieńce. Utwory jury dolnej to piaskowce i piaski, na których zalegają piaskowce prze- warstwione mułowcami przynaleŜne do jury środkowej. Sedymentację zamykają mułowce, margle i piaski jury górnej. Osady kredy to prawdopodobnie osadzone jedynie podczas trwania mastrychtu piaski, piaskowce margliste, margle i gezy. Najstarszymi utworami stwierdzonymi wierceniami na omawianym terenie są drobnoziarniste piaski glaukonitowe paleocenu. W Głębocku (zachodnia część arkusza) nawiercono je na głębokości 206 m, a w Augamach (centralna część) na 240 m. Osady eocenu zostały stwierdzone jedynie w zachodniej części omawianego obszaru, gdzie nawiercono kilkume-

7 trową warstwę mułków. PowyŜej opisanych utworów zalega kompleks osadów utworzonych podczas trwania plejstocenu i holocenu. Utwory czwartorzędu tworzą ciągłą pokrywę na powierzchni omawianego arkusza. Ich miąŜszość zmienia się w granicach 190–290 m. Stwierdzono tutaj występowanie osadów związanych ze zlodowaceniami: najstarszymi, południowo-, środkowo- i północnopolskimi, interglacjałem wielkim oraz utwory holocenu. Na powierzchni terenu odsłaniają się jedynie osady zlodowaceń północnopolskich i holocenu (fig. 2). Osady zlodowaceń najstarszych (zlodowacenie narwi) i południowopolskich (zlodowacenia: nidy, sanu 1 i sanu 2) to głównie gliny zwałowe, którym towarzyszą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe oraz mułki zastoiskowe. Potwierdzona wierceniami miąŜszość utworów zlodowacenia narwi wynosi w Głębocku 31 m, a w Augamach 23,2 m. Utwory zlodowaceń południowopolskich mają miąŜszość od 48 m w Głębocku do 74 m w Augamach gdzie wy- stępują na głębokości 140 m. Podczas trwania interglacjału wielkiego doszło do sedymentacji piasków, mułków i iłów jeziornych interglacjału mazowieckiego, piasków wodnolodowco- wych i glin zwałowych zlodowacenia liwca oraz mułków i piasków jeziornych interglacjału zbójna. Łączna stwierdzona w otworach wiertniczych miąŜszość utworów interglacjału wielkiego wynosi 22 m w Głębocku (występują na głębokości 106 m) i 31 m w Augamach (na głębokości 112,8 m). Kompleks osadów zlodowaceń środkowopolskich przewiercono w Głębocku, Auga- mach i PareŜkach (wschodnia część arkusza), gdzie ma on odpowiednio miąŜszość 75, 45 i 81 m. Zlodowacenie odry reprezentują piaski ze Ŝwirami wodnolodowcowe i gliny zwałowe stadiału dolnego oraz gliny zwałowe stadiału górnego. Podczas trwania zlodowacenia warty powstały wodnolodowcowe piaski ze Ŝwirami i gliny zwałowe stadiału dolnego oraz wodnolodowcowe piaski ze Ŝwirami i gliny zwałowe stadiału środkowego. Osady zlodowaceń odry i warty tworzą ciągłe pokrywy w obrębie omawianego arkusza i występują na głębokościach 45 m w Głębocku, 103,7 m w Augamach i około 60 m w PareŜkach. Zlodowacenia północnopolskie reprezentowane są przez osady stadiałów środkowego i górnego zlodowacenia wisły. Utwory tego zlodowacenia pokrywają całą powierzchnię arkusza Głębock, a ich miąŜszość zawiera się w przedziale od 45 m w zachodniej części omawianego obszaru do 105 m w części centralnej. Najstarszymi utworami stadiału środkowego są tu piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, na których w centralnej części arkusza leŜą piaski i mułki zastoiskowe. Gliny zwałowe omawianego stadiału mają miąŜszość od 2 do ponad 40 m i nie występują w centralnej części arkusza. Osady stadiału środkowego zlodowacenia wisły nie odsłaniają się na powierzchni terenu. Utwory stadiału górnego tworzą ciągłą pokrywę o miąŜ-

8 szości od 35 m w zachodniej części arkusza do blisko 60 m w części wschodniej. Najstarszy- mi utworami są piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe dolne występujące głównie w centralnej części arkusza na głębokościach od 14 do 35 m. Ich miąŜszość zmienia się od 11 do 40 m.

Fig. 2. PołoŜenie arkusza Głębock na tle Mapy geologicznej Polski wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej, red. (2006) Czwartorzęd; holocen: 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen, zlodowacenia północnopol- skie: 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe. Numeracja wydzieleń zgodna z Mapą (Marks i in. red., 2006) Bezpośrednio na piaskach zalegają mułki, iły i piaski zastoiskowe tworzące warstwę o miąŜszości od 2 do 31 m, występującą na głębokościach 15–31 m. Znaczną część powierzchni terenu w granicach arkusza Głębock pokrywają gliny zwałowe, których miąŜszość moŜe osiągnąć 60 m. We wschodniej części omawianego obszaru wzgórza kemów zbudowane są głównie z piasków i mułków miejscami przykrytych gliną zwałową. Występują tu rów-

9 nieŜ wzgórza zbudowane przez gliny akumulacji szczelinowej i gliny moren martwego lodu. Piaski, Ŝwiry i gliny moren martwego lodu tworzą wzgórza wokół wytopisk po bryłach lodu. Mułki i iły zastoiskowe rozpoznano w centralnej części omawianego arkusza. Są one eksploatowane w rejonie miejscowości Sągnity gdzie osiągają miąŜszość 12 m. Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe występują płatami w północnej i północno-zachodniej części charakteryzowa- nego obszaru. Są to piaski sandrowe związane z odpływem wód sprzed czoła lądolodu w trakcie jego recesji. MiąŜszość tych utworów nie przekracza 10 m. Po deglacjacji lądolodu ostat- niego zlodowacenia w obniŜeniach wytopiskowych, dolinkach erozyjnych i u podnóŜa kra- wędzi morfologicznych rozpoczęła się trwająca do dzisiaj sedymentacja piasków i glin deluwialnych. W holocenie trwa sedymentacja piasków rzecznych w dolinie rzeki Stradyk. Są to piaski drobnoziarniste z domieszką substancji humusowej o miąŜszości kilku metrów. W okoli- cach jeziora Głębockiego osadziły się mułki, piaski i Ŝwiry jeziorne, których miąŜszość nie przekracza 2 m. Piaski humusowe i namuły den dolinnych i zagłębień bezodpływowych wy- stępują głównie w obrębie wąskich na kilkadziesiąt metrów dolinek na powierzchni całego omawianego arkusza. Torfowiska o największej powierzchni występują we wschodniej części omawianego obszaru. Zajmują one głównie zagłębienia powstałe w wyniku wytopienia brył martwego lodu oraz lokalnie wąskie dolinki i niewielkie obniŜenia bezodpływowe. Najwięk- szą miąŜszość torfów (ponad 5 m) stwierdzono w północnej części arkusza. PoniŜej warstwy torfu na głębokościach przekraczających 2 m występują lokalnie pokłady gytii, których mak- symalna miąŜszość moŜe osiągać 2,4 m.

IV. ZłoŜa kopalin

Na obszarze objętym arkuszem Głębock w wyniku prowadzonych dotychczas prac geo- logicznych udokumentowano dwa złoŜa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Sągnity” i „Sągnity II” (tabela 1). Kryteria kopalin uŜytecznych spełniają czwartorzędowe nagroma- dzenia mułków i iłów zastoiskowych stadiału górnego zlodowacenia wisły. ZłoŜe „Sągnity” zostało udokumentowane w sąsiedztwie istniejących wyrobisk funk- cjonującej od początku XX w cegielni (Winiarz,1956). Na powierzchni 14,91 ha rozpoznano wówczas zasoby iłów i mułków w kat. A i C1. Kolejną dokumentacją geologiczną ustalono obecne granice złoŜa oraz zmieniono kategorię rozpoznania zasobów (Krakowiak, 1979).

