Wyzwoleni, Ale Nie Wolni (1945-1989). Studia Z Historii Najnowszej T
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Wyzwoleni, ale nie wolni (1945-1989). Studia z historii najnowszej T. 1 Pod redakcją Anety Popławskiej, Barbary Świtalskiej-Starzeńskiej, Marcina Wasilewskiego, Radka Rafała Wasilewskiego Warszawa 2015 Wyzwoleni, ale nie wolni (1945-1989). Studia z historii najnowszej pod redakcją Anety Popławskiej, Barbary Świtalskiej-Starzeńskiej, Marcina Wasilewskiego, Radka Rafała Wasilewskiego Recenzent: prof. zw. dr hab. Wiesław J. Wysocki Korekta i redakcja: Beata Gumienna Projekt okładki: Radek Rafał Wasilewski Indeks osób: Aneta Popławska, Barbara Świtalska-Starzeńska, Marcin Wasilewski, Radek Rafał Wasilewski Redakcja techniczna: Marcin Wasilewski ISBN 978-83-64181-97-9 © Copyright by Uniwersytet Stefana Kardynała Wyszyńskiego Aneta Popławska, Barbara Świtalska-Starzeńska, Marcin Wasilewski, Radek Rafał Wasilewski, autorzy, Warszawa 2015 Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam” 02-729 Warszawa, ul. Rolna 191/193 tel. (22) 843-37-23, (22) 843-08-79, tel./fax (22) 843-20-52 SPIS TREŚCI Słowo wstępne 4 Wyjazdy, powroty Karol Leszczyński UW, Piąta ucieczka. Wyjazd z Polski Henryka Glassa 6 w grudniu 1945 roku Ewelina Prokopiuk, Emigracyjne losy polskich żołnierzy. (Stowarzyszenie 16 Polskich Kombatantów) Adam Wiorko IPN, Kapitan Czechowicz wykonał zadanie. 26 Propagandowy powrót Andrzeja Czechowicza do kraju (1971–1974) Wobec opozycji Ilona Lewandowska UKSW, Zdrajcy ojczyzny- przeciwnicy porządku 38 jałtańskiego rozstrzelani w wewnętrznym więzieniu NKWD/MWD w Wilnie w latach 1944–1947 Marcin Płotek WSP, Kształtowanie się wymiaru sprawiedliwości na Warmii 53 i Mazurach po II wojnie światowej – na przykładzie Sądu Okręgowego w Giżycku Agnieszka Sławińska UKSW, Codzienne życie młodocianych więźniarek 69 politycznych w łagrze w Bojanowie w latach 1952–1956 Wokół polityki Aneta Maria Herman UKSW, Życie Stefana Kaczorowskiego widziane oczami 89 jego córki Waldemar Mazur UWr, Odwilż październikowa w prasie emigracyjnej („Kultura” 102 paryska a „Wiadomości” londyńskie) Ariel Orzełek UMCS, Działalność i myśl polityczna Aleksandra Bocheńskiego 115 w Polsce Ludowej jako przykład wielonurtowości postaw działaczy Stowarzyszenia PAX wobec systemu politycznego po 1945 r. Propaganda i edukacja Paweł Fiktus UWr, Walka o młodzież na przykładzie ustawy o zasadach udziału 128 młodzieży w życiu państwowym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym kraju Tomasz Leszkowicz IH PAN, Główny Zarząd Polityczny WP jako centrum 139 wojskowej propagandy i indoktrynacji 1956-1980 s. Joanna Wiśniewska UKSW, Problematyka edukacyjna w przemówieniach 152 Prymasa Stefana Wyszyńskiego do sióstr zakonnych (1956-1963) Reviews 165 Zdjęcia 170 Bibliografia selektywna 171 Indeks osobowy 179 3 Słowo wstępne Wyzwoleni, ale nie wolni…w tych kilku słowach zawrzeć można sytuację, w jakiej znaleźli się Polacy i Polska w latach 1945–1989. Zebrane opracowania w niniejszej monografii, które pokazują realia okresu w sposób wielowymiarowy, jednak stanowią spójną całość. Zatem oddajemy do rąk Czytelników tom 1 monografii, składający się z 13 artykułów naukowych, podzielonych na cztery bloki