ZARZĄD POWIATU GNIEŹNIEŃSKIEGO
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU GNIEŹNIEŃSKIEGO
Opracowali: mgr inż. Karol Kasprzyk inż. Roman Kujawski
Grudzień 2003 1. Wstęp 1.1. Przedmiot opracowania ...... 7 1.2. Cel i zakres opracowania ...... 7 1.3. Podstawa prawna opracowania ...... 7 1.4. Merytoryczna dokumentacja źródłowa stanowiąca podstawę opracowania ...... 8 1.4.1. Polityki, programy, plany i inne dokumenty rządowe ...... 11 1.4.2. Programy, plany, rejestry, dane administracji rządowej i samorządowej Województwa i Powiatu ...... 12 1.4.3. Dane uzyskane od podmiotów gospodarczych ...... 13 1.4.4. Programy gmin zlewni, programy ochrony powietrza wynikające z przepływów zanieczyszczeń, programy ochrony różnorodności biologicznej ...... 13 1.5. Metodyka opracowania Programu i jego korygowania ...... 13 1.5.1. Uwagi ogólne ...... 13 1.5.2. Zasadnicze kroki postępowania ...... 14 2. Charakterystyka Powiatu (wyciąg ze strategii Powiatu lub innych dokumentów w części dotyczącej raportu) ...... 15 2.1. Położenie i uwarunkowania z tym związane...... 15 2.2. Stan przestrzeni ...... 15 2.3. Środowisko ...... 16 2.4. Walory historyczno – turystyczne ...... 16 2.5. Społeczność ...... 17 2.6. Gospodarka ...... 17 3. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody...... 18 3.1. Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa ...... 18 3.1.1. Analiza stanu istniejącego ...... 18 3.1.1.1. Stan krajobrazu rolniczego ...... 18 3.1.1.2. Formy ochrony przyrody ...... 19 3.1.1.3. Ochrona środowiska przyrodniczego na terenie powiatu gnieźnieńskiego ...... 19 3.1.1.4. Korytarze ekologiczne, doliny rzeczne, obszary wodno-błotne ...... 29 3.1.1.5. Problemy ochrony rzadkich gatunków roślin i zwierząt (miejsca lęgowe, miejsca postoju podczas przelotów, miejsca zimowania, przejścia pod drogami i autostradami) ...... 30 3.1.1.6. Problem pozyskiwania zasobów przyrodniczych z ich naturalnych siedlisk ...... 31 3.1.1.7. Stan świadomości ekologicznej mieszkańców ...... 31 3.1.1.8. Problematyka ochrony przyrody w planach zagospodarowania przestrzennego (zasady budowy płotów i podmurówek, zieleń ochronna, historyczne założenia urbanistyczne, stanowiska archeologiczne) ...... 32 3.1.2. Przewidywane kierunki zmian ...... 32 3.1.3. Przyjęte cele i priorytety ...... 32 3.1.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych...... 32 3.1.5. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających ze „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego” oraz Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego...... 38 3.1.6. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ...39 3.1.7. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ...... 39 3.1.8. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 40 3.1.9. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 40 3.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów ...... 41 3.2.1. Analiza stanu istniejącego ...... 41 3.2.1.1. Obszary, których klasyfikacja gruntów budzi wątpliwości ...... 48 3.2.1.2. Stan gospodarki w lasach prywatnych ...... 48 3.2.1.3. Inne...... 49 3.2.2. Przewidywane kierunki zmian ...... 49 3.2.3. Przyjęte cele i priorytety ...... 49 3.2.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych...... 49 3.2.5. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ...54 3.2.6. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacja przedsięwzięć ...... 54 3.2.7. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 54 3.2.8. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 54 3.3. Ochrona gleb ...... 55 3.3.1. Analiza stanu istniejącego ...... 55 3.3.1.1. Problematyka gospodarowania nieruchomościami i planowania przestrzennego w kontekście racjonalnego wykorzystania ograniczonych zasobów terenu ...... 55 3.3.1.2. Tereny zdegradowane przez przemysł i nieodpowiednie składowanie odpadów, w tym mogilniki ...... 57 3.3.1.3. Tereny wymagające zabezpieczenia przed postępującą erozją spowodowaną czynnikami antropogenicznymi ...... 58 3.3.1.4. Tereny szczególnie narażone na szkodliwe działanie transportu i jego infrastruktury ...... 59 3.3.1.5. Tereny nie nadające się do dalszego rolniczego wykorzystania i inne zdegradowane, przeznaczone do zalesienia ...... 59 3.3.1.6. Zasoby kopalin – ocena stanu istniejącego ...... 59 3.3.1.7. Potrzeby dalszych badań gleb, monitoringu i weryfikacji ich klasyfikacji ...... 60 3.3.2. Przewidywane kierunki zmian ...... 60 3.3.3. Przyjęte cele i priorytety ...... 62 3.3.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z dokumentów rządowych ...... 63 3.3.5. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających ze „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego” oraz Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego...... 64 3.3.6. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ...67 3.3.7. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ...... 68 3.3.8. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej, w tym dane do Powiatowego programu rekultywacji i zalesiania zdegradowanych gleb na obszarach użytkowanych rolniczo, programu likwidacji mogilników, programu rekultywacji starych składowisk i terenów przemysłowych ...... 68 3.3.9. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 72 3.4. Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych ...... 73 3.4.1. Analiza stanu istniejącego ...... 73 3.4.1.1. Złoża kopalin ...... 73 3.4.1.2. Wody podziemne ...... 75 3.4.1.3. Przegląd danych związanych z możliwością ujmowania wód podziemnych, zaopatrywania gmin w wodę oraz eksploatacji kopalin ...... 77 3.4.1.4. Charakterystyka warunków geologicznych i hydrogeologicznych na terenie powiatu gnieźnieńskiego...... 81 3.4.1.5. Najważniejsze dane o ujęciach ...... 82 3.4.1.6. Odzwierciedlenie problemu w planach zagospodarowania przestrzennego ...... 83 3.4.1.7. Problem nie użytkowanych studni i ujęć wody ...... 84 3.4.1.8. Możliwości wykorzystania wód termalnych ...... 84 3.4.1.9. Wpływ eksploatacji zasobów na stosunki wodne...... 84 3.4.1.10. Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych...... 84 3.4.2. Lista przedsięwzięć włąsnych i koordynowanych wynikających ze „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego” oraz Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego...... 85 3.4.3. Przewidywane kierunki zmian ...... 92 3.4.4. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ...... 92 3.4.2. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 97 4. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii ...... 98 4.1. Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności (w tym odpadowości) i energochłonności gospodarki...... 98 4.1.1. Analiza stanu istniejącego ...... 98 4.1.1.1. Analiza zużycia wody przez gospodarstwa domowe ...... 98 4.1.1.2. Analiza zużycia wody przez rolnictwo ...... 99 4.1.1.3. Analiza dostępnych zasobów wody ...... 99 4.1.1.4. Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych ...... 99 4.1.1.5. Analiza zużycia energii przez oświetlenie uliczne ...... 100 4.1.1.6. Analiza zużycia energii przez urządzenia dostarczające wodę i odbierające ścieki ...... 100 4.1.1.7. Możliwości racjonalizacji energetycznych potrzeb transportu ...... 100 4.1.2. Przewidywane kierunki zmian ...... 101 4.1.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania ...... 101 4.1.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z dokumentów rządowych ...... 102 4.1.5. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających ze „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego” oraz Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego...... 103 4.1.6. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ...... 106 4.1.7. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 106 4.1.8. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 109 4.2. Wykorzystanie energii odnawialnej ...... 109 4.2.1. Analiza stanu istniejącego ...... 109 4.2.1.1. Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru ...... 112 4.2.1.2. Analiza stanu i możliwości wykorzystania energii wodnej ...... 112 4.2.1.3. Analiza stopnia korzystania z energii biomasy ...... 112 4.2.1.4. Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej- BRAK ...... 115 4.2.2. Przewidywane kierunki zmian- BRAK ...... 115 4.2.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych terminy ich uzyskania- BRAK ...... 115 4.2.4. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 115 4.2.5. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią ...... 116 4.2.6. Analiza stanu istniejącego ...... 116 4.3.1.1.1. Jeziora powiatu gnieźnieńskiego ...... 116 4.3.1.1.2. Rzeki powiatu gnieźnieńskiego ...... 117 4.3.1.2. Stan i potrzeby w zakresie budowy i modernizacji obiektów chroniących przed powodzią ...... 122 4.3.1.3. Możliwości i potrzeby retencjonowania wody (tzw. duża i mała retencja) ...... 122 4.3.1.4. Budowle hydrotechniczne ...... 122 4.3.1.5. Możliwości wykorzystania wód płynących dla celów rozwoju turystyki ...... 122 4.3.2. Przewidywane kierunki zmian ...... 123 4.3.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania ...... 123 4.3.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikająca z dokumentów rządowych ...... 124 4.3.5. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców .124 4.3.6. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ...... 124 4.3.7. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 124 4.3.8. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 125 5. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jakości środowiska ...... 127 5.1. Gospodarowanie odpadami ...... 127 5.2. Jakość wód ...... 127 5.2.1. Analiza stanu istniejącego ...... 127 5.2.1.1. Zaopatrzenie mieszkańców w wodę ...... 127 5.2.1.2. Odprowadzanie ścieków komunalnych ...... 127 5.2.1.3. Wody opadowe ...... 129 5.2.1.4. Odprowadzanie ścieków przemysłowych ...... 130 5.2.1.5. Wpływ rolnictwa na jakość wód ...... 130 5.2.1.6. Prawidłowa eksploatacja ujęć a jakość wody ...... 130 5.2.1.7. Problem nielegalnych podłączeń ...... 131 5.2.1.8. Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych ...... 131 5.2.1.9. Problem kanalizacji ogólnospławnej ...... 132 5.2.1.10. Zabezpieczenie ilościowe i jakościowe wody dostarczanej mieszkańcom ...... 132 5.2.1.11. Współpraca gmin w dziedzinie ochrony wód ...... 133 5.2.1.12. Sposób kształtowania taryf ...... 133 5.2.2. Przewidywane kierunki zmian ...... 133 5.2.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania ...... 134 5.2.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych...... 137 5.2.5. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców .138 5.2.6. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ...... 139 5.2.7. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych, koordynowanych i gminnych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 140 5.2.8. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 142 5.3. Jakość powietrza i zmiany klimatu ...... 145 5.3.1. Analiza stanu istniejącego ...... 147 5.3.1.1. Bilans emisji i imisji ...... 148 5.3.1.2. Problematyka przewietrzania miejscowości ...... 151 5.3.1.3. Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorców ...... 152 5.3.1.4. Obszary uciążliwości zapachowej ...... 152 5.3.1.5. Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi komunikacyjne ...... 153 5.3.1.6. Obszary wymagające programów naprawczych...... 153 5.3.1.7. Budynki i budowle, w których zastosowano azbest przewidziany do wymiany ...... 153 5.3.2. Przewidywane kierunki zmian ...... 153 5.3.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych terminy ich uzyskania ...... 154 5.3.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych...... 155 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa ....156 5.3.5. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ...... 160 5.3.6. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 161 5.3.7. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 168 5.4. Stres miejski – oddziaływanie hałasu ...... 169 5.4.1. Analiza stanu istniejącego ...... 170 5.4.1.1. Obszary narażone na hałas transportowy ...... 170 5.4.1.2. Identyfikacja miejscowych źródeł hałasu ...... 171 5.4.1.3. Obszary wymagające programów naprawczych...... 172 5.4.2. Przewidywane kierunki zmian ...... 172 5.4.3. Przyjęte cele i priorytety ...... 173 5.4.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych...... 173 5.4.5. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających ze „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego” oraz Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego ...... 174
5.4.6. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców .176 5.4.7. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ...... 176 5.4.8. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 177 5.4.9. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 182 5.5. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych ...... 183 5.5.1. Analiza stanu istniejącego ...... 185 5.5.1.1. Obszary narażone na oddziaływanie pól pochodzących od urządzeń radionadawczych i radiokomunikacyjnych ...... 185 5.5.1.2. Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez stacje i linie elektroenergetyczne wysokich napięć ...... 186 5.5.2. Przewidywane kierunki zmian ...... 186 5.5.3. Przyjęte cele i priorytety ...... 187 5.5.4. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 189 5.6. Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe ...... 191 5.6.1. Analiza stanu istniejącego i przewidywane kierunki zmian ...... 191 5.6.2. Przyjęte cele i priorytety ...... 198 5.6.3. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ...... 199 5.6.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikająca z dokumentów rządowych, wojewódzkich oraz samorządowych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 200 5.6.5. Wytyczne do sporządzania programów gminnych ...... 204 6. Narzędzia i instrumenty realizacji Programu ...... 205 6.1. Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne ...... 205 6.2. Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska ...... 205 6.3. Narzędzia i instrumenty finansowe ...... 205 6.4. Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne ...... 206 6.5. Działalność kontrolna Powiatu ...... 206 6.6. Fundusze wspomagające ...... 206 6.7. Edukacja społeczności lokalnej ...... 232 6.8. Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji ...... 232 6.9. Nowe podejście do planowania przestrzennego – ekologizacja ...... 232 7. Procedury kontroli realizacji Programu ...... 238 7.1. Mierniki postępów w realizacji Programu ...... 238 7.2. Instytucje i osoby odpowiedzialne za kontrolę ...... 239 7.3. Procedury kontroli realizacji ...... 239 7.4. Procedury aktualizacji Programu...... 239
1. WSTĘP
1.1. Przedmiot opracowania
Przedmiotem niniejszego opracowania jest Program Ochrony Środowiska Powiatu Gnieźnieńskiego. Jego załącznikiem jest Plan Gospodarki Odpadami. Program ten stanowi rozwinięcie, na poziomie lokalnym, Programu Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego oraz Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego.
1.2. Cel i zakres opracowania
Zasadniczym zadaniem jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów, priorytetów i w konsekwencji działań jakie stoją przed samorządem powiatowym w dziedzinie ochrony środowiska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań naszego kraju, a w szczególności podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz, w znacznej mierze wynikającej z nich, Polityki Ekologicznej Państwa. Dokument ten powstał w wyniku szeregu kompromisów pomiędzy Starostwem Powiatowym i gminami tworzącymi Powiat. Osiągnięcie ich było warunkiem niezbędnym dla stworzenia warunków prowadzenia przez gminy i powiat wspólnej polityki w dziedzinie ochrony środowiska, a w jej wyniku zwielokrotnienia efektów, rozszerzenia współpracy, realizacji zadań zakrojonych na większą, umożliwiającą starania o wsparcie funduszy unijnych, skalę. Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010. Podejmuje więc zagadnienia ochrony dziedzictwa przyrodniczego, racjonalnego użytkowania zasobów przyrody, surowców, materiałów i energii oraz poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Zagadnienia te są analizowane w odniesieniu do zasadniczych komponentów środowiska, a więc: przyrody i krajobrazu, lasów, gleb, kopalin i wód podziemnych, wód powierzchniowych i powietrza oraz skutków bytowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez człowieka, czyli odpadów stałych i ciekłych, hałasu, pól elektromagnetycznych, chemikaliów i awarii. Bardzo ważnym i całkowicie nowym elementem Programu, związanym z koniecznością zdawania przez Starostę, co dwa lata sprawy przed radą z jego realizacji, jest zbilansowanie potrzeb z możliwościami finansowymi, a więc osadzenie go w realiach ekonomicznych.
1.3. Podstawa prawna opracowania
Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na powiaty przez Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001.62.627) w art.17 i 18, Ustawę z dnia 27kwietnia 2001r. o odpadach (Dz. U. 2001.62.628) w art. 14 ust.6 oraz ustawę z 27.07.2001 o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001.100.1085) w art. 10 w zakresie terminu jego realizacji. Zakres merytoryczny Programu ochrony środowiska określają Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (MŚ grudzień 2002) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z 09.04.2003 w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2003.66.620) i Poradnik powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami
1.4. Merytoryczna dokumentacja źródłowa stanowiąca podstawę opracowania
Dla celów realizacji opracowania, zostały wykorzystane następujące dokumenty Starostwa Powiatowego w Gnieźnie:
1.Strategia rozwoju Starostwa Powiatowego w Gnieźnie, 2.Wykaz wydanych od początku roku 1999 pozwoleń na budowę dla inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz całkowitą ilość wydanych w minionym roku kalendarzowym pozwoleń na budowę w podziale na budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne i wielorodzinne oraz przemysłowe i handlowe z podaniem dla każdej z grup ogólnej powierzchni użytkowej, 3.Wykaz zakładów zobowiązanych przez Państwową Straż Pożarną do opracowania wewnętrznych planów operacyjno – ratunkowych, 4.Dane dotyczące ilości i rodzaju odpadów z zakładów, które złożyły wnioski o zezwolenie na wytwarzanie odpadów, 5.Dane odnośnie lokalizacji nadajników radiowych i telewizyjnych 6.Dane odnośnie lokalizacji stacji bazowych telefonii komórkowej, 7.Wykaz pozwoleń wydanych zgodnie z art.181 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska, 8.Wykaz decyzji nakładających na prowadzącego instalację obowiązek dokonania przeglądu ekologicznego, 9.Wykaz decyzji określających zakres, sposób i termin rekultywacji , 10.Wykaz decyzji nakładających na prowadzącego instalację obowiązek prowadzenia pomiarów spowodowany przekroczeniami dopuszczalnej emisji , 11.Wykaz nie wymagających pozwoleń, zgłoszonych zgodnie z treścią art.152 POŚ, instalacji (Rozp. MŚ 2001.140.1585), 12.Wykaz decyzji wydanych zgodnie z art.154 ust.1 POŚ, a dotyczących spełnienia wymagań w zakresie ochrony środowiska przez instalacje nie wymagające pozwoleń , 13.Wykaz decyzji dotyczących ograniczenia negatywnych skutków dla środowiska i przywrócenia go do stanu właściwego, 14.Lista mogilników wymagających likwidacji 15.Wykaz ujęć wody indywidualnych użytkowników (osób fizycznych i prawnych) zawierającego informację o lokalizacji, zatwierdzonych zasobach, zasięgu stref ochronnych – według wydanych pozwoleń wodno-prawnych i/lub dokumentacji hydrogeologicznych 16.Wykaz powiatowych jednostek służby zdrowia wraz z adresami oraz ilością łóżek 17.Aktualnej liczby zarejestrowanych pojazdów w podziale na osobowe i ciężarowe 18.Dane charakteryzujących ilość pożarów, katastrof drogowych z udziałem pojazdów przewożących towary stanowiące zagrożenie ekologiczne, awarii przemysłowych stanowiących zagrożenie dla środowiska (Państwowa Powiatowa Straż Pożarna, Policja) 19.Dane dotyczących potrzeb w zakresie budowy, naprawy i modernizacji obwałowań przeciwpowodziowych 20.Listy stanowisk archeologicznych (Wojewódzki Konserwator Zabytków) 21.Dane umożliwiających kontakt z następującymi instytucjami: Komendantem Powiatowym Państwowej Straży Pożarnej, Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym, Powiatowym Lekarzem Weterynarii, Spółkami Wodnymi, Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego.
Do gmin tworzących Powiat Gnieźnieński, wystąpiono o przygotowanie kopii lub udostępnienie do skopiowania oryginałów następujących danych: 1.Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, 1.Zestawienia, wraz z zaznaczeniem na mapie obszaru, jeszcze obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wraz z załączonymi prognozami ich oddziaływania na środowisko, 2.Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego wraz z okresowymi ocenami jej realizacji, 3.Inwentaryzacji przyrodniczej lub waloryzacji przyrodniczo – krajobrazowej, 4.Wykazu form ochrony przyrody na terenie gminy: rezerwaty, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo – krajobrazowe wraz z danymi o ich powierzchni, przedmiocie ochrony, właścicielu i zarządzającym, 5.Pochodzących z zatwierdzanych przez wójta / burmistrza dokumentów danych dotyczących obwodów łowieckich, w szczególności rocznych planów łowieckich i wieloletnich planów hodowlanych , 6.Gminnych programów rozwoju mieszkalnictwa, zalesień, transportu, ochrony zabytków, zaopatrzenia w wodę i odbioru ścieków, ochrony złóż kopalin i rekultywacji terenów po eksploatacji, rozwoju rolnictwa ( w tym ekologicznego), edukacji ekologicznej Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe 7.Szczegółowych danych dotyczących gospodarki wodno-ściekowej, a więc: schematów ideowych sieci wraz z ogólnymi danymi odnośnie średnic, materiałów, ilości przyłączy ( o ile takie były sporządzone), ich opomiarowania, rocznego rozbioru wody z minionych kilku lat, lokalizacji ujęć, ich zatwierdzonych zasobów, stref ochronnych, kopii pozwoleń wodno – prawnych, technologii uzdatniania wody, właścicieli ujęć, użytkowników, ich formy organizacyjnej, ilości i parametrów studni i zamontowanych pomp, szczególnie ich mocy, rocznego poboru z minionych kilku lat, taryf, regulaminów, planów modernizacji i rozbudowy; podobnie odnośnie oczyszczalni, punktów zlewczych, wylewisk i sieci kanalizacyjnej, parametrów technicznych oczyszczalni takich jak przepustowość, zapotrzebowanie na energię, rodzaj konstrukcji, krótki opis technologii; kopie pozwoleń wodno-prawnych, ilość korzystających z kanalizacji mieszkańców, schematy ideowe i podstawowe dane techniczne sieci kanalizacyjnych, rodzaj kanalizacji, właścicieli obiektów i urządzeń, użytkowników, ich formy organizacyjnej, taryf, regulaminów, planów modernizacji i rozbudowy, 8.Funkcjonujących na terenie gminy urządzeń do podczyszczania wód opadowych 9.Szczegółowych danych dotyczących gospodarki odpadami, a więc: krótkiego opisu organizacyjnego funkcjonującego systemu, ilości gospodarstw domowych, wyposażenia w kubły: ilość i rodzaj, aktualnych danych dotyczących ilości rocznie usuwanych odpadów z gospodarstw domowych i obiektów użyteczności publicznej, danych dotyczących miejsc składowania: wielkości kwater, ich pojemności, stopnia zapełnienia, przewidywanego terminu zamknięcia, zabezpieczeń (nieprzepuszczalne podłoże, bentonit, folia rodzaj i grubość, sposób łączenia, piezometry), odprowadzania odcieków, ich oczyszczania, odgazowania, produkcji energii elektrycznej, zasilania obiektu w energię elektryczną, wodę; danych dotyczących wagi, kompaktora, higienizacji opuszczających składowisko samochodów, linii technologicznych do segregacji, miejsc i sposobu czasowego składowania odpadów niebezpiecznych, opłat za złożenie tony lub metra odpadów; dokumentów przeglądu ekologicznego, szkolenia eksploatującego, taryfy opłat za odbiór odpadów, ilości podpisanych umów z osobami fizycznymi i prawnymi, ilości zarejestrowanych na terenie gminy podmiotów gospodarczych, ilości przekazywanych rocznie recyklerom surowców: złomu, szkła makulatury, plastyków, Regulamin utrzymania czystości i porządku 10. Ilości i miejsca usuwanych w ciągu roku osadów z oczyszczalni ścieków 11. Wykazu „dzikich” wysypisk, które jeszcze nie zostały zamknięte, zlikwidowane bądź zrekultywowane wraz z orientacyjną objętością złożonych na nich odpadów 12. Wykazu firm posiadających pozwolenia wydane w oparciu o Ustawę o utrzymaniu czystości i porządku w gminach 13. Danych dotyczących komunalnych terenów zielonych w układzie: rodzaj, lokalizacja powierzchnia, jednostka odpowiedzialna za ich utrzymanie 14. Danych dotyczących istniejących ogrodów działkowych w układzie: nazwa, lokalizacja, powierzchnia, użytkownik 15. Danych dotyczących sieci ciepłowniczej: schematu, ilości podłączonych nieruchomości indywidualnych i wielomieszkaniowych, właściciela, użytkownika, jego formy organizacyjnej oraz wskaźnika ilościowego mieszkańców korzystających z ogrzewania indywidualnego w podziale na gazowe, węglowe i inne – potrzebnych między innymi dla potrzeb oszacowania możliwości korzystania z odnawialnych źródeł energii 16. Danych charakteryzujących sieć gazową: długość w poszczególnych miejscowościach, ciśnienie, rodzaj gazu, ilość odbiorców osób fizycznych i prawnych, roczny pobór (m3), ilość odbiorców (osób fizycznych i prawnych) korzystających z gazu dla celów grzewczych (Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo) 17. Schematu przebiegu sieci elektroenergetycznych wysokiego napięcia (Polskie Sieci Elektroenergetyczne) 18. Ilości odbiorców energii elektrycznej (osób fizycznych i prawnych), rocznego poboru mocy przez odbiorców z terenu Powiatu (Zakłady Energetyczne) 19. Potrzeb w zakresie modernizacji oświetlenia ulicznego – czy, kiedy i na jakich warunkach była realizowana 20. Powierzchni i lokalizacji gruntów zmeliorowanych (Gminna Spółka Wodna) 21. Listy obiektów wpisanych do rejestru zabytków 22. Wykazu przyjętych od wojewody i starosty kopii decyzji zatwierdzających programy gospodarowania odpadami niebezpiecznymi oraz zezwalających na ich wytwarzanie 23. Planów operacyjnych ochrony przed powodzią 24. Wykazu zakładów i instalacji stanowiących szczególne zagrożenie dla środowiska 25. Wykazu uchwał rady gminy ograniczających czas funkcjonowania urządzeń 26. Wykazu czynnych kopalni piasku, żwiru, torfu itp. 27. Wykazu niezrekultywowanych terenów, z których czerpano kopaliny 28. Zewnętrznych planów operacyjno – ratunkowych 29. Wykazu przyjętych w minionym roku kalendarzowym, informacji o awariach lub zagrożeniu nimi Wykazu decyzji nakazujących wykonanie czynności ograniczających negatywne skutki dla środowiska lub wstrzymanie użytkowania instalacji (o ile takie zostały wydane) 30. Rejestru decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko 31. Szacunkowej powierzchni pokryć azbestowych, które będą musiały zostać wymienione 32. Rejestru zbiorników bezodpływowych i oczyszczalni przydomowych 33. Wykazu funkcjonujących na terenie gminy instalacji do produkcji energii z wykorzystaniem wiatru, wody, biomasy, słońca 34. Wykazu funkcjonujących na terenie gminy lecznic dla zwierząt 35. Wykazu publicznych i niepublicznych jednostek służby zdrowia wraz z adresami i wielkością populacji, którą mają pod opieką 36. Wykazu schronisk dla zwierząt 37. Lokalizacji grzebowisk dla zwierząt 38. Struktury organizacyjnej straży pożarnej 39. Sposobu udostępniania informacji o środowisku 40. Listy przedsięwzięć związanych z edukacją ekologiczną lokalnej społeczności 41. Ogólnych danych o gminie (o ile aktualne nie występują w innych dokumentach, np. Studium) 42. Powierzchnia gminy 43. Dane, według ewidencji gruntów, dotyczące sposobu ich użytkowania 44. Procentowy wskaźnik zalesienia w podziale lasy państwowe i prywatne w gminie – potrzebne do szacowania możliwości korzystania z energii odnawialnej 45. Powierzchnia (ha) lasów państwowych i prywatnych w gminie dla potrzeb jak wyżej 46. Pogłowie bydła i trzody chlewnej w gminie dla potrzeb jak wyżej 47. Dane charakteryzujące poziom zużycia nawozów i środków ochrony roślin dla podstawowych zasiewów i nasadzeń (Ośrodek Doradztwa Rolniczego) 48. Wykaz cieków wraz z krótką charakterystyką dotyczącą zagrożenia powodziowego i nielegalnych przyłączy kanalizacji sanitarnej i deszczowej 49. Wykaz jezior naturalnych i sztucznych wraz z powierzchnią, głębokością, użytkownikiem 50. Wykaz, wraz z lokalizacją, stawów i oczek wodnych hodowlanych, przeciwpożarowych i innych wraz z powierzchnią i danymi o właścicielu bądź użytkowniku 51. Liczba mieszkańców w podziale na jednostki osadnicze (miasto, sołectwo, przysiółek; dane z okresu minionych dziesięciu lat 52. Liczba zabudowań indywidualnych (w tym szeregowych) i budynków wielomieszkaniowych w podziale na jednostki osadnicze (miasto, sołectwo, przysiółek) 53. Dane dotyczące sieci dróg na terenie gminy w podziale na krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne, w układzie nr drogi, długość przebiegu na terenie gminy, przebieg trasy przez miejscowości, podmiot zarządzający, ponadto informacje dotyczące lokalizacji i długości zastosowanych ekranów akustycznych oraz lokalizacji, ilości i wielkości przejść dla zwierząt pod drogami, o ile takowe istnieją 54. Dane dotyczące dróg rowerowych i ich oznakowania w układzie jak wyżej 55. Dane dotyczące kąpielisk zorganizowanych w układzie: miejscowość, nazwa jeziora lub rzeki, użytkownik 56. Dane dotyczące struktury upraw: rodzaj, powierzchnia zasiewu, średnie plony 57. Informacje dotyczące prasy lokalnej z podaniem danych kontaktowych 58. Informacje o funkcjonujących na terenie gminy organizacjach pozarządowych z podaniem danych kontaktowych 44. Planów inwestycyjnych gminy na najbliższe lata: lokalizacja, zakres rzeczowy i finansowy, termin realizacji, jednostka odpowiedzialna 45. Informacji o tym, jaki jest procentowy wskaźnik mieszkań spełniających aktualne normy termiczne, czyli docieplonych 46. Szczegółowych danych dotyczących dochodów, przychodów, kredytów, pożyczek, dotacji i wydatków budżetowych w latach 2001-2003 wraz z ich projekcją do roku 2012 podanych w niżej wymienionych dokumentach i zestawionych w wypełnionych tabelach. Prócz tego danych o wysokości rocznych przychodów Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska z minionych czterech lat oraz Plan wpływów i wydatków na rok bieżący Danych o wysokości rocznych przychodów Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska z minionych czterech lat oraz Plan wpływów i wydatków na rok bieżący. Dane z organizacji odzysku odnośnie umów podpisanych z samorządem i producentami funkcjonującymi na terenie gminy przez organizacje odzysku.
1.4.1. Polityki, programy, plany i inne dokumenty rządowe
46. II Polityka ekologiczna państwa (RM 2000, Uchwała Sejmu RP 2001) 47. Długookresowa strategia zrównoważonego rozwoju Polski do roku 2025 (MŚ 1999) 48. Narodowa strategia ochrony środowiska na lata 2000-2006 (MŚ 2000) 49. Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010 (RM 2002) 50. Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002-2010 (RM 2002) 51. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami (MŚ 2002) 52. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 roku (MŚ 1999) 53. Wytyczne dotyczące zasad i zakresu uwzględniania zagadnień ochrony środowiska w programach sektorowych (RM 2002) 54. Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej (Projekt 2002) 55. Założenia Polityki Energetycznej Polski do roku 2020 (MG 2000) 56. Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (PRM 2001) 57. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski (RM 2002) 58. Polityka leśna państwa (MŚ 1996) 59. Krajowa strategia ograniczenia emisji metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń organicznych (MŚ1999) 60. Narodowa strategia edukacji ekologicznej (MŚ 1998) 61. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego (MG 2000) 62. Polityka transportowa państwa na lata 2001 – 2015 dla zrównoważonego rozwoju kraju (MI 2001) 63. Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich (MRiRW 1998) 64. Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa (MRiRW 1999) 65. Strategia rozwoju turystyki w latach 2001 – 2006 (MG 2001) 66. Polityka resortu obrony narodowej w zakresie ochrony środowiska (MO 2002) 67. Narodowy program przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej (KIE 1998) 68. Narodowy plan rozwoju (NPR) – (Projekt MG 2002) Koncepcja Sektorowego Programu operacyjnego (SPO) Ochrona Środowiska i Gospodarka Wodna (Projekt MŚ 2002) 69. Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej. (MŚ 2000) 70. Zintegrowany Program operacyjny Rozwoju Regionalnego – komponent środowiskowy (w opracowaniu) 71. Dokument programowy dla Funduszu Spójności w części dotyczącej środowiska (w opracowaniu)
1.4.2. Programy, plany, rejestry, dane administracji rządowej i samorządowej Województwa i Powiatu
72. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego 73. Strategia rozwoju województwa Wielkopolskiego 74. Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego 75. Dane dostępne w opracowaniach WIOŚ 76. Informacje z Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa 77. Dane z programów ochrony rezerwatów, parków krajobrazowych i parków narodowych 78. Informacje spółek wodnych i WZMiUW 79. Urząd Wojewódzki – informacje o programach dostosowawczych, programach ochrony przed hałasem i ochrony powietrza, programach gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, o wytwarzaniu odpadów, wydanych zezwoleniach na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami, informacje hydrogeologiczne, dane o zagrożeniach spowodowanych wydobywaniem kopalin - koncesje, zatwierdzonych zasobach złóż i wody, informacje z centrum zarządzania kryzysowego (powódź), dane archeologiczne oraz z rejestru zabytków, zasoby baz danych zawierających informacje dotyczące ochrony powietrza i poziomu hałasu, decyzje i raporty dotyczące lokalizacji autostrady, zmiany stosunków wodnych na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych 80. Urząd Marszałkowski – dane dotyczące płatników opłaty produktowej, dane o korzystających ze środowiska 81. Dane z Banku Danych Regionalnych GUS 82. Dane o programach ochrony wód opracowanych przez RZGW 83. Dane hydrometeorologiczne z IMGW 84. Strategia Rozwoju Gospodarczego Powiatu Gnieźnieńskiego 85. Wieloletni Plan Inwestycyjny dla Powiatu Gnieźnieńskiego na lata 2002-2004 86. Dane ze Starostwa zgodnie z wykazem zamieszczonym w p.1.5. 87. Mapa topograficzna Powiatu Gnieźnieńskiego - skala 1:50 000 88. Mapa hydrogeologiczna Powiatu 89. Mapa geologiczna Powiatu 90. Dane z wizji lokalnej w powiecie gnieźnieńskim 91. Szczegółowe dane statystyczne uzyskane z Banku Danych Regionalnych-GUS nt. powiatu gnieźnieńskiego 92. Dane hydrometeorologiczne z IMGW 93. Dane o planach urządzania lasów i lasach ochronnych z nadleśnictw 94. Dane z Policji i Straży Pożarnej odnośnie katastrof
1.4.3. Dane uzyskane od podmiotów gospodarczych
95. Informacja z Polskich Sieci Elektroenergetycznych nt. sieci i obiektów elektroenergetycznych o napięciu 400 kV i 220 kV, 96. Informacja nt Rejonu Energetycznego Gniezno dot. sieci i obiektów elektroenergetycznych.
1.4.4. Programy gmin zlewni, programy ochrony powietrza wynikające z przepływów zanieczyszczeń, programy ochrony różnorodności biologicznej
97. Natura 2000 98. Program Odra 2006
1.5. Metodyka opracowania Programu i jego korygowania
1.5.1.Uwagi ogólne
Rozpoczynając prace nad Programem odwiedzono Starostwo i gminy powiatu gnieźnieńskego celem przedstawienia im metodyki realizacji opracowania oraz odwiedzenia najważniejszych z punktu widzenia ochrony środowiska, obiektów komunalnych takich jak oczyszczalnie ścieków i składowiska odpadów oraz obiektów chronionej przyrody. Wizja terenowa oraz rozmowy z pracownikami samorządowymi zajmującymi się problematyką ochrony środowiska pozwoliły na szybkie wyrobienie sobie opinii na temat sytuacji w Powiecie, ułatwiły też lepsze rozumienie wszelakich dokumentów oraz późniejsze koordynowanie prac projektowo-programowych. Późniejsza analiza dokumentów pozwoliła na poszerzenie i weryfikację wstępnych ocen. Powiatowy Program Ochrony Środowiska musiał powstawać w ścisłej współpracy z gminami go tworzącymi. Konieczne było, bowiem uwzględnienie zadań planowanych przez gminy, które większość z nich będą realizowały jako własne. Z tego właśnie powodu ich akceptacja dla wspólnego Programu, miała decydujące znaczenie dla powodzenia jego realizacji. Realizując Program dla powiatu gnieźnieńskiego, założono, że logiczną jego kontynuacją byłaby realizacja podobnych dokumentów dla gmin go tworzących. To również było przyczyną zwrócenia się do Starostwa i gmin o udostępnienie nieco większej niż aktualnie niezbędnie potrzebna ilości dokumentów. Kolejnym powodem takiego postępowania była potrzeba weryfikacji niektórych danych i sprawdzenia drożności kanałów informacyjnych.
Program, będący dokumentem interdyscyplinarnym, został zrealizowany przy wydatnej pomocy specjalistów z następujących dziedzin: ochrony przyrody, leśnictwa, ochrony gleb i gospodarki odpadami, geologii i hydrogeologii, energii odnawialnej i energochłonności, gospodarki wodnej i wodno – ściekowej, ochrony powietrza i przed hałasem, ochrony przez działaniem pól elektromagnetycznych, awarii przemysłowych i klęsk żywiołowych oraz systemów informacji o terenie, finansów, strategii i prawa. Największą trudność podczas jego opracowywania stanowiło uzgodnienie wspólnej dla Powiatu i gmin go tworzących, polityki w dziedzinach gospodarki wodnej, a szczególnie gospodarki odpadami. Zapisanie w wytycznych do programów gminnych, niektórych inwestycji przez nie planowanych, otwiera drogę do podjęcia realizacji części z nich wspólnie przez kilka jednostek samorządu i tym samym, poprzez efekt skali, stworzenie możliwości podjęcia starań o dofinansowanie z funduszy UE. Nowością, w tego rodzaju opracowaniach, jest zbilansowanie potrzeb z możliwościami ich sfinansowania. Zgodnie z zapisem zawartym w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia konsultacje mają się odbyć dopiero po akceptacji Programu przez Zarząd Powiatu
1.5.2. Zasadnicze kroki postępowania
99. Określenie struktury Programu w nawiązaniu do Polityki ekologicznej państwa na lata 2003 – 2006 i Programu ochrony środowiska Województwa 100. Ocena stanu poszczególnych komponentów środowiska w świetle dokumentów 101. Ustalenie list priorytetowych przedsięwzięć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych 102. Ustalenie i uzgodnienie wytycznych dla gmin z uwzględnieniem możliwości podejmowania ich przez większą ilość jednostek samorządu 103. Zbilansowanie możliwości inwestycyjnych z listą priorytetów i ustalenie zadań i harmonogramu realizacji na okres ośmiu lat 104. Analiza instrumentów prawnych, ekonomicznych i kontrolnych realizacji Programu 2. Charakterystyka Powiatu (wyciąg ze strategii Powiatu lub innych dokumentów w części dotyczącej raportu)
2.1. Położenie i uwarunkowania z tym związane.
Powiat gnieźnieński leży w środkowo-wschodniej częśći woj. wielkopolskiego. Rozciąga się na powierzchni 1254,3 km2. Powiat gnieźnieński jest położony na Wysoczyźnie Gnieźnieńskiej będącej częścią Niziny Wielkopolskiej, w dogodnym pod względem komunikacyjnym i strategicznym obszarze. Przebiegają tu ważne szlaki komunikacyjne i turystyczne. Stolica powiatu – Gniezno jest węzłem drogowym i kolejowym, przez miasto przebiega międzynarodowa i międzyregionalna droga E-261 Wrocław – Poznań – Bydgoszcz – Gdańsk. Niedaleka odległość Gniezna od Poznania umożliwia również dostępność lotniczą. Powiat gnieźnieński został utworzony 1 stycznia 1999r. mocą Rozporządenia Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów (Dz.U. z 1998 r Nr 103 poz. 652. ) Powiat gnieźnieński jest jednym z 35 powiatów województwa wielkopolskiego, czwartym pod względem liczby mieszkańców i szóstym pod względem powierzchni. W jego skład wchodzą gminy: gmina miejska: Gniezno gminy miejsko – wiejskie: Czerniejewo, Kłecko, Trzemeszno, Witkowo gminy wiejskie: Gniezno, Kiszkowo, Łubowo, Mieleszyn, Niechanowo Powiat w województwie pełni ważne funkcje gospodarcze, społeczne i kulturowe. Jest to najstarszy historycznie region kraju związany z początkami Państwa Polskiego. Historia osadnictwa na tym obszarze sięga już VIII wieku. Krajobraz powiatu gnieźnieńskiego wzbogacają liczne jeziora i strumienie. W samym mieście Gnieźnie znajdują się jeziora: Winiary, Jelonek, Świętokrzyskie. Największe rzeki to Wełna, Mała Wełna i Wrześnica. Morenowe wzgórza, głazy narzutowe, wielkość pól uprawnych i lasów tworzy bardzo ciekawe otoczenie miasta jak i całego powiatu. W powiecie na szczególną uwagę zasługują Lasy Czerniejewskie, w których znajdują się rezerwaty przyrody: „Wiązy” w Nowym Lesie oraz „Bielawy” koło Goranina.
2.2. Stan przestrzeni
Tabela Nr 1. Udział użytków rolnych w powiecie gnieźnieńskim.
Gminy użytki rolne lasy i pozostałe grunty grunty i ogółem grunty sady łąki pastwiska leśne nieużytki orne POWIAT 91977 81335 951 4887 2804 18052 15405 Gniezno – m. 1786 1557 45 135 49 542 1761 Gniezno – gm. 13263 12083 87 845 248 2507 2029 Czerniejewo 6976 6027 324 414 211 3352 873 Kiszkowo 9369 8041 71 736 521 926 1163 Kłecko 11205 10476 70 239 420 621 1344 Łubowo 9106 7836 78 669 523 1010 1225 Mieleszyn 6668 4489 19 100 60 2407 849 Niechanowo 8647 8196 14 260 177 1016 868 Trzemeszno 12815 11675 70 1070 - 1767 2899 Witkowo 12142 10955 173 419 595 3904 2394
2.3. Środowisko
Powiat ma bogate i różnorodne środowisko przyrodnicze z bogatą i cenną przyrodą m. in. na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego, Lednickiego Parku Krajobrazowego oraz Rezerwatów : „Wiązy” w Nowym Lesie oraz „Bielawy” koło Goranina (szczegółowy opis form ochrony przyrody przedstawiono w punkcie 3 niniejszego opracowania). Powierzchnia powiatu wynosząca 1 254,3 km2 w 14,39% (180,49377 km2) pokryta jest lasami. Skały macierzyste gleb powiatu gnieźnieńskiego to utwory polodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego i bałtyckiego. W warstwie przypowierzchniowej dominują utwory piaszczyste i gliniaste. W związku z powyższym gleby pokrywające powiat gnieźnieński są w przewadze glebami lekkimi i bardzo lekkimi, reprezentowanymi przez następujące klasy: - Gleby brunatnoziemne (brunatne i pseudobielicowe), - Gleby bielicoziemne, - Gleby pobagienne (mułowe i torfowe). Największą część powierzchni zajmują gleby brunatnoziemne. W większości (68%) występują tu grunty orne zaliczane od IIIa do IVb klasy bonitacyjnej. Jakość gleb jest więc bardzo istotnym czynnikiem dla rozwoju rolnictwa warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych polnów.
Tabela Nr 2 Bonitacja jakości gleb województwa wielkopolskiego
Lp Powiat / Gmina Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażone w procentach I II III a III b IV a IV b V VI VI RZ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Gnieźnieński 0 3 22 10 23 13 21 8 0 Czerniejewo 0 5 30 8 18 9 26 4 0 Gniezno 0 1 21 7 25 13 25 8 0 Gniezno – 0 0 14 12 28 15 23 8 0 Miasto Kiszkowo 0 1 12 10 19 23 28 6 1 Kłecko 0 4 31 11 27 12 14 1 0 Łubowo 0 2 23 8 26 7 26 8 0 Mieleszyn 0 1 22 12 28 12 20 4 1 Niechanowo 0 5 40 16 18 10 7 4 0 Trzemeszno 0 1 10 13 32 22 12 8 2 Witkowo 0 9 20 5 12 6 26 21 1
2.4. Walory historyczno – turystyczne
Spośród rozlicznych walorów turystycznych regionu, na czoło wysuwają się walory historyczno-religijne związane z początkami państwowości Polski, Chrztem Polski, miejscem spoczynku św. Wojciecha, koronacjami królów polskich. Przez tereny powiatu gnieźnieńskiego przebiega Szlak Piastowski będący jedną z najciekawszych tras turystycznych w Polsce. Najchętniej odwiedzanymi miejscami na szlaku są: Wielkopolski Park Etnograficzny koło Dziekanowic, Ostrów Lednicki, Katedra i Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Do najważniejszych zabytków regionu należy: Katedra Gnieźnieńska-miejsce spoczynku św. Wojciecha i koronacji królów Polski. Podstawowym atutem Gniezna jest bogactwo zabytków o charakterze sakralnym oraz zabytków będących siedzibami dostojników kościelnych. Należą do nich: Pałac Arcybiskupi wybudowany w latach 1830-36, Pałac Biskupi z XIX w oraz Kościół św. Jerzego (pierwotnie romański przebudowany w końcu XVIII w.) otoczony od strony północnej przez zabytkowe kanonie. Największa z nich – Kolegiata Potockiego mieści zbiory archidiecezji gnieźnieńskiej (jednej z większych zbiorów kościelnych pod względem bogactwa w Polsce). W bezpośrednim sąsiedztwie rynku znajdują się dwa dalsze zabytki sakralne: gotycki kościół farny oraz kościół franciszkanów wraz z klasztorem. Na głównej osi komunikacyjnej szlaku piastowskiego znajdują się drewniany barokowy kościół w Łubowie (z ok. 1660) oraz Bazylika w Trzemesznie, której historia sięga XII w. Oprócz zabytków sakralnych związanych z początkami państwowości Polskiej, tworzenia się i umacniania chrześcijaństwa w Polsce niewątpliwą atrakcją regionu są liczne muzea i skanseny a także obiekty o charakterze archeologicznym. Oprócz wspomnianego muzeum archidiecezjalnego na uwagę zasługuje Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Najbardziej znanym w regionie jest kompleks muzealno-skansenowo-archeologiczny Lednogóra, na który składają się: - Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach - utworzony 1975r. (zajmuje obszar ok. 20 ha jest jednym z największych skansenów w Europie), - Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, - Mały Skansen zawierający kilka zabytkowych budynków z terenu Wielkopolski. - Ostrów Lednicki – wyspa na jeziorze Lednica wraz ze skansenem Archeologicznym, pozostałościami Grodziska wczesnośredniowiecznego, ruinami Książęcego Pallatium z X w. Spośród zabytków ziemi gnieźnieńskiej bardzo znany jest zespół pałacowy w Czerniejewie. Centralną część stanowi pałac z dwoma krótkimi skrzydłami. Przed pałacem znajdują się dziedziniec i przeddziedziniec, po bokach którego znajduje się wozownia i stajnia. Całość utrzymana jest w stylu klasycystycznym.
2.5. Społeczność
Gęstość zaludnienia w powiecie gnieźnieńskim jest zbliżona do gęstości zaludnienia w województwie wielkopolskim.Na 1 km² przypada średnio 112,8 mieszkańców (natomiast w województwie 112). Ogółem obszar ten zamieszkuje ok. 130 tysięcy osób.
2.6. Gospodarka
Generalnie powiat pod względem gospodarczym charakteryzuje się strukturą rolno – przemysłową z dominującym ciążeniem na rolnictwo i przetwórstwo rolno – spożywcze ponad innymi gałęziami gospodarki. Największymi gminami pod względem powierzchni upraw oraz liczby gospodarstw są: Gniezno, Witkowo, Trzemeszno. Natomiast pod względem procentowego udziału gruntów ornych są gminy: Niechanowo, Kiszkowo, Łubowo, Czerniejewo, Kłecko. Najbardziej charakterystycznymi dla województwa typami gleb są gleby bielicowe i pseudobielicowe (przeważnie klasy od IIIa do V), gleby brunatne właściwe i wyługowane (przeważnie klasy od IIIa do IVa). W powiecie zarejestrowanych jest ponad 11800 różnej wielkości podmiotów gospodarczych (z czego ponad 400 o charakterze państwowym) dominują zakłady przemysłu rolno- spożywczego i chemiczne. Do największych należą: Matsushita Battery Poland S.A., Polokna Sp. z o.o., Scanclimber Sp. z o.o., Trepko Sp. z o.o., Okręgowa Sp-nia Mleczarska, San – Dal PPHU, Euroverlux Sp. z o.o., Akwa S.C., NB Polska Sp. z o.o., PPHU Jaślikowscy Czechy, Paroc Polska Sp. z o.o., PPHU Izopol S.A., Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego Trzemeszno, Dynea Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Produkcji Meblarskiej Sp. z o.o., Alco-Pegro Sp. z o.o., Witowa Sp. z o.o., Spółdzielnia Mleczarska w Witkowie 3. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody
3.1.Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa 3.1.1.Analiza stanu istniejącego
Informacje dotyczące zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej na terenie powiatu gnieźnieńskiego są fragmentaryczne. Wynika to z braku dokładnej inwentaryzacji przyrodniczej wykonanej według jednolitej metodyki na obszarze wszystkich gmin powiatu. Istniejące inwentaryzacje przeprowadzone w gminach są niepełne i dlatego wymagają aktualizacji oraz pogłębienia. Stosunkowo najwięcej informacji na temat zasobów przyrody dotyczy terenów leśnych i zawartych jest w różnego rodzaju dokumentacjach nadleśnictw, w tym programach ochrony przyrody. Brak jest także opracowań ekofizjograficznych dla gmin powiatu oraz wykonanej na terenie powiatu inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. Nr 92, poz. 1029). Z tego względu informacje dotyczące analizy stanu istniejącego oparte są na danych fragmentarycznych, dotyczących tych gmin, gdzie jakikolwiek prace inwentaryzacyjne zostały już wcześniej wykonane. Zgodnie z art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079, tekst jednolity ze zm.) Starosta wykonując zadanie z zakresu administracji rządowej prowadzi jedynie rejestr pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych.
3.1.1.1. Stan krajobrazu rolniczego
Na terenach rolniczych, niezwykle silnie przekształconych przez człowieka, podstawowe znaczenie mają czynniki antropogeniczne: I. agrotechniczne 105. chemizacja, zanieczyszczenia, eutrofizacja; 106. mechanizacja prac polowych i leśnych; 107. ubytek starych drzew i całych drzewostanów; 108. nasilenie zrębów, przecinek leśnych, wzrost powierzchni młodników; 109. wypalanie traw, ściernisk; II. przekształcenia w środowisku 110. melioracje osuszające; 111. likwidacja miedz, zadrzewień śródpolnych, drobnych zbiorników wodnych (stałych i okresowych); 112. kurczenie się powierzchni zbliżonych do naturalnych; III. wandalizm, tępienie zwierząt z powodu uprzedzeń. Czynniki naturalne na tych obszarach są prawie nieistotne, z wyjątkiem pojawiających się okresowo epizoocji oraz presji drapieżników dzikich i udomowionych (psy i koty). W krajobrazie rolniczym najczęstsze nieprzemyślane działania mające zdecydowani ujemny wpływ na zasoby przyrody to: 113. likwidacja naturalnych siedlisk typu zadrzewień i zakrzewień śródpolnych; 114. wypalanie suchych traw; 115. melioracje, szczególnie odwadniające; 116. stosowanie monokultur w uprawach rolnych; 117. mechanizacja prac polowych; 118. chemizacja upraw; 119. likwidacja siedlisk mozaikowych. Brak jest szczegółowych analiz agroekosystemów na terenie powiatu.
3.1.1.2. Formy ochrony przyrody
Aktualny stan ochrony przyrody w Polsce oparty jest o ustawę o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r. z późniejszymi zmianami. W myśl ustawy ochrona przyrody oznacza zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników ożywionych i nieożywionych. Do najważniejszych zadań ochrony przyrody zaliczono:
Utrzymanie procesów ekologicznych i stabilność ekosystemów Zachowanie różnorodności biologicznej Zachowanie dziedzictwa geologicznego Zapewnienie ciągłości i stanu gatunków roślin i zwierząt wraz ze siedliskami poprzez utrzymanie lub przywrócenie ich do właściwego stanu Ochrona zieleni, a w szczególności drzew i krzewów na terenach zurbanizowanych Utrzymanie i przywrócenie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych Kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody
Ustawa o ochronie przyrody przewiduje następujące formy ochrony:
1.Parki Narodowe 2.Parki krajobrazowe 3.Rezerwaty przyrody 4 Obszary chronionego krajobrazu 5.Pomniki przyrody 6.Użytki ekologiczne
3.1.1.3. Ochrona środowiska przyrodniczego na terenie powiatu gnieźnieńskiego.
Parki krajobrazowe na terenie powiatu gnieźnieńskiego.
Park krajobrazowy jest to obszar chroniony ze względu na wartości przyrody ożywionej i nieożywionej, historyczne i kulturalne. Celem tworzenia parków krajobrazowych jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie poprzez turystykę, krajoznawstwo ww. wartości. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z 16 października 1991 r. (z późniejszymi zmianami) park krajobrazowy zostaje utworzony w drodze rozporządzenia Wojewody po uzgodnieniu z właściwymi miejscowo organami zainteresowanych jednostek samorządu terytorialnego. Wojewoda w rozporządzeniu określa nazwę parku krajobrazowego, obszar parku i otuliny jeżeli została utworzona.
Na terenie administrowanym przez powiat gnieźnieński położone są dwa parki: 1) Lednicki Park Krajobrazowy 2) Powidzki Park Krajobrazowy.
Powidzki Park Krajobrazowy.
Administracyjnie położony jest tylko fragmentarycznie na terenie powiatu gnieźnieńskiego w jego części południowej. Park został utworzony w 1998 r., jego ogólna powierzchnia to 24 600 ha z czego na lasy przypada 5500 ha, użytki rolne 16100 ha oraz wód 3000 ha, otuliny nie utworzono. Administracyjnie Park leży na terenie trzech powiatów: Gniezno (gm. Witkowo), Słupca (gm. Słupca, Powidz, Orchowo, Ostrowite), Konin (gm. Kleczew, Wilczyn). Powidzki Park Krajobrazowy położony jest na Pojezierzu Gnieźnieńskim i został utworzony w celu ochrony najcenniejszego obszaru o rzeźbie młodoglacjalnej. W Parku występuje bogactwo form geomorfologicznych: rynny polodowcowe, wzgórza moreny czołowej, płaska i falista morena denna, formy szczelinowe i równina sandrowa. Moreny czołowe osiągają wysokość do 20 m. Charakterystyczną cechą parku jest występowanie rynien jeziornych, polodowcowych o stromych krawędziach, ciągnących się kilometrami, w których leżą jeziora połączone ze sobą ciekami. Do większych jezior Parku należy jeziora: Niedzięgiel (Skorzęcińskie) – częściowo leżące na terenie powiatu gnieźnieńskiego. Lasy stanowią dość znaczną część parku. Głównie są to nasadzenia sosnowe na siedlisku grądu, lasu mieszanego świeżego i miejscami boru mieszanego świeżego. Najcenniejszy jest kompleks leśny wokół jezior: Niedzięgiel i Białego ze starymi drzewostanami sosnowymi z dużą liczbą drzew liściastych. W okolicy Skorzęcina występuje cenny fragment starej dąbrowy świetlistej. Obszar Parku cechuje znaczne zróżnicowanie roślinności. Obok rozmaicie zachowanych zbiorowisk leśnych w Parku występują: zbiorowiska wodne, szuwarowe, bagienne i torfowiskowe, zbiorowiska eutroficznych łąk, łąk i pastwisk, murawy napiaskowe i kserotermiczne, zbiorowiska zaroślowe, ziołorośla porębowe i okrajkowe, wreszcie liczne zbiorowiska synantropijne, zarówno segetalne jak i ruderalne. Lista zbiorowisk roślinnych liczy 216 jednostek rangi podstawowej. Na uwagę zasługuje fakt znaczącego udziału (powierzchniowego i liczbowego) zbiorowisk naturalnych i półnaturalnych, a także rzadkich i zagrożonych w Wielkopolsce. Odnaleziono także dwa zespoły dotychczas w Wielkopolsce nie notowane: Polygono-Catabrosetum aquaticae i Peucedano oreoselini-Joyibarbetum soboliferi. Szata roślinna Parku jest bardzo bogatą, obejmuje 900 gatunków roślin naczyniowych, Fauna Powidzkiego Parku Krajobrazowego objęta jest badaniami od niedawna. Dotychczas stwierdzono występowanie 22 gatunków ryb, 10 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 147 gatunków ptaków i 34 gatunki ssaków. Wśród fauny występują gatunki z polskiej „Czerwonej Księgi Zwierząt", tj. : bąk, błotniaki (łąkowy i zbożowy), wydra.
Lednicki Park Krajobrazowy
Na mocy Uchwały Nr XXVI/205/88 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 26 maja 1988 r. (Dz.U. Województwa Poznańskiego Nr 6 poz. 58) utworzony został Lednicki Park Krajobrazowy. Ww. uchwale zawarto przesłanki jakimi kierowano się podczas tworzenia parku tj.: Unikalne wartości biologiczne, Liczne zabytki osadnictwa z epoki początków Państwa Polskiego, Urozmaicony przyrodniczo krajobraz niezniszczony przez działalność przemysłową, Park etnograficzny stanowiący zbiór budowli i obiektów będących świadkami historii Polski.
Park swym zasięgiem obejmuje obszar 7652,48 ha. Położony jest na terenie czterech gmin: Łubowo 2823,47 ha Kiszkowo 2421,29 ha Kłecko 2071,17 ha Pobiedziska 336,55 ha
Lednicki Park Krajobrazowy utworzono w celu ochrony przyrody i unikatowych ziemi wokół Jeziora Lednickiego, będących kolebką państwa polskiego. Jest to pierwszy park krajobrazowy o charakterze etnograficznym utworzony w Wielkopolsce. O jego powołaniu zadecydowały odkrycia archeologiczne. Były one prowadzone już w XIX wieku, jednak dopiero w latach 80-tych XX wieku doszło do znaczących odkryć nad Jeziorem Lednickim. Odkrycie palatium (pałacu książęcego) połączonego z kaplicą-baptysterium, kościoła grodowego oraz mostów i urządzeń obronnych powiązano z latami 60-tymi X wieku. Dalsze odkrycia w postaci dwóch basenów chrzcielnych pozwoliło na wysnucie hipotezy przez historyków, że właśnie tu, na Ostrowie Lednickim Mieszko I wraz ze swoim dworem przyjął chrzest. Krajobraz Parku, ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie, tworzą równiny morenowe z pagórkami morenowymi i jeziorami polodowcowymi: Lednickim, Głębokim, Sławno, Bachorce i Linie. Największą atrakcję Parku stanowi Jezioro Lednickie. Jest to rozciągające się południkowo jezioro rynnowe z czterema wyspami i z zachowanymi śladami przeszłości, będące jednocześnie największym jeziorem w Parku. Stanowi ono ostoję ptactwa wodnego. Wokół Jeziora Lednickiego, utworzono skansen ukazujący układ typowej XIX-wiecznej wsi wielkopolskiej - owalnicy. W wyniku intensywnego osadnictwa (począwszy od wczesnego średniowiecza) obszar Parku został niemal całkowicie odlesiony. W Parku przeważają równinne pola uprawne z rzędami wierzb, rosnących wzdłuż miedz i rowów. Lasy o silnie zmienionej strukturze gatunkowej drzewostanów zajmują niewielki obszar - 18 % powierzchni i występują w północnej części Parku na niewielkim obszarze, o bardziej urozmaiconej rzeźbie terenu. Florę Parku cechuje duże bogactwo. Występuje tu ok. 520 gatunków dziko rosnących roślin naczyniowych, w tym 5 gatunków objętych ochroną całkowitą oraz 9-ochroną częściową. W Parku dotychczas szczegółowo zinwentaryzowano jedynie ptaki, z których 99 gatunków objętych jest ochroną całkowitą natomiast 13 gatunków objętych jest ochroną częściową (dwa z nich: bąk i gągoł należą do grupy gatunków zagrożonych wyginięciem).Na terenie Parku usytuowanych jest 25 pomników przyrody - drzew. Powierzchnię parku formuje falista wysoczyzna morenowa wyniesiona od 110 do 115 m.n.p.m. Od strony południowej przylegają niewielkich rozmiarów obszary sandrowe. Wysoczyzna morenowa została poprzecinana subglacjalnymi rynnami przeważnie o południkowym przebiegu i licznymi węższymi wklęsłościami. Wklęsłe rynny zajmują jeziora, a mniejsze wklęsłości wypełnione zostały osadami limmicznymi i torfowymi. Centralne położenie zajmuje Jezioro Lednica o powierzchni lustra wody 339,1 ha, leży na wysokości 109,8 m npm. Maksymalna szerokość jeziora dochodzi do 825 m., a głębokość 15,1 m. Jezioro Lednica posiada cztery wyspy o łącznej pow. 9,70 ha. Na największej z nich Ostrowie Lednickim o pow. 7 ha znajdują się cenne zabytki kultury materialnej i duchowej tego okresu. Kilka mniejszych jezior wypełnia odgałęzienie rynien odchodzących od rynny Jeziora Lednica na zachód (J. Skrzetuszewskie, J. Głębokie, J. Sławno) i na północ (J. Linie, J. Bakorce, J. Kamionek). Przez teren Lednickiego Parku Krajobrazowego przechodzi topograficzny dział wody III rzędu, oddzielający od J. Lednica wszystkie pozostałe wyżej wymienione jeziora. Do Jeziora Lednica wpada kilka niewielkich cieków wodnych tworzących zlewnię o pow. 38,4 km2 . W południowym krańcu J. Lednica bierze początek niewielka rzeczka Główna, która w Poznaniu wpada do Warty. Największe powierzchnie pokrywy glebowej Lednickiego Parku Krajobrazowego zajmują ziemie właściwe i zdegradowane, gleby płowe właściwe i oglejone oraz gleby brunatne. Mniejsze powierzchnie pokrywają gleby murszowe, torfowe i początkowego stadium rozwoju. Pod względem klimatycznym omawiany teren zajmuje pośrednią pozycję pomiędzy malejącymi wpływami klimatu o cechach subatlantyckich i subkontynentalnych. To usytuowanie znajduje swoje odzwierciedlenie w rozmieszczeniu roślin. Lednicki Park Krajobrazowy leży poza północną granicą świerka pospolitego i jodły pospolitej, poza obrębem zwartego zasięgu buka zwyczajnego, cisa pospolitego, modrzewia europejskiego oraz klona jawora, poza wschodnią granicą kwitnącego bluszczu oraz zachodnią granicą trzmieliny brodawkowatej. Badania przeprowadzone przez naukowców na terenie Lednickiego Parku Krajobrazowego wykazały występowanie w kilku miejscach flory kopalnej reprezentowanej przez florę dyrasową (nazwa od tundry krzewinkowej Dyras octopetala – dębik ośmiopłatkowy). Podczas penetracji Jeziora Lednica na głębokości 9,95 – 10,10 m. od powierzchni wody, w części spągowej w warstwie zapiaszczonych mułków natrafiono na: liście, łuski, pączki tundrowych wierzb o krzewinkowym wzroście Salix herbacea, Salix polaris, liście Dyras octopetala oraz liście i łuski tundrowej brzozy karłowatej Betula nana, a także liczną roślinność wodną. W wyniku dokonanych badań palinologicznych stwierdzono, że na terenie Lednickiego Parku Krajobrazowego w okresie interstadialnego kompleksu BØlling-AllerØd występowały borealne lasy sosnowo-brzozowe, a później lasy sosnowe. W młodszym dyrasie, w wyniku zimnego i suchego klimatu nastąpiło przerzedzenie borealnych lasów i rozwój stepowych roślin światłożądnych (Artemisia, Ephedra distachya) oraz zarośli jałowca. Na początku lat dziewiećdziesiątnych rozpoczęto, pod kierownictwem prof. Kazimierza Tobolskiego, prace inwentaryzacyjne zasobów przyrodniczych w celu rozpoznania potrzeb ochrony (konieczność sporządzenia planu ochrony Lednickiego Parku Krajobrazowego) oraz jako podkład do interpretacji wcześniejszych wyników badań paleobotanicznych. W wyniku przeprowadzonych badań sporządzono tymczasową listę zawierającą 528 gatunków co stanowi 30% flory Wielkopolski. Wśród licznie reprezentowanej flory wiele gatunków objętych jest ochroną prawną m.in.: bluszcz pospolity (Hedera helix), lilia złotogłów (Lilium martagon), grążel żółty (Nuphar lutea), grzybień biały (Nymphaea alba) i sasanka łąkowa (Pulsatilla pratensis). Częściowej ochronie podlegają następujące gatunki: kopytnik pospolity (Asarum europeum), konwalia majowa (Convallaria majalis), kocanki piaskowe (Helichrysum avenarium), pierwiosnka lekarska (Primula officinalis) oraz kalina koralowa (Viburnum opulus). Na szczególną uwagę, w tym rolniczym krajobrazie zasługuje rośliny leśno-zaroślowe reprezentowane przez czerniec gronkowy (Actea picata), kokorycz pusta (Corydalis cara), niecierpek pospolity (Impatiens noli-tangere). Warto również podkreślić występowanie wielu interesujących roślin synantropijnych, towarzyszących od wieków działalności człowieka, chodzi tu głównie o gatunki takie jak: ostróżka polna (Consolida regalis), rumianek pospolity (Chamomilla recutita) i skrytek polny (Aphanes arvensis). Równocześnie z prowadzonymi badaniami flory Lednickiego Parku Krajobrazowego przeprowadzono inwentaryzację ptaków. Stwierdzono występowanie na terenie parku 115 gatunków ptaków z czego 103 to gatunki lęgowe i 4 gatunki prawdopodobnie lęgowe (gnieżdżenie nie zostało w pełni udokumentowane). Ptaki lęgowe stanowią 43% ogólnej liczby ptaków gnieżdżących się aktualnie w Polsce. Dużą rolę odgrywają wyspy położone na J. Lednickim, które są wolne od penetracji człowieka i stanowią idealne miejsca lęgowe dla ptactwa wodnego. Poza trzema gatunkami tj. sroką, gawronem i wroną siwą, wszystkie gatunki podlegają ochronie, bądź całorocznej (99 gatunków), bądź okresowej (13 gatunków). Te ostatnie gatunki to gatunki łowne mające w porze lęgowej kilkunastomiesięczny okres ochronny. Tak bogatą ilość przedstawicieli awifauny spowodowane jest rozległą agrocenozą parku i korzystnymi warunkami lęgowymi. Spośród ciekawych przedstawicieli środowiska polnego należy zaliczyć dwa gatunki trznadli: ortolana i potrzeszcza. Na terenie parku gnieżdżą się coraz rzadsze kuropatwy i przepiórki oraz zagrożone wyginięciem czajki, remizy, podróżniczek, dziewonie i bąki. Wśród śródleśnych drzewostanów sosnowych gnieżdżą się gatunki małych sokołów: kobuz i pustułka, których liczebność w Wielkopolsce sukcesywnie ulega zmniejszeniu. W celu zachowania tak bogatej flory i awifauny należy zadbać o jak najlepsze zabezpieczenia trwających biotopów i siedlisk, jak również dążyć do odbudowy terenów zabagnionych stanowiących miejsca rozrodu i występowania ciekawych taksonów i przedstawicieli ptactwa. Udostępnienie terenu Lednickiego Parku Krajobrazowego do ruchu turystyczno- rekreacyjnego wiąże się z istotnymi zagrożeniami dla ekosystemów i biocenoz na obszarach szczególnie uczęszczanych. Dlatego też udostępnianie społeczeństwu terenów wybitnie cennych powinno dobywać się w ten sposób by nie prowadzić do zubożenia różnorodności świata organizmów żywych, ani do niepożądanych przekształceń strukturalno- funkcjonalnych. Mając na uwadze ww. cele Lednicki Park Krajobrazowy przy współpracy Nadleśnictwa Gniezno i lokalnych samorządów zorganizował ścieżkę przyrodniczą o długości 7 km na trasie Waliszewo-Dziećmiarki-Kamionek-Waliszewo.