10 Tabela 1 ZłoŜa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan zago- geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Nr spodarowania Wiek kompleksu bilansowe rozpoznania (tys. m3) kopaliny złóŜ Przyczyny złoŜa Nazwa Rodzaj złoŜa litologiczno- (tys. m3) konfliktowości na złoŜa kopaliny -surowcowego złoŜa mapie Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2010 r. (Szuflicki i in. red., 2011) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Gl, 1 Sągnity i(ic) Q 296 B + C G 0 Scb 4 B 1 Natura 2000 Gl, 2 Sągnity II i(ic) Q 882 C N − Scb 4 B 2 Natura 2000

Rubryka 3: i(ic) – iły ceramiki budowlanej; Rubryka 4: Q – czwartorzęd; 11 11 Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C1, C2; Rubryka 7: złoŜa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane; Rubryka 9: kopaliny skalne: Scb – ceramiki budowlanej; Rubryka 10: złoŜa: 4 – powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne; Rubryka 11: złoŜa: B – konfliktowe; Rubryka 12: Gl – ochrona gleb, Natura 2000 – złoŜe leŜy w granicach obszaru ujętego w Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000.

W nowych granicach złoŜe ma powierzchnię 7,85 ha (w tym 3,23 ha w kat. B i 4,62 ha w kat. C1). MiąŜszość złoŜa zmienia się do 2,0 do 11,9 m (śr. 7,2 w kat. B i 6,5 w kat. C1). Nadkład nad złoŜem stanowi warstwa gleby oraz iły o łącznej grubości do 3,0 m (śr. 0,9 w kat. B i 1,2 w kat. C1). Stosunek N/Z wynosi 0,11 dla części złoŜa udokumentowanej w kat. B i 0,20 dla części udokumentowanej w kat. C1. Na obszarze złoŜa udokumentowanego w kat. B jakość kopaliny przedstawia się następująco: zawartość marglu we frakcji >0,5 mm od 0,056 do 0,072% (śr. 0,19), skurczliwość suszenia od 5,9 do 8,6% (śr. 7,2) oraz wartość wody zarobowej od 21,1 do 30,1% (śr. 25,5). Natomiast w części złoŜa udokumentowanej w kat C1 kopalina charakteryzuje się: zawartością marglu we frakcji >0,5 mm od 0,082 do 0,192% (śr. 0,139), skurczliwością suszenia od 5,9 do 9,6% (śr. 7,3) oraz wartością wody zarobowej od 23,9 do 34,5% (śr. 25,8). Optymalna temperatura wypału surowca pochodzące- go ze złoŜa „Sągnity” mieści się w przedziale 950–1 000°C. MoŜna z niego produkować ce- głę pełną i cegłę kratówkę. Wyroby charakteryzują się wytrzymałością na ściskanie od 11,22 do 22,39 MPa (śr. 15,34) i nasiąkliwością od 14,0 do 18,6% (śr. 16,8). ZłoŜe jest suche, mogą jednak pojawiać się sączenia wód z lokalnych przewarstwień piaszczystych.

ZłoŜe „Sągnity II” zostało udokumentowane w kat. C2 na powierzchni 17,30 ha bezpo- średnio za północną granicą złoŜa „Sągnity” (Gradys, 1991). MiąŜszość złoŜa zmienia się od 2,0 do 9,9 m (śr. 5,2) i zalega ono pod nadkładem gleby i zamarglonego iłu o grubości od 0,1 do 2,2 m (śr. 1,2). Stosunek N/Z wynosi 0,22. Kopalina charakteryzuje się: zawartością marglu we frakcji >0,5 mm od 0,029 do 0,253% (śr. 0,108), skurczliwością suszenia od 7,0 do 9,6% (śr. 8,0) oraz wartością wody zarobowej od 22,1 do 34,5% (śr. 25,7). Optymalną tempe- raturę wypału surowca ilastego określono na 950°C. Kopalinę moŜna wykorzystać do produkcji cegły pełnej oraz niektórych wyrobów cienkościennych oprócz dachowych ze względu na słabą mrozoodporność. Gotowe produkty posiadają wytrzymałość na ściskanie od 9,99 do 30,38 MPa (śr. 19,60) i nasiąkliwość od 15,0 do 16,8% (śr. 16,1). W otworach wykonanych dla udokumentowania złoŜa nie stwierdzono występowania wód podziemnych. ZłoŜa „Sągnity” i „Sągnity II” posiadają korzystne warunki geologiczno-górnicze dla wydobycia kopaliny, tj. prostą budowę geologiczną oraz dogodne warunki udostępnienia. W obrębie złóŜ nie występują poziomy wodonośne, jedynie po intensywnych opadach atmos- ferycznych moŜe dochodzić do gromadzenia się wody w wyrobisku. Według klasyfikacji so- zologicznej z punktu widzenia ochrony złóŜ (Zasady..., 1999), zaliczone zostały do po- wszechnych, łatwo dostępnych, licznie występujących na terenie całego kraju (klasa 4). Z punktu widzenia ochrony środowiska są złoŜami konfliktowymi (klasa B – moŜliwe do eksploatacji po spełnieniu określonych wymagań) ze względu na połoŜenie w granicach kom-

12 pleksu gleb chronionych. Ponadto wymienione złoŜa połoŜone są w granicach obszaru ujęte- go w Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 „Ostoja Warmińska”.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

W granicach arkusza Głębock koncesjonowaną eksploatacją objęte jest jedynie złoŜe surowców ilastych ceramiki budowlanej „Sągnity”. ZłoŜe „Sągnity II” nie zostało dotychczas zagospodarowane. Eksploatacja w granicach złoŜa „Sągnity” prowadzona jest od 1938 r. Obecnie konce- sję, waŜną do 24 sierpnia 2020 r., na eksploatację surowca ilastego posiada Cegielnia Sągnity S.C. Wyznaczono w niej obszar i teren górniczy o powierzchniach 5,69 i 9,47 ha. Wydobycie odbywa się sposobem odkrywkowym, jednym poziomem wydobywczym, systemem ściano- wym. Do 2009 r. kopalina urabiana była za pomocą koparki wieloczerpakowej. Obecnie wydobycie prowadzone jest koparką podsiębierną. W 2010 r. ze złoŜa nie prowadzono wydobycia (Szuflicki i in. red., 2011). Eksploatacją objęto centralną i wschodnią część złoŜa, skąd surowiec dostarczany jest do zakładu przeróbczego samochodem cięŜarowym. W trakcie eksploatacji powstało wyrobisko stokowo-wgłębne o wymiarach 300 x 200 x 7 m, którego dno jest częściowo zawodnione. W oparciu o pozyskany surowiec w cegielni zlokalizowanej bez- pośrednio za południową granicą złoŜa produkowana jest cegła budowlana pełna, kratówka, dziurawka, modularna oraz pustaki. Oprócz formalnej eksploatacji iłu ze złoŜa „Sągnity” na obszarze arkusza Głębock prowadzone jest równieŜ niekoncesjonowane okresowe wydobycie kopalin okruchowych w wyrobisku zlokalizowanym na zachód od miejscowości Orsy. Pozyskiwane tam piaski i Ŝwiry wykorzystywane są przez miejscową ludność do celów budowlanych oraz lokalnie do napraw dróg. Punkt ten zaznaczono na mapie i sporządzono dla niego kartę informacyjną. Wyrobiska, w których występują piaski i Ŝwiry, a ich eksploatacja została kilka lat temu zaniechana, zaznaczono na mapie bez sporządzania kart informacyjnych (4 punkty). Są to niewielkie wyrobiska wgłębne i stokowo-wgłębne, powoli zarastające drzewami i krzewami.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na obszarze arkusza Głębock prowadzono poszukiwania piasków i Ŝwirów, surowców ilastych ceramiki budowlanej, torfów oraz kredy jeziornej. Utwory dolnego paleozoiku mogą być perspektywiczne dla udokumentowania niekon- wencjonalnych złóŜ gazu ziemnego w łupkach. Łupki wzbogacone w substancję organiczną były deponowane w systemie basenów sedymentacyjnych rozwiniętych we wczesnym pale-