tematyczne. Pierwszy: Wyjazdy, powroty, drugi: Wobec opozycji, trzeci: Wokół polityki oraz czwarty: Propaganda i edukacja. Przyjęto układ chronologiczno-problemowy, uznając ten wybór za optymalny. Autorami są zarówno doktoranci jak i doktorzy z różnych ośrodków akademickich oraz naukowych z całej Polski. Pragniemy podziękować wszystkim za przekazanie nam tak wartościowych artykułów. Zdajemy sobie sprawę, że chociaż niniejsza monografia nie wypełni luki w polskich badaniach, będzie jednak kolejnym znaczącym impulsem do pogłębienia studiów nad historią Polski 1945-1989. Pierwszy blok Wyjazdy, powroty otwiera artykuł Karola Leszczyńskiego, w którym autor opisuje ucieczkę z Polski spod okupacji sowieckiej Henryka Glassa, założyciela polskiego harcerstwa na terenie dzisiejszej Ukrainy i działacza Związku Harcerstwa Polskiego przed II wojną światową. Jego podróż prowadziła z Krakowa, przez Jelenią Górę, Szklarską Porębę, aż do Pragi, skąd został przewieziony do Londynu przez Brytyjczyków. Tematem tekstu Eweliny Prokopiuk są losy polskich żołnierzy po II wojnie światowej, żyjący na emigracji i działający w ramach emigracyjnego Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Londynie. Natomiast Adam Wiorko, przedstawił okoliczności powrotu do Polski kpt. Andrzeja Czechowicza, szpiega pracującego w Radiu Wolna Europa. Drugi blok tematyczny Wobec opozycji rozpoczyna tekst Ilony Lewandowskiej. Dotyczy on okoliczności rozstrzelania żołnierzy Armii Krajowej w wewnętrznym więzieniu NKWD/MWD w Wilnie w latach 1944-1947. Z kolei Marcin Płotek opisuje kształtowanie się wymiaru sprawiedliwości na Warmii i Mazurach po II wojnie światowej na przykładzie Sądu Okręgowego w Giżycku. Agnieszka Sławińska pokazuje codzienne życie młodocianych więźniarek politycznych w łagrze w Bojanowie w latach 1952-1956. W trzecim bloku Wokół polityki Aneta Maria Herman prezentuje biografię Stefana Kaczorowskiego, działacza Stronnictwa Pracy, przedwojennej chadecji, będącego w opozycji do reżimu komunistycznego. Jego postać została ujęta w kontekście jego relacji z żoną i córką. Waldemar Mazur opisuje, jak redaktorzy magazynów „Kultury” paryskiej oraz „Wiadomości” londyńskich, Jerzy Giedroyc i Mieczysław Grydzewski, w zupełnie odmienny sposób interpretowali wydarzenia, które miały miejsce w Polsce w czasie odwilży Gomułki. W kolejnym artykule, którego autorem jest Ariel Orzełek, przedstawiono działalność i myśl polityczną Aleksandra Bocheńskiego jako przykład wielorakości postaw działaczy Stowarzyszenia PAX w okresie PRL. Publikację zamykają trzy artykuły, dotyczące głównie wpływu ideologii, jak i propagandy szerzonej przez władze komunistyczne, ingerującej w różne sfery życia 4 społeczeństwa. Pierwszy, Pawła Fiktusa, dotyka tematu prób wywarcia wpływu przez władze komunistyczne na młodzież na przykładzie ustawy o zasadach udziału młodzieży w życiu państwowym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym kraju. Tymczasem praca Tomasza Leszkowicza odnosi się do roli Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego, jako centrum wojskowej propagandy i indoktrynacji. Ostatni artykuł, siostry Joanny Wiśniewskiej, omawia problematykę edukacyjną w przemówieniach Prymasa Polski, kard. Stefana Wyszyńskiego, do