Rezerwaty przyrody
Na terenie powiatu gnieźnieńskiego zlokalizowane są dwa rezerwaty przyrody tj. Bielawy” koło Goranina oraz „Wiązy” w Nowym Lesie
Rezerwat „Bielawy”
Rezerwat „Bielawy” został utworzony w dniu 5 listopada 1954 r. na podstawie zarządzenia nr 254 Ministra Leśnictwa ogłoszonego w Monitorze Polskim nr 114 poz. 1639 z 1954 r. Utworzono w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu liściastego o charakterze zespołu naturalnego z udziałem dębu, jesiona, grabu, wiązu i modrzewia polskiego. Organem zarządzającym rezerwatem jest Nadleśnictwo Czerniejewo z siedzibą Głożyna - Czerniejewo (odległość od rezerwatu 9 km), Leśnictwo Linery oddalonego od rezerwatu 4 km. Nadzór nad rezerwatem z ramienia Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu sprawuje Wojewódzki Konserwator Przyrody, a czynności ochronne spełniają funkcjonariusze Straży Leśnej Nadleśnictwa Czerniejewo. Cała powierzchnia rezerwatu stanowi jeden kompleks o ogólnej powierzchni 20,01 ha i znajduje się w stanie posiadania Nadleśnictwa Czerniejewo. Rezerwat zabezpieczony jest otuliną obejmującą przyległe drzewostany w oddziałach: 86 g, 87 c, d, h, i oraz 88 d, i, k, l. Przedmiotem ochrony w rezerwacie „Bielawy” jest fragment lasu liściastego o charakterze zbiorowiska naturalnego, zbiorowiska rzadko spotykanego w regionie. W rezerwacie realizowane są zarówno cele naukowe jak i dydaktyczne. W przeciągu ostatnich kilkunastu lat przeprowadzano badania naukowe przez kadrę pedagogiczną oraz studentów wyższych uczelni (Akademia Rolnicza w Poznaniu, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) pod kątem rozpoznania siedliska, różnorodności runa leśnego oraz zależności i współistnienia biocenoz występujących na terenie rezerwatu. Do jednych z osobliwości tego rezerwatu należy zaliczyć występowanie grądu o charakterze grądu wysokiego i grądu niskiego z naturalnym drzewostanem dębowym i domieszką wielu gatunków liściastych oraz w pełni wykształconym runem o składzie florystycznym typowym dla wszystkich syntaksonów klasy Querco-Fagetea. Na terenie rezerwatu „Bielawy” (w części południowo–zachodniej) zinwentaryzowano 11 egzemplarzy modrzewia polskiego (Larix polonica) o okazałych rozmiarach. Z innych osobliwości przyrodniczych występuje w rezerwacie kilka stanowisk, rzadkiej na tym terenie perłówki jednokwiatowej (Melica uniflora) oraz zasiedlone gniazdo bociana czarnego na okazałej sośnie w północno-zachodnim krańcu rezerwatu.
100 95 90 80 70 60 Js I kl. w.
50 Js II kl. w. /%/ 40 Db VI i st. kl. w. 30 20 10 2 3 0 1 Gatunki panujące
Rys. Nr 1. Skład gatunkowy drzewostanu na terenie rezerwatu „Bielawy”
Wielokrotnie w rezerwacie „Bielawy” odbywały się spotkania ekologów, miłośników przyrody, a przede wszystkim młodzieży z okolicznych szkół podstawowych i średnich z gospodarzami terenu – pracownikami Nadleśnictwa Czerniejewo, na których omawiano i pogłębiano wiedzę przyrodniczą .
Pomniki przyrody
Na terenie powiatu gnieźnieńskiego wyznaczono i dokonano pomiarów 372 tworów przyrody zasługujących na objęcie ochroną prawną, w znaczącej części w formie drzew pomnikowych. Przy klasyfikowaniu poszczególnych egzemplarzy do miana pomnika przyrody nie zawsze kierowano się minimalnym wymiarem obwodu jakie drzewo musi uzyskać by otrzymać statut pomnika, ale za objęciem ochroną niekiedy przemawiały takie względy jak: rzadkość występowania gatunku, majestatyczny pokrój drzewa, bądź jego wyjątkowa lokalizacja. Spośród pomników przyrody najwięcej przypada na pojedyncze drzewa 125 szt., następnie na grupy drzew 6 szt. (81 szt. drzew), aleje 2 szt. (165 szt. drzew) i głazy narzutowe 1 szt. Na podstawie inwentaryzacji pomników przyrody jaką co roku przeprowadza Starostwo na terenie swojego działania, można pokusić się o sporządzenie zestawienia ilości poszczególnych tworów przyrody objętych ochroną według gmin.
Pomniki przyrody w gminach powiatu gnieźnieńskiego
Na terenie powiatu gnieźnieńskiego pomniki przyrody to zazwyczaj pojedyncze sędziwe drzewa, o okazałych rozmiarach stanowiące szczególną wartość kulturową, naukową, historyczno – pomnikową i krajobrazową. Ochroną prawną objęto egzemplarze reprezentujące dziewiętnaście różnych gatunków drzew. Większość stanowią dęby szypułkowe (234 szt.) i lipy drobnolistne (72 szt.). Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela
Tabela Nr 3. Ilość pomników przyrody w poszczególnych gminach Gminy
Gatunek Razem
Czerniejewo Gniezno Kiszkowo Kłecko Mieleszyn Łubowo Trzemeszno Witkowo Kasztanowiec 1 1 2 Lipa drobn. 3 3 3 1 62 72 Lipa szerok. 2 1 2 5 Jabłoń 2 2 Jesion 4 3 4 11 Wiąz szyp. 2 2 5 1 10 Robinia 1 1 Platan 1 1 Dąb szypułk. 139 12 3 13 1 3 63 234 Dąb b.szypułk. 1 1 Grusza 1 1 Buk zwyczajny 2 2 Sosna cz. 1 1 Sosna zw. 1 1 Sosna wej. 1 1 Świerk posp. 1 1 Żywotnik 1 1 Wierzba 2 2 Trzmielina 1 1 Topola 7 5 9 21 Klon 1 1 OGÓŁEM 140 14 26 18 21 3 78 72 372
Z inicjatywy powiatu gnieźnieńskiego oraz działających na terenie powiatu organizacji zajmujących się szeroko pojętą ochroną przyrody (Nadleśnictwo Gniezno, Lednicki Park Krajobrazowy, ruchy ekologiczne itp.), w 2000 roku z mocy Rozporządzenia Wojewody Wielkopolskiego Nr 8/2000 z dnia 12 września 2000 r. (Dz.U.Woj. wielkopolskiego Nr 63, poz. 837 z dnia 26.IX. 2002 r.) objęto ochroną 31 sztuk drzew uznając je za pomniki przyrody. Najwięcej, bo aż 16 egzemplarzy rośnie na terenie Gminy Czerniejewo, głównie na terenie parku przypałacowego w Czerniejewie, 8 szt. w gm. Kiszkowo, 5 szt. w gm. Mieleszyn i 2 szt. rosną na terenie gm. Łubowo. Do ciekawostek należy głaz narzutowy zlokalizowany we wsi Sokolniki na terenie gminy Mieleszyn. Ten ogromny kamień najprawdopodobniej został pozostawiony przez ustępujący lodowiec podczas ostatniego zlodowacenia. Jest to jedyny przedstawiciel głazów narzutowych jaki występuje na terenie powiatu gnieźnińskiego i jaki został otoczony ochroną prawną w formie pomnika przyrody. Niektóre pomniki przyrody zlokalizowane są w miejscach upamiętniających rocznicę zwycięskich bitew w walkach o niepodległość Polski, przypominają ważne wydarzenia kulturalne i historyczne - w ten sposób honorując wysiłek lokalnej społeczności. Drzewa rosnące pojedynczo na granicach pole – las oraz na miedzach pomiędzy rolami tworzą dodatkowe walory krajobrazowe w znaczący sposób ubogacając środowisko przyrodnicze.
Użytki ekologiczne
Użytki ekologiczne, tworzone głównie z inicjatywy gmin i nadleśnictw są obok pomników przyrody szczególnie liczną formą ochrony przyrody. Cenna inicjatywa to utworzenie użytków ekologicznych na powierzchni około 100 ha po nieudanej inwestycji stawów rybnych znajdujących się na terenie gminy Kiszkowo. W wyniku porozumienia pomiędzy AWRSP w Poznaniu i organizacją ekologiczną „Salamandra” oraz Zespołem Parków Krajobrazowych w Poznaniu, Starostwo Powiatowe w Gnieźnie wydało decyzję wodno-prawną zezwalającą na wykorzystanie terenu w celach ochrony miejsc lęgu i rozrodu awifauny. Jest to doskonały przykład współpracy różnych instytucji i organizacji pozarządowych w wspieraniu działań na rzecz ochrony przyrody. W ramach dotychczasowej współpracy wyżej wymienionych a także i innych instytucji dotychczas posadzono kilka tysięcy drzew i krzewów, zamontowano skrzynki dla kaczek i wykonano skarpy dla jaskółek brzegówek. W najbliższych planach przewiduje się zbudowanie wieży widokowej z miejscem parkingowym. Powyższy użytek to doskonała ostoja przyrody na 120 ha terenu . Ostoja jest doskonałym miejscem dla ptaków. Zaobserwowano tu około 180 ich gatunków. Zaobserwowano między innymi ptaki które bardzo rzadko goszczą w naszym kraju jak niewielka gęś bernikla białolica, czy też pelikana różowego oraz występującą w Azji czajkę towarzyską . Największą sensacją było jednak pojawienie się łabędzia czarnego. Powyższy użytek będzie wymagał w najbliższych latach ciągłego stopniowego dosadzania drzew i krzewów oraz wykonywania innych prac w celu stwarzania coraz korzystniejszych warunków dla roślinności wodno-błotnej oraz zwierząt związanych z tym środowiskiem. Najnowszą inicjatywą jest utworzenie użytku ekologicznego na powierzchni 46,60 ha w gminie Witkowo obejmujące Jezioro Czarne.Jest teren całkowicie zabagniony z doskonałą ostoją dla ptactwa wodnego.
Inne zasoby cenne pod względem przyrodniczym
Parki miejskie i wiejskie
Na obszarze powiatu gnieżnieńskiego znajdują się liczne obiekty zieleni urządzonej w postaci zabytkowych parków podworskich oraz parków wiejskich. Parki znajdują się w następujących miejscowościach:
- Gniezno miasto – 6 parków: XX lecia, Jordanowski, Park Miejski, Park Łazienki, Park Kościuszki, Park Piastowski otoczenie Jeziora Jelonek - Gniezno gm – 5 parków: Łabiszynek, Zdziechowa, Strzyżewo - Czerniejewo – 5 parków: Żydowo, Czerniejewo, Szczytniki Czerniejewskie, Czeluścin, Kosmowo. - Kiszkowo - 1 park: Puszcza Zielonka - Kłecko - Działyń, Zakrzewo - Mieleszyn - Karniszewo, Dziadkowo, Popowo Ignacewo, Przysieka - Niechanowo – 5 parków: Niechanowo, Mierzewo, Jelitowo, Arcugowo, Czechowo - Trzemeszno –8 Brzozówiec, Kaszuby, Kruchowo, Lubiń, Ostrowite, Płaczkowo, Szydłowo, Święte - Witkowo – 6 parki: Kołaczkowo, Jaworowo, Odrowąż , Skorzęcin, Czajki,Małachowo.
Parki te wpisane są do rejestru zabytków i podlegają ochronie prawnej na mocy przepisów o ochronie dóbr kultury. Parki poza znaczeniem historycznym pełnią też ważną funkcję ekologiczną wzbogacając i urozmaicając środowisko przyrodnicze, są często jedynymi enklawami zielem na bezleśnych obszarach wysoczyzny morenowej. Ponadto ochronie przed degradacją podlegają ciągi szpalerowe drzew wzdłuż dróg głównie ze względu na funkcję krajobrazową i wiatrochronną. Parki poza znaczeniem historycznym pełnią też ważną funkcję ekologiczną wzbogacając i urozmaicając środowisko przyrodnicze, są często jedynymi enklawami zieleni na bezleśnych obszarach wysoczyzny morenowej. Ochrona parków polega na: zakazie dokonywania wszelkich zmian naruszających układ przestrzenny parku, zakazie wznoszenia na terenie parku budowli i wykonywania robót szkodliwych dla parku, niezbędnej pielęgnacji roślinności i urządzeń parkowych. Niestety parki w większości są zaniedbane, niekiedy wręcz zdewastowane, mają nieczytelny układ przestrzenny, nie funkcjonujący układ wodny i zaniedbany drzewostan, wymagają rewaloryzacji i fachowej pielęgnacji. Ochronie przed degradacją podlegają ciągi szpalerowe drzew wzdłuż dróg głównie ze względu na funkcję krajobrazową i wiatrochronną. Zieleń urządzona w mieście. Zieleń urządzona pełni w ośrodkach miejskich bardzo ważną rolę, jako integralny element współczesnych miast i osiedli. Zieleń miejska pełni wiele funkcji; najważniejsze to funkcje sanitarno-higieniczne, biologiczne, dekoracyjne, dydaktyczno-wychowawcze oraz gospodarcze. Zieleń urządzoną możemy podzielić na 5 zasadniczych kategorii, które z kolei dzielą się na rodzaje: 120. tereny zieleni otwartej: parki spacerowo-wypoczynkowe, zieleńce, bulwary i promenady, 121. tereny zieleni specjalnego przeznaczenia: pasy zieleni izolacyjnej, zieleń przydrożna, ogrody działkowe, cmentarze, parki i ogrody zabytkowe, 122. tereny zieleni towarzyszące różnym obiektom: zabudowie osiedlowej, indywidualnej, obiektom usługowym, handlowym itp., 123. tereny gospodarki ogrodniczej, rolnej i leśnej 124. tereny zieleni wypoczynkowo-wycieczkowe i turystyczne: ośrodki wypoczynkowe, lasy komunalne. Poszczególne kategorie i rodzaje zieleni urządzonej określają, więc niejako ich funkcje w aglomeracjach miejskich i dają podstawy do przeprowadzenia inwentaryzacji tych terenów, wykorzystywanej do celów gospodarczych i statystycznych. W Gnieźnie zieleń miejska zajmuje ok. 100 ha powierzchni miasta. Występują następujące rodzaje terenów zieleni: 125. parki [1] Park Miejski – powierzchnia 13,86 ha [2] Park Kościuszki – powierzchnia 2,13 ha [3] Park XX – lecia – powierzchnia 4,15 ha [4] Park Piastowski – powierzchnia 9,12 ha [5] Park XV – lecia 14,72 ha [6] Park Las Dalki – powierzchnia 8 ha 126. ogrody działkowe - powierzchnia ok. 164,00 ha (49,3 % udziału w terenach zieleni miejskiej) 127. zieleń osiedlowa 128. zieleńce miejskie – powierzchnia 5,05 ha ul. Łaskiego (przy Katedrze), ul. Żwirki i Wigury – Pomnik Harcerza, ul. Mickiewicza – Chrobrego (przy teatrze), ul. Chrobrego – Łubińskiego (Pomnik św. Wojeciecha), ul. Lecha, ul. Św Jana – Grzybowo, ul. 3 maja – Bł. Jolenty, ul. Św. Wawrzyńca, ul. Witkowska – Wrzesińska, ul. Poznańska (przy cmentarzu św. Piotra), ul. Mickiewicza (Olszynka), ul. Czarneckiego, ul. 3 maja – Grzybowo, Dolina Pojednania, Zielony Rynek 129. zieleń przyuliczna - powierzchnia ok. 24 ha (tj. 124 ulice zadrzewiono ponad 2900 szt. drzew w różnym wieku)
W ramach wymienionego podziału wyróżnić można dodatkowo: tereny zieleni obiektów sportowych (kąpieliska miejskie, stadion miejski), cmentarze, zieleńce miejskie, ogródki przydomowe, tereny zieleni wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego, ogrodnictwa, tereny zieleni o ograniczonej dostępności ogrody szkół, przedsiębiorstw, szpitali lub sakralne). Tereny zieleni w Gnieźnie, jak w każdym mieście, są elementem zagospodarowania o szczególnej roli i funkcji. Ta ich szczególność w przypadku Gniezna wynika z następujących czynników: uprzemysłowienia miasta, obecności dużego węzła kolejowego. Tereny zielone są też bardzo ważne w zakresie: kształtu architektonicznego miasta, panoram widokowych, walorów krajobrazowo-estetycznych wewnątrz miasta, topoklimatu, bioklimatu i warunków higienicznych miasta.
Inne obszary przyrodniczo cenne proponowane do ochrony (szczególnej jako użytki ekologiczne, zespół przyrodniczo-krajobrazowy, stanowiska gatunków roślin chronionych, ostoje ptaków wodno-błotnych)
Z danych Nadleśnictwa Gniezno na terenie powiatu gnieźnieńskiego występują następujące gatunki roślin i zwierząt podlegających ochronie
Rośliny naczyniowe Gatunki roślin podlegające ochronie ścisłej: - Lilia złotogłów (Lilium martagon), - Naparstnica purpurowa {Digitalis purpurea), - Listeria jajowata (Listera ovata), - Widłak spłaszczony (Lycopodium complanatum), - Widłak jałowcowaty (Lycopodium davatum).
Gatunki roślin podlegające ochronie częściowej: - Porzeczka czarna (Ribes nigrum), - Kruszyna pospolita (Frangula alnus) - Pierwiosnka wyniosła (Primula elatior), - Marzanka wonna (Galium odoratum), - Konwalia majowa (Convallaria maiaUs).
Gatunki roślin rzadkich: - Gruszyczka okrągłolistna (Pyrola rotundifolia), - Kokoryczka wielkokwiatowa (Polygonatum multiflorum), - kokoryczka wonna (Polygonatum odoratum), - Zawilec gajowy (Anemone nemorosa), - Niecierpek pospolity (Impatięns noli-tangere), - Perłówka zwisła (Melica nutans), - Pajęcznica gałęzista (Anthericum ramosum), - Gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), - Kozłek lekarski {Yaleriana officinalis).
Fauna Ptaki Na obszarze Nadleśnictwa Gniezno nie stwierdzono miejsc gniazdowania i stałego obywania zwierząt gatunków chronionych. Z rzadkich gatunków chronionych czasowo obywających i pojawiających się na terenie nadleśnictwa zaobserwowano: bociana mego, orła bielika, czaplę siwą, myszołowa, błotniaka stawowego. Z innych chronionych ptaków gniazdujących i występujących dość pospolicie zaobserwowano: wrony siwe, wrony, kruki, dzięcioły, kukułki, sowy, gęsi, kaczki, jastrzębie, sokoły, gołębie, żurawie, łabędzie. Ssaki Z chronionych ssaków zaobserwowano na terenie Nadleśnictwa mniej lub bardziej pospolicie, także bez lokalizacji: wydry, jeże, krety, ryjówki, nietoperze, wiewiórki. Z innych przedstawicieli fauny objętych ochroną można wymienić: - z gadów: jaszczurki, padalce, zaskrońce - z płazów: ropuchy, kumaki, żaby, rzekotki drzewne, grzebiuszki ziemne.
3.1.1.4. Korytarze ekologiczne, doliny rzeczne, obszary wodno-błotne
Zgodnie z Koncepcją Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET – Polska z 1995 r. Sieć ma tworzyć spójny przestrzennie system obszarów, których walory przyrodnicze mają najwyższą rangę krajową i międzynarodową, Poszczególne obszary włączone do systemu odznacza znaczny udział dobrze zachowanych systemów naturalnych, seminaturalnych i obszarów ekstensywnie użytkowanych (ogromne znaczenie ma tu racjonalne gospodarowanie człowieka). Ponadto są one wzajemnie zintegrowane funkcjonalnie i przestrzennie siecią powiązań przyrodniczych (korytarze ekologiczne).
Obszary chronionego krajobrazu stanowią układ przestrzenny wzajemnie uzupełniających się form ochrony przyrody, łączonych korytarzami ekologicznymi . Wg ustawy o ochronie przyrody jest to obszar chroniony niezabudowany umożliwiający migracje roślin i zwierząt. Nie zawsze termin ten odnosi się do obszarów chronionych – korytarz ekologiczny można również definiować jako pas terenu, różniący się od otoczenia i spełniający funkcje łącznikowe pomiędzy podobnymi siedliskami. Funkcje te polegają na tworzeniu warunków migracji roślin i zwierząt.
3.1.1.5. Problemy ochrony rzadkich gatunków roślin i zwierząt (miejsca lęgowe, miejsca postoju podczas przelotów, miejsca zimowania, przejścia pod drogami i autostradami)
Na terytorium powiatu prawie cała powierzchnia uległa na przestrzeni czasu trwałym zmianom antropopresyjnym. Wynika to z zagospodarowania obszaru głównie dla potrzeb rolniczych oraz rozwoju miejscowości. Elementy przyrody na tych terenach nie odbiegają od charakterystycznych dla osiedli ludzkich o mniej lub bardziej rozproszonej zabudowie. Roślinność ogranicza się, poza zwartymi kompleksami zielonymi, jak np. tereny parkowe, do nasadzeń drzewami oraz krzewami owocowymi i ozdobnymi, czy uprawą ogródków przydomowych z rabatami kwiatowymi, warzywami i trawnikami. Świat zwierzęcy to zestaw typowych dla tego rodzaju biocenoz przedstawicieli fauny, w tym zwierzęta udomowione utrzymywane w ramach chowu i hodowli. Prawie 75 % powierzchni omawianego obszaru to grunty użytkowane rolniczo. W większości na tych terenach uprawia się rośliny użytkowe jednoroczne, jak zboża, kukurydzę, okopowe czy przemysłowe (rzepak), rzadziej wieloletnie uprawy paszowe (koniczyna, lucerna) i w nielicznych przypadkach owoce i warzywa. Stosowanie nawozów sztucznych oraz chemicznych środków ochrony roślin, jak i często jednostronny sposób użytkowania gruntów w znaczącym stopniu zmieniły naturalny charakter tych obszarów. Paranaturalne warunki rozwoju roślinności stwarzają trwałe użytki zielone, tj. łąki i pastwiska. Działalność na tych obszarach jest zbliżona do gospodarki ekstensywnej, co stwarza dogodne warunki do życia roślin charakterystycznych dla naszej strefy geograficzno- klimatycznej. Podstawową roślinnością trwałych użytków zielonych są trawy, jak: kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, kupkówka łąkowa, życica wielokwiatowa, wyczyniec łąkowy, rajgras wyniosły, stokłosa wyniosła oraz motylkowe: koniczyna czerwona, biała, lucerna chmielowa i inne, a także zioła mające właściwości terapeutyczne, jak: krwawnik, mniszek, kminek, macierzanka, marchew łąkowa, przewrotnik, babka lancetowata, szałwia, dziurawiec, mięta, rdest ptasi, pasternak, stokrotka. Na stanowiskach podmokłych, często zaniedbanych, rozprzestrzeniają się turzyca, wełnianka i sity. Na polach, łąkach, pastwiskach, a szczególnie na brzegach cieków wodnych, napotka się kępy drzew, najczęściej liściastych o charakterze naturalnym (grunty zadrzewione), stanowiące miejsca bytowania dla mniejszych i większych przedstawicieli świata zwierząt. Tereny te wraz z obszarami parkowymi w miastach i na wsiach powiatu ujęte w ewidencji. Nieużytki i tereny inne stanowią na terytorium powiatu około 16,7 % powierzchni. W tej grupie obszarów największe zmiany nastąpiły w miejscach poboru kopalin (żwirów, pospółki itp). Pozostałe grunty, zaewidencjonowane jako nieużytki, to tereny nieprzydatne rolniczo, ale jako obszary o niskim wpływie antropopresji stwarzają dogodne warunki do rozwoju wielu przedstawicieli przyrody ożywionej w formach naturalnych. Rolnicza działalność człowieka, przeznaczenie znacznych areałów powierzchni pod uprawę roli jak i rozwój hodowli zwierząt gospodarskich spowodował ograniczenie naturalnych siedlisk świata zwierzęcego. Stały postęp technologiczny w produkcji roślinnej (nawozy sztuczne, chemiczne środki ochrony roślin, mechanizacja, itp.), a także w produkcji zwierzęcej (chów fermowy, zmiany żywieniowe, działania na poziomie genetycznym, itp.) przyczyniły się, że analizowane obszary w dużym stopniu odbiegają od pierwotnych warunków środowiskowych. Brak pełnej inwentaryzacji nie pozwala na szczegółową analizę florystyczną. Brak pełnych badań zoologicznych uniemożliwia dokonanie ogólnej nawet charakterystyki faunistycznej. Specjalne działania związane z ochroną rzadkich gatunków na terenie powiatu nie są prowadzone. Ochronie tej sprzyjają pośrednio działania ochronne prowadzone przez nadleśnictwa oraz ochrona prowadzona na terenie parku krajobrazowego.
Przyczyny zagrożeń flory. Przemiany zachodzące w szacie roślinnej pod wpływem człowieka stają się coraz intensywniejsze - jest to jeden wielki proces, który określa się mianem synantropizacji. Wyrazem tych przemian są: - ubożenia taksonów rodzimych; - przemieszczanie się gatunków na siedliska wytworzone przez człowieka; - wzbogacanie flory o gatunki obcego pochodzenia.
Zmiany w szacie roślinnej na obszarze powiatu uwidaczniają się w: - rozpadzie dawniej istniejących zbiorowisk polnych i łąkowych; - zaniku niewielkich powierzchni roślinności naturalnej - nadwodnej, błotnej, zaroślowej i leśnej; - ustępowaniu rodzimych gatunków roślin; - przemieszczaniu się gatunków roślin na siedliska nietypowe dla danego taksonu.
Przyczynami tych zmian są: - dzikie wysypiska odpadów, które powodują zmianę siedliska a w następstwie przekształcenie roślinności; - zamiana łąk kośnych i pól na monokultury roślin pastewnych i zbożowych; - wypalanie, osuszanie, skażenie powietrza, wód i gleby oraz eutrofizacja nielicznych cieków wodnych; - niszczenie siedlisk przez ich zamianę na tereny zamieszkałe, drogi i inne urządzenia.
3.1.1.6. Problem pozyskiwania zasobów przyrodniczych z ich naturalnych siedlisk
Brak danych na temat pozyskiwania surowców roślinnych ze stanu dzikiego dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego.
3.1.1.7. Stan świadomości ekologicznej mieszkańców
Istniejące zagrożenia przyrody, np. wypalanie i przyczyny występujących zmian w szacie roślinnej, bezpośrednio wskazują na bardzo niewielki stan świadomości mieszkańców na temat potrzeb i zasad ochrony przyrody. Stan ten w niczym nie odbiega od pozostałych terenów naszego kraju.
3.1.1.8. Problematyka ochrony przyrody w planach zagospodarowania przestrzennego (zasady budowy płotów i podmurówek, zieleń ochronna, historyczne założenia urbanistyczne, stanowiska archeologiczne)
Problematyka ochrony przyrody w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego traktowana jest marginalnie. Ogranicza się ona na ogół do podstawowych stwierdzeń lub pobieżnej inwentaryzacji pojedynczych tworów przyrody lub zaznaczenia na mapie planu korytarza ekologicznego lub granic formy ochrony przyrody. Brak jakiejkolwiek pogłębionej analizy w prognozach oddziaływania na środowisko, wykonywanych dla potrzeb planów. Brak jest także opracowań ekofizjograficznych. Zespoły planistyczne wykonujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego z konieczności nie mogą wykorzystywać szczegółowych danych inwentaryzacyjnych z powodu ich braku. Brak jest także najczęściej w takich zespołach przyrodników; plany wykonywane są przez urbanistów, pomijających często pełną problematykę ochrony przyrody. Plany nie zawsze we właściwy sposób przedstawiają problematykę leśną; brak jest także wyznaczenia gruntów porolnych przeznaczonych do zalesień.
3.1.2. Przewidywane kierunki zmian
Należy przewidywać, że niezadawalający stan ochrony przyrody, będzie się pogłębiał o ile nie zostaną na ten cel przeznaczone znaczne środki finansowe i o ile nie uzyska on pełnej akceptacji społecznej. Pogłębiać będą się negatywne zmiany krajobrazowe oraz następować będzie spadek różnorodności biologicznej. Procesy te zachodzą bowiem bardzo intensywnie, a ich powstrzymanie jest już w wielu przypadkach, np. na terenach rolniczych, niemożliwe.
3.1.3. Przyjęte cele i priorytety
Niezbędne jest: - wzmożenie ochrony obiektów objętych już ochroną prawną; - ograniczenie procesów urbanizacyjnych w pobliżu obszarów przyrodniczocennych (ograniczenie zabudowywania terenu); - wykonanie pełnej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie wszystkich gmin powiatu; - wykonanie inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie i objęcie ich ochroną; - przygotowanie i wdrożenie programów edukacyjnych dotyczących ochrony przyrody (np. we współpracy z nadleśnictwami, Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego, organizacjami ekologicznymi) skierowanych do różnych odbiorców.
3.1.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych Różnorodność biologiczna Polski Różnorodność biologiczna kraju należy do najbogatszych w Europie. Decydują o tym zarówno dogodne warunki naturalne, jak i odmienny charakter w stosunku do pozostałych krajów europejskich, oddziaływań antropogenicznych (nierównomierne uprzemysłowienie i urbanizacja kraju, tradycyjne ekstensywne rolnictwo zachowane na znacznych obszarach oraz rozległe i trwałe historycznie lasy). Zgodnie z szacunkami Polskiego Studium Różnorodności Biologicznej łączna liczba gatunków zarejestrowanych na obszarze Polski wynosi około 72- 75 tysięcy. W Polsce występuje około 2750 gatunków i podgatunków roślin naczyniowych. Na faunę Polski składa się, według szacunków, od 33 000 do 45 000 gatunków zwierząt, w tym około 620 gatunków kręgowców. Położenie Polski sprawia, wiele z tych gatunków, ma na jej obszarze granice zasięgu (dotyczy to 30 % fauny ssaków, 16 % ptaków oraz od 7 do 50 % gatunków bezkręgowców). Endemity występują głównie na terenach górskich. Na obszarze Polski występuje 365 zespołów roślinnych, opisanych według zasad geobotanicznych. Na skutek zachowania tradycyjnych form ekstensywnej gospodarki rolnej, do naszych czasów zachowały się też miejscowe odmiany roślin uprawnych oraz lokalne rasy zwierząt gospodarskich. Regiony występowania starych odmian roślin znajdują się głównie w południowej części kraju i obejmują region górski. Mniejsze ostoje zostały znalezione we wschodniej i południowo-wschodniej części Polski - na Polesiu i w Kotlinie Sandomierskiej. Polska posiada znaczące zasoby genetyczne zwierząt gospodarskich. Każdy z utrzymywanych w kraju gatunków zwierząt reprezentowany jest przez kilka - kilkanaście ras. Ochrona gatunków i siedlisk Ochronę gatunkową realizuje się w Polsce w celu zabezpieczenia dziko występujących roślin i zwierząt w tym zwłaszcza gatunków rzadkich lub zagrożonych wyginięciem, jak też w celu zachowania różnorodności genetycznej. Ustawa z dnia 16 października 18991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079, tekst jednolity ze zm.) i towarzyszące jej wykonawcze akty prawne określają listę gatunków objętych ochroną, sposoby jej wykonywania, stosowne ograniczenia, nakazy i zakazy. Możliwe odstępstwa od zakazów w zakresie pozyskiwania roślin i zwierząt chronionych oraz zezwolenia na inne czynności podlegające ograniczeniom, zakazom i nakazom określa Minister Środowiska. Prawo obejmowania zagrożonych gatunków ochroną prawną przysługuje także wojewodom, o ile reżim ochronny nie został ustalony w stosownym rozporządzeniu Ministra Środowiska, a potrzeba taka występuje w danym regionie. Aktualne rozporządzenie w sprawie ochrony gatunkowej, w stosunku do stanu poprzedniego zawiera listę poszerzoną o grupy bezkręgowców oraz wybrane gatunki ryb, płazów oraz ptaków i ssaków (np. niektóre gatunki będące uprzednio na liście zwierzyny łownej, takie jak kaczki i gęsi, głuszce, cietrzewie, bataliony, tchórze stepowe, rysie, wydry, wiewiórki). Po raz pierwszy w Polsce całkowitą ochroną objęto wilka. Istotne postanowienia dotyczą ochrony siedlisk gatunków chronionych oraz wyznaczania i ochrony miejsc rozrodu oraz regularnego przebywania niektórych gatunków chronionych. Pomoc w ochronie stanowi Polska Czerwona Księga Zwierząt. Poszczególne gatunki klasyfikowane są do odpowiednich grup. Kryteria klasyfikacji oparto na wzorcach opracowanych przez IUCN. Od wielu lat realizowane są w Polsce programy ochrony i restytucji ginących gatunków, a szczególnie restytucja żubra, bobra, nietoperzy, żółwia błotnego, sokoła wędrownego, motyla niepylaka apollo. Szczególnym osiągnięciem Polski jest wzrost liczebności m.in. kormoranów i bobrów. Rozporządzenie w sprawie ochrony gatunkowej roślin rozszerzyło listę gatunków objętych ochroną ścisłą (głównie porosty) oraz listę gatunków objętych ochroną częściową (np. grzyby). Organy ochrony przyrody są zobowiązane do podejmowania działań ochronnych w celu ratowania gatunków zagrożonych wyginięciem. Działania te obejmują: tworzenie rezerwatów florystycznych i faunistycznych oraz obejmowanie ochroną miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt. W stosunku do miejsc rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych ustala się ich granice, zabrania się dokonywania zmian polegających na wycinaniu drzew lub krzewów, prowadzeniu robót melioracyjnych, wznoszeniu obiektów, urządzeń oraz prac mających wpływ na ochronę miejsc rozrodu i regularnego przebywania tych zwierząt, a także zabrania się przebywania ludzi, bez zgody wojewody. Stosowane są także inne metody ochrony gatunkowej (in situ, ex situ) takie jak hodowla w ogrodach botanicznych i zoologicznych, tworzenie banków genów, inwentaryzacja stanowisk na obszarach użytkowanych gospodarczo w celu ich ochrony przy pracach gospodarczych (szczególnie w lasach).
Trendy
Przez ostatnią dekadę w całym kraju stale wzrastała powierzchnia obszarów chronionych wszystkich kategorii. Obszary chronionego krajobrazu stanowią najbardziej rozległą powierzchniowo (22,8 % powierzchni kraju) i równocześnie najmniej restrykcyjną formę ochrony przyrody. W myśl zapisów II Polityki Ekologicznej Państwa obszary te mają objąć łącznie 30 % powierzchni kraju. Obszary chronione obejmują już w sumie około 32,5% powierzchni kraju. Szczególny ich przyrost nastąpił w ostatnich latach. Jednocześnie, obok wymiernych sukcesów w ochronie obszarowej i indywidualnej, występuje cały szereg trudnomierzalnych, bądź niemierzalnych trendów, głównie niekorzystnych. Są to najczęściej lokalne degradacje siedlisk, powodujących spadek różnorodności biologicznej. Opracowanie pt. Strategia ochrony żywych zasobów przyrody w Polsce uwzględnia ścisły związek stanu przyrody ze stanem środowiska. Strategia określa występujące zagrożenia dla środowiska, ocenę stanu działań w zakresie ochrony różnorodności biologicznej w różnych działach gospodarki oraz założenia do dalszych działań. Charakteryzuje główne zagrożenia dla środowiska wynikające z antropopresji. Omawia zagadnienia zagrożenia zasobów genowych organizmów żywych. Określa kierunki działań dla ochrony żywych zasobów przyrody, zasobów hydrobiologicznych, bioropów podmokłych, zasobów leśnych, żywych zasobów Bałtyku, obszarów przyrodniczo cennych oraz ginących gatunków. Uwzględnia też problemy edukacji ekologicznej, potrzeby regulacji prawnych i badań naukowych. Strategia wskazuje zarówno na istniejące obszary, które uległy znacznym przekształceniom, jak też na zachowane obszary o dużych wartościach przyrodniczych. Wskazuje na potrzebę podejmowania dalszych działań ochronnych. Opracowano dokumentację przyrodniczą celem uznania rzek Warty i Odry za korytarze ekologiczne. Podjęto opracowanie koncepcji programowo-przestrzennego zagospodarowania doliny Wisły w środkowym i dolnym jej biegu. Praca ma uwzględniać wszystkie możliwe warianty, łącznie z ewentualnym zaniechaniem wszelkich prac regulacyjnych ze względu na ochronę przyrody. W 1991 r. opracowano Polskie studium różnorodności biologicznej. Kolejnym dokumentem, który odnosi się do ochrony i trwałego i zrównoważonego wykorzystania różnorodności biologicznej w lasach jest przyjęta przez Radę Ministrów w 1997 roku Polityka Leśna Państwa. Powyższy dokument podkreśla potrzebę zapewnienia ochrony wszystkim lasom a szczególnie najcenniejszym ekosystemom oraz kluczowym i rzadkim elementom biocenoz. Jednym z priorytetów polityki leśnej jest zwiększanie różnorodności genetycznej i gatunkowej biocenoz leśnych oraz różnorodności ekosystemów w kompleksach leśnych w oparciu o naturalne procesy. Wśród działań na rzecz ochrony zagrożonych gatunków. Na szczególną uwagę zasługują: - opracowanie zasad delimitacji rezerwatów i propozycji nowej typologii rezerwatów; - realizacja programów restytucji gatunków (sokół wędrowny, kraska, żółw błotny puchacz, ryś, - niepylak apollo; - kontynuacja programu ochrony żubra; - opracowanie krajowego programu ochrony nietoperzy; - ustanowienie prawie 2 tys. stref ochronnych wokół stanowisk lęgowych ptaków drapieżnych i bociana czarnego w wyniku inwentaryzacji przyrodniczej lasów przeprowadzonej na obszarze będącym pod zarządem Lasów Państwowych; - opracowanie planów ochrony fauny i flory na wybranych obszarach chronionych, w ramach planów ochrony rezerwatów, parków narodowych i krajobrazowych.
Problemy i zagrożenia
Mimo regulacji prawnych oraz znaczących nakładów ponoszonych na ochronę, różnorodność biologiczna jest w poważnym stopniu zagrożona. Wynika to głównie z następujących przyczyn: 130. nienajlepsza kondycja gospodarki oraz niski dochód narodowy nie pozwalają na przeznaczenie dostatecznych środków na ochronę przyrody; 131. świadomość ekologiczna i wrażliwość przyrodnicza społeczeństwa są stosunkowo niskie; 132. silna prorozwojowa presja społeczna wyraża się w chęci wykorzystania ekonomicznego wszystkich zasobów przyrodniczych, w tym nawet najcenniejszych, wymagających szczególnej ochrony; 133. podobny stosunek do przyrody wykazują niektóre organy administracji samorządowej i rządowej, poszukujące źródeł i metod szybkiego wzrostu budżetów; 134. duże zmiany we własności ziemi, szczególnie w wyniku prywatyzacji państwowych gruntów rolnych prowadzą do przebudowy przyrodniczych elementów krajobrazowych (li- kwidacja mozaiki pól, zadrzewień śródpolnych, wprowadzanie nowych melioracji odwadniających, obejmujących nieraz cenne pod względem przyrodniczym obszary); 135. wzrastająca presja urbanizacyjna wymusza zajmowanie pod budownictwo mieszkaniowe i towarzyszącą infrastrukturę obszarów biologicznie czynnych; 136. rozwijająca się turystyka i rekreacja powodują coraz głębszą ingerencję człowieka na terenach cennych przyrodniczo; 137. gwałtowny wzrost motoryzacji i związana z tym rozbudowa układów komunikacyjnych prowadzą z jednej strony do zajmowania nowych obszarów, a z drugiej do fragmentacji i izolacji ekosystemów; 138. zmiany tradycyjnego systemu upraw i hodowli, które wynikają z intensyfikacji produkcji, powszechnej dostępności nasion nowych odmian roślin oraz preferowaniu ras zwierząt gospodarskich o wysokiej wydajności; 139. istnienie zaległości w stosowaniu przyjaznych środowisku technologii produkcji i w inwestycjach infrastruktury technicznej ochrony środowiska, mimo znacznie większych środków kierowanych na ochronę środowiska w ostatnich latach.
Istotne zmiany jakościowe i ilościowe obserwowane są na poziomie różnorodności gatunkowej. O ile wcześniejsze zmiany następowały w toku długotrwałych, naturalnych procesów ewolucyjnych, o tyle obecnie dokonują się znacznie szybciej pod wpływem przekształceń antropogenicznych naturalnych siedlisk lub w wyniku pozyskiwania okre- ślonych gatunków w celach gospodarczych (zbiór grzybów i roślin zielnych, myślistwo, wędkarstwo, gospodarka rybacka), a także kolekcjonerskich lub hodowlanych (zbiór roślin i jaj ptaków, odłów zwierząt). Dodać należy także niszczenie roślin i zabijanie zwierząt przy okazji prowadzenia różnorodnych prac (np. polowych), na drogach oraz akty wandalizmu, którym ulegają m.in. wszystkie gatunki gadów beznogich. Lista gatunków wymierających lub silnie zagrożonych zawiera 130 pozycji (m.in. jaszczurka zielona, wąż Eskulapa, łosoś, szereg gatunków mięczaków i stawonogów). Do szczególnie zagrożonych należą gatunki występujące w niewielkich, izolowanych populacjach, w tym także gatunki endemiczne i reliktowe (np. świstak). Łącznie lista zwierząt znajdujących się w zagrożeniu obejmuje 1318 gatunków i jest stale uzupełniana. Tendencje regresywne obserwowane są w przypadku 1648 gatunków roślin, w tym zagrożonych jest 29 % gatunków porostów, 20 % wątrobowców i grzybów wielkoowocnikowych, 18 % mchów i 15 % roślin naczyniowych. Ocenia się, że w przeciągu ostatnich 200 laty wyginęły lub ustąpiły 124 gatunki roślin. Polska Czerwona Księga obejmująca paprotniki i rośliny nasienne zawiera obecnie 206 taksonów, czyli ok. 10 % całej flory Polski. Wśród nich 34 gatunki utraciły wszystkie naturalne stanowisk na terenie Polski. Niektóre z nich zostały przeniesione na stanowiska zastępcze i do hodowli w ogrodach botanicznych. Kształtowanie się środowiska o zupełnie nowych cechach pod wpływem działalności człowie- ka, prowadzi do ekspansji gatunków synantropijnych i ruderalnych, które nie tylko powiększają swą liczebność, ale też kolonizują nowe tereny. Świadoma, bądź nieświadoma introdukcja i reintrodukcja gatunków w niektórych przypadkach doprowadziła do pojawienia się populacji konkurencyjnych dla lokalnej flory, czy fauny. W Polsce przyjęto, że ochrona różnorodności biologicznej jest podstawowym składnikiem polityki Państwa prowadzonej zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Uznano, że w poszczególnych zagadnieniach sektorowych konieczne są następujące działania:
140. podniesienie kultury przyrodniczej społeczeństwa poprzez odpowiednie ukierunko- wanie edukacji w szkołach wszystkich typów, a także edukacji nieformalnej; 141. ochrona różnorodności biologicznej wymaga skierowania na nią bezpośrednio odpowiedniej części budżetu Państwa, funduszy celowych i środków pochodzących z zagranicy oraz stworzenie bodźców ekonomicznych do przeznaczania takich środków z budżetów samorządowych oraz dotacji od osób fizycznych i prawnych; 142. ochrona różnorodności biologicznej musi odnosić się do przyrody całego kraju, bez względu na stopień zniszczenia lub przekształcenia środowiska. Ogólne programy ochrony różnorodności biologicznej powinny być częścią studiów i planów zagospodarowania przestrzennego oraz podstawowym elementem wszystkich ocen oddziaływania na środowisko; 143. należy zintensyfikować działania nad minimalizacja zanieczyszczeń wszystkich komponentów środowiska; 144. istniejące obszary o szczególnych wartościach pod względem różnorodności biolo- gicznej oraz gatunki dziko żyjące, a także rasy i odmiany genetyczne gatunków udomo- wionych, którym zagraża wyginięcie, powinny być objęte ochroną na zasadach przewi- dzianych w ustawie o ochronie przyrody oraz mieć opracowane i realizowane specjalne programy ochrony i restytucji; 145. gospodarka przestrzenna powinna zapewnić właściwą ochronę różnorodności biologicznej, szczególnie na poziomie ekosystemów na terenach zurbanizowanych. Wiąże się to nie tylko z ideą ochrony różnorodności biologicznej, ale również z zapewnieniem godziwych warunków środowiskowych dla mieszkańców tych obszarów; 146. rolnictwo powinno zwrócić szczególną uwagę, by nie tylko nie zmniejszać różnorodności biologicznej, ale ją podnosić, ze względu na pozytywne skutki produkcyjne równoważenia ekologicznego krajobrazu rolniczego. Obowiązkiem rolnictwa jest także ochrona zasobów genetycznych, związanych ze starymi odmianami i rasami gatunków hodowlanych, stanowiących szczególnie cenne zasoby kraju; 147. leśnictwo powinno kontynuować i wzmacniać harmonijne włączanie zasad ochrony różnorodności biologicznej do codziennej praktyki gospodarczej; 148. planując zwiększenie retencji wodnej, należy bezwzględnie dostosować zabiegi hydrotechniczne do zasad ochrony różnorodności biologicznej; 149. należy zobowiązać stosowne resorty i podmioty gospodarcze użytkujące zasoby przyrodnicze lub których działalność ma wpływ na stan środowiska do uwzględniania wymogów ochrony różnorodności biologicznej. Obligatoryjnie powinny zostać przyjęte zasady minimalizacji negatywnych skutków oraz ich kompensacji przez odpowiednie podniesienie wartości przyrody na terenach sąsiednich; 150. konieczne jest przyspieszenie działań dotyczących dostosowania polskiego ustawodawstwa i norm do przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej, a także prawa międzynarodowego; 151. niezbędne jest udoskonalenie systemu i mechanizmów koordynacji międzyresortowej w działalności na rzecz ochrony różnorodności biologicznej kraju; 152. konieczne jest szersze wykorzystywanie znacznego potencjału i wiedzy ekologicz- nych organizacji pozarządowych w działaniach na rzecz ochrony i racjonalnego użytkowania różnorodności biologicznej oraz ułatwienie im dostępu do źródeł finansowania wartościowych projektów i programów przyrodniczych. 153. II Polityka Ekologiczna Państwa precyzuje kierunki działań w sferze ochrony środowiska, w tym także w zakresie ochrony różnorodności biologicznej, w perspektywie najbliższych 25 lat. Jako cele perspektywiczne ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej przyjęto: 154. zabezpieczenie zachowania cennych przyrodniczo obszarów, dotychczas nie chronio- nych prawnie, poprzez objęcie ich różnymi formami ochrony przyrody; 155. stworzenie na pozostałym terytorium kraju takich warunków i zasad prowadzenia działalności gospodarczej (w tym zasad ochrony gatunkowej zwierząt i roślin), aby różnorod- ność biologiczna ulegała stopniowemu wzbogacaniu. 156. Wśród celów o krótszym horyzoncie czasowym za najważniejsze należy uznać: 157. opracowanie i przyjęcie krajowej strategii ochrony różnorodności biologicznej, jako realizacji zobowiązań wobec Konwencji o ochronie różnorodności biologicznej; 158. włączenie ustaleń tej strategii do resortowych programów zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, sporządzanych na szczeblu samorządowym; 159. utworzenie w Polsce Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000; 160. wspieranie prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej; 161. wprowadzenie monitoringu różnorodności biologicznej, wdrożenie kryteriów i wskaźników do kontroli skuteczności wprowadzania polityki ekologicznej Państwa; 162. ustanowienie przepisów prawnych regulujących bezpieczeństwo biologiczne kraju oraz zapewnienie środków na wykonywanie prawa i kontrolowanie zagrożeń związanych z wykorzystaniem biotechnologii; 163. ochronę i gospodarowanie różnorodnością biologiczną na całym terytorium kraju, włączając w to obszary zagospodarowane i tereny zurbanizowane; 164. działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej i kształtowania opinii społeczeństwa oraz władz szczebla lokalnego, a także promowanie zagadnień różnorodności biologicznej; 165. prowadzenie wymiany informacji z zakresu ochrony różnorodności biologicznej i międzynarodowej współpracy naukowej.
W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi w Unii Europejskiej są Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) i Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków). Mają one na celu utrzymanie różnorodności biologicznej państw członkowskich Unii poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium. Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez utworzenie europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000, złożonej z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej.
3.1.5. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających ze „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego” oraz Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego.
Cel ekologiczny do 2010 roku
Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności,, w tym wzrost lesistości województwa
Strategia realizacji celu
Wprowadzenie Powyższy cel będzie realizowany poprzez skupienie się na kierunkach działań, uwzględniających specyfikę regionu, a także kryteria Europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000. Są to: : wzmacnianie skuteczności ochrony Wielkopolskiego Parku Narodowego i Drawieńskiego Parku Narodowego, zwiększanie powierzchni o obszary cenne przyrodniczo; tworzenie nowych rezerwatów w oparciu o program ogólnokrajowy i z uwzględnieniem dostępnej wiedzy o terenach charakteryzujących się naturalnymi ekosystemami; wzmacnianie skuteczności ochrony parków krajobrazowych, powiększanie parków, tworzenie nowych; tworzenie obszarów chronionego krajobrazu na wszystkich odcinkach teras zalewowych rzek województwa; tworzenie użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na pozostałościach ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu na terenach rolniczych; prowadzenie zalesień łącznie z działaniami poprawy struktury wiekowej i gatunkowej drzewostanów.
Biorąc powyższe pod uwagę, kierunki działań w zakresie zasobów przyrodniczych, zostały sformułowane dla następujących zagadnień: Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych: Kierunki działań OP 1. Utworzenie nowych obszarów chronionych zgodnie z koncepcją sieci ekologicznej NATURA 2000 OP 2. Ustanowienie obszarów chronionego krajobrazu na terasach zalewowych rzek województwa, których nie objęto wyższymi formami ochrony (Książ Wlkp.) OP 3. Powiązanie systemu obszarów chronionych w centralnej części województwa (tzw. wyspy ekologiczne) z korytarzami przyrodniczymi (np. doliną rzeki Warty) OP 4. Przywracanie pierwotnych biotopów na odłogowanych użytkach rolnych (np. w gminie Kamieniec) OP 5. Wspieranie gmin w ustanawianiu użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo- krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu (gminy Budzyń, Baranów, Bralin, Kępno, Książ Wlkp., Ostrzeszów, Kobyla Góra, in.) OP 6. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych
Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym Kierunki działań OP 7. Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego selektywnego dostępu do terenów cennych przyrodniczo OP 8. Wprowadzanie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt Kierunki działań OP 9. Określenie potrzeb w zakresie reintrodukcji gatunków roślin i zwierząt OP 10. Opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków, które są zagrożone OP 11. Tworzenie sieci ostoi ptaków IBA (Important Bird Area) Ochrona lasów Kierunki działań OP 12. Opracowanie i wdrożenie Regionalnego Planu Zwiększania Lesistości OP 13. Tworzenie zwartych systemów leśnych poprzez wyznaczanie granicy polno-leśnej także na gruntach nie będących własnością skarbu państwa OP 14. Prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów oraz bieżąca ochrona istniejących kompleksów leśnych OP 15. Zalesianie odłogowanych użytków rolnych OP 16. Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkodniki) OP 17. Rozwój roli ochronnej i buforowej lasów Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody Kierunki działań OP 18. Promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody OP 19. Rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w ramach funkcjonowania obiektów turystycznych i rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego oraz prowadzenia działalności rolniczej OP 20. Rozwój sieci przyrodniczych ścieżek dydaktycznych
3.1.6. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców
Mimo podejmowanych działań ochronnych nadal na terenie powiatu występują obszary i elementy środowiska przyrodniczego wymagające objęcia ochroną lub wzmożenia ochrony np.: 166. gleby niskiej klasy bonitacji przeznaczone do zalesień; 167. ochrona ekosystemów leśnych poprzez odtworzenie ich pierwotnego i naturalnego charakteru, sprzyjającego utrzymaniu ich naturalnej różnorodności biologicznej. Do zagadnień priorytetowych należy: 168. ochrona obszarów, zespołów i obiektów prawnie chronionych; 169. ochrona obszarów, zespołów i obiektów nie objętych jeszcze ochroną prawną, a prezentujących dużą wartość przyrodniczą.
3.1.7. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć Kryteria wyboru narzucają obowiązujące przepisy w zakresie ochrony przyrody oraz strategia państwa i wojewódzka w zakresie ochrony przyrody. Zgodnie z przepisami starosta nie jest organem ochrony przyrody. Nie oznacza to jednak, że nie może współpracować z organami ochrony przyrody i nadleśnictwami (zwłaszcza w zakresie nadzoru nad pracami gospodarczymi i ochronnymi w lasach prywatnych). 3.1.8. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej
Brak jest przedsięwzięć inwestycyjnych; wszystkie działania powiatu ograniczają się do przedsięwzięć pozainwestycyjnych i to wyłącznie w ramach współpracy z organami ochrony przyrody i nadleśnictwami. W działaniach powiatu dotyczących różnych aspektów gospodarczych i społecznych należy uwzględnić realizację następujących zasad związanych z ochroną przyrody: 170. zakaz lokalizacji obiektów powodujących zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby lub też uciążliwych dla otoczenia ze względu na źródła hałasu bądź odrażającego zapachu (odoru); 171. lokalizacja obiektów rekreacyjnych i turystycznych podporządkowana wymogom ochrony środowiska przyrodniczego; 172. wszelkie budownictwo mieszkaniowe, usługowe, turystyczne itp. należy harmonizować z otaczającym krajobrazem; 173. zakaz lokalizowania bezściółkowych przemysłowych ferm hodowlanych; 174. inwestycje melioracyjne projektować i realizować w sposób nie powodujący szkód w istniejących ekosystemach dla zachowania właściwych stosunków wodnych w glebie; 175. stosowanie środków ochrony roślin musi uwzględniać zasadę ich selektywnego działania, a w przyszłości ograniczenia na rzecz upowszechniania biologicznych metod zwalczania szkodników; 176. przeciwdziałać wypalaniu traw; 177. dążyć do zwiększenia powierzchni leśnej oraz zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, przeciwdziałać dewastacji powierzchni leśnych w tym runa leśnego; 178. zabezpieczenie lasów i zadrzewień przed zanieczyszczeniami i pożarami; 179. ograniczenie możliwości wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji terenów zieleni. 180. wzmożenie działań ochronnych i konserwatorskich podejmowanych w takich obiektach jak: rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, parki rekreacyjne, szczególnie chronione gatunki fauny i flory, obiekty zabytkowe – współpraca; 181. prowadzenie nadzoru nad lasami prywatnymi i zalesionymi gruntami porolnymi; 182. prowadzenie prac inwentaryzacyjnych, zwłaszcza dotyczących występowania siedlisk przyrodniczocennych podlegających ochronie – podejmowanie działań zmierzających do sformalizowania prawnego tej ochrony.
3.1.9. Wytyczne do sporządzania programów gminnych
Ochrona cennych ekosystemów lub obiektów powinna być priorytetem w działaniach związanych z ochroną przyrody. Podniesienie bioróżnorodności wpłynie na równowagę i trwałość wielu ekosystemów mających znaczenie lokalne. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizację następujących działań: 183. wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i wzdłuż dróg; 184. zalesienia gruntów porolnych i zdegradowanych gatunkami rodzimymi; 185. edukacja rolników w zakresie prawidłowej uprawy gruntów rolnych; 186. stworzenie ośrodków rekreacji w naturalnych warunkach z zachowaniem walorów przyrodniczych; 187. opracowanie a następnie wdrożenie programu rewitalizacji parków, tworzenie nowych parków; 188. restrykcyjne przestrzeganie zakazu wypalania łąk, ściernisk, rowów itp.; 189. objęcie ochroną cennych przyrodniczo obiektów i terenów; 190. sprawnie funkcjonujące „centra edukacji przyrodniczej” promujące walory ekologiczne powiatu i gmin; 191. sprawnie funkcjonujący system konsultacji społecznych dotyczących problemów środowiska; 192. wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej; 193. wykonanie opracowań ekofizjograficznych; 194. opracowanie granicy rolno-leśnej; 195. podejmowanie działań (uchwały rad gmin) w sprawie obejmowania ochroną: pomników przyrody, użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, stanowisk dokumentacyjnych. Ochrona elementów o wartości kulturowej nie objętych ochroną prawną poprzez wpisanie do rejestru zabytków winna być podporządkowana niżej wymienionym działaniom: 196. dla zespołów dworsko-parkowych: - na utrzymaniu jednej własności obejmującej tereny parku i grunty pod dworem oraz sam dwór, - na przywracaniu (tam gdzie jest to możliwe) jedności władania (własności), - na odstąpieniu od dalszych parceli, 197. dla parków: - na utrzymaniu (a tam gdzie jest to możliwe odtworzeniu) układu kompozycyjnego (ukształtowanie powierzchni, aleje, kompozycje zieleni) i hydrograficznego, - na pielęgnacji i konserwacji zieleni.
3.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów 3.2.1. Analiza stanu istniejącego
Lasy pow. gnieźnieńskiego - Położenie Wg Regionalizacji Przyrodniczo-Leśnej lasy występujące w granicach powiatu gnieźnieńskiego leżą w III Krainie Przyrodniczo - Leśnej Wielkopolsko - Pomorskiej, w 7 Dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej w mezoregionie Sandrów Gnieźnieńskich, który obejmuje przeważającą część powiatu gnieźnieńskiego . Pozostałe skrajne fragmenty gminy Mieleszyn i Kiszkowo leżą w mezoregionie Pojezierza Wielkopolskiego. Pod względem geobotanicznym obszar starostwa leży w Prowincji Niżowo Wyżynnej w Dziale Bałtyckim, w Poddziale Pasa Wielkich Dolin w Kramie Wielkopolsko-Kujawskiej, w okręgu Poznańsko-Gnieźmńskim. Pod względem fizyczno-geograficznym wg Kondrackiego, obszar powiatu gnieźnieńskiego leży w obszarze Europy Zachodniej, w Podobszarze Pozaalpejskiej Europy Zachodniej, w Strefie Lasów Mieszanych, w Prowincji Pojezierzy Południowo-Bałtyckich, w makroregionie Pojezierza Wielkopolskiego w mezoregionach: Pojezierza Gnieźnieńskiego obejmującego prawie cały teren powiatu Równiny wrzesińskiej obejmującej część gminy Witkowo Pod względem hydrograficznym cały obszar powiatu położony jest w zlewni I rzędu rzeki Odry. Pod względem geomorfologicznym (wg B. Irygowskiego) obszar powiatu gnieźnieńskiego położony jest na terenie Niziny Wielkopolskiej w obszarze Wysoczyzny Gnieźnieńskiej i Pojezierza Gnieźnieńskiego. Na obszarze tym występują ślady trzech zlodowaceń- krakowskiego, środkowopolskiego i bałtyckiego. Ostateczne ukształtowanie geomorfologii powstało w okresie zlodowacenia bałtyckiego, a największy ślad pozostawił zasięg czoła lodowca fazy poznańskiej. Przeważającymi formami akumulacji lodowcowej są wysoczyzny faliste przecięte pasmem moreny czołowej rozciągającej się od Gniezna do Trzemeszna. Charakterystycznym śladem deglacjacji lądolodu są liczne rynny polodowcowe w znacznej części zajęte przez długie jeziora rynnowe. Do największych rynien należą: -Rynna Skorzęcińsko-Pakoska z Jeziorem Niedzięgiel. Jeziorem Kamienieckim z Kwieciszewicą -Rynna Gnieźnieńsko-Rogowska z Jeziorem Wierzbiczańskim, Jeziorem Kaczkowskim z przepływającą Wełną. -Rynna Lednicka z Jeziorem Lednica Obszar powiatu należy do terenów nizinnych. Dominuje teren równy i falisty. Tereny pagórkowate związane są z masywem moreny czołowej. W pierwszym etapie holoceńskie lasy posiadały postać zwartych lasów brzozowych ze zmiennym udziałem sosny. Kulminacja tych lasów trwała krótko tj. 9670 lat BP w spągu osadów J. Skrzetuszewskiego. Około 9 tys. lat temu uformowały się lasy sosnowe ze stopniowo malejącą rolą brzozy, która zastąpiła topola, a później wiąz, leszczyna i dąb. Zmniejszająca się powierzchnia lasów iglastych (około 8500 lat temu) spowodowała, że zaczęły pojawiać się gatunki liściaste tj. lipa, olcha. Przemiany w szacie roślin trwały aż do przełomu okresu borealnego i atlantyckiego formując znacznie bogatsze lasy liściaste z dużym udziałem wiązu, lipy, jesionu, dębu oraz leszczyny. Około 4000 lat temu na obszarze obecnego parku pojawia się ekspansja graba, który uzyskał bezwzględną przewagę w składzie ówczesnych lasów. Takiego rodzaju spostrzeżenia uformułowano na podstawie ziaren pyłku graba w diagramach pyłkowych nierzadko przekraczających 40 % sumy wszystkich drzew. Dominacja graba trwała do ok. 2700 BP, kiedy nastąpił spadek zawartości procentowej ziaren pyłku tego drzewa przy jednoczesnym wzroście roślin zielnych, wśród których pojawiły się zboża i chwasty. W wyniku szczegółowych analiz pyłkowych wywnioskowano, iż w latach 2800-2600 BP zaznaczyła się znaczna ingerencja człowieka w ówczesną szatę roślinną co spowodowało gwałtowny spadek zasięgu drzewostanów grabowych i destrukcję lasów na siedliskach wilgotnych. Wraz z powierzchnią , na której występował grab zmniejszyły się ilości lipy, wiązu i jesionu. Zmniejszenie powierzchni leśnej spowodowało erozję gleby, jednak podczas trwania tej fazy wystąpiła sukcesja wtórna z sosną, brzozą, grabem i dębem, co doprowadziło do odnowienia lasu. Na lata 2400-2050 przypadł okres wylesień (na początku zanik drzew jesionu, dęba i wiązu), a zwiększyła się powierzchnia pod uprawę zbóż. Od ok. 1700 lat temu nastąpiła faza całkowitego odlesiania, która trwała do połowy XX wieku . Od początku lat 50-tych rozpoczęła się w Polsce akcja zalesiania gruntów porolnych, która trwa do dnia dzisiejszego i spowodowała podniesienie lesistości kraju do 28 %. Na terenie powiatu gnieźnieńskiego lesistość wynosi 14,5 % i jest niemal o 50 % niższa w stosunku do średniej krajowej. Istnieją dwie formy własności lasów tj. lasy państwowe i prywatne .
Lasy państwowe na terenie pow. gnieźnieńskiego administrowane są przez 4 nadleśnictwa wg poniższego wykazu :
-Nadleśnictwo Gniezno - 11.417 ha -Nadleśnictwo Czerniejewo - 3.850 ha -Nadleśnictwo Gołąbki - 1.476 ha -Nadleśnictwo Łopuchówko – 744 ha
Jak z powyższego wynika największą pow. leśną na terenie powiatu administruje Nadleśnictwo Gniezno.
Nadleśnictwo Gniezno
Powstało w 1975 r. z czterech byłych małych nadleśnictw tj Czewrniejewo, Nekla, Popowo Podleśne, Skorzęcin. W 1985 r. Nastąpił podział Nadleśnictwa na dwie części tj Nadleśnictwo Gniezno i Czerniejewo . Powierzchnia leśna Nadlesnictwa Gniezno wg poszczególnych gmin przedstawia się następująco: Miasto Gniezno 489 ha Gmina Czerniejewo 494 ha Gmina Gniezno 2.538 ha Gmina Kiszkowo 377 ha Gmina Kłecko 498 ha Gmina Mieleszyn 2.194 ha Gmina Niechanowo 847 ha Gmina Witkowo 3.960 ha Gmina Łubowo 20 ha
Nadleśnictwo Gniezno charakteryzuje się tym, że dominującym gatunkiem lasotwórczym jest sosna (84 % ), około 50 % pow. leśnej stanowią lasy na gruntach porolnych zalesianych w okresie powojennym. Nieco ponad 16 % Nadleśnictwa stanowią lasy grupy I (gleboochronne, wodoochronne i masowego wypoczynku ).Innymi gatunkami lasotwórczymi w Nadlaśnictwie są dąb , brzoza, olcha, jesion i inne. Układ procentowy typów siedliskowych lasów przedstawia poniższy rys. graficzny
Rys. 2 Typy siedliskowe lasu w Nadleśnictwie Gniezno.
Nadleśnictwo Czerniejewo
Nadleśnictwo Czerniejewo – ( z obrębami Czerniejewo i Nekla ) w granicach zbliżonych do obecnych powstało z dniem 1 stycznia 1985 roku po wyłączeniu z Nadleśnictwa Gniezno obrębu Czerniejewo i Nekla. Obręb Czerniejewo powstał z : - lasów państwowych byłego Nadleśnictwa Czeszewo - byłe lasy pomajątkowe upaństwowiomne na podstawie dekretu PKWN z 06.09.1944 - głównie majątki Czerniejewo, Iwno, Nekla. Obręb Nekla powstał z : - lasów państwowych byłego Nadleśnictwa Czeszewo. - lasów pomajątkowych Czerniejewa, Nekli, Iwna i Wrześni.
Nadleśnictwo położone jest na terenie powiatów gnieźnieńskiego, poznańskiego, średzkiego, wrzesińskiego oraz 8 gmin : Czerniejewo, Łubowo, Kostrzyń, Pobiedziska, Dominowo, Środa Wlkp., Nekla, Września. Dominujące typy siedliskowe lasu : LMśw - 38,5% BMśw - 22,7% Lśw - 14,2%
Rys. 3. Typy siedliskowe lasu w Nadleśnictwie Czerniejewo.
Typy siedliskowe lasu
LMśw BMśw Lśw Inne
Występujące rezerwaty: „ Bielawy” – pow. 20,1 ha założony 05.11.1954 r. Obejmuje fragment lasu liściastego o charakterze zespołu naturalnego z udziałem dębu, jesionu, grabu,wiązu i modrzewia polskiego. „ Wiązy w Nowym Lesie”- pow. 2,97 ha, założony 05.11.1954 r. Obejmuje fragment lasu mieszanego o charakterze zespołu naturalnego z udziałem wiązu.
Nadleśnictwo Gołąbki
Nadleśnictwo Gołąbki-w obecnych granicach zostało utworzone z dniem 1.01.1973 roku. W skład nadleśnictwa weszły byłe Nadleśnictwa Szczepanowo i Gołąbki, tworząc obręby o granicach odpowiadających dawnym nadleśnictwom. Zachowane dane historyczne dowodzą, ze do roku 1872 omawiane obręby stanowiły jedno Nadleśnictwo Szczepanowo, o czym świadczy pierwszy plan urządzania lasu sporządzony w 1852 roku.
W roku 1872 z Nadleśnictwa Szczepanowo, wyodrębniono Nadleśnictwo Gołąbki w granicach mniej więcej odpowiadających dzisiejszym granicom obrębu. W latach do 1918 roku lasami administrował Rząd Pruski, a następnie Cesarstwo Niemieckie, 1918-1939 lasy stanowiły własność Państwa Polskiego, w okresie II wojny światowej lasy przeszły pod zarząd III Rzeszy. Ze względu na aneksję Wielkopolski, połączenie jej z Rzeszą, nie odnotowano nadmiernych wyrębów. Od roku 1945 lasy znacznie powiększone, stanowią własność Państwa Polskiego.
Nadleśnictwo Gołąbki położone jest w południowej ubogiej w lasy części województwa kujawsko-pomorskiego na terenie 9 gmin: Rogowo, Gąsawa, Żnin, Barcin, Dąbrowa, Mogilno, Janikowo, Janowiec Wlkp., Pakość oraz gminy Trzemeszno województwa wielkopolskiego, powiatu gnieźnieńskiego. Łącznie na terenie 10 gmin.
Dominujące typy siedliskowe lasu LMśw - 50,8% Lśw - 24,5% BMśw - 20,6%
Rys. 4. Typy siedliskowe lasu w Nadleśnictwie Gołąbki.
Typy siedliskowe lasu
LMśw BMśw Lśw Inne
Nadleśnictwo Łopuchówko
Nadleśnictwo Łopuchówko – do 1945 roku lasy były w 60% własnością prywatną. Pozostała część tj lasy państwowe wchodziły w skład dawnych Nadleśnictw: Kąty, Zielonka, Biedrusko, Kórnik, Ludwikowo, Poznań i Wierzonka. W 1945 r. Po wyzwoleniu reaktywowano Nadleśnictwa Państwowe Kąty i Zielonka oraz utworzono nowe Nadleśnictwo Sierniki. W 1946 r. Przeniesiono siedzibę Nadleśnictwa Zielonka do Łopuchówka i na początku 1947 r. Zmieniono jego nazwę na Nadleśnictwo Łopuchówko. Na terenie powiatu gnieźnieńskiego Nadleśnictwo Łopuchówko nadzoruje lasy państwowe na pow. 745 ha, położone w granicach gminy Kiszkowo.
Dominujące typy siedliskowe lasu
LMśw - 40% Lśw - 24% BmŚW - 25%
Typy siedliskowe lasu
LMśw BMśw Lśw Inne
-Charakterystyka warunków produkcji leśnej Wszystkie kompleksy leśne położone na terenie powiatu gnieźnieńskiego położone są w III Wielkopolsko- Pomorskiej Krainie Przyrodniczoleśnej, 7 Dzielnicy Wielkopolsko- Kujawskiej . Dominujący wpływ na warunki produkcji leśnej mają gleby i klimat Największe powierzchnie pokrywy glebowej zajmują ziemie właściwe i zdegradowane, gleby płowe właściwe i oglejone oraz gleby brunatne. Mniejsze powierzchnie pokrywają gleby murszowe, torfowe i początkowego stadium rozwoju. Pod względem klimatycznym omawiany teren zajmuje pośrednią pozycję pomiędzy malejącymi wpływami klimatu o cechach subatlantyckich i subkontynentalnych. Cechami klimatu są: niska ilość opadów rocznych, dość długi okres wegetacyjny, krótkie i stosunkowo chłodne lato, długa ciepła jesień, stosunkowo łagodna zima, długa i zimna wiosna.