13 ozoiku na zachodnim skłonie kratonu wschodnioeuropejskiego (Poprawa, 2010). W basenie bałtyckim potencjalne akumulacje gazu ziemnego związane są z górnoordowickimi i dolnosy- lurskimi łupkami graptolitowymi. Najbogatsze w substancję organiczną są utwory landoweru. W oparciu o dane przedstawione na Szczegółowej mapie geologicznej Polski w północ- no-zachodniej części omawianego arkusza wyznaczono obszar perspektywiczny piasków i Ŝwirów. Występują tutaj piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe stadiału górnego zlodowacenia wisły (Kacprzak, Honczaruk, 2006). Obszar perspektywiczny kontynuuje się w kierunku zachodnim, na arkusz śelazna Góra, gdzie sąsiaduje ze złoŜem piasków i Ŝwirów „Góreczno”. MiąŜszość tego złoŜa osiąga 9,5 m (Stachowiak, 1985). Obszar perspektywiczny surowców ilastych ceramiki budowlanej został wyznaczony w sąsiedztwie złóŜ „Sągnity” i „Sągnity II”. Granica jego zasięgu została poprowadzona po przedstawionych na Szczegółowej mapie geologicznej Polski wychodniach mułków i iłów zastoiskowych stadiału górnego zlodowacenia wisły (Kacprzak, Honczaruk, 2006). Na podstawie materiałów archiwalnych (OstrzyŜek, Dembek, 1996) oraz danych przedstawionych na Szczegółowej mapie geologicznej Polski (Kacprzak, Honczaruk, 2006) w granicach omawianego arkusza wyznaczono 39 obszarów perspektywicznych występowa- nia torfów o powierzchni od 4 do 96 ha. Obszary te obejmują torfowiska spełniające kryteria bilansowości, ale niewchodzące obecnie w skład potencjalnej bazy zasobowej ze względu na połoŜenie na terenach zalesionych oraz chronionych (obszary chronionego krajobrazu) i pro- ponowanych do ochrony. Część tych obszarów leŜy na terenach wykorzystywanych rolniczo bądź eksploatacja torfu mogłaby niekorzystnie oddziaływać na stosunki wodne. Wyznaczone obszary perspektywiczne obejmują głównie torfowiska niskie, a w dalszej kolejności wyso- kie, przejściowe i mieszanotypowe. Występuje tu 12 rodzajów torfów, zdecydowanie naj- większe powierzchnie zajmują torfy olesowe, oraz podrzędnie mszarne, mechowiskowo- olesowe i brzezinowo-olesowe. Średnia miąŜszości kopaliny zmienia się od 1,5 do 5,7 m, popielność torfu od 1,1 do 22,0%, a jego stopień rozkładu mieści się w granicach 10–50%. Dla torfowisk, na których zasoby torfu spełniają kryteria bilansowości i mogą wejść do potencjalnej bazy zasobowej (OstrzyŜek, Dembek, 1996) wyznaczono 5 niewielkich obsza- rów prognostycznych (I–V) (tabela 2). Są to torfowiska niskie olesowe i turzycowiskowo- olesowe, jedynie obszar II obejmuje torfowisko mieszanotypowe z torfem mszarno-brze- zinowym. Na obszarze II pod torfem stwierdzono gytię organiczną, a na obszarze IV gytię węglanową (OtrzyŜek, Dembek, 1996). W przypadku dokumentowania złóŜ torfów naleŜy je udokumentować jako kopaliny towarzyszące. Torf i gytia mogą zostać wykorzystane w rolnictwie i ogrodnictwie.

14 Tabela 2 Wykaz obszarów prognostycznych Grubość Średnia Zasto- Nr Po- Ro- Wiek kompleksu Zasoby grubość sowa- obszaru wierz dzaj kompleksu Parametry litologiczno- w kat. D nad- 1 nie na ma- chnia kopa- litologiczno- jakościowe surowcowego (tys. ton kładu kopa- pie (ha) liny surowcowego od–do tys. m3*) (m) liny śr. (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 popielność: 12,0%, b.d.–2,75 I 3,5 t Q b.d. 83* Sr rozkład: 40% 2,36 popielność: 15%, b.d.–4,10 3,0 t 56* Sr rozkład: 45% 2,88 II Q b.d. b.d.–b.d 1,0 kj b.d. Sr 2,10 popielność: 22,0%, b.d.–6,40 III 7,4 t Q b.d. 412* Sr rozkład: 45% 5,59 popielność: 22%, b.d.–5,05 6,0 t 259* Sr rozkład: 45% 4,43 IV Q b.d. b.d.–b.d 6,0 kj b.d. Sr 2,40 popielność: 8,0%, b.d.–4,80 V 2,5 t Q b.d. 96* Sr rozkład: 45% 3,82

Rubryka 3: t – torf, kj – gytia; Rubryka 4: Q – czwartorzęd; Rubryka 6, 7, 8: b.d. – brak danych; Rubryka 9: kopaliny skalne: Sr – rolnicze

Podczas poszukiwania kruszywa na północ od PareŜek w czterech otworach badaw- czych o głębokości 4,0 m stwierdzono występowanie iłów, glin i podrzędnie piasków gliniastych (Pepol, 1984). Poszukiwane utwory nie zostały tutaj znalezione, na mapie przedstawiono obszar o negatywnych wynikach rozpoznania dla piasków oraz piasków i Ŝwirów. W zachodniej części arkusza Głębock prowadzone były równieŜ poszukiwania kredy jeziornej i gytii, które moŜna wykorzystać jako nawóz do wapnowania gleby (Rzepecki, Ju- rys, 1982). W czasie zwiadu geologicznego przebadano (sondy) wszystkie obniŜenia, w któ- rych według materiałów archiwalnych występowały wapienne osady jeziorne. Na obszarze połoŜonym na zachód od Głębocka wykonano 8 sond, w których nie nawiercono osadów wę- glanowych. Większość przebadanego obszaru połoŜona jest jednak na sąsiednim arkuszu śe- lazna Góra. Na północ od Głębocka wykonano trzy sondy przewiercając warstwę gytii o bardzo małej (niebilansowej) miąŜszości. W rejonie miejscowości Jarzeń poszukiwaniami objęto pięć niewielkich zagłębień wykonując w nich po dwie sondy. W Ŝadnym z przebadanych ob- szarów nie nawiercono gytii wapiennej o bilansowej miąŜszości. Na mapie przedstawiono 7 obszarów o negatywnych wynikach rozpoznania dla kredy jeziornej i gytii.

15 VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Cały obszar arkusza Głębock znajduje się w obrębie zlewni Zalewu Wiślanego (Stachy, red. 1987). Sieć hydrograficzna jest tu dobrze rozwinięta. Przez południowe tereny omawianego arkusza przebiegają działy wodne I-go rzędu oddzielające zlewnie rzek Pasłęki, ŚwieŜej (Prochładnej) i Pregoły. Rzeka Pasłęka uchodzi do polskiej części Zalewu Wiślanego, a rzeki ŚwieŜa i Pregoła do rosyjskiej. Największą część arkusza Głębock zajmuje zlewnia rzeki ŚwieŜej – w jej obrębie znajdują się źródła rzeki Stradyk oraz Jezioro Głębockie z dopływa- mi. Niewielkie południowo-wschodnie tereny naleŜą do zlewni rzeki Pregoły. Są to tereny źródliskowe rzeki Młynówki, lewobrzeŜnego dopływu Łyny. Południowe części arkusza Głę- bock odwadniane są przez rzekę Wałszę (prawy dopływ rzeki Pasłęki), która bierze swój po- czątek w rejonie Góry Zamkowej. Bezpośrednio na północny wschód od miejscowości Głębock znajduje się Jezioro Głę- bockie. Jest to zbiornik o genezie rynnowej, o rozciągłości generalnie północ – południe. Je- zioro to zajmuje powierzchnię 102,6 ha, a średnią głębokość oszacowano na 5 m (max do 9 m). We wschodniej części omawianego obszaru, między miejscowościami Kiwajny i Orsy występuje 6 zbiorników (Staw I – Staw VI), powstałych w zagłębieniach po bryłach martwego lodu. Na północ od nich znajduje się jezioro Martwe o powierzchni około 2,6 ha i głębo- kości około 4 m. Ponadto do naturalnych zbiorników wodnych moŜna tu zaliczyć liczne niewielkie oczka wodne rozsiane na powierzchni wysoczyzny morenowej. Monitoring wód powierzchniowych prowadzony jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie. Klasyfikacja jakości wód rzeki Stradyk wykonana została w 2006 r. zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. (Rozpo- rządzenie..., 2004). Wody rzeki na odcinku źródłowym w miejscowości Galiny odpowiadały wówczas V klasie jakości, natomiast w przekroju przygranicznym w miejscowości Młynowo rzeka prowadziła wody IV klasy. Jakość wód odcinka przygranicznego kształtuje się w znacz- nej mierze pod wpływem wód Jeziora Głębockiego (Raport…, 2007).

2. Wody podziemne

Według podziału regionalnego zwykłych wód podziemnych Polski (Paczyński red., 1995) cały obszar arkusza Głębock leŜy w północnej części regionu mazurskiego (oznaczone- go symbolem III) będącego częścią makroregionu północno-wschodniego. Uwzględniając podział regionalny wód podziemnych według jednolitych części wód podziemnych (JCWPd)

16 omawiany arkusz znajduje się w prowincji Wisły. Jego północna i skrajna wschodnia część (zlewnie ŚwieŜej i Łyny) przynaleŜy do regionu Narwi, Pregoły i Niemna (RNPN), natomiast część południowa (zlewnia Pasłęki) do regionu dolnej Wisły (RDW), subregionu Zalewu Wi- ślanego (SZW) (Paczyński, Sadurski red., 2007). Arkusz nie obejmuje swym zasięgiem głównych zbiorników wód podziemnych (fig. 3).