sióstr zakonnych. Pragniemy wyrazić naszą wdzięczność Jego Eminencji Kardynałowi Kazimierzowi Nyczowi, arcybiskupowi Metropolicie Warszawskiemu i Wielkiemu Kanclerzowi UKSW za udział w uroczystym otwarciu obrad oraz objęcie nas swoim patronatem. Dziękujemy także za przyjęcia patronatu, jak i obecność Jego Magnificencji, Księdzu Rektorowi UKSW Stanisławowi Dziekońskiemu. Równocześnie składamy wyrazy podziękowania Panu Dziekanowi WNHiS UKSW dr. hab. Tadeuszowi Kamińskiemu oraz Dyrektorowi INH UKSW księdzu profesorowi Waldemarowi Graczykowi. Łączymy podziękowania, jako gościowi honorowemu, Panu profesorowi Zbigniewowi Wawer, Dyrektorowi Muzeum Wojska Polskiego. Dziękujemy także pozostałym instytucjom kulturalnym za wyrażenie zgody na patronat honorowy, takim jak: Muzeum Historii Polski, Instytutowi Pamięci Narodowej (Centrala) i Muzeum Narodowemu w Szczecinie. Redaktorzy książki kierują szczególne podziękowania dla recenzenta niniejszej monografii: profesora Wiesława Jana Wysockiego. Na koniec pragniemy również złożyć i wyrazić najgłębsze wyrazy podziękowania Panu Dziekanowi WNHiS UKSW dr. hab. Tadeuszowi Kamińskiemu za poparcie inicjatywy publikacji naszej monografii. Aneta Popławska Barbara Świtalska-Starzeńska Marcin Wasilewski Radek Rafał Wasilewski 5 Karol Leszczyński Instytut Socjologii Uniwersytet Warszawski Piąta ucieczka. Wyjazd Henryka Glassa z Polski w 1945 roku Słowa kluczowe: Henryk Glass, Ucieczki z PRL, ZHP, Hufce Polskie, Porozumienie Antykomunistyczne Latem 1945 r. z brytyjską ambasadą w czeskiej Pradze skontaktował się Henryk Glass, który po dwóch dniach od pierwszego kontaktu został przetransportowany samolotem do Wielkiej Brytanii. W tym czasie rząd brytyjski naciskany przez związki zawodowe starał się nakłonić jak najwięcej Polaków do powrotu do kraju lub do wyjazdu do innych państw. Henryk Glass był dla nich na tyle cenny, że zdecydowali się przysłać po niego do Pragi samolot. Rodzina Glassów przybyła z Saksonii do Polski za panowania Augusta II Mocnego, a Henryk, urodzony 19 maja 1896 r. w Dąbrowie Górniczej, był przedstawicielem 7. pokolenia w Polsce1. W dniu 21.04.1837 r. Edward Glass otrzymał herb Prawda2. Matką Henryka była Zofia z Karneyów, rodziny z irlandzkimi korzeniami, ojcem Karol Glass, dyrektor różnych hut i fabryk, który w latach 90. XIX w. był dyrektorem handlowym huty Fitznera i Gampera w Sosnowcu, a na początku XX wieku został dyrektorem fabryki w Warszawie. 1905 r. rodzina przeniosła się do Kijowa, gdzie Karol Glass został dyrektorem fabryki ołówków Młoszewskiego3. To właśnie w Kijowie Henryk Glass rozpoczął wielką przygodę życia, działalność harcerską oraz antykomunistyczną, z którymi to dwiema pasjami związany był przez całe życie. Uczęszczał tam do Gimnazjum Realnego im. Św. Katarzyny. Z polskim harcerstwem zetknął się poprzez samokształceniową organizację Korporacja Uczniowska, z ramienia której wszedł w skład Komendy Skautowej w Kijowie 20 lutego 1915 roku4. W maju 1915 r., po maturze, przeprowadził pierwszy obóz harcerski na Ukrainie przeddnieprzańskiej, był już wtedy zaangażowany w działalność Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), dla której organizował broń, głównie pistolety. Po obozie wziął udział w kursie