Średnia temperatura 7,8 °C , sumaryczny opad roczny 488 mm - praktycznie często 400-450 mm ( najniższe w latach 1989-1992 kolejno 337, 436, 433, 347mm, a najwyższe w latach 1993- 1994,1997 kolejno 630, 615 i 611 mm) temperatura miesiąca lipca 16,8 ° C , temperatura miesiąca lutego 2,6 ° C, długość okresu wegetacyjnego 210-215 dni. Uwagę zwraca niska sumaryczna wielkość opadów, niższa od średniej dla makroregionu klimatycznego wynoszącej 521 mm. Powiat gnieźnieński ma wyraźnie rolniczy charakter, co znajduje swoje odzwierciedlenie w strukturze użytkowania gruntów (patrz tabela Nr 1 niniejszego opracowania) Najbardziej zalesioną gminą powiatu jest gmina Czerniejewo, której to lasy stanowią 30,12%. Dużym stopniem zalesienia chrakteryzuja się gminy: Mieleszyn (24,9%) oraz Witkowo (21,27%). Pozostałe gminy powiatu posiadaja lesistość w przedziale od 5,05% do 14,36%. Szczegółowe dane dotyczące powierzchni lasów państwowych i prywatnych przedstawia tabele Nr 4
Tab. Nr 4 Powierzchnia lasów w powiecie gnieźnieńskim.
Gmina Lasy Powierzchnia Lesistość gminy w ha Ogółem W tym prywatne 1 2 3 4 5 Powiat 18183,8 1376,0 125434 14,5% gnieźnieński Miasto Gniezno 494,2 19,3 4089 12,09% Gniezno 2555,6 226,6 17799 14,36% Czerniejewo 3374,1 87,1 11201 30,12% Kiszkowo 913,9 152,9 11458 7,98% Kłecko 665,1 93,1 13170 5,05% Mieleszyn 2470,8 180,8 9924 24,9% Łubowo 1045,6 129.6 11341 9,22% Niechanowo 933,8 111,8 10531 8,87% Trzemeszno 1807,9 209 17481 10,34% Witkowo 3922,8 165,8 18440 21,27%
3.2.1.1. Obszary, których klasyfikacja gruntów budzi wątpliwości Nie wyróżnia się obszarów, których klasyfikacja gruntów budzi wątpliwości. Szczegółowe dane dotyczące klasyfikacji gruntów zawierają operaty urządzeniowe gospodarstwa leśnego poszczególnych nadleśnictw.
3.2.1.2. Stan gospodarki w lasach prywatnych Powierzchnia lasów prywatnych są niewielkie. Ogólna powierzchnia lasów w powiecie gnieźnieńskim wynosi 1376 ha (stan wrzesień 2003 r ). Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela:
Tabela Nr 5 Powierzchnie lasów prywatnych w gminach powiatu gnieźnieńskiego.
Gmina Lasy Ogółem W tym prywatne 1 2 3 Powiat gnieźnieński 18183,8 1376,0 Miasto Gniezno 494,2 19,3 Gniezno 2555,6 226,6 Czerniejewo 3374,1 87,1 Kiszkowo 913,9 152,9 Kłecko 665,1 93,1 Mieleszyn 2470,8 180,8 Łubowo 1045,6 129.6 Niechanowo 933,8 111,8 Trzemeszno 1807,9 209 Witkowo 3922,8 165,8
3.2.1.3. Inne
Nadleśnictwa utrzymują parkingi leśne przy głównych trasach komunikacyjnych.
3.2.2. Przewidywane kierunki zmian
Przewidywane kierunki zmian związane są z jednej strony ze zwiększeniem powierzchni leśnych poprzez zalesianie, a z drugiej z przebudową drzewostanów zgodnie z występującymi siedliskami, co szczegółowo określają operaty urządzeniowe w poszczególnych nadleśnictwach.
3.2.3. Przyjęte cele i priorytety
Podstawowym celem jest ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie nieużytków i zwiększanie zalesiania gruntów, które wypadają z produkcji rolnej. Ponadto należy stopniowo zamieniać strukturę gatunkową lasów, w taki sposób, aby zmniejszyć zagrożenie pożarowe, dostosować siedliska funkcji rekreacyjnej i ochronnej lasów, zwiększyć atrakcyjność poznawczą lasów, zmniejszyć zagrożenia ze strony szkodników. Konieczne jest współdziałanie z właścicielami lasów, w celu udostępnienia i zagospodarowania lasów dla celów turystyki i rekreacji. Narastająca od lat degradacja środowiska przyrodniczego i wzmożone oddziaływanie niekorzystnych czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych stanowią coraz większe zagrożenie dla lasów gmin powiatu gnieźnieńskiego. Te negatywne zjawiska skłaniają do stopniowego przeprofilowania działalności gospodarczej w kierunku zrównoważonej gospodarki leśnej, kierującej się następującymi zasadami: 198. koncentracją lasu trwałego, 199. zasadą powszechnej ochrony lasów, 200. dalszym powiększeniem zasobów leśnych, 201. prowadzeniem obok produkcyjnej, proekologicznej i środowiskowotwórczej gospodarki leśnej.
3.2.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych Lasy w klimatyczno-geograficznej strefie położenia Polski są najbardziej naturalną formacją przyrodniczą, stanowiącą niezbędny czynnik równowagi ekologicznej, ciągłości życia biologicznego i przyrodniczej różnorodności krajobrazu, a także neutralizacji zanieczyszczeń i degradacji środowiska. Zachowanie lasów jest nieodzownym warunkiem ograniczania procesów erozji gleb i stepowienia krajobrazu oraz ochrony zasobów wodnych i regulacji stosunków wodnych w krajobrazie. Lasy w sposób nierozdzielny są jednocześnie formą użytkowania gruntów, zapewniającą produkcję biologiczną o wartości rynkowej, oraz ogólnospołecznym dobrem wolnym kształtującym jakość życia mieszkańców kraju. Stan lasów w Polsce charakteryzuje się stałym wzrostem wielkości zasobów leśnych i względną równowagą ekologiczną ekosystemów leśnych, a jednocześnie wysoką predyspozycją chorobową drzewostanów. Wynika to z historycznych przemian gospodarczych oraz niekorzystnego stanu całego środowiska przyrodniczego Polski. Nieodzownym warunkiem zachowania lasów i ich wielorakich funkcji jest realizacja proekologicznej polityki leśnej poprzez aktywną ochronę i hodowlę lasu. Ekosystemy leśne stanowią w Polsce najcenniejszy i najliczniej reprezentowany składnik wszystkich zasobów przyrody, obejmujących około 25 % powierzchni kraju. Prawie połowę (45,8 %) powierzchni obszarów chronionych zajmują lasy, a tym samym ponad 40 % powierzchni lasów zostało zaliczonych do jednej z licznych form ochrony przyrody. Ponadto uwzględnianie w gospodarce leśnej środowiskowych funkcji lasu znajduje wyraz w wyróżnianiu od 1957 r. lasów ochronnych, do których zaliczono do 1997 r. 48,8 % powierzchni lasów Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Wszystkie formy zagospodarowania i ochrony lasów, mające na celu zachowanie ich trwałości i biologicznej odporności, służą jednocześnie zachowaniu zasobów genowych i różnorodności biologicznej, czyli nadrzędnym celom ochrony przyrody. Zasoby leśne kraju sukcesywnie się zwiększają. Wyrazem tego jest wzrost ich miąższości do 1606,9 mln m3, zasobności do 183 m3/ha i przeciętnego wieku do 51 lat. Korzystniejszy stan zasobów leśnych w Lasach Państwowych (1370,4 mln m3) wyraża się zasobnością na gruntach leśnych zalesionych 201 m3/ha i przeciętnym wiekiem 56 lat. Wzrost zasobów drzewnych jest przede wszystkim wynikiem działania sił przyrody i realizacji użytkowania na poziomie niższym od przyrostu miąższości. Przyrost bieżący w ostatnim okresie w 39 % powiększa zasoby leśne, a w 61% podlega procesowi pozyskania i użytkowania. Wielkość zasobów mierzona miąższością drzew jest mniejsza od potencjalnych możliwości produkcyjnych siedlisk leśnych. Głównym czynnikiem obniżającym przyrost drzewostanów są skutki zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, brak zgodności ich składu gatunkowego z siedliskiem oraz lokalnie występująca degradacja ekosystemów leśnych. Lasy są odnawialnym źródłem przede wszystkim surowców drzewnych, warunkujących rozwój cywilizacyjny i ekologizację bezpośredniego otoczenia człowieka. Użytkowanie zasobów drzewnych w ostatnich latach realizowane jest na poziomie zbliżonym do możliwości przyrodniczych określonych zgodnie z zasadą trwałości lasów i zwiększania zasobów leśnych. Lasy znajdują się w sytuacji stałego zagrożenia stanu zdrowotnego przez czynniki abiotycznego, biotycznego i antropogenicznego pochodzenia. Liczne występowanie tych czynników i wzajemne działanie powoduje, że zagrożenie lasów w Polsce należy do najwyższych w Europie. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego nadal stanowią istotne zagrożenie dla ekosystemów leśnych, mimo że poziom depozytu dwutlenku siarki i tlenków azotu w lasach w ostatnich latach wyraźnie maleje. Jednak stałe oddziaływanie zanieczyszczeń i ich dotychczasowa akumulacja w środowisku leśnym zwiększają predyspozycje chorobowe lasów. Predyspozycje te potęgują niekorzystne warunki atmosferyczne, deficyt wody w środowisku oraz fakt, że lasy zachowały się niemal wyłącznie na gruntach o najsłabszych możliwościach produkcji biologicznej. Anomalie pogodowe, nasilające się w czasie występowania ekstremalnych temperatur, opadów i wiatrów, nabierają charakteru trwałego czynnika, uaktywniającego procesy szkodotwórcze w środowisku leśnym. W roku 1997 największe straty w ekosystemach leśnych spowodowała katastrofalna powódź w południowej części kraju. W ostatnich kilku latach stwierdza się zauważalną poprawę w stanie uszkodzenia drzewostanów w Polsce. Udział drzewostanów uszkodzonych (o defoliacji koron powyżej 25 %) maleje z 55 % w 1994 r. i 40 % w 1996 do 36 % w 1997 r. Chociaż uważa się, że proces degradacji polskich lasów został powstrzymany, to jednak lasy Polski nadal należą do najbardziej zagrożonych w Europie. Udział drzewostanów znajdujących się pod wpływem szkodliwych czynników na naszym kontynencie wynosi średnio 25 %, a w krajach Unii Europejskiej 17 %. Polska należy do krajów, w których niekorzystne zjawiska związane z masowymi pojawami szkodników owadzich, często o rozmiarach gwałtownych gradacji, występują w wyjątkowo dużej różnorodności i zmieniającym się cyklicznie nasileniu. Niezbędne są ciągłe działania profilaktyczne, a także prowadzenie kosztownych akcji ograniczania liczebności niektórych gatunków owadów. W dalszym ciągu utrzymuje się wysokie zagrożenie wywołane przez grzyby chorobotwórcze. Głównym źródłem tych zagrożeń są choroby systemów korzeniowych (huba korzeni i opieńki), szczególnie aktywne w drzewostanach założonych na gruntach porolnych. Nadal nadmierne szkody gospodarcze w lasach wyrządzają roślinożerne ssaki, głównie: jeleń, sarna i łoś. Duże obawy budzi stan ochrony, zagospodarowania i użytkowania lasów prywatnej własności. Nadmiernie rozdrobniona struktura, brak pełnej informacji o rozmiarach wyrębu drzew oraz trwale niska aktywność gospodarcza, często uzasadniona sytuacją ekonomiczną ich właścicieli, stwarzają potrzebę stosowania zasadniczych rozwiązań umożliwiających właściwą ocenę stanu lasów prywatnych, a przede wszystkim możliwość prowadzenia działań zapewniających ich zachowanie. Skutecznego rozwiązania wymaga sprawa nadzoru nad gospodarką leśną w lasach niepaństwowych, a w szczególności zapewnienie odpowiedniej ilości środków finansowych na realizację zadań w zakresie ochrony i zagospodarowania lasów stanowiących własność prywatną. Wielofunkcyjność lasów, ich znaczenie w rozwoju cywilizacyjnym, a jednocześnie niepewność możliwości ich zachowania w zmieniających się przyrodniczo-klimatycznych warunkach, wymaga zwiększenia wysiłków na rzecz dalszego przekształcenia gospodarki leśnej z intensywnie produkcyjnej na proekologiczną. Uzasadnione staje się uruchomienie badawczo-aplikacyjnego, strategicznego programu rządowego ekologizacji leśnictwa i dostosowania gospodarki w lasach publicznych i prywatnych do współczesnego modelu ochrony i użytkowania środowiska zgodnie z koncepcją trwałego i zrównoważonego rozwoju. Istotnym problemem jest nadanie wyższej rangi funkcjom ekologicznym i społecznym lasu poprzez pełną ich ocenę, uporządkowanie kwalifikacji lasów ochronnych własności państwowej i prywatnej oraz sporządzanie i realizację planów ochrony przyrody w lasach. Rozwiązań systemowych kojarzących cele ochrony środowiska i gospodarki przestrzennej oraz gospodarki leśnej i rolnej wymaga problem zwiększenia lesistości kraju do 30 % w 2020 r. i 33 % w dalszej perspektywie. Niezbędne są rozwiązania organizacyjne, a przede wszystkim zwiększenie środków budżetowych, umożliwiających leśne zagospodarowanie gruntów marginalnych dla rolnictwa. Lasy polskie zaspokajają w zasadzie zapotrzebowanie na drewno przy jego zużyciu w wysokości 0,5 m3 na jednego mieszkańca; jest to znacznie poniżej średniej europejskiej (0,8 m3/1 mieszk.). Zapobieganie wylesieniem wyrażające się działaniami dla zachowania trwałości lasów i zwiększenia ich areału w Polsce oraz dbałość o różnorodność biologiczną lasów mają silne umocowanie prawne. Najważniejsze ustawy to: 202. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2000 r., Nr 56, poz. 679, ze zm.) określająca m.in. kierunki ekologizacji gospodarki leśnej. Ustawa odwołuje się do zasad trwałego i zrównoważonego gospodarowania lasami oraz ochrony ich różnorodności biologicznej. Wprowadza obowiązek tworzenia programów ochrony przyrody do planów zagospodarowania lasów. Ustawa o lasach reguluje też pośrednio lub bezpośrednio pewne zagadnienia z zakresu różnorodności biologicznej związane z: zachowaniem i ochroną naturalnych bagien i torfowisk, ochroną przyrody w lasach przez powoływanie i specjalne zagospodarowanie Leśnych Kompleksów Promocyjnych (LKP), ustanawianiem lasów ochronnych oraz zakazem działalności zagrażającej leśnej różnorodności biologicznej. 203. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78, ze zm.). Zgodnie z ustawą ochrona gruntów leśnych polega między innymi na ograniczaniu przeznaczania ich na cele nieleśne lub nierolnicze, zapobieganiu procesom degradacji lub dewastacji gruntów leśnych oraz szkodom w drzewostanach i produkcji leśnej, powstających w wyniku działalności nieleśnej, przywracaniu wartości użytkowych gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych na skutek działalności nieleśnej oraz poprawianiu ich wartości użytkowej. 204. Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079, tekst jednolity ze zm.). Gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody ma zapewniać dziko występującym zwierzętom i roślinom trwałość i optymalną liczebność, przy zachowaniu równocześnie w możliwie największym stopniu różnorodności genetycznej. Wprowadzanie do wolnej przyrody oraz przemieszczanie zwierząt i roślin obcych faunie i florze krajowej bez zgody Ministra Środowiska jest zabronione. 205. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, ze zm.). Ustawa, regulująca właściwie wszystkie zagadnienia związane z ochroną środowiska nakazuje między innymi zachowanie cennych ekosystemów, różnorodności biologicznej i równowagi przyrodniczej, zapobieganie i ograniczanie negatywnych oddziaływań mogących niekorzystnie wpływać na stan roślin i zwierząt, zabezpieczanie lasów i zadrzewień przed zanieczyszczeniem i pożarami, oraz zalesianie, gdy przemawiają za tym potrzeby przyrodnicze. 206. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 roku o leśnym materiale rozmnożeniowym (Dz U. Nr 73, poz. 761) przenosząca do polskiego prawodawstwa postanowienia dyrektywy UE o obrocie materiałami rozmnożeniowymi. 207. Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. Nr 73, poz. 764, ze zm.) dotycząca przeznaczania gruntów wyłączonych z produkcji rolnej do zalesiania. Zapobieganie wylesieniem w Polsce określone zostało jako jeden z podstawowych celów Polityki Leśnej Państwa z 1997 r. Cel ten zamierza się osiągnąć poprzez zapewnienie trwałości lasów wraz z ich wielofunkcyjnością, w tym zwłaszcza powiększanie zasobów leśnych kraju, polepszenie stanu zasobów leśnych i ich kompleksową ochronę oraz rezygnację z dominacji w gospodarce leśnej modelu surowcowego oraz reorientację zarzą- dzania lasami i wprowadzeniu modelu proekologicznej i zrównoważonej gospodarki leśnej odpowiadającej kryteriom obowiązującym obecnie w Europie. Niezależnie od prac związanych z ochroną istniejących ekosystemów leśnych podejmowane są też sukcesywne działania związane ze zwiększaniem ich powierzchni. Koncepcja zwiększania lesistości i zadrzewień, preferująca środowiskotwórczą rolę lasów stanowi podstawę Krajowego Programu Zwiększania Lesistości, przyjętego przez Radę Ministrów w 1995 r. Program zakłada wzrost lesistości kraju z obecnych 28 % do 30 % w 2020 r. i 33 % w 2050 r., przewidując uruchomienie mechanizmów ekonomicznych stymulujące leśne zagospodarowanie części gruntów marginalnych dla rolnictwa oraz określenie priorytetów przestrzennych wynikających z roli lasów w kształtowaniu środowi- ska. Jako jedno z najważniejszych zadań program określa zalesianie gruntów zanieczyszczonych i zdegradowanych. Kierunki modernizacji leśnictwa w stronę jego ekologizacji i bardziej zrównoważonego eksploatowania zasobów biologicznych lasów wytyczyła Polska polityka zrównoważonej gospodarki leśnej, wprowadzona do realizacji w 1999 r. przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Zasady gospodarki leśnej mające zapewnić lepsze zabezpieczenie różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych wdrażane są w pierwszej kolejności w tzw. Leśnych Kompleksach Promocyjnych. Prowadzona przez Polskę gospodarka leśna jest zgodna z trendami leśnictwa światowego określonymi w Zasadach Leśnych, przyjętych przez 170 krajów w 1992 roku w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (UNCED). Komisja Europejska w raporcie z dwustronnego przeglądu prawa w obszarze negocjacyjnym Rolnictwo wyraziła opinię, że polskie prawodawstwo związane ze sprawami leśnictwa jest także zgodne z europejską polityka leśną. Potwierdzeniem tych opinii jest certyfikat dobrej gospodarki leśnej, którym objęta jest połowa lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Certyfikat ten został nadany przez organizację Societe Generale de Surveillance, prowadzącą certyfikację według standardów międzynarodowych organizacji pozarządowej Forest Stewardship Council. Certyfikat świadczy, iż gospodarka w Lasach Państwowych prowa- dzona jest w sposób pozwalający na wypełnianie przez nie funkcji produkcyjnych, środowiskowych i społecznych. Głównym zagrożeniem dla obszarów leśnych są antropogeniczne zmiany środowiska, do których należy zaliczyć: 208. zanieczyszczenie powietrza gazami i pyłami; 209. obniżanie poziomu wód gruntowych; 210. nadmierne rozdrobnienie obszarów leśnych; 211. schematyczną gospodarka leśną nastawiona tylko na pozyskiwanie surowca; 212. wzmożoną penetracją lasów przez ludzi, zanieczyszczanie i zaśmiecanie terenów le- śnych; 213. pożary. Przyjęta w 1991 r. ustawa o lasach przewartościowała ich społeczne i gospodarcze znaczenie, stawiając funkcje środowiskotwórcze i społeczne lasów na równi z funkcjami produkcyjnymi. Rozwój leśnictwa zgodnie z zawartymi w niej ustaleniami jest gwarancją zachowania dużej bioróżnorodności obszarów leśnych. Pełna realizacja postanowień ustawy jest dużym wyzwaniem dla sektora leśnego, zakłada ona bowiem: 214. zachowanie lasów i ich korzystnego wpływu na środowisko; 215. ochroną lasów, w tym szczególnie lasów stanowiących naturalne fragmenty przyrody; 216. ochroną gleb i terenów szczególnie zagrożonych; 217. produkcją drewna i innych produktów użytkowania lasu. Wspomniane wcześniej działania na rzecz zachowania trwałości lasów polegają w szczególności na: 218. diagnozowaniu stanu lasów; 219. monitorowaniu zachodzących zmian oraz zagrożeń czynnikami biotycznymi, abiotycznymi i antropogenicznymi; 220. opracowywaniu i realizowaniu długofalowych programów leśnictwa, w tym planów urządzania lasów dla programów nasiennictwa, przebudowy drzewostanów i ochrony przyrody; 221. wyznaczaniu i ochronie cennych pod względem różnorodności biologicznej ekosytemów leśnych i śródleśnych; 222. prowadzeniu przebudowy drzewostanów według zasad dostosowania składu gatunko- wego drzewostanów do warunków siedliskowych; 223. realizowaniu programu małej retencji wodnej lasów (ograniczenie degradacji stosunków wodnych uznano za jeden z czynników decydujących o trwałości lasów); 224. przeciwdziałaniu zagrożeniom pożarowym (Lasy Państwowe w ostatnich latach stworzyły nowoczesny system wczesnego wykrywania pożarów oraz osiągnęły wysoką sprawność organizacyjną jednostek ratownictwa przeciwpożarowego, wyposażonych w nowoczesny sprzęt gaśniczy naziemny i powietrzny); 225. propagowaniu w społeczeństwie idei ochrony lasów między innymi, poprzez organizo- wanie ośrodków edukacji leśnej, wydawanie materiałów informacyjnych i propagandowych, współpracę ze szkołami, z samorządami itp.; 226. rozwijaniu współpracy z zagranicą, w tym zawieranie umów o współpracy, uczestniczenie w regionalnych (europejskich) i światowych konferencjach, udział w pracach międzynarodowych organizacjach leśnych. Konsekwentna realizacja powyższych ustaleń powinna w perspektywie XXI wieku zapewnić następujące korzyści: 227. poprawę jakości lasów; 228. zwiększenie lesistości kraju do 33 %; 229. uporządkowanie granicy rolno-leśnej; 230. zwiększenie właściwości retencyjnej lasów i złagodzenie deficytu wodnego; 231. zwiększenie wielkości akumulacji tlenku węgla, do 20 % emisji krajowej; 232. poprawę mikroklimatów; 233. zwiększenie różnorodności biologicznej lasów; 234. zwiększenie zasobów drzewnych w lasach o 20 %; 235. pełną waloryzację zasobów przyrody leśnej; 236. zwiększenie drzew ponad 80-letnich do 25 % ogółu; poprawę jakości lasów prywatnych.
3.2.5. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców
W dziedzinie leśnictwa, poza normalną działalnością gospodarczą określoną w planach urządzenia lasu, głównym celem jest zwiększenie lesistości gmin poprzez sukcesywne zalesiania gruntów najniższych klas bonitacyjnych.
3.2.6. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacja przedsięwzięć
Ochrona ekosystemów leśnych wiąże się w szczególności z utrzymaniem dobrej kondycji lasów gospodarczych, wprowadzenie różnorodności w monokulturach borów sosnowych, zorganizowaniem miejsc biwakowania dla turysty penetrującego ekosystem leśny (grzybiarz, myśliwy, wędkarz), określeniem tras umożliwiających penetrację turystyczną lasów – niezbędna współpraca na szczeblu gmina–zarządca lasu oraz prowadzeniem dodatkowych zalesień. Kierunki rozwoju produkcji leśnej określają plany urządzeniowe lasów sporządzane przez właściwe Nadleśnictwa.
3.2.7. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej 237. Przygotowanie programu zalesiania w oparciu o wykaz gruntów wypadajacych z produkcji rolnej, 238. Zalesianie gruntów porolnych i gleb zdegradowanych. Zalesianie prowadzić do końca procesu zalesiania (w gminach wykorzystanie środków gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej) 239. Prowadzenie zadrzewień śródpolnych (w gminach wykorzystanie środków gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej) 240. Wzbogacanie składu gatunku sztucznych odnowień leśnych przy uwzględnieniu dostosowania do naturalnej mozaikowatości siedlisk. 241. Wzmożenie kontroli gospodarki leśnej na obszarach nowych nasadzeń i w lasach prywatnych. 242. Włączenie do działań edukacyjnych problematyki gospodarki leśnej i ochrony lasu.
3.2.8. Wytyczne do sporządzania programów gminnych
1.Przygotowanie wykazu powierzchni rolnych, które wypadać będą z produkcji; określić ich wielkość, klasę bonitacji, etapowanie zalesianie i wielkość środków przeznaczonych do wypłaty w formie renty dla rolników. 2.Wyznaczone powierzchnie gruntów porolnych przeznaczone do zalesień wykazać w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. 3.Włączenie do działań edukacyjnych problematyki gospodarki leśnej i ochrony lasu.
3.3. Ochrona gleb
3.3.1. Analiza stanu istniejącego
3.3.1.1. Problematyka gospodarowania nieruchomościami i planowania przestrzennego w kontekście racjonalnego wykorzystania ograniczonych zasobów terenu
Powiat gnieźnieński leży w środkowo – wschodniej części Wielkopolski na terenie województwa wielkopolskiego. Powiat gnieźnieński od północy i od północnego-wschodu sąsiaduje z powiatem żnińskim i mogileńskim województwa kujawsko pomorskiego, od południa graniczy z powiatem słupeckim oraz wrzesińskim, od zachodu z powiatem poznańskim, a od południowego-zachodu z powiatem wągrowieckim.Powiat gnieźnieński jest obszarem charakteryzującym się predyspozycjami do produkcji zdrowej żywności (gminy: Czerniejewo, Kiszkowo, Kłecko, Niechanowo, Łubowo) oraz ze zlokalizowanymi istotnymi dla ochrony przyrody i bioróżnorodności obszarami.
Według podziału fizyczno – geograficznego Polski ( J. Kondracki, 2000 ) obszar powiatu gnieźnieńskiego należy do podprowincji Pojezierze Południowo – Bałtyckie, makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego, mezoregionu Pojezierze Gnieźnieńskie oraz skrawka mezoregionu Równina Wrzesińska. Obszar został ukształtowany w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Gniezno i północna część obszaru to krajobraz pojezierny z licznymi rynnami jeziornym, wykorzystanymi również przez cieki. Południowa część obszaru to bezjeziorna równina charakteryzująca się monotonią ukształtowania powierzchni terenu.
Pojezierze Gnieźnieńskie odpowiada formom terenu, związanym z poznańską fazą zlodowacenia wiślanego. Tworzy je obszar wzgórz czołowomorenowych, równin morenowych i sandrowych rozciętych głębokimi rynnami jeziornymi. Stąd obszar ten jest silnie morologicznie zróżnicowany, o njwiększym wzniesieniu na N od Trzemeszna ( 166 m n.p.m. – Wzgórze Wydartowskie ). Tereny leśne stanowią zwykle drobne pola sandrowe.
Równina Wrzesińska jest bezjeziorna, w północnej części występują sandry związane z morenami gnieźnieńskimi. Mimo monotonii ukształtowania powierzchni ternu pokrywa glebowa jest zróżnicowana. Cieki wodne spływają na południe do Warty zgodnie z odpływem plejstoceńskim w fazie poznańskiej ostatniego zlodowacenia.
Powiat ma bogate i różnorodne środowisko przyrodnicze z bogatą i cenną przyrodą m. in. na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego, Lednickiego Park Krajobrazowego, Rezerwatu Przyrody „Bielawy” oraz „Wiązy w Nowym Lesie”. Powierzchnia powiatu wynosząca 1 254,3 km2 w 14,39% (180,4937km2) pokryta jest lasami. Powiat gnieźnieński jest przede wszystkim powiatem rolniczym ze znaczącą przewagą gruntów dobrych. Znaczną powierzchnię w powiecie – blisko 73,8% - zajmują użytki rolne. Jakość gleb w powiecie jest więc bardzo istotnym czynnikiem dla rozwoju rolnictwa warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów.
W poniższej tabeli przedstawiono strukturę użytkowania gruntów w poszczególnych gminach powiatu w % w odniesieniu do powierzchni ogólnej w gminie.
Tab. Nr. 6 Struktura użytkowania gruntów w powiecie gnieźnieńskim
Gminy charakterystyka użytki rolne lasy pozostałe grunty gminy i nieużytki POWIAT 73,33 14,39 12,28 Gniezno – m. Miejska 43,68 13,25 43,07 Gniezno – gm. Miejsko - 73,52 14,08 11,40 Wiejska Czerniejewo Miejsko - 62,28 29,93 7,79 Wiejska Kiszkowo Wiejska 81,76 8,09 10,15 Kłecko Miejsko - 85,08 4,71 10,21 Wiejska Łubowo Wiejska 80,29 8,91 10,80 Mieleszyn Wiejska 67,21 24,25 8,54 Niechanowo Wiejska 82,11 9,65 8,24 Trzemeszno Miejsko - 73,31 10,11 16,58 Wiejska Witkowo Miejsko - 65,84 21,18 12,98 Wiejska
Informacje wg danych z rocznika statystycznego 2002 r.
Skały macierzyste gleb powiatu gnieźnieńskiego to utwory polodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego i bałtyckiego. W warstwie przypowierzchniowej dominują utwory piaszczyste i gliniaste. W związku z powyższym gleby pokrywające powiat gnieźnieński są w przewadze glebami lekkimi i bardzo lekkimi, reprezentowanymi przez następujące klasy:
- Gleby brunatnoziemne (brunatne i pseudobielicowe) - Gleby bielicoziemne - Gleby pobagienne (mułowe i torfowe)
Największą część powierzchni zajmują gleby brunatnoziemne. Największymi gminami pod względem udziału powierzchni upraw w gminie są gminy Kłecko, Niechanowo, Kiszkowo i Łubowo. Gleby na terenie powiatu gnieźnieńskiego posiadają korzystny poziom przydatności rolniczej gleb. 63% powierzchni użytków rolnych powiatu posiada odczyn lekko kwaśny i obojętny, 13% odczyn zasadowy, a pozostałe 24% gleb posiada odczyn bardzo kwaśny i kwaśny. Najbardziej zakwaszona gleba występuje w gminie Czerniejewo, gdzie 47% użytków rolnych wykazuje odczyn kwaśny i bardzo kwaśny.
W tabeli Nr 7 zestawiono wyniki badań odczynu i zasobności w makroelementy gleb województwa wielkopolskiego, wg raportu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu i Stacji Chemiczno – Rolniczej Oddział w Poznaniu. Zasobność i zanieczyszczenie gleb województwa wielkopolskiego stan na rok 2000.
Tab Nr 7 Wyniki badań z lat 1994 – 1999 odczynu i zasobności w makroelementy gleb województwa wielkopolskiego (w procentach powierzchni użytków rolnych)
Lp Powiat / Odczyn gleb . gmina Bardzo Kwaśne Lekko Obojętne Żasadowe kwaśne kwaśne 1 2 3 4 5 6 7 Gnieźnieński 6 18 30 33 13 Czerniejewo 17 30 24 15 14 Gniezno 7 16 29 29 19 Kiszkowo 5 19 28 38 10 Kłecko 5 19 37 35 4 Łubowo 4 16 28 40 12 Mieleszyn 6 18 34 35 7 Niechanowo 5 23 37 26 9 Trzemeszno 5 23 37 26 9
Racjonalizacja gospodarowania, rozpad niektórych struktur spółdzielczych, proces reprywatyzacji, w tym zwrot części nieprawnie przejętych przez państwo gruntów, likwidacja państwowych gospodarstw rolnych powodują obecnie znaczące zmiany w strukturze obszarowej gospodarstw rolnych. Postęp technologiczny, mechanizacja prac i wdrożenie nowoczesnych metod gospodarowania spowodowały wzrost jednostkowych wydajności upraw. Obecnie obserwuje się stopniowe zmiany w strukturze władania gruntami spowodowane zbywaniem nieruchomości rolnych z zasobu Skarbu Państwa na rzecz rolników indywidualnych oraz prywatyzacją zarządzania dotychczasowych wielkoobszarowych państwowych gospodarstw rolnych. Struktura użytkowania terenu sugeruje rozwój powiatu w kierunku rolno-przetwórczym i agroturystycznym.
Metale ciężkie: miedź, ołów, kadm, nikiel i cynk w większości gmin powiatu występują w stopniu określanym jako zawartość naturalna, co odzwierciedlają tabele zawarte w załączniku Nr 1 do opracowania
3.3.1.2. Tereny zdegradowane przez przemysł i nieodpowiednie składowanie odpadów, w tym mogilniki
Podstawowym surowcem wydobywanym na terytorium powiatu jest kruszywa naturalne. Ich złoża charakteryzują się dość dużą miąższością i jako wartościowy surowiec spełniają wymogi do produkcji materiałów i ceramiki budowlanej. Największe złoża tych kruszyw występują w okolicach miejscowości Baranowo (gmina Łubowo), Ćwierdzin (gmina Witkowo),Gniezno (Miasto Gniezno), Gębarzewo (gmina Czerniejewo), Gurówko (gmina Niechanowo), Huta Trzemeszeńska i Wymysłowo (gmina Trzemeszno), a mniejsze we wszystkich gminach. W formie rozpoznanych złóż znajdują się pokłady żwirów i piasków.
Eksploatacja kruszyw i surowców gliniastych powoduje określoną antropopresję prowadzącą w konsekwencji do degradacji terenów. Ponadto do obszarów zdegradowanych na terenie powiatu gnieźnieńskiego zaliczane są obszary „dzikich składowisk” odpadów występujące we wszystkich gminach oraz tereny osiedleńczej zabudowy, urządzeń infrastruktury technicznej, w tym nasypów i wykopów na potrzeby tras komunikacyjnych oraz obszary nielegalnych wyrobisk. W przypadkach dokonania rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych w kierunku zalesienia lub wodnym, walory estetyczne krajobrazu kulturowego nie muszą zostać zniszczone, a przeciwnie podniesione. Większość wyrobisk na terenie powiatu ulega naturalizacji – są wypełnione wodą, często zalesione, zakrzaczone i zadarnione.
3.3.1.3. Tereny wymagające zabezpieczenia przed postępującą erozją spowodowaną czynnikami antropogenicznymi
Proces przeobrażania i niszczenia powierzchni ziemi przebiega nieustannie. Jeżeli jest wywoływany przez siły przyrody – wodę, śnieg, lód, siły grawitacji – nazywany jest erozją geologiczną (naturalną). Jednak obok czynników przyrodniczych duży wpływ na kształtowanie się typologii gleb wywarła również działalność człowieka. W wypadku wspomagania bądź inicjowania tego procesu przez działalność ludzi (nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej, nieprawidłowa uprawa gruntów i dobór roślin uprawnych, odwadnianie bagien, itp.) mówi się o erozji gleb (przyspieszonej). Charakter i nasilenie procesów erozyjnych zależą głównie od rzeźby terenu, składu mechanicznego gruntu, wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych oraz sposobu użytkowania terenu.
Rezultatem pracy erozyjnej wód płynących oraz procesów denudacyjnych są doliny rzeczne – w miejscach intensywnie działającej erozji (dennej, bocznej) powstają strome zbocza umożliwiające tworzenie obecnie zbiorników wodnych. Naturalne procesy działały zawsze, ale główną przyczyną zachwiania równowagi w przyrodzie był czynnik antropogeniczny – przede wszystkim trzebież lasów, a ponadto:
243. Niewłaściwa uprawa roli, zwłaszcza orka wzdłuż stoków, 244. Zaorywanie użytków zielonych, 245. Likwidacja zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, 246. Wadliwie prowadzone melioracje (głównie odwadniające, nawet stosunkowo niewielkie powierzchnie podmokłych gruntów), 247. Nieumiejętne stosowanie nawozów I środków ochrony roślin, 248. Niewłaściwie prowadzone prace rolnicze, 249. Eksploatacje powierzchniowe surowców mineralnych, 250. Niewłaściwe składowanie odpadów, 251. Emisje i imisje gazów i pyłów
Ogólnie pod względem jakości gleb dla rolnictwa powiat posiada sprzyjające warunki dla rozwoju i intensyfikacji produkcji rolnej. Część gleb położonych na stokach o spadkach powyżej 5 – 10% narażona jest na intensywną erozję. Dlatego też na tych obszarach zaleca się stosowanie odpowiednich zabiegów przeciw erozyjnych, takich jak orka poprzeczno – stokowa, wprowadzanie upraw wieloletnich. Na stokach o spadkach powyżej 10%, w obrębie dolinek bocznych zaleca się wprowadzanie użytków zielonych, spowoduje to przede wszystkim zmniejszanie intensywności spłukiwania i przenoszenia nawozów sztucznych i środków ochrony roślin do cieków wodnych. Na skutek działań człowieka także odczuwalny jest proces stepowienia gruntów rolnych i leśnych. Niezbędnym jest podjąć działania zwiększające retencje wodną. Wskazane jest wprowadzenie zalesień i zadrzewień śródpolnych oraz budowa niewielkich stawów w obrębie dolin cieków.
3.3.1.4. Tereny szczególnie narażone na szkodliwe działanie transportu i jego infrastruktury
Z dostępnych informacji oraz dokumentów wynika, że problem terenów narażonych na szczególne oddziaływanie transportu na stan gleb i gruntów jest także zauważalny szczególnie w otoczeniu tras komunikacyjnych o znaczeniu ponadlokalnym. Wykaz tras komunikacyjnych, którymi są przewożone substancje niebezpieczne znajduje się w załączniku do niniejszego opracowania. Należy jednak w dalszym rozwoju powiatu uwzględniać rozwój tras komunikacyjnych. Przez teren powiatu przebiega sieć dróg krajowych, dróg wojewódzkich, dróg powiatowych zamiejskich oraz gminnych zamiejskich. W miastach zlokalizowane są ulice powiatowe i ulice gminne. Ogólnie w powiecie stan techniczny dróg i ich system oceniany jest jako niezadowalający. Może to także powodować określone zagrożenia, gdyż sprawia iż prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej awarii na skutek transportu różnych materiałów (często substancji niebezpiecznych) wzrasta.
3.3.1.5. Tereny nie nadające się do dalszego rolniczego wykorzystania i inne zdegradowane, przeznaczone do zalesienia
Łączna powierzchnia lasów na terytorium powiatu gnieźnieńskiego wynosi (wg danych Rocznika Statystycznego rok 2002) 18183,8 ha, co stanowi zaledwie 14,39 % ogólnej powierzchni terenu. Największą lesistością oznaczają się: gmina Czerniejewo 30,12% oraz gminy Mieleszyn 24,9% i Witkowo 21,27% pozostałe gminy powiatu charakteryzują się bardzo niską lesistością sięgająca 5%. W powiecie gnieźnieńskim nie występują zwarte kompleksy leśne o charakterze puszczańskim. W wyniku wielowiekowej ekspansji rolnictwa tereny leśne zachowały się głównie na najuboższych glebach, a przeważa tutaj sosna zwyczajna, która ma małe wymagania siedliskowe. Szczegółowe dane dotyczące powierzchni lasów w powiecie gnieźnieńskim przedstawia tabela Nr 4 na stronie 49.
Do głównych zagrożeń ekosystemów leśnych można zaliczyć: 252. imisje pyłów i gazów; 253. pożary lasów; 254. szkodliwe owady i grzyby pasożytnicze; 255. zwierzyna płowa. Kierunek rekultywacji pod zalesianie przyjmowany jest w przypadku części wyrobisk poeksploatacyjnych. Większość wyrobisk na terenie powiatu ulega naturalizacji – są wypełnione wodą, często zalesione, zakrzaczone i zadarnione. Na terenie powiatu gnieźnieńskiego są także usytuowane gleby o najniżej wartości produkcyjnej, które nie nadają się do wykorzystania rolniczego i powinny zostać wykorzystane w celach zalesiania.
3.3.1.6. Zasoby kopalin – ocena stanu istniejącego
We współczesnym krajobrazie powiatu gnieźnieńskiego występują formy z okresu czwartorzędu, zbudowane z osadów lodowcowych i wodnolodowcowych. Stąd na terenie naszego powiatu obficie występują kruszywa naturalne, tj. piaski i żwiry i ich mieszaniny spełniające kryteria gospodarczej przydatności, a więc tworzące złoża kopalin. Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego oraz materiałów posiadanych przez Starostwo Powiatowe w Gnieźnie zasoby geologiczne bilansowe kruszywa naturalnego w powiecie wynoszą 16 625 tys. ton (szczegółowe dane przedstawione są w tabeli Nr 9 w rozdziale 3.4.1.1. str. 75 niniejszego opracowania.
3.3.1.7. Potrzeby dalszych badań gleb, monitoringu i weryfikacji ich klasyfikacji
Badania gleb na terenie województwa wielkopolskiego dla potrzeb rolnictwa są realizowane przez Stację Chemiczno – Rolniczą w Poznaniu w ramach monitoringu regionalnego oraz przez Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach w ramach monitoringu krajowego. Badaniami odczynu i zawartości przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu objęto gleby także na terenie powiatu gnieźnieńskiego. Prowadzone są one w rotacjach pięcioletnich. Wyniki badań stanowią ważną informację o zakwaszeniu i potrzebach wapnowania gleb, zasobności w przyswajalne dla roślin składniki mineralne, jak również nawożenia mineralnego niedoborowymi składnikami.Na terenie powiatu gnieźnieńskiego znajduje się jeden punkt badania gleb Badaniami monitoringowymi gleb w sieci regionalnej zostały objęte wszystkie gminy powiatu.
Tab. Nr 8 Plan rozmieszczenie punktów pomiarowych monitoringu gleb województwa wielkopolskiego(Praca zbiorowa Zasobność gleb woj. Wielkopolskiego tab. Nr 35 str. 112).
Powiat/Gmina Plan rozmieszczenia 2000 2001 2002 2003 2004 1 2 3 4 5 6 Gnieźnieński Czerniejewo Gębarzewo Gniezno Goślinowo Kiszkowo Skrzetuszewo Kłecko Michalcza Łubowo Przyborowo Mieleszyn Łopienno Niechanowo Miroszka Jelitowo Trzemeszno Trzemżal Witkowo Charbin
3.3.2. Przewidywane kierunki zmian
Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów: 256. Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; 257. Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego lata 2002 – 2010, 258. Strategii rozwoju dla województwa wielkopolskiego. Racjonalne wykorzystanie zasobów gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym, powinno polegać na: 259. zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacyjnej, 260. lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału gleb, formy ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji, 261. rekultywacji obszarów zdegradowanych. Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska, w zakresie obowiązków Starosty leży prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi. Starosta prowadzi także corocznie aktualizowany rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża starostę. Kolejność realizowania przez starostę zadań w zakresie rekultywacji powierzchni ziemi określają powiatowe programy ochrony środowiska. Rekultywacja powinna objąć tereny innych nieczynnych wyrobisk poeksploatacyjnych, przyjmując tam gdzie to możliwe kierunek wodny lub leśny rekultywacji oraz nieczynnych składowisk odpadów. Gleby zdegradowane na obszarach rolniczych będą zalesiane lub zagospodarowywane poprzez przeznaczenie ich np. na plantacje choinek, szkółki roślin ozdobnych, itp. Właściwa polityka ochrony gleb oprócz ww. punktów, będzie również uwzględniać racjonalne zużycie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Gleby powiatu gnieźnieńskiego są glebami o średniej zdolności retencji wody. Dla utrzymania optymalnego uwilgocenia i prawidłowego systemu odwadniania konieczna będzie budowa i odbudowa urządzeń melioracyjnych, małych urządzeń piętrzących oraz utrzymanie rowów i drenażu w dobrym stanie. Niezbędnym działaniem będzie aktualizacja stanu sieci melioracyjnej w powiecie i realizacja Programu odbudowy sieci melioracyjnej podstawowej i szczegółowej. Instytucją odpowiedzialną za urządzenia melioracyjne w województwie jest Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych. Ochrona gleb będzie również uwzględniać działania zapobiegające procesom erozji. Stosowanie zabiegów przeciwdziałających erozji wodnej jest konieczne już na gruntach o nachyleniu pow.10% tj. 6º i powinno polegać na odpowiednim zagospodarowywaniu wąwozów oraz stoków i stosowaniu właściwych płodozmianów. Erozja wietrzna jest typowa dla otwartych przestrzeni rolnych, dlatego niezbędne będzie stosowanie zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych oraz podobnie jak przy zapobieganiu erozji wodnej stałe utrzymanie gleby pod pokrywą roślinną. Istotnym kierunkiem działań będzie wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR) oraz intensyfikacja edukacji ekologicznej rolników, mająca na celu uświadomienie konsekwencji nieprawidłowej gospodarki rolnej i wskazanie właściwych rozwiązań. Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa spowoduje, że coraz silniej popierane będzie rolnictwo ekologiczne, które pozwala na zachowanie w krajobrazie naturalnych i półnaturalnych układów ekologicznych, co jest szczególnie istotne na obszarach o cennych walorach przyrodniczych i w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Rolnictwo ekologiczne, zwłaszcza połączone z turystyką stanie się szansą dla rolników indywidualnych. Zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej należy odstępować od bezściółkowej hodowli bydła, propagując hodowlę ściółkową, dostarczającą obornika, ważnego składnika strukturotwórczego gleby. Poza tym preferuje on nawozy organiczne, które są naturalnym składnikiem środowiska i ich właściwe wykorzystanie zależy od naturalnych procesów przyrodniczych. Ważną formą rozwoju obszarów wiejskich, obok rolnictwa ekologicznego, będzie agroturystyka. Regulacje dotyczące ochrony kopalin, zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska, zapewniają ochronę złóż kopalin poprzez racjonalne gospodarowanie ich zasobami i kompleksowe wykorzystanie kopalin, w tym kopalin towarzyszących. Odpowiedzialnymi za kształtowanie polityki ochrony złóż kopalin i gospodarowanie zasobami surowców są: Minister Środowiska, wojewodowie i starostowie. W przypadku złóż eksploatowanych istotne jest maksymalne wykorzystanie zasobów w granicach udokumentowania a następnie skuteczna i właściwa, z punktu widzenia gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska, rekultywacja wyrobiska. Obowiązki te głównie ciążą na użytkowniku złoża, natomiast rolą administracji publicznej jest określenie warunków prowadzenia eksploatacji, jej zakończenia i rozliczenia. W przypadku złóż nieeksploatowanych, jedynym sposobem zabezpieczenia zasobów udokumentowanych złóż przed ich utratą jest ochrona obszarów, na których występują przed zainwestowaniem uniemożliwiającym późniejszą eksploatację. Wydobywanie kopalin wiąże się z powstawaniem szkód w środowisku. Stosowane są zabezpieczenia minimalizujące negatywny wpływ na środowisko efektów nieprzewidzianych nagłych zdarzeń, lecz w całości wpływu ich nie można zlikwidować. Wydobywanie kopalin systemem odkrywkowym powoduje degradację powierzchni terenu i praktycznie prace rekultywacyjne po zakończonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodzą przeobrażenia spowodowane wydobywaniem kopalin. Liczne zaniechane złoża zwłaszcza te, które w przeszłości były eksploatowane do czasu uchylenia decyzji zatwierdzających ich zasoby są z mocy prawa pod ochroną i istniejące wyrobiska, pomimo że zamieniają się w “dzikie” składowiska odpadów nie mogą być w innym celu wykorzystane jak tylko do eksploatacji kopalin. Wyjątek stanowią zbiorniki wodne po eksploatacji w dolinach rzek kruszywa naturalnego, ponieważ bez specjalnych zabiegów wykorzystywane są po kilkuletniej przerwie w eksploatacji jako wędkarskie akweny wodne.
3.3.3. Przyjęte cele i priorytety
Cel średniookresowy do 2010roku: Ochrona powierzchni ziemi, w tym powierzchni biologicznie czynnej i gleb przed degradacją Cel realizowany będzie poprzez ochronę, rekultywację i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych, efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż, ochrona zasobów złóż niezagospodarowanych (nieeksploataowanych) oraz rekultywację terenów poeksploatacyjnych. Priorytety do 2010 roku: 262. Racjonalne zużycie środków ochrony roślin i nawozów. 263. Ochrona gleb przed degradacją i rekultywacja gleb zdegradowanych. 264. Ochrona gleb przed negatywnym wpływem transportu i infrastruktury transportowej. 265. Wdrażanie i propagowanie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych. 266. Podniesienie poziomu wiedzy użytkowników gleb i gruntów w zakresie możliwości eksploatacji gleb, przy zwróceniu szczególnej uwagi na nieodwracalność degradacji zasobów glebowych. 267. Wdrażanie systemu informacji umożliwiającego propagację sposobu produkcji zgodnego z Ustawą o rolnictwie ekologicznym. 268. Objęcie monitoringiem i rejestracja gleb, w których nastąpiły zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne wynikające z rodzaju i intensyfikacji eksploatacji oraz oddziaływania różnych negatywnych czynników (erozji, inwestycji, przemysłu, emisji, odpadów, ścieków itd.). 269. Propagowanie sposobów ograniczających nadmierną eksploatację gleb oraz zasad postępowania przy użytkowaniu gleb zanieczyszczonych. 270. Identyfikacja zagrożeń i kontynuacja prac na rzecz rekultywacji terenów zdegradowanych, w tym terenów poprzemysłowych. 271. Maksymalne zagospodarowanie terenów poprzemysłowych. 272. Prowadzenie działań mających na celu propagowanie ochrony kopalin przed nadmiernym ich wykorzystywaniem i eksploataowaniem ich złóż. 273. Wykorzystywanie rozpoznanych i eksploatowanych złóż poprzez ich dalsze racjonalne zagospodarowanie. 274. Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego wszystkich znanych złóż w granicach ich udokumentowania wraz z zapisami o ochronie ich obszarów przed trwałym zainwestowaniem. 275. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. 276. Poszerzanie wiedzy o budowie geologicznej regionu, kontynuowanie prac w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i dokumentowania nowych złóż kopalin. 277. Ograniczanie naruszeń środowiska towarzyszących eksploatacji kopalin i pracom geologicznym – konsekwentne egzekwowania zasad postępowania zgodnych z obowiązującym prawem. 278. Prowadzenie konsekwentnej polityki koncesyjnej. 279. Zabezpieczenie obszarów rolnych i leśnych przed procesem pustynnienia / stepowienia 280. Zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wysokich klasach bonitacyjnych, która będzie wyłączona z produkcji i przeznaczona na inne cele 281. Ochrona i wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną 282. Zalesianie gruntów marginalnych, nieprzydatnych do produkcji rolniczej Zadania na lata 2003 – 2006. 1. Prace nad oceną wartości naturalnego potencjału produkcyjnego gleb i ustalenie możliwości użytkowania gleb zgodnie z zasadami trwałego i zrównoważonego rozwoju – praca ciągła. 2. Prowadzenie rejestru gleb nadmiernie zanieczyszczonych i sposobu ich rekultywacji – praca ciągła. 3. Opracowanie i realizacja powiatowego programu rekultywacji i zalesienia zdegradowanych gleb na obszarach użytkowanych rolniczo – rok 2004. 4. Kompleksowa rekultywacja składowisk nieeksploatowanych wraz z ich zadrzewieniem i zakrzewieniem – sukcesywnie od 2003 roku. 5. Wdrażanie na terenach chronionych produkcji rolnej, zgodnej z prawem o rolnictwie ekologicznym. 6. Rozszerzanie prac badawczych i badawczo – rozwojowych wspierających poszukiwanie i stosowanie substytutów kopalin – praca ciągła lata 2003 – 2006. 7. Wspieranie rozwoju poszukiwania kopalin użytecznych – praca ciągła lata 2003 – 2006.
3.3.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z dokumentów rządowych
Działania wynikające z polityki ekologicznej państwa w zakresie ochrony gleb mają obejmować: 1.ochronę zasobów gleb użytkowanych przyrodniczo przed ich wyłączeniem z tego użytkowania; 2.maksymalne wykorzystanie nieużytków poprzemysłowych; 3.ochronę gleb przed erozją; 4.ochronę gleb przed dewastacja fizyczną i zanieczyszczeniem chemicznym; 5.rekultywację gleb zdegradowanych w celu włączenia ich do zagospodarowania przyrodniczego lub w przypadku niektórych terenów poprzemysłowych do obiegu gospodarczego.; 6.utrzymanie lub przywrócenie na terenach rolniczych jakości gleb odpowiedniej do zdrowej produkcji roślinnej, poprzez utrzymanie między innymi odpowiedniej kwasowości gleb i likwidację niedoborów magnezu determinującego prawidłowe funkcjonowanie organizmów żywych, 7.ochronę gleb przed degradacją powodowaną przez szeroko rozumianą intensyfikacje produkcji rolniczej; 8.wdrażanie zasad dobrych praktyk rolniczych, dostosowanych do warunków przyrodniczych i konkretnych czynników antropopresji na danym terenie.
3.3.5. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających ze „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego” oraz Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego.
Cel ekologiczny do 2010 roku
Ochrona powierzchni ziemi, w tym powierzchni biologicznie czynnej i gleb przed degradacją
Strategia realizacji celu Ochrona powierzchni ziemi, zgodnie z zapisem w ustawie Prawo ochrony środowiska polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, poprzez m.in.: - Racjonalne gospodarowanie - Zachowanie wartości przyrodniczych - Zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania, - Ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania - Doprowadzenie jakości gleby do wymaganych standardów, bądź utrzymanie tych standardów
Główne problemy z ochroną powierzchni ziemi w województwie wielkopolskim wynikają z eksploatacji kopalin, wpływu rolnictwa oraz wzrostu powierzchni zainwestowanych (budowle, drogi) i gromadzeniem odpadów. Zgodnie z zapisami w "Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego" najważniejszymi źródłami przekształcenia i degradacji powierzchni ziemi są: - Kopalnictwo węgla brunatnego - Eksploatacja kopalin pospolitych - Erozja wietrzna i wodna, kontaminacja i zakwaszenie - Gromadzenie odpadów bez należytych zabezpieczeń
Część działań naprawczych została ujęta w paragrafach dotyczących takich zagadnień jak: koplanie węgla brunatnego, gospodarka odpadami. Poniżej zostaną przedstawione dwa zagadnienia. Są to: ochrona gleb użytkowanych rolniczo i zasoby kopalin.
Gleby użytkowane rolniczo
Badania gleb w Wielkopolsce wykazały występowanie w południowej części województwa rejonów o glebach bardzo kwaśnych. Gleby zasadowe to głównie część zachodnia i centralna województwa. Zawartość metali ciężkich i zanieczyszczenie tymi składnikami gleb w Wielkopolsce jest stosunkowo niewielkie i kształtuje się głównie na poziomie zawartości naturalnej, nielicznie z podwyższoną zawartością. Pola uprawne Wielkopolski są w niewielkim stopniu zanieczyszczone metalami ciężkimi i spełniają warunki dla produkcji bezpiecznej żywności. Rosnący niedobór wody w ekosystemach jest jednym z głównych czynników ograniczających produkcję rolną.
Racjonalne wykorzystanie gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym, powinno polegać na: zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacji, lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału, formy ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji,
Jak powiedziano w rozdziale 3, gleby gruntów ornych województwa wielkopolskiego są średniej i niskiej jakości. Pewna część gruntów charakteryzuje się klasą VI. Gleby te należy przeznaczyć pod zalesienia., pamiętając jednak o zarezerwowaniu terenów pod inwestycje (drogowe, infrastruktury dot. obiektów gospodarki odpadami, baza turystyczna, itp.). Gleby narażone na erozję będą chronione poprzez wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz przydrożnych, a także właściwą strukturę upraw. Dotyczy to zwłaszcza gleb powiatów: konińskiego, poznańskiego i kaliskiego. Mówiąc o ochronie gleb użytkowanych rolniczo, należy pokreślić potrzebę masowego upowszechnienia kodeksu dobrych praktyk rolniczych, który precyzuje prawidłowe postępowania w prowadzonej rolniczej działalności produkcyjnej oraz w rozwoju gospodarstw ekologicznych, a także szeregu działaniach, które zostały wymienione w poprzednich paragrafach. Są to m.in.: ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza i wody, likwidacja i rekultywacja mogilników, zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i rekultywacja składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych. Ponadto, powinny być podjęte działania zogniskowane na realizacji krajowego programu rekultywacji gleb zdegradowanych na obszarach rolniczego użytkowania (zerodowanych, zakrzaczonych, itp.), z częściowym ich włączeniem pod zalesienia lub wykorzystanie do produkcji rolnej z przeznaczeniem na cele energetyczne.
W zakresie ochrony gleb użytkowanych rolniczo, a także obszarów leśnych, ważna jest realizacja zaleceń Konwencji UNCCD ukierunkowanych na działania zabezpieczające obszary rolne przed procesem pustynnienia / stepowienia. Biorąc powyższe pod uwagę, przewiduje się w horyzoncie długookresowym zrealizowanie szeregu działań, które zostały wymienione w innych paragrafach tego rozdziału. Są to m.in.: ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza i wody, likwidacja i rekultywacja mogilników, rekultywacja składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych. Znaczna część działań ujęta jest również w par. dotyczącym zasobów wodnych.
Biorąc powyższe pod uwagę można przyjąć, że głównym kierunkiem działań w rolnictwie powinno być wdrożenie i upowszechnienie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR). Stopień wdrożenia KDPR będzie decydował o wpływie rolnictwa na środowisko1 Kierunki działań:
1 Zapis wg Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego GL 1. Zabezpieczenie obszarów rolnych i leśnych przed procesem pustynnienia / stepowienia GL 2. Wdrożenie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej GL 3. Zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wysokich klasach bonitacyjnych, która będzie wyłączona z produkcji i przeznaczona na inne cele GL 4. Ochrona i wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną GL 5. Zalesianie gruntów marginalnych, nieprzydatnych do produkcji rolniczej
Zasoby kopalin
Zasady poszukiwania, dokumentowania oraz korzystania z kopalin regulowane są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – prawo geologiczne i górnicze. W ustawie tej rozstrzygnięto również sprawę własności złóż kopalin oraz uregulowano problem ochrony zasobów złóż poprzez wymóg ujmowania ich w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz obowiązek kompleksowego i racjonalnego wykorzystania kopalin.
Ponadto, ochronę złóż kopalin jako zasobu przyrody zapewnia ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym. Dla prawidłowego gospodarowania zasobami przyrody (tj. m.in. kopalinami) ustala się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego szczególne warunki zagospodarowania terenów, w tym zakaz zabudowy.
Także podjęcie działalności gospodarczej w zakresie wydobywania kopalin jest uzależnione, przez możliwość odpowiednich zapisów w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, od Rady Gminy, która podejmuje uchwały o zmianie planu oraz od społeczności lokalnej, która na tym etapie może wnosić uwagi i protesty.
Najistotniejsze znaczenie dla województwa wielkopolskiego, jak i kraju, mają złoża gazu, zlokalizowane między Wartą, Obrą i Kanałem Mosińskim oraz nowe złoża gazu w powiązaniu ze złożami ropy naftowej, które wg wstępnych potwierdzeń występują we wschodniej i południowo-wschodniej części województwa. Duże znaczenie mają także złoża węgla brunatnego występujące w rejonie Konina i Turku (obecnie eksploatowane), a także w tzw. Rowie Poznańskim, które nie są i wg obecnej oceny nie będą w najbliższych latach eksploatowane, ze względu na ochronę powierzchni ziemi, wód. W zakresie zagadnienia zasobów kopalin, istotne znaczenie ma ochrona obszarów perspektywicznych i ochrona złóż udokumentowanych. Ochrona złóż perspektywicznych powinna polegać na uwzględnieniu tych terenów w gminnych studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego w postaci zapisów uniemożliwiających zagospodarowanie tych terenów w sposób trwały, wykluczający potencjalną eksploatację surowców. Dotyczy to głównie udokumentowanych zasobów wód termalnych (strefa o szerokości ok. 35 km, od Uniechowa (woj. łódzkie) poprzez Turek, Koło, Konin, Sompolno do Ślesina. W świetle ochrony powierzchni ziemi istotne znaczenie ma rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych, przede wszystkim eksploatacją węgla brunatnego (w rejonie Konina) i kruszyw naturalnych. Pod tym pojęciem mieści się zarówno rekultywacja sensu stricto jak i likwidacja powierzchniowych wyrobisk górniczych. Obowiązek likwidacji wyrobisk jak i ich rekultywacji ciąży na przedsiębiorcy górniczym. W przypadku zdarzeń zaszłych, gdy nie jest możliwe wskazanie użytkownika, rekultywacja ciąży na budżecie państwa. Zagadnienie to zostało częściowo omówione w paragrafie dotyczącym tzw. "gorących punktów" - kopalnie węgla brunatnego.
W świetle informacji zawartych w rozdziale 3 i rozdziale 5, w najbliższych latach konieczna jest dalsza intensyfikacja badań i poszukiwań geologicznych zmierzających do odkrycia i udokumentowania nowych złóż. Pierwszoplanowym zagadnieniem jest wyjaśnienie możliwości zasobowych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego.
Kierunki działań:
ZK.1. Rozpoznanie możliwości zasobowych i perspektywności regionu w zakresie zasobów złóż gazu ziemnego i ropy naftowej ZK 2. Dalsze poszukiwanie i dokumentowanie złóż wód termalnych ZK 3. Opracowanie skutecznej metody neutralizacji zużytych wód termalnych , przed ich zrzutem do środowiska przyrodniczego (wodnego) ZK 4. Wypracowanie platformy współpracy pomiędzy Wojewodą i Marszałkiem Województwa w zakresie gospodarki surowcami mineralnymi ZK 5. Przygotowanie folderu informacyjnego o obszarach perspektywicznych dla poszukiwania, dokumentowania i eksploatacji złóż surowców (np. w układzie powiatowym). ZK 6. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych
3.3.6. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców
Celami rozwoju założonymi dla powiatu gnieźnieńskiego w zakresie ochrony gleb i rozwoju rolnictwa są: organizacja systemu edukacji ekologicznej i racjonalnego użytkowania gleb. Wiąże się to z szeroko rozumianą ochroną gleb nadających się do wykorzystania rolniczego i leśnego przed ich przeznaczeniem na inne cele, ochrona gleb przed degradacją i zanieczyszczeniem, powodowanymi czynnikami antropogenicznymi i naturalnymi oraz rekultywacją gleb zdegradowanych. Szczególny nacisk należy położyć na edukację rolników w zakresie stosowania właściwych metod agrotechnicznych upraw oraz ograniczania niewłaściwej intensyfikacji produkcji rolnej. Działania inwestycyjne obejmują przede wszystkim różnego rodzaju prace rekultywacyjne oraz przywracanie do obiegu gospodarczego gleb zdegradowanych. W oparciu o przeprowadzone konsultacje, w szczególności, z administracją samorządową na terenie powiatu gnieźnieńskiego, instytucjami, przedstawicielami przemysłu, organizacjami społecznymi i pozarządowymi oraz społeczeństwem sporządzono listę przedsięwzięć do realizacji zadań w zakresie ochrony gleb: Tworzenie i aktualizacja rejestru gruntów zdegradowanych oraz opracowanie programu ich rekultywacji. Przygotowanie powiatowego programu odbudowy melioracji podstawowej i szczegółowej Współpraca z ODR oraz innymi organizacjami rolniczymi działającymi na rzecz efektywnego gospodarowania w rolnictwie Organizacja bazy wystąpienia poważnych awarii i klęsk żywiołowych Wyposażenie w sprzęt i oprogramowanie wykorzystywane do szybkiego informowania o wystąpieniu poważnej awarii i kęski żywiołowej Doposażenie w sprzęt ratownictwa ekologicznego formacji Straży Pożarnej Wsparcie działań na rzecz prawidłowego zagospodarowania obornika, gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich. Wzmocnienie instytucjonalne administracji umożliwiające realizację zapisów ustawowych odnośnie prowadzenia rejestrów i baz danych. Opracowywanie i realizacja programu rolno-środowiskowego Podejmowania przedsięwzięć z zakresu rekultywacji gruntów zdegradowanych i przeznaczonych do rekultywacji. Prowadzenie prac zalesieniowych na gruntach o niskiej przydatności rolniczej. Wykonanie przedsięwzięć dla zgodnego z zasadami ochrony środowiska zagospodarowania obornika, gnojowicy i gnojówki. Prowadzenie działalności gospodarczej w rolnictwie zgodnie z zasadami określonymi w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej. Opracowanie i propagowanie programu racjonalnego stosowania środków chemicznych w rolnictwie prowadzącego do powstrzymania degradacji gleb Program powstawania gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych Opracowanie programu szkoleń podnoszących kwalifikacje rolnika i promującego nowe uprawy roślin dochodwych. Program zagospodarowania terenów po byłych PGR.
Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć Kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć: Priorytety ekologiczne w perspektywie do 2006 roku rozpatrywano z dwóch punktów widzenia. Pierwszy punkt - to priorytetowe komponenty (lub uciążliwości) środowiska, a drugi punkt widzenia - to priorytetowe przedsięwzięcia zmierzające do poprawy aktualnego stanu środowiska. Wśród najważniejszych kryteriów, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić: Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; Zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010; Kryteria przyjęte w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego; Zadania i kierunki przyjęte w strategiach rozwoju zrównoważonego gmin; Wymogi wynikające z obowiązujących przepisów; Wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE; Dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym; Szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju zrównoważonego; Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko i człowieka; Ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia; Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego; Obecne zaawansowanie inwestycji; Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia.