Fig. 3. PołoŜenie arkusza Głębock na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagających szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – granica GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo-porowym; 2 – granica państwa.

Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 205 – Subzbiornik Warmia, trzeciorzęd, kreda (Tr, K).

Warunki hydrogeologiczne panujące na obszarze omawianego arkusza scharakteryzowano na podstawie danych przedstawionych na Mapie hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Głębock (Szelewicka, 2004). Główne znaczenie uŜytkowe posiada tutaj czwartorzędowe piętro wodonośne oraz poziom wodonośny związany z osadami eocenu i oligocenu. Na omawianym obszarze czwartorzędowe piętro wodonośne dzieli się na dwa główne poziomy wodonośne. Górny poziom związany jest utworami piaszczystymi podścielającymi

17 gliny zwałowe zlodowaceń północnopolskich. Utwory te występują na głębokości od 20 do ponad 50 m. Omawiany poziom ma podstawowe znaczenie uŜytkowe na przewaŜającej części arkusza. Nie jest jednak ciągły, lokalnie osady zlodowaceń północnopolskich reprezentowane są tylko przez gliny. Dolny poziom wodonośny czwartorzędu występuje w osadach piaszczystych rozdzielających gliny zlodowaceń środkowopolskich. Strop tego poziomu stwierdzono na głębokościach od 60 do 100 m. Jest on głównym uŜytkowym poziomem wodonośnym w północno-zachodniej i południowej części arkusza. Tworzy podrzędny poziom wodonośny na obszarze występowania górnego poziomu wodonośnego czwartorzędu oraz poziomu wo- donośnego związanego z osadami eocenu i oligocenu. Na przewaŜającym obszarze miąŜszość poziomów wodonośnych czwartorzędu zmienia się od 10 do 20 m, a jedynie w centralnej części arkusza znacznie przekracza 20 m. Poziomy charakteryzują się zmiennymi parametrami hydrogeologicznymi uzaleŜnionymi od miąŜszo- ści i wykształcenia granulometrycznego warstwy wodonośnej. Współczynniki filtracji zmie- niają się przewaŜnie od 1,3 do 34 m/24h. Piętro wodonośne czwartorzędu zasilane jest przez infiltrację wód opadowych z powierzchni terenu. Zwierciadło wód podziemnych na prawie całym omawianym obszarze ma charakter naporowy i stabilizuje się na rzędnych od 100 (zachodnia część arkusza) do 150 m n.p.m. (część wschodnia). Wody podziemne spływają w kierunku zachodnim i północno-zachodnim, a bazą ich drenaŜu są rzeki Pasłęka i ŚwieŜa uchodzące do Zalewu Wiślanego. Jedynie we wschodniej skrajnej części arkusza wody podziemne spływają na wschód do rzeki Łyny. Poziom wodonośny związany z utworami eocenu i oligocenu występuje na całej powierzchni arkusza, a w północno-zachodniej jego części jest głównym poziomem uŜytko- wym. Budują go drobnoziarniste piaski kwarcowe z glaukonitem stwierdzone jednym otwo- rem studziennym w rejonie Głębocka na głębokości 206 m. Podczas opracowywania Szcze- gółowej mapy geologicznej Polski arkusz Głębock utwory te zaliczono do paleocenu (Kac- przak, Honczaruk, 2006). MiąŜszość warstwy wodonośnej przekracza 34 m (nie została prze- wiercona), a jej współczynnik filtracji wynosi 3 m/24h. Omawiany poziom wodonośny zasi- lany jest poprzez przesączanie z wyŜszych poziomów wodonośnych. Zwierciadło wód o cha- rakterze naporowym stabilizuje się kilka metrów niŜej niŜ w dolnym czwartorzędowym po- ziomie wodonośnym. Wody podziemne spływają w kierunku północno-zachodnim do Zalewu Wiślanego. Ujęcia wód podziemnych eksploatowane są głównie na potrzeby komunalne oraz wielkie gospodarstwa rolne. Najczęściej są tu ujęcia jedno- i dwuotworowe. Piętro czwartorzędo- we ujmowane jest przez dwuotworowe ujęcia w: PareŜkach (o zasobach 75,0 m3/h), Kiwaj-

18 nach (34,0 m3/h), Lipnikach (na potrzeby AWRSP, o zasobach 30,0 m3/h) i jednootworowe ujęcie w Worszynach (o zasobach 27,0 m3/h). Na utworach wodonośnych trzeciorzędu bazuje ujęcie w Głębocku (jednootworowe, o zasobach 58,0 m3/h). Jakość wód podziemnych głównych uŜytkowych poziomów wodonośnych scharakteryzowano na podstawie danych przedstawionych na Mapie hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Głębock (Szelewicka, 2004). Wody czwartorzędowego piętra wodonośnego charakteryzują się średnią jakością (klasa IIb, wody wymagają uzdatniania) oraz złą jakością (klasa III, wody wymagają skomplikowanego uzdatniania). Jedynie na niewielkim obszarze w rejonie PareŜek (południowo-wschodnia część arkusza) występują wody dobrej jakości (klasa IIa, wody wymagają prostego uzdatniania). Podział ten ma ścisły związek z zawarto- ścią Ŝelaza i manganu w wodzie. Wody złej jakości (klasa III) występują w centralnej i zachodniej części arkusza i zawierają stęŜenia Ŝelaza powyŜej 5 mgFe/dm3. Średnią jakością (klasa IIb) charakteryzują się wody występujące w południowo-zachodniej i wschodniej czę- ści arkusza, gdzie stęŜenia Ŝelaza mieszczą się w przedziale 2,0–5,0 mgFe/dm3, a manganu 0,1–0,5 mgMn/dm3. W rejonie PareŜek, gdzie woda spełnia wymagania stawiane dla klasy IIa, stęŜenia Ŝelaza spadają poniŜej 2,0 mgFe/dm3, a manganu 0,1 mgMn/dm3. Wody poziomu wodonośnego związanego z utworami eocenu i oligocenu charakteryzują się dobrą jako- ścią (klasa IIa).

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stęŜeń metali określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Rozporządzenie…, 2002). Do- puszczalne wartości pierwiastków dla poszczególnych grup uŜytkowania, ich zakresy oraz przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza Głębock, umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o przeciętnej zawartości (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

19 Tabela 3 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Wartość przecięt- Wartość przecięt- tości w glebach nych (median) nych (median) w Wartości dopuszczalne stęŜeń w glebie na arkuszu w glebach na glebach obszarów lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Głębock arkuszu niezabudowanych Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) Głębock Polski 4)

Metale N = 4 N = 4 N = 6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0–0,2 1 2 0,0–0,3 0–2 5 6 7 As Arsen 20 20 60 <5–5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 9–34 21 27 Cr Chrom 50 150 500 3–7 5 4 Zn Cynk 100 300 1000 14–41 25 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1–3 2 2 Cu Miedź 30 150 600 1–5 3 4 Ni Nikiel 35 100 300 2–6 3 3 Pb Ołów 50 100 600 8–3 11 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 0,05–0,09 0,06 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza Głębock 1) grupa A w poszczególnych grupach uŜytkowania a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru As Arsen 4 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 4 Prawo wodne, Cr Chrom 4 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 4 o ochronie przyrody; jeŜeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 4 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro- Co Kobalt 4 Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cu Miedź 4 tych stęŜenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 4 2) Pb Ołów 4 grupa B – grunty zaliczone do uŜytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rtęć 4 rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru nieuŜytki, a takŜe grunty zabudowane i zurbanizowane arkusza Głębock do poszczególnych grup z wyłączeniem terenów przemysłowych, uŜytków ko- uŜytkowania (ilość próbek) palnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, uŜytki kopalne, tereny komunikacyjne, 4 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilość próbek Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5 x 5 km. Pobierana gleba o masie około 1 000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm.

20 Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z uŜyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana gęstość pobierania próbek (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5 x 0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizację miejsc pobierania próbek (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stęŜeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 3). Przeciętne zawartości: arsenu, baru, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu i ołowiu w badanych glebach arkusza są na ogół niŜsze lub równe w stosunku do wartości przecięt- nych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. WyŜszą wartość mediany wy- kazuje jedynie zawartość chromu i rtęci.

21 Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umoŜli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach

Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stęŜenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuŜ profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyŜszonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest moŜliwy, gdyŜ te dwie krawędzie są zbieŜne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuŜ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Profile pomiarowe są krótkie, gdyŜ znaczna część arkusza Głębock (północna) obejmuje tereny leŜące poza granicami Polski. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmują sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuŜ profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 17 do około 45 nGy/h. Przeciętnie wartość ta w profilu zachodnim wynosi około 35 nGy/h i jest bardzo zbliŜona do średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. WzdłuŜ profilu wschodniego wartości promieniowania gamma zmieniają się od około 21 do około 37 nGy/h i przeciętnie wynoszą około 32 nGy/h.

22 34 W PROFIL ZACHODNI 34 E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6031635

6030699 6024776

6029693 m m 6028704

6027713 6023778

6025669

0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 nGy/h nGy/h 23 23

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6031635

6030699 6024776

6029693 m m 6028704

6027713 6023778

6025669

0 2 4 6 8 0 1 2 3 4 5 6 7 kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Głębock (na osi rzędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

W obydwu profilach pomiarowych wartości promieniowania gamma są dość wyrówna- ne (przewaŜają wartości z zakresu: ok. 30–45 nGy/h), gdyŜ wzdłuŜ obu profili dominuje je- den typ utworów powierzchniowych – gliny zwałowe zlodowacenia północnopolskiego. Naj- niŜsze wartości w profilu zachodnim (ok. 17–27 nGy/h) są związane z wodnolodowcowymi piaskami i Ŝwirami (północny kraniec profilu), a w profilu wschodnim (ok. 21 nGy/h) – z osadami zastoiskowymi (iły, mułki i piaski). StęŜenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuŜ obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. WzdłuŜ profilu zachodniego wynoszą od 0,0 do 7,5 kBq/m2, a wzdłuŜ profilu wschodniego wahają się od 2,6 do 7,3 kBq/m2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy określaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzględnia się zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa…, 2001) oraz w Rozporzą- dzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać po- szczególne typy składowisk odpadów (Rozporządzenie…, 2003) i Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpo- wiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Rozporządzenie…, 2009). Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umoŜ- liwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokalizacyj- ne dla przyszłych składowisk odpadów są zróŜnicowane w nawiązaniu do 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne, O – odpadów obojętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wyłączenie terenów, na których bezwzględnie nie moŜna lokalizować składowisk odpa- dów,

24 • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słuŜb, • wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyŜszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniających przyjęte kryteria dla określonego typu składowisk odpadów, ─ obszary moŜliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej. Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności pozwala wyróŜnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie: ─ izolacyjnych właściwości podłoŜa – odpowiadających wyróŜnionym wymaganiom skła- dowania odpadów, ─ rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyję- tych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie RWU posiadających wymienione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa i ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzaleŜnione od typu składowanych odpadów (tabela 4). Tabela 4 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska miąŜszość współczynnik filtracji rodzaj gruntów (m) (m/s) 1 2 3 4 N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10-9 Iły, iłołupki K – odpady inne niŜ niebezpieczne i obojętne 1–5 ≤ 1 x 10-9 O – odpady obojętne ≥ 1 ≤ 1 x 10-7 Gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróŜnienie: ─ warunków izolacyjności podłoŜa zgodnych z wymaganiami dla określonego typu skła- dowisk (przyjętymi w tabeli 4),

25 ─ zmiennych właściwości izolacyjnych podłoŜa (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąŜszości do 2,5 m, miąŜszość lub jednorodność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi- ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „ZagroŜenia powierzchni ziemi” i są przedstawione razem na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagroŜenia głównego uŜytkowego poziomu wodonośnego przeniesiony z arkusza Głębock Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Szelewicka, 2004). Stopień zagroŜenia wód podziemnych wyznaczono w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporności poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale takŜe czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień ten jest parame- trem zmiennym i syntetyzującym róŜne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego teŜ obszarów o róŜnym stopniu zagroŜenia nie naleŜy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o róŜnym zagroŜeniu jakości wód podziemnych. Na terenie Polski znajduje się około 40% powierzchni obszarów objętych arkuszem Głębock. Pozostała część naleŜy do Obwodu Kaliningradzkiego Federacji Rosyjskiej.

Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze objętym arkuszem Głębock bezwzględnemu wyłączeniu z moŜliwości składowania odpadów podlegają: − obszar objęty ochroną prawną w Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 „Ostoja Warmińska” PLB 280015 (ochrona ptaków) – cały teren objęty arkuszem, − rezerwat przyrody „Jezioro Martwe” (florystyczny), − obszary leśne o powierzchni powyŜej 100 hektarów, − tereny podmokłe, bagienne, łąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego, − tereny źródliskowe rzek: Stradyk, Wałsza, Młynówka, − doliny rzek w obrębie tarasów holoceńskich: Stradyka, Młynówki i pozostałych cieków, − strefy (do 250 m) wokół jezior: Głębockiego, Martwego i pozostałych akwenów, − tereny o nachyleniu ponad 10° (rejon Zamkowej Góry), − obszary zagroŜone ruchami masowymi ziemi – wzdłuŜ doliny rzeki Stradyk; między Głębockiem i Sówkami, rejon Góry Zamkowej (Grabowski red. i in., 2007).

26 Problem składowania odpadów Cały analizowany teren wyłączono z moŜliwości składowania odpadów ze względu na połoŜenie w granicach obszaru objętego ochroną prawną w Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. „Ostoja Warmińska” została zaproponowana jako obszar NATURA 2000 przede wszystkim dla ochrony jednego gatunku – bociana białego, który osiąga tu liczebność ponad 1000 par (największe zagęszczenie w Polsce). Jest to równieŜ bardzo waŜna ostoja dla wielu innych gatunków ptaków, 93 gatunków ptaków chronionych, w tym 81 gatunków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych. 38 gatunków przebywających tu ptaków figuruje w załączniku I Dyrektywy Ptasiej, 15 gatunków w polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Na analizowanym terenie udokumentowano dwa złoŜa surowców ilastych ceramiki budowlanej – „Sągnity” i „Sągnity II”. W eksploatowanym złoŜu „Sągnity” serię złoŜową stanowią czwartorzędowe iły i mułki zastoiskowe o miąŜszości od 2 do 11,9 m (śr. 7,22 w kat. B i 6,54 w kat. C1). Nadkład o śred- niej grubości 0,91 m stanowią gleba i iły wyłączone ze złoŜa. Kopalina zawiera od 0,14 do 0,19% marglu. ZłoŜe jest suche (Krakowiak, 1979). Serią złoŜową w nieeksploatowanym złoŜu „Sągnity II” są iły czwartorzędowe o miąŜ- szości od 2 do 9,9 m (śr. 5,2). Średnia grubość nadkładu wynosi 1,2 m, zawartość marglu średnio 1,08% (Gradys, 1991). ZłoŜe dotychczas nie było eksploatowane. Kopalinę ze złóŜ „Sągnity” i „Sągnity II” moŜna dodatkowo przebadać, w celu stwierdzenia ich własności izolacyjnych. I ewentualnie przeznaczyć do tworzenia przesłon mineral- nych podłoŜa i skarp składowisk odpadów zlokalizowanych poza terenem objętym arkuszem Głębock. NaleŜy uwzględnić fakt, Ŝe kaŜde przedsięwzięcie, które potencjalnie moŜe wpływać na obszar NATURA 2000 musi być ocenione pod kątem tego wpływu przed zezwoleniem na nie. Nie moŜna więc realizować wydobycia kopaliny, jeŜeli wpływałoby to negatywnie na środowisko przyrodnicze. W Polsce obowiązek oceny jest realizowany w formie postępowa- nia administracyjnego, organem właściwym do orzekania o moŜliwości wystąpienia nega- tywnego wpływu eksploatacji kopaliny na obszar NATURA 2000 i tym samym o realizacji przedsięwzięcia jest Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Na terenie objętym arkuszem Głębock nie ma składowisk odpadów.