3.3.7. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej, w tym dane do Powiatowego programu rekultywacji i zalesiania zdegradowanych gleb na obszarach użytkowanych rolniczo, programu likwidacji mogilników, programu rekultywacji starych składowisk i terenów przemysłowych
Jednostka Termin realizacji Cel odpowiedzi przedsięwzięcia / L.p alna / Szacunkowe
Opis przedsięwzięcia
. Jednostki nakłady /
współpracuj Potencjalne źródła
przedsięwzięci a 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rodzaj Rodzaj ące finansowania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 13 0 1 2 Upowszechnianie Kodeksu ODR, Budżet powiatu, Dobrej Praktyki Rolniczej w Starostwo WFOŚiGW, zakresie prawidłowego Powiatowe PFOŚiGW, inne 1 stosowania i składowania fundusze płynnych odchodów
zwierzęcych oraz odcieków z
e Pozainwestycyjn pryzm kiszonkowych Wspieranie oraz Zarząd Budżet Powiatu, popularyzacja inicjatyw Powiatu, środki inwestora podejmowanych na rzecz właściciele zwiększania lesistości nieruchomo 2 terytorium powiatu na ści gruntach o niskiej przydatności rolniczej, tworzenie zadrzewień
Pozainwestycyjne śródpolnych Popularyzacja, inicjowanie i WODR Środki inwestora, podejmowanie działań na Poznań, PFOŚiGW, inne 3 rzecz rozwoju rolnictwa prowadzący fundusze
ekologicznego gospodarst ycyjne Pozainwest wa Tworzenie aktualizacja Zarząd Budżet powiatu rejestru gruntów Powiatu 4 zdegradowanych oraz
opracowanie programu ich ycyjne Pozainwest rekultywacji Przeprowadzenie Starostwo Środki własne szczegółowej inwentaryzacji Powiatowe trwale zbędnych terenów 5
wojskowych wraz z
opracowaniem programów ich yjne Pozainwestyc rekultywacji Współpraca z ODR oraz UMiG, Środki własne innymi organizacjami ODR, 6 rolniczymi działającymi na indywidual
rzecz efektywnego ni rolnicy ycyjne Pozainwest gospodarowania w rolnictwie Wsparcie na rzecz Prowadzący Środki inwestora, prawidłowego hodowlę i Fundusze zagospodarowania obornika, chów strukturalne, 7
gnojowicy i gnojówki w zwierząt PFOŚiGW
fermach zwierząt gospodarski yjne Pozainwestyc gospodarskich ch Opracowanie programu małej Starostwo
retencji dla gmin powiatu Powiatowe, 8 Gminy,
WIOŚ
Pozainwes tycyjne Opracowanie i realizacja Starostwo Budżet Powiatu,
programu rolno – powiatowe WFOŚiGW
9 środowiskowego
Pozainwes tycyjne Opracowanie i propagowanie Prowadzący Środki inwestora programu racjonalnego uprawę stosowania środków roślin 10 chemicznych w rolnictwie prowadzącego do
powstrzymania degradacji
e Pozainwestycyjn gleb Program propagowania idei ODR Środki własne, gospodarstw rodzinnych oraz WFOŚiGW, inne 11 możliwości ich tworzenia i fundusze
związanych z tym ycyjne Pozainwest potencjalnych korzyści Program powstania UMiG, Środki inwestora, gospodarstw ekologicznych i WODR, Budżety gmin, agroturystycznych ODR, PFOŚiGW, inne 12 ANR, fundusze rolnicy
indywidual
e Pozainwestycyjn ni Opracowanie programu ODR Środki własne, szkoleń podnoszących PFOŚiGW, inne 13 kwalifikacje rolnika i fundusze
promującego nowe uprawy ycyjne Pozainwest roślin dochodowych Program zagospodarowania UMiG, ODR, ANR
terenów po byłych PGR ODR
14
Pozainwes tycyjne Prowadzenie masowych, Zarząd PFOŚiGW edukacyjnych akcji Powiatu proekologicznych dla dzieci i młodzieży szkolnej: powiatowe konkursy tematyczne, współudział w 15 organizacji akcji regionalnych i ogólnopolskich, popularyzacja proekologicznych działań realizowanych przez struktury
Pozainwestycyjne UE Wprowadzenie, poprzez Dyrekcje Budżety szkół, włączenie do programów Szkół PFOŚiGW nauczania szkół Ponadgimn ponadgimnazjalnych, zajęć z azjalnych zakresu stanu i ochrony 16 lokalnego środowiska przyrodniczego przy współudziale przedstawicieli pozarządowych organizacji
Pozainwestycyjne proekologicznych Wzmocnienie instytucjonalne Starostwo Środki własne administracji umożliwiające Powiatowe realizację zapisów 17
ustawowych odnośnie
prowadzenia rejestrów i baz yjne Pozainwestyc danych Prowadzenie nasadzeń i Zarząd Budżet powiatu, odnowy zieleni przy drogach Dróg PFOŚiGW, inne 18 powiatowych w oparciu o Powiatowy fundusze
przyjęty uprzednio program ch
Inwestycyj ne Podejmowanie przedsięwzięć Spółki Środki inwestora, z zakresu odbudowy Wodne PFOŚiGW, 19 zdekapitalizowanych Fundusze
systemów melioracji wodnych strukturalne, inne ne Inwestycyj szczegółowych fundusze Podejmowanie przedsięwzięć Właściciele Budżet powiatu, z zakresu rekultywacji nieruchomo Fundusze 20 gruntów zdegradowanych i ści strukturalne,
przeznaczonych do PFOŚiGW, inne ne Inwestycyj rekultywacji fundusze Prowadzenie prac Właściciele Środki inwestora, zalesieniowych ba gruntach o nieruchomo PFOŚiGW, inne
21 niskiej przydatności rolniczej ści fundusze
Inwestycyj ne Wykonanie przedsięwzięć dla Prowadzący Budżet powiatu, zgodnego z zasadami ochrony hodowlę i Fundusze 22 środowiska zagospodarowania chów strukturalne,
obornika, gnojowicy i PFOŚiGW, inne ne Inwestycyj gnojówki fundusze Prowadzenie działalności Prowadzący Środki inwestora,
cyj gospodarczej w rolnictwie gospodarst PFOŚiGW, inne 23 zgodnie z zasadami wa rolnr fundusze
określonymi w Kodeksie ne Inwesty Dobrej Praktyki Rolniczej
3.3.8. Wytyczne do sporządzania programów gminnych Do opracowania kompleksowych programów ochrony gleb przed nadmiernym ich zanieczyszczaniem na szczeblu gminnym niezbędnym będzie uwzględnienie dotychczasowych rozwiązań w zakresie gospodarki rolnej oraz kierunków rekultywacji terenów zdegradowanych (dzikich wyrobisk, obszarów szkód pokopalnianych, „dzikich” składowisk odpadów, nielegalnych składowisk odpadów itp.) w rejonie każdej gminy oraz precyzyjne zdiagnozowanie stanu i zidentyfikowanie źródeł obecnych i potencjalnych zagrożeń na obszarze objętym programem. We wszelkich działaniach programowych należy uwzględnić poszczególne etapy: 283. Zgromadzenie danych wyjściowych; 284. Diagnoza stanu – zdefiniowanie problemów; 285. Określenie celów do osiągnięcia (założenia); 286. Wybór optymalnych rozwiązań; 287. Umiejscowienie w czasie i powiązane z niezbędnymi finansami propozycje sekwencji działań wykonawczych. 288. W podstawowych zadaniach mających na celu ochronę gleb oraz poprawę ich jakości na terenie powiatu poprzez zaplanowane działania na obszarach gmin należy uwzględnić: 289. Określenie podstawowej struktury terenów w gminach; 290. Identyfikację terenów, które musiałyby zostać objęte ochroną ze względu na ich dużą wartość przyrodniczą i kulturową; 291. Rekultywacje terenów zdegradowanych i zanieczyszczonych; 292. Remonty dróg, których stan zagraża lub wpływa niekorzystnie na przylegające gleby; 293. Remonty i modernizację sieci melioracyjnych; 294. Rozwój turystyki i agroturystyki; 295. Rozwój rolnictwa ekologicznego; 296. Działania zapobiegające erozji gleb; 297. Ograniczenia w gospodarowaniu środkami chemicznymi w rolnictwie; 298. Przyczyny i skutki stepowienia terenów rolnych i leśnych; 299. Zwiększanie powierzchni lasów poprzez zalesianie gruntów rolnych niskich klas oraz nieużytków; 300. Prowadzenie racjonalnej gospodarki gruntami rolnymi i zasobami leśnymi; 301. Prowadzenie na wsiach rodzinnych gospodarstw rolnych produkujących między innymi zdrową żywność; 302. Możliwość zagospodarowania gruntów po byłych PGR-ach; 303. Zorganizowane ścieżki turystyczne, edukacyjne i rowerowe; 304. Wielokierunkową edukację rolników i użytkowników gruntów w gminach. W zakresie ochrony gleb w programach ochrony środowiska poszczególnych gmin należy przewidzieć i przeanalizować realizację następujących zadań szczegółowych: 305. Likwidacja „dzikich” składowisk odpadów. 306. Uwzględnienie, w ramach przestrzennego zagospodarowania terenu, racjonalizacji wykorzystania kopalin. 307. Uwzględnienie w planowaniu przestrzennym, ochrony gruntów wartościowych dla rolnictwa. 308. Wsparcie działań na rzecz prawidłowego zagospodarowania obornika, gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich. 309. Modernizacja i doposażenie w sprzęt ratownictwa ekologicznego remiz OSP 310. Wdrożenie programów edukacji mieszkańców w zakresie m. In. Stosowania chemikaliów, ich oddziaływania, wystąpienia poważnej awarii przemysłowej klęski żywiołowej. 311. Podniesienie wskaźnika lesistości gminy przez stopniowe zalesianie terenów nie przydatnych dla rolnictwa oraz zrekultywowanych po wyczerpaniu złóż kopalin pospolitych w rejonie wsi Wojdal i Mielno. 312. Zakładanie specjalnie zaprojektowanych i wykonanych pasów zadrzewień, zakrzaczeń i remiz śródpolnych w celu ograniczenia niekorzystnych zjawisk erozyjnych.
3.4. Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych 3.4.1. Analiza stanu istniejącego 3.4.1.1. Złoża kopalin
Na terenie powiatu gnieźnieńskiego udokumentowane zostały złoża kopalin pospolitych będących w różnych stadiach eksploatacji. Lokalizację złóż, zasoby, wydobycie oraz stan zagospodarowania przedstawia poniższa tabela
We współczesnym krajobrazie powiatu gnieźnieńskiego występują formy z okresu czwartorzędu, zbudowane z osadów lodowcowych i wodnolodowcowych. Stąd na terenie powiatu obficie występują kruszywa naturalne, tj. piaski i żwiry i ich mieszaniny spełniające kryteria gospodarczej przydatności, a więc tworzące złoża kopalin. Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego oraz materiałów posiadanych przez Starostwo Powiatowe w Gnieźnie zasoby geologiczne bilansowe kruszywa naturalnego w powiecie wynoszą 16 625 tys. ton.
Tab. Nr 9 Stan geologicznych zasobów bilansowych kruszyw naturalnych, a także strukturę ich rozpoznania oraz stopień zagospodarowania.
Zasoby Stan Lp. Nazwa Gmina geologiczne zagospod. Wydobyc Koncesja złoża bilansowe( tys.t.) złoża ie ( tys. t. ) 1. Baranowo Łubowo 45 R _ 2. Baranowo I „ 181 R _ 3. Wierzyce „ 407 E 82 4. Chłądowo Witkowo 117 R _ 5. Chładowo II „ 111 T _ 6. ChładowoIII „ 110 E 15 OŚ.IV.7512- 8/98 Woj. Koniński 7. Ćwierdzin „ 10306 R _ 8. ĆwierdzinMA „ 248 E ST.GN.OS.V. 7512-01/2002 Starosta Gnieźn. 9. Ługi „ 19 T _ 10. Sokołowo „ 100 R _ 11. Dalki Gm.Gniezn 20 E 8 OS.V-7512-2- o 40/98 Woj. Pozn. 12. Mnichówko „ 64 E 31 13. Gniezno m.Gniezno 457 R _ 14. Gniezno I „ 179 R _ 15. G-no-Gajowa „ 479 E _ OS.V.7512-2- 65/97/9 Woj. Poz 16. Gębarzewo Czerniejewo 598 Z _ 17. Gębarzewo I „ 115 E 3 OS.V.7512-2- 60/96 Woj. Poz. 18. Gurówko Niechanowo 485 E 25 OS.IV-75121- 79/99 Woj. Poz. 19. Huta Trzemeszno 1038 E 16 OS.IV-1- Trzemesz. 75121- 70/99/01,cofni eta 20. Kruchowo „ 261 T _ OS.II-7512- 3/34/141/92 Woj. Bydgoski 21. Pasieka I „ 107 E 0 ROŚ-II-7512- 3/3 95 Woj. Bydg. 22. Trzemeszno I „ 27 R _ 23. Wymysłowo I „ 87 T _ 24. WymysłowoJP „ 272 R _ OS-IV-1- 74121- 41/01/002 Woj. Wlkp. 25. Wymysłowo " 152 E 8 ST.GN.OS.V7 II 512-01/99 Starosta Gnieźn. 26. Wymysłowo " 154 E 0 ST.GN.OS.V. TJ 7512- 02/2002/03 Starosta Gnieźn. 27. Wymysłowo " 486 E 0 SR.IV-2- III 74121-38/03 Woj. Wielkop.
Objaśnienia: E - złoża zagospodarowane- eksploatowane R - złoża o zasobach rozpoznanych szczegółowo T - złoża zagospodarowane, eksploatowane okresowo Z - złoże zaniechane
3.4.1.2. Wody podziemne
Na terenie powiatu gnieźnieńskiego, dotychczasowe rozpoznanie hydrogeologiczne (na podstawie odwiertów studziennych) pozwala wyróżnić w stratyfikacji hydrogeologicznej obszaru trzy piętra wodonośne: - piętro wód czwartorzędowych, - piętro wód trzeciorzędowych, - piętro wód mezozoicznych.
Piętro czwartorzędowe reprezentuje poziom plejstoceński, piętro trzeciorzędowe - poziom mioceński i poziom oligoceński, zaś mezozoiku - poziom górnokredowy. Piętrem użytkowym o zasadniczym znaczeniu dla zaopatrzenia ludności i przemysłu w wodę są wody poziomu mioceńskiego i plejstoceńskiego. Na terenie powiatu gnieźnieńskiego poziomy wodonośne występują w trzech różnowiekowych wydzieleniach litostratygraficznych: 313. poziom czwartorzędowy – wykształtowany w formie piaszczysto – żwirowych struktur pradolinnych, międzymorenowych oraz doliny kopalnej, 314. poziom trzeciorzędowy- zbudowany z warstwy piasków (głównie drobnoziarnistych i mułkowatych) wieku mioceńskiego , 315. poziom mezozoiczny- zbudowany z wapieni i margli wieku górnokredowego. Poziomy wodonośne można ująć w dwa systemy klasyfikacyjne: 316. Główne Użytkowe Poziomy Wodonośne (GUPW), 317. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP)- rozległe piaszczysto – żwirowe struktury wodonośne, często o rozprzestrzenieniu regionalnym i dużej wodonośności. System Głównych Użytkowych Poziomów Wodonośnych tworzony jest przez: 318. system czwartorzędowy zalegający w zależności od genezy poziomów wodonośnych, na głębokościach od kilku do kilkudziesięciu metrów, 319. system trzeciorzędowy zalegający na głębokości od 30-40 m do ponad 100 m ppt, system mezozoiczny (kreda górna)- warstwy występujące na głębokościach od 30 do 70 m ppt.
Poziom użytkowy czwartorzędowego piętra wodonośnego
Piętrem użytkowym jest poziom międzyglinowy dolny związane jest z warstwami piaszczysto – żwirowymi interglacjału wielkiego i fluwioglacjałów zlodowacenia środkowopolskiego i południowopolskiego. Jest to główny poziom czwartorzędowego piętra wodonośnego o znacznym rozprzestrzenieniu. Główną strukturą wodonośną tego poziomu jest Wielkopolska Dolina Kopalna, stanowiąca Główny Zbiornik Wód Podziemnych GZWP nr 144, o module zasobów dyspozycyjnych 1,39 l/s/km2, jest obszarem wysokiej ochrony. WDK – przebiega równoleżnikowo przez Wielkopolskę pasem o szerokości 3,5 – 20 km2, stanowi podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę Gniezna i terenów na południe ( gminy: Witkowo, Niechanowo, Czerniejewo). Miąższość osadów plejstoceńskiej warstwy wodonośnej waha się od 11 m do 40 m, strop warstwy wodonośnej zalega na głębokości 17,0 do 40,6 m p.p.t. Zwierciadło wody ma charakter subartezyjski i stabilizuje się na głębokości 2,6 – 20,5 m p.p.t. Zasilanie poziomu odbywa się poprzez spiaszczone gliny morenowe. Poziom międzyglinowy dolny drenowany jest przez Wartę, Noteć i ich główne dopływy oraz głęboko wcięte rynny glacjalne. W systemie regionalnego krążenia poziom międzyglinowy dolny przekazuje wody przez okna hydrogeologiczne lub przesączanie się przez iły, muły i węgle brunatne, przeważnie w strefach zmniejszenia ich miąższości, do niżej zalegającego poziomu mioceńskiego. Wg badań modelowych wielkopolskiej doliny kopalnej zasilanie to wynosi 5,9 m3/h/km2, tj. 1,6 l/s km2, co stanowi ok. 10 % wielkości średniego opadu. Dobra granulacja warstwy wodonośnej sprawia, że parametry filtracyjne poziomu są korzystne: współczynnik filtracji 0,1 – 0,36 m/s w piaskach drobnych oraz do 3,6 m/h w żwirach, przewodność od kilku do 80 m2/h, najczęściej 25 – 60 m2/h. Uziarnienie ma zasadniczy wpływ na wydajność studni, stąd wydajności są zróżnicowane i wahają się od 0,5 do 184,7 m3/h, przy depresjach 7,8 – 3,1 m.
Poziom użytkowy trzeciorzędowego piętra wodonośnego Poziom mioceński tworzą piaski różnoziarniste z przewagą piasków drobnych i pylastych. Miąższość warstwy wodonośnej wynosi od 10 do 40 m. poziom ten występuje na głęokości 80 – 150 m p.p.t. Parametry filtracyjne poziomu są następujące: - współczynnik filtracji 0,1 – 1,2 m/h, najczęściej 0,2 – 0,5 m.h, - współczynnik zasobności sprężystej 0,0001 – 0,0003. Wydatki jednostkowe studni najczęściej wynoszą 1 – 3 m3/h/m, rzadko więcej do 16 m3/h/m, ( lokalnie 30 m3/h/m ) w przypadku warstwy zbudowanej z piasków gruboziarnistych. Poziom mioceński jest poziomem ciśnieniowym o wodach subartezyjskich, warstwą napinającą poziom mioceński stanowią słabo przepuszczalne iły poznańskie o zmiennej miąższości. Zwierciadło wody występuje na głębokości od 5m do 30 m p.p.t. Zasilanie poziomu mioceńskiego zachodzi na drodze przesączania się wody z poziomów czwartorzędowych poprzez kompleks iłów poznańskich trzeciorzędu i glin morenowych czwartorzędu oraz lokalnie przez przepływy w oknach hydrogeologicznych. Główną strefę zasilania stanowi Wielkopolska Dolina Kopalna (WDK), gdzie średni moduł zasilania wynosi 1,63 m3/h. Rytm zasilania poziomu związany jest z cyklem rocznego zasilania poziomów czwartorzędowych. Naturalna powierzchnia piezometryczna tego poziomu uległa dużym zmianom w wyniku eksploatacji wód zbiornika trzeciorzędowego oraz wielkopolskiej doliny kopalnej, co objawiło się dużym regionalnym obniżenie zwierciadła wody w II poł. XXw. Skoncentrowana eksploatacja ujęć spowodowała wytworzenie się rozległych lejów depresyjnych w latach 70 – 90 – tych XX wieku, w rejonie Gniezna obniżenie ponad 10m. Aktualnie na skutek spadającego poboru wód z poziomu mioceńskiego następuje stopniowe odbudowywanie dawnej powierzchni piezometrycznej. Aktualnie w obszarze zasobowym rejonu Gniezna o powierzchni 419 km2 i ustalonych zasobach eksploatacyjnych 931,0 m3/h dla 34 ujęć, pobór wód w 2002r. wynosił 196 m3/h, co stanowi 21 % ustalonych zasobów eksploatacyjnych. W zbiorniku trzeciorzędowym analizowanego obszaru znajduje się część zachodnia GZWP nr 143 – Subzbiornik ( Tr ) Inowrocław – Gniezno, dla którego ustalono moduł zasobów dyspozycyjnych 0,56 l/s/km2. Poziom użytkowy trzeciorzędowego piętra wodonośnego stanowi źródło zaopatrzenia w wodę Gniezna ( w części ) oraz następujących gmin: Łubowo, Kiszkowo, Kłecko, Mieleszyn, Gniezno, Trzemeszno. GZWP nr 144 zalegają głębiej i są chronione (nie izolowane) przez leżące nad nimi gliny lodowcowe i dzięki temu obszary te objęto nieco łagodniejszym reżimem ochronnym-obszary wysokiej ochrony (OWO). GZWP nr 143 (trzeciorzęd-miocen) zalega głęboko, pod warstwami glin lodowcowych oraz iłów plioceńskich, przez co jest praktycznie izolowany przed dopływem zanieczyszczeń z powierzchni ziemi W.w dane pochodzą z literatury oraz analizy: 320. Mapy obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) – w Polsce wymagających szczególnej ochrony. Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 1990, 321. Atlasu hydrogeologicznego Polski – Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1995, 322. Mapa Hydrogeologiczna Polski, Instytut Geologiczny, Warszawa 1983.
3.4.1.3. Przegląd danych związanych z możliwością ujmowania wód podziemnych, zaopatrywania gmin w wodę oraz eksploatacji kopalin
Zaopatrzenie w wodę.
Źródłem wody pitnej w powiecie gnieźnieńskim są ujęcia przedstawione w poniższej tabeli. W tabeli uwzględniono ponadto wykaz miejscowości zaopatrywanych przez wyżej wymienione ujęcia.
Tab. Nr 10 Zaopatrzenie w wodę miejscowości powiatu gnieźnieńskiego
Gmina Nazwa ujęcia Zapatrywane miejscowości
Winiary I Miasto Gniezno Miasto Gniezno Wełnica Żydowo Modliszewko Modliszewko, Modliszewo, Krzeszczewo, Napoleonowo Braciszewo Braciszewo, Woźniki / z gminy Gmina Gniezno Łubowo / Łabiszynek Łabiszynek Jankówko Jankówko, Jankowo Dolne, Kalina, Lulkowo Kosmowo Kosmowo, Gębarzewo, Gębarzewko, Golimowo, Pawłowo, Pakszyn, Gmina Czerniejewo Pakszynek, Czerniejewo, Rakowo, Graby, Kąpiel, Nidom, Goranin Żydowo Żydowo, Szczytniki, Kosowo Łubowiczki Kiszkowo, Łubowiczki Łagiewniki Łagiewniki, Olekszyn, Wola Łagiewnicka, Myszki Sławno Sławno, Sroczyn, Ujazd, Kamionek,Imiołki Skrzetuszewo, Głębokie, Berkowo, Węgorzewo, Gniewkowo Kiszkowo Turostowo Turostowo, Dąbrówka Kościelna, Karczewo, Karczewko, Turostówko Dąbrówka Kościelna Dąbrówka Kościelna Rybna Wielkie Rybno Wielkie, Rybieniec Łubowice Kłecko Kłecko, Czechy, Dziećmiarki, Polska Wieś, Charbowo, Wielkowyja Działyń Działyń, Bojenice, Dębnica, Bielawy, Sulin, Pruchnowo, Komorowo, Waliszewo Świniary Świniary, Kłecko Ułanowo,Michalcza,Pomorzany, Kamieniec Gorzuchowo Gorzuchowo Zakrzewo Zakrzewo Biskupice Jeziorne Karniszewo Łubowo Łubowo, Żydówko, Owieczki, Strychowo, Myślęcin, Rzegnowo Pierzyska Dziekanowice Dziekanowice, Siemianowo, Fałkowo Łubowo Wieżyce Wieżyce, Przyborowo, Lednogóra, Rybitwy, Moraczewo, Imielno, Imielenko Woźniki Woźniki, Baranowo Mielno Mielno, Popowo Ignacewo, Popowo Podleśne, Popowo Tomkowe, Kowalewo, Kowalewko Dębłowo Świątniki Wielkie, Świątniki Małe, Mączniki, Zdziechowa, Dębłowo Mieleszyn Karniszewo Karniszewo, Bąrzątew, Sokolniki, Biskupice Jeziorne Mieleszyn Mieleszyn Łopienno Dobijewo,Kłodzin, Jaroszewo Niechanowo Arcugowo, Marysin, Miroszka, Niechanowo, Nowa Wieś Niechanowska, Trzuskołoń Żelazkowo Drachowo, Goczałkowo, Gurowo Niechanowo Gurówko, Kędzierzyn, Potrzymowo,Żelazkowo, Jarząbkowo Karsewo Karsewo, Mierzewo Jarząbkowo Czechowo, Jarząbkowo Trzemeszno Trzemeszno, Zieleń, Bieślin, Cytrynowo, Bystrzyca, Folusz, Niewolno, Kozłowo, Kozłówko Rudki Lubiń, Miaty Święte, Brzozówiec, Popielewo Ostrowite, Trzemeszno Jerzykowo, Wymysłowo Trzemżal Trzemżal, Szydłowo, Miława, Mijanowo, Kamieniec, Dysiek Kruchowo Kruchowo, Duszno, Wydrtowo,Gołąbki, Ochodza,Grabowo, Jastrzębowo, Smolary, Huta Trzemeszeńska, Psieka, Powiedacze!, Kierzkowo Witkowo Witkowo, Chłądowo, Ćwierdzin, Dębina, Folwark, Gaj, Kamionka, Małachowo, Szemborowice, Małachowo, Wierzbiczany, Machachowo Złych Miejsc, Mąkownica, Ostrowite Prymasowskie, Piaski, Skorzęcin, Sokołowo, Strzyżewo, Wiekowo, Wierzchowiska, Witkówko Witkowo Jaworowo Czajki, Jaworowo, Gorzykowo Gorzykowo, Malenin, Małachowo Kępe, Odrowąż, Mielżyn Mielżyn, Ruchocin, Ruchocinek, Kołaczkowo Kołaczkowo Królewiec Królewiec
Roczne zużycie wody w gminach powiatu gnieźnieńskiego uzależnione jest od liczby mieszkańców oraz funkcjonującego przemysłu. Zdecydowanie najwyższe zapotrzebowanie na wode występuje w mieście Gnieźnie co wynika zarówno z liczby mieszkańców jak i głównego ośrodka przemysłu w całym powiecie (zdecydowana większość przemysłu zarówno drobnego jak i średniego zlokalizowane jest w Gnieźnie).
Z kolei zwodociągowanie powiatu gnieźnieńskiego oscyluje pomiędzy 94-100%. W niemal 100% zwodociągowanie są następujące gminy: Czerniejewo, Kiszkowo, Kłecko, Łubowo
Lp. Gmina Procent skanalizowania Procent skanalizowania miasta wsi 1 Czerniejewo 28 30 2 Miasto Gniezno 95 - 3 Gmina Gniezno - 15 4 Kiszkowo - 39 5 Kłecko 95 30 6 Łubowo - 40 7 Mieleszyn - 5 8 Niechanowo - 16 9 Trzemeszno 60 4,1 10 Witkowo 90 58,6 oraz Niechanowo. Całkowita długość sieci wodociągowej w powiecie wynosi: 1325,1 km, natomiast długość przyłączy wodociągowych 247,8 km. Szczegółowe dane dotyczące zwodociągowania gmin przedstawia poniższa tabela.
Tab. Nr 11 Zwodociągowanie gmin powiatu gnieźnieńskiego
Skanalizowanie miast powiatu gnieźnieńskiego oscyluje pomiędzy 28-95%, najbardziej skanalizowanym jest Gniezno i Kłecko natomiast najmniej skanalizowanym jest Czerniejewo. W przypadku Gmin wiejskich procent skanalizowana jest zdecydowanie i waha się w granicach od 4,1 – 58,6%. Najsłabiej skanalizowane są gminy Trzemeszno oraz Lp. Gmina Procent Długość sieci Długość zwodociągowania wodociągowej w przyłączy km wodociągowych 1 Czerniejewo 99,98 92,9 22,1 2 Miasto Gniezno 95 Ok. 300 - 3 Gmina Gniezno 94 125,4 56,2 4 Kiszkowo 99,5 103,5 15,8 5 Kłecko 100 108,4 30,3 6 Łubowo 100 119 20,2 7 Mieleszyn 98,2 89,9 16 8 Niechanowo 100 91,2 22,7 9 Trzemeszno 96,5 140,1 20,4 10 Witkowo 98 154,7 44,1 Mieleszyn. Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela
Tab. Nr 12 Skanalizowanie gmin powiatu gnieźnieńskiego
3.4.1.4. Charakterystyka warunków geologicznych i hydrogeologicznych na terenie powiatu gnieźnieńskiego.
Położenie geograficzne, morfologia
Według podziału fizyczno – geograficznego Polski ( J. Kondracki, 2000 ) obszar powiatu gnieźnieńskiego należy do podprowincji Pojezierze Południowo – Bałtyckie, makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego, mezoregionu Pojezierze Gnieźnieńskie oraz skrawka mezoregionu Równina Wrzesińska. Obszar został ukształtowany w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Gniezno i północna część obszaru to krajobraz pojezierny z licznymi rynnami jeziornym, wykorzystanymi również przez cieki. Południowa część obszaru to bezjeziorna równina charakteryzująca się monotonią ukształtowania powierzchni terenu. Pojezierze Gnieźnieńskie - odpowiada formom terenu, związanym z poznańską fazą zlodowacenia wiślanego. Tworzy je obszar wzgórz czołowomorenowych, równin morenowych i sandrowych rozciętych głębokimi rynnami jeziornymi. Stąd obszar ten jest silnie morologicznie zróżnicowany, o njwiększym wzniesieniu na N od Trzemeszna ( 166 m n.p.m. – Wzgórze Wydartowskie ). Tereny leśne stanowią zwykle drobne pola sandrowe. Równina Wrzesińska - jest bezjeziorna, w północnej części występują sandry związane z morenami gnieźnieńskimi. Mimo monotonii ukształtowania powierzchni ternu pokrywa glebowa jest zróżnicowana. Cieki wodne spływają na południe do Warty zgodnie z odpływem plejstoceńskim w fazie poznańskiej ostatniego zlodowacenia.
Hydrografia.
Omawiany obszar charakteryzuje bogactwo wód powierzchniowych odzwierciedlające się w gęstej sieci rzecznej i znacznej ilości jezior w północnej jego części, związane z oddziaływaniem na tym terenie ostatniego lądolodu. Sieć ta w głównej mierze uwarunkowana jest przebiegiem dwóch obniżeń pradolinnych: na południu pradoliny warszawsko – berlińskiej zajęty przez odcinek równoleżnikowy Warty Środkowej, zaś na północy pradoliny toruńsko – eberswaldzkiej również z odcinkiem równoleżnikowym Noteci Środkowej oraz istnieniem wyniesień czołowo – morenowych z fazy poznańskiej ostatniego zlodowacenia. Od działu wodnego w rejonie moren czołowych rejonu Gniezna, do Warty skierowane są ku SSW zlewnie rzek: Struga Rudnik - Meszna, Wrześnica oraz rzeczka Główna. Północną część przedmiotowego obszaru tworzy w większości zróżnicowana zlewnia rzeki Wełny. Kierunek spływu wód Wełny i jej dopływów: Małej Wełny i Strugi Gnieźnieńskiej, w górnym ich biegu jest z południa na północ. Skrajną wschodnią część obszaru obejmuje bezpośrednio zlewnia Noteci Zachodniej. Cały obszar powiatu gnieźnieńskiego stanowi dorzecze rzeki Warty, działy wodne są najczęściej wyraźne i zaliczono je III, IV i V rzędu. Jeziora pochodzenia polodowcowego zgrupowane są w większości w rynnach glacjalnych wykorzystywanych przez Wełnę i Małą Wełnę, są zbiornikami przepływowymi. Największe z nich o powierzchni powyżej 100 ha to: Niedzięgiel ( 637,7 ha ), Lednickie ( 339,1 ha ), Ostrowickie ( 276,7 ha ), Popielewskie, Wierzbiczańskie ( 189,3 ha ), Kłeckie ( 178,9 ha ). Z kolei najgłębsze to: Popielewskie ( 47,0 m ), Ostrowickie ( 27,0 m ), Wierzbiczańskie ( 21,6 m ).
Zarys budowy geologicznej.
Najstarszymi osadami stwierdzonymi na analizowanym obszarze są utwory kredy i jury wykształcone w postaci margli, wapieni, opok i pisków różnoziarnistych. Występują one prawie na całym obszarze i należą do kredy górnej. W rzeźbie powierzchni utworów mezozoicznych zaznacza się wyniesienie antykliny Kłecka, osiągające rzędną 0m n.p.m.. Obszary przyległe do antykliny zalegają znacznie niżej, na rzędnej około 50m n.p.m. Strop kredy nawierconej w okolicy Gniezna w kilku otworach na głębokości od 142 do 150,2 m p.p.t. Całkowita miąższość utworów kredowych nie jest znana, gdyż żaden otwór nie osiągnął jej spągu, a maksymalna – stwierdzona na terenie Gniezna – miąższość kredy wynosi 111,5m. Na kredzie zalega formacja trzeciorzędowa reprezentowana przez oligocen, miocen i pliocen. Osady oligocenu wykształcone w postaci mułków, mułowców i pisków drobnoziarnistych mają miąższość od 20 – 60 m i występują fragmentarycznie. Zasadniczą część formacji trzeciorzędowej stanowią osady miocenu i pliocenu. Miocen wykształcony jest w postaci piasków różnoziarnistych, iłów, mułków i węgli brunatnych. Miąższość tych osadów bardzo zmienna i waha się od kilkunastu do ponad 100 m. W okolicy Gniezna strop powierzchni mioceńskiej generalnie nachylony jest w kierunku NE – im i średnio zalega na wysokości 20 m npm. Ostatnią serią osadów trzeciorzędowych są pokłady iłów pstrych pliocenu, zalegających warstwą o miąższości zmieniającej się od kilkunastu do około 50m. Strop powierzchni utworów trzeciorzędowych pochylony jest w kierunku wschodnim i zalega na 60-80 m npm., w części zachodniej, a na około 50m npm. w części wschodniej. W granicach miasta Gniezna strop pliocenu charakteryzuje się dość intensywną rzeźbą. Najwyżej powierzchnia ta wznosi się na S – ie od j. Winiary – 81 m npm. oraz na W od j. Jelonek – 83 m npm.. Najniżej położona jest na S – e od j. Jelonek – 20,5 m npm. W rzeźbie powierzchni podczwartorzędowej zaznacza się tu wyraźne południkowe obniżenie. Przerwanie ciągłości serii plioceńskiej jest wynikiem głębokich wcięć erozyjnych dawnych dolin plioceńskich lub towarzyszących im wyciśnięć natury glacitaktonicznej. Lokalnie, gdzie procesy te doprowadziły do usunięcia całej pokrywy iłów plioceńskich, czwartorzęd bezpośrednio zalega na serii mioceńskiej. Czwartorzęd jest reprezentowany przez osady zlodowacenia południowopolskiego, interglacjału mazowieckiego, zlodowacenia środkowopolskiego, interglacjału emskiego, zlodowacenia bałtyckiego oraz holocenu. Osady te zalegają najczęściej na trzeciorzędowych utworach lub wprost na utworach mezozoicznych i posiadają bardzo zróżnicowaną miąższość. Najczęściej spotykane są wartości w przedziale od 20 do 50m. Akumulacja osadów czwartorzędowych spowodowała wyrównanie powierzchni podplejstoceńskiej. Jej wynikiem jest znaczne zasypanie form wklęsłych, dzięki czemu największą miąższość osadów czwartorzędowych obserwuje się w obniżeniach powierzchni podczwartorzędowej. Największe miąższości osadów czwartorzędowych przekraczające 50 m notuje się w rejonie Gniezna oraz na zachód od linii Kłecko – j. Lednickie. Wśród osadów czwartorzędowych dominującą pozycję zajmują gliny zwałowe zlodowacenia bałtyckiego fazy poznańskiej budujące rozległą wysoczyznę morenową ( Równina Gnieźnieńska ). Obszar Pagórków Gnieźnieńskich budują gliny i piaski bezpośredniej akumulacji lądolodu, jak i materiały akumulacji wodnolodowcowej. W części południowej obszaru osady piaszczysto żwirowe pochodzenia wodnolodowcowego tworzą równinę sandrową. W doliny rzecznych wykorzystujących znaczne odcinki rynien subglacjalnych występują najmłodsze – holoceńskie- utwory: torfy i namuły, a w dolinach rzecznych Wełny i Małej Wełny piaski akumulacji rzecznej.
3.4.1.5. Najważniejsze dane o ujęciach
Wykaz ujęć wraz z charakterystyką przedstawiono w załączniku Nr 2. do niniejszego opracowania.
Wnioski końcowe
323. Programem rozbudowy i modernizacji istniejącego systemu ujmowania, uzdatniania i przesyłania wody przeznaczonej dla celów pitnych i potrzeb gospodarczych należy objąć zarówno rozbudowę sieci magistralnych jak i ujęć wody. Wsie, w których zlokalizowano gminne ujęcia wody i studnie publiczne winny być objęte przede wszystkim ochroną zasobów wody. Zadanie to winno stać się jednym z priorytetowych działań porządkowania gospodarki wodno-ściekowej. 2. Dokończenie programu realizacji zaopatrzenia w wodę miejscowości gmin powiatu gnieźnieńskiego (w tym dokończenie zwodociągowania, skanalizowania oraz modernizacji ujęć wód) 3. Istotnym czynnikiem jest zbieranie danych w zakresie ilości uzdatnianej wody oraz prowadzenia archiwizacji zużycia wody w celu racjonalnej eksploatacji rozwijającej się sieci użytkowników. Ten cel musi zostać zrealizowany przez montaż przepływomierzy elektromagnetycznych z pełnym zakresem przechowywania danych w celu prowadzenia odczytów i ich archiwizacji. 4. Czynności rejestracyjne muszą być czynnikiem do wprowadzenia gminnej regulacji prawnej dotyczącej opłat za podłączenie do sieci i doprowadzenia wody. 5. Ujęcia wody, pompownie i studnie awaryjne należy wyposażyć w przyłącza energetyczne dla zasilania pompowni z agregatu prądotwórczego (na wypadek awarii systemu zasilania podstawowego). Należy Rzs stacji i studni wyposażyć w przyłącza energetyczne dla zasilania z agregatu prądotwórczego. 6. W stacjach uzdatniania wody należy wprowadzić system podwójnego niezależnego systemu zasilania energetycznego. 7. Aktualizacji i przeglądom należy poddać istniejące ujęcia wody pod względem zarówno zgodności ujmowanej wody z decyzjami aktualnych pozwoleń wodnoprawnych jak i ochrony ujęć wody poprzez weryfikację i stworzeniu stref ochrony pośredniej ujęć wódy zgodnie z obowiązującymi przepisami.
3.4.1.6. Odzwierciedlenie problemu w planach zagospodarowania przestrzennego
Zagadnienie właściwego gospodarowania zasobami naturalnymi w tym wodamipowierzchniowymi, podziemnymi oraz kopalinami zapisane jest jako priorytetowe zadanie w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju kraju i regionów. Szczególną rangę ma ochrona przed zanieczyszczeniem i poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych.. Cele te zawarte są w obowiązujących dokumentach: 324. Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007–2010, 325. Program ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego, 326. Strategia rozwoju dla województwa wielkopolskiego. Omawiana problematyka znajduje również odzwierciedlenie w planistycznych opracowaniach gminnych jednak w zakresie bardzo zróżnicowanym. Tematyka ta wymaga ujednolicenia formy i uściślenia danych szczególnie dotyczących zestawienia zbiorczego dla każdej gminy danych dotyczących wielkości określonych w dokumentacjach hydrogeologicznych zasobów wód podziemnych (zasoby eksploatacyjne i dyspozycyjne), wielkości poborów wód wg pozwoleń wodnoprawnych i faktyczne pobory wód. Propozycje w zakresie gospodarowania wodami podziemnymi, ich ochroną oraz dotyczące zagospodarowania kopalin zawiera podrozdział 1.1.1.3. niniejszego programu.
3.4.1.7. Problem nie użytkowanych studni i ujęć wody
Nieużytkowane studnie i ujęcia wody powinny być poddane przeglądowi mającemu na celu: 327. ocenę sprawności studni lub ujęcia, 328. dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub ujęcia w kontekście dokonanych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian skali wykorzystania wód podziemnych, 329. dokonanie analizy jakości ujmowanej wody. W wyniku opisanych wyżej działań powinna być podjęta świadoma decyzja o pozostawieniu studni czy ujęcie do dalszej eksploatacji lub zadecydowanie o likwidacji nieczynnych i niesprawnych studni. Przy podejmowaniu decyzji należy uwzględniać fakt, iż nieczynne i niesprawne studnie stanowią zagrożenie dla jakości wód podziemnych. Likwidacja studni i ujęć powinna być dokonywana z zachowaniem procedur wynikających z ustawy – geologiczne i górnicze.
3.4.1.8. Możliwości wykorzystania wód termalnych
Powiat gnieźnieński położony jest w marginalnej strefie okręgu geotermalnego noszącego nazwę Okręgu Szczecińsko- Łódzkiego. Jest to strefa charakteryzująca się najkorzystniejszymi warunkami występowania wód geotermalnych w Polsce. Jest to również rejon najwyższych temperatur. Z tego względu trzeba uznać, iż opracowane studium możliwości wykorzystania wód geotermalnych na terenie powiatu gnieźnieńskiego, jest celowe i uzasadnione.
3.4.1.9. Wpływ eksploatacji zasobów na stosunki wodne
Eksploatacja zasobów wód podziemnych powinna odbywać się racjonalnie poprzez dostosowywanie przyznawanych w pozwoleniach wodnoprawnych poborów wód do rzeczywistych potrzeb użytkowników ujęć w ramach ustalonych, w dokumentacjach hydrogeologicznych, zasobów eksploatacyjnych poszczególnych ujęć lub zasobów dyspozycyjnych ustalonych dla zbiorników wód podziemnych. Nieprzestrzeganie bilansowania w wyżej opisanym zakresie może doprowadzić do nadmiernego rozwoju leja depresyjnego i w konsekwencji do niebezpiecznego obniżenia poziomu wód podziemnych oraz zaburzenia warunków hydrogeologicznych na rozległych obszarach. Eksploatacja kopalin może negatywnie oddziaływać na stosunki wodne. Niebezpieczeństwo takie może wystąpić w przypadku głębokich, odkrywkowych lub głębinowych wyrobisk kopalnianych, wokół których niezbędne jest znaczne obniżenie poziomów wód podziemnych. Ponadto warto pamiętać, że przed wydaniem koncesji na wydobywanie kopalin, w określonym przepisami trybie, opracowywany jest raport oddziaływania planowanej eksploatacji na poszczególne elementy środowiska w tym na wody podziemne wraz z określeniem sposobów uniknięcia ewentualnych zagrożeń oraz uwarunkowań dotyczących rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych.
3.4.1.10. Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych
Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych jest obowiązkiem przedsiębiorcy wydobywającego kopalinę i przeprowadzana jest zgodnie z wyznaczonym jej kierunkiem i pod nadzorem Okręgowego Urzędu Górniczego. Godnym podkreślenia jest, że właściwie przeprowadzona rekultywacja przy niewypełnianiu wtórnym wyrobiska eksploatacyjnego, prowadzi do powstania stawów, terenów nowozalesionych lub gruntów rolnych o wyższej, niż sprzed eksploatacji, klasie bonitacyjnej. Rekultywacja tak wykonana nie stanowi zagrożenia dla środowiska, lecz wręcz odwrotnie powoduje podniesienie jego walorów zarówno przyrodniczych jak i krajobrazowych czy gospodarczych. W tym zakresie w pełni znajduje zastosowanie zasada zrównoważonego rozwoju.
3.4.2. Lista przedsięwzięć włąsnych i koordynowanych wynikających ze „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego” oraz Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego.
Zasoby wodne Uwarunkowania prawne Główną regulacją prawną odnoszącą się do szeroko rozumianych zagadnień gospodarki wodnej jest Ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001. Ustawa reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Ustawa zakłada, iż gospodarowanie wodami jest prowadzone z zachowaniem zasady racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, z uwzględnieniem ich ilości i jakości. Gospodarowanie wodami uwzględnia zasadę wspólnych interesów i jest realizowane przez współpracę administracji publicznej, użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności tak, aby uzyskać maksymalne korzyści społeczne. Ustawa ostatecznie wprowadza i reguluje zasady zlewniowego zarządzania gospodarką wodną poprzez utworzenie dwóch regionów wodnych dla dorzeczy Odry i Wisły oraz ustanowienie dla nich administracji – regionalnych zarządów gospodarki wodnej (RZGW).
Wprowadzenie regionów zlewniowych jest zgodne z duchem i literą prawa przepisów Unii Europejskiej, a w szczególności Ramową Dyrektywą Wodną. Uwzględnione zostały również szczegółowe rozwiązania zawarte n in. w dyrektywach: 96/61/EC dotyczącej zintegrowanej ochrony przed zanieczyszczeniem 91/271/EEC w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych 91/676/EEC w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami azotanami ze źródeł rolniczych
Nowe Prawo wodne zawiera zapisy nakładające na aglomeracje, o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000, obowiązek wyposażenia się w sieci kanalizacyjne dla ścieków komunalnych zakończone oczyszczalniami ścieków, zgodnie z ustaleniami krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych. Obowiązek ten (wg prawa wodnego) aglomeracje zrealizują: do dnia 31 grudnia 2015 r., w przypadku aglomeracji o równoważnej liczbie mieszkańców od 2000 do 15000, do dnia 31 grudnia 2010 r., w przypadku aglomeracji o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 15 000.
Bardzo istotne z punktu widzenia niniejszego Programu są okresy przejściowe wynegocjowane w odniesieniu do dyrektywy Rady 91/271/EEC (oczyszczanie ścieków komunalnych). W zależności od wielkości aglomeracji, poszczególne postanowienia dyrektywy wchodzą w życie w różnych okresach czasu, stąd różnice w długości postulowanych okresów przejściowych. Dyrektywa przypisuje odpowiednie wielkości RLM także zakładom przemysłowym - co pozwala na uwzględnienie w ocenie aglomeracji także ścieków odprowadzanych przez zakłady przemysłowe do kanalizacji miejskiej. Dyrektywa wprowadza od 31 grudnia 2005 roku obowiązek trzystopniowego (mechanicznego, biologicznego oraz usuwanie azotu i fosforu)) oczyszczania ścieków komunalnych pochodzących z tzw. obszarów wrażliwych (za taki obszar uznano całe terytorium Polski) w aglomeracjach o wskaźnikach od 2 000 do 15 000 RLM, a w aglomeracjach powyżej 15 tys. taki obowiązek został wprowadzony od 31 grudnia 2000 roku.
Implementacja ww dyrektywy w Polsce wiąże się z koniecznością budowy nowych oczyszczalni, modernizację istniejących, a także budowę i rozbudowę sieci kanalizacyjnych. Ocenia się, że koszt rozbudowy kanalizacji wyniesie ok. 8,9 mld EURO, natomiast koszt budowy i modernizacji oczyszczalni - ok. 2,3 mld EURO. Z uwagi na brak możliwości dokonania tak znaczących inwestycji w ciągu kilku lat, Polska wystąpiła o przyznanie okresów przejściowych we wdrażaniu dyrektywy i wstępnie zostały wynegocjowane następujące okresy przejściowe:
W odniesieniu do systemów kanalizacji zbiorczej okresy przejściowe od 6 do 10 lat : - 1. Dla aglomeracji powyżej 10 000 RLM - 6 - letni okres przejściowy (do 31.12.2008) - 2. Dla aglomeracji o RLM od 2 000 do 10 000 - 10 - letni okres przejściowy (do 31.12. 2015)
W odniesieniu do oczyszczalni ścieków okresy przejściowe od 8 do 13 lat w zależności od wielkości aglomeracji:
1. Dla zrzutów z aglomeracji o RLM od 2 000 do 10 000, 10 - letni okres przejściowy (do 31.12. 2015) 2. Dla zrzutów z aglomeracji o RLM ponad 10 000: - dla aglomeracji od 10 000 do 15 000 RLM - 10-letni okres przejściowy (do 31.12. 2015) - dla aglomeracji od 15 000 do 100 000 RLM - 13-letni okres przejściowy (do 31.12. 2015) - dla aglomeracji ponad 100 000 RLM - 8-letni okres przejściowy (do 31.12. 2010 )
W odniesieniu do zrzutu ścieków do wód słodkich, ujść rzek i wód przybrzeżnych: - dla zrzutu ścieków do wód słodkich i ujść rzek z aglomeracji poniżej 2 000 RLM - 10- letni okres przejściowy (do 31.12.2015) - dla zrzutu ścieków do wód przybrzeżnych z aglomeracji poniżej 10 000 RLM - 10-letni okres przejściowy (do 31.12. 2015)
W odniesieniu do oczyszczalni ścieków w zakładach sektorów przemysłu rolno- spożywczego, 8-letni okres przejściowy (do 31.12.2010)
Odnośnie zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rolniczych, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, określi, w drodze rozporządzenia, wody powierzchniowe i podziemne wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary szczególnie narażone, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć uwzględniając: zawartość związków azotu w wodach powierzchniowych i podziemnych, ze szczególnym uwzględnieniem wód pobieranych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, stopień eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych, morskich wód wewnętrznych i wód przybrzeżnych, dla których czynnikiem eutrofizacji jest azot, charakterystykę terenu, ze szczególnym uwzględnieniem: rodzaju działalności rolniczej, struktury użytków rolnych, koncentracji produkcji zwierzęcej, rodzaju gleb i klimatu.
Na mocy nowej ustawy zmianie ulegnie również sposób prowadzenia i wyników monitoringu wód. Dostosowane zostaną do wymogów określonych w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Minister właściwy do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki wodnej określi, w drodze rozporządzenia: klasyfikację dla prezentowania stanu: - wód powierzchniowych, biorąc w szczególności za podstawę elementy: biologiczne, hydrologiczne, morfologiczne, chemiczne i fizyczno-chemiczne, - wód podziemnych, biorąc za podstawę elementy ilościowe i chemiczne, sposób prowadzenia monitoringu stanu wód powierzchniowych i podziemnych, uwzględniający: - kryteria wyznaczania punktów poboru próbek do badań, - zakres i częstotliwość badań, - wybór elementów jakości, - dodatkowe wymogi monitoringu dla obszarów chronionych, - metodyki referencyjne badań oraz warunki zapewnienia jakości danych, - sposób oceny wyników badań, - zakres badań sposób interpretacji wyników i prezentacji stanu wód powierzchniowych i podziemnych.
Ustawa przewiduje wprowadzenie rozporządzeń określających wymagania, jakim powinny odpowiadać wody: powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych oraz morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków, w kąpieliskach.
Zasady, którymi kierować będą się odpowiednie organy przy wydawaniu tych rozporządzeń zbieżne są z zasadami jakimi kierowano się przy wprowadzaniu analogicznych dyrektyw UE. Głównym narzędziem realizowania polityki gospodarki wodnej w rejonach zlewniowych będą „warunki korzystania z wód dorzecza”.
Warunki korzystania z wód regionu wodnego obejmują: aktualny stan ilościowy i jakościowy zasobów wód powierzchniowych i podziemnych regionu wodnego oraz aktualny stan ekosystemów wodnych i od wody zależnych, wynikający z dotychczasowego użytkowania zasobów wodnych i gospodarki przestrzennej, perspektywiczny stan ilościowy i jakościowy zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz perspektywiczny stan ekosystemów wodnych i od wody zależnych na obszarze regionu wodnego, wymagania dotyczące jakości wody, ustalenia planów zagospodarowania przestrzennego, ustalenia zawarte w dokumentacji hydrogeologicznej szczególnie dotyczącej określenia zasobów wód podziemnych oraz wyznaczenia głównych zbiorników wód podziemnych, ustalenia zawarte w obowiązujących pozwoleniach wodnoprawnych - z uwzględnieniem podziału na zlewnie.
Warunki korzystania z wód regionu wodnego mogą określać ograniczenia w korzystaniu z wód regionu lub jego części, w zakresie: pobierania wód powierzchniowych lub podziemnych, wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, wprowadzania substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego do wód, ziemi lub urządzeń kanalizacyjnych, lokalizowania nowych urządzeń wodnych.
Dysproporcja pomiędzy stanem aktualnym a pożądanym Zasoby oraz jakość wód podziemnych i powierzchniowych
Na terenie Wielkopolski lokalnie obserwuje się zjawisko zczerpywania zasobów wód podziemnych i w konsekwencji ich deficyt. Ma to miejsce głównie w odniesieniu do trzeciorzędowego poziomu wodonośnego w rejonie aglomeracji poznańskiej i wysoczyzny średzko-wrzesińskiej. Znaczne rezerwy zasobowe występują natomiast w zachodniej i północnej części województwa. Większość wód podziemnych charakteryzuje się najwyższą i wysoką jakością. Natomiast płytko zalegające wody gruntowe w znacznym stopniu narażone na wpływ czynników antropogenicznych wykazują niską jakość. O najniższych w kraju zasobach wód płynących Wielkopolski świadczą nieregularne przepływy średniomiesięczne i roczne oraz niskie wartości średniego odpływu jednostkowego głównych rzek. (istotnym staje się retencjonowanie tych wód). Szczególne znaczenie ma to zjawisko na obszarze dorzecza Warty, na południe od linii Noteci i Kanału Bydgoskiego, gdzie średni odpływ jednostkowy wynosi około 3 l/s/km2 a opady na przeważającej części obszaru wynoszą poniżej 550mm. Na występujące okresowo zjawisko suszy hydrologicznej nakłada się intensywny pobór wód, głównie dla potrzeb rolnictwa i gospodarki komunalnej, co prowadzi do wystąpienia zjawiska suszy gospodarczej. Mimo widocznej poprawy jakość powierzchniowych zasobów wodnych nie jest zadowalająca. O pozaklasowym charakterze wód decyduje obecność substancji biogennych (fosfor, azot), chlorofil oraz stan sanitarny.
Nowe metody oceny jakości wód, wynikające z zapisów prawa wodnego i dyrektyw Unii Europejskiej, ukierunkowane są na ocenę szeroko rozumianych walorów użytkowych wód. Metody stosowane dotychczas są rozbieżne zarówno co do metodyki, zakresu oznaczeń jak i sposobu klasyfikacji. Brak rozporządzeń określających m.in. sposób badań, oceny oraz prezentowania wyników stanu wód powierzchniowych oraz wód podziemnych, ustalając pięć klas, dla prezentowania stanu ekologicznego i stanu chemicznego wód powierzchniowych oraz stanu ilościowego i chemicznego wód podziemnych. - nie pozwala na określenie dysproporcji pomiędzy stanem aktualnym a pożądanym w myśl nowego prawa wodnego. Prace w tym kierunku zostaną zrealizowane przez właściwe jednostki w terminie do 2004 roku.
Gospodarka ściekowa
Większość miejscowości powyżej 20 tys. mieszkańców dysponuje oczyszczalniami ścieków komunalnych, jednak niektóre z nich, podobnie jak wiele oczyszczalni obsługujących mniejsze miejscowości, najczęściej siedziby gmin, nie zawsze w wystarczającym stopniu oczyszczają ścieki (wymagają modernizacji lub właściwej eksploatacji). W ostatnich latach władze gminne skoncentrowały się na rozbudowie sieci kanalizacyjnej doprowadzającej ścieki do już istniejących oczyszczalni. Natomiast tereny wiejskie mimo wysokiego procentu zwodociągowania w niewielkim stopniu wyposażone są w oczyszczalnie i doprowadzającą sieć kanalizacyjną
Cel ekologiczny do 2010 roku
Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, zwiększenie zasobów wody w zlewniach oraz ochrona przed powodzią
Cel ten jest zgodny z zapisami nowego prawa wodnego w odniesieniu do, odmiennego niż dotychczas, podejścia w zakresie określania wymaganej jakości wód. Art.3. pkt.2 Prawa wodnego mówi, że zarządzanie zasobami wodnymi służy zaspokojeniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami, w szczególności w zakresie: - Zapewnienia odpowiedniej ilości i jakości wody dla ludności, - Ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem oraz niewłaściwą lub nadmierną eksploatacją - Ochrony przed skutkami powodzi oraz suszy - Zapewnienia wody dla rolnictwa oraz przemysłu - Zaspokojenia potrzeb związanych z turystyką, sportem i rekreacją - Tworzenia warunków do energetycznego oraz transportowego wykorzystania wód.
Strategia realizacji celu Jak wynika z rozdziału 3 (aktualny stan środowiska) województwo wielkopolskie należy do obszarów o ubogich zasobach wodnych, a ogólnie zła jakość wody w ciekach głównych powoduje, że działania ukierunkowane na zwiększenie zasobów wody w zlewniach przez ich retencjonowanie muszą być prowadzone równocześnie z działaniami ukierunkowanymi na racjonalizację zużycia wody ( eliminowanie zużycia wody podziemnej przez przemysł) i poprawę jakości wód, przede wszystkim poprzez uporządkowanie gospodarki ściekowej w Poznaniu, Kaliszu oraz innych miastach i aglomeracjach o RLM powyżej 2 000 (zgodnie z wyżej przytoczonymi okresami przejściowymi).
W ochronie przed powodzią działania prewencyjne powinny obejmować zwiększenie pojemności retencyjnej zlewni oraz opóźnienie odpływu. Prewencja przed powodzią w pierwszej kolejności powinna dotyczyć terenów położonych wzdłuż głównych rzek: Warty, Noteci, Prosny, Lutyni, kanałów Obry i Mosińskiego oraz Baryczy. Bezwględny priorytet ma ochrona Kalisza.
Obszarami predysponowanymi do rozwoju turystyki i rekreacji są głównie obszary pojezierzy: Gnieźnieńskiego, Poznańskiego i Sławskiego, a także Bruzda Zbąszyńska. Z drugiej strony niska jakość większości badanych jezior oraz niska odporność na degradację warunkuje możliwości ich wykorzystania. Utrzymanie bądź poprawa jakości wód w jeziorach w znacznym stopniu będzie zależeć od zmniejszenia zanieczyszczeń obszarowych (spływ zanieczyszczeń w zlewniach rolniczych) oraz uporządkowania gospodarki ściekowej na terenach rozwoju turystyki i rekreacji.
Kierunki działań w zakresie ochrony zasobów wodnych zostały sformułowane dla następujących zagadnień: Zarządzanie zasobami wodnymi Zaopatrzenie w wodę Ochrona przeciwpowodziowa i mała retencja Sektory oddziaływania: mieszkalnictwo, rolnictwo, turystyka i rekreacja, przemysł i energetyka
Zarządzanie zasobami wodnymi Zarządzanie zasobami wodnymi staje się jednym z podstawowych zagadnień mających wpływ na rozwój regionu i jakość życia na jego obszarze. Zagadnienie to ma szczególne znaczenie dla województwa wielkopolskiego, które charakteryzuje się deficytem zasobów wodnych oraz niską jakością wód powierzchniowych. Ustawa "Prawo wodne", które weszło w życie z dniem 1 stycznia 2002 roku, ostatecznie wprowadza i reguluje zasady zlewniowego zarządzania gospodarką wodną poprzez utworzenie dwóch regionów wodnych dla dorzeczy Odry i Wisły oraz ustanowienie dla nich administracji – regionalnych zarządów gospodarki wodnej (RZGW). Warunkiem prowadzenia racjonalnej gospodarki wodnej w województwie jest wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami, obejmującego wody podziemne i powierzchniowe.
Brak kompleksowych rozwiązań gospodarki wodnej w województwie spowodowany jest brakiem warunków korzystania z wód dorzecza, a także brakiem całościowego bilansu wodno-gospodarczego województwa. Zarówno warunki korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni, jak i bilans wodno-gospodarczy województwa będą podstawą przygotowania programu zarządzania zasobami wodnymi. Instrumentem wspomagającym zarządzanie będzie System Informacyjny Gospodarki Wodnej.
Kierunki działań: W 1. Wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi na obszarze województwa
Zaopatrzenie w wodę Jednym z celów polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie mieszkańcom wody pitnej dobrej jakości. Przy dużym deficycie wód w województwie wielkopolskim istotne znaczenie ma optymalizacja zużycia wody, zarówno do celów bytowych, jak i gospodarczych, a przede wszystkim eliminowanie korzystania z wód podziemnych przez przemysł (z wyjątkiem niektórych branż, np. przemysł rolno-spożywczy, farmaceutyczny). Na wielkość i jakość zasobów wodnych, szczególnie obszaru środkowej Wielkopolski, mają wpływ przede wszystkim zmiany antropogeniczne, do których należy zaliczyć: nadmierne wylesienie zmianę drzewostanu (m.in. zastąpienie lasów mieszanych lasami sosnowymi) regulacje i obwałowanie rzek melioracje odwadniające rozwój aglomeracji miejsko-przemysłowych wydobycie węgla brunatnego metodami odkrywkowymi (występowanie ogromnych lejów depresyjnych). Także warunki klimatyczne mają istotny wpływ na wielkość zasobów wodnych. Występujące często susze hydrologiczne (są najczęściej następstwem susz atmosferycznych) są charakterystyczne dla następujących terenów Wielkopolski: Pojezierze Gnieźnieńskie, Poznańskie, Leszczyńskie i Wysoczyzna Kaliska. Natomiast w dorzeczu Warty występuje największe spośród wszystkich rzek polskich zróżnicowanie obszarowe i czasowe występowania niżówek. I tutaj do zlewni cząstkowych, gdzie niżówki występują w poszczególnych okresach należą: maj-czerwiec: rzeka Drawa lipiec-sierpień: cała górna Warta do rz. Ner, rzeka Prosna do Kalisza, prawobrzeżne dopływy rzeki Noteci od Nakła do Krzyża bez rzeki Drawy wrzesień-październik: lewobrzeżne dopływy rzeki Noteci od miasta Nakła do Santoka, rzeka Warta od Konina do ujścia rzeki Odry, rzeka Obra listopad-grudzień: górna Noteć i Wełna. Aby utrzymać jakość wód powyżej, albo co najmniej na poziomie wymaganym przepisami lub doprowadzić jakość co najmniej do wymaganego przepisami poziomu zgodnie z Prawem Wodnym przewidziana jest prawna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych a także zbiorników wód śródlądowych. Ochrona ta będzie sukcesywnie wprowadzana dla poszczególnych zbiorników w ramach aktów wykonawczych wspomnianego prawa. Warunkiem jest wykonanie dokumentacji hydrogeologicznej danego zbiornika. Jak dotąd, żaden ze zbiorników wód podziemnych zlokalizowanych w województwie wielkopolskim takiej dokumentacji nie posiada. Zagadnienie to łączy się z tematem zarządzania zasobami wodnymi (patrz powyżej). W województwie wielkopolskim, największą wrażliwością (ONO) na zanieczyszczenia antropogeniczne charakteryzują się najbardziej zasobne odkryte zbiorniki dolin i pradolin (większe fragmenty pradoliny toruńsko-eberswaldzkiej, pradolina warszawsko-berlińska, dolina Prosny, pradolina barucko-głogowska), zbiorniki z poziomami wgłębnymi czwartorzędu (fragmenty zbiorników Wałcz - Piła, Leszno, Wschowa, Zbąszyń) oraz dolin kopalnych (Smogulec - Margonin i zachodnia część wielkopolskiej doliny kopalnej).
Zgodnie z art. 51 prawa wodnego strefy ochronne ujęć zaopatrujących ludność w wodę do picia oraz ujęć zaopatrujących przemysł spożywczy i farmaceutyczny mogą być ustanawiane na wniosek użytkownika. Większość ujęć posiada wprawdzie opracowane zasobowe dokumentacje hydrogeologiczne, natomiast niewiele ujęć ma ustanowione strefy ochronne. Stąd wynika potrzeba opracowania dokumentacji stref ochronnych dla ujęć oraz ich ustanowienia, szczególnie tam gdzie warunki hydrogeologiczne wskazują na możliwość łatwej migracji zanieczyszczeń do użytkowej warstwy wodonośnej. Dla obszarów ochronnych zbiorników i ujęć powinny być wprowadzane ograniczenia w zagospodarowaniu tych terenów. Istotnym problemem jest funkcjonowanie licznych dzikich ujęć wody, zwłaszcza na terenach upraw sadowniczych i szklarniowych. Stąd wynika potrzeba ich inwentaryzacji i likwidacji. Oprócz powyższych działań prowadzone będą działania mające na celu polepszenie procesu uzdatniania wody, jak też budowa wodociągów i wymiana wyeksploatowanej sieci wodociągowej. Optymalizacja zużycia wody będzie prowadzona poprzez zapobieganie stratom wody na przesyle oraz wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle i oszczędne korzystanie z wody przez indywidualnych użytkowników. Kierunki działań: W 2. Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych GZWP w aspekcie ich ochrony W 3. Opracowanie i sukcesywne wdrażanie programów ochrony wód w zlewniach rzek W 4. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jakości wody do picia do standardów UE, W 5. Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej W 6. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i lokalne). W 7. Wspieranie działań podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wodą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych (przez branże inne niż np. przemysł spożywczy i farmaceutyczny)
3.4.3. Przewidywane kierunki zmian
W zakresie eksploatacji kopalin i poszukiwania nowych złóż aktywizacja działań w tym zakresie uzależniona jest od sytuacji rynkowej i gospodarczej kraju i regionu. Przewiduje się kontynuację poszukiwania złóż kopalin pospolitych. Zainteresowanie przedsiębiorców poszukiwaniem i eksploatacją kopalin pospolitych zależy od aktywizacji gospodarczej rynków lokalnych i inwestycji infrastrukturalnych głównie w zakresie budownictwa i drogownictwa. Istotnym, zatem jest promowanie na szczeblach gmin i powiatu działań powodujących zwiększenie zapotrzebowania rynku na kopaliny pospolite. Przewiduje się większe zainteresowanie gmin i powiatu ustalaniem właściwych kierunków, z punktu widzenia unikania zagrożeń dla jakości wód podziemnych, rekultywacji wyrobisk powstających po odkrywkowej eksploatacji kopalin. W zakresie gospodarowania wodami podziemnymi przewiduje się:
330. Umiarkowany wzrost zużycia wód podziemnych dla celów komunalnych, 331. Dążenie do minimalizacji wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych, zgodnie z obowiązującą zasadą stosowania wodooszczędnych technologii produkcji w przemyśle, 332. Aktywizację działań zmierzających do ustanawiania stref ochronnych ujęć, z których woda pobierana jest do celów komunalnych, na podstawie procedur wynikających z ustawy – prawo wodne i ustawy- prawo geologiczne i górnicze, 333. Podejmowanie zdecydowanych działań mających na celu likwidację źródeł zanieczyszczenia wód podziemnych , powierzchniowych i gruntów.
3.4.4. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu
Jednostka Termin realizacji Cel odpowiedzi przedsięwzięcia / L.p alna / Szacunkowe
Opis przedsięwzięcia
. Jednostki nakłady /
współpracuj Potencjalne źródła
przedsięwzięci a 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rodzaj Rodzaj ące finansowania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 13 0 1 2 Racjonalizacja gospodarowania wodą podziemną poprzez STAROST . Stworzenie dostosowywanie zintegrowanego przyznawanych w A/ burmistrzo systemu pozwoleniach zarządzania wodnoprawnych poborów wie i 1 wójtowie, wodami wód do rzeczywistych potrzeb podziemnymi, użytkowników w ramach wojewoda, . ustalonych w dokumentacjach środki własne, RZGW fundusze hydrogeologicznych, dla poszczególnych ujęć, celowe. zasobów eksploatacyjnych lub
Pozainwestycyjne dyspozycyjnych Aktywizacja działań zmierzających do ustanawiania stref ochronnych ujęć wód podziemnych – nie tylko terenów ochrony bezpośredniej, lecz również w razie potrzeby, określonej w dokumentacji hydrogeologicznej, terenów ochrony pośredniej. Dotyczy to ujęć, z których woda pobierana jest do zaopatrywania ludności. Analiza warunków hydrogeologicznych na terenie powiatu dostarcza danych świadczących o zróżnicowanym stopniu STAROST ochrony naturalnej A, . Tworzenie ujmowanych warstw RZGW/ właściwych wodonośnych przed burmistrzo warunków dla 2 dopływem zanieczyszczeń z wie i ochrony jakości powierzchni ziemi. Poza tym wójtowie, wód terenem warstwy wodonośne wojewoda podziemnych są lepiej chronione. Z tego względu można przewidywać, z dużą dozą prawdopodobieństwa, że wiele ujęć wymaga ustanowienia terenów ochrony pośredniej. Ocena potrzeby ustanowienia strefy ochronnej ujęcia powinna być przedstawiona w dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby eksploatacyjne dokumentowanego ujęcia. Z wniosku o ustanowienie strefy ochronnej powinien wystąpić użytkownik ujęcia, zgodnie z regulacjami zawartymi w
Pozainwestycyjne ustawie – prawo wodne. . Ochrona jakości BURMIST wód Ujmowanie ustanowionych RZOWIE, podziemnych
stref ochronnych ujęć wód WÓJTOWI . Racjonalizacja podziemnych w miejscowych E/ 3 zapisów planach zagospodarowania starosta, miejscowych przestrzennego. wojewoda, planów marszałek zagospodarowan ia
Pozainwestycyjne przestrzennego STAROST
A, Dążenie do ograniczania RZGW / . Racjonalizacja
ycyjne poboru wód podziemnych do wojewoda, przeznaczenia 4 celów WIOŚ, wód Przemysłowych. burmistrzo podziemnych wie i
Pozainwest wójtowie Podniesienie efektywności ochrony wód podziemnych, a w szczególności Głównych Zbiorników Wód Podziemnych przed ich degradacją zarówno STAROST jakościową jak też nadmierną A, eksploatacją przekraczającą BURMIST zasoby eksploatacyjne RZOWIE, . Ochrona jakości poszczególnych ujęć i zasoby WÓJTOWI wód dyspozycyjne zbiorników wód E, 5 podziemnych i podziemnych. Celowi WIOŚ, racjonalizacja ochrony jakościowej wód RZGW, ich poborów podziemnych, poza innymi WOJEWO działaniami wynikającymi ze DA, stosowania przepisów w MARSZAŁ zakresie ochrony środowiska, EK służy również wyżej wymienione ustanawianie stref ochronnych ujęć i zbiorników wód
Pozainwestycyjne podziemnych.
STAROST A, Dążenie do likwidacji BURMIST . Ochrona jakości 6 nieczynnych, niesprawnych RZOWIE, wód ujęć wód podziemnych. WÓJTOWI podziemnych E/ WIOŚ,
Pozainwestycyjne wojewoda Wykonanie inwentaryzacji ujęć wód podziemnych zawierającej określenie ilości zasobów eksploatacyjnych ujęć, wielkości poborów wód wg wydanych pozwoleń wodnoprawnych, aktualną ilość poborów wód z STAROST . Racjonalizacja poszczególnych ujęć oraz A, RZGW/ poboru wód dane dotyczące, określonych burmistrzo 7 podziemnych i w dokumentacjach wie, ochrona ich hydrogeologicznych i wójtowie, jakości ustanowionych w wojewoda pozwoleniach wodnoprawnych, stref
ochronnych. Inwentaryzacja taka powinna być wykorzystana przy
opracowaniu bilansu wodno – 30.062007 Pozainwestycyjne gospodarczego województwa. STAROST Promowanie i wspieranie A, modernizacji sieci RADA wodociągowych celem POWIATU, racjonalizacji wykorzystania BURMIST
zasobów wód podziemnych i . Ochrona jakości RZOWIE I 8 eliminacji starych, wód WÓJTOWI przestarzałych i nie podziemnych E, RADY odpowiadających normom GMIN/ sanitarnym instalacji WIOŚ, wodociągowych. RZGW,
Pozainwestycyjne wojewoda Promowanie i wspieranie 30.062009 STAROST budowy oczyszczalni A, RADA ścieków, kanalizacji POWIATU, sanitarnych i rekultywacja BURMIST „starych” składowisk . Ochrona jakości
RZOWIE I odpadów. wód 9 WÓJTOWI Propagowanie dobrej podziemnych E, RADY praktyki rolniczej polegającej GMIN/ na stosowaniu właściwych WIOŚ, dawek nawozów sztucznych i RZGW, naturalnych. wojewoda Pozainwestycyjne BURMIST RZOWIE, Nowe składowiska powinny WÓJTOWI . Ochrona jakości być tworzone dla potrzeb E, RADY wód kilku gmin z zastosowaniem GMIN, podziemnych 10 zabezpieczeń wynikających z STAROST . aktualnych wymogów A, RADA Likwidowanie prawnych. POWIATU/ źródeł Likwidowanie szamb. WIOŚ, zanieczyszczeń wojewoda
Inwestycyjne marszałek
3.4.2. Wytyczne do sporządzania programów gminnych
334. Racjonalizacja poboru wód podziemnych 335. Występowanie z wnioskami o ustanowienie stref ochronnych ujęć wód podziemnych, używanych do zaopatrzenia mieszkańców w wodę, będących w administrowaniu gminy. 336. Ujmowanie ustanowionych stref ochronnych ujęć w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gminy wraz z przyjętymi nakazami i zakazami obowiązującymi w strefie ochronnej. 337. Wykonanie inwentaryzacji ujęć wód podziemnych zawierającej określenie ilości zasobów eksploatacyjnych ujęć, wielkości poborów wód wg wydanych pozwoleń wodnoprawnych, aktualne pobory wód z poszczególnych ujęć oraz dane dotyczące, określonych w dokumentacjach hydrogeologicznych i ustanowionych w pozwoleniach wodnoprawnych, stref ochronnych. Inwentaryzacja taka powinna być wykorzystana przy opracowaniu bilansu wodno – gospodarczego województwa. 338. Dążenie do budowy nowych oczyszczalni ścieków i podnoszenie sprawności istniejących. Sukcesywna likwidacja szamb, rekultywacja niezabezpieczonych składowisk odpadów oraz likwidacja innych źródeł zanieczyszczenia gruntów, wód podziemnych i powierzchniowych. 339. Dokładanie starań by na terenie gminy nie powstawały źródła zanieczyszczeń zagrażających jakości wód powierzchniowych i podziemnych np. „dzikie” wysypiska śmieci w szczególności w wyrobiskach po nielegalnej eksploatacji kopalin pospolitych lub adaptacja studni kopanych, po zwodociągowaniu wsi, jako szamb lub śmietników. 340. Dążenie do likwidacji nieczynnych, niesprawnych ujęć wód podziemnych. 341. Uczestniczenie wraz ze służbami Starosty w ustalaniu właściwych, korzystnych, z punktu planowania przestrzennego gminy, kierunków i sposobów rekultywacji wyrobisk po odkrywkowej eksploatacji kopalin.