27 X. Warunki podłoŜa budowlanego

W granicach arkusza Głębock oceniono warunki geologiczno-inŜynierskie z pominię- ciem: terenów leśnych, obszarów występowania gruntów ornych I-IVa klasy bonitacyjnej, łąk na glebach pochodzenia organicznego oraz wyrobiska kopalni odkrywkowej. Po uwzględnie- niu wyŜej wymienionych wyłączeń waloryzacją objęto niewielką część powierzchni arkusza. O geologiczno-inŜynierskich warunkach analizowanych obszarów decydują: rodzaj i stan gruntów, ukształtowanie powierzchni terenu, głębokość do zwierciadła wód gruntowych oraz procesy geodynamiczne. Na mapie wydzielono obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz niekorzystnych, utrudniających budownictwo (Instrukcja..., 2005). Podstawą do wydzielenia ww. obszarów była analiza: Szczegółowej mapy geologicznej Pol- ski (Kacprzak, Honczaruk, 2006), mapy osuwisk i obszarów predysponowanych do występo- wania ruchów masowych (Grabowski red. i in., 2007) oraz map topograficznych. Biorąc po- wyŜsze pod uwagę uzyskano mozaikowy charakter wydzieleń na mapie. W granicach omawianego arkusza korzystnymi warunkami dla budownictwa charakte- ryzują się obszary wysoczyzny morenowej falistej oraz równin sandrowych, na których: grunty mają odpowiednią nośność, spadki terenu są mniejsze niŜ 12%, nie występują zjawiska geodynamiczne oraz głębokość do zwierciadła wód gruntowych jest większa niŜ 2 m. Są to obszary, na których występują grunty spoiste w stanie półzwartym i twardoplastycznym oraz grunty sypkie zagęszczone i średniozagęszczone charakteryzujące się odpowiednią nośnością. Grunty spoiste (dominujące na powierzchni arkusza) reprezentowane są przede wszystkim przez nieskonsolidowane gliny zwałowe stadiału górnego zlodowacenia wisły. Lokalnie wy- stępują równieŜ: gliny zwałowe moren martwego lodu, gliny zwałowe w spływach moren martwego lodu albo kemów, gliny w spływach akumulacji szczelinowej oraz iły, mułki i gliny zwałowe w spływach kemów. Utwory te stanowią dobre podłoŜe budowlane, gdy wystę- pują w stanie półzwartym i twardoplastycznym, natomiast ich właściwości nośne pogarszają się gdy dochodzi do przesączania się wód przez szczeliny i przewarstwienia piaszczyste, co moŜe powodować uplastycznienie otaczających gruntów spoistych. Utrudnienie dla budownictwa mogą stanowić więc wody występujące w obrębie przewarstwień piaszczystych, oraz okresowo zalegające w licznych, niewielkich zagłębieniach bezodpływowych. Osiadanie bu- dynków posadowionych na nieskonsolidowanych glinach moŜe być wydłuŜone, a jego rów- nomierność zaleŜy od jednorodności gruntu pod fundamentem (np. obecność głazów narzu- towych moŜe róŜnicować przestrzennie odkształcalność podłoŜa). Grunty niespoiste to głów- nie: piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe oraz piaski i Ŝwiry moren martwego lodu, a takŜe piaski

28 i Ŝwiry wodnomorenowe związane ze zlodowaceniem wisły. Po zakończeniu zlodowaceń osadzały się piaski deluwialne. Osiadania budynków posadowionych na zagęszczonych i średnio zagęszczonych gruntach sypkich są niewielkie, szybkie i równomierne. Pewne utrudnienie dla budownictwa moŜe stanowić morfologia terenu w przypadku kemów i form akumulacji szczelinowej (większe spadki terenu) oraz niejednorodność podłoŜa na obszarach występowania osadów deluwialnych. Za niekorzystne dla budownictwa uznano, przede wszystkim, obszary gdzie głębokość do zwierciadła wód gruntowych jest mniejsza niŜ 2 m, oraz tereny, na których występują grunty charakteryzujące się słabą nośnością. Obszary takie koncentrują się głównie wzdłuŜ dolin nawet drobnych cieków, w zagłębieniach bezodpływowych terenu oraz na obszarach podmokłych i zabagnionych. Do gruntów o niekorzystnych właściwościach budowlanych zaliczono: grunty organiczne (torfy) oraz piaski humusowe i namuły den dolinnych i zagłę- bień bezodpływowych. Grunty organiczne cechują się znikomą nośnością i znaczną ściśliwo- ścią oraz często duŜą wilgotnością. Obszary, na których występują nie nadają się do bezpo- średniego posadowienia budowli, bez uprzedniego polepszenia warunków naturalnych. Ko- nieczne jest odpowiednie wzmocnienie gruntów organicznych lub ich usunięcie i zastąpienie gruntami innego rodzaju, ewentualnie stosowanie fundamentów pośrednich albo odpowiednio grubych „poduszek” piaskowo-Ŝwirowych. Na obszarach podmokłych i zabagnionych oraz w dolinach rzecznych, z uwagi na płytkie występowanie wód, grunty charakteryzują się duŜą wilgotnością. W dolinach cieków w przypadku intensywnych opadów moŜe dochodzić do podtopień i powodzi, ponadto ze względu na obecność gruntów organicznych woda zawiera rozpuszczone kwasy humusowe i jest silnie agresywna w stosunku do betonu i stali. Nieko- rzystne warunki budowlane wykazują równieŜ strefy krawędziowe wcinających się dolin rzecznych, zwłaszcza Stradyka w północnej części arkusza oraz bezimiennego cieku (połu- dniowego dopływu Jeziora Głębockiego) w zachodniej części arkusza. Zbocza dolin mogą być podmywane przez wody cieków, a pod wpływem wód opadowych mogą podlegać roz- mywaniu i erozji, co przy ich duŜym nachyleniu stwarza niebezpieczeństwo powstawania spływów, osuwisk i obrywów. Wysokimi spadkami terenu charakteryzują się ponadto zalesione zbocza Góry Zamkowej zlokalizowanej przy południowej granicy arkusza. Są to obszary predysponowane do powstawania ruchów masowych (Grabowski red. i in., 2007). Wystę- pujące u podnóŜy zboczy miąŜsze kompleksy utworów deluwialnych mogą stanowić złe pod- łoŜe budowlane ze względu na niejednorodność osadów, które miejscami są luźne (piaski) oraz plastyczne lub nawet miękkoplastyczne (gliny).

29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na terenie objętym arkuszem Głębock chronionymi elementami przyrody i krajobrazu są: uŜytki rolne wysokich klas bonitacyjnych, łąki na glebach pochodzenia organicznego, rezerwat, pomniki przyrody, obszar chronionego krajobrazu oraz obszar sieci Natura 2000. Grunty rolne klasy od I do IVa uŜytków rolnych występują na przewaŜającej części omawianego obszaru – pokrywają prawie całe powierzchnie niezajęte przez lasy. Zaliczono je tu głównie do kompleksu pszennego dobrego i Ŝytniego bardzo dobrego. Łąki na glebach pochodzenia organicznego zajmują niewielkie powierzchnie. Ich występowanie związane jest z terenami, gdzie w podłoŜu zalegają osady związane z dolinami cieków i róŜnogenetycznych zagłębień – nie tworzą więc zwartych powierzchni, ale występują w rozproszeniu. Obszar arkusza Głębock cechuje się nierównomiernym ale wysokim stopniem zalesie- nia, który oszacowano na około 40%. Wśród występujących tu typów siedliskowych przewa- Ŝają lasy świeŜe, mieszane świeŜe i wilgotne, a takŜe lasy mieszane bagienne. UboŜsze siedliska borowe zajmują duŜo mniejsze powierzchnie. WzdłuŜ cieków wodnych, w miejscach podmokłych rozwinęły się olsy. W składzie gatunkowym drzewostanu przewaŜa: brzoza, dąb, olcha, modrzew i buk oraz świerk i sosna. Poza zwartymi kompleksami leśnymi do waŜnych elementów krajobrazu zalicza się równieŜ zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, śródłąko- we, szpalery przydroŜne, wzdłuŜ cieków i wokół zbiorników wodnych, a takŜe zieleń przy- domowa oraz starodrzew parkowy i cmentarny. Oprócz zbiorowisk leśnych występują tu ponadto zbiorowiska: wodne, łąkowe, torfowiskowe i bagienne, związane z dolinami rzek oraz terenami podmokłymi. Obszary te stanowią siedliska wielu gatunków fauny wodno-błotnej, między innymi licznie tu występujących bocianów białych. Najcenniejsze fragmenty przyrody objęto ochroną rezerwatową – znajduje się tu rezerwat florystyczny „Jezioro Martwe” (tabela 5). Rezerwat ten utworzono w 1970 r. na powierzchni 17,30 ha. PołoŜony jest w rozległym kompleksie leśnym we wschodniej części arkusza, w odle- głości około 2,8 km na wschód od miejscowości Kiwajny. Obejmuje swym zasięgiem torfowisko porośnięte lasami, w którego centrum znajduje się śródleśne jezioro typu dystroficznego – Jezioro Martwe. Ochronie podlega stanowisko reliktu lodowcowego – maliny moroszki. Opisa- ny wyŜej rezerwat w całości znajduje się w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu Wznie- sień Górowskich. Obszar ten utworzony został w 1985 r. na powierzchni 11 067,4 ha w celu ochrony specyficznego krajobrazu strefy pagórków i wzniesień moreny czołowej. Ochroną ob- jęto tu głównie duŜe obszary zalesione (w rejonie miejscowości Orsy, Jarzeń i Szarki) z liczny- mi stawami i oczkami śródleśnymi oraz jezioro Głębockie z terenami przyległymi.

30 Uzupełnieniem opisanych powyŜej wielkoobszarowych form ochrony przyrody są pomniki przyrody Ŝywej. Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Ŝywej na arkuszu Głę- bock przedstawiono w tabeli 5. Tabela 5 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Rok Nr obiektu Forma Gmina Rodzaj obiektu Miejscowość zatwierdze- na mapie ochrony Powiat (powierzchnia w ha) nia 1 2 3 4 5 6 Górowo Iławeckie Fl, „Jezioro Martwe” 1 R Orsy 1970 bartoszycki (17,30) Młynowo Górowo Iławeckie PŜ 2 P L. Jarzeń oddz. 354l, 2007 bartoszycki grab zwyczajny 500 m od drogi gruntowej Młynowo Lelkowo PŜ 3 P L. Jarzeń oddz. 358a, 2007 braniewski czereśnia ptasia 500 m od drogi gruntowej Młynowo Górowo Iławeckie PŜ 4 P L. Jarzeń oddz. 356g, 2007 bartoszycki czereśnia ptasia 50 m od drogi gruntowej Młynowo Górowo Iławeckie PŜ 5 P L. Jarzeń oddz. 356a, 2007 bartoszycki czereśnia ptasia 100 m od drogi gruntowej Robity L. Kiwajny oddz. 1Bb, Górowo Iławeckie PŜ 6 P 2007 100 m od drogi gruntowej, bartoszycki lipa drobnolistna przy powierzchni zalesionej Robity Górowo Iławeckie PŜ 7 P L. Kiwajny oddz. 1Bb, 2007 bartoszycki dąb szypułkowy 100 m od drogi gruntowej Robity L. Kiwajny oddz. 1Bb, Górowo Iławeckie PŜ 8 P 2007 100 m od drogi gruntowej, bartoszycki dąb szypułkowy przy powierzchni zalesionej Robity L. Kiwajny oddz. 1Bb, Górowo Iławeckie PŜ 9 P 2007 100 m od drogi gruntowej, bartoszycki dąb szypułkowy przy powierzchni zalesionej Głębock Lelkowo PŜ 10 P Przy drodze Głębock-Jarzeń, 1996 braniewski topola biała po prawej stronie Jarzeń Górowo Iławeckie PŜ 11 P L. Jarzeń oddz. 376a, 2007 bartoszycki sosna zwyczajna 50 m od drogi gruntowej Jarzeń Górowo Iławeckie PŜ 12 P L. Jarzeń oddz. 375p, 2007 bartoszycki jesion wyniosły 100 m od drogi gruntowej Galiny L. Kiwajny oddz. 4Af, Górowo Iławeckie PŜ 13 P 2007 100 m od drogi gruntowej, bartoszycki dąb szypułkowy były park podworski Galiny L. Kiwajny oddz. 4Af, Górowo Iławeckie PŜ 14 P 2007 100 m od drogi gruntowej, bartoszycki dąb szypułkowy były park podworski

31 1 2 3 4 5 6 Orsy Górowo Iławeckie PŜ 15 P L. Orsy oddz. 24n, 2007 bartoszycki dąb szypułkowy 20 m od drogi gruntowej Gniewkowo Górowo Iławeckie PŜ 16 P L. Stejno oddz. 414b, 2007 bartoszycki dąb bezszypułkowy 50 m od drogi gruntowej Gniewkowo Górowo Iławeckie PŜ 17 P L. Stejno oddz. 414b, 2007 bartoszycki dąb bezszypułkowy 50 m od drogi gruntowej Dzikowo Iławeckie L. Dzikowo oddz. 40a, Górowo Iławeckie PŜ 18 P 500 m od drogi utwardzonej, 2007 bartoszycki cis pospolity Góra Zamkowa przy ścieŜce edukacyjnej Orsy Górowo Iławeckie PŜ 19 P Przy drodze z osady ALP od 1989 Ors, 200 m za hotelem bartoszycki buk pospolity pracowniczym Orsy PŜ L. Orsy oddz. 1/9, Górowo Iławeckie 20 P 2007 kasztanowiec 50 m od drogi utwardzonej, bartoszycki zwyczajny były park podworski Orsy PŜ L. Orsy oddz. 1/9, Górowo Iławeckie 21 P 2007 kasztanowiec 50 m od drogi utwardzonej, bartoszycki zwyczajny były park podworski

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody; Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: Fl – florystyczny; rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej

Arkusz Głębock w całości połoŜony jest w obrębie duŜego obszaru specjalnej ochrony ptaków „Ostoja Warmińska” (PLB 280015) ujętego w Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Charakterystykę obszaru przedstawiono w tabeli 6. Obszar specjalnej ochrony ptaków „Ostoja Warmińska” (PLB 280015) ma powierzch- nię 142 016,2 ha. Cały obszar arkusza Głębock tj. 11 291,4 ha znajduje się w obrębie tej ostoi. Ponad 70% pokrycia powierzchni ostoi stanowią siedliska rolnicze, a następnie lasy i siedliska leśne. Obszar ten utworzono dla ochrony wyłącznie jednego gatunku – bociana białego, który występuje tu najliczniej i w największym zagęszczeniu w kraju. Ponadto jest to waŜna ostoja dla innych gatunków ptaków takich jak: orlik krzykliwy, Ŝuraw, gadoŜer i łabędź krzykliwy jak teŜ bąk, bocian czarny, gągoł, bielik czy puchacz. Dla obszaru Polski, w latach 1995-96, opracowana została koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska (Liro red., 1998). Sieć obejmuje system obszarów węzłowych, najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i najbardziej reprezentatywnych dla róŜnych regionów kraju, połączonych siecią korytarzy ekologicznych. Arkusz Głębock nie obejmuje Ŝadnego z obszarów sieci ECONET-Polska (fig. 5).

32 Tabela 6 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 PołoŜenie centralnego punktu PołoŜenie administracyjne obszaru Nazwa obszaru Powierzchnia Typ obszaru (w obrębie arkusza) Lp. Kod obszaru i symbol oznaczenia obszaru obszaru Długość geo- Szerokość geo- na mapie (ha) Kod NUTS Województwo Powiat Gmina graficzna graficzna 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

braniewski Lelkowo Ostoja Warmińska 20°43’07” 54°17’18” 1 F PLB 280015 142 016,2 PL621 warmińsko-mazurskie (P) E N Górowo bartoszycki Iławeckie

Rubryka 2: F – obszar specjalnej ochrony, całkowicie zawierający w sobie specjalny obszar ochrony; Rubryka 4: P – obszar specjalnej ochrony ptaków.

33 33

Fig. 5. PołoŜenie arkusza Głębock na tle systemu ECONET (Liro red., 1998)

1 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 13k – Łyny; 2 – granica państwa.

XII. Zabytki kultury

Najstarszymi zabytkami kultury materialnej znajdującymi się w granicach arkusza Głę- bock są nieliczne stanowiska archeologiczne. Są to głównie ślady bytności (kopce, kurhany) plemion pruskich, zamieszkujących niegdyś te tereny. Zarówno warunki geograficzne (obszar przygraniczny) jak i zawirowania historyczno- polityczne sprawiły, Ŝe tereny te zostały w niewielkim stopniu zasiedlone. Dodatkowo po II wojnie światowej wiele istniejących tu miejscowości opustoszało na skutek masowej migracji ludności jak i ze względu na bliskie sąsiedztwo z Rosją. Tworzenie państwowych gospodarstw rolnych (PGR) na bazie dawnych dworów i folwarków równieŜ miało negatywny wpływ na krajobraz kulturowy. Pomimo tego, Ŝe historia tych ziem jest bogata, to do czasów współczesnych przetrwało niewiele zabytkowych obiektów.

34 W granicach arkusza Głębock opieką konserwatora objęto jedynie dwa obiekty. W Głę- bocku, największej miejscowości na tym obszarze, do rejestru wpisano ruiny kościoła ewan- gelickiego, wybudowanego w XVI w. Obecnie na fundamentach zabytkowych ruin została wybudowana nowa świątynia. W miejscowości Galiny ochroną konserwatora objęto pozostałości zespołu dworsko- parkowego z końca XVIII w.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Głębock charakteryzuje się bardzo słabym zurbanizowaniem. Wśród skupisk ludności przewaŜają niewielkie wsie, z których największa to Głębock. Główną gałę- zią gospodarki na tym obszarze jest rolnictwo oraz leśnictwo. W produkcji roślinnej dominują zboŜa i rośliny przemysłowe, a w produkcji zwierzęcej przewaŜa chów bydła i trzody chlewnej. Zdecydowana większość działających tu podmiotów gospodarczych to małe firmy, które wyspecjalizowały się w drobnym handlu oraz usługach. Miejscowa ludność znajduje zatrudnienie głównie w rolnictwie oraz leśnictwie. Prawie wszystkie miejscowości znajdujące się na omawianym obszarze korzystają z ujęć wód podziemnych. Największe ujęcia znajdują się w miejscowościach: PareŜki, Głębock i Kiwajny. śadna z istniejących tu wsi nie została skanalizowana, nie ma tu oczyszczalni ścieków ani legalnych składowisk odpadów. Na powierzchni terenu odsłaniają się czwartorzędowe osady zlodowaceń północnopol- skich i tworzące się współcześnie. Główne znaczenie uŜytkowe mają poziomy wodonośne rozpoznane w obrębie utworów czwartorzędu. Podrzędne znaczenie uŜytkowe moŜe posiadać trzeciorzędowy poziom wodonośny. Dotychczasowe prace poszukiwawcze i rozpoznawcze prowadzone w granicach arkusza pozwoliły na udokumentowanie dwóch złóŜ kopalin. W obrębie mułków i iłów zastoiskowych stadiału górnego zlodowacenia wisły udokumentowano złoŜa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Sągnity” i „Sągnity II”. Koncesjonowana eksploatacja prowadzona jest jedynie obrębie złoŜa „Sągnity”. W oparciu o pozyskany surowiec w cegielni zlokalizowanej bezpośrednio za południową granicą złoŜa produkowana jest cegła budowlana pełna, kratów- ka, dziurawka, modularna oraz pustaki. Osady dolnego paleozoiku mogą być perspektywiczne dla udokumentowania niekon- wencjonalnych złóŜ gazu ziemnego. Utwory zastoiskowe występujące w granicach arkusza Głębock mogą lokalnie stanowić bazę dla udokumentowania złóŜ surowców ilastych ceramiki budowlanej. W granicach arkusza przedstawiono równieŜ 39 obszarów perspektywicznych występowania torfów o powierzchni od 4 do 96 ha. Negatywnymi wynikami zakończyły się

35 natomiast prace poszukiwawcze za złoŜami naturalnego kruszywa piaskowo-Ŝwirowego i kredy jeziornej. Tereny objęte arkuszem Głębock znajdujące się w granicach Polski zostały bezwzględ- nie wyłączone z moŜliwości składowania odpadów. PołoŜone są na obszarze objętym ochroną prawną w Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. Przedmiotem ochrony są ptaki – największa w Polsce populacja bociana białego oraz 98 gatunków innych ptaków, w tym 38 gatunków wpisanych do załącznika I Dyrektywy Ptasiej i 15 gatunków z polskiej Czerwo- nej Księgi Zwierząt. Pod kątem tworzenia barier izolacyjnych obiektów typu składowiska odpadów zlokalizowanych poza analizowanym terenem moŜna rozpatrywać iły czwartorzę- dowe z udokumentowanych na tym terenie złóŜ „Sągnity” i „Sągnity II”. Konieczne będzie wykonanie ekspertyzy o wpływie ewentualnej eksploatacji iłów na obszar NATURA 2000, w granicach którego złoŜa są zlokalizowane. Korzystnymi warunkami dla budownictwa charakteryzują się generalnie obszary wysoczyzny morenowej falistej oraz równin sandrowych. Za niekorzystne dla budownictwa uznano obszary w sąsiedztwie rzek, w zagłębieniach bezodpływowych terenu oraz obszarach podmokłych i zabagnionych. Najcenniejsze fragmenty środowiska naturalnego chronione są w ramach florystyczne- go rezerwatu „Jezioro Martwe”, Obszaru Chronionego Krajobrazu Wzniesień Górowskich oraz sieci Natura 2000. Cały obszar arkusza znajduje się w obrębie duŜego obszaru specjalnej ochrony ptaków „Ostoja Warmińska” (PLB 280015). Kilkanaście pojedynczych drzew uznano za pomniki przyrody. Brak uciąŜliwego przemysłu i słabe zaludnienie, przy tym czyste środowisko powinno sprzyjać turystyce, a w szczególności agroturystyce. Istotną barierę stanowi tutaj zbyt skąpa baza turystyczna (zwłaszcza poza sezonem letnim) oraz brak całościowej, skoordynowanej promocji. Warunki klimatyczne regionu sprzyjają wykorzystaniu wiatru i promieniowania słonecznego pod względem energetycznym. Brak zanieczyszczeń oraz gleby wysokich klas bonitacyjnych sprzyjają produkcji zdrowej Ŝywność. Peryferyjne, nadgraniczne (z Federacją Rosyjską – Obwodem Kaliningradzkim) poło- Ŝenie dotychczas wpływało negatywnie na rozwój gospodarczy, a takŜe społeczny tego obszaru. DuŜą szansę rozwoju upatruje się w szerszej współpracy transgranicznej.

36 XIV. Literatura

GRABOWSKI D. (red.), MORAWSKI W., POCHOCKA-SZWARC K. 2007 - Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych w woje- wództwie warmińsko-mazurskim. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. GRADYS A. 1991 – Dokumentacja geologiczna w kat C2 złoŜa iłów ceramiki budowlanej „Sągnity II”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Instrukcja opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Państw. Inst. Geol., Warszawa. KACPRZAK L., HONCZARUK M. 2006 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Głębock wraz z Objaśnieniami. Materiały rękopiśmienne, Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KACPRZAK L., JASIŃSKA A. 2006 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Głębock, wraz z Objaśnieniami. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.) 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, skala 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J. 2001 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KRAKOWIAK D. 1979 – Dokumentacja geologiczna złoŜa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Sągnity”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A. (red.) 1998 – Strategia wdroŜenia krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.) 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZYśEK S., DEMBEK W. 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złóŜ torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględ- nieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska. Instytut Me- lioracji i UŜytków Zielonych, Falenty. PACZYŃSKI B. (red.) 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski, skala 1:500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PACZYŃSKI B., SADURSKI A. (red.) 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski. Tom I. Wody słodkie. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

37 PEPOL J. 1984 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kruszywem naturalnym w rejonie PareŜek. Arch. Geol. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko- Mazurskiego w Olsztynie. POPRAWA P. 2010 – Potencjał występowania złóŜ gazu ziemnego w łupkach dolnego paleozoiku w basenie bałtyckim i lubelsko-podlaskim. Prz. Geol., 58: 226–249. Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2006 roku, 2007 – Biblioteka Monitoringu Środowiska, Olsztyn. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 61, poz. 549). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (DzU nr 32 poz. 284). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 39 poz. 320). RZEPECKI P., JURYS L. 1982 – Jeziorne osady wapienne północno-wschodniej części woj. elbląskiego (sprawozdanie ze zwiadu geologicznego). Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

STACHOWIAK I. 1985 – Dokumentacja geologiczna w kat. C2 złoŜa kruszywa naturalnego „Mędrzyki-Góreczno”. Arch. Geol. Urzędu Marszałkowskiego Województwa War- mińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Biuro Regionalne w Elblągu. STACHY J. (red.) 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wyd. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. 1993 – Mapy radioekologiczne Polski – Część I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa stęŜeń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Państw. Inst. Geol. War- szawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. 1994 – Mapy radioekologiczne Polski – Część II: Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce; Skala 1:750 000. Wyd. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

38 SZELEWICKA A. 2004 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Głębock, wraz z Objaśnieniami. Państw. Inst. Geol., Warszawa. SZUFLICKI M., MALON A., TYMIŃSKI M. (red.) 2011 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2010 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity). DzU nr 185, poz. 1243 z 2010 r. WINIARZ L. 1956 – Dokumentacja geologiczno-techniczna surowców ceramiki budowlanej cegielni „Sągnity”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Zasady dokumentowania złóŜ kopalin stałych, 2002 – Ministerstwo Środowiska, Warszawa.