Mapa z obszarami poziomów wodonośnych zawarta jest w załączniu Nr 3 do niniejszego opracowania
4.Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii
4.1.Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności (w tym odpadowości) i energochłonności gospodarki 4.1.1. Analiza stanu istniejącego 4.1.1.1.Analiza zużycia wody przez gospodarstwa domowe Wg danych umieszczonych w Roczniku Statystycznym Ochrona Środowiska za rok 2001 w powiecie gnieźnieńskim pobrano ogółem wody w ilości na poziomie 11290 dam3, z czego na cele przemysłowe – 1005 dam3, a na cele komunalne ze zorganizowanych wodociągów – 8347 dam3, co przedstawia poniższa tabela:
Tab. Nr 13 Roczne zużycie wody.
Jednostka Ogółem Produkcja poza Nawodnienia Eksploatacja sieci administracyjna rolnictwem i leśnictwem rolne i leśne, wodociągowej z ujęć własnych uzupełnienia Razem W tym wody stawów Razem W tym wody Pow. podziemne rybnych Pow. Podziemne 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Województwo Wielkopolskie Powiat 11290 1005 748 257 1938 8347 71 8276 Gnieźnieński
W oparciu o dane uzyskane z gmin (patrz tab. Nr 11) procesem zwodociągowania objęte jest 94-100% ludności (w zależności od gminy). W niemal 100% zwodociągowane są gminy: Czerniejewo, Kłecko, Łubowo, Niechanowo. W pozostałych gminach zwodociągowanie jest zaawansowane i przekracza 90%.
Tab. Nr 11 Zwodociągowanie gmin Powiatu Gnieźnieńskiego.
Lp. Gmina Procent Długość sieci Długość zwodociągowania wodociągowej w przyłączy km wodociągowych 1 Czerniejewo 99,98 92,9 22,1 2 Miasto Gniezno 95 Ok. 300 - 3 Gmina Gniezno 94 125,4 56,2 4 Kiszkowo 99,5 103,5 15,8 5 Kłecko 100 108,4 30,3 6 Łubowo 100 119 20,2 7 Mieleszyn 98,2 89,9 16 8 Niechanowo 100 91,2 22,7 9 Trzemeszno 96,5 140,1 20,4 10 Witkowo 98 154,7 44,1
Pozostali użytkują własne ujęcia wód podziemnych bez dokonywania pomiaru ich poboru. Ponadto woda wykorzystywana do celów rolniczych także często pobierana jest z własnych ujęć wody podziemnej lub powierzchniowej niezależnie od dostarczanej wody zorganizowanymi systemami wodociągowymi na potrzeby komunalne.
4.1.1.2.Analiza zużycia wody przez rolnictwo
Szacuje się, iż procesem zwodociągowania objęte jest ok. 94%-100% ludności. Pozostali użytkują własne ujęcia wód podziemnych bez dokonywania pomiaru ich poboru. Ponadto także woda wykorzystywana do celów rolniczych często pobierana jest z własnych ujęć wody podziemnej lub powierzchniowej niezależnie od dostarczanej wody zorganizowanymi systemami wodociągowymi na potrzeby komunalne. W związku z tym, że woda do celów rolniczych w przeważającej części (około 90%) wykorzystywana jest z własnych źródeł poboru wody podziemnej i powierzchniowej, najczęściej nieopomiarowanych na obecnym etapie nie można oszacować wielkości poboru i zużycia wody w tym zakresie. Ponadto nie zostały opracowane i wprowadzone do stosowania wskaźniki zużycia wody na jednostkę produkcji i stąd nie można obecnie określić racjonalnego poziomu wykorzystywania wody na potrzeby rolnictwa w uwarunkowaniach powiatu gnieźnieńskiego.
4.1.1.3.Analiza dostępnych zasobów wody
Na analizowanym obszarze , dotychczasowe rozpoznanie hydrogeologiczne ( na podstawie odwiertów studziennych ) pozwala wyróżnić w stratyfikacji hydrogeologicznej obszaru trzy piętra wodonośne: piętro wód czwartorzędowych, piętro wód trzeciorzędowych i mezozoicznych. Piętro czwartorzędowe reprezentuje poziom plejstoceński, piętro trzeciorzędowe - poziom mioceński i poziom oligoceński, zaś mezozoiku - poziom górnokredowy. Piętrem użytkowym o zasadniczym znaczeniu dla zaopatrzenia ludności i przemysłu w wodę są wody poziomu mioceńskiego i plejstoceńskiego. Większość zasobów wód podziemnych na terenie powiatu nadaje się do bezpośredniego wykorzystania na cele gospodarcze, a na cele konsumpcyjne po zastosowaniu typowych metod uzdatniania. Ujęcia wody w pełni zaspokajają lokalne zapotrzebowanie wody oraz umożliwiają doprowadzenie do zwodociągowania docelowo obejmującego 100% ludności powiatu.
4.1.1.4. Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych
Struktura wieku zasobów mieszkaniowych na terenie powiatu przedstawia się różnorodnie. Począwszy od budynków powstałych w XIX w. do najnowszych. Większość mieszkań ponad 50% ogółu stanowią zrealizowane w latach 1979 – 2000, a więc mają niespełna 30 lat. Mieszkania ponad 50 letnie stanowią około 20% ogółu. Wymagają one w wielu przypadkach gruntownych remontów. W powiecie występuje głównie zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i zagrodowa. Z ogólnej liczby obiektów budowlanych około 3% zostało wybudowanych po 1997 roku, czyli po wprowadzeniu nowych norm obowiązujących w zakresie izolacji termicznej budynków mieszkalnych (zgodnie z normą PN-91/B-02020). Pozostałe budynki wymagają prac modernizacyjnych poprawiających ich termoizolacyjność, a tym samym wpływających na ograniczenia zużycia energii cieplnej.
4.1.1.5. Analiza zużycia energii przez oświetlenie uliczne
Generalnie w powiecie zasilanie w energię elektryczną jest zorganizowane liniami napowietrznymi z Głównego Punktu Zasilania znajdującego się w Gnieźnie. Rozsył energii elektrycznej po terenach powiatu odbywa się liniami napowietrznymi do stacji transformatorowych typu miejskiego, wieżowego i słupowego. Dystrybucja energii elektrycznej bezpośrednio do odbiorców odbywa się siecią rozdzielczą w przeważającej części liniami napowietrznymi. Oświetlenie uliczne zorganizowane jest w całym powiecie na odcinkach dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych przebiegających w terenach zabudowanych o szczególnym znaczeniu (miasta, wsie, osady). Wskaźnik zużycia energii dla jednego punktu oświetleniowego starego typu (nie energooszczędnego) kształtuje się na poziomie 250 W/1 pkt. Modernizacja punktów na poziomie 50% ich ilości powoduje, że wskaźnik ten może zostać obniżony do poziomu około 150 W/1 pkt. Modernizacja wszystkich punktów spowoduje dalsze obniżenie poziomu energochłonności oświetlenia ulicznego, nawet poniżej 100 W/1 pkt.
4.1.1.6. Analiza zużycia energii przez urządzenia dostarczające wodę i odbierające ścieki
Poniżej w tabeli podano średnie zużycie energii elektrycznej w powiecie wykorzystanej na wyprodukowanie 1 m3 wody uzdatnionej oraz wykorzystanej na oczyszczenie 1 m3 ścieków w roku 1999.
Średnie zużycie wykorzystanej energii w latach [kW/h] 1999 Cel wykorzystania energii rok Na wyprodukowanie 1 m3 0,650 wody uzdatnionej Na oczyszczenie 1 m3 ścieków 0,407
Zużycie energii wykorzystywanej na produkcje wody podawanej do sieci wodociągowej jest wyższe od zużycia energii wykorzystywanej na oczyszczenie ścieków. Jest to konsekwencja przede wszystkim znacznie wyższych nakładów na przesyłach, gdyż długość sieci wodociągowej w powiecie gnieźnieńskim wynosi 1310km, a sieci kanalizacyjnej 298,5 km, tj. o 4,4 razy mniej.
4.1.1.7. Możliwości racjonalizacji energetycznych potrzeb transportu
Zmniejszanie się zużycia energii we wszystkich aspektach gospodarczych, w tym także organizacji i wykorzystania transportu, stanowi jeden z podstawowych czynników stymulujących rozwój z zachowaniem stabilności środowiska. Energetyczne potrzeby transportu należy przede wszystkim ograniczać bezpośrednio poprzez szeroko rozumianą racjonalizację przewozów oraz pośrednio poprzez wydłużanie cyklu życia produktów. Wiąże się z tym konieczność opracowania programu obniżenia energochłonności przewozów osobowych i towarowych. W tym celu niezbędne jest promowanie takich form transportu, który zapewni optymalne jego wykorzystanie przy maksymalnym dopuszczalnym obciążeniu. Odbywać się to będzie poprzez m.in.: rozwój różnorodnych sieci komunikacyjnych, ich racjonalne wykorzystanie, optymalizowanie środków transportu, ale także poprzez promowanie i wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego, zidentyfikowanie istotnych problemów środowiskowych (w tym także oddziaływania transportu) i wdrożenia odpowiednich procedur postępowania oraz prowadzenia w ramach systemu wymaganej dokumentacji.
4.1.2. Przewidywane kierunki zmian
Dynamiczny rozwój gospodarczy w skali globalnej oraz w latach wcześniejszych nieplanowana i nieprzemyślana działalność człowieka spowodowały nadmierną eksploatację zasobów surowców naturalnych dla przemysłu i energetyki, wzrastającą pod względem ilościowym i jakościowym odpadowość gospodarki oraz pogarszające się warunki w dostępności do korzystania z zasobów wodnych. Problemy te także dotknęły powiat gnieźnieński. Nieracjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi spowodowało stały wzrost kosztów ich pozyskiwania i wykorzystywania, a także stałe wyczerpywanie się ich pokładów. Wymusza to świadome działania prowadzące do wzrostu efektywności ich wykorzystywania, co będzie powodowało obniżanie zużycia na jednostkę produktu, jednostkową wartość usługi bez pogarszania standardu życia ludności i perspektyw rozwojowych gospodarki. Konieczne jest dążenie do racjonalizacji wykorzystywania wody, zminimalizowanie ilości powstających odpadów oraz ilości wykorzystywanej energii elektrycznej i cieplnej zarówno w przemyśle, usługach, transporcie jak i w gospodarstwach domowych. Zmniejszenie zużycia wody, materiałów i energii oraz wykorzystywanie surowców wtórnych jest także najbardziej racjonalnym podejściem w dziedzinie poprawy ekonomiki produkcji. Z jednej strony zmniejsza się presja na środowisko, a z drugiej mniejsze są opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, mniejsze koszty energii i surowców stosowanych w produkcji. Realizacja powyższego celu ekologicznego zależy przede wszystkim od działań podejmowanych przez przemysł i energetykę zawodową, a także przez sferę komunalną. Do 2004 roku, wskaźniki zużycia wody, materiałochłonności i energochłonności, zostaną wprowadzone do systemu statystyki publicznej i zostanie określony zakres i sposób wykorzystania tych wskaźników w regionalnych i lokalnych programach ochrony środowiska. Stąd stosowne limity dotyczące wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności zostaną wprowadzone do programu ochrony środowiska powiatu gnieźnieńskiego podczas pierwszej weryfikacji niniejszego dokumentu
4.1.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania
Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów: 342. Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; 343. Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010, 344. Strategii rozwoju dla województwa wielkopolskiego. Założenia polityki państwa w zakresie ograniczania wodochłonności, energochłonności oraz gospodarki surowcami (a tym samym odpadowości) przewidują, że w związku z urealnieniem cen energii, wody, opłat za korzystanie ze środowiska, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem świadomości społeczeństwa, sprzyjającej oszczędzaniu energii, wody i surowców zużycie tych składowych w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu będzie się nadal zmniejszać. Osiągnięcie takiej redukcji będzie wymagało wprowadzenia mechanizmów pozwalających na uwzględnianie w cenach energii jej kosztów środowiskowych (opłaty produktowej od paliw, zróżnicowane w zależności od uciążliwości danego paliwa dla środowiska) oraz większego zaangażowania instytucji publicznych / przedsiębiorstw / mieszkańców w działania zmierzające do wprowadzania energooszczędnych i wodooszczędnych technologii. Ograniczenie ogólnego zużycia energii (a więc zmniejszenie produkcji energii) i wody przyniesie efekty w postaci zmniejszenia zużycia zasobów naturalnych, ilości powstających odpadów a także zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do środowiska. Cel średniookresowy do 2010roku: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów w tym także odpadowości Priorytety do 2010 roku: 345. Ograniczanie zużycia wody z ujęć podziemnych do celów przemysłowych 346. Kontynuacja wprowadzania zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii produkcji w przemyśle 347. Kontynuacja modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych 348. Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle oraz energetyce 349. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawa parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawności wytwarzania energii 350. Wprowadzanie technologii małoodpadowych i bezodpadowych zmniejszających materiałochłonność oraz technologii z zastosowaniem recyklingu niektórych części mechanizmów i maszyn. Limity: 1.Zmniejszenie jednostkowe zużycia wody do celów przemysłowych o 50% w stosunku do roku 1990 – do 2010 roku. 2.Zmniejszenie wykorzystania surowców ze źródeł pierwotnych o 40% w stosunku do roku 1990 – do 2010 roku. 3.Zmniejszenie zużycia energii (w przeliczeniu na olej ekwiwalentny) o 60% w stosunku do roku 1990 – do 2010roku. Zadania na lata 2003 – 2006. 1.zastosowanie wprowadzonych wskaźników wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności produkcji do systemu statystyki publicznej, państwowego monitoringu środowiska i powiatowego oraz gminnych programów ochrony środowiska – do końca 2004 roku. 2.zbudowanie na terenie powiatu systemu recyklingu określonej kategorii pojazdów wycofanych z eksploatacji pozwalającego na osiągnięcie poziomu 85% (w stosunku do samochodów wyprodukowanych po 1980r.) odzysku i ponownego użycia, w tym recykling nie mniejszy niż 80% masy pojazdu. Dla pojazdów wyprodukowanych przed 1980r. należy osiągnąć limity na poziomie: 75% odzysku i ponownego użycia, w tym 70% recyklingu.
4.1.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z dokumentów rządowych
Działania wynikające z polityki ekologicznej państwa w zakresie wodochłnności, enrgochłonności i materiałochłonności mają obejmować: 1.wprowadzenie wskaźników wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności produkcji do programu ochrony środowiska po ich ogłoszeniu; 2.wdrożenie systemu recyklingu określonej kategorii pojazdów wycofanych z eksploatacji; 3.wprowadzenie systemu kontroli wodochłonności produkcji w formie obowiązku rejestracji zużycia wody na cele przemysłowe i rolnicze w przeliczeniu na jednostkę produkcji; 4.wprowadzenie normatywów zużycia wody w wybranych, szczególnie wodochłonnych procesach produkcyjnych w oparciu o dane najlepszych dostępnych technik 5.ograniczanie zużycia wody z ujęć podziemnych; 6.intensyfikację stosowania zamkniętych obiegów wody wtórnego wykorzystywania mniej zanieczyszczonych ścieków; 7.zmniejszanie energochłonności gospodarki poprzez stosowanie energooszczędnych technologii, racjonalizację przewozów, wydłużanie cyklu produktów; 8.zmniejszanie materiałochłonności gospodarki poprzez wprowadzanie technologii niskoodpadowych oraz recyklingu, tj. ponowne użycie, niektórych części mechanizmów i maszyn;
4.1.5. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających ze „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego” oraz Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego.
Racjonalne użytkowanie surowców Wprowadzenie Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju i odzwierciedla zasadę prewencji w polityce ekologicznej. Zagadnienie to ma charakter kompleksowy, podobnie jak niżej podany cel, zaczerpnięty ze "Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego", a w jego ramach należy mówić o: Racjonalizacji użytkowania wody Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji Zmniejszeniu energochłonności gospodarki i wzroście wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych Racjonalnym wykorzystaniu gleb (zagadnienie omówione w paragrafie dotyczącym powierzchni ziemi) Wzbogacaniu i racjonalnej eksploatacji zasobów leśnych (zagadnienie omówione w paragrafie dotyczącym ochrony przyrody, w tym zasobów leśnych)
Cel ekologiczny do 2010 roku Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów wraz ze wzrostem udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych
Strategia realizacji celu Racjonalizacja użytkowania wody Działania powinny objąć wszystkie dziedziny gospodarki korzystające z zasobów wody. Wsród nich należy wymienić przede wszystkim: - przemysł, - gospodarkę komunalną, - rolnictwo. W najbliższej przyszłości konieczne jest zaniechanie nieuzasadnionego korzystania z wód podziemnych przez przemysł, ograniczenie marnotrawstwa wody w gospodarstwach domowych, ograniczenie strat wody w systemach jej rozprowadzania. Zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa w perspektywie do 2010 roku, jednym z głównych kierunków działań jest : ZN 1. Wprowadzenie normatywów zużycia wody w najbardziej wodochłonnych dziedzinach produkcji w oparciu o zasadę stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT) ZN 2. Eliminowanie wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych (poza przemysłem spożywczym i niektórymi specjalnymi działami produkcji). Ten kierunek działań został również przytoczony w paragrafie dotyczącym zasobów wodnych. ZN 3 Ustalenie normatywnych wskaźników zużycia wody w gospodarce komunalnej, stymulujących jej oszczędzanie
Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji
Jest to jeden z najważniejszych celów polityki ekologicznej państwa ponieważ prowadzi do likwidacji zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń u źródła. Dla zrealizowania tego celu przewiduje się ZN 4 Wprowadzenie wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji, m.in. do wojewódzkiego programu ochrony środowiska ZN 5 Powołanie Wojewódzkiego Centrum BAT ZN 6. Szerokie wprowadzenie do praktyki dobrowolnych porozumień z przemysłem w zakresie ograniczania materiałochłonności i odpadowości produkcji.
Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych
Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w związku z urealnieniem cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, zużycie energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu będzie się nadal zmniejszać i w 2010 roku zużycie powinno zmniejszyć się o ok. 25% w stosunku do 2000 r.
Kierunki działań ZN 7. Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle oraz energetyce ZN 8. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawy parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawności wytwarzania energii
Strategia Rozwoju Energii Odnawialnej zakłada osiągnięcie w 2010 roku 7,5 % (w scenariuszu najbardziej prawdopodobnym) udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej. Poziom ten można osiągnąć głównie przez odpowiednie wykorzystanie: zasobów biomasy – do produkcji energii cieplnej, energii wody i wiatru – do produkcji energii elektrycznej, słońca – do produkcji energii cieplnej i elektrycznej, wód geotermalnych – do produkcji energii cieplnej biogazu z oczyszczalni ścieków i składowisk odpadów – do produkcji energii elektrycznej i cieplnej.
Przewiduje się, iż zdecydowany udział w produkcji „czystej energii” będzie ze spalania biomasy (słomy, drewna, ścinek itp.). Wynika to głównie z tkwiącego w Polsce potencjału tej energii, dopracowanej techniki produkcji odpowiednich urządzeń przetwarzających oraz stosunkowo niskich kosztów produkcji energii przetworzonej. Natomiast pozostałe rodzaje energii odnawialnej mają jedną wadę, mianowicie koszt jednostkowy produkcji energii przetworzonej jest kilkakrotnie wyższy od kosztu produkcji metodami konwencjonalnymi (spalania paliw kopalnych czy produkcja energii elektrycznej w elektrowniach szczytowo- pompowych). Pomimo wysokich kosztów produkcji „czystej energii elektrycznej” zakłady energetyczne są zobligowane do zakupu takiej energii na poziomie 2,4 % w 2001 roku w stosunku do całkowitej zakupionej energii. Udział ten będzie wzrastał z roku na rok.
W województwie wielkopolskim, jako województwie typowo rolniczym, istotnym źródłem energii cieplnej może być biomasa. Biomasa można także wykorzystywać do produkcji estrów rzepakowych, stosowanych jako dodatek do olejów napędowych. Na terenie województwa znajdują się również złoża wód geotermalnych – pas szczecińsko- łódzki. Temperatura wody wynosi ok. 90 oC co stwarza możliwość wykorzystania tych złóż do produkcji „czystej energii cieplnej”. Obecnie w Czarnkowie oraz w Kole rozpoczęły się prace nad budową Ciepłowni Geotermalnych. Budowa systemu ciepłowniczego w Czarnkowie z wykorzystaniem wód geotermalnych pozwoli na likwidację ok. 30 kotłowni lokalnych opalanych węglem. W związku z tym oszacowano (dane wg dokumentu pt. "Wykorzystanie wód geotermalnych do ogrzewania miasta Czarnkowa" , Geotermia Czarnków), że ilość wytworzonych odpadów zmniejszy się o 24,8%, natomiast zanieczyszczenie powietrza w ciągu roku ulegnie zmniejszeniu o:
dwutlenek siarki 44% tlenki azotu 42% tlenek węgla 52,1% dwutlenek węgla 53,4% benzo(a)piren 48,4% sadza i pyły 25,1%
W mniejszym stopniu może być wykorzystywana energia wiatru, słońca, biogazu czy wód płynących, w związku z panującymi warunkami klimatyczno-geograficznymi oraz wysokimi kosztami budowy obiektów.
Należy założyć, iż jednostkowe koszty inwestycyjne na budowę urządzeń przetwarzających energię odnawialną będą stale spadały a w miarę wzrostu PKB, inwestycje tego typu otrzymają również dofinansowanie z budżetu. Ważną rolę w wykorzystaniu tej energii mogą pełnić samorządy. Zgodnie z Ustawą z dn. 10 kwietnia 1997r. Prawo Energetyczne – z późniejszymi zmianami – został nałożony na nie obowiązek przygotowania Projektu założeń do planu zaopatrzenia w energię. Jednym z elementów tego projektu jest konieczność przeanalizowania możliwości wykorzystania lokalnych zasobów energii.
Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii przyczyni się do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń odpowiedzialnych za zmiany klimatyczne oraz substancji zakwaszających środowisko. Osiągnięcie celu w zakresie wykorzystania energii odnawialnej będzie wymagało wprowadzenia mechanizmów i rozwiązań pozwalających zwiększyć zainteresowanie wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych, poprzez działania organizacyjne, instytucjonalne, prawne i finansowe sprzyjające większemu niż dotychczas zaangażowaniu się instytucji publicznych, przedsiębiorstw i obywateli w upowszechnianie i wdrażanie nowoczesnych technologii przetwarzania tej energii( z dok. II Polityka Ekologiczna Państwa).
Wśród podstawowych działań w zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych należy wymienić: ZN 9. Intensywny rozwój energetyki odnawialnej na szczeblu regionalnym i lokalnym, pracującej w układach zdecentralizowanych na regionalne i lokalne potrzeby ZN 10. Popularyzacja i wdrożenie najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w sferze rozwiązań technologicznych, organizacyjnych i finansowych.
Biorąc pod uwagę fakt, że większość kierunków wyżej wymienionych została rozpracowana w ramach pozostałych paragrafów ( np. Zasoby wodne, powietrze atmosferyczne, zasoby przyrody, "gorące punkty) w rozdziale następnym (strategia wdrożeniowa na lata 2002 - 2005) zostanie przedstawione tylko zagadnienie energii odnawialnej.
4.1.6. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć
Kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć: Priorytety ekologiczne w perspektywie do 2006 roku rozpatrywano z dwóch punktów widzenia. Pierwszy punkt - to priorytetowe komponenty (lub uciążliwości) środowiska, a drugi punkt widzenia - to priorytetowe przedsięwzięcia zmierzające do poprawy aktualnego stanu środowiska. Wśród najważniejszych kryteriów, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić:
351. Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; 352. Zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2003 – 2010; 353. Kryteria przyjęte w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego; 354. Zadania i kierunki przyjęte w strategiach rozwoju zrównoważonego gmin; 355. Wymogi wynikające z obowiązujących przepisów; 356. Wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE; 357. Dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym; 358. Szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju zrównoważonego; 359. Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko i człowieka; 360. Ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia; 361. Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego; 362. Obecne zaawansowanie inwestycji; 363. Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia.
4.1.7. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej
Jednostka Termin realizacji Cel odpowiedzi przedsięwzięcia / L.p alna / Szacunkowe Opis przedsięwzięcia
. Jednostki nakłady /
współpracuj Potencjalne źródła
ące finansowania
Rodzaj Rodzaj przedsięwzięcia 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 13 0 1 2 Opracowanie planu Starostwo Budżet Powiatu, wykorzystania różnych Powiatowe, WFOŚiGW, technologii w zakresie Gminy PFOŚiGW, inne
1 termomodrnizacji budynków fundusze
Pozainwestycyj ne
Propagowanie na terenach Starostwo Budżet Powiatu wiejskich źródeł energii Powiatowe, cieplnej wykorzystujących Gminy 2 biomasę 0 słomę i biogaz otrzymywany z fermentacji metanowej odchodów
zwierzęcych Pozainwestycyjne Działania promocyjno – Starostwo Budżet Powiatu edukacyjne na rzecz Powiatowe 3 wykorzystania w budownictwie materiałów
energooszczędnych
Pozainwesty cyjne
Inspirowanie i popularyzacja Organizacje Budżet Powiatu, proekologicznych działań , związki WFOŚiGW przy prowadzeniu działalności oraz 4 gospodarczej stowarzysze nia gospodarcz
e Pozainwestycyjne Prowadzenie masowych, Zarząd PFOŚiGW edukacyjnych akcji Powiatu proekologicznych dla dzieci i młodzieży szkolnej: powiatowe konkursy
tematyczne, współudział w 5 organizacji akcji regionalnych i ogólnopolskich, popularyzacja proekologicznych działań realizowanych przez struktury
UE Pozainwestycyjne Wprowadzenie, poprzez Dyrekcje Budżety szkół, włączenie do programów Szkół PFOŚiGW nauczania szkół Ponadgimn
ponadgimnazjalnych, zajęć z azjalnych zakresu stanu i ochrony 6 lokalnego środowiska przyrodniczego przy współudziale przedstawicieli pozarządowych organizacji
proekologicznych Pozainwestycyjne Wzmocnienie instytucjonalne Starostwo Środki własne administracji umożliwiające Powiatowe realizację zapisów 7 ustawowych odnośnie prowadzenia rejestrów i baz
danych
Pozainwestycyj ne Podjęcie współdziałania na Dyrekcja Budżet Powiatu, rzecz poprawy efektywności odnośnych WFOŚiGW, ogrzewania jednostek PFOŚiGW, inne 8 termomodernizacji obiektów organizacyj fundusze będących we władaniu nych Starostwa Powiatowego w
Gnieźnie Inwestycyjne Wsparcie przedsięwzięć Starostwo Środki inwestora, mających na celu rozwój sieci powiatowe, PFOŚiGW, inne
9 gazowej na terenach gmin Gminy fundusze
Inwestycyjn e Budowa gazociągów i sieci PGNiG gazowych w gminach
10
Inwestycyjn e Modernizacja i rozbudowa Zakłady Środki własne, sieci elektroenergetycznych Energetycz środki pomocowe
11 ne
Inwestycyjn e Reelektryfikacja wsi ENEA S.A. Środki inwestora, PFOŚiGW, inne
12 fundusze
Inwestycyjn e Budowa sieci najwyższych PSE napięć relacji Poznan – Zachód
13 Bydgoszcz (400 kV)
Inwestycyjn e
4.1.8. Wytyczne do sporządzania programów gminnych
Do opracowania kompleksowych programów mających na celu ograniczenie wodochłonności, materiałochłonności, energochłonności na szczeblu gminnym niezbędnym będzie uwzględnienie dotychczasowych rozwiązań w zakresie zagospodarowania poszczególnych gmin, systemów zasilania ich w energię, wykorzystania tej energii, wykorzystania surowców, zużycia wody, wprowadzenia systemów wtórnego wykorzystania odpadów, stopnia gazyfikacji oraz sposobów ogrzewania itd. We wszelkich działaniach programowych należy uwzględnić poszczególne etapy:
364. Zgromadzenie danych wyjściowych; 365. Diagnoza stanu – zdefiniowanie problemów; 366. Określenie celów do osiągnięcia (założenia); 367. Wybór optymalnych rozwiązań; 368. Umiejscowienie w czasie i powiązane z niezbędnymi finansami propozycje sekwencji działań wykonawczych.
W podstawowych zadaniach mających na celu określenie wskaźników wodochłonności, materiałochłonności (w tym odpadowości) i energochłonności na terenie powiatu poprzez zaplanowane działania na obszarach gmin należy uwzględnić:
369. Określenie termoizolacyjności budynków; 370. Stopień wykorzystania energii i jej zasoby; 371. Stopień wykorzystania surowców i ich zasoby; 372. Stopień gazyfikacji gmin; 373. Systemy umożliwiające wykorzystanie surowców wtórnych; 374. Rynek surowców wtórnych; 375. Ocena zużycia energii przez oświetlenie uliczne; 376. Ocenę zastosowanych technologii w odniesieniu do ich wodochłonności, energochłonności, materiałochłonności; 377. Edukacja mieszkańców w zakresie racjonalnego korzystania z energii
W zakresie wodochłonności, materiałochłonności oraz energochłonności w programach ochrony środowiska poszczególnych gmin należy przewidzieć i przeanalizować realizację następujących zadań szczegółowych: 378. Opracowanie i wdrażanie programu ograniczania poboru wody na cele przemysłowe 379. Opracowanie i wdrażanie programu racjonalnego zużycia wszelkich form energii 380. Promowanie i wspieranie modernizacji sieci wodociągowych celem racjonalizacji wykorzystania zasobów wód podziemnych i eliminacji starych przestarzałych i nie odpowiadających normom sanitarnym instalacji wodociągowych 381. Wdrażanie programów edukacji mieszkańców w zakresie m.in. oszczędzania wody, szkodliwości niewłaściwej gospodarki ściekami dla stanu wód i gleby, prawidłowego wykorzystanie ścieków gospodarczych
4.2. Wykorzystanie energii odnawialnej 4.2.1. Analiza stanu istniejącego Klimat Charakterystyka stosunków klimatycznych gminy w pierwszym rzędzie dotyczy rodzaju napływających na jej obszar mas powietrza. Najczęściej pojawiającą się masą powietrza jest wilgotne powietrze polarno - morskie przynoszące znad północnego Atlantyku wzrost zachmurzenia i opady. Znacznie rzadziej napływa powietrze polarno - kontynentalne z obszarem źródliskowym w sektorze wschodnim oraz powietrze zwrotnikowe. Przeważające kierunki wiatrów nawiązują do kierunku napływu mas powietrza. Stąd najczęściej obserwowane wiatry pochodzą z W i SW, stosunkowo rzadziej pojawiają się wiatry N i NE. Ich średnia roczna występowania nie przekracza 10 %. Niewielkie różnice we frekwencjji głównych kierunków wiatru zarysowują się pomiędzy poszczególnymi porami roku. W zimie wiatry z WW i SW pojawiają się na całym obszarze z częstością około lub ponad 20 %, W porze letniej frekwencja wiatrów W wynosi 25 % ( dane dla stacji Kalisz). Średnia roczna prędkość wiatru z wielolecia wynosi około 2,9 m/s. Największe prędkości notowane są zimą i wiosną, najmniejsze latem. Ale według podziału Polski na pięć stref pod względem warunków wiatrowych powiat Gniezno leży w II- bardzo korzystnej strefie. Analiza stanu istniejącego w zakresie powietrza atmosferycznego Województwo wielkopolskie należy do obszarów o średnim poziomie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. W rankingu województw, wielkopolskie w 2000 r. znalazło się na 6 miejscu w kraju pod względem ilości zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, pod względem emisji pyłów – na 4, a gazów – na 8. Analiza danych GUS z wielolecia 1993 – 2001 wskazuje na stałą tendencję spadkową wielkości emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego z zakładów szczególnie uciążliwych. W ostatnich latach obserwuje się trend spowolnionej obniżki wielkości emisji. Klasyfikacji stref dokonano w oparciu o kryteria określone dla ochrony zdrowia. Klasyfikacji stref dokonano dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie najwyższych stężeń (tzn. występujących w najbardziej zanieczyszczonych rejonach) na obszarze aglomeracji lub innej strefy.
Według oceny wstępnej jakości powietrza atmosferycznego:
382. obszar całego województwa zaliczono do niekorzystnej I klasy pod względem zanieczyszczenia powietrza określonego dla ochrony zdrowia pyłem zawieszonym (klasyfikacja stref wg kryterium ochrony zdrowia), co pociąga za sobą konieczność prowadzenia intensywnych pomiarów pyłów, a więc dokonania modernizacji systemu monitoringu dla pyłu zawieszonego, 383. obszar województwa podzielono na 3 strefy pod względem zanieczyszczenia powietrza określonego dla ochrony zdrowia dwutlenkiem siarki (klasyfikacja stref wg kryterium ochrony zdrowia). Powiat gnieźnieński zaliczono do II klasy pod względem zanieczyszczenia powietrza określonego dla ochrony zdrowia dwutlenkiem siarki, co oznacza prowadzenie mniej intensywnego pomiaru dwutlenku siarki, 384. obszar województwa podzielono na 3 strefy pod względem zanieczyszczenia powietrza określonego dla ochrony zdrowia dwutlenkiem azotu (klasyfikacja stref wg kryterium ochrony zdrowia). Powiat gnieźnieński zaliczono do II klasy pod względem zanieczyszczenia powietrza określonego dla ochrony zdrowia dwutlenkiem azotu, co oznacza prowadzenie mniej intensywnego pomiaru dwutlenku siarki, 385. obszar województwa został zaliczony do korzystnej 3b klasy pod względem zanieczyszczenia powietrza określonego dla ochrony zdrowia ołowiem, co stanowi podstawe do prowadzenia pomiarów mniej intensywnych, 386. obszar województwa podzielono na 3 strefy pod względem zanieczyszczenia powietrza określonego dla ochrony zdrowia benzenem (klasyfikacja stref wg kryterium ochrony zdrowia). Powiat gnieźnieński został zaliczony do korzystnej 3b klasy pod względem zanieczyszczenia powietrza określonego dla ochrony zdrowia benzenem, co oznacza prowadzenie mniej intensywnego pomiaru benzenu, 387. obszar województwa został zaliczony do korzystnej 3b klasy pod względem zanieczyszczenia powietrza określonego dla ochrony zdrowia tlenkiem węgla, co stanowi podstawe do prowadzenia pomiarów mniej intensywnych,
W powiecie gnieźnieńskim głównym źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza jest tzw. emisja antropogeniczna, wynikająca z działalności człowieka. Naturalne procesy zachodzące w przyrodzie (emisja naturalna) mają znaczenie marginalne i w niewielkim stopniu oddziałują na jakość powietrza. Emisja antropogeniczna obejmuje: 388. emisję z zakładów przemysłowych i energetycznych, 389. emisję niską z gospodarki komunalnej (kotłownie, indywidualne paleniska domowe i prywatne zakłady), 390. emisję komunikacyjną. Ze względu na ilości emitowanych zanieczyszczeń emisja antropogeniczna jest największym zagrożeniem dla warunków życia i zdrowia człowieka oraz środowiska. Najwięcej zanieczyszczeń dostaje się do atmosfery w powiecie gnieźnieńskim wraz ze spalinami emitowanymi z procesów energetycznego spalania paliw. W ciągu kilku ostatnich lat obserwuje się pozytywną tendencję zastępowania wysokoemisyjnych nośników energii, jakimi są węgiel kamienny i brunatny, gazem ziemnym i olejem opałowym. Emisja niska obejmuje emisję ze źródeł niezorganizowanych, do których zalicza się głównie paleniska domowe, małe kotłownie, warsztaty rzemieślnicze i rolnicze. Wielkość tej emisji jest trudna do oszacowania; wynosi od kilku do kilkunastu procent na terenach o rozwiniętej sieci ciepłowniczej do kilkudziesięciu procent na obszarach, których nie obejmują centralne systemy ciepłownicze, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Szczególnie uciążliwe oddziaływanie niskiej emisji na środowisko i warunki życia człowieka obserwuje się na terenach miejskich, ze względu na koncentrację na niewielkich obszarach dużej liczby emitorów substancji szkodliwych i utrudnione rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. Niska emisja zanieczyszczeń znajduje odzwierciedlenie we wzrostach stężeń dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego w sezonie grzewczym. Obok energetyki do największych źródeł zanieczyszczeń powietrza zaliczana jest komunikacja. W wyniku spalania paliw w silnikach samochodowych do atmosfery przedostają się zanieczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek węgla, dwutlenek węgla i węglowodory (szczególnie benzen) oraz pyły zawierające m.in. związki ołowiu, kadmu, niklu i miedzi. Największy wpływ transportu na jakość powietrza ma miejsce w miastach i w rejonach tras komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu. Ciasna i zwarta zabudowa, charakterystyczna dla śródmieść wiosek i miasteczek w powiecie, ogranicza dodatkowo wymianę mas powietrza i sprzyja kumulowaniu się zanieczyszczeń w przyziemnej warstwie atmosfery – w obrębie jezdni i w najbliższym jej sąsiedztwie. Jakość powietrza na obszarze powiatu charakteryzuje się, oprócz zróżnicowania obszarowego, także dużym zróżnicowaniem sezonowym. Należy jednak podkreślić, że w powiecie gnieźnieńskim w żadnym z punktów pomiarowych, średnioroczne stężenia zarówno dwutlenku siarki jak i dwutlenku azotu nie przekroczyły obowiązujących wartości dopuszczalnych. Niska emisja dokuczliwa jest szczególnie w miesiącach zimowych (grzewczych), podczas których większość mieszkańców pali w piecach węglem tańszym, ale o niskiej wartości energetycznej i dużym zasiarczeniu. Zdarza się, że spalane są również odpady – butelki plastykowe, szmaty itp., co odczuwają szczególnie mieszkańcy zwartej zabudowy mieszkalnej. Ograniczając emisję zanieczyszczeń sektora komunalno-bytowego można znacznie poprawić jakość powietrza, co niewątpliwie wpłynie na poprawę samopoczucia zarówno mieszkańców jak i turystów. Osiągnięcie celu, jakim jest czyste powietrze jest w pełni uzasadnione przy realizacji Programu Ochrony Środowiska rozwoju powiatu gnieźnieńskiego Cel ten ma być osiągnięty poprzez realizację następujących działań: 391. Kontynuację badań stanu czystości powietrza. 392. Gazyfikację miasta i powiatu w oparciu o lokalne zasoby gazu i rozwój sieci gazowych w obrębie miasta; coraz więcej domów ma ogrzewanie gazowe 393. Nasadzenia zieleni ochronnej przy pasach komunikacyjnych. 394. Opracowanie programu oszczędzania energii połączonego z termomodernizacją obiektów np. szkoły w gminach oraz wykorzystanie energii odnawialnej. 395. Wdrożenie w miastach zintegrowanej gospodarki cieplnej obejmującej budynki mieszkalne oraz nieodległe zakłady przemysłowe. Likwidacja niskiej emisji możliwa jest poprzez sukcesywną zmianę sposobu ogrzewania budynków z węglowego na gazowe i olejowe dla użytkowników indywidualnych, lub korzystanie z odnawialnych źródeł energii.
4.2.1.1. Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru
Z uwagi na średnią roczną prędkość wiatru określoną na podstawie wieloletnich badań wynoszącą około 2,9 m/s nie zaleca się budowy elektrowni wiatrowych. Ta prędkość wiatru nie klasyfikuje terenu do budowy siłowni wiatrowych. Pod względem warunków wiatrowych, ale uwzględniając fakt, że powiat Gniezno leży wII- bardzo korzystnej strefie w indywidualnych punktach pomiarowych mogą wiać wiatry o prędkości (przekraczającej wymagane 4m/s) kwalifikujące postawienie elektrowni wiatrowej, ale wymaga to wielomiesięcznych badań pomiaru wiatru.
4.2.1.2. Analiza stanu i możliwości wykorzystania energii wodnej
Na terenie powiatu gnieźnieńskiego istnieje możliwość wykorzystania istniejących cieków wodnych do budowy małych (mikro) elektrowni wodnych, jednak taka inwestycja wymaga szczegółowej analizy warunków wodnych, prędkości przepływu, oraz analiz techniczno- ekonomicznych.
4.2.1.3. Analiza stopnia korzystania z energii biomasy
Wielkopolska to region o dużych zasobach ziem wykorzystywanych rolniczo. Wysokie plony, oraz obsada zwierząt na 100 ha użytków rolnych lokują region na czele ogólnokrajowej klasyfikacji województw. Wyniki te są w głównej mierze zasługą tradycyjnie wysokiej kultury rolnej i poziomu gospodarowania. Województwo wykazuje dużą zdolność akomodacji do zmian koniunkturalnych na rynku. Nowością są występujące coraz częściej w krajobrazie wsi gospodarstwa agroturystyczne. Kierunkiem strategicznym, zbliżającym do warunków funkcjonowania w Unii Europejskiej, będzie zmniejszenie roli rolnictwa w kształtowaniu przyszłych struktur obszarów wiejskich. W Strategii Wojewódzkiej...zakłada się wielofunkcyjny rozwój wsi w zakresie infrastruktury otoczenia rolnictwa oraz zagospodarowanie w tych dziedzinach nadwyżki osób dziś zatrudnionych w rolnictwie. Jest to jeden z najważniejszych czynników, który pozwoli zintensyfikować produkcje rolną i stworzyć gospodarstwa towarowe zdolne do kooperacji i wolnej konkurencji z gospodarstwami farmerskimi krajów Unii Europejskiej. W strukturze władania ziemią powiatu gnieźnieńskiego dominuje własność prywatna. Lokalna baza surowcowa stanowi podstawę przede wszystkim dla rozwoju: przemysłu rolnego i rolno – spożywczego. Dlatego też w gminach typowo rolniczych powiatu gnieźnieńskiego możliwe jest wykorzystanie energii biomasy w szczególności słomy na cele energetyczne. Natomiast w gminach o znacznym zalesieniu można wykorzystać biomasę drewnianą zarówno w formach bezpośrednich jak i kompaktowych. Potencjalne zasoby energetyczne biomasy można podzielić na dwie grupy: 1.plantacje roślin uprawnych z przeznaczeniem na cele energetyczne (np.kukurydza, rzepak, topinambur, szybkorosnące uprawy drzew i traw), 2.organiczne pozostałości i odpady: 396. pozostałości roślin uprawnych, 397. odpady powstające przy produkcji i przetwarzaniu produktów roślinnych, 398. odpady zwierzęce (obornik, gnojowica), 399. organiczne odpady komunalne. Na rozwój wykorzystania biomasy w energetyce mają wpływ następujące czynniki: 400. dostępność surowca, w tym wypadku biopaliwa, 401. wzrost wymagań służb ochrony środowiska, 402. wzrost cen paliw: węgla, oleju, gazu, 403. dostępność na rynku technologii (kotłów) do spalania biopaliwa w różnej postaci np. mokrego, (świeżego), 404. możliwość otrzymania dofinansowania inwestycji, 405. określone wymagania prawne związane z produkcja zielonej energii. Przetwarzanie biomasy na nośniki energii może odbywać się metodami fizycznymi, chemicznymi, biochemicznymi w zależności od składu chemicznego surowca, opłacalności energetycznej i ekonomicznej. Niektórych z problemów związanych z wykorzystaniem energetycznym biomasy można uniknąć poprzez zwiększenie gęstości biomasy na drodze kompaktowania (pelety, brykiety), W celu łatwiejszego i efektywnego wykorzystania drewna, czy słomy pod względem energetycznym poddaje się je prasowaniu, rolowaniu, brykietowaniu, granulowaniu, rozdrabnianiu. Również inne rodzaje biomasy w tym specjalne uprawy traw mogą być poprzez zmianę postaci w procesach prasowania, czy rolowania przygotowane do wykorzystania energetycznego W wyniku tych procesów otrzymujemy następujące formy materiałów 406. małe bele prostokątne o wymiarach 0,4x0,4x(0,8-1,2) m i masie 8-15 kg, 407. bele okrągłe o wymiarach (1,2-1,5)x(1,2-1,8) m i masie 260-300 kg, 408. średnio gabarytowe bele prostokątne o wymiarach 0,8x(0,7-0,9)x2,5 m i masie 100- 250 kg, 409. wielkogabarytowe bele prostokątne o wymiarach 1,2x(07-1,3)x2,5 m i masie 200-450 kg. 410. Badania prowadzone aktualnie w pracujących kotłowniach wykorzystujących słomę wskazują, że graniczną drogą dowozu jest promień około 50–60 km od kotłowni. Charakterystyka słomy jako paliwa W procesie technologicznego wykorzystania słomy jako paliwa najistotniejsze są takie jej właściwości jak : 411. wilgotność, 412. gęstość, 413. wartość opałowa, 414. stopień rozdrobnienia, 415. temperatura zapłonu, 416. temperatura spalania.
Słoma w porównaniu do paliw konwencjonalnych takich jak węgiel, czy koks charakteryzuje się niższą wartością opałową, niższą gęstością i większym udziałem lotnych składników spalania. W tabeli 15 podano, jaką wilgotność noże mieć słoma pochodząca z różnych zbóż.
Tabela 15. Wilgotność zbieranej słomy
Materiał Wilgotność, % Słoma zbożowa świeżo skoszona 15 - 20 suszona na powietrzu 10 - 15 Słoma rzepakowa świeżo skoszona 30 - 60 suszona na polu 10 - 15
Ponadto, na podstawie badań własnych na badanym obszarze stwierdzono, że istnieją możliwości wykorzystania słomy na cele energetyczne w ilości 25% (pozostała część wykorzystywana jest w gospodarstwie rolnym oraz przyorywana co drugi-trzeci rok). Drewno opałowe pozyskiwane jest najczęściej z takich miejsc jak; 417. lasy, z których otrzymujemy: drewno opałowe grube ("metry"), drobnicę ("gałęziówkę") oraz odpady np. chrust, igliwie, korę, ścinki itp. Jest to drewno świeże, o wilgotności względnej od 40 - 60%, 418. zakłady przemysłu drzewnego (tartaki, zakłady meblarskie itp.), skąd pozyskujemy: trociny, korę, klocki, drewno kawałkowe, wióry. Wilgotność paliwa zależy od stosowanych w produkcji wyrobów procesów technologicznych. W tartakach najczęściej są to odpady drewna świeżego o znacznej wilgotności od 35-50%. W zakładach produkujących wyroby z drewna suchego wilgotność odpadów może być w granicach 10 - 25%, pobocza dróg, gdzie istnieje możliwość zagospodarowania pozostałości po czyszczeniu i pielęgnacji, głównie występuje tu drobnica o wilgotności 40 - 60%, Podstawowymi kosztami związanymi z pozyskaniem biomasy są: 419. zakup biomasy na cele energetyczne, 420. zakup maszyn i urządzeń do obróbki biomasy (np.: zrębkowanie drewna, prasowanie słomy) i transportu, 421. koszty związane ze zużyciem paliwa podczas obróbki i transportu biomasy do magazynów, 422. koszty dodatkowych materiałów potrzebnych przy obróbce biomasy (np. sznurek wiążący).
4.2.1.4. Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej- BRAK 4.2.2. Przewidywane kierunki zmian- BRAK 4.2.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych terminy ich uzyskania- BRAK 4.2.4. Wytyczne do sporządzania programów gminnych
4.3. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią 4.3.1. Analiza stanu istniejącego 4.3.1.1. Jeziora powiatu gnieźnieńskiego
Na terenia miasta Gniezna występuja 3 duże jeziora o łącznej powierzchni 50,89 ha (Jezioro Winiary-19,37ha, Jezioro Święty Krzyż-16,19ha, Jezioro Jelonek-15,33ha). W innych gminach powiatu gnieźnieńskiego sieć jezior jest równie rozbudowana spośród jezior położnych na terenie powiatu na szczególna uwage zasługują: - Jezioro Niedzięgiel (Skorzęcińskie) położone w południowo-wschodniej części powiatu gnieźnieńskiego, na terenie gminy Witkowo, w granicach Powidzkiego Parku Krajobrazowego. Jest jednym z większych jezior położonych na boszarze województwa (550,9 ha). - Jezioro Wierzbiczańskie położone 7km na wschód od Gniezna na terenie gminy Gniezno (189,3ha). - Jezioro Lednickie położone na terenie gminy Łubowo (339,1ha). - Jezioro Gorzuchowskie położone na terenie gminy kłecko (109,05ha). - Jezioro Kłecko położone na terenie gminy Kłecko (186,86 ha). - Jezioro Ostrowite Prymasowskie na terenie gminy Trzemeszno (289,04ha). Szczegółowy wykaz jezior powiatu ginieźnieńskiego przedstawia poniższa tabela.
Tab. 16 Jeziora Powiatu Gnieźnieńskiego.
Lp. Nazwa jeziora Gmina Powierzchnia w Użytkownik ha 1 Ławiczno Gniezno 15,53 PZW 2 Pyszczynek Gniezno 25,38 PZW 3 Winiary Miasto Gniezno 19,37 PZW 4 Jelonek Miasto Gniezno 15,33 PZW 5 Święty Krzyż Miasto Gniezno 16,19 PZW 6 Piotrowo Gniezno 55,46 Zakład Rybacko- Wędkarski 7 Wierzbiczany Byczek Modrze Gniezno 194,06 PZW 8 Strzyżewske Gniezno PZW 9 Wełnica Gniezno M. Sierszuła J. Boliński 10 Jankowskie Gniezno GRSP Bogucin 11 Głęboczek Gniezno GR Łysinin 12 Biskupiec Gniezno GR Łysinin 13 Łopienno Mieleszyn GRSP Bogucin 14 Mielno Mieleszyn 15 Dziadkowskie Mieleszyn GRSP Bogucin 16 Zioło Część Mieleszyn 17 Kruchowskie Trzemeszno 18 Kamieniec Trzemeszno 19 Popielewskie Trzemeszno 20 Kamionek Trzemeszno 21 Malicz Trzemeszno 22 Szydłowskie Część Trzemeszno 23 Ostrowite Prymasowskie Trzemeszno Witkowo 24 Skorzęcin Białe Piłka Czarne Witkowo 744,97 GR J.M.B. Grzybowscy 25 Lednica Łubowo 339,1 GRSP Bogucin 26 Owieczki Łubowo 27 Mistrzewo Kłecko 28 Dębnica Kłecko 29 Działyńskie Kłecko GRSP Bogucin 30 Biskupickie Kłecko GRSP Bogucin 31 Kłeckie Kłecko 32 Gorzuchowskie Kłecko 94,3 GRSP Bogucin 33 Świniarskie Kłecko GRSP Bogucin 34 Kamionek Kłecko 35 Bachorce Kłecko 36 Linie Kłecko 37 Głębokie Kiszkowo GRSP Bogucin 38 Sławno Kiszkowo 39 Strzetuszewo Małe Kiszkowo 40 Turostowskie Kiszkowo 41 Rybno Wielkie Kiszkowo
4.3.1.2. Rzeki powiatu gnieźnieńskiego
Rzeki powiatu stanowią łącznie 243,8 km, natomiast kanały 13,9 km do głównych rzek powiatu zalicza się :Wełna, Mała Wełna, Struga Gnieźnieńska, Struga Witkowska oraz Meszna
Wełna
Jest dopływem Warty o całkowitej długości 117,8 km wypływa z położonego niedaleko Gniezna Jeziora Wierzbiczańskiego. Wpada do Warty w Obornikach, w 206,0 km jej prawego biegu. Przepływa przez liczne jeziora m.in. Strzyżweskie, Zioło, Rogowskie, Tonowskie, Łęgowskie. System rzeczny Wełny jest dobrze rozwinięty. Rzeka przyjmuje szereg dopływów. Najważniejsze z nich to: Nielba, Stuga Gołaniecka, Struga Sokołowska, Mała Wełna, Flinta. Wg regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego dorzecze Wełny obejmuje fragmenty pojezierzy: Gnieźnieńskiego, Chodzieskiego oraz Kotliny Gorzowskiej. W strukturze użytkowania gruntów dominują tereny rolnicze. One też stanowią poważne źródło zanieczyszczenia wód powierzchniowych, poza nimi jakość rzeki kształtuje się pod wpływem zanieczyszczeń odprowadzanych z terenów miejskich. Badanie jakości Wełny przeprowadzno w 6 przekrojach pomiarowych. Pozwoliły one na określenie stanu czystości dwóch odcinków rzeki: Od Jeziora Wierzbiczańskiego po Strugę Gnieźnieńską (Wełniankę) ok. 20km W granicach dawnego województwa pilskiego. Jakość Wełny na obu odcinkach nie odpowiadała normą. We wszystkich przekrojach badawczych wartości dopuszczalne zostały przekroczone przez związki fosforu
Mała Wełna
Lewy dopływ rzeki Wełny o długości 83,8 km, wpływa do niej w 29,4 km w miejscowości Rogoźno. Wg danych IMGW w Poznaniu z roku 1980 źródła rzeki znajdują się koło Chwałówka, natomiast wg Rejonowego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Gnieźnie Mała Wełna ma swe źródła na zachód od Gniezna między miejscowościami Strychowo i Rzegnowo. Pod względem administracyjnym poszczególne fragmenty zlewni wchodza w skład gmin: Mieleszyn, Kłecko, Kiszkowo. Od źródeł do wysokości Kłecka rzeka płynie z południa na północ, wykorzystuje zatorfiona rynne Kłeckowsko-Łubowską. Przepływa kolejno przez nieduże jeziora: Żydówko, Owieczki, Mistrzewskie, Dębnickie, Działyńskie i Biskupickie. Od miejscowości Biskupice Jeziorne rzeka zmienia swój kierunek na południowo zachodni płynąc przez rynnę jezior: Kłeckowskiego i Gorzuchowskiego, na której dnie zalegają piaski rzeczne teras akumulacyjnych. Wypływ z jeziora Gorzuchowskiego kończy górny bieg Małej Wełny. W środkowym biegu rzeka płynie torfiastą doliną, która pokrywa szeroki pas zbudowany z gliny zwałowej. Omija od strony południowej miejscowość Kiszkowo kierując się na północ, a następnie na wysokości wsi Kuklin na zachód aż do jeziora Rościnno (Skockiego w Skokach). Na tym odcinku rzeka przyjmuje wiele dopływów. Środkowy bieg rzeki posiada liczne urządzenia piętrzące, służące do nawadniania łąk oraz sterowania poborem i spustem wód z obiektów stawowych hodowli ryb. Dalszy bieg rzeki przebiega przez inny powiat. Około 150m poniżej jeziora Rogoźno, Mała Wełna uchodzi do Wełny. Całkowiata powierzchni zlewni Małej Wełny wynosi 688km2. prawie wszystkie jeziora dorzecza Małej Wełny są pochodzenia lodowcowego (dominuja jeziora rynnowe). Łączna powierzchnia jezior wynosi 1244,3 ha. Obszar zlewni Małej Wełny jest zwodociągowany prawie w 100%, nie jest jednak w pełni skanalizowany. Największe zagrożenie dla wód stanowią punktowe źródła zanieczyszczeń – zrzuty ścieków komunalnych. Oczyszczalnie ścieków zalokalizowane sią w miejscowościach: Łubowo Strychowo, Działyń, Kłecko, Zakrzewo, Kiszkowo, Turostowo. Ścieki produkcyjne powstaja w ubojni w Łagiewnikach Kościelnych (na terenie obiektu budowana jest oczyszczalnia ścieków) oraz w gorzelni w Działyniu, która pobiera wodę z jeziora Działyńskiego na cele produkcyjne i odprowadza do niego wody pochłodnicze. Na terenie zlewni Małej Wełny, zlokalizowanych jest kilka zakładów rolnych zajmujących się hodowlą bydła i trzody oraz uprawą roślin. Zanieczyszczenia mogą także pochodzić z gospodarstw rybackich, użytkujących zarówno jeziora jak i stawy, licznie skanalizowane wzdłuż biegu rzeki.
Lokalizacja stanowiska Klasa czystości Wskaźniki decydujące o pomiarowego (km biegu wypadkowej klasie czystości rzeki) 77,3 km Łubowo non Przewodność elektr. wł, miano Coli 69,0 km Działyń non Przewodność elektr. wł, Tlen rozp, miano Coli 49,5 km Zakrzewo non Tlen rozp, azot azotynowy, fosforany, fosfor ogólny 39,0 km Darmoszewo non Tlen rozp, azot azotynowy, fosfor ogólny, miano Coli 19,0 km Skoki Wieś non Tlen rozp, miano Coli 15,0 km Skoki non Tlen rozp, fosfor ogólny 0,2 km Rogoźno non Fosfor ogólny, miano Coli
Jakość wód Małej Wełny nie odpowiedała normom. W większości punktów pomiarowo – kontrolnych czynnikami decydującymi o negatywnej ocenie były: zasolenie w odcinku źródłowym odpowiadało III klasie, w pozostałych nie przekaraczało II klasy czystości, zawiesina ogólna na poziomie I klasy w Działyniu, pozostałe w II klasie.
Wełnianka (Struga Gnieźnieńska)
Wełnianka jest lewobrzeżnym dopływem Wełny. Uchodzi do niej w 98 km biegu. Zbiera wody z powierzchni 55,9 km2. Jej zlewnia ma charakter wybitnie rolniczy. Do Wełnianki odprowadzane są odczyszczone ścieki z Gniezna. Liczące przeszło 70 tys. mieszkańców miasto jest skanalizowane. Na jego potrzeby pracuje oczyszczalnia mechanieczno-biologiczna przyjmująca ścieki w ilości 10 tys. m3 na dobę (przepustowość oczyszczalni wynosi 30 tys. m3 na dobę). Kontrolę jakości rzeki zlokalizowana jest w Łabiszynku. Wykazano ponadnormatywne zanieczyszczenie jej wód. W przypadku 13 wskaźników stężenia charakterystyczne odbiegały od norm przyjętych dla wód powierzchniowych płynących (przewodność elektrolityczna właściwa, tlen rozpuszczalny, BZT5, CHZT-Mn, CHZT-Cr, zawiesina ogólna, potas, azot amonowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny, miano Coli) wobec powyższego Strugę Gnieźnieńską można uznać za jeden z najbardziej zanieczyszczonych dopływów Wełny.
Meszna wraz ze Strugą Witkowską
Rzeka Meszna jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Warty. Uchodzi do niej w jej środkowym biegu, na równoleżnikowym odcinku biegnącym wzdłuż Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej, w 367,8 km, na wysokości 75 m npm. Całkowita długość rzeki wynosi 37,2 km. Meszna wypływa z południowego krańca Jeziora Powidzkiego, na wysokości 97,8 m npm. Pod względem administracyjnym obszar ten leży, na terenie gmin: Słupca i Strzałkowo (na całości gmin), Powidz, Niechanowo, Witkowo, Ostrowite, Lądek i Września (na części gmin), Trzemeszno, Orchowo, Kleczew, Golina i Kołaczkowo (na małych fragmentach gmin). Całość biegu rzeki przypada na powiat słupecki, natomiast główne jej dopływy to tereny powiatu wrzesińskiego i gnieźnieńskiego. Północną część dorzecza Meszny stanowią różne poziomy piasków sandrowych. Na wschód od Meszny, a na zachód od doliny Strugi Bawół (głównego dopływu Meszny) rozpościera się erozyjny poziom sandrowy zbudowany z glin lub rozmytych glin morenowych. Dna dolin Meszny i Strugi Bawół wypełnione są przeważnie osadami piaszczystymi oraz organicznymi. Południowa część dorzecza Meszny zbudowana jest z glin zwałowych. Obszar pokryty glinami charakteryzuje się dość gęstą siecią rzeczną, a obszar sandrowy lesistością. Część zlewni Meszny należy do Powidzko-Bieniszewskiego Obszaru Krajobrazu Chronionego. Wody rzeki Meszny wykorzystywane są w celach rolniczych, przede wszystkim. do nawodnień łąk. Pobór wody z rzeki Meszny do celów nawadniających w 2000 roku wynosił 38 tys. m3 wody, nawadniając 181 ha użytków zielonych. Meszna jest rzeką typowo nizinną, krainą brzany i leszcza. W celu retencjonowania wód rzeki do nawadniania, powyżej Słupcy na użytkach zielonych, nieużytkach i dołach potorfowych wybudowano zbiornik Słupca. Głównym dopływem rzeki Meszny jest Struga Bawół (Witkowska), uważana często za źródłowy ciek Meszny (ze swoim prawostronnym dopływem Strugą Rudnik), a uchodząca doń w 3,4 km. Meszna łącznie z dopływami odwadnia obszar o powierzchni 705,3 km2. W granicach zlewni Meszny znajduje się 6 jezior (w tym zbiornik zaporowy – Jezioro Słupeckie o powierzchni 258 ha). Powyżej 50 ha mają 3 jeziora: Powidzkie, Kosewskie i Słupeckie. Największe zanieczyszczenie wód Meszny zaznacza się poniżej Słupcy. Zlokalizowane są tu dwa zakłady odprowadzające ścieki do Meszny. Bezpośrednio oczyszczalnia w Słupcy, pośrednio poprzez Kanał Sierakowski ścieki Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego Konspol Bis oraz z kanalizacji burzowej Słupcy.
Na całej długości rzeki Meszny i Strugi Bawół (Witkowskiej) utrzymywały się pozanormatywne stężenia w grupie biogenów. Wśród biogenów pozanormatywne stężenie utrzymujące się na całej długości badanych rzek występowało w związkach fosforowych, natomiast w związkach azotowych przekroczenie występowało głównie w azocie azotynowym i ogólnym. W Mesznie, natlenienie wody kształtowało się na poziomie: I klasy (w 1 i 2 punkcie), II klasy (w 3 punkcie), poza normą było w miejscowości Kąty, a na odcinku przyujściowym było w III klasie. ChZT-Mn i ChZT-Cr było na całym odcinku w II klasie. Natomiast BZT5, oprócz punktu w miejscowości Wierzbno, gdzie było poza normą, osiągnęło wartość I i II klasy czystości.Substancje organiczne wyrażone wskaźnikami: BZT5, ChZT-Mn i ChZT-Cr w Strudze Bawół (Witkowskiej) utrzymywały się na poziomie II klasy. Natlenienie wody natomiast z wartości pozanormatywnej w pierwszym punkcie pomiarowym, osiągnęło wartość I klasy w dalszym biegu rzeki. Zasolenie wody w Mesznie na poziomie III klasy wystąpiło w miejscowości Koszuty, na pozostałych odcinkach było w II klasie. Zasolenie wody w Strudze Bawół (Witkowskiej) utrzymywało się na poziomie III klasy w 2 punkcie pomiarowym, w dalszym biegu rzeki nastąpiła poprawa do II klasy czystości. Zadecydowały o tym stężenia siarczanów i substancji rozpuszczonych, stężenia chlorków utrzymywały się na poziomie I klasy czystości. Przewodnictwo elektrolityczne właściwe w badanych wodach osiągnęło wartość II i III klasy. Zawiesiny ogólne utrzymywały się na poziomie I i II klasy czystości. Wartości wskaźnika sanitarnego (miana Coli) w badanych rzekach mieściły się poza normą, oprócz odcinków źródłowych, gdzie miano Coli było w III klasie. Saprobowość we wszystkich punktach pomiarowych na Mesznie kształtowała się na poziomie III klasy, na Strudze Bawół saprobowość utrzymywała się w III klasie w 3 przekroju, natomiast na ujściu do Meszny osiągnęła wartość II klasy. Substancje specyficzne (fenole, detergenty, metale ciężkie) w tych rzekach nie przekraczały parametrów dla I i II klasy czystości.
Porównując wyniki badań z poprzednimi okresami badawczymi (19911998) należy stwierdzić, że stale utrzymujący się pozaklasowy charakter wód rzeki Meszny wynika z nadmiernego stężenia substancji biogennych (związki azotowe i fosforowe) oraz skażenia sanitarnego. Tab. Nr 17 Zestawienie rzek powiatu gnieźnieńskiego(Dane uzyskane od WZMIR w Poznaniu).
Rzeki powiatu gnieźnieńskiego Lp. Gmina Nazwa cieku Długość Odbiornik Długość Gmina cieku w ewidencjonowania km 1 Gniezno Rzeka 18,514 Rzeka 18,5 Łubowo Czerniejewo Wrześnica Warta 2 Czerniejewo Rzeka 10,6 Rzeka 10,6 Łubowo Wrześnica Wrześnica Mała 3 Niechanowo Goczałkowski 10,9 Rzeka 10,9 Łubowo Czerniejewo Wrześnica Mała 4 Łubowo Dymacz 11,4 Rzeka 11,4 Łubowo Czerniejewo Wrześnica 5 Niechanowo Struga 18,7 Rzeka 18,7 Witkowo Mąkowa Bawół 6 Niechanowo Struga 10,6 Rzeka 10,6 Witkowo Rudnik Bawół 7 Łubowo Rzeka 4,5 Rzeka 4,5 Główna Warta 8 Kiszkowo Wrończyński 3,6 Rzeka 3,6 Główna 9 Gniezno Wełna 18,8 Rzeka 18,8 Mieleszyn Warta 10 Mieleszyn Kołdrąb 1,932 Rzeka 1,9 Wełna 11 Miasto Struga 13,92 Rzeka 13,9 Gniezno Gnieźnieńska Wełna Gmina Gniezno 12 Gmina Struga 8,4 Rzeka 8,4 Gniezno Dębowiecka Wełna 13 Gmina Struga 11,125 Struga 11,1 Gniezno Sadowiecka Dębowiecka Trzemeszno 14 Gmina Mała Wełna 44,19 Rzeka 44,2 Kiszkowo Kłecko Wełna 15 Kłecko Pląskowo – 4,4 Rzeka Mała 4,4 Pomorzany Wełna 16 Kiszkowo Turostowo 4,8 Rzeka Mała 4,8 Wełna 17 Gmina Dębina 15,4 Rzeka Mała 15,4 Gniezno Wełna Mieleszyn 18 Kłecko Kłodzin 5,8 Łopienno 5,8 Mieleszyn 19 Mieleszyn Łopienno 0,8 Rzeka Mała 0,8 Wełna 20 Witkowo Rzeka Bawół 14,625 Rzeka 14,6 Meszna 21 Witkowo Rzeka Noteć 3,398 Rzeka 3,4 Trzemeszno Zachodnia Noteć 22 Trzemeszno Fosa 7,530 Kanał 7,5 Panna Razem rzeki 243,8
4.3.1.3. Stan i potrzeby w zakresie budowy i modernizacji obiektów chroniących przed powodzią W gospodarce wodnej zakłada się w szczególności m.in.: 423. tworzenie dodatkowych zbiorników retencyjnych oraz odbudowę i modernizację istniejących w celu poprawy warunków hydrologicznych na terenie gmin charakteryzujących się niewielką ilością wód powierzchniowych; 424. ograniczanie spływu zanieczyszczeń do cieków wód powierzchniowych; 425. likwidację lokalnych źródeł zanieczyszczeń wód; 426. ochronę ujęć wody oraz stref źródliskowych cieków wodnych przed zanieczyszczeniem i wyznaczenie strefy ochrony pośredniej dla ujęć, które jej nie posiadają. Na terenie powiatu niewielkie zagrożenia powodziowe mogą wystąpić jedynie w przypadku splotu niekorzystnych zjawisk hydrologicznych, np. intensywne opady, szybkie topnienie śniegów, zjawiska lodowe, powodujące podwyższenie stanu wód w rowach i kanałach, powodujące lokalne podtopienia, głównie terenów wykorzystywanych rolniczo. Braki w systematycznej i planowej konserwacji urządzeń wodnych są bezpośrednią przyczyną podtapiania pól uprawnych, łąk i pastwisk.
4.3.1.4. Możliwości i potrzeby retencjonowania wody (tzw. duża i mała retencja) Na terenie powiatu gnieźnieńskiego konieczne jest powiększenie zasobów wodnych głównie poprzez budowę programu małej i średniej retencji.
4.3.1.5. Budowle hydrotechniczne
Budowle hydrotechniczne są w większości własnością Skarbu Państwa (58,5%) bądź też własnością prywatną (31%). Pozostałe stanowią własność Nadleśnictwa Gniezno gminy Czerniejewo oraz gminy Gniezno. Stan techniczny urządzeń hydrotechnicznych jest dobry. Większość z nich została pobudowana w latach 1970-1990 (80%), (pozostałe 20% pobudowano w latach 1950-1960). Wszystkie budowle hydrotechniczne posiadają założone książki obiektu budowlanego natomiast ocena stanu techicznego dokonywana jest systematycznie w trakcie wiosennych i jesiennych przeglądów technicznych. Szczegółowe dane dotyczące parametrów urządzeń wraz z decyzjami organów nadrzędnych zawarto w załączniku tabelarycznym Nr 4 do niniejszego opracowania.
Bardzo zróżnicowany jest stan urządzeń melioracyjnych, pochodzących głównie z lat 1960- 1975. System urządzeń melioracyjnych wymagać będzie modernizacji, renowacji oraz przebudowy, zwłaszcza pod kątem nawadniania użytków rolnych i zielonych. Stan i potrzeby budowy oraz odbudowy stawów i oczek wodnych Odbudowa stawów śródpolnych i „oczek wodnych” jest szczególnie pożądana na wszystkich terenach rolniczych, głównie ze względów krajobrazowych i biocenotycznych i nawodnieniowych. Umożliwią one także zahamowanie i magazynowanie spływu wód z terenów rolniczych.
4.3.1.6. Możliwości wykorzystania wód płynących dla celów rozwoju turystyki
Zapewnienie wysokiego poziomu infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej należy rozumieć w kontekście zasady zrównoważonego rozwoju, którą w odniesieniu do rekreacji oznacza taki sposób oraz zakres uwypuklenia i udostępnienia walorów danego terenu, który sprzyjałby rozwojowi turystyki i rekreacji, był przyjazny środowisku przyrodniczemu oraz dawał szansę wykonalności pod względem ekonomicznym. Na terenie powiatu należy wybrać miejsca o najwyższych walorach przyrodniczych w celu udostępnienia ich dla kontrolowanej turystyki kwalifikowanej. Dotyczy to zwłaszcza terenów chronionych.
4.3.2. Przewidywane kierunki zmian
Przewidywane zmiany związane są głównie ze zwiększeniem czystości wód powierzchniowych, zwłaszcza cieków oraz stawów (zmniejszenie eutrofizacji) oraz zwiększeniem ilości drobnych zbiorników wodnych w krajobrazie rolniczym.
4.3.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania
Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z opracowanych i zatwierdzonych różnych dokumentów planistycznych (strategie, studia), a także z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010;
Ochrona przed powodzią – wybór priorytetów do 2010 r.: 427. dążenie do pozostawienia wód powierzchniowych w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie do wyznaczenia odcinków lub akwenów przydatnych m.in. do: wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, celów kąpielowych – do 2015 r.; 428. opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni (RZGW); 429. opracowanie całościowego bilansu wodno-gospodarczego powiatu; 430. ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych (podtapianych); 431. naprawa, odbudowa i modernizacja urządzeń melioracji wodnych; 432. zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni poprzez małą retencję zbiornikową, zalesienia, właściwe zabiegi agrotechniczne i melioracyjne; 433. wprowadzenie Wojewódzkiego Systemu Informacyjnego Gospodarki Wodnej (we współpracy z RZGW); Ochrona przed powodzią - zadania na lata 2003 – 2006: 434. sporządzenie wykazów wód 435. utworzenie katastru wodnego dla regionów wodnych, 436. stworzenie bazy danych i systemu wymiany informacji z zakresu gospodarki wodnej na obszarze województwa wielkopolskiego, 437. stworzenie systemu wymiany informacji, komunikacji i łączności w zakresie ochrony przeciwpowodziowej . Ochrona przed powodzią - cel średniookresowy do 2010 r. Kierunki działań: 438. ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych (podtapianych); 439. naprawa, odbudowa i modernizację urządzeń melioracji wodnych oraz urządzeń ochrony przeciwpowodziowej, poprawa stabilności obwałowań na odcinkach wysokiego ryzyka; 440. zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni poprzez matą retencję zbiornikową zalesienia, właściwe zabiegi argotechniczne i melioracyjne;
4.3.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikająca z dokumentów rządowych Na terenie powiatu nie wyróżnia się tego typu przedsięwzięć.
4.3.5. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców BRAK
4.3.6. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć
Środowisko przyrodnicze dolin cieków stanowi fragmenty korytarzy ekologicznych o znaczeniu lokalnym i regionalnym. Obszary chronione stanowią uwarunkowania, które w rozmaity sposób ograniczają i regulują możliwości zagospodarowania przestrzennego, w tym także związanego z wodami powierzchniowymi. Wśród najważniejszych kryteriów, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić: 441. zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; 442. zadania i kierunki przyjęte w strategiach rozwoju zrównoważonego gmin; 443. wymogi wynikające z obowiązujących przepisów; 444. dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym; 445. szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju zrównoważonego; 446. ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia; 447. możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego; 448. obecne zaawansowanie inwestycji; 449. wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia.
4.3.7. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej
Jednostka Termin realizacji Cel odpowiedzi przedsięwzięcia / L.p alna / Szacunkowe
Opis przedsięwzięcia
. Jednostki nakłady /
dzaj dzaj współpracuj Potencjalne źródła
przedsięwzięci a 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ro ące finansowania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 13 0 1 2 Stworzenie bazy danych i zarząd budżet państwa systemu wymiany informacji województ z zakresu gospodarki wodnej wa, zarząd 1 na obszarze powiatu powiatu
Pozainwestycyj ne Opracowanie programu małej zarząd budżet państwa województ 2 retencji
wa, zarząd estycyjne Pozainw powiatu Opracowanie harmonogramu zarząd budżet państwa województ 3 udrażniania i odbudowy
rowów melioracyjnych wa, zarząd estycyjne Pozainw powiatu
Zebranie informacji i zarząd budżet państwa, opracowanie założeń województ budżet powiatu, 4 programowych budowy wa, zarząd budżety gmin, zbiorników małej retencji powiatu NFOŚiGW
Inwestycyjne WFOŚiGW
Odbudowa i konserwacja zarząd budżet państwa, urządzeń melioracyjnych województ budżet powiatu, 5 wa, zarząd budżety gmin, powiatu NFOŚiGW
Inwestycyjne WFOŚiGW
Odbudowa „oczek” wodnych zarząd budżet państwa, na terenach rolniczych województ budżet powiatu, 6 wa, zarząd budżety gmin, powiatu NFOŚiGW
Inwestycyjne WFOŚiGW
4.3.8. Wytyczne do sporządzania programów gminnych
W planowaniu miejscowym zwrócić należy uwagę na zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjną ochronę przeciwpowodziową, związaną na terenie powiatu z miejscowymi podtopieniami w zależności od powstałej sytuacji hydrologicznej i meteorologicznej. Niezbędna jest aktualizacja i weryfikacja istniejących opracowań urbanistycznych pod kątem wymagań związanych z ochroną przeciwpowodziową dla obszarów położonych w zasięgu zagrożenia powodziowego. Winna być ona dokonana w zakresie lokalizacji obiektów zagrażających środowisku gruntowo–wodnemu (np. oczyszczalnie ścieków, składowiska odpadów przemysłowych) oraz ewidencji istniejących polderów. W odniesieniu do przyrodniczych, agronomicznych, technicznych (w tym hydrotechnicznych) i mieszkaniowo-usługowych, elementów zagospodarowania przestrzennego potencjalnych terenów zagrożenia podtopieniami konieczna jest analiza kosztów ekonomicznych i społeczno-ekonomicznych. Należy w gospodarowaniu przestrzenią i funduszach przewidzianych na minimalizowanie skutków powodzi przewidzieć tereny i środki na przeniesienie istniejących siedlisk oraz zmianę przeznaczenia w planach zagospodarowania przestrzennego terenów przewidzianych do zabudowy na obszary niezagrożone. Główne kierunki polityki przestrzennej w zakresie ochrony i kształtowania środowiska gmin uwzględniają m.in. następujące działania: 450. przeciwdziałanie zabudowie i zadrzewianiu terenów narażonych na podtapianie, 451. opracowanie harmonogramu udrażniania i odbudowy rowów melioracyjnych, 452. konserwację urządzeń hydrotechnicznych (jazy, śluzy, udrożnienie rowów), 453. regulacje stosunków wodnych - zmiana sposobu eksploatacji urządzeń melioracyjnych z budową zbiorników retencyjnych w celu złagodzenia deficytu wody dla rolnictwa - budowa systemów nawadniających obszary rolnicze w oparciu o zasoby wód powierzchniowych - regulacja stosunków wodnych na terenach trwałych użytków zielonych szczególnie w obszarach o walorach przyrodniczych - edukacja rolników w zakresie systemów nawadniających obszary rolnicze.
5. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jakości środowiska
5.1.Gospodarowanie odpadami Całość problematyki związanej z gospodarowaniem odpadami będzie zawarta w Planie gospodarki odpadami
5.2.Jakość wód 5.2.1. Analiza stanu istniejącego 5.2.1.1.Zaopatrzenie mieszkańców w wodę
Ujęcia wód podziemnych stanowią na terenie powiatu dominującą formę zaopatrzenia w wodę ludności miast i wsi oraz na potrzeby przemysłu i gospodarstw rolnych (tutaj głównie dla chowu i hodowli zwierząt). Obecnie, poza niewielką ilością poboru wody z ujęć własnych (studnie kopane do pierwszego poziomu wodonośnego) usytuowanych w gospodarstwach wiejskich, poprzez wykonanie rozwiniętych sieci wodociągowych prawie cały obszar powiatu objęty jest dostawą wody pochodzącej z ujęć publicznych. Długość czynnej sieci wodociągowej na terenie powiatu gnieźnieńskiego wynosi 1310 km. Na terenie powiatu gnieźnieńskiego znajduje się jeden punkt zakwalifikowany do krajowej sieci monitoringu wód podziemnych: 454. Gniezno W otworze badana jest woda wgłębna, która w latach 2000 – 2001 zaklasyfikowana została do I b klasy pod względem jej jakości. Na terenie powiatu do potencjalnych źródeł zagrożeń dla wód podziemnych zalicza się składowiska odpadów komunalnych, zakłady oraz stacje paliw (szczegółowe dane dotyczące zagrożeń ekologicznych zawarto w odrębnym rozdziale). Ewentualne zanieczyszczenia mogą wystąpić w wyniku migracji poziomej i pionowej wód powierzchniowych i podskórnych z terenów nierozpoznanych, nielegalnych wysypisk odpadów oraz niedostatecznie zabezpieczonych zakładowych baz paliw wybudowanych w latach 1960 / 70. Wg danych umieszczonych w Roczniku Statystycznym Ochrona Środowiska za rok 2001 w powiecie gnieźnieńskim pobrano ogółem wody w ilości na poziomie 11290 da m3, z czego na cele produkcyjne – 1005 dam3, a na cele nawodnień rolnych i leśnych oraz uzupełnienie stawów rybnych – 1938 dam3, eksploatacji sieci wodociągowej – 8347 dam3. Przy czym należy pamiętać, iż nie wszyscy mieszkańcy powiatu gnieźnieńskiego są objęci dostarczaniem wody z sieci wodociągowych. Szacuje się, iż procesem zwodociągowania objęte jest od 94% do 100% mieszkańców w zależności od rozpatrywanej gminu. Pozostali użytkują własne ujęcia wód podziemnych bez dokonywania pomiaru ich poboru. Ponadto woda wykorzystywana do celów rolniczych także często pobierana jest z własnych ujęć wody podziemnej lub powierzchniowej niezależnie od dostarczanej wody zorganizowanymi systemami wodociągowymi na potrzeby komunalne. Źródłem wody dla gospodarki komunalnej są przede wszystkim wody podziemne (ok. 95%), natomiast źródłem wód na cele rolniczo - produkcyjne są wody powierzchniowe i podziemne. Obszary bardziej zurbanizowane charakteryzują się wyższymi wartościami poboru na cele przemysłowe i komunalne, na obszarach wiejskich mamy przede wszystkim do czynienia z użytkowaniem wód na cele rolnicze.
5.2.1.2.Odprowadzanie ścieków komunalnych
Wraz z postępem w zakresie wodociągowania miejscowości, na terytorium powiatu, wystąpiła potrzeba budowy sieci kanalizacyjnej dla odprowadzenia ścieków sanitarnych, bytowych i technologicznych. Wszystkie wyżej wymienione strumienie zanieczyszczonych wód przed ich odprowadzeniem do cieków lub do ziemi wymagają oczyszczenia. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu gnieźnieńskiego wynosi blisko 298,5 km. Stosunek więc zwodociągowania do skanalizowania powiatu (w długościach wykonanych sieci) wynosi 4,4. Wynika więc z tego, że na terenie województwa powiat gnieźnieński jest w grupie obszarów o średnim potencjale w zakresie organizacji sieci kanalizacyjnej. Przy czym na terenie miast zorganizowana kanalizacja jest w części kanalizacją ogólnospławną, a ponadto w podanej liczbie długości kanalizacji ujęte zostały także odcinki kanalizacji deszczowej. Dlatego wskaźnik ten ma wyłącznie charakter poglądowy. Na terenie powiatu funkcjonują oczyszczalnie ścieków (wykaz oczyszczalni w tabeli poniżej).
Tab. Nr 18 Wykaz oczyszczalni ścieków w Powiecie Gnieźnieńskim pow. 100 m3 na dobę wg ewidencji WIOŚ Poznań (Praca zb. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2001r. oraz danych uzyskanych z gmin).
Gmina Miejscowość Zakład Typ Stan Nazwa Ilość ścieków w oczyszczasni formalno- odbiornika m3/d prawny Qdśr- Qdmax- rzecz. dep. 1 2 3 4 5 6 7 8 Czernijewo Czerniejewo U M i G Mech.-Biol. U Rów 136,6 200,0 Czerniejewo Wrześnica *Czernijewo Czerniejewo U M i G Mech.-Biol. U Rów 500,0 Czerniejewo Wrześnica Gniezno – Gniezno PWK Sp. Zoo Mech.-Biol. U Struga 11500,0 31065,0 Miasto i Gniezno Gnieźnieńska Gmina Gniezno Jankowo Spółdzielnia Mech.-Biol U Wełna 50,0 200,0 Dolne Mieszkaniowa Łabiszynek Kiszkowo Kiszkowo UG Kiszkowo Mech.-Biol. U Mała Wełna 112,0 490,0 Kiszkowo Turostowo Spółdzielnia Mech.-Biol U Rów 60,0 100,0 Mieszkaniowa melioracyjny Rybno Wlk. Kłecko Kłecko Zakład Mech.-Biol. U Rów Wełna 274,0 291,0 Gospodarki Komunalnej Kłecko Kłecko Działyń Gmina Kłecko Mech.-Biol U Rów 80,0 200,0 melioracyjny J. Działyńskie Łubowo Łubowo U G Łubowo Mech.-Biol. U Mała Wełna 180,0 400,0 Łubowo Dziekanowice U G Łubowo Mech.-Biol. U Rzeka Główna 50,0 150,0 Łubowo Strychowo U G Łubowo Mech.-Biol. U Mała Wełna 30,0 150,0 Łubowo Przyborowo U G Łubowo Mech.-Biol. U Dymacz - 150,0 Mieleszyn Przysieka Zakład Usług Mech.-Biol. U Kanał Dębina 60,0 420,0 Komunalnych i Rolniczych Niechanowo Niechanowo UG Niechanowo Mech.-Biol. U Struga 115,0 200,0 Mąkowa Trzemeszno Trzemeszno Trzemeszeńskie Mech.-Biol. U Rów J. 990,0 1310,0 Przedsiębiorstwo Popielweskiego Komunalne Trzemeszno Kruchowo Trzemeszeńskie Mech.-Biol. U Rów 87,0 103,0 Przedsiębiorstwo melioracyjny Komunalne Witkowo Witkowo Zakład Mech.-Biol. U Rzeka Bawół 1400,0 2400,0 Gospodarki – zima, Komunalnej i 1659,0 Wodociągów - lato
* oczyszczalnia na etapie przed uruchomieniem.
Tabela Nr 19. Wykaz oczyszczalni ścieków o średnim zrzucie ścieków poniżej 100 m3 na dobe (w oparciu o dane uzyskane z gmin powiatu gnieźnieńskiego-stan na listopad 2003)
Średni zrzut Lp. Lokalizacja Gmina Typ Odbiornik ścieków m3/d mech- 1. Czerniejewo Czerniejewo 40,0 Mała Rzeka biologiczna Zakład Karny mech- 2. Czerniejewo 20,0 Mała Rzeka Gębarzewo biologiczna mech- Kanał 3. Łabiszynek Gniezno 18,0 biologiczna Parchański mech- 4. Zakrzewo Kłecko 35,0 Mała Wełna biologiczna mech- 5. Karniszewo Mieleszyn 5,0 Kanał Dębina biologiczna mech- Rów 6. Rudki Trzemeszno 17,5 biologiczna melioracyjny
Poza wyżej wymienionymi przy niektórych obiektach użyteczności publicznej funkcjonują niewielkie oczyszczalnie pod potrzeby lokalne, a na terenach o rozproszonej zabudowie wybudowano kilka przydomowych oczyszczalni ścieków bytowych. Ogólnie należy stwierdzić, iż w ostatnim okresie obserwuje się zmniejszanie ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych ze źródeł punktowych. Nadal głównym źródłem zanieczyszczenia wód są ścieki komunalne i spływy obszarowe. Obserwuje się systematyczne zmniejszanie zużycia wody i w konsekwencji spadek ilości odprowadzanych ścieków. W 2001 roku z terenu powiatu ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzone do wód powierzchniowych lub do ziemi stanowiły 3736 dam3, w tym oczyszczonych odprowadzono 3504 dam3. (39 dam3 mechanicznie, 630 dam3 biologicznie oraz 2835 dam3 z podwyższonym usuwaniem biogenów). Ścieki nieoczyszczone stanowiły 232 dam3.
5.2.1.3.Wody opadowe
W powiecie gnieźnieńskim problemem jest także kanalizacja deszczowa i spływ wód opadowych, często bezpośrednio do odbiornika, którym jest środowisko gruntowo - wodne. Urbanizacja terenów, utwardzanie powierzchni powoduje konieczność skanalizowania powierzchni ziemi i ujmowanie w sposób zorganizowany wód opadowych. W niewielkim stopniu kanalizacją deszczową objęte są tereny miast powiatu w około 30%. Natomiast tereny wiejskie w zasadzie nie posiadają zorganizowanych systemów zbierania wód opadowych. Niewielkie fragmenty kanalizacji deszczowych istnieją na niektórych drogach o szczególnym znaczeniu dla regionu. Ta część wód opadowych, która ujmowana jest systemami kanalizacji deszczowych jest odprowadzana do odbiorników (wód powierzchniowych) bezpośrednio bez podczyszczania. Celem poprawy stanu czystości wód powierzchniowych należy też przewidzieć oczyszczanie wód opadowych. Szczególnie dotyczy to większych jednostek osadniczych o zwartej zabudowie, gdzie koncentracja ścieków deszczowych jest największa z uwagi na umocnione nawierzchnie dróg, placów, powierzchni dachowych. W miastach powiatu planuje się wykorzystanie istniejących odcinków kanalizacji ogólnospławnej jako sieci deszczowej, a w pozostałych nieskanalizowanych częściach terenu doprojektowanie dodatkowych kanałów, szczególnie w części obszaru o dużych skupiskach zabudowy. W przypadku pozostałych terenów objętych planową rozbudową sieci kanalizacyjnych przewiduje się budowę sieci rozdzielczej, przy czym w każdym uzasadnionym przypadku planowane jest podczyszczanie ścieków deszczowych przed zrzutem ich do odbiorników.
5.2.1.4.Odprowadzanie ścieków przemysłowych
W ostatnich latach w kraju obserwuje się tendencje do ograniczania ilości powstających ścieków przemysłowych. Powiat gnieźnieński nie odbiega w tym obszarze od tych uwarunkowań. Sytuacja ta jest spowodowana wprowadzaniem racjonalizacji gospodarki wodnej w zakładach, ale także regresją gospodarczą w powiecie, która doprowadziła w ostatnich latach do likwidacji szeregu uciążliwych zakładów.
5.2.1.5.Wpływ rolnictwa na jakość wód
Wpływ rolnictwa na jakość wód jest uzależniony od wielu czynników: ukształtowania terenu, stosowanej gospodarki nawozowej, stanu opadów atmosferycznych i warunków klimatycznych, usytuowania w stosunku do wód powierzchniowych lub podziemnych itp. Do zanieczyszczeń powierzchniowych lub obszarowych wód zaliczane są m.in. zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów rolnych i leśnych. Obejmuje to także zanieczyszczenia wsiąkające do gruntu, przenikające do wód gruntowych i za ich pośrednictwem zasilające wody powierzchniowe. Czynnikami zanieczyszczającymi, wymywanymi z pól, łąk i pastwisk do odbiorników, są przede wszystkim składniki nawozów mineralnych i organicznych (gnojowica, gnojówka, obornik), chemiczne środki ochrony roślin, ścieki i osady ściekowe wykorzystywane do celów rolniczych lub w niewłaściwy sposób wprowadzane do ziemi. Ze względu na strukturę gruntów na terenie powiatu gnieźnieńskiego, przeważającą ilość gruntów i użytków rolnych, zagrożenie ze strony rolnictwa na jakość wód w tym regionie jest bardzo ważnym problemem. W stosunku do zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rolniczych, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, określi, w drodze rozporządzenia, wody powierzchniowe i podziemne wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary szczególnie narażone, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć uwzględniając: 455. zawartość związków azotu w wodach powierzchniowych i podziemnych, ze szczególnym uwzględnieniem wód pobieranych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, 456. stopień eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych, morskich wód wewnętrznych i wód przybrzeżnych, dla których czynnikiem eutrofizacji jest azot, 457. charakterystykę terenu, ze szczególnym uwzględnieniem: rodzaju działalności rolniczej, struktury użytków rolnych, koncentracji produkcji zwierzęcej, rodzaju gleb i klimatu.
5.2.1.6.Prawidłowa eksploatacja ujęć a jakość wody
W związku z wprowadzeniem nowych standardów jakości wody, od roku 2002 służby sanitarne województwa wielkopolskiego dokonują kompleksowej oceny jakości wody ujmowanej dla celów zbiorowego zaopatrzenia w wodę. W około 50% przypadków stwierdzono, iż badana woda nie odpowiada obowiązującym wymogom. W większości przypadków odnosi się to do przekroczonych dopuszczalnych stężeń żelaza i manganu, tzn. przypadków gdzie możliwa jest stosunkowo prosta i skuteczna modernizacja stacji uzdatniania. Brak rozporządzeń określających m.in. sposób badań, oceny oraz prezentowania wyników stanu wód powierzchniowych oraz wód podziemnych, ustalając pięć klas, dla prezentowania stanu ekologicznego i stanu chemicznego wód powierzchniowych oraz stanu ilościowego i chemicznego wód podziemnych. - nie pozwala na określenie dysproporcji pomiędzy stanem aktualnym a pożądanym w myśl nowego prawa wodnego.
5.2.1.7.Problem nielegalnych podłączeń
Identyfikacja nielegalnych podłączeń na terenach gmin w powiecie gnieźnieńskim powinna nastąpić w wyniku inwentaryzacji sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Obecnie jest to problem nierozpoznany stanowiący zagrożenie zarówno dla środowiska gruntowo – wodnego, jak i dla gospodarki komunalnej powiatu. Planuje się sukcesywne rozwiązywanie tego problemu w miarę postępu prac w kierunku skanalizowania terenów poszczególnych gmin i zidentyfikowania wszystkich podmiotów dokonujących nielegalnych zrzutów do kanalizacji komunalnej, niezależnie od jej charakteru.
5.2.1.8.Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych
W związku z tym, że żadna z gmin na terenie powiatu gnieźnieńskiego nie jest skanalizowana w stopniu zadowalającym gospodarka ściekowa w znacznym stopniu oparta jest na gromadzeniu ścieków w zbiornikach bezodpływowych i wywozie ich do punktów zlewczych włączonych najczęściej do kanalizacji komunalnej lub bezpośrednio zlokalizowanych na oczyszczalniach ścieków. Zgodnie z art. 3 ust.3 pkt 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach gminy, mają obowiązek prowadzić ewidencję zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania oraz opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. W chwili obecnej żadna z gmin w powiecie nie zewidencjonowała wszystkich zbiorników bezodpływowych, dlatego oszacowanie ich ilości, pojemności, stanu technicznego oraz dokonanie oceny prawidłowości ich eksploatacji jest niemożliwe. Do wywozu ścieków ze zbiorników bezodpływowych uprawnione są wyłącznie przedsiębiorcy posiadający wymagane w tym zakresie zezwolenie wydane przez wójta lub burmistrza właściwego ze względu na świadczenie usług. Nierozpoznana w pełni sytuacja w gospodarce ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych pozwala sądzić, iż prawdopodobnie duża część tych zbiorników nie spełnia wymagań w zakresie właściwego stanu technicznego, a także wywóz zgromadzonych ścieków odbywa się przez firmy niekoniecznie do tego uprawnione, a często także dokonywany przez samych użytkowników (szczególnie w przypadku gospodarstw rolnych) na pola własne w celu rolniczego wykorzystania. Są to działania niezgodne z obowiązującym w tym zakresie prawem. Ponadto zarówno nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na ścieki, jak i niekontrolowany ich wywóz stanowią poważne zagrożenie dla środowiska gruntowo - wodnego. Takie działania powodują zachwianie równowagi biologicznej i gospodarczej, stanowią m.in. zagrożenie bakteriologiczne dla wód powierzchniowych przeznaczonych na kąpieliska, skażenia ujęć infiltracyjnych wody, zanieczyszczenia wód przeznaczonych na hodowle ryb i do rekreacji oraz nadmiernego zanieczyszczenia i eutrofizacji wód stojących powierzchniowych.
5.2.1.9.Problem kanalizacji ogólnospławnej
Problem kanalizacji ogólnospławnej na terenie powiatu gnieźnieńskiego występuje obszarowo na terenie miast, gdzie miejscami brak rozdzielczego systemu kanalizacyjnego. Powoduje to zakłócenia w pracy oczyszczalni, niższą skuteczność redukcji zanieczyszczeń oraz wyższe koszty oczyszczania. Stan techniczny sieci kanalizacyjnej w miastach jest zły. W związku z tym w miastach planuje się wykorzystanie istniejącej kanalizacji ogólnospławnej jako sieci deszczowej, a w pozostałych nieskanalizowanych częściach terenu doprojektowanie dodatkowych kanałów, szczególnie w częściach obszarów o dużym skupieniu zabudowy. W przypadku pozostałych terenów objętych planową rozbudową sieci kanalizacyjnych przewiduje się budowę sieci rozdzielczej, przy czym w każdym uzasadnionym przypadku planowane jest podczyszczanie ścieków deszczowych przed zrzutem ich do odbiorników. Tereny wiejskie nie zostały skanalizowane w stopniu zadowalającym, co powoduje częste niedociążenie hydrauliczne gminnych oczyszczalni ścieków, ale nadmierne okresowe ich obciążenia ładunkiem zanieczyszczeń (z powodu ścieków dowożonych). Pozostałe istniejące systemy kanalizacyjne działają w większości jako rozdzielcze, a planowane dalsze działania w zakresie skanalizowania docelowego gmin powiatu także przewidują kanalizację komunalną w systemie rozdzielczym.
5.2.1.10. Zabezpieczenie ilościowe i jakościowe wody dostarczanej mieszkańcom
Na terenie powiatu gnieżnieńskiego znajduje się punkt zakwalifikowany do krajowej sieci monitoringu wód podziemnych: 458. Gniezno W otworze badana jest woda wgłębna, która w latach 2000 – 2001 zaklasyfikowana została do Ib klasy pod względem jej jakości. Na terenie powiatu do potencjalnych źródeł zagrożeń dla wód podziemnych zalicza się składowiska odpadów komunalnych, zakłady oraz stacje paliw (szczegółowy wykaz zawarto w odrębnym rozdziale). Ewentualne zanieczyszczenia mogą wystąpić w wyniku migracji poziomej i pionowej wód powierzchniowych i podskórnych z terenów nierozpoznanych, nielegalnych wysypisk odpadów oraz niedostatecznie zabezpieczonych zakładowych baz paliw wybudowanych w latach 1960 / 70.
Wg danych umieszczonych w Roczniku Statystycznym za rok 2001 w powiecie gnieźnieńskim pobrano ogółem wody w ilości na poziomie 11290 dam3, z czego na cele produkcyjne – 1005 hm3, nawodnień rolnych i leśnych oraz uzupełnieanie wtawów rybnych 1938 dam3, a na cele eksploatacji sieci wodociągowej – 8347 dam3. Przy czym należy pamiętać, iż nie wszyscy mieszkańcy powiatu gnieźnieńskiego są objęci dostarczaniem wody z sieci wodociągowych. Szacuje się, iż procesem zwodociągowania objęte jest ok. 95% ludności zamieszkującej miasta powiatu (szczegółowe dane zawarte są w tabeli Nr 12). Pozostali użytkują własne ujęcia wód podziemnych bez dokonywania pomiaru ich poboru. Ponadto woda wykorzystywana do celów rolniczych także często pobierana jest z własnych ujęć wody podziemnej lub powierzchniowej niezależnie od dostarczanej wody zorganizowanymi systemami wodociągowymi na potrzeby komunalne. Najwyższym stopniem zwodociągowania około 95% charakteryzują się miasta powiatu. Źródłem wody dla gospodarki komunalnej są przede wszystkim wody podziemne (ok. 99,1%), natomiast źródłem wód na cele rolniczo - produkcyjne są wody powierzchniowe i podziemne. Obszary bardziej zurbanizowane charakteryzują się wyższymi wartościami poboru na cele przemysłowe i komunalne, na obszarach wiejskich mamy przede wszystkim do czynienia z użytkowaniem wód na cele rolnicze. Pod względem ilościowym i zasobowym nie ma przeciwwskazań do pokrycia pełnego zapotrzebowania wody dla ludności całego powiatu gnieźnieńskiego, natomiast pod względem jakościowym będą musiały ulec modernizacji lub przebudowie istniejące stacje uzdatniania wody, gdyż w dużej mierze dotychczasowe ich wyposażenie nie zapewnia dostatecznego stopnia redukcji zanieczyszczeń w wodzie podawanej do picia i na potrzeby gospodarcze – zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami.
5.2.1.11. Współpraca gmin w dziedzinie ochrony wód
Brak strategii rozwoju powiatu gnieźnieńskiego uniemożliwia jednoznaczne zidentyfikowanie słabych stron czynników ograniczających rozwój powiatu. W oparciu o udostępnione dokumenty administracyjne będące w posiadaniu administracji samorządowej na szczeblu gminy i powiatu można zdefiniować następujące problemy: 459. brak spójnej polityki inwestycyjnej prowadzonej przez powiat i gminy; 460. słabe rozpoznanie sytuacji przedsiębiorców (w tym w zakresie gospodarki wodno – ściekowej); 461. niskie wykorzystania środków pomocowych w powiecie; 462. zły stan obiektów melioracyjnych. Uwarunkowania takie nie sprzyjały dotychczasowej współpracy gmin, także wspólnego programu wypracowanego dla ochrony wód. Każda z gmin powiatu gnieźnieńskiego realizowała zadania w tym temacie w ramach działań własnych, w miarę możliwości finansowych i organizacyjnych. W każdej z gmin powiatu rozpoznane są posiadane podstawowe zasoby wodne oraz cieki i akweny wód powierzchniowych w granicach gminy. Natomiast żadna z gmin nie posiada pełnej identyfikacji zagrożeń dla środowiska gruntowo – wodnego. Na obecnym etapie opracowywania programów powiatowego i gminnych należy rozważyć możliwość utworzenia celowego związku gmin na potrzeby ochrony wód w powiecie uwzględniając ich zlewnie i doprecyzowania zadań wspólnych dla potrzeb związku.
5.2.1.12. Sposób kształtowania taryf
Koszty jednostkowe za pobór wody i odprowadzanie ścieków muszą uwzględniać wszystkie składniki cenotwórcze, które są ponoszone przez przedsiębiorstwa produkujące wodę podawana do sieci wodociągowych i oczyszczające ścieki. Cena 1 m3 wody czy ścieków musi uwzględniać: koszty remontów, konserwacji, wynagrodzeń pracowników, opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, planowane modernizacje, amortyzację obiektów i urządzeń, zysk firmy itp. Koszt jednostkowy ustalany dla użytkowników indywidualnych (mieszkańców) powinien być niższy niż koszt jednostkowy na potrzeby przemysłu. Jest to m.in. związane z realizacją założeń polityki ekologicznej państwa, w której to także cena za pobór wody i zrzut ścieków ma być jednym z elementów stymulujących do ograniczania wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności.
5.2.2. Przewidywane kierunki zmian
Zaopatrzenie w wodę o dobrej jakości jest jednym z najważniejszych celów zaspokajania potrzeb ludności. Ocena stanu urządzeń służących poboru wody oraz jej uzdatniania i dalej przesyłu do punktów poboru wymusza dążenie do rozbudowy i modernizacji systemów zaopatrzenia w wodę w taki sposób, aby obejmowały one jak największą liczbę użytkowników na terenie wszystkich gmin powiatu. Przewiduje się, że docelowo w systemach indywidualnego zaopatrzenia mają pozostać jedynie ci korzystający, dla których doprowadzenie zorganizowanych wodociągów będzie nieuzasadnione ekonomicznie. Takie działania mają także zapewnić poprawę jakości wody dostarczanej do odbiorców tak, aby spełniała ona wymagania stawiane obecnie obowiązującymi przepisami. W celu ochrony wody i środowiska gruntowo – wodnego niezbędnym jest ograniczanie do niezbędnego minimum źródeł stanowiących zagrożenie dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych. W zakresie zarządzania zasobami wodnymi w powiecie gnieźnieńskim przewiduje się ścisłą współpracę z organami RZGW odpowiadającymi za zarządzanie wodami powierzchniowymi zlokalizowanymi na terenie powiatu. Współpraca konieczna jest przy sporządzeniu wykazu wód powierzchniowych i podziemnych, które są lub mogą być w przyszłości wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, sporządzeniu wykazu wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, a w szczególności do kąpieli, dokonaniu analizy stanu zasobów wodnych w regionie wodnym, sporządzeniu wykazu obszarów chronionych na terenie regionu wodnego, ustanowionych na podstawie ustawy i przepisów o ochronie przyrody oraz terenów określonych w art. 6 Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz załączniku nr IV, pkt 1.5, sporządzeniu wykazu obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu. Jednym z najważniejszych elementów mających wpływ na jakość oraz stan zasobów wodnych i nierozerwalnie związanych z gospodarką wodną jest gospodarka ściekowa. W świetle takich uwarunkowań na terenie powiatu będą podjęte działania mające na celu dążenie do realizacji zadań w gospodarce ściekowej wynikających ze zobowiązań międzynarodowych Polski (stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdrażania Dyrektywy 91/271/EWG) i zapisów Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej w województwie. W perspektywie do 2015 roku (okres docelowy niniejszego Programu do 2010) wszystkie aglomeracje o RLM ≥15 000 powinny zostać wyposażone w mechaniczno – biologiczne oczyszczalnie ścieków z usuwaniem związków biogennych wraz z systemami kanalizacji.
5.2.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania
Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów: 463. Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; 464. Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010, 465. Strategii rozwoju dla województwa wielkopolskiego. Założenia polityki państwa w zakresie ochrony i poprawy jakości wód zarówno powierzchniowych jak i podziemnych stanowią jedno z zadań priorytetowych w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Stan czystości jezior oraz płynących wód powierzchniowych jest ciągle niezadowalający, pomimo znacznej jego poprawy w ostatnim dziesięcioleciu. Ciągle zbyt niski jest poziom skanalizowania i to w szczególności terenów wiejskich oraz niedostateczne wyposażenie w urządzenia służące oczyszczaniu ścieków. Niejednokrotnie zastosowane technologie oczyszczania ścieków są przestarzałe i nie spełniają podstawowych wymagań w zakresie oczekiwanej redukcji zanieczyszczeń w ściekach. Osiągnięcie takiej redukcji będzie wymagało wielu działań inwestycyjnych w zakresie budowy urządzeń kanalizacyjnych i oczyszczających. W związku z tym, że powiat gnieźnieński charakteryzuje się przeważającą działalnością przemysłowo - rolniczą na szczególną uwagę zasługuje także konieczność ograniczania ładunków azotu wprowadzanego ze ściekami lub nawozami do wód powierzchniowych i do ziemi. Ponadto wymagane jest ograniczenie zużycia wody podziemnej na cele przemysłowe do niezbędnego minimum, a tym samym doprowadzenie do racjonalizacji wykorzystania eksploatowanych zasobów wodnych. Obszar powiatu gnieźnieńskiego jest bogaty zarówno w wody powierzchniowe, jak także w udokumentowane zasoby wód podziemnych z zlokalizowanym częściowo Głównymi Zbiornikiem Wód Podziemnych Nr 143 i 144. Cel średniookresowy do 2010 roku: Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód powierzchniowych, ochrona wód podziemnych oraz zapewnienie wszystkim mieszkańcom województwa odpowiedniej jakości i ilości wody do picia. Mniejsze zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych. ZAOPATRZENIE W WODĘ – ZASOBY WODNE Priorytety do 2010 roku: 466. Ograniczanie zużycia wody z ujęć podziemnych do celów przemysłowych. Kontynuacja podjętych działań w zakresie racjonalizacji zużycia wody, które sprawiły, że od 1990 r. pobór wody w gospodarce narodowej zmniejszył się o 30%, szczególnie poprzez wdrażanie najlepszych dostępnych technik (BAT) tak w przemyśle i w gospodarstwach domowych. Eliminowanie wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe przez stosowanie odpowiednich instrumentów ekonomicznych. 467. Kontynuacja wprowadzania zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii produkcji w przemyśle. 468. Kontynuacja modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych. 469. Zwiększenie skuteczności ochrony zasobów wód podziemnych, zwłaszcza głównych zbiorników tych wód, przed ich ilościową i jakościową degradacją na skutek nadmiernej eksploatacji oraz przenikania do warstw wodonośnych zanieczyszczeń z powierzchni ziemi. 470. Dążenie do pozostawienia wód powierzchniowych w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie do wyznaczenia odcinków lub akwenów przydatnych do: wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, celów kąpielowych, bytowania ryb łososiowatych – do 2015 roku. 471. Wdrażanie programów zaopatrzenia miast i gmin powiatu gnieźnieńskiego w wodę. 472. Budowa i modernizacja sieci wodociągowych z uwzględnieniem uwarunkowań zawartych w programie województwa wielkopolskiego. 473. Modernizacja ujęć wody i stacji uzdatniania wody. 474. Likwidacja nieczynnych ujęć wody. 475. Opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni (RZGW). 476. Opracowanie całościowego bilansu wodno-gospodarczego powiatu. 477. Opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni (RZGW). 478. Opracowanie całościowego bilansu wodno-gospodarczego województwa. 479. Wprowadzenie Wojewódzkiego Systemu Informacyjnego Gospodarki Wodnej (we współpracy z RZGW). 480. Zapewnienie 75% usuwania biogenów ze ścieków komunalnych w dorzeczu Odry – do 2015 roku. 481. Zaprzestanie odprowadzania do wód zlewni Bałtyku substancji niebezpiecznych oraz istotnie ograniczyć zrzuty pozostałych substancji tego typu, a także nie dopuszczać do przyrostu ładunku azotu ze źródeł rolniczych – do 2006 roku. 482. Zmodernizowanie, rozbudowanie i zbudowanie oczyszczalnie ścieków: do 2010 roku komunalne z podwyższonym usuwaniem substancji biogennych w aglomeracjach w liczbie równoważnych mieszkańców RLM 15000, do 2015 roku komunalne w aglomeracjach o liczbie równoważnych mieszkańców RLM 2000. 483. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych: miejskich, przemysłowych i wiejskich, poprzez budowę systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni. 484. Porządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach o RLM poniżej 2 tys. 485. Wspieranie i egzekwowanie programów racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej w zakładach przemysłowych, w szczególności znaczących dla powiatu jarocińskiego z punktu widzenia gospodarki ściekowej. Limity: 1. Zmniejszenie jednostkowe zużycia wody do celów przemysłowych o 50% w stosunku do roku 1990 – do 2010 roku. 2. Zapewnienie 75% redukcji substancji biogennych ze ścieków komunalnych odprowadzanych do cieków stanowiących element zlewiska Bałtyku – do roku 2015. 3. Zaprzestanie odprowadzania do Bałtyku substancji niebezpiecznych oraz istotne ograniczenie zrzutów pozostałych substancji i niedopuszczenie do przyrostu ładunku azotu ze źródeł rolniczych – do roku 2006. 4. Zapewnienie 75% redukcji substancji biogennych ze ścieków odpływających z oczyszczalni dla aglomeracji powyżej 15 000 RLM – do roku 2015. Zadania na lata 2003 – 2006. 1. Kontynuowanie działań w zakresie ograniczania i eliminowania wykorzystania wód podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie ludności w wodę do picia oraz zastosowanie technologiczne w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym, zarówno poprzez działania prawno – administracyjne (przepisy, pozwolenia), jaki i o charakterze ekonomicznym (podwyższone stawki opłat) – praca ciągła 2003 – 2006. 2. Monitorowanie stanu ilościowego i jakościowego głównych zbiorników wód podziemnych oraz dokumentowanie tych zbiorników dla potrzeb ich ochrony przed negatywnymi skutkami aktualnej i przyszłej działalności gospodarczej prowadzonej na powierzchni (w tym dla potrzeb właściwego uwzględnienia tych zbiorników w planach zagospodarowania przestrzennego oraz w procesach lokalizacji inwestycji) – praca ciągła 2003 – 2006. 3. Modernizacja znaczących stacji ujęć wody i uzdatniania wody – sukcesywnie. 4. Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o jakości wody do picia i wody w kąpieliskach – 2003 rok. 5. Wprowadzenie w życie wszystkich przepisów obowiązujących w związku z ustawą Prawo wodne i ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków – 2003 rok. 6. Wdrożenie nowej klasyfikacji użytkowych wód powierzchniowych, zgodnej z wymaganiami Unii Europejskiej – 2003 rok. 7. Zastosowanie wprowadzonych wskaźników wodochłonności do systemu statystyki publicznej, państwowego monitoringu środowiska i powiatowego oraz gminnych programów ochrony środowiska – do końca 2004 roku. 8. Sporządzenie wykazów wód (zgodnie z ustawą Prawo wodne) – 2003 rok, 9. Utworzenie katastru wodnego dla regionów wodnych na terenie woj. wielkopolskiego i w konsekwencji powiatu gnieźnieńskiego – lata 2003 – 2004, 10. Stworzenie bazy danych i systemu wymiany informacji z zakresu gospodarki wodnej na obszarze woj. wielkopolskiego i w konsekwencji powiatu gnieźnieńskiego – lata 2004 – 2006, 11. Przygotowanie opracowań programowych (sukcesywnie do 2006) ukierunkowanych na ograniczenie ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych do wód ze ściekami komunalnymi o 50% i ściekami przemysłowymi o 30%: opracowanie krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (wraz z rozbudową i modernizacją kanalizacji), opracowanie planów gospodarowania wodami w dorzeczu Odry oraz systemu kontroli w tym zakresie, wdrożenie katastru wodnego, opracowanie warunków korzystania z wód regionów wodnych, opracowanie i wdrożenie programów działań na rzecz ograniczania spływu zanieczyszczeń azotowych ze źródeł rolniczych. 12. Wdrożenie nowego systemu opłat za korzystanie ze środowiska wodnego – 2003 rok. 13. Wdrożenie nowego systemu taryf za usługi wodno – kanalizacyjne – 2003 rok. 14. Przebudowa systemu monitorowania jakości wody dostarczanej przez wodociągi, stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz emisji zanieczyszczeń do tych wód – 2005 rok. 15. Modernizacja, rozbudowa i budowa systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000 – sukcesywnie do 2010 roku. 16. Modernizacja i rozbudowa podczyszczalni i oczyszczalni ścieków przemysłowych i/lub modernizacja technologii produkcji w niektórych dziedzinach wytwarzania w celu ograniczenia zrzutu substancji niebezpiecznych – sukcesywnie do 2007 roku. 17. Ograniczenie zanieczyszczeń azotowych pochodzących z rolnictwa (głównie: budowa nowoczesnych stanowisk do składowania obornika i zbiorników na gnojówkę w gospodarstwach rolnych) – sukcesywnie do 2010 roku.
5.2.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych
Obszar Polski w przeważającej części zlokalizowany jest w zlewisku Bałtyku i dorzeczach Wisły i Odry. W ostatnich latach odnotowano znacząca poprawę jakości wód powierzchniowych jednak w ocenie ogólne wciąż jest on niezadowalający i niewystarczający. Woda nie spełnia jakości określonej dla wody wykorzystywanej do zaopatrzenia ludności w wodę do picia, w celach rekreacyjnych oraz dla potrzeb gospodarczych. Jest to spowodowane brakiem wyposażenia w stopniu zadowalającym miast, wsi i jednostek osadniczych w infrastrukturę kanalizacyjną i oczyszczalnie ścieków, a także niewystarczającym stopniem redukcji zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych do środowiska. Ponadto m.in. niekorzystny wpływ na stan wód w Polsce ma nieprawidłowa gospodarka nawozowa w rolnictwie i środkami ochrony roślin. W celu osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego wód pod względem jakościowym i ilościowym Polityka Ekologiczna Państwa zakłada, że: 486. Wody powierzchniowe powinny pozostawać w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie na wyznaczonych odcinkach lub akwenach być przydatne do: wykorzystywania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, celów kąpielowych, bytowania ryb łososiowatych lub przynajmniej karpiowatych. 487. Nastąpi ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych miejskich, przemysłowych i wiejskich dążąc do spełnienia określonych w Polityce limitów. 488. Nastąpi zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi (przede wszystkim z terenów rolnych oraz z terenów zurbanizowanych). 489. Nastąpi eliminacja lub ograniczenie zrzutów ścieków przemysłowych do wód powierzchniowych zawierających substancje niebezpieczne dla środowiska wodnego. 490. Rozwiązywanie problemów w dziedzinie wód w układach zlewniowych w oparciu o plany gospodarowania wodami. 491. Nastąpi zmiana systemu opłat za korzystanie ze środowiska wodnego stymulując realizację inwestycji mających na celu poprawę stanu wód.
Założone cele mają umożliwić usunięcie dotychczasowych zaniedbań w gospodarce wodno – ściekowej oraz pokonanie dystansu dzielącego Polskę od spełniania standardów obowiązujących w tym zakresie w krajach Unii Europejskiej. Osiągnięcie tych wymagań będzie wymagać szczególnego wysiłku organizacyjnego i programowego w obszarze zarządzania zasobami wodnymi, ale także realizacji wielu kosztowanych inwestycji w zakresie budowy systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, modernizacji technologii uzdatniania wody i modernizacji technologii przemysłowych.
5.2.5. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców
Celami założonymi w zakresie działań na rzecz ochrony wód w zakresie ich stanu ilościowego i jakościowego dla rozwoju powiatu gnieźnieńskiego, przewidziano działania mające na celu ochronę wód m.in. przez: przemysł oraz rolnictwo i to zarówno w zakresie jej zużycia jak i zrzutów ścieków, racjonalizację poboru wody dla zaspokojenia potrzeb ludności, modernizację istniejących i budowę nowych systemów kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków oraz systemów poboru i uzdatniania wody. Działania wspierające w tym zakresie będą wykorzystywały takie instrumenty, jak: wspieranie dla tworzenia atrakcyjnych terenów inwestycyjnych wyposażonych w niezbędną infrastrukturę, wspieranie przedsięwzięć gospodarczych spełniających wszystkie wymagania służące ochronie wód, objęcie terenu powiatu siecią kanalizacyjną, zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia wód i środowiska gruntowego, wspieranie racjonalnego rolnictwa pozbawionego dążeń do nadmiernej intensyfikacji oraz edukacje i podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. W oparciu o przeprowadzone konsultacje, w szczególności, z administracją samorządową na terenie powiatu gnieźnieńskiego, instytucjami, przedstawicielami przemysłu, organizacjami społecznymi i pozarządowymi oraz społeczeństwem sporządzono listę przedsięwzięć do realizacji w celu realizacji zadań w zakresie poprawy jakości wód: 1.Budowa instalacji odprowadzania do kanalizacji deszczowej oraz oczyszczania wód opadowych i roztopowych spływających z dróg powiatowych. 2.Weryfikacja pozwoleń wodnoprawnych w oparciu o bilanse wodnogospodarcze zlewni. 3.Upowszechnianie stosowania Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej w zakresie prawidłowego stosowania i składowania płynnych odchodów zwierzęcych. 4.Wzmocnienie instytucjonalne administracji umożliwiające realizację zapisów ustawowych odnośnie prowadzenia rejestrów i baz danych. 5.Racjonalizacja gospodarowania wodą podziemną, weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych o zasoby eksploatacyjne ujęć wód 6.Aktywizacja działań zmierzających do ustanawiania stref ochrony bezpośredniej i pośredniej ujęć wód podziemnych, na podstawie dokumentacji hydrogeologicznych. 7.Opracowanie programu likwidacji nieczynnych, niesprawnych ujęć wód podziemnych 8.Promowanie i wspieranie modernizacji sieci wodociągowych celem racjonalizacji wykorzystania zasobów wód podziemnych i eliminacji starych przestarzałych i nie odpowiadających normom sanitarnym instalacji wodociągowych 9.Promowanie i wspieranie budowy oczyszczalni ścieków, kanalizacji sanitarnych i rekultywacja “ starych” składowisk odpadów.
5.2.6. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć
Kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć: Priorytety ekologiczne w perspektywie do 2006 roku rozpatrywano z dwóch punktów widzenia. Pierwszy punkt - to priorytetowe komponenty (lub uciążliwości) środowiska, a drugi punkt widzenia - to priorytetowe przedsięwzięcia zmierzające do poprawy aktualnego stanu środowiska. Wśród najważniejszych kryteriów, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić:
492. Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; 493. Zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010; 494. Kryteria przyjęte w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego; 495. Zadania i kierunki przyjęte w strategiach rozwoju zrównoważonego gmin; 496. Zadania i kierunki w Programie Odra 2006; 497. Wymogi wynikające z obowiązujących przepisów; 498. Wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE; 499. Dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym; 500. Szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju zrównoważonego; 501. Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko i człowieka; 502. Ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia; 503. Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego; 504. Obecne zaawansowanie inwestycji; 505. Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia. W zakresie ochrony wód odrębnie rozważać należy kwestie infrastrukturalne związane z gospodarką wodno – ściekową. Podstawowe rozwiązania dotyczące tej tematyki zostały przesądzone w latach wcześniejszych i na obecnym etapie niezbędna jest jedynie bieżąca ich weryfikacja i podejmowanie działań czysto realizacyjnych. Chociaż wskaźniki jakości ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych są ujemne, to jednak bardzo zbliżone do średnich dla porównywalnych powiatów, co świadczy o staraniach samorządów na wszystkich szczeblach i zakładów w celu rozwiązania problemu ścieków. Biorąc jednak pod uwagę, jakie znaczenie zarówno dla społeczeństwa, środowiska jak i gospodarki ma czystość wód powierzchniowych uznano, że jest to nadal słaba strona powiatu i wymaga dalszych zintensyfikowanych działań. Niezadowalająca jest także ujmowana na cele do picia i potrzeby gospodarcze woda podziemna.
5.2.7. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych, koordynowanych i gminnych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej
Jednostka Termin realizacji Cel odpowiedzi przedsięwzięcia / L.p alna / Szacunkowe
Opis przedsięwzięcia
. Jednostki nakłady /
współpracuj Potencjalne źródła
przedsięwzięci a 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rodzaj Rodzaj ące finansowania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 13 0 1 2 Weryfikacja pozwoleń RZGW, Budżet Powiatu, wodnoprawnych w oparciu o Urząd WFOŚiGW, bilanse wodnogospodarcze Wojewódzk PFOŚiGW, inne 1 zlewni. i, Starostwo fundusze
Powiatowe
Pozainwestycyj ne Racjonalizacja Starostwo gospodarowanie wodą Powiatowe podziemną, weryfikacja 2
pozwoleń wodnoprawnych,
zasoby ekspolatacyjne ujęć yjne Pozainwestyc wód Aktywizacja działań Starostwo zmierzających do Powiatowe, ustanowienia stref ochrony RZGW 3 bezpośredniej i pośredniej ujęć wód podziemnych, na
podstawie dokumentacji
e Pozainwestycyjn hydrogeologicznych Opracowanie programu Starostwo nieczynnych, niesprawnych Powiatowe, ujęć wód podziemnych właściciele 4
ujęć
Pozainwesty cyjne Promowanie i wspieranie Starostwo modernizacji sieci Powiatowe, wodociągowych celem Gminy, racjonalizacji wykorzystania WIOŚ, zasobów wód podziemnych i RZGW, 5 eliminacji starych Wojewoda, przestarzałych i nie Marszałek odpowiadających normom sanitarnym instalacji
Pozainwestycyjne wodociągowych Promowanie i wspieranie Starostwo budowy oczyszczalni Powiatowe, ścieków, kanalizacji Gminy, 6
sanitarnych i rekultywacja WIOŚ,
„starych” składowisk RZGW yjne Pozainwestyc odpadów Stworzenie oraz weryfikacja Starostwo Budżet Państwa bazy danych i systemu Powiatowe, wymiany informacji z zakresu Gminy, 7 gospodarki wodnej na WIOŚ, obszarze województwa i RZGW,
powiatu Wojewoda,
e Pozainwestycyjn Marszałek Zapobieganie i UMiG Budżet Gminy przeciwdziałanie naruszaniu równowagi przyrodniczej na 8
rzekach oraz przywracanie im cyjne Pozainwesty odpowiedniej klasy czystości Wdrażanie programów Starostwo edukacji mieszkańców w Powiatowe, zakresie m.in. oszczędzania Gminy wody, szkodliwości 9 niewłaściwej gospodarki ściekami dla stanu wód i
nwestycyjne gleby, prawidłowego wykorzystania ścieków
Pozai gospodarczych Kontrola istniejących UMiG, Budżet Starosty,
sty urządzeń kanalizacji i sieci Starostwo Budżet Gminy deszczowej Powiatowe
10
Pozainwe cyjne Prowadzenie masowych, Zarząd PFOŚiGW edukacyjnych akcji Powiatu proekologicznych dla dzieci i młodzieży szkolnej: powiatowe konkursy tematyczne, współudział w 11 organizacji akcji regionalnych i ogólnopolskich, popularyzacja proekologicznych działań realizowanych przez struktury
Pozainwestycyjne UE Wprowadzenie, poprzez Dyrekcje Budżety szkół, włączenie do programów Szkół PFOŚiGW nauczania szkół Ponadgimn ponadgimnazjalnych, zajęć z azjalnych zakresu stanu i ochrony 12 lokalnego środowiska przyrodniczego przy współudziale przedstawicieli pozarządowych organizacji
Pozainwestycyjne proekologicznych Wzmocnienie instytucjonalne Starostwo Środki własne administracji umożliwiające Powiatowe styc realizację zapisów 13
ustawowych odnośnie
prowadzenia rejestrów i baz yjne Pozainwe danych
Budowa instalacji Zarząd Budżet Powiatu, odprowadzania do kanalizacji Dróg WFOŚiGW, deszczowej oraz oczyszczania Powiatowy PFOŚiGW, inne 14 wód opadowych i ch fundusze roztopowych spływających z
Inwestycyjne dróg powiatowych Dokonanie aktualizacji WZMiUM Środki inwestora, programu i podjęcie jego PFOŚiGW,
realizacji w zakresie Fundusze odbudowy oraz modernizacji strukturalne, inne 15 cieków i urządzeń melioracji fundusze wodnych podstawowych celem uzyskania parametrów
Inwestycyjne projektowych Prowadzenie monitoringu WIOŚ, Budżet Państwa, jakości wód RZGW, Fundusze 16 powierzchniowych i IMGW, strukturalne, inne podziemnych Starostwo fundusze,
Powiatowe PFOŚiGW
5.2.8. Wytyczne do sporządzania programów gminnych
Do opracowania kompleksowych programów ochrony wód powierzchniowych i podziemnych na szczeblu gminnym niezbędnym będzie uwzględnienie dotychczasowych rozwiązań gospodarki wodno – ściekowej na terenie każdej gminy oraz precyzyjne zdiagnozowanie stanu i zidentyfikowanie źródeł obecnych i potencjalnych zagrożeń na obszarze objętym programem. We wszelkich działaniach programowych należy uwzględnić poszczególne etapy:
506. Zgromadzenie danych wyjściowych; 507. Diagnoza stanu – zdefiniowanie problemów; 508. Określenie celów do osiągnięcia (założenia); 509. Wybór optymalnych rozwiązań; 510. Umiejscowienie w czasie i powiązane z niezbędnymi finansami propozycje sekwencji działań wykonawczych. W podstawowych zadaniach mających na celu poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz usprawnienie prowadzonej gospodarki wodno – ściekowej na terenie powiatu poprzez zaplanowane działania na obszarach gmin należy uwzględnić: 511. Inwentaryzację infrastruktury komunalnej 512. Opracowanie koncepcji kanalizacji deszczowej miast powiatu gnieźnieńskiego 513. Planowaną budowę nowych oczyszczalni ścieków i rozbudowę wraz z modernizacją już istniejących warunkując ich ilość i zasadność względami lokalizacyjnymi i ekonomicznymi – wskazane działanie koordynowane przez celowy związek gmin lub związek powiatowy. 514. Zwiększenie obszarów objętych sieciami wodociągowymi i kanalizacyjnymi, a w pierwszej kolejności objęcie siecią kanalizacyjną wszystkich obiektów z podłączoną już siecią wodociągową. 515. Poprawa stanu technicznego istniejących już sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. 516. Ciągłą poprawa jakości produkowanej wody uzdatnionej. 517. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków w miejscach, gdzie instalowanie sieci kanalizacyjnych jest ze względów ekonomicznych nieopłacalne. 518. Dokonanie rzetelnej inwentaryzacji bezodpływowych zbiorników przeznaczonych do magazynowania ścieków wraz z ich oceną techniczną oraz sporządzenie programu ich likwidacji. 519. Likwidacja bądź relokacja stacji zlewnych ścieków komunalnych oraz zmniejszenie ich uciążliwości poprzez instalowanie systemów hermetycznego odbierania ścieków. 520. Instalowanie liczników zużycia wody oraz stymulacja do zmniejszania jej zużycia, np. poprzez odpowiednie regulowanie ceną. 521. Zwiększenie kontroli posiadania przez właścicieli nieruchomości, dokumentacji stwierdzających korzystanie z usług usuwania ścieków ze zbiorników bezodpływowych przez uprawnione do tego podmioty. 522. W wypadku podejrzeń niespełniania ww. wymogów nakazanie przeprowadzenia badań szczelności zbiorników do gromadzenia ścieków. 523. Wprowadzenie obowiązku kontroli, przez służby gminne, szczelności nowo tworzonych zbiorników bezodpływowych do gromadzenia ścieków. 524. Program renaturalizacji (odnowienia) i ochrony litoralu jezior i rzek. 525. Objęcie systemem monitoringowym we współpracy z Wielkopolskim Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska, badań wód powierzchniowych i podziemnych w celu zidentyfikowania zagrożeń dla wód oraz prognozowania ich zmian. 526. Wdrożenie monitoringu odcieków ze składowisk odpadów oraz przeciwdziałanie przedostawaniu się zanieczyszczeń do wód z obecnie funkcjonujących oraz zamkniętych (także zrekultywowanych) składowisk. 527. Działania edukacyjne społeczności lokalnej w zakresie wysokiej szkodliwości dla środowiska i zdrowia mieszkańców zanieczyszczeń wydostających się z nieszczelnych zbiorników do gromadzenia ścieków oraz wylewania ich zawartości na tereny upraw i działek nie objętych systemami kanalizacji. 528. Działania edukacyjne społeczności lokalnej w zakresie zwiększenia racjonalności wykorzystania wody oraz środków wpływających negatywnie na jej stan (w tym np.: środków piorących, detergentów, środków ochrony roślin itp.). 529. Działania edukacyjne społeczności lokalnej w zakresie neutralizacji szkodliwości zawartości zbiorników do gromadzenia ścieków np. poprzez stosowanie preparatów zawierających żywe kultury bakterii wstępnie oczyszczające ścieki, obsadzanie roślinnością terenów wokół zbiorników itp. 530. Likwidację nielegalnych składowisk odpadów. 531. Ograniczenie wykorzystania soli do likwidacji gołoledzi poprzez przyjęcie jako obowiązującego standardu stosowanie wysokiej jakości sprzętu pozwalającego na wykorzystanie solanki bądź racjonalne dozowanie soli suchej bądź zwilżonej. W zakresie ochrony wód w programach ochrony środowiska poszczególnych gmin należy przewidzieć i przeanalizować realizację następujących zadań szczegółowych: 532. Sukcesywna rozbudowa i rozdział kanalizacji deszczowej od sanitarnej: 533. Sukcesywna modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody oraz wodociągów wiejskich 534. Racjonalna gospodarka studniami głębinowymi, likwidacja nieczynnych ujęć wody 535. Utrzymywanie nalezytego stanu sanitarnego, porządku i czystości w strefie wód podziemnych wodociągów miejskich 536. Porządkowanie gospodarki ściekami deszczowymi 537. Rozbudowa sieci kanalizacyjnych na nowych osiedlach domków jednorodzinnych 538. Zapobieganie i przeciwdziałanie naruszaniu równowagi przyrodniczej na rzekach przywracanie im odpowiedniej klasy czystości. 539. Porządkowanie systemów melioracyjnych 540. Kontrola istniejących urządzeń kanalizacji i sieci deszczowej 541. Wymiana zużytej sieci wodociągowo-kanalizacyjnej. 542. Kanalizacja wsi zgodnie z opracowanym harmonogramem 543. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach nie objętych budową sieci kanalizacyjnych 544. Objęcie ochroną obszarów źródliskowych cieków 545. Wyznaczenie stref ochronnych oraz zasobów ujęć wód 546. Budowa oczyszczalni ścieków dla gminy wraz z układem sieci kanalizacji sanitarnej 547. Opracowanie i wdrażanie programu ograniczania poboru wody na cele przemysłowe 548. Promowanie i wspieranie modernizacji sieci wodociągowych celem racjonalizacji wykorzystania zasobów wód podziemnych i eliminacji starych przestarzałych i nie odpowiadających normom sanitarnym instalacji wodociągowych 549. Promowanie i wspieranie budowy oczyszczalni ścieków, kanalizacji sanitarnych i rekultywacja “ starych” składowisk odpadów. 550. Wdrażanie programów edukacji mieszkańców w zakresie m.in. oszczędzania wody, szkodliwości niewłaściwej gospodarki ściekami dla stanu wód i gleby, prawidłowego wykorzystanie ścieków gospodarczych 551. Ochrona przeciwpowodziowa gmin 552. Podjęcie działań mających na celu budowę kolektorów kanalizacji sanitarnej w celu przyłączenia do miejskiej oczyszczalni ścieków 553. Działania na rzecz poprawy czystości wód powierzchniowych na obszarze gminy Eksploatacja ujęć wód podziemnych zgodnie z ich naturalnymi zasobami
5.3.Jakość powietrza i zmiany klimatu
Zgodnie z art. 85 ustawy – Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zmianami) ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, określanej za pomocą poziomów substancji w powietrzu, definiowanych jako stężenia tych substancji w powietrzu odniesione do ustalonego czasu lub opad substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Jak najlepszą jakość powietrza mają zapewnić działania na rzecz utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów dopuszczalnych lub co najmniej (maksymalnie) na tych poziomach, bądź też zmniejszania ich co najmniej do dopuszczalnych, gdy są one przekroczone. Decydujący wpływ na jakość powietrza na obszarach zurbanizowanych mają emisje z pojazdów samochodowych oraz z komunalnych i przemysłowych źródeł stacjonarnych, w tym głównie zakładów energetycznych oraz sieciowych i lokalnych źródeł ciepła. Największą presję na stan powietrza na obszarze większych aglomeracji wywiera energetyczne spalanie paliw. Można tu wyodrębnić emitory wysokie, oddziałujące w większych odległościach (emitory punktowe - duże obiekty przemysłowe) oraz emitory niskie, mające wpływ na bezpośrednie ich sąsiedztwo (emitory punktowe lub powierzchniowe - małe zakłady i lokalne kotłownie oraz indywidualne systemy grzewcze mieszkańców). Energetyczne spalanie paliw jest źródłem emisji podstawowej: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu. Stężenia tych substancji w powietrzu wykazują zmienność w ciągu roku – rosną w sezonie grzewczym i maleją latem. Występuje też wyraźna różnica pomiędzy wielkością emisji tych substancji na obszarach miast i poza nimi. Przeciętnie w skali kraju stężenia dwutlenku siarki w miastach i poza nimi różnią się o ponad 30 % (dane dla roku 1996), oczywiście na korzyść obszarów pozamiejskich. Natomiast średnie stężenia dwutlenku azotu są ponad dwukrotnie większe w miastach (dodatkowy wpływ źródeł komunikacyjnych). Należy zaznaczyć, że poziomy stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w miastach polskich nie różnią się od rejestrowanych w miastach Europy. Poziom stężeń substancji podstawowych wprowadzanych do powietrza wykazuje tendencję spadkową, oprócz wzrostu emisji dwutlenku azotu wynikającej z oddziaływania ruchu samochodowego. Działania ograniczające emisję substancji podstawowych wiążą się przede wszystkim ze zmianą nośników energii (gazyfikacja) oraz uciepłownieniem gospodarstw domowych (likwidacja emisji niskiej). Ruch samochodowy jest przez niektórych autorów określany jako najpoważniejsze źródło emisji substancji wpływających na stan powietrza na obszarze miast. Wielkość emisji ze źródeł mobilnych zależy od natężenia i organizacji ruchu samochodowego oraz stanu technicznego pojazdów i dróg. Substancje wprowadzane do powietrza przez ruch samochodowy (emisja ze źródeł liniowych) to: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, sadza, pyły zawierające metale ciężkie, m.in. ołów (emisja ze spalania w silnikach) oraz pyły gumowe (emisja na skutek tarcia opon o nawierzchnię drogi). Stały wzrost ruchu powoduje wzrost wielkości emisji ze źródeł mobilnych. Jest on obserwowany zwłaszcza w otoczeniu arterii komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu Na zwiększanie emisji tego rodzaju wpływają też uliczne korki, powodując wzrost zużycia paliwa i wydłużając czas przejazdu. Problem ten jest do tej pory nierozwiązany. Działania na rzecz ograniczania emisji ze źródeł mobilnych to z jednej strony nakładanie i egzekwowanie wymogów w zakresie emisji substancji na silniki pojazdów samochodowych, zakaz rejestracji dwusuwów, zaostrzenie norm jakościowych dla paliw samochodowych, a z drugiej usprawnianie ruchu, stymulowanie rozwoju komunikacji zbiorowej, budowa obwodnic eliminujących ruch samochodów ciężarowych w miastach i poprawiających płynność ruchu lokalnego. Presja ze strony rozwijającej motoryzacji jest jednak tak silna, że mimo tych działań nie obserwuje się tendencji spadku udziału emisji ze źródeł mobilnych w odniesieniu do emisji całkowitej. Należy zwrócić uwagę, że emisja ze źródeł mobilnych a także tzw. niska emisja ze spalania paliw przyczynia się do tworzenia emisji wtórnej. Na skutek reakcji fotochemicznych przebiegających z udziałem występujących w powietrzu tlenków azotu, węglowodorów i światła słonecznego (przy wysokiej temperaturze) powstaje w dolnych partiach atmosfery silnie toksyczny ozon. Maksima koncentracji ozonu obserwuje się z reguły w większych odległościach od głównych arterii komunikacyjnych, w miejscach koncentracji w powietrzu lekkich węglowodorów, np. w parkach i lasach podmiejskich z przewagą drzewostanu iglastego. Procesy technologiczne realizowane w zakładach przemysłowych są źródłem emisji substancji tzw. specyficznych. Mogą to być substancje organiczne i nieorganiczne emitowane w sposób zorganizowany lub niezorganizowany (emisja punktowa i obszarowa). Za najistotniejsze z emisji substancji specyficznych uznaje się amoniak, benzo(a)piren, związki metali ciężkich, chlorowcopochodne węglowodory i dioksyny. Działania ograniczające emisje substancji specyficznych wymagają stosowania najnowszych technologii i technik minimalizujących ich powstawanie. Mając na uwadze potrzeby sterowania jakością powietrza i ochrony przed emisjami, ustawodawca nałożył na wojewodów obowiązek oceny stanu jakości powietrza w obrębie wydzielonych jednostek terytorialnych zwanych strefami, pokrywających się z obszarami powiatów lub aglomeracji powyżej 250000 mieszkańców. Ocenę faktycznego poziomu substancji w powietrzu w poszczególnych strefach przeprowadza się corocznie i na jej podstawie dokonuje się klasyfikacji stref w zależności od tego czy przekraczane są dopuszczalne poziomy substancji. Pierwszą roczną ocenę jakości powietrza w strefach przeprowadzono w pierwszym półroczu br. na podstawie badań wykonanych w roku 2002. Substancje emitowane do powietrza podlegają takim samym przemianom jak powietrze. Na proces ekspansji substancji w powietrzu ma wpływ temperatura, wilgotność powietrza, ciśnienie atmosferyczne, prędkość i kierunki wiatrów, przemiany w atmosferze, a więc warunki pogodowe i klimatyczne. Emisje zanieczyszczeń mogą wpływać na zmiany klimatu. Zmiany i zmienność to cechy charakterystyczne klimatu Ziemi. Nawet w wartościach wieloletniej średniej globalnej temperatury w ostatnim stuleciu, można zauważyć znaczne wahania w poszczególnych latach spowodowane czynnikami naturalnymi, np. krótkotrwałym ochłodzeniem po wybuchu wulkanu Pinatubo 1991 r. I chociaż ostatnie badania potwierdzają wpływ działalności człowieka na zmiany klimatu w skali globalnej, to niezwykle trudno jest określić wpływ czynnika antropogenicznego w tych zmianach. Za główną przyczynę obecnych zmian klimatu uważa się intensyfikację efektu cieplarnianego powodowaną rosnącym globalnie stężeniem gazów cieplarnianych w atmosferze, do których należą przede wszystkim dwutlenek węgla, metan i podtlenek azotu. Gazy te są naturalnymi składnikami atmosfery, lecz działalność przemysłowa i rolnicza powoduje, bezpośrednio lub pośrednio, dodatkowe uwalnianie ich do atmosfery na ogromną skalę. Największe ilości antropogenicznego dwutlenku węgla pochodzą ze spalania paliw kopalnych, produkcji cementu oraz związane są ze zmianami w użytkowaniu ziemi (wylesianie). Mechanizm oddziaływania gazów cieplarnianych na bilans energetyczny Ziemi, powodujący podnoszenie temperatury dolnej warstwy atmosfery nazywamy efektem cieplarnianym. Zanieczyszczenia emitowane do powietrza podlegają procesowi transportu z masami powietrza – mogą być rozpraszane w niedużych odległościach od miejsca ich emisji, szczególnie w przypadku niskich źródeł, lub też być przenoszone ponad granicami państw na duże odległości, szczególnie, jeśli są emitowane z wysokich emitorów. Pod wpływem reakcji zachodzących w atmosferze związki pierwotnie wyemitowane ulegają przemianom, tworząc zanieczyszczenia wtórne, m.in. utleniacze fotochemiczne, w tym ozon. W rezultacie, problemy związane z zanieczyszczeniem powietrza odnoszą się do różnych skal przestrzennych, mogą mieć charakter lokalny (np. przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczenia w rejonie oddziaływania określonych źródeł emisji), regionalny (zakwaszenie i eutrofizacja), kontynentalny (wysokie stężenia ozonu w przyziemnej warstwie atmosfery w warunkach sprzyjających jego tworzeniu) lub globalny (zmiany klimatyczne, zanik warstwy ozonowej). Skala problemu z jednej strony określa przestrzenny zasięg zagrożenia, z drugiej zaś bezpośrednio przekłada się na poziom działań niezbędnych do jego zmniejszenia.
5.3.1. Analiza stanu istniejącego
Powiat Gnieźnieński leży w centralno-wschodniej części województwa Wielkopolskiego. Centralna część powiatu leży na pojerierzu gnieźnieńskim. Około 73,8% powierzchni powiatu zajmują użytki rolne, natomiast 14,5% stanowią tereny leśne Powiaty Gnieźnieński od północy i od północnego wschodu sąsiaduje z Powiatem Żnińskim i Mogileńskim województwa kujawsko pomorskiego, od południa graniczy z Powiatem Słupeckim oraz Wrzesińskim, od zachodu z Powiatem Poznańskim, a od południowego zachodu z Powiatem Wągrowieckim. W dziesięciu gminach samorządowych o łącznym obszarze 1234 km2 zamieszkuje 170 tys. osób. Na 1 km² przypada 112 mieszkańców. Przez powiat przebiegają trzy drogi krajowe: Nr 5, Nr 256, Nr 259, dwie drogi wojewódzkie: Nr 192, Nr 197 oraz drogi powiatowe i gminne.
Stolicą powiatu jest Gniezno, liczący ok. 70 tys. mieszkańców, będący silnym ośrodkiem przemysłowym, znaczącym węzłem komunikacji lądowej drogowej i kolejowej. Ponadto Gniezno posiada duże walory historyczno-turystyczne
Na terenie powiatu funkcjonuje ponad 11800 różnych podmiotów gospodarczych, w tym kilkanaście dużych zakładów przemysłowych i przetwórczych pracujących głównie w oparciu o lokalny surowiec. Do największych należą: Matsushita Battery Poland S.A., Polokna Sp. Z o.o., Scanclimber Sp. Z o.o., Trepko Sp. Z o.o., MPK Sp. Z o.o., Okręgowa Sp-nia Mleczarska, San – Dal PPHU, Euroverlux Sp. Z o.o., Akwa S.C., NB Polska Sp. Z o.o., PPHU Jaślikowscy Czechy, Paroc Polska Sp. Z o.o., PPHU Izopol S.A., Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego Trzemeszno, Dynea Sp. Z o.o., Przedsiębiorstwo Produkcji Meblarskiej Sp. Z o.o., Alco-Pegro Sp. Z o.o., Witowa Sp. Z o.o., Spółdzielnia Mleczarska w Witkowie.
Powiat gnieźnieński jest szczególnie bogaty w walory historyczno-turystyczne. Spośród rozlicznych walorów turystycznych regionu, na czoło wysuwają się walory historyczno- religijne związane z początkami państwowości Polski, Chrztem Polski, miejscem spoczynku św. Wojciecha, koronacjami królów polskich. Przez tereny powiatu gnieźnieńskiego przebiega Szlak Piastowski będący jedną z najciekawszych tras turystycznych w Polsce. Najchętniej odwiedzanymi miejscami na szlaku są: Wielkopolski Park Etnograficzny koło Dziekanowic, Ostrów Legnicki, Katedra i Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Do najważniejszych zabytków regionu należy: Katedra Gnieźnieńska-miejsce spoczynku św. Wojciecha i koronacji królów Polski.
5.3.1.1. Bilans emisji i imisji
Główne źródła emisji substancji do powietrza stanowią zakłady produkcyjne, kotłownie oraz ruch komunikacyjny, a więc sektor przemysłowy, energetyczny, komunalny i transportowy. Wśród substancji emitowanych przez zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie powiatu gnieźnieńskiego przeważają zanieczyszczenia charakterystyczne dla procesów spalania paliw do celów energetycznych i technologicznych, czyli dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły. Wielkość emisji zależy od ilości i jakości używanego paliwa, wyposażenia w urządzenia oczyszczające gazy odlotowe oraz skuteczność działania tych urządzeń. Większość zakładów na terenie powiatu ma uregulowaną stronę formalno-prawną w zakresie odprowadzania substancji do powietrza, tj. posiada ważne pozwolenie na emisję. Nie wszystkie natomiast dysponują urządzeniami służącymi ograniczeniu emitowanych substancji. Niektóre z zakładów na terenie powiatu pozostające w ewidencji WIOŚ przekraczają warunki określone w pozwoleniu na emisję gazów lub pyłów do powietrza. Jednym z głównych problemów występujących zarówno na terenach miejskich, jak i wiejskich powiatu gnieźnieńskiego jest tzw. niska emisja, związana ze stosowaniem paliw o gorszej jakości w paleniskach domowych oraz z działalnością małych zakładów, niepodlegających obowiązkowi posiadania pozwolenia na wprowadzanie substancji do powietrza. Obowiązek uzyskania pozwoleń emisyjnych nie dotyczy również zarządców dróg, mimo, że emisja substancji generowana przez ruch transportowy ma istotny udział w wielkości globalnej emisji. Brak obwodnic w miejscowościach powiatu ewidentnie wiąże się z kumulowaniem się substancji emitowanych przez środki lokomocji z emisją z sektora przemysłowego i komunalnego. W tabeli nr 20 poniżej przedstawiono bilans emisji substancji do powietrza z terenu powiatu gnieźnieńskiego w latach 1998 - 2001, sporządzony w oparciu o dane publikowane przez GUS . Charakterystyką statystyczną GUS objęta jest zbiorowość zakładów określana jako zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza. Zakłady te należą głównie do sektora energetyczno-przemysłowego, który decyduje o skali i strukturze emisji. Szacuje się, że zbiorowość zakładów objęta tą statystyką charakteryzuje ponad 90% emisji ze wszystkich źródeł przemysłowych i energetyki zawodowej. Powiat gnieźnieński (wśród powiatów ziemskich) ma szósty, co do wielkości 3,19%, udział w emisji pyłów i piąty co do wielkości 0,6%, udział w emisji gazów z obszaru województwa wielkopolskiego. W roku 2001 zaobserwowano zdecydowane zmniejszenie emisji gazowych oraz lekki wzrost zanieczyszczeń pyłowych.
Tabela 20. Bilans emisji substancji wprowadzanych do powietrza w latach 1998-2001 z zakładów szczególnie uciążliwych w powiecie gnieźnieńskim
Obszar emisji Rok Zanieczyszczenia Pyłowe Gazowe Suma bez SO2 Tlenki azotu CO2 1 2 3 4 5 6 Powiat 1998 678 1625 623 211 Gnieźnieński 1999 563 1131 538 211 2000 422 3152 482 181 2001 489 1124 524 195 Województwo 1998 20472 213581 160949 348889 Wielkopolskie 1999 15347 189647 141430 32790 2000 13203 176119 127719 28585 2001 12433 186824 138290 28744
Tab. Nr 21 Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach oczyszczających w procentach zanieczyszczeń wytworzonych.
Obszar emisji Rok Zanieczyszczenia Pyłowe Gazowe 1 2 3 4 Powiat 1998 79,7 - Gnieżnieński 1999 75,5 - 2000 98,7 7,9 2001 98,9 7,3 Województwo 1998 98,3 - Wielkopolskie 1999 98,7 - 2000 77,7 - 2001 77,4 -
Na podstawie raportu WIOŚ w Poznaniu za rok 2002 i 2001 (dane GUS) Wielkość imisji substancji w powietrzu określa jego jakość. Jest ona oceniana w oparciu o badania monitoringowe prowadzone w sieci krajowej, regionalnej i lokalnej. W 2002 roku monitoring jakości powietrza atmosferycznego w powiecie gnieźnieńskim prowadzono na jednej stacji pomiarowej obsługiwaną przez WSSE . Wyniki badań monitoringowych odzwierciedlające stan jakości powietrza w wybranych punktach powiatu gnieźnieńskiego w roku 2002 prezentuje tabela nr 22 poniżej.
Tabela 22. Wyniki badań stanu czystości powietrza w obrębie powiatu gnieźnieńskiego przeprowadzonych w latach 1998-2001 (wg WSSE i WIOŚ w Poznaniu)
Stężenie średnie roczne w µg/ m3 Obsługując Metody Pył Lokalizacja stacji Rok SO NO y pomiarów zawieszon Fluor 2 2 y WSSE [1] 19 [2] manua Gniezno ul. 98 lna Papieża Jana Pawła II
[3] [4] 19 [5] manua 13, 36,6 40,9 - 99 lna 8
[6] [7] 20 [9] manua 13, 26,7 35,4 - 00 lna 0
[8] [10]
[11] 2001 [12] ma 8,8 25,8 32,5 - nualna
Objaśnienia: W przypadku pyłu zawieszonego podano w nawiasie: 554. PM10 - pył zawieszony o średnicy równoważnej ziaren do 10 µm (“Particulate Matter”) 555. BS - pył mierzony metodą reflektometryczną (“Black Smoke”), 556. TSP - pył zawieszony ogółem, mierzony metodą wagową lub automatyczną, bez separacji frakcji poniżej 10 µm (“Total Suspended Particles”) W kolumnie 3 w nawiasach podano rodzaj sieci, do której należy stacja pomiarowa: 557. P – stacja podstawowa sieci krajowej 558. NOSK – stacja nadzoru ogólnego sieci krajowej 559. L – stacja pomiarowa sieci lokalnej Uwaga: zestawienie stanowi wyciąg z Tabeli nr 8 z Raportu WIOŚPoznań za 2002 r.
98 percentyl stężeń średniorocznych Obsługując Metody Pył Lokalizacja stacji Rok SO NO y pomiarów zawieszon Fluor 2 2 y WSSE [13] 19 [14] ma Gniezno ul. 98 nualna Papieża Jana Pawła II
[15] [16] 19 [17] ma 47, 58,8 147,9 - 99 nualna 4
[18] [19] 20 [21] ma 38, 44,1 143,5 - 00 nualna 0
[20] [22]
[23] 2001 [24] ma 28, 44,1 141,0 - nualna 4
Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że wartości odniesienia dla stężeń mierzonych substancji nie są przekraczane, przy czym najbardziej znacząca jest emisja dwutlenku azotu i siarki. Analiza poziomu stężeń obserwowanych w latach 1998-2001 nie wykazuje wyraźnego trendu zmian. Utrzymuje się raczej podobna sytuacja, z tym, że można zaobserwować pewien wzrost poziomu zanieczyszczeń komunikacyjnych, w szczególności w większych aglomeracjach. W mniejszych ośrodkach dominujący udział ma tzw. emisja niska. Jak już wspomniano wyżej, w bieżącym roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu wykonał pierwszą roczną ocenę jakości powietrza na terenie województwa wielkopolskiego na podstawie wyników badań przeprowadzonych w 2002 r., według nowych przepisów prawa obowiązujących w Polsce, dostosowanych do wymogów Unii Europejskiej. Ocena wykonana została dla poszczególnych stref województwa, z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Ocenę jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia wykonano dla siedmiu substancji: benzenu, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, ozonu, ołowiu i pyłu PM10, natomiast ocenę jakości powietrza pod kątem ochrony roślin przeprowadzono dla dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu. Głównym celem oceny jakości powietrza było uzyskanie informacji o stężeniach substancji na obszarach poszczególnych stref, w zakresie umożliwiającym dokonanie ich kwalifikacji w oparciu o przyjęte kryteria:
560. dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu 561. poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji.
Klasyfikacja przeprowadzona w oparciu o te kryteria stanowi podstawę do podjęcia decyzji o potrzebie zaplanowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie i konieczności opracowania programów naprawczych ochrony powietrza.
Tab. Nr. 23. Wyniki pierwszej rocznej oceny jakości powietrza w powiecie gnieźnieńskim.
Nazwa Rodzaj Symbol klasy wynikowej dla Klasa Wymagane i kod strefy kryteriów poszczególnych substancji dla obszaru całej ogólna działania klasyfikacji strefy strefy wynikające strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 z klasyfikacji Powiat kryteria określenie Ignieźnieński ochrony obszarów zdrowia przekroczeń ludzi wartości dopuszczalnych II II I IIIb IIIb IIIb I II i dążenie do osiągnięcia stężeń poniżej poziomów dopuszczalnych kryteria niewymagane ochrony II II - - - - I II roślin
5.3.1.2.Problematyka przewietrzania miejscowości
Jak wspomniano wyżej, jednym z głównych problemów występujących zarówno na terenach miejskich, jak i wiejskich powiatu gnieźnieńskiego jest tzw. niska emisja, związana ze stosowaniem paliw gorszej jakości w paleniskach domowych oraz z działalnością małych zakładów, niepodlegających obowiązkowi posiadania decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza, kumulująca się w przypadku obszarów o zwartej zabudowie z emisją z źródeł komunikacji drogowej. W związku z powyższym bardzo ważnym czynnikiem, który może powodować rozproszenie zanieczyszczeń jest przewietrzanie większych skupisk źródeł emisji oraz całych miejscowości. Miasta nazywane są często wyspami ciepła. Różnica temperatur pomiędzy centralnymi częściami miast a sąsiadującymi z nimi terenami wolnymi od zabudowy może wynosić kilka stopni Celsjusza. Źródłem emisji ciepła są źle izolowane rurociągi przesyłające media, niewłaściwie izolowane przegrody budynków, okna, wyrzutnie spalin, wyrzutnie pary instalacje chłodnicze, miejsca zrzutu ścieków itp. Zatrzymywanie ciepła w granicach miasta potęguje niewłaściwe jego przewietrzanie na skutek wysokiej, zwartej zabudowy, często blokującej kierunki przepływu powietrza wskutek naturalnych wiatrów. Zjawisko przegrzania miasta bywa szczególnie nasilone w czasie letnich upałów. Może stanowić źródło znacznego dyskomfortu a nawet zagrożenia zdrowia i życia mieszkańców. Mimo, że zjawisko kumulowania w obrębie miast energii cieplnej jest mało rozpoznane, wyrazem dostrzeżenia wagi problemu jest umieszczenie emisji ciepła wśród emisji będących w zainteresowaniu prawa ochrony środowiska. Rozwiązanie problematyki odpowiedniego przewietrzania miast (obszarów zabudowanych) jest trudne i kosztowne. Problematyka ta winna jednak stanowić bardzo istotny element planowania przestrzennego. Opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego winno być poprzedzane analizami kierunków przewietrzania zabudowywanych terenów. Wnętrza urbanistyczne winny być tak kształtowane zapisami planu, aby przy uwzględnieniu naturalnego ukształtowania terenu i istniejącej zabudowy, umożliwić swobodny przepływ wiatru w najczęściej występujących kierunkach. Ponadto należy dążyć do sukcesywnej likwidacji niskiej emisji z centrów miast i terenów o dużej intensywności zabudowy. Należy zaznaczyć, że problem przewietrzania miast nie był obcy urbanistom w okresach znacznie poprzedzających wiek XX.
5.3.1.3.Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorców
Z materiałów będących w dyspozycji autorów wynika, że ogromna większość instalacji ciepłowniczych w powiecie zasilana jest węglem. Ma to bezpośredni wpływ na jakość powietrza i rzutuje jednocześnie na znaczący udział emisji energetycznej, a w tym w szczególności „niskiej emisji” w emisji całkowitej substancji z terenu powiatu. Wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii jest zjawiskiem marginalnym.
5.3.1.4.Obszary uciążliwości zapachowej
Odory do chwili obecnej nie są w Polsce normowane, co nie znaczy, że możemy je pominąć. Dodatkowo samo odczucie siły i klasyfikacja zapachów na przyjemne i nieprzyjemne, czy odrażające jest bardzo subiektywna. Zdolność rozpoznawania przez człowieka niektórych lotnych substancji w otoczeniu jest cechą bardzo zindywidualizowaną. Dokładne określenie odległości oddziaływania zapachów jest niemożliwe, gdyż jest ono bardzo zmienne, uzależnione od wielu czynników, w tym od pogody. Zasięg i oddziaływanie odorów uzależnione są od samego źródła, jego rodzaju i wielkości oraz od warunków atmosferycznych, a przede wszystkim od siły i kierunku wiatru oraz opadów atmosferycznych. Najbardziej bezpośrednią miarą wielkości imisji substancji zapachowo uciążliwych są opinie ludności narażonej na ten rodzaj uciążliwości. Mimo, że w analizie SWOT, mieszkańcy powiatu nie sygnalizowali konieczności eliminacji źródeł odorów, jest zasadne uwzględnienie tej problematyki w zagospodarowaniu przestrzennym. Dla potrzeb planistycznych winny być opracowane zasady lokalizacji zakładów i przedsięwzięć mogących stanowić potencjalne źródło odorów, np. fermy drobiu, świń, kompostownie, oczyszczalnie ścieków, palarnie kawy, piekarnie itp. Tereny te powinny być lokalizowane w znacznej odległości od zabudowy mieszkaniowej (skupisk ludzi) oraz od strony zawietrznej w stosunku do tej zabudowy, przy uwzględnieniu najczęściej występujących kierunków wiatru. Ponadto należałoby w decyzjach administracyjnych dotyczących lokalizacji, pozwolenia na budowę i pozwolenia na użytkowanie takich przedsięwzięć, narzucać konieczność stosowania nowoczesnych technologii - zamkniętych, hermetycznych, dających największe zabezpieczenie przed ewentualną uciążliwością odorową.
5.3.1.5.Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi komunikacyjne
System komunikacyjny dla stanu jakości powietrza głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich. W powiecie gnieźnieńskim największe potencjalne zagrożenie występuje zatem wzdłuż : 1. dróg krajowych - Nr 5 Wrocław – Poznań – Bydgoszcz – Gdańsk - Nr 256 Gniezno – Trzemeszno - Nr 259 Gniezno – Września 2. dróg wojewódzkich : - Nr 192 Gniezno – Kłecko – Chodzież - Nr 197 Gniezno – Kiszkowo - Nr 260 Gniezno - Witkowo Oraz pozostałych dróg powiatowych i gminnych. Sąsiedztwo wymienionych arterii komunikacji drogowej z obszarami wymagającymi zapewnienia właściwych standardów jakości powietrza powoduje, że obszary te należy sklasyfikować jako miejsca potencjalnego zagrożenia. Jest też bezsprzecznym faktem, iż najpoważniejszym problemem jest emisja generowana przez obie drogi krajowe.
5.3.1.6.Obszary wymagające programów naprawczych
W oparciu o zebrane informacje i przeprowadzoną na ich podstawie analizę, stwierdza się, że na terenie powiatu gnieźnieńskiego nie występują obszary wymagające w myśl obowiązujących przepisów opracowania programów naprawczych w 2003 roku. Wynika to z badań przeprowadzonych dla potrzeb pierwszej oceny jakościowi powietrza w strefach, przedstawionej w punkcie 5.3.1.1., powyżej.
5.3.1.7.Budynki i budowle, w których zastosowano azbest przewidziany do wymiany
Brak danych na ten temat.
5.3.2. Przewidywane kierunki zmian
Prognozując zmiany stanu jakości powietrza w powiecie gnieźnieńskim należy odnieść się do zachodzących w nim zmian gospodarczych i przyjętej strategii rozwoju. Mając powyższe na uwadze należy przewidywać, że w przyszłości będzie następować zmniejszanie się wielkości emisji ze źródeł przemysłowych – energetycznych i technologicznych, i tym samym zmniejszanie udziału tej emisji w emisji całkowitej, zgodnie z obserwowaną w ostatnich latach tendencją ogólnokrajową wynikającą z upadku dużych nienowoczesnych obiektów przemysłowych, korelującą się ze wzmocnieniem działania organów administracji publicznej coraz skuteczniej wdrażających i egzekwujących prawo ochrony środowiska. Określając kierunki zmian jakości powietrza należy zauważyć, że w powiecie jest pięć ośrodków miejskich, z których największy, Gniezno, ma ponad 70 tys. mieszkańców, a każdy z pozostałych czterech (Czerniejewo, Kłecko,Trzemeszno, Witkowo) nie przekracza 10 tys. W obrębie tych ośrodków funkcjonuje kilkanaście dużych, rozwijających się zakładów przemysłowych. Przy stosunkowo niekorzystnej migracji i spadku liczby urodzeń nie należy spodziewać się gwałtownego rozwoju aglomeracji miejskich. Obserwuje się głownie wzrost udziału terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej na obszarach wiejskich. W związku z planowanym rozwojem turystyki (turystyki, agroturystyki) należy prognozować wzrost ilości ośrodków wypoczynkowo-rekreacyjnych. O ile nie nastąpi gazyfikacja powiatu, można się spodziewać intensyfikacji oddziaływania źródeł niskiej emisji i zwiększenia jej udziału w emisji całkowitej substancji do powietrza. Strategia rozwoju województwa i powiatu zakłada restrukturyzację systemu transportowego. Środkiem, który nie pozwoli co prawda na zmniejszenie emisji, ale ją ukierunkuje na obszary niewymagające ochrony będzie budowa obwodnic miast i wsi. Do minimalizacji emisji spalin z obszarów arterii komunikacyjnych przyczynią się również realizowane zabezpieczenia akustyczne w postaci ekranów akustycznych oraz nasadzenia zieleni wzdłuż pasów drogowych. Wykonanie tych działań w przypadku modernizacji i budowy dróg wymusi postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko prowadzone przy lokalizacji i realizacji inwestycji, jak i wdrożenie przyjętych programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem.
5.3.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych terminy ich uzyskania
Zgodnie z polityką ekologiczną państwa, celem strategicznym do realizacji w perspektywie do roku 2010 jest poprawa jakości powietrza i zmniejszenie emisji substancji do powietrza, przy pełnej harmonizacji standardów jakości powietrza i standardów emisyjnych z prawem UE. W myśl ustaleń opracowanej i przyjętej strategii, wizją przyszłości powiatu gnieźnieńskiego jest jego funkcjonowanie według reguł gwarantujących zrównoważony rozwój. Głównym celem zrównoważonego rozwoju powiatu gnieźnieńskiego w obszarze środowiska przyrodniczego jest jego przyjazność dla człowieka. Jakość powietrza w powiecie ma odpowiadać normom, a w regionach turystycznych ma być jak najlepsza. Energia produkowana ma być w większej części z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii i w technologiach chroniących atmosferę. Odniesienia do jakości powietrza można znaleźć w obszarze rozwoju gospodarczego, gdzie obraz przyszłości określony jest m.in. w następujący sposób:
562. drogi są w dobrym stanie oraz obwodnice każdego miasta i niektórych wsi zmniejszają uciążliwość wzmożonego ruchu samochodowego, 563. powiat ma dobrą infrastrukturę związaną z budownictwem mieszkaniowym, przemysłem, turystyką i rozwojem obszarów wiejskich.
Główny nacisk należy, więc położyć na poprawę jakości stanu powietrza poprzez likwidację emisji substancji z sektora komunalnego, cechującej się wyraźną sezonowością i mającej decydujący wpływ na powstawanie ozonu w troposferze. Cel ten uznaje się za priorytetowy. Mając jednak na uwadze określoną wizję powiatu, która zakłada eksponowanie walorów turystyczno-krajobrazowych i jednoczesny rozwój rolnictwa oraz małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnego znaczenia nabierają działania prewencyjne. Przyjęty cel poprawy jakości stanu powietrza należy, więc uzupełnić o drugi cel, niepogarszania stanu powietrza w miejscach gdzie jest on właściwy. Oba wymienione cele należy uznać za priorytety zrównoważonego rozwoju powiatu gnieźnieńskiego i cele nadrzędne programu ochrony środowiska na lata 2003-2006. Są one zgodne z celami strategicznymi polityki ekologicznej państwa w zakresie zarządzania jakością powietrza. Wielkość emisji niektórych substancji do powietrza, tzw. gazów cieplarnianych ma ścisły związek z możliwością wystąpienia zmian klimatu. Przeciwdziałając zmianom klimatu Polska przyjęła Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz Protokół do tej Konwencji zwany Protokołem z Kioto. Jako strona Konwencji od 1994 r. i strona Protokołu od 2002 r. Polska wypełniła i wypełnia szereg zobowiązań. Do końca XX w. ustabilizowano emisję gazów cieplarnianych. Polska składa też regularne raporty o poziomie emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych oraz o działaniach podejmowanych przez państwo na rzecz ochrony klimatu. W latach 2008-2012 należy zredukować emisję gazów cieplarnianych o 6% w stosunku do roku bazowego (1988). Jest to zadanie priorytetowe. Mając na uwadze systematyczny spadek emisji tych gazów w ostatniej dekadzie XX w. i zachowanie tego trendu w chwili obecnej, w polityce ekologicznej państwa szacuje się, że zobowiązanie zostanie wypełnione z nadwyżką. W perspektywie do 2010 r. należy stworzyć mechanizmy monitorujące wypełnianie wszystkich zobowiązań oraz dokonać oceny kierunków rozwoju gospodarki kraju w długim horyzoncie. Skuteczna ochrona klimatu stanowi jeden z warunków zrównoważonego rozwoju i jest przedmiotem zaleceń Agendy 21. Cele polityki klimatycznej takie jak redukcja emisji gazów cieplarnianych i poprawa wykorzystania energii są komplementarne z wyrażonymi wcześniej priorytetowymi celami polityki ekologicznej i strategii zrównoważonego rozwoju powiatu gnieźnieńskiego.
5.3.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych
Polityka ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 wyznacza dla okresu 2003-2006 następujące zadania, które należy uznać za przedsięwzięcia własne i koordynowane powiatu gnieźnieńskiego w zakresie ochrony powietrza: 564. opracowanie jednolitego systemu zbierania, opracowywania i gromadzenia informacji o zanieczyszczeniach powietrza w układzie administracyjnym: gmina - powiat – województwo - kraj oraz branżowym: duże przedsiębiorstwa - sektory – kraj (koniec 2002), 565. wdrożenie systemu zbierania, opracowywania i gromadzenia informacji o zanieczyszczeniach powietrza (sukcesywnie od 2003), 566. wstępna ocena stanu jakości powietrza (2002), 567. identyfikacja obszarów z przekroczeniami dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń (2003), 568. opracowanie dla obszarów z przekroczeniami odpowiednich poziomów odniesienia jakości powietrza (2003), 569. wdrażanie programów naprawczych ochrony powietrza (sukcesywnie), 570. rozwój sieci państwowego monitoringu jakości powietrza (sukcesywnie). Głównym celem polityki ekologicznej państwa w perspektywie do roku 2010 jest poprawa stanu jakości powietrza oraz osiągnięcie norm emisyjnych wymaganych przez przepisy UE. Wdrożenie jednolitego krajowego systemu bilansowania i weryfikacji ładunków substancji emitowanych do powietrza jest tu zadaniem podstawowym, które rozpoczęło się od fazy zbierania informacji, ich analizy, opracowania raportów, prognoz i programów rzeczowo- finansowych redukcji zanieczyszczeń. Realizacja zadań, które wynikną z oceny jakości stanu powietrza i przyjęcia unijnych norm emisyjnych może potrwać nawet do 2020 r. i pociągnąć za sobą konieczność nawet potrojenia przewidywanych poprzednio w perspektywie do roku 2010 wydatków na inwestycje ekologiczne lub wymianę instalacji spalania na nowe, w tym z zamianą węgla kamiennego i brunatnego na gaz. Polityka ekologiczna państwa jako jeden z głównych celów średniookresowych wyznacza opracowanie i wdrożenie zintegrowanego systemu zarządzania energią i środowiskiem, głównie w powiązaniu z sektorem energetycznym (dominujący wpływ obiektów i urządzeń spalania paliw), ale także transportem, komunikacją, przemysłem chemicznym, paliwowym, mineralnym, budownictwem, hutnictwem oraz sektorem komunalnym.
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa
Cel ekologiczny do 2010 roku
Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, Redukcja emisji gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową
Zapewnienie wysokiej jakości powietrza oznacza spełnienie wymagań ustawowych w zakresie stężeń zanieczyszczeń przekraczających obecnie wartości graniczne oraz utrzymanie stężeń zanieczyszczeń tych substancji, które obecnie są poniżej wartości granicznej.
Działania podejmowane w zakresie ochrony powietrza będą zmierzały do spełnienia celów zapisanych w II Polityce Ekologicznej Państwa, tj. m.in.: w horyzoncie do 2010 roku - ograniczenie emisji pyłów średnio o 75% (w zakresie zróżnicowanym w zależności od branżowych wymagań określonych w przepisach prawa międzynarodowego i dyrektywach UE), dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, lotnych związków organicznych (poza metanem) o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990 r. w horyzoncie do 2010 roku - ograniczenie emisji toksycznych substancji z grupy metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń organicznych osiągnięcie w latach 2008 - 2012 wielkości emisji gazów cieplarnianych nie przekraczającej 94% wielkości emisji z roku 1988 i spełnienie wymagań Protokołu z Kioto.
Uwzględniając aktualny stan środowiska oraz główne działania w zakresie ochrony powietrza określone w celach krótkoterminowych II Polityki Ekologicznej Państwa i dokumentach określających programy przygotowania do członkostwa w UE uznano, że należy skupić się na zarządzaniu ochroną powietrza oraz redukcją emisji zanieczyszczeń do powietrza z takich dziedzin jak: mieszkalnictwo, transport, zakłady energetyki zawodowej i przemysłowej oraz emisji z procesów technologicznych. Należy jednak podkreślić, że do 2010r. działania zmniejszające emisję gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową nie będą działaniami priorytetowymi w skali województwa, podobnie jak w skali kraju (zgodnie z Projektem Programu Wykonawczego do II Polityki Ekologicznej Państwa).
Strategia realizacji celu Zarządzanie ochroną powietrza
W 2002 roku Ministerstwo Środowiska zakłada zakończenie procesu dostosowania przepisów w dziedzinie ochrony środowiska, w tym w zakresie ochrony atmosfery do odpowiednich dyrektyw UE. Zgodnie z poś (Dział II) zarządzanie ochroną powietrza będzie się odbywało w układzie stref (patrz: uwarunkowania prawne).
Zgodnie z art. 91 poś istnieje potrzeba sporządzenia programów osiągnięcia poprawy jakości powietrza w strefach, w których dochodzi do przekraczania dopuszczalnych norm stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. W województwie wielkopolskim wydzielono 35 stref: Poznań, Kalisz, Konin, Leszno oraz 31 powiatów ziemskich. Klasyfikacja stref, jak i sporządzanie programów leży w gestii Wojewody. Jak już powiedziano wcześniej, obecnie przeprowadzono wstępną ocenę jakości powietrza w poszczególnych strefach, jednak ze względu na brak stosownych rozporządzeń Wojewoda nie ogłosił klasyfikacji jakości powietrza w strefach w ustawowym terminie, tj 31 marca 2002). Wg poś programy ochrony powietrza powinny być opracowane do 30 czerwca 2003 roku.
Zgodnie z Prawem Energetycznym gminy zobowiązane są do opracowania i wdrażania planów zaopatrzenia w energię. Dokument ten winien określić rozwiązania w tym przedmiocie na obszarze gminy z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska. Część gmin nie posiada jednak takiego planu, co nie sprzyja m. in. wdrażaniu optymalnych rozwiązań w zakresie rozwoju i modernizacji systemów grzewczych. Również nie wszystkie gminy posiadają opracowane programy ochrony środowiska.
Kierunki działań: P 1. Wprowadzenie zarządzania ochroną powietrza w układzie stref (zgodnie z ustawą poś)
Główne sektory oddziaływania
A. Mieszkalnictwo
W ostatnich latach tzw. niska emisja zanieczyszczeń powietrza zajmuje istotną pozycję w strukturze ogólnej emisji. Szacuje się, że w miastach ok. 50 % emisji zanieczyszczeń pochodzi z sektora komunalnego (mieszkania, obiekty publiczne, drobne przedsiębiorstwa i zakłady usługowe), natomiast w niektórych miejscowościach wiejskich ta emisja stanowi w okresie grzewczym ok. 80% ogólnej emisji. Priorytetowe obszary, gdzie powinny być podjęte działania zmniejszające ten rodzaj emisji to przede wszystkim stare części większości miast, miejscowości uzdrowiskowe i turystyczne. Zmniejszeniu wielkości niskiej emisji będą służyły wspomniane wcześniej programy ochrony powietrza.
Głównym paliwem w sektorze gospodarki komunalnej jest węgiel o różnej jakości i różnym stopniu zapopielenia i zasiarczenia. Funkcjonujące w tym sektorze stare (w przeważającej części) urządzenia grzewcze posiadają sprawność średnioroczną w granicach 50%, a lokalne kotłownie w budynkach użyteczności publicznej, warsztatach rzemieślniczych itp. ok. 65 %. W starych, nieefektywnych urządzeniach spala się nie tylko niskiej jakości węgiel, ale także różnego typu materiały odpadowe, w tym odpady komunalne może być źródłem emisji dioksyn.
Wiele budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych charakteryzuje się dużymi stratami ciepła z uwagi na brak odpowiedniej izolacji ścian i stropów, a także z powodu okien o wysokim współczynniku przenikania ciepła. Stąd istnieje potrzeba zintensyfikowania termorenowacji takich budynków.
Kierunki działań: P 2. Eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych i zastępowanie go innymi bardziej ekologicznymi nośnikami ciepła, w tym odnawialne źródła energii (np. wody geotermalne, energia słoneczna, energia biomasy z lokalnych źródeł) P 3. Edukacja ekologiczna mieszkańców nt. korzystania z proekologicznych nośników energii, unikania spalania odpadów w piecach domowych P 4. Termorenowacja budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej
B. Transport
Ruch drogowy jest istotnym zagrożeniem dla walorów środowiska i zdrowia człowieka. Z jednej strony, tranzytowe położenie Poznania, Konina, Wrześni i Koła stwarza perspektywy rozwoju regionu, ale z drugiej strony, stan dróg, przy wciąż zwiększającym się natężeniu ruchu, jest istotnym źródłem zagrożeń dla środowiska, w tym emisji zanieczyszczeń do powietrza.
Programy rozwoju w zakresie transportu drogowego, mające bezpośredni związek z problematyką eliminacji uciążliwości transportu drogowego dla środowiska koncentrują się na: poprawie warunków ruchu drogowego przy wykorzystaniu podstawowych narzędzi inżynierii ruchu zapewniających zwiększenie płynności i przepustowości sieci drogowej, podwyższeniu standardów technicznych infrastruktury drogowej (zagadnienie nadzwyczaj istotne w centrach miast i w obszarach chronionych, obecnie w województwie wielkopolskim ok. 80% dróg krajowych i dróg wojewódzkich jest w złym i niezadawalającym stanie technicznym ), bezwzględnym postrzeganiu zasad kwalifikacji pojazdów do ruchu drogowego, eliminacji ruchu drogowego o charakterze „tranzytowym” z centrum miast – budowa drogowych układów obwodowych.
Do najważniejszych instrumentów kształtowania i realizacji polityki transportowej w miastach województwa należą: wyznaczanie stref dostępności dla samochodu (strefy niedostępne, strefy ruchu uspokojonego, itp.), ustalenie priorytetów dla komunikacji zbiorowej (ciągi pieszo – tramwajowe, wydzielone pasy autobusowe), parkingi, polityka cenowa w zakresie opłat parkingowych i opłat za korzystanie z komunikacji miejskiej, kształtowanie komunikacyjnych proekologicznych zachowań społecznych (korzystanie ze środków komunikacji zbiorowej, korzystanie z rowerów), pozyskiwanie środków finansowych na inwestycje w dziedzinie infrastruktury transportu miejskiego,
Kierunki działań: P 5. Budowa autostrady (A-2) i dostosowanie dróg nr 5, 8, 10,11, 42 do parametrów dróg ekspresowych P 6. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru zainwestowania miejskiego, zwłaszcza Poznania; budowa/ modernizacja obejść drogowych P 7. Wprowadzanie planów cyrkulacji ruchu ulicznego z uwzględnieniem ograniczenia jego uciążliwości P 8. Bieżąca modernizacja dróg P 9. Egzekwowanie reżimów emisji spalin przez pojazdy i eliminowanie samochodów nie posiadających katalizatorów. P 10. Upowszechnianie komunikacji zbiorowej szczególnie w dużych miastach (przede wszystkim w Poznaniu), w tym włączenie kolei do systemu komunikacji zbiorowej P 11. Kontynuacja modernizacji taboru autobusowej komunikacji miejskiej, wymiana pojazdów na bardziej „ekologiczne" P 12. Promowanie proekologicznych środków transportu (transportu kolejowego) P 13. Wyznaczenie stref dostępności dla samochodów prywatnych i wprowadzanie właściwej polityki parkingowej, zwłaszcza w Poznaniu i innych większych miastach P 14. Intensyfikacja ruchu rowerowego, m.in. poprzez: likwidowanie barier technicznych, tworzenie układu ścieżek rowerowych. P 15 Edukacja ekologiczna mieszkańców nt. proekologicznych zachowań komunikacyjnych
Powyżej wskazano kierunki działań, jednak większość z nich powinna być rozpracowana w ramach programu rozwoju transportu.
C. Energetyka i przemysł
Według danych WUS (patrz rozdz.3) w emisji zanieczyszczeń do powietrza dominującą rolę odgrywają dwa sektory; sektor wytwarzania i zaopatrzenia w energię oraz przetwórstwo przemysłowe. Skupienie się na tych sektorach może przynieść największe efekty ekologiczne. W 2000 roku emisja pyłów z tych dwóch sektorów wynosiła 12,4 tys. Mg (co stanowi ok. 93,9% ogólnej emisji pyłów z zakładów uciążliwych dla środowiska), a emisja gazów - 16,9 mln Mg łącznie z CO2 (co stanowi 99,9% % ogólnej emisji gazów z zakładów uciążliwych dla środowiska). Planowane inwestycje w sektorze energetycznym w tym przede wszystkim przez Zespół Elektrowni Pątnów - Adamów - Konin, a także działania podejmowane przez zakłady przemysłowe, będą skutkowały redukcją emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza z zespołu Elektrowni PAK omówiono w paragrafie zatytułowanym "gorące punkty".
Ograniczenie emisji ze źródeł energetycznych można osiągnąć poprzez racjonalną gospodarkę energią i ciepłem, zmianę nośnika na bardziej ekologiczny, w tym preferowanie możliwie szerokiego zastosowania czystych i odnawialnych źródeł energii (kolektory słoneczne, siłownie wiatrowe, pompy ciepła, spalanie biogazu) modernizację układów technologicznych i stosowanie urządzeń i instalacji oczyszczających. Zagadnienie odnawialnych źródeł energii zostało omówione w ramach paragrafu zatytułowanego racjonalne użytkowanie surowców.
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z procesów technologicznych będzie realizowane m.in. poprzez systematyczne wprowadzanie nowoczesnych, przyjaznych środowisku technologii, modernizację procesów technologicznych, zmniejszenie materiałochłonności produkcji oraz hermetyzację procesów i instalowanie urządzeń oczyszczających.
Działania prewencyjne są i będą nadal działaniami priorytetowymi w zakresie ochrony powietrza, ale będą także podejmowane działania likwidujące efekty „końca rury”.
Wprowadzanie nowych technologii będzie jedną z wiodących zasad rozwoju przemysłu. W celu zmniejszenia negatywnego wpływu przemysłu na środowisko, wszędzie gdzie jest to możliwe, musi być stosowana metoda najlepszych dostępnych środków technicznych. Zakłady przemysłowe będą wspomagane przez władze województwa w procesach restrukturyzacji technicznej, ukierunkowanej na wprowadzanie nowoczesnych technologii.
Należy także wspomnieć o czekającej zakłady konieczności dostosowania się do tzw. zintegrowanych pozwoleń na emisję zanieczyszczeń do powietrza w ramach zintegrowanego pozwolenia obejmującego wszystkie elementy środowiska (zgodnie z Dyrektywą IPPC /ang. Integrated Pollution Prevention and Control). W ramach negocjacji z UE ustalono 3 - letni okres przejściowy (do 31.12.2010r.) dla ograniczonej grupy instalacji istniejących, wymagających poważnych lub całkowitych zmian technologicznych.
Bardzo ważnym zagadnieniem będzie wprowadzanie systemów zarządzania środowiskowego (ISO 14 000). Cechą zarządzania środowiskowego jest włączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnień do kompetencji zarządu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (np. programy „czystszej produkcji”, normy ISO 14 000, itp.). W województwie powinny być prowadzone działania inspirujące firmy do starań o wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego, wskazujące na niewątpliwe korzyści wynikające z jego wprowadzenia.
Kierunki działań P 16. Wprowadzanie zintegrowanej gospodarki energetycznej w miastach poprzez wykorzystanie do celów komunalnych ciepła odpadowego z elektrociepłowni i kotłowni zakładowych P 17. Modernizacja układów technologicznych ciepłowni / elektrociepłowni, w tym wprowadzanie nowoczesnych technik spalania paliw P 18. Instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesie spalania paliw, a także poprawa sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń redukujących zanieczyszczenia P 19. Modernizacja i hermetyzacja procesów technologicznych oraz ich automatyzacja P 20 Wdrażanie nowoczesnych technologii, przyjaznych środowisku (BAT) P 21. Rozpoczęcie wdrażania pozwoleń na emisję zanieczyszczeń do powietrza w ramach zintegrowanego pozwolenia ekologicznego P 22. Stymulowanie zakładów do samokontroli poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (ISO 14 000) oraz dobrowolnych działań nienormatywnych (czystsza produkcja) P 23. Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych
5.3.5. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć
Dokonując wyboru i hierarchii wymienionych wyżej przedsięwzięć wynikających z dokumentów rządowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych, należy przyjąć następujące kryteria: 571. kryterium zgodności przedsięwzięcia z polityką państwa, programem ochrony środowiska województwa oraz strategią zrównoważonego rozwoju powiatu i tworzących go gmin, 572. kryterium wynikające z uwarunkowań szeroko pojętego prawa ochrony środowiska, 573. kryterium wynikające z uwarunkowań stanu jakości powietrza prognozowanego zgodnie z przewidywanymi kierunkami zmian, 574. kryterium kosztów przedsięwzięcia i czasu trwania jego realizacji, 575. kryterium wpływu realizacji przedsięwzięcia na sprawność zarządzania stanem środowiska w obrębie powiatu i dokonywania jego oceny.
5.3.6. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej
Większość zadań określonych powyżej jest zbieżna i w zasadzie pokrywa się. Priorytetem, z uwagi na dominujący wpływ na stan jakości powietrza w obrębie powiatu, a także uciążliwość sygnalizowaną przez mieszkańców, jest tzw. niska emisja. Jednym z głównych przedsięwzięć mających na celu likwidację tego zjawiska jest gazyfikacja gmin. Opracowany program realizacyjny strategii zrównoważonego rozwoju nie wymienia wprost, jako przedsięwzięcia mającego na celu ograniczenie niskiej emisji, gazyfikacji gmin, można je jednak odnaleźć w zadaniach związanych poprawą infrastruktury technicznej. Program gazyfikacji powinien wejść również w skład opracowywanych planów energetycznych gmin, wymaganych przepisami prawa energetycznego. Modernizacja i budowa nowych dróg ma wpływ na wiele aspektów zrównoważonego rozwoju powiatu, w tym także na wielkość emisji substancji generowanej przez transport drogowy na obszary zabudowane i odczuwanej w związku z tym uciążliwości. Sprawne zarządzanie powiatem w ścisłej współpracy, w tym także informacyjnej, z gminami ma kolosalne znaczenie dla monitorowania i oceny stanu jakości środowiska, a zatem rozwój współpracy pomiędzy organami samorządowymi stworzenie zintegrowanego systemu zarządzania trzeba uznać za przedsięwzięcie mające wpływ na poprawę stanu jakości powietrza. Sprawne zarządzanie powiatem to także działania prewencyjne mające na celu ochronę miejsc o szczególnych walorach, cechujących się najlepszym stanem jakości powietrza. Wdrożenie zintegrowanego sytemu zarządzania w obszarze jakości środowiska, w tym oczywiście jakości powietrza stanie się główną siłą napędową do stworzenia spójnej, wieloletniej polityki ochrony środowiska w regionie. Mając na uwadze potrzeby wynikające z przyjętej zasady zrównoważonego rozwoju i planowane przeobrażenia gospodarcze powiatu, w tabeli poniżej sformułowano przedsięwzięcia, które winny być zrealizowane w tym celu w latach 2003-2006 i w perspektywie do roku 2010. W niniejszym programie nie ujęto realizacji przedsięwzięć własnych – organizacyjnych i technicznych, podmiotów korzystających ze środowiska, które mają na celu ograniczanie emisji substancji do powietrza. Działania te są i będą podejmowane wskutek bieżącej kontroli wykonywanych przez służby ochrony środowiska, co stanowi wystarczającą podstawę do zapewnienia skutecznej i terminowej ich realizacji. Trudno jest także przewidzieć ilość tych zadań w sytuacji dokonujących się przeobrażeń gospodarczych a także następujących zmian wartości dopuszczalnych wynikających z implementowanych przepisów unijnych. Ważnym zadaniem jest wzmocnienie, a niejednokrotnie nawet uaktywnienie funkcji kontrolnej powiatu i gmin, posiadających szerokie kompetencje w tym zakresie, wynikające z ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz przepisów związanych. Bardzo pomocnym narzędziem w tym zakresie będzie także uporządkowanie planowania przestrzennego pod kątem wprowadzenia w wszystkich dokumentach planistycznych zasad ochrony środowiska (obowiązek ustawowy). Należy przy tym dodać, że z uwagi na wizję przyszłości powiatu jako krainy o walorach przyrodniczo-krajobrazowych, kreowanie najlepszego stanu jakości powietrza na obszarach o funkcji turystyczno-rekreacyjnej i wypoczynkowej jest zadaniem bardzo ściśle związanym z nadrzędnym celem zrównoważonego rozwoju powiatu. Wprowadzanie na skutek harmonizacji z prawem unijnym nowych przepisów, w tym szeregu ustaw i rozporządzeń tworzących polskie prawo ochrony środowiska wymaga, zarówno ze względu na obszerność, jak i trudną percepcję, nakładów na systematyczne szkolenie istniejących kadr administracyjnych i pozyskanie nowych. Bardzo dużo problemów wiąże się w szczególności z prowadzeniem procedur ocen oddziaływania na środowisko oraz wydawaniem pozwoleń zintegrowanych. Bardzo trudnym do realizacji celem jest nakłonienie mieszkańców poszczególnych gmin do zmiany czynnika grzewczego z węgla na gaz (po zrealizowaniu gazyfikacji), czy olej opałowy. Tak więc ogromne znaczenie dla likwidacji „emisji niskiej” ma czynnik ekonomiczny. Można nawet spodziewać się, że proces zmian instalacji będzie postępował bardzo powoli i długo, o ile nie zostaną stworzone mechanizmy finansowej zachęty, w jednoznaczny sposób promujące nowe systemy ogrzewania. Wynika to z niekorzystnej sytuacji materialnej mieszkańców. Odnosząc się do kosztów poszczególnych przedsięwzięć należy wyjaśnić, że nie zawsze były one możliwe do ustalenia. W kilku przypadkach przyjęto oszacowanie wynikające z obowiązujących obecnie cen rynkowych, choć szczególnie w dłuższej perspektywie czasowej należy spodziewać się ich obniżenia. Tabela poniżej przedstawia przedsięwzięcia, które winny być podjęte w celu zapewnienia jak najlepszego stanu jakości powietrza w powiecie gnieźnieńskim, w myśl przyjętych priorytetów.
Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej
Jednostka Termin realizacji Cel przedsięwzięcia odpowiedzia / L.p lna / Szacunkowe Opis przedsięwzięcia
. Jednostki nakłady /
współpracują Potencjalne źródła
przedsięwzięcia 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rodzaj Rodzaj ce finansowania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 13 0 1 2 Opracowanie i wdrożenie . stworzenie systemu elektronicznych baz systemu danych o stanie jakości zintegrowanego powietrza na terenie powiatu i zarządzania stanem STAROSTA jego ochronie, oraz podmiotach środowiska (stężeń / korzystających ze środowiska, substancji w burmistrzowi dla potrzeb zarządzania stanem powietrzu) na e i wójtowie, 1 powietrza, w tym głównie terenie powiatu, marszałek,
inwentaryzacji źródeł emisji, . ok. 30000 PLN, wojewoda, identyfikacji terenów z . środki własne, WIOŚ przekroczeniami wartości fundusze celowe,
odniesienia, obszarów fundusze pomocowe ograniczonego użytkowania, UE monitoringu a także planowania
przestrzennego Pozainwestycyjne . budowa poczucia Opracowanie i wdrożenie bezpieczeństwa i systemu informowania
STAROSTA świadomości społeczeństwa o stanie jakości / ekologicznej, powietrza na terenie powiatu i 2 burmistrzowi . 10000 PLN, trendach jego zmian z e i wójtowie . środki własne, zastosowaniem najnowszych fundusze celowe, technik informatycznych i fundusze pomocowe multimedialnych
UE Pozainwestycyjne . minimalizacja skutków emisji poprzez optymalne zagospodarowanie przestrzenne, . bezkosztowe w odniesieniu do Wprowadzenie do miejscowych BURMISTR nowych planów planów zagospodarowania ZOWIE, 3 miejscowych, przestrzennego zasad ochrony WÓJTOWIE trudne do powietrza
oszacowania w
ne przypadku już uchwalonych planów i konieczności wprowadzenia w
nich zmian Pozainwestycyj . ocena stanu jakości powietrza i inwentaryzacja obszarow o najniekorzystniejszy WOJEWOD m stanie powietrza, Identyfikacja i sporządzenie A, . koszty w ramach wykazu terenów z STAROSTA funkcjonowania 4 przekroczeniami dopuszczalnych /, WIOŚ, administracji stężeń substancji i obszarów burmistrzowi
publicznej – budżet ograniczonego użytkowania e i wójtowie własny organów,
. działanie sukcesywne wynikające z bieżącej oceny stanu
jakości powietrza Pozainwestycyjne . obniżenie stężeń substancji w powietrzu do wielkości dopuszczalnych i poniżej, Opracowanie i wdrożenie WOJEWOD . koszty w ramach programów naprawczych A / funkcjonowania 5 ochrony powietrza dla terenów z starosta administracji przekroczeniami dopuszczalnych
publicznej – budżet stężeń substancji własny organów . działanie sukcesywne wynikające z bieżącej oceny stanu
jakości powietrza Pozainwestycyjne . poprawa stanu powietrza poprzez sukcesywne zwiększanie skuteczności STAROSTA Wzmocnienie działalności egzekucji przepisów , kontrolnej policji, organów i decyzji BURMISTR samorządowych w zakresie administracyjnych, 6 ZOWIE, emisji substancji do powietrza . dodatkowe WÓJTOWIE
przez podmioty korzystające ze zatrudnienie ok. 1 / środowiska etat/gminę + 1 WIOŚ etat/powiat, . budżet własny organów administracji
publicznej Pozainwestycyjne Wzmocnienie działań na rzecz BURMISTR . poprawa stanu prawidłowości i sprawności ZOWIE, powietrza poprzez prowadzenia procedur oceny WÓJTOWIE sukcesywne oddziaływania na środowisko , zwiększanie przy lokalizowaniu i STAROSTA skuteczności realizowaniu przedsięwzięć , egzekucji przepisów mogących w znaczący sposób WOJEWOD i decyzji wpłynąć na środowisko (stan A/ administracyjnych , powietrza) oraz wydawania biegli, . dodatkowe 7 pozwoleń emisyjnych, w tym w eksperci, zatrudnienie ujęte w szczególności pozwoleń firmy poz.7, zintegrowanych, poprzez oferujące . budżet własny
opracowanie i wdrożenie specjalistycz organów programu systematycznych ne szkolenia, administracji szkoleń pracowników oraz uczelnie publicznej opracowywanie materiałów oferujące informacyjnych dla studia społeczeństwa podyplomow
e Pozainwestycyjne . bieżąca ochrona powietrza i Kreowanie warunków eksponowanie najlepszego stanu jakości walorów powiatu, RADA
powietrza na terenach o . dodatkowe POWIATU, 8 walorach turystyczno- zatrudnienie ujęte w RADA krajobrazowych poprzez poz.7, GMINY tworzenie aktów prawa . budżet własny miejscowego organów administracji
publicznej Pozainwestycyjne . rozwój systemu pomiarowej oceny BURMISTR stanu powietrza, ZOWIE, . działania Rozwój sieci monitoringu WÓJTOWIE sukcesywne, jakości powietrza przez udział ,
. środki własne 9 gmin i powiatu w monitoringu STAROSTA organów regionalnym / samorządowych, WIOŚ, fundusze celowe, WSSE, środki pomocowe, PSSE w wysokości trudnej
do oszacowania
Pozainwestycyjne Ograniczenie emisji substancji . obniżenie udziału do powietrza poprzez „emisji niskiej” w modernizację systemów tym gazów ogrzewania w miastach i cieplarnianych, gminach, z preferowaniem STAROSTA ochrona powietrza i wykorzystania bardziej , ochrona klimatu, ekologicznych źródeł ciepła niż BURMISTR . środki własne węgiel, pełniejszym ZOWIE, przedsiębiorstw, 10 wykorzystaniem mocy WÓJTOWIE fundusze celowe, istniejących systemów / środki pomocowe
ciepłowniczych, budową przedsiębior UE, trudne do kotłowni centralnych w gminach, cy oszacowania wprowadzaniem urządzeń grzewczych nowej generacji – w zgodzie z planami energetycznymi i programem
gazyfikacji powiatu Pozainwestycyjne . zmniejszenie STAROSTA globalnego , zapotrzebowania na BURMISTR energię, ZOWIE I . zmniejszenie Działania promocyjne na rzecz WÓJTOWIE emisji substancji i wykorzystywania w , energii do 11 budownictwie materiałów
PRODUCE powietrza, energooszczędnych NCI I . ochrona klimatu,
DYSTRYB . środki budżetowe UTORZY (ok. 2000 PLN/rok), MATERIAŁ środki własne ÓW przedsiębiorców w
ramach marketingu Pozainwestycyjne . zmniejszenie globalnego zapotrzebowania na energię, . zmniejszenie emisji substancji i energii do powietrza, . ochrona klimatu, . ograniczenie zjawiska wzrostu Opracowanie i wdrożenie ZARZĄDC temperatury w programów ograniczenia emisji Y terenach substancji i energii do powietrza NIERUCHO zurbanizowanych 12 przez termoizolację budynków MOŚCI / (wysp ciepła), użyteczności publicznej i starosta, . rudne do mieszkalnych oraz modernizację burmistrzowi oszacowania w systemów ogrzewania (biomasa) e i wójtowie chwili obecnej koszty dla zarządców nieruchomości, w tym także organów administracji publicznej, . środki własne przedsiębiorców, środki budżetowe, fundusze celowe,
fundusze pomocowe Inwestycyjne . eliminacja emisji substancji do powietrza ze źródeł komunikacji drogowej i kolejowej w rejonach zabudowy mieszkaniowej, . trudne do Ograniczenie emisji substancji ZARZĄDZ oszacowania w do powietrza przez inwestycje AJĄCY chwili obecnej dotyczące budowy i INFRASTR koszty dla modernizacji infrastruktury UKTURĄ / zarządców dróg i 13 drogowej i kolejowej ( budowa starosta, kolei, a w obwodnic miast w ciągach wojewoda, przypadku dróg najważniejszych dróg, poprawa burmistrzowi powiatowych i nawierzchni dróg, modernizacja e i wójtowie gminnych również linii kolejowych) pośrednie koszty dla odpowiednich organów administracji publicznej, . środki budżetowe, środki własne przedsiębiorców,
fundusze pomocowe Inwestycyjne . eliminacja emisji substancji do powietrza ze źródeł komunikacji drogowej w Ograniczenie emisji substancji rejonach zabudowy do powietrza poprzez mieszkaniowej, modernizację systemów STAROSTA . trudne do transportu, w tym w , oszacowania w szczególności poprzez tworzenie BURMISTR chwili obecnej warunków do rozwoju ZOWIE, koszty dla komunikacji zbiorowej, WÓJTOWIE przedsiębiorców 14 szerszego wykorzystania / oraz dla transportu kolejowego i specjalistycz odpowiednich wodnego oraz budowy ścieżek ne organów rowerowych przy ciągach przedsiębiors administracji komunikacyjnych, optymalizację twa publicznej, prędkości ruchu na obszarach . budżet własny zabudowanych organów
administracji publicznej, środki własne przedsiębiorców,
fundusze pomocowe Inwestycyjne pozainwestycyjne pozainwestycyjne Inwestycyjne
Budowa gazociągów 15 przesyłowych i sieci gazowych PGNiG .
w gminach
trudne do Realizacja zadań oszacowania w Zarząd Dróg modernizacyjnych na drogach chwili obecnej Powiatowyc 16 powiatowych w oparciu o koszty dla h. uprzednio opracowany program i przedsiębiorców
harmonogram prac. oraz Zarządu Dróg
Powiatowych,
. trudne do oszacowania w chwili obecnej Opracowanie programu założeń koszty dla gmin, dotyczących zaopatrzenia miast Gminy. 17 . budżet własny w energię (cieplną, elektryczna, organów gaz) administracji publicznej,
fundusze pomocowe
. trudne do oszacowania w chwili obecnej koszty dla gmin, Wspieranie inicjatyw w zakresie Gminy. 18 . budżet własny energii odnawialnej organów administracji publicznej,
fundusze pomocowe
. trudne do oszacowania w Propagowanie kolektorów chwili obecnej słonecznych, jako źródeł ciepła koszty dla gmin, do przygotowania ciepłej wody Gminy. . budżet własny 19 użytkowej pracujących w organów układach biwalentnych ze administracji źródłami konwencjonalnymi publicznej, fundusze
pomocowe.
. trudne do oszacowania w chwili obecnej Propagowanie na terenach koszty rolników wiejskich źródeł energii cieplnej Starostwa indywidualnych wykorzystujących biomasę, powiatowe, 20 oraz przedsiębiorstw słomę i biogaz otrzymywany z gminy. produkcji rolniczej, fermentacji metanowej . budżet własny odchodów zwierzęcych inwestorów, fundusze
pomocowe.
. działania marketingowe wśród potencjalnych odbiorców propagujące ideę Starostwa zastosowania gazu powiatowe, ziemnego jako Wspieranie przedsięwzięć gminy. źródła energii, 21 mających na celu rozwój sieci okręgowe gazowej na terenach gmin zakłady 576. budżet gazownictwa własny organów administracji publicznej, fundusze pomocowe, okręgowe zakłady
gazownictwa.
5.3.7. Wytyczne do sporządzania programów gminnych
Wymienione w tabeli przedsięwzięcia winny stanowić podstawę wyjściową do sporządzenia odpowiednich programów na szczeblu gminnym. W szczególności zaleca się, aby działania gmin na rzecz wprowadzenia systemów zarządzania stanem jakości powietrza były zintegrowane z programem działania powiatu. Z uwagę na kompetencje organów gmin, w programach ochrony środowiska winny być w szczególności wyeksponowane przedsięwzięcia związane z: 577. planowaniem przestrzennym – w tym z tworzeniem jasnej wizji obszarów wymagających zapewnienia właściwego stanu jakości powietrza i zapewnieniem właściwego ich rozdziału od obszarów niewymagających go, np. obszary zabudowy mieszkaniowej oddzielone od przemysłu, obiektów emitujących zapachy, respektowanie naturalnych kierunków przewietrzania w planowaniu zabudowy aglomeracji itp., co w ten sposób wymusi kształtowanie najlepszego stanu jakości powietrza poprzez właściwe zagospodarowanie przestrzenne, 578. uchwalaniem ograniczeń w zakresie korzystania ze środowiska jako analogu do czynności reglamentacyjnych organu powiatowego, 579. dbałością o prawidłowość przebiegu procedur w prawie ocen oddziaływania na środowisko na etapie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, 580. wzmocnieniem funkcji kontrolnej i intensyfikacją działań prewencyjnych, 581. wymianą informacji o stanie jakości powietrza i jego ochronie oraz promocją zachowań ekologicznych, 582. działaniami organizacyjno-inwestycyjnymi na rzecz zmiany systemu transportu zbiorowego, 583. działaniami organizacyjno-inwestycyjnymi na rzecz promowania odnawialnych źródeł energii oraz gazyfikacji, 584. podjęcie wysiłków na rzecz modernizacji systemów grzewczych w obiektach komunalnych i prywatnych 585. edukacja mieszkańców w zakresie szkodliwości spalania odpadów i opakowań Każda gmina powinna ponadto wyodrębnić zadania nawiązujące do jej specyfiki i potrzeb, i potraktować je jako lokalne priorytety.
5.4.Stres miejski – oddziaływanie hałasu
Emisja hałasu jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech ekosystemów terenów zurbanizowanych. Zagrożenie hałasem rodzi zjawisko zwane stresem miejskim, odzwierciedlane bardzo często w badaniach ankietowych ludności. Ze względu na rodzaj źródeł hałasu wyodrębniamy hałas komunikacyjny, przemysłowy i komunalny. Największy zasięg ma hałas komunikacyjny, odbierany przez mieszkańców jako najbardziej dokuczliwy. Jego ograniczenie przedstawia też największe problemy techniczne. W ostatnich latach globalnie nie obserwuje się znaczącego wzrostu emisji hałasu komunikacyjnego. Wiąże się to z coraz lepszym technicznie taborem transportowym, lepszymi drogami zapewniającymi płynność ruchu, posiadającymi nowe nawierzchnie o właściwościach pochłaniających dźwięk i wyposażanymi przy każdej modernizacji w środki ograniczające emisję. Ekrany wzdłuż nowych arterii komunikacyjnych są coraz częstszym elementem krajobrazu nie tylko w pobliżu nowych dróg tranzytowych i autostrad, ale także w obrębie miast i wsi. Niestety, w warunkach lokalnych, najczęściej na terenach zwartej zabudowy śródmiejskiej z wąskimi ulicami obciążonymi ruchem na granicy przepustowości, stwierdza się bardzo duże odstępstwa od wartości dopuszczalnych poziomu hałasu w środowisku. Hałas uliczny oceniany jest jako szczególnie uciążliwy. Z hałasów komunikacyjnych jako najmniej dokuczliwy postrzegany jest hałas kolejowy. Presja hałasu przemysłowego staje się w ostatnich latach mniejsza. Oddawane do użytkowania zakłady są prawidłowo projektowane pod kątem minimalizacji emisji hałasu do środowiska, co zapewniają (wymuszają) obowiązujące przepisy. Zakłady istniejące podejmują w większości niezbędne działania organizacyjne i techniczne ograniczające emisję hałasu do wartości zapewniających właściwy standard jakościowy środowiska. Spośród źródeł hałasu komunalnego najistotniejsze znaczenie ma hałas towarzyszący obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Dyskoteki, nocne kluby, obiekty koncertowe na wolnym powietrzu, nawet ogródki wiedeńskie przy restauracjach i kawiarniach są źródłem wielu skarg mieszkańców odczuwających w związku z ich działalnością dyskomfort akustyczny. Negatywnie odbierany jest również tzw. hałas osiedlowy.
5.4.1. Analiza stanu istniejącego
Aby dokonać analizy jakości stanu akustycznego środowiska, należy zwrócić uwagę na charakter powiatu gnieźnieńskiego, jego uwarunkowania wynikające z położenia, wielkości zajmowanego obszaru, zaludnienia, stopnia urbanizacji, uprzemysłowienia oraz rozwoju szlaków komunikacyjnych. Struktura użytkowania powierzchni terenu powiatu gnieźnieńskiego jest następująca: 586. użytki rolne (grunty orne, sady, łąki i pastwiska): 73,8% powierzchni powiatu, 587. lasy: 14,5 % powierzchni powiatu, 588. pozostałe grunty i nieużytki: 11,7 % powierzchni powiatu. Struktura taka wyznacza rozwój powiatu w kierunku rolno-przetwórczym i agroturystycznym, z uwzględnieniem Gniezna a także : - Wielkopolskiego Parku Etnograficznego - Ostrowa Lednickiego - Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy - Lednickiego Parku Krajobrazowego - Powidzkiego Parku Krajobrazowego. - Aktualnie w powiecie funkcjonuje ponad 11800 podmiotów prowadzących działalność gospodarczą ( z czego 400 o charakterze państwowym). Ponad 50 % ludności powiatu to mieszkańcy Gniezna. Średnia gęstość zaludnienia wynosi ok. 112 osób/ km2, natomiast w obrębie samego powiatu występuje ogromne zróżnicowanie pomiędzy miastami a pozostałymi jednostkami Powiat Gnieźnieński dysponuje dobrze rozwiniętą siecią komunikacji lokalnej, regionalnej i ponadregionalnej. Przez teren powiatu przebiegają następujące drogi krajowe: (Nr 5 Wrocław – Poznań – Bydgoszcz – Gdańsk, Nr 256 Gniezno – Trzemeszno, Nr 259 Gniezno – Września) oraz drogi wojewódzkie: (Nr 192 Gniezno – Kłecko – Chodzież , Nr 197 Gniezno – Kiszkowo, Nr 260 Gniezno – Witkowo). Najważniejszym węzłem komunikacji drogowej i kolejowej powiatu jest Gniezno. Przez Gniezno przebiegają linie kolejowe: (Poznań-Bydgoszcz, Września-Gniezno-Nakło, Gniezno- Witkowo, Gniezno-Winiary-Sława Wlkp.) W oparciu o przedstawione powyżej dane charakteryzujące powiat gnieźnieński pod względem powierzchni, liczby ludności i dominujących funkcji można dokonać diagnozy stanu istniejącego pod kątem zagrożenia hałasem.
5.4.1.1. Obszary narażone na hałas transportowy
System komunikacyjny stwarza zagrożenia dla stanu akustycznego środowiska głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich. W powiecie gnieźnieńskim największe potencjalne zagrożenie hałasem występuje zatem wzdłuż dróg krajowych oraz dróg wojewódzkich, obsługujących ruch ponadregionalny i regionalny. Znaczna część tych dróg przebiega przez tereny zabudowane, z których większość, to tereny o funkcji mieszkaniowej, wymagającej zapewnienia komfortu akustycznego. Sąsiedztwo wymienionych arterii komunikacji drogowej z obszarami wymagającymi zapewnienia właściwych standardów jakości stanu akustycznego środowiska powoduje, że obszary te należy sklasyfikować jako miejsca potencjalnego zagrożenia hałasem komunikacyjnym drogowym. Najpoważniejszy problem stwarza aktualny pierścieniowo-koncentryczny układ komunikacyjny przebiegający przez centrum Gniezna. Powiązania zewnętrzne z Gnieznem zapewniają 1. drógi krajowe : - Nr 5 Wrocław – Poznań – Bydgoszcz – Gdańsk - Nr 256 Gniezno – Trzemeszno - Nr 259 Gniezno – Września 2. drogi wojewódzkie : - Nr 192 Gniezno – Kłecko – Chodzież - Nr 197 Gniezno – Kiszkowo - Nr 260 Gniezno - Witkowo 3.drogi powiatowe: - 32401 Gniezno-Zdziechowa-Mieleszyn - 32406 Gniezno-Mnichowo-Czerniejewo - 32420 Gniezno-Piekary - 32430 Gniezno-Wełnica-Strzyżewo Kościelne - 32431 Gniezno-Osiniec-Wola Skorzęcka Powiązania wewnętrzne są realizowane przez: 1.sieć ulic bedących ciągami dróg krajowych (Poznańska, 40 – lecia, Kostrzewskiego, Wrzesińska, Żwirki i Wigóry, Roosevelta) 2.sieć ulic bedących ciągami dróg wojewódzkich (Kiszkowska, Kłeckowska, Witkowska, Warszawska, Kościuszki, Lecha, Sobieskiego). Aktualny układ komunikacyjny stanowi zagrożenie dla klimatu akustycznego miasta dotyczy to w szczegówlności ruchu tranzytowego związanego z wlotami tras z kierunku Poznania, Bydgoszczy, Wrześni, a także obciążąjącymi dodatkowo ulice Żwirki i Wigóry, Roosevelta oraz ciąg ulic Dworcowa, Kościuszki, Lecha. Przez Gniezno przebiegają linie kolejowe: - Poznań-Bydgoszcz (dwutorowa, zelektryfikowana, kierunek wschód-zachód) - Września-Gniezno-Nakło(na odcinku Września-Gniezno dwutorowa, zelektryfikowana, na odcinku Gniezno-Nakło jest jednotorowa i niezelektryfikowana, kierunek północ-południe) - Gniezno-Witkowo (jednotorowa, niezelektryfikowana) - Gniezno-Winiary-Sława Wlkp(jednotorowa, niezelektryfikowana) a. WIOŚ przeprowadził badnia wpływu hałasu drogowego na klimat akustyczny Gniezna. Celem wykonanych pomiarów było określenie warunków panujących w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych i uzyskanie informacji o uciążliwości akustycznej analizowanych źródeł. Pomiary przeprowadzono w 76 punktach położonych w odległości 1 m od krawężnika jezdni na wysokości 1,2-1,5m. od jego poziomu. Badania wykazały, że w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych Gniezna klimat akustyczny jest zdecydowanie niekorzystny. Spośród 76 wysnaczonych punktów tylko w 9 (12,2% długości przebadanych ulic) poziom równoważnyc hałasów drogowych nie przekracza 60 dB – maksymalnej dopuszczalnej wartości poziomu równoważnego hałasu w porze dziennej Pomiary udowodniły, że głównym czynnikiem uciążliwości dróg jest ruch ciężarowy i jednocześnie wskazały na konieczność wyeliminowania go z obszarów gęstej zabudowy i innych terenów chronionych. Badania potwierdzają zasadność skupienia się na szeroko rozumianym monitoringu komunikacyjnym.
5.4.1.2. Identyfikacja miejscowych źródeł hałasu
W obrazie aktywności gospodarczej powiatu dominują duże znane w całym kraju zakłady przemysłowe, ale tworzą ją mikroprzedsiębiorstwa i przedsiębiorstwa małe, o profilu produkcyjno-usługowo-handlowym. Przytoczone dane rzutują zarówno na ilość jak i rodzaj źródeł hałasu przemysłowego i komunalnego. Identyfikacja tych źródeł wymagałaby pełnej znajomości każdego podmiotu korzystającego ze środowiska, co przekracza zakres niniejszego opracowania. Jednak ze stopnia urbanizacji powiatu, z charakteru zabudowy i głównych funkcji można rozpoznać, że rozpatrywane obecnie rodzaju hałasu mogą mieć jedynie znaczenie lokalne i nie stwarzają zagrożenia dla większej liczby ludności. Dużą skuteczność w likwidowaniu uciążliwości akustycznej podmiotów prowadzących działalność gospodarczą wykazuje działalność kontrolna i interwencyjna WIOŚ. Skargi rozwiązywane są coraz częściej na szczeblu gmin, a pomiary hałasu przeprowadza się tylko w uzasadnionych przypadkach. Większość zakładów szybko dostosowuje się do obowiązujących norm (szczególnie po otrzymaniu decyzji o nałożeniu kary pieniężnej), a rekontrole po pewnym czasie wskazują, że problem został rozwiązany ostatecznie. Wśród działań podejmowanych w celu ograniczenia emisji hałasu do środowiska, w ostatnich latach mają największy udział remonty i modernizacje oraz wykonywanie dodatkowych zabezpieczeń. Coraz częściej sprawy rozprzestrzeniania się hałasu rozpatrywane są na szczeblu planowania i lokalizacji, duże zaniedbania stwierdza się natomiast w przypadkach zmiany sposobu użytkowania obiektów.
5.4.1.3. Obszary wymagające programów naprawczych
W oparciu o zebrane informacje i przeprowadzoną na ich podstawie analizę, stwierdza się, że na terenie powiatu gnieźnieńskiego występują obszary wymagające w myśl obowiązujących przepisów opracowania programów naprawczych. Wynika to z badań przeprowadzonych przez WIOŚ w pobliżu dróg krajowych nr 15 i 5 w obrębie Gniezna. W oparciu o zebrane informacje nie można jednak jednoznacznie stwierdzić, czy któreś z obszarów należy zaliczyć do zagrożonych hałasem. Do chwili obecnej w powiecie nie utworzono obszaru ograniczonego użytkowania ze względu na ponadnormatywną emisję hałasu.
5.4.2. Przewidywane kierunki zmian
Prognozując zmiany stanu akustycznego środowiska w powiecie gnieźnieńskim należy odnieść się do występujących w powiecie zmian gospodarczych i strategii rozwoju. Mając powyższe na uwadze należy przewidywać, że w przyszłości będzie następować zmniejszanie się ilości źródeł hałasu przemysłowego i ograniczanie jego zasięgu, zgodnie z obserwowaną w ostatnich latach tendencją ogólnokrajową wynikającą z upadku nienowoczesnych obiektów przemysłowych i korelującą się ze wzmocnieniem działania organów administracji publicznej coraz skuteczniej wdrażających i egzekwujących prawo ochrony środowiska. W powiecie gnieźnieńskim należy się przede wszystkim spodziewać intensyfikacji oddziaływania akustycznego dróg krajowych. Prognozując zmiany hałasu komunalnego należy zauważyć, że w powiecie jest 5 ośrodków miejskich, z których jedynie Gniezno ma charakter centrotwórczy. Przy stosunkowo niekorzystnej migracji i spadku liczby urodzeń nie należy się spodziewać gwałtownego rozwoju aglomeracji, co oznacza, że hałas komunalny, a w tym głownie osiedlowy, nie będzie cechował się tendencją rozwoju. Stąd więc nie należy przewidywać zwiększenia zasięgu oddziaływania tego rodzaju hałasu. W związku z planowanym rozwojem turystyki może pojawić się większa liczba obiektów będących źródłami hałasu komunalnego, towarzyszącego miejscom rekreacji i rozrywki i wypoczynku.
5.4.3. Przyjęte cele i priorytety
Zgodnie z polityką ekologiczną państwa można wyodrębnić następujące strategiczne cele w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, do osiągnięcia w perspektywie minimum dwóch dekad: 1.zmniejszenie narażenia mieszkańców na nadmierny, ponadnormatywny poziom hałasu, przede wszystkim hałasu emitowanego przez środki transportu mającego największy zasięg przestrzenny, 2.niedopuszczenie do pogarszania się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna. W myśl ustaleń opracowanej strategii, wizją przyszłości powiatu gnieżnieńskiego jest jego funkcjonowanie według reguł gwarantujących zrównoważony rozwój. W strategii zrównoważonego rozwoju powiatu położono nacisk na poprawę jakości środowiska w otoczeniu arterii komunikacji drogowej. Cel ten uznaje się za priorytetowy. Mając jednak na uwadze określoną wizję powiatu, która zakłada eksponowanie walorów turystyczno-krajobrazowych i jednoczesny rozwój rolnictwa oraz aktywności gospodarczej, szczególnego znaczenia nabierają działania prewencyjne. Przyjęty cel poprawy jakości stanu akustycznego środowiska należy, więc uzupełnić o drugi cel, niepogarszania stanu środowiska w miejscach gdzie jest on właściwy. Oba cele strategiczne sformułowane w zakresie ochrony środowiska przed hałasem w polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, należy uznać za priorytety zrównoważonego rozwoju powiatu gnieźnieńskiego i cele nadrzędne programu ochrony środowiska na lata 2003-2006. Trzeba zauważyć, że oba te cele są zgodne z nadrzędnym celem ochrony przed hałasem, która w myśl art. 112 ustawy – Prawo ochrony środowiska, ma polegać na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska.
5.4.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych
Polityka ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 wyznacza dla okresu 2003-2006 następujące zadania, które należy uznać za przedsięwzięcia własne i koordynowane powiatu gnieźnieńskiego w zakresie ochrony przed hałasem: - realizacja zabezpieczeń akustycznych środowiska wynikających z działań doraźnych (dotyczy budowy ekranów akustycznych, instalacji okien o zwiększonej izolacyjności) – sukcesywnie, - wdrożenie i realizacja programu budowy ekranów akustycznych – sukcesywnie, - dostosowanie i rozwój monitoringowych systemów oceny klimatu akustycznego w środowisku w nawiązaniu do uregulowań Unii Europejskiej i przepisów ustawy – Prawo ochrony środowiska – rok 2006, - wdrożenie podstaw metodycznych dotyczących programów ochrony środowiska przed hałasem i zagadnień akustycznych w planach zagospodarowania przestrzennego (w tym obszarów ograniczonego użytkowania) – 2004 r., - opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych wzdłuż dróg i linii kolejowych zaliczonych do obiektów, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie na znacznych obszarach – 2005 r. W perspektywie do roku 2010 przewidziane są ponadto do realizacji następujące przedsięwzięcia: - opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o stanie klimatu akustycznego i trendach jego zmian w oparciu o najnowsze techniki informatyczne i multimedialne, - wdrożenie i realizacja programu budowy ekranów akustycznych – sukcesywnie, - ograniczenie hałasu na obszarach miejskich wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu równoważnego nieprzekraczającego w porze nocnej 55 dB, - eliminowanie z użytkowania środków transportu, maszyn i urządzeń, których hałaśliwość nie odpowiada standardom UE, - uruchomienie procesów sporządzania map akustycznych dla miast poniżej 100 tys. mieszkańców oraz na ich podstawie sporządzania w ramach powiatowych programów ochrony środowiska programów ograniczania hałasu na obszarach, gdzie poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne. Do zadań tych należy dodać realizowane sukcesywnie: - modernizację lub przebudowę tras, - budowę obwodnic, - modernizację systemów transportu zbiorowego w miastach. Zadania te wynikają z polityki transportowej państwa, której głównym zadaniem jest poprawa systemu transportowego w Polsce i są komplementarne z zadaniami z zakresu ochrony środowiska przed hałasem.
5.4.5. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających ze „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego” oraz Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego
Cel ekologiczny do 2010 roku
Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku
Powyższy cel jest zgodny z polityką ekologiczną państwa. Strategia realizacji celu W "Strategii..." szczególną uwagę zwrócono na minimalizowanie uciążliwości hałasu komunikacyjnego. Jak przedstawiono w rozdziale 3 niekorzystny klimat akustyczny występuje zwłaszcza w centrach miast i wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych. Obserwuje się także powiększanie terenów o niekorzystnym klimacie akustycznym.
Poziom natężenia hałasu powinien być jednym z ważnych parametrów branych pod uwagę w określaniu lokalizacji nowych dróg oraz materiałów, jakie mają być wykorzystane przy budowie lub modernizacji istniejących dróg. Podobnie, należy brać pod uwagę parametr hałasu przy lokalizacji budownictwa mieszkaniowego w sąsiedztwie istniejących tras komunikacyjnych. Przy opiniowaniu OOŚ preferowane będą lokalizacje niskokonfliktowe dla środowiska.
Kierunki działań w zakresie ochrony przed hałasem zostały sformułowane dla następujących zagadnień: Zarządzanie ochroną przed hałasem Ochrona przed hałasem komunikacyjnym Ochrona przed hałasem przemysłowym
Zarządzanie ochroną przed hałasem
W oparciu o już wykonane mapy akustyczne dla wielu miast województwa wielkopolskiego, tam gdzie poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny należy przygotować programy działań dotyczące ograniczenia hałasu do środowiska, szczególnie w zakresie emisji komunikacyjnej. Od początku lat 90-tych monitoring klimatu akustycznego województwa wielkopolskiego jest sukcesywnie rozszerzany o nowe tereny. Właściwe rozpoznanie klimatu akustycznego przyczyni się do wskazania terenów szczególnie narażonych na emisję hałasu a następnie zostaną opracowane propozycje zmniejszenia uciążliwości hałasu. Dlatego też należy integrować problem zagrożenia emisją hałasu z aspektami planowania przestrzennego w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do planów zagospodarowania przestrzennego.
Program ograniczenia hałasu powinien uwzględniać takie zagadnienia jak: wspomaganie gmin i powiatów w modernizacji i budowie dróg (budowa obwodnic, modernizacja nawierzchni, optymalizacja przebiegu tras komunikacyjnych oraz optymalizacja płynności ruchu i in.) wspomaganie gmin w innych inwestycjach ograniczających ujemny wpływ hałasu (budowa ekranów akustycznych i wprowadzanie zieleni ochronnej) stworzenie stałej sieci monitorowania poziomu hałasu w Poznaniu.
Kierunki działań: H 1. Opracowywanie planów akustycznych powiatów i miast wraz z programami działań dla pozostałych terenów województwa wielkopolskiego.
Ochrona przed hałasem komunikacyjnym
Na terenie województwa wielkopolskiego krzyżują się ważne szlaki komunikacyjne, które w istotny sposób pogarszają klimat akustyczny. Przez województwo wielkopolskie przebiegają następujące ciągi komunikacyjne o znaczeniu międzynarodowym (tzw. korytarze komunikacyjne wg europejskiej numeracji): korytarz nr II (kierunek zachód-wschód): Berlin - Poznań - Warszawa - Mińsk – Moskwa, w ciągu drogi krajowej nr 2, autostrady A2 korytarz nr VIa (kierunek północ-wschód): Grudziądz - Świecie - Gniezno – Poznań, który jest odgałęzieniem korytarza VI: Gdańsk - Katowice – Żilina, w ciągu drogi krajowej nr 5. Droga krajowa nr 2 Świecko-Poznań-Warszawa ma największe w województwie obciążenie ruchem samochodowym. Uciążliwością hałasową charakteryzują się także tereny położone wzdłuż dróg o mniejszym znaczeniu (np. Buk, Kępno, Krotoszyn, Ostrów Wlkp., Ostrzeszów, Pleszew, Wieleń, Wronki).
Kierunki działań: H 2. Eliminowanie ruchu tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie np. przez budowę obwodnic (np. dla Zbąszynia, Margonina, Chodzieży, Gostynia, Jarocina, Kleczewa, Krotoszyna, Kwilcza, Nowego Tomyśla, Nowych Skalmierzyc i Przygodzic) H 3. Ochrona mieszkańców przed hałasem komunikacyjnym np. poprzez budowę ekranów akustycznych i pasów zwartej zieleni ochronnej w miejscach newralgicznych.
Kierunek działań H 2. Został uwzględniony w ramach zagadnienia powietrze atmosferyczne.
Ochrona przed hałasem przemysłowym
Poziom emisji hałasu ze źródeł przemysłowych jest porównywalny z emisją ze środków transportu, jednak liczba mieszkańców narażona na jego oddziaływanie jest mniejsza. W wyniku działań pokontrolnych całkowitej likwidacji przekroczeń w roku 2000 dokonało 16 jednostek. Poprawę klimatu akustycznego w środowisku zakłady te uzyskały przez wymianę hałaśliwych urządzeń na emitujące hałas o mniejszym poziomie, zastosowanie obudów dźwiękochłonnych źródeł hałasu, ekranów akustycznych, tłumików akustycznych, zwiększenie izolacyjności akustycznej przegród zewnętrznych w budynkach, przebudowę instalacji wentylacyjnych, likwidację części źródeł hałasu, zaprzestanie lub przeniesienie działalności produkcyjnej zakładu do innego obiektu, skrócenie czasu pracy najbardziej hałaśliwych urządzeń lub zmianę ich lokalizacji. Inwestycje zmierzające do ograniczenia emisji hałasu prowadzone są w 14 spośród kontrolowanych zakładów.
Kontrola instalacji emitujących nadmierny hałas do środowiska przez służby WIOŚ w znacznej mierze wymusza na zakładach przemysłowych inwestycje w urządzenia ograniczające jego emisję (tłumiki, obudowy dźwiękoszczelne, przenoszenie instalacji do innego obiektu, skrócenie czasu pracy urządzeń). Także często zły klimat akustyczny wokół mniejszych zakładów produkcyjnych i usługowych jest spowodowany nieprawidłową lokalizacji w stosunku do sąsiadujących obiektów.
Kierunki działań: H 6. Kontrola zakładów przemysłowych zlokalizowanych w pobliżu jednostek osadniczych, których działalność ujemnie wpływa na klimat akustyczny H 7. Stymulowanie zakładów przemysłowych do ograniczenia ich uciążliwości hałasowej
5.4.6. Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców
Opierając się na dostępnych materiałach w postaci strategii, programów i informacji pozyskanych z organów administracji samorządowej za przedsięwzięcia własne powiatu wynikające z stanowiska organów samorządu lokalnego i społeczeństwa należy uznać: - wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza granice miast, - tworzenie naturalnych i sztucznych ekranów akustycznych, - renowacja nawierzchni dróg, - tworzenie warunków do rozwoju transportu zbiorowego i rowerowego, - modernizacja głównego układu dróg ze szczególnym uwzględnieniem budowy obwodnic.
5.4.7. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć
Dokonując wyboru i hierarchii wymienionych wyżej przedsięwzięć wynikających z dokumentów rządowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych, należy przyjąć następujące kryteria: - kryterium zgodności przedsięwzięcia z polityką państwa, programem ochrony środowiska województwa oraz strategią zrównoważonego rozwoju powiatu i tworzących go gmin, - kryterium wynikające z uwarunkowań szeroko pojętego prawa ochrony środowiska, - kryterium wynikające z uwarunkowań stanu akustycznego środowiska prognozowanego zgodnie z przewidywanymi kierunkami zmian, - kryterium wielkości i zasięgu zagrożenia hałasem, - kryterium potrzeby ochrony terenu przed hałasem, - kryterium kosztów przedsięwzięcia i czasu trwania jego realizacji, - kryterium wpływu realizacji przedsięwzięcia na sprawność zarządzania stanem akustycznym środowiska w obrębie powiatu i dokonywania jego oceny.
5.4.8. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej
Większość zadań określonych powyżej jest zbieżna i w zasadzie pokrywa się. Priorytetem, z uwagi na stan zagrożenia i zasięg, a także uciążliwość sygnalizowaną przez mieszkańców jest hałas drogowy. Opracowane lokalnie dokumenty nie wymieniają wprost zadań związanych z ochroną przed hałasem kolejowym, czy przemysłowym lub komunalnym, choć można znaleźć odniesienia do nich w różnego rodzaju dokumentach. Podobnie się ma z działaniami prewencyjnymi. Mając na uwadze potrzeby wynikające z przyjętej zasady zrównoważonego rozwoju i planowane przeobrażenia gospodarcze powiatu, w tabeli poniżej sformułowano przedsięwzięcia, które winny być zrealizowane w tym celu w latach 2003-2006 i w perspektywie do roku 2010. Sporządzając listę przedsięwzięć, które winny wejść w skład programu, główny nacisk położono na wprowadzenie systemu zarządzania stanem akustycznym środowiska zintegrowanego pomiędzy gminami i powiatem. Sprawny system zarządzania z właściwie działającymi podsystemami zbierania danych o stanie klimatu akustycznego, inwentaryzacji miejsc zagrożonych hałasem oraz bieżącej oceny danych pozwoli na podjęcie optymalnych działań naprawczych. Działania te winny być ujęte w programy preferujące miejsca o najbardziej negatywnym oddziaływaniu i uwzględniające jednocześnie możliwości czasowe i finansowe ich realizacji. W niniejszym programie nie ujęto realizacji zabezpieczeń akustycznych wynikającej z działań doraźnych. Działania te są i będą podejmowane wskutek bieżącej kontroli podmiotów korzystających ze środowiska, co stanowi wystarczającą podstawę do zapewnienia skutecznej i terminowej ich realizacji. Ważne jest natomiast wzmocnienie funkcji kontrolnej powiatu i gmin, posiadających szerokie kompetencje w tym zakresie wynikające z ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz przepisów związanych. Bardzo pomocnym narzędziem w tym zakresie będzie uporządkowanie planowania przestrzennego pod kątem wprowadzenia w miejscowych planach zasad ochrony środowiska przed hałasem. Należy przy tym dodać, że z uwagi na wizję przyszłości powiatu jako obszaru, w którym będą eksponowane walory przyrodniczo- krajobrazowe, kreowanie komfortu akustycznego na obszarach o funkcji turystyczno- rekreacyjnej, uzdrowiskowej i wypoczynkowej jest zadaniem bardzo ściśle związanym z nadrzędnym celem zrównoważonego rozwoju powiatu. Odnosząc się do kosztów poszczególnych przedsięwzięć należy wyjaśnić, że nie zawsze były one możliwe do ustalenia. W kilku przypadkach przyjęto oszacowanie wynikające z obowiązujących obecnie cen rynkowych, choć szczególnie w dłuższej perspektywie czasowej należy spodziewać się ich obniżenia. Z uwagi na fakt, że w chwili obecnej nie można jeszcze mówić o szczegółowych rozwiązaniach komunikacyjnych transportowych idących za nimi inwestycjach transportowych, a także fakt, że nie są jeszcze w pełni rozpoznane miejsca szczególnie narażone na oddziaływanie hałasu nie ma możliwości oszacowania kosztów realizacji zabezpieczeń akustycznych. Koszt globalny zabezpieczenia przed hałasem komunikacyjnym w powiecie stanowił będzie iloczyn długości dróg i tras kolejowych przechodzących przez obszary zabudowane wymagające zastosowania zabezpieczeń oraz ceny 1 m bieżącego ekranu, wynoszącej obecnie ok. 500 zł. Trzeba jeszcze zwrócić uwagę, że w niniejszym programie nie ujęto zakładanego m.in. w polityce ekologicznej państwa celu ograniczenia do roku 2010 hałasu na obszarach miejskich wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu równoważnego nieprzekraczającego w porze nocnej 55 dB. Zdaniem autora termin ten jest nierealny zarówno ze względu na nakład pracy i kosztów, które należy przewidzieć w związku z realizacją takiego zamierzenia, niespójność z programem modernizacji i przebudowy systemu transportowego, jak i wynikające ze zmiany ustawy wprowadzającej przesunięcie terminów, w których odpowiednie organy i podmioty korzystające ze środowiska zobligowane są wykonać mapy akustyczne i programy naprawcze. Tabela poniżej przedstawia przedsięwzięcia, które winny być podjęte w celu zapewnienia jak najlepszego stanu akustycznego środowiska w powiecie gnieźnieńskim, w myśl przyjętych priorytetów.
Przedsięwzięcia ukierunkowane na ograniczenie ponadnormatywnego hałasu w powiecie gnieźnieńskim do realizacji w latach 2003-2006 oraz w perspektywie średniookresowej do 2010 r.
Jednostka Termin realizacji Cel odpowiedzi przedsięwzięcia / L.p alna / Szacunkowe
Opis przedsięwzięcia
. Jednostki nakłady /
współpracuj Potencjalne źródła
przedsięwzięci a 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rodzaj Rodzaj ące finansowania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 13 0 1 2 Opracowanie i wdrożenie STAROST . Stworzenie systemu elektronicznych baz A/ systemu danych o stanie akustycznym burmistrzo zintegrowanego środowiska na terenie powiatu wie i zarządzania i jego ochronie, oraz wójtowie, stanem podmiotach korzystających ze marszałek, akustycznym środowiska, dla potrzeb wojewoda, środowiska na zarządzania stanem WIOŚ terenie powiatu, 1 akustycznym środowiska, w . ok. 30000 PLN, tym głównie inwentaryzacji . środki własne,
źródeł hałasu, identyfikacji fundusze celowe, terenów zagrożonych fundusze hałasem, obszarów pomocowe UE ograniczonego użytkowania, monitoringu klimatu akustycznego a także
planowania przestrzennego Pozainwestycyjne Opracowanie i wdrożenie STAROST . budowa systemu informowania A/ poczucia społeczeństwa o stanie burmistrzo bezpieczeństwa
klimatu akustycznego na wie i i świadomości
terenie powiatu i trendach wójtowie ekologicznej, 2 jego zmian z zastosowaniem . 10000 PLN, najnowszych technik . środki własne, informatycznych i fundusze celowe, multimedialnych fundusze
pomocowe UE Pozainwestycyjne Wprowadzenie do BURMIST . optymalizacja miejscowych planów RZOWIE, zagospodarowania zagospodarowania WÓJTOWI przestrzennego, przestrzennego zasad ochrony E usprawnienie środowiska przed hałasem działań kontrolnych, . bezkosztowe w odniesieniu do 3 nowych planów miejscowych, trudne do
oszacowania w przypadku już uchwalonych planów i konieczności wprowadzenia w
nich zmian Pozainwestycyjne Identyfikacja i sporządzenie STAROST . ocena stanu wykazu terenów wokół dróg i A / akustycznego linii kolejowych z wojewoda, środowiska,
przekroczeniami WIOŚ, . koszty w ramach
dopuszczalnych poziomów burmistrzo funkcjonowania 4 hałasu w środowisku, terenów wie i administracji zagrożonych hałasem i wójtowie publicznej – obszarów ograniczonego budżet własny użytkowania organów
Pozainwestycyjne Wzmocnienie działalności STAROST . sukcesywne kontrolnej w zakresie A, zwiększanie oddziaływania akustycznego BURMIST skuteczności podmiotów korzystających ze RZOWIE, egzekucji środowiska WÓJTOWI przepisów i E / decyzji WIOŚ administracyjnych , 5 . dodatkowe
zatrudnienie ok. 1
etat/gminę + 1 etat/powiat, . budżet własny organów administracji
publicznej Pozainwestycyjne Kreowanie warunków RADA . bieżąca ochrona
wysokiego komfortu POWIATU, i eksponowanie akustycznego na terenach o RADA walorów powiatu, walorach turystyczno- GMINY 6 . ujęte w poz. 5, krajobrazowych i . ujęte w poz. 5, uzdrowiskowych poprzez tworzenie aktów prawa
miejscowego Pozainwestycyjne Opracowanie map ZARZĄDZ . eliminacja akustycznych i programów AJĄCY zagrożenia naprawczych w zakresie DROGAMI hałasem ochrony przed hałasem dla I LINIAMI komunikacyjnym, obszarów położonych wzdłuż KOLEJOW . uwaga: termin dróg i linii kolejowych, YMI, ustawowy zaliczonych do obiektów, WOJEWO określenia których eksploatacja może DA programu: powodować negatywne 30.06.2007, wg oddziaływanie na znacznych programu 7 obszarach, w kolejności od wojewódzkiego: obiektów o największym lata 2005-2006, negatywnym oddziaływaniu . środki własne zarządców dróg i
kolei, a pośrednio, w przypadku niektórych dróg organy administracji , fundusze celowe,
środki pomocowe
Pozainwestycyjne 30.062007 Opracowanie map STAROST . eliminacja akustycznych i uchwalenie A, zagrożenia programów naprawczych w RADA hałasem zakresie ochrony przed POWIATU komunikacyjnym, hałasem dla obszarów . uwaga: termin położonych wzdłuż dróg i linii ustawowy kolejowych niestanowiących uchwalenia dróg i linii kolejowych programu: wymienionych w p. 7, gdzie 30.06.2013, wg stwierdzono przekroczenie programu 8 dopuszczalnego poziomu wojewódzkiego: dźwięku A powyżej 55 dB w lata 2005-2006, porze nocnej lub zagrożenie . 100000-200000
hałasem, w kolejności od PLN na
obiektów o największym opracowanie map negatywnym oddziaływaniu i programów,
. środki własne, fundusze celowe, środki pomocowe
UE
Pozainwestycyjne 30.062009 Opracowanie i wdrożenie STAROST . eliminacja programu realizacji A zagrożenia zabezpieczeń akustycznych hałasem wynikających z programów komunikacyjnym, 9 naprawczych określonych . ok. 20000 PLN, rozporządzeniami wojewody i . środki własne, uchwalonych przez radę fundusze celowe, powiatu środki pomocowe
UE Pozainwestycyjne Ograniczenie emisji hałasu ZARZĄDZ . eliminacja poprzez inwestycje dotyczące AJĄCY zagrożenia budowy i modernizacji INFRASTR hałasem infrastruktury drogowej i UKTURĄ / komunikacyjnym, kolejowej (modernizacja dróg starosta, . trudne do krajowych, budowa obwodnic wojewoda, oszacowania w miast w ciągach burmistrzo chwili obecnej najważniejszych dróg, wie i koszty dla poprawa nawierzchni dróg, wójtowie zarządców dróg i modernizacja linii kolei, a w kolejowych) przypadku dróg powiatowych i 10 gminnych również pośrednie koszty dla odpowiednich organów administracji publicznej, . środki
budżetowe, środki własne przedsiębiorców, fundusze
pomocowe Inwestycyjne Ograniczenie emisji hałasu STAROST . eliminacja poprzez modernizację A, zagrożenia systemów transportu, w tym BURMIST hałasem w szczególności poprzez RZOWIE, komunikacyjnym, tworzenie warunków do WÓJTOWI . trudne do rozwoju komunikacji E / oszacowania w zbiorowej, szerszego specjalistyc chwili obecnej wykorzystania transportu zne koszty dla kolejowego i wodnego oraz przedsiębio przedsiębiorców budowy ścieżek rowerowych rstwa oraz dla przy ciągach odpowiednich 11 komunikacyjnych, organów optymalizację prędkości ruchu administracji na obszarach zabudowanych publicznej, budżet własny organów
pozainwestycyjne administracji
\ publicznej, środki własne przedsiębiorcó w, fundusze
pomocowe Inwestycyjne Inwestycyjne
5.4.9. Wytyczne do sporządzania programów gminnych
Wymienione w tabeli przedsięwzięcia winny stanowić podstawę wyjściową do sporządzenia odpowiednich programów na szczeblu gminnym. W szczególności zaleca się, aby działania gmin na rzecz wprowadzenia systemów zarządzania stanem akustycznym środowiska były zintegrowane z programem działania powiatu. Z uwagę na kompetencje organów gmin, w programach ochrony środowiska winny być w szczególności wyeksponowane przedsięwzięcia związane z: - planowaniem przestrzennym – w tym z tworzeniem jasnej wizji obszarów wymagających zapewnienia komfortu akustycznego i zapewnieniem właściwego ich rozdziału od obszarów niewymagających komfortu, co w ten sposób wymusi kształtowanie najlepszego stanu akustycznego środowiska poprzez właściwe zagospodarowanie przestrzenne; w dziedzinie planowania przestrzennego istotne jest również zadanie ustawowe umieszczania informacji o stanie akustycznym środowiska i o standardach akustycznych w opracowaniach ekofizjograficznych, prognozach do planów miejscowych oraz w samych planach miejscowych zagospodarowania przestrzennego; - uchwalaniem ograniczeń w zakresie korzystania ze środowiska jako analogu do czynności reglamentacyjnych organu powiatowego, w tym w szczególności kreowaniem komfortu akustycznego na terenach o walorach turystyczno-krajobrazowych; - dbałością o prawidłowość przebiegu procedur w prawie ocen oddziaływania na środowisko na etapie ustalania warunków zabudowy; - wzmocnieniem funkcji kontrolnej i intensyfikacją działań prewencyjnych; - wymianą informacji o stanie akustycznym środowiska i jego ochronie oraz promocją zachowań ekologicznych; - działaniami organizacyjno-inwestycyjnymi na rzecz zmiany systemu transportu zbiorowego; - budową ścieżek rowerowych, prowadzeniem nasadzeń zieleni ochronnej przy drogach gminnych. Każda gmina powinna ponadto wyodrębnić zadania nawiązujące do jej specyfiki i potrzeb, i potraktować je jako lokalne priorytety. Zadaniem do rozważenia jest monitoring hałasu wzdłuż gminnych, zadanie ważne, ale wymagające zaangażowania znacznych środków finansowych.
5.5.Oddziaływanie pól elektromagnetycznych
Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska pola elektromagnetyczne definiuje się jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Źródłem pól elektromagnetycznych emitowanych do środowiska w powyższym zakresie częstotliwości są stacje i linie elektroenergetyczne, urządzenia radionadawcze i radiokomunikacyjne oraz liczne urządzenia medyczne i przemysłowe. Wpływ tych urządzeń na środowisko jest zależny od częstotliwości ich pracy, ale przede wszystkim od wielkości wytwarzanej przez nie energii. W związku z tym z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają następujące obiekty: - linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym równym 110 kV lub wyższym, - obiekty radionadawcze, w tym: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, - urządzenia radiokomunikacyjne, w tym stacje bazowe telefonii komórkowej o częstotliwości 450 – 1800 MHz, których sieć rozwinęła się znacznie w ciągu ostatnich lat, - urządzenia radiolokacyjne. Podstawowa zasada ochrony przed polami elektromagnetycznymi została zapisana w art. 121 Prawa ochrony środowiska. Zgodnie z tą zasadą ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub, co najmniej na tych poziomach oraz na zmniejszaniu poziomów pól elektromagnetycznych, co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Ochrona środowiska przed polami elektromagnetycznymi realizowana była do dnia 30 czerwca 2003r. w oparciu o Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r., w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz.U. Nr 107, poz. 676). Z dniem 1 lipca 2003r. rozporządzenie to przestało obowiązywać, jest natomiast traktowane jako zbiór zasad wiedzy, którą stosuje się przy projektowaniu, budowie i eksploatacji obiektów będących źródłami pól elektromagnetycznych. Aktualnie, w okresie sporządzania niniejszego „Programu ochrony środowiska”, przygotowywany jest projekt nowego rozporządzenia w tej sprawie. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych określone w projekcie są zbliżone do wartości obowiązujących do 30.06.2003r. Utrzymana jest podstawowa zasada, w myśl której dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych nie stosuje się w miejscach niedostępnych dla ludności. Oznacza to, że obiekty będące źródłami pól elektromagnetycznych muszą być projektowane i lokalizowane w taki sposób, aby w miejscach dostępnych dla ludności nie były przekroczone dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami wszystkie nowo oddawane linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kV lub wyższym oraz instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, emitujące pola elektromagnetyczne, których równoważna moc promieniowana izotropowo wynosi nie mniej niż 15 W, emitujące pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30 kHz do 300 GHz podlegają procedurze ocen oddziaływania na środowisko. Oznacza to, że ich lokalizacja i pozwolenie na budowę musza być poprzedzone uzgodnieniami z organami ochrony środowiska. Wymagają również uzyskania pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych do środowiska. Ustawa POŚ zobowiązuje wojewodów do prowadzenia okresowych badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz do prowadzenia rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól. Obecnie jednak brak jest usystematyzowanej działalności służb Inspekcji Ochrony Środowiska. Trwają prace zmierzające do zakupu ujednoliconej aparatury i wyposażenia laboratoriów. Badania pól elektromagnetycznych w zakresie wynikającym z przepisów o Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzi w ramach nadzoru bieżącego Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna (WSSE). Potrzeba ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi znalazła wyraz w rozdziale 4.8. „Polityki ekologicznej państwa”, przyjętej uchwałą Sejmu RP z dnia 8 maja 2003r. (M.P, z 2003r. Nr 33, poz. 433). Cele i działania w dziedzinie ochrony przed polami elektromagnetycznymi określone w Polityce ekologicznej nie dotyczą bezpośrednio samorządów powiatów i koncentrują się na: - opracowaniu przepisów wykonawczych i wytycznych zapewniających wdrożenie ustawy Prawo ochrony środowiska, m.in. w zakresie norm i badań, - stworzeniu odpowiednich struktur organizacyjnych zajmujących się monitorowaniem i badaniem pól elektromagnetycznych, - zapewnieniu tym strukturom (laboratoriom) odpowiedniej aparatury do pomiaru pól elektromagnetycznych - opracowaniu projektu bazy danych o polach elektromagnetycznych.
5.5.1. Analiza stanu istniejącego 5.5.1.1. Obszary narażone na oddziaływanie pól pochodzących od urządzeń radionadawczych i radiokomunikacyjnych
Na terenie powiatu gnieźnieńskiego znajdują się następujące radiofoniczne stacje nadawcze: - Radio Gniezno – w Gnieźnie, przy ul. Sobieskiego 20, - Radio Plus – w Gnieźnie, ul. Kolegiaty 2, - Radio Merkury – w Gnieźnie, ul. Chrobrego 32/24. Na terenie powiatu gnieźnieńskiego znajdują się następujące telewizyjne stacje nadawcze: - Tv Gniezno ul. Roosevelta 53, - Tv Poznań ul. Dąbrówki 11/13
Pola elektromagnetyczne w miejscach dostępnych dla ludności w otoczeniu obiektów radionadawczych nie przekraczają wartości dopuszczalnych. W ostatnich latach nastąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i rozwój sieci telefonii komórkowej. Elementem tej sieci są stacje bazowe telefonii komórkowej należące do Polskiej Telefonii Cyfrowej sp. z o.o., POLKOMTEL. S.A. i Polskiej Telefonii Komórkowej „CENTERTEL” Sp. z o.o. Anteny nadawcze stacji bazowych lokalizowane są na wolnostojących wieżach antenowych lub na masztach antenowych instalowanych na dachach budynków, a także na istniejących wieżach lub kominach. Postępowanie administracyjne związane z lokalizacją stacji odbywa się zgodnie z obowiązującymi przepisami Prawa ochrony środowiska i poprzedzone jest procedurą ocen oddziaływania na środowisko. Przepisy ochrony środowiska nakładają na inwestora obowiązek wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych bezpośrednio po uruchomieniu obiektu. Lokalizacja anten na znacznych wysokościach (30-40 m npt.) oraz kierunkowa charakterystyka ich promieniowania powodują, że w miejscach dostępnych dla ludności pole elektromagnetyczne emitowane przez anteny nadawcze stacji bazowych jest wielokrotnie niże niż dopuszczalne. Potwierdzają to badania WSSE. Stacje bazowe nie stanowią więc zagrożenia dla zdrowia mieszkańców. Na terenach Pogotowia Energetycznego i Głównych Punktów Zasilania – GPZ znajdują się nadawczo-odbiorcze stacje sieci trunkingowej. Przy tych instalacjach również nie stwierdza się występowania w miejscach dostępnych dla ludności pól elektromagnetycznych o wartościach przekraczających dopuszczalne. Negatywną konsekwencją lokalizacji anten na dużych wysokościach, jest konieczność wznoszenia wysokich konstrukcji wsporczych, najczęściej w postaci wież kratowych, które są widocznym akcentem w krajobrazie. W powiecie gnieźnieńskim znajduje się wiele terenów o szczególnych walorach krajobrazowych. Dlatego istotne jest lokalizowanie tych obiektów poza miejscami objętymi szczególną ochroną, z uwzględnieniem zakazów wynikających z aktów prawa miejscowego powołujących określone formy ochrony przyrody i w taki sposób aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy.
5.5.1.2. Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez stacje i linie elektroenergetyczne wysokich napięć
Pola elektromagnetyczne wokół linii o napięciu niższym niż 110 kV traktowane są jako nieistotne z punktu widzenia wpływu na środowisko i zdrowie ludzi. Natomiast pola elektromagnetyczne o wartościach przekraczających wartości dopuszczalne mogą występować wokół linii elektroenergetycznych wysokich napięć oraz w otoczeniu stacji elektroenergetycznych. Na terenie powiatu gnieźnieńskiego zlokalizowane są: - sieć linii elektroenergetycznych 110 kV, - linie elektroenergetyczne 220 kV, - stacje elektroenergetyczne 110 kV. Dopuszczalny poziom pól elektromagnetycznych wokół urządzeń o częstotliwości 50 Hz (takich jak linie i stacje elektroenergetyczne) wyrażony jest przez wartość skuteczną natężenia pola elektrycznego 10 kV/m w odniesieniu do miejsc dostępnych dla ludności i 1 kV/m w odniesieniu do obszarów zabudowy mieszkaniowej oraz wartość skuteczną natężenia pola magnetycznego 80 A/m2. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna nie stwierdziła występowania w powiecie gnieźnieńskim miejsc dostępnych dla ludności, w których pola elektromagnetyczne przekraczałyby wartość dopuszczalną. Natomiast według danych literaturowych3 pomiary pól elektromagnetycznych wskazują na to, że pod liniami elektroenergetycznymi o napięciu 220 kV i 110 kV mogą być przekroczone dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych określone dla terenów zabudowy mieszkaniowej. W związku z tym pod liniami 110 kV i 220 kV oraz w bezpośrednim ich sąsiedztwie należy unikać lokalizacji takiej zabudowy, lub jej planowaną lokalizację poprzedzać pomiarami pól elektromagnetycznych w środowisku. W studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania niektórych gmin powiatu gnieźnieńskiego uwzględniono ten aspekt i wprowadzono zapisy ograniczające dostępność terenów w pobliżu linii elektroenergetycznych. Dla 110 kV obowiązuje 35 metrowy pas ograniczony dla zabudowy, zaś dla linii 220 kV – 50 metrowy pas ograniczony dla zabudowy.
5.5.2. Przewidywane kierunki zmian
W powiecie gnieźnieńskim nie przewiduje się nowych inwestycji w zakresie sieci elektroenergetycznych 220 kV i 400 kV. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego jako preferencje strategii rozwoju wymienia rozbudowę sieci telekomunikacyjnych i informatycznych. Przewiduje się, że w najbliższych latach będzie następował ciągły rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i informatycznych. Mając to na względzie oraz biorąc pod uwagę rosnące zapotrzebowanie na
2 wg rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r., w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz.U. Nr 107, poz. 676) 3 M Szuba z zespołem: “Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku człowieka”, “EKO-MARK” Wrocław-Warszawa 1998 usługi telefonii komórkowej i łączności internetowej, która będzie się opierać na łączach radiowych, należy się spodziewać w najbliższych latach budowy kolejnych obiektów radiokomunikacyjnych - źródeł emisji pól elektromagnetycznych do środowiska.
5.5.3. Przyjęte cele i priorytety
Cel ekologiczny do 2010 roku
Ochrona przed polami elektromagnetycznymi
Podstawowym działaniem będzie prowadzenie badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia polami. Ponadto, jednym z ważnych zadań służących realizacji celu będzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed promieniowaniem (II Polityka Ekologiczna Państwa) z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania m.in. wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych.
Strategia realizacji celu
Zarządzanie ochroną przed polami elektromagnetycznymi W celu dokładnego określenia wielkości problemu zanieczyszczenia środowiska polami elektromagnetycznymi, niezbędna jest przede wszystkim dokładna inwentaryzacja źródeł pól elektromagnetycznych, a także prowadzenie w ramach monitoringu szerokopasmowych pomiarów widma pól elektromagnetycznych.
Kierunki działań:
PR 1. Rozwinięcie systemu badań zagrożenia polami elektromagnetycznymi PR 2. Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zagadnienia pól elektromagnetycznych
Główne sektory oddziaływania
Do głównych sektorów oddziaływania, których działalność ma wpływ na emisję pól elektromagnetycznych zaliczono komunikację i łączność oraz przemysł i energetykę.
Komunikacja i Łączność
Głównymi źródłami emisji pól elektromagnetycznych w sektorze komunikacji i łączności są przede wszystkim nadajniki radiowe oraz stacje bazowe telefonii komórkowych, których liczba w ostatnich latach zaczęła szybko wzrastać. Lokalizacja każdego z tych urządzeń powinna być poprzedzona postępowaniem oceny oddziaływania na środowisko. Określone w postępowaniach ocen oddziaływania na środowisko obszary ochronne dla urządzeń nadawczych powinny być przestrzegane w celu ochrony ludzi przed skutkami promieniowania. Decyzje wydawane na nowe lokalizacje urządzeń nadawczych muszą podlegać wszelkim wymaganiom środowiskowym oraz uwzględniać bytowanie ludzi w najbliższym sąsiedztwie źródeł promieniowania.
Kierunki działań:
PR 3. Przestrzeganie obszarów ochronnych zgodnie z ocenami oddziaływania na środowisko dla urządzeń nadawczych, PR 4. Kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń emitujących promieniowanie elektromagnetyczne
Przemysł i energetyka
Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego w przemyśle są instalacje i urządzenia wykorzystywane w procesach produkcyjnych (np. stacje wysokich i niskich napięć, ). Natomiast w energetyce są to linie wysokich i niskich napięć. Podobnie jak w przypadku urządzeń komunikacyjnych należy przestrzegać obszarów ochronnych określonych w postępowaniu ocen oddziaływania na środowisko, a w przypadku nowych urządzeń należy poszukiwać niskokonfliktowych lokalizacji.
Kierunki działań:
PR 5. Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego PR 6. Przestrzeganie zapisów w postępowaniu ocen oddziaływania na środowisko w odniesieniu do przestrzegania obszarów ochronnych źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego
Głównym celem w zakresie ochrony przed polami elektromagnetycznymi jest wynikające z ustawy Prawo ochrony środowiska dążenie do utrzymania poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub, co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie pól elektromagnetycznych, co najmniej do dopuszczalnych, jeśli nie są one dotrzymane. Priorytetem jest cel określony w Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010: zintensyfikowanie badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz opracowanie i wdrożenie bazy danych o polach elektromagnetycznych w środowisku. Cel ten uwzględniony został w Programie ochrony środowiska województwa wielkopolskiego, który jako priorytet zakłada: - zbudowanie efektywnego systemu identyfikacji, charakterystyki, obserwacji i kontroli pól elektromagnetycznych oraz źródeł ich wytwarzania, - utworzenie i ciągłą aktualizację w skali województwa informacji na temat terenów o stwierdzonych przekroczeniach dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. „Program” powyższy przewiduje jako cel nadrzędny sprawne funkcjonowanie systemu identyfikacji, kontroli i obserwacji źródeł pól elektromagnetycznych. Wskazuje na potrzebę wypracowania zasad współpracy w zakresie wymiany i przepływu informacji dla monitorowania źródeł emisji i wielkości pól elektromagnetycznych na terenie województwa oraz inwentaryzacje istniejących źródeł pól i wskazuje starostwa powiatowe jako współodpowiedzialnych (wraz Wojewodą, Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska i Wojewódzkim inspektorem Sanitarnym) za realizację tych działań. Podstawowy cel wynikający z Polityki ekologicznej państwa - badania kontrolne pól elektromagnetycznych - realizowany będzie przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska pod warunkiem wyposażenia w odpowiednią aparaturę kontrolno-pomiarową. Rola powiatu w tym zakresie powinna polegać na współpracy z służbami kontrolno- pomiarowymi i identyfikowaniu miejsc wymagających badań. Ważnym celem jest wprowadzenie zasady lokalizowania zabudowy mieszkaniowej (i innej wymagającej ochrony ze względu na długotrwałe przebywanie ludzi) poza terenami zagrożonymi występowaniem pól elektromagnetycznych o poziomach przekraczających poziomy dopuszczalne. Dotyczy to przede wszystkim terenów w otoczeniu linii elektroenergetycznych o napięciu 110 kV i wyższym. Dla realizacji tych celów wprowadza się następujące działania: - współpraca starostwa powiatowego z służbami kontrolno-pomiarowymi i identyfikowanie miejsc wymagających badań poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku, współpraca przy inwentaryzacji źródeł pól elektromagnetycznych, - przestrzeganie przez samorząd gminny i powiatowy wymagań ustawy Prawo ochrony środowisko dotyczących prowadzenia procedur ocen oddziaływania na środowisko podczas ustalania warunków zabudowy oraz udzielania pozwoleń na budowę dla stacji i linii elektroenergetycznych o napięciu znamionowym 110 kV i wyższym oraz dla urządzeń radiowych i radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych o równoważnej mocy promieniowanej izotropowo równej 15 W i wyższej, - lokalizowanie obiektów emitujących pola elektromagnetyczne w sposób bezkonfliktowy, nie powodujący przekroczenia standardów jakości środowiska – ograniczanie ponadnormatywnych oddziaływań pól elektroenergetycznych do miejsc niedostępnych dla ludności, - lokalizację linii elektroenergetycznych o napięciu 110 kV i wyższym poza terenami przeznaczonymi pod zabudowę mieszkaniową, - lokalizację zabudowy mieszkaniowej w najbliższym otoczeniu linii elektroenergetycznych o napięciu 110 kV wyłącznie po wcześniejszych pomiarach pól elektromagnetycznych, - uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego tras przebiegu linii elektroenergetycznych wysokich napięć poprzez pozostawienie w ich sąsiedztwie przestrzeni wolnych od zabudowy, - egzekwowanie przez organy administracji pomiarów pól elektromagnetycznych, do których inwestorzy zobowiązani są na mocy przepisów Prawa ochrony środowiska po uruchomieniu urządzeń. Biorąc pod uwagę fakt, że w powiecie gnieźnieńskim znajdują się tereny o szczególnych walorach krajobrazowych, szczególną uwagę należy zwrócić na dodatkowy aspekt budowy linii elektroenergetycznych i obiektów radiokomunikacyjnych i radiowych, jakim jest wpływ wysokich konstrukcji wsporczych na krajobraz. W związku z tym: - w celu ochrony krajobrazu przed negatywnym oddziaływaniem linie elektroenergetyczne, stacje nadawcze radiowo-telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej i inne obiekty radiokomunikacyjne wymagające wznoszenia wysokich konstrukcji wsporczych, należy lokalizować poza miejscami objętymi szczególną ochroną, z uwzględnieniem zakazów wynikających z aktów prawa miejscowego powołujących określone formy ochrony przyrody i w taki sposób aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy, - należy wprowadzić zasadę, że, jeśli w bliskim sąsiedztwie planowana jest lokalizacja kilku obiektów radiowo telewizyjnych, lub obiektów radiokomunikacyjnych, to muszą one być lokalizowane na jednej konstrukcji wsporczej.
5.5.4. Wytyczne do sporządzania programów gminnych
Gminne programy ochrony środowiska powinny uwzględniać cele określone w powiatowym programie ochrony środowiska. W szczególności w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz w wydawanych decyzjach o warunkach zabudowy powinny być uwzględniane następujące działania: - lokalizacja terenów zabudowy mieszkaniowej lub innej przeznaczonej na stały pobyt ludzi w pobliżu linii elektroenergetycznych o napięciu 110 kV powinna być poprzedzona badaniami poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku, - w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zaleca się wskazywać tereny, na których ze względu na ochronę krajobrazu, niedopuszczalna będzie budowa urządzeń radiokomunikacyjnych wymagających wysokich konstrukcji wsporczych, takich jak np. stacje bazowe telefonii komórkowej, nadajniki radiowo-telewizyjne, które mogą mieć wpływ na utratę walorów krajobrazowych terenu, - ze względu na ochronę krajobrazu należy minimalizować liczbę wysokich konstrukcji antenowych i lokalizować urządzenia nadawcze kilku użytkowników na jednej konstrukcji wsporczej.
5.6.Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe 5.6.1. Analiza stanu istniejącego i przewidywane kierunki zmian
Wraz z upływem lat wzrasta wpływ substancji chemicznych na środowisko, przy czym główne zagrożenia powodują trucizny pochodzące z działalności człowieka (spowodowane skażeniem środowiska przyrodniczego przez człowieka, zagrożeniem związanym z wprowadzaniem do obrotu substancji chemicznych). Na niebezpieczeństwo narażone są oprócz ludzi także poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego: woda, powietrze, gleba, rośliny i zwierzęta. Bezpieczeństwo ekologiczne to utrzymanie na odpowiednim poziomie różnorodności biologicznej, krajobrazowej, zwiększenie skali rekultywacji obszarów zdewastowanych i zdegradowanych oraz zapobieganie pogarszaniu się jakości środowiska. Bezpieczeństwo zarówno chemiczne jak i biologiczne odgrywa dużą rolę w realizacji celów w zakresie bezpieczeństwa ekologicznego. Bezpieczeństwo chemiczne oznacza wprowadzenie kontroli zagrożeń dla środowiska związanych przede wszystkim z awariami przemysłowymi z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych i obejmuje kwestie: rozpoznawania miejsc i charakteru potencjalnych zagrożeń, opracowanie właściwych planów operacyjnych na wypadek awarii przemysłowych i transportowych oraz posiadanie sprawnego sytemu ratowniczego. Dynamiczny rozwój gospodarczy powoduje, że wszystkie elementy tego systemu powinny być w sposób ciągły aktualizowane, a ze względu na wymóg rozpoznania możliwych skutków i zagrożeń, niezbędne jest ciągłe monitorowanie sytuacji oraz działania profilaktyczne (wśród nich oceny ryzyka i raporty bezpieczeństwa). Obecnie środki chemiczne stosowane są powszechnie m. in. w gospodarstwach domowych, w przemyśle, w produkcji farmaceutyków. Na szeroką skalę stosowane są chemikalia w rolnictwie pod postacią pestycydów, nawozów sztucznych. W obrocie znajdują się olbrzymie ilości substancji chemicznych (w tworzywach sztucznych, ubraniach, żywności, materiałach budowlanych, farbach, kosmetykach, środkach piorących itd.), a corocznie trafia do obrotu wiele nowych związków chemicznych. Szkodliwość substancji dla człowieka i środowiska może powodować ich niewłaściwe stosowanie, przechowywanie, opakowanie czy transport. W związku z powyższym koniecznym stało się opracowanie i wydanie w kraju odpowiednich przepisów prawnych, normujących proces i metody oceny bezpieczeństwa, potencjalnych źródeł poważnych awarii, stwarzających potencjalne poważne zagrożenie dla ludzi i środowiska. Rolniczo – przemysłowy charakter Powiatu Gnieźnieńskiego może spowodować, że niewłaściwa gospodarka chemikaliami może przyczynić się do powstania skutków działalności człowieka na środowisko niemożliwych do usunięcia. Wysokie uprzemysłowienie regionu szczególnie uwidocznia się w ilościach wytwarzanych i zgromadzonych odpadów przemysłowych. Wymogi, co do postępowania z substancjami chemicznymi zostały określone w ustawie z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 690 ze zmianami). Celem niniejszej ustawy jest ochrona człowieka i środowiska przed szkodliwym wpływem substancji i preparatów chemicznych. Ustawa obejmuje zagadnienia związane ze stosowaniem lub wprowadzaniem do obrotu substancji chemicznych, a także m. in. podstawowe obowiązki dotyczące np. informowania o niebezpiecznych preparatach, badania substancji i preparatów chemicznych, czy oznakowania, opakowania, obrotu i stosowania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych. Wszystkie substancje i preparaty podlegają klasyfikacji pod względem stwarzanych przez nie zagrożeń dla zdrowia i życia człowieka lub środowiska, określając przy tym kategorię zagrożenia. Dla substancji lub preparatów chemicznych istnieje obowiązek sporządzenia karty charakterystyki, stanowiącej zbiór informacji o ich niebezpiecznych właściwościach. Na producencie lub importerze substancji ciąży obowiązek przed wprowadzeniem do obrotu nowej substancji (nie znajdującej się na liście substancji chemicznych występujących w produkcji lub obrocie) jej zgłoszenia do Inspektora do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych. Znaczące zmiany do polskiego prawa dotyczącego substancji chemicznych i produktów wprowadziła także ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zmianami). Wprowadzanie do środowiska wytwarzanej, wykorzystywanej lub transportowanej substancji jest dopuszczalne wyłącznie w zakresie, w jakim jest to konieczne w związku z charakterem prowadzonej działalności i jest to podstawowa zasada wymagana powyższą ustawą. Ponadto przepisy zabraniają (z wyjątkiem przypadków w nich określonych) wprowadzania do obrotu lub ponownego wykorzystywania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska, do których zaliczone zostały: PCB (szeroko rozumiane), azbest i dwutlenek tytanu (a także produkty lub odpady zawierające ten związek). Wykorzystywanie, przemieszczanie i eliminowanie tych substancji jest uwarunkowane szczególnymi środkami ostrożności. Przy czym wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska podlegają sukcesywnej eliminacji. Wraz ze stosowaniem substancji i preparatów chemicznych związany jest problem wystąpienia poważnych awarii. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska jest podstawowym aktem prawnym zawierającym przepisy ogólne, instrumenty prawne służące zapobieganiu i przeciwdziałaniu poważnym awariom, a także obowiązki zakładów i organów administracji związane z awarią przemysłową i współpracę międzynarodową w przypadku, gdy skutki awarii mogą mieć zasięg transgraniczny. To na prowadzącym zakład zwiększonego lub dużego ryzyka wystąpienia awarii spoczywają główne obowiązki związane z awariami przemysłowymi, a także na organach Państwowej Straży Pożarnej i Wojewodzie. Ustawa POŚ definiuje poważną awarię jako „zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w którym występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzących do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem", czyli do poważnych awarii zaliczane są najczęściej zdarzenia, które są wynikiem awarii w zakładach przemysłowych używających do procesów produkcyjnych substancji i preparatów chemicznych takich jak: środki toksyczne, łatwopalne, wybuchowe. Oprócz ww. sytuacji do poważnych awarii może dojść także w przypadku kolizji drogowej czy katastrofy kolejowej. Na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego poważne awarie mogą być związane m. in. z: - transportem drogowym i kolejowym substancji niebezpiecznych, - magazynowaniem i stosowaniem w instalacjach technologicznych substancji niebezpiecznych, - magazynowaniem i dystrybucją produktów ropopochodnych, - niewłaściwym postępowaniem z odpadami zawierającymi substancje niebezpieczne. Zagrożenia toksycznymi środkami przemysłowymi wynikają z nagromadzenia i stosowania w zakładach substancji niebezpiecznych – głównie kwasu solnego, wody amoniakalnej, ługu sodowego, kwasu siarkowego, chloru, metanu, produkty naftowe, gazu płynnego propan- butan. Awarie zbiorników magazynowych i instalacji technologicznych z substancjami niebezpiecznymi mogą spowodować zniszczenie życia biologicznego w zbiornikach wodnych, przenikanie tych substancji do gruntu i wód gruntowych. Zagrożenie środowiska odpadami zawierającymi związki toksyczne wynika z przejściowego składowania na terenie zakładów różnych odpadów niebezpiecznych takich jak np.: przepracowanych olejów. Wykaz obiektów mogących spowodować nadzwyczajne zagrożenie środowiska zawiera załącznik Nr 5 do niniejszego opracowania. W przypadku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej substancje niebezpieczne stosowane ww. zakładach stanowią zagrożenie dla środowiska, zdrowia i życia ludzi. Awaria związana z wydostaniem się tych substancji poza obiekty technologiczne i magazynowe może spowodować skażenie powietrza, gruntu, wód powierzchniowych i podziemnych. Stopień i zasięg potencjalnego zagrożenia zostanie oszacowany w wewnętrznych i zewnętrznych planach operacyjno-ratowniczych. Plany wewnętrzne, które sporządzają zakłady (w myśl art. 261 ustawy POŚ) o dużym ryzyku wystąpienia awarii, powinny być gotowe do 31.12.2002. Natomiast w oparciu o nie do 30 czerwca 2003 Komendant Wojewódzki Straży Pożarnej przygotuje plany zewnętrzna dla danego zakładu.
Zródła zagrożeń w transporcie. 1.Zagrożenia występujące w transporcie kolejowym Poważnym zagrożeniem dla miasta są przewozy substancji chemicznych transportem kolejowym. Wynika to z dużych ilości przewożonych jednorazowo związków oraz niejednokrotnie poważnych niedociągnięć w warunkach realizacji transportu. Wpływa na to również zły stan techniczny cystern i torowisk. Przez teren Gniezna prowadza trasy tranzytowe (Inowrocław-Poznań i Inowrocław-Wągrowiec), którymi prowadzi się transport paliw ropopochodnych oraz innych substancji niebezpiecznych. W ograniczonym zakresie na terenie górki rozrządowej PKP prowadzony jest również rozrząd wagonów towarowych, w trakcie którego może dochodzić do rozszczelnień taboru transportowego. Nie prowadzi się na bieżąco monitoringu transportów i trudno jest uzyskać dokładniejsze dane od służb kolejowych. W przypadku awarii mogą wystąpić również istotne utrudnienia z dojazdem do torowisk. 2.Zagrożenia występujące w transporcie drogowym materiałów niebezpiecznych Najpoważniejsze zagrożenie stanowi transport substancji niebezpiecznych w ruchu drogowym. Wynika to głównie z: - dużej ilości przewożonych substancji, - większej różnorodności w porównaniu z transportem kolejowym przewożonych substancji niebezpiecznych (substancje których nie podejmuje się przewozić kolej transportowane są drogami), - brakiem wyznaczonych i znakowanych tras oraz skutecznej ich kontroli, - ewentualnym stanem technicznym środków transportu, - nieprzestrzganiem przepisów o przewozie materiałów niebezpiecznych, - dużym zagrożeniam kolizji na drogach, - brakiem świadomości przewoźników i spedytorów o skutkach występujących zagrożeń, - strefą przewozów (świadomy transport z zatajeniem przez przewoźnika zagrożenia wynikającego z włściwości przewożonego materiału), - braku monitoringu transportu 3. Transport drogowy realizowany jest w dwóch wariantach: na trasach długich dla zamówień jednorazowych mniejszych od pojemności kolejowych maksymalnie do 40 ton, na trasach krótkich w obrocie hurtowym do poszczególnych odbiorców. Corocznie ma miejsce kilkaset wypadków drogowych z udziałem pojazdów przewożących materiały niebezpieczne. Na terenie Gniezna przewozy takie powinny być prowadzone drogami i ulicami wyznaczonymi przez Wojewodę Wielkopolskiego. W praktyce bywa różnie, szczególnie w transporcie detalicznym. Dane dotyczące tranzytowych przewozów substancji niebezpiecznych na terenie miasta przedstawia załącznik Nr 6. 4.Zagrożenia w transporcie rurociągowym i gospodarce paliwowej. Transport rurociągowy w Gnieźnie dotyczy głównie gazu ziemnego. W porównaniu z innymi metodami transportu zagrożenie wynika przede wszystkim z dużej ilości przesyłanego medium pod ciśnieniem oraz jego właściwości fizyko-chemicznym. Sieć podziemnych rurociągów gazowych oraz zlokalizowane wewnątrz miasta stacje redukcyjne gazu ziemnego jak również stacje dystrybucji gazu płynnego stwarzają potencjalne zagrożenie dla środowiska. Przez teren Nadleśnictwa Gołąbki przebiega północna nitka gazociągu realiwowana w ramach systemu gazociągów prowadzonych przez Rzeczpospolitą. Długość gazociągu na terenie Nadleśnictwa Gołąbki wynosi 57 m. (na grunkach wsi Niewolno gm Trzemeszno powiat gnieźnieński leśnictwo Smolary przy oddziale 281b). Drugi gazociąg tranzytowy należący do Europol Gaz S.A. Warszawa przebiega przez teren 4 gmin: Trzemeszno, Gniezno, Kłecko, Kiszkowo. Trasę gazociągu zlokalizowanego w normowanej odległości od zabudowań, stosownie do parametrów gazociągu. Ustanowiono strefę kontrolowaną gazociągu (zarejestrowana w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin), w której wszelka działalność podlega obowiązkowemu uzgodnieniu i nadzorowi służb eksploatacyjnych Eurpol Gaz Warszawa S.A. Niewielkie zagrożenie chemiczne dla środowiska stwarzają funkcjonujące stacje paliw płynnych. Stan techniczny większości z nich jest dobry a zastosowane rozwiązania techniczne i zabezpieczające wałaściwe (Wykaz stacji paliw płynnych i gazowych oraz obiektów zagrożonych wybuchem zawiera załacznik Nr 7.)
Na terenie Powiatu gnieźnieńskiego są także inne jednostki, których działalność może spowodować poważne awarie, np. stacje i magazyny paliw. Istniejące na terenie powiatu stacje paliw płynnych, są systematycznie modernizowane i zabezpieczane zgodnie z najnowszymi i dostępnymi technologiami.
Dużym zagrożeniem dla środowiska i zdrowia ludzi jest nieprawidłowe zagospodarowanie odpadów powstałych w wyniku zastosowania chemicznych środków ochrony roślin. Problematyka wystąpienia awarii wiąże się również z przewozem materiałów niebezpiecznych (w opakowaniach i zbiornikach o różnej pojemności), jako jednym z elementów szeroko przyjętego bezpieczeństwa w działalności gospodarczej. W momencie wystąpienia katastrofy i uszkodzenia pojemników może dojść do masowego porażenia ludzi i zwierząt, a także do degradacji środowiska naturalnego. W zależności od rodzaju i ilości przewożonych środków oraz panujących warunków meteorologicznych zasięg oddziaływania zagrożenia może mieć od kilku do kilkunastu kilometrów. Potencjalne zagrożenie dla wód stanowią katastrofy i awarie budowli hydrotechnicznych. Budowle wodne służą regulacji zasobów wodnych, przez co niezależnie od ich funkcji, oddziaływują na środowisko naturalne i stanowią o kierunku zmian w nim zachodzących. Odrębne zagrożenie dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi stanowi możliwość wystąpienia klęsk żywiołowych, które w Powiecie Gnieźnieńskim najczęściej mogą być spowodowane pożarami lasów oraz odpadów. W ostatnich latach pomimo zagrożeń wystąpienia pożarów w kompleksach leśnych, spowodowanych nadmiernym obniżeniem poziomu wilgotności ściółki leśnej szczególnie w okresach letnich, zjawisko to na terenie powiatu występowało o charakterze lokalnym i nie doszło do rozprzestrzeniania się ognia, które mogłoby spowodować zagrożenie na szerszą skalę. Ochrona środowiska przed poważną awarią oznacza zapobieganie zdarzeniom mogącym powodować awarię oraz ograniczenie jej skutków dla ludzi i środowiska. Zagrożenie dla środowiska o charakterze awaryjnym może wystąpić na składowiskach odpadów komunalnych, przemysłowych na skutek: 1. pożaru, wywołanego samozapłonem lub wywoływanego umyślnymi podpaleniami, 2. wybuchu metanu powstającego w wyniku beztlenowego rozkładu, 3. niekontrolowanego zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych na skutek uszkodzenia uszczelnienia składowiska lub systemu drenażu. Składowane odpady paląc się wydzielają do atmosfery różnego rodzaju substancje, w tym substancje trujące, duże ilości dymu oraz substancje o nieprzyjemnym zapachu pochodzącego głównie ze spalania substancji zawierających białko zwierzęce. Szczególnie niebezpieczne zarówno dla środowiska jak i dla zdrowia ludzi są substancje powstające w wyniku palenia się tworzyw sztucznych, w tym najbardziej niebezpieczne to dioksyny, działające na organizmy żywe już w bardzo małych stężeniach i kumulujące się w organizmach. Źródłem zagrożenia wystąpienia awarii mogą także stać się wydzielające w trakcie rozkładu składowanych odpadów gazy. Szczególne zagrożenie stwarza powstający w wyniku beztlenowego rozkładu metan. Tworzy on, w szerokim zakresie od 5-15% metanu, w mieszaninie z powietrzem mieszankę wybuchową. Może przenikać przez warstwy odpadów oraz gleby do tworzących się na składowisku komór powietrznych, a także do znajdujących się w obrębie składowiska obiektów budowlanych stwarzając zagrożenie wybuchowe. Wszystkie te elementy muszą stanowić jeden z warunków prawidłowego podejścia do planów zagospodarowania przestrzennego poszczególnych terenów. Prawidłowa gospodarka przestrzenna realizowana na obszarze powiatu powinna w pełni uwzględniać ochronę istniejącego systemu ekologicznego, a także eliminować wszystkie zagrożenia mogące zakłócać jego funkcjonowanie. Polityka przestrzenna gmin na terenie Powiatu Gnieźnieńskiego prowadzona jest w kierunku zmniejszenia zagrożenia dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi, co wynika z zapisów w studiach uwarunkowań. Wszystkie gminy tworzące Powiat Gnieźnieński mają wypracowaną wizję i określone długoletnie cele rozwoju uwzględniające bezpieczeństwo społeczeństwa je zamieszkującego. We wszystkich gminach Powiatu są utworzone i prężnie działają struktury Ochotniczych Straży Pożarnych. Na szczeblu Powiatu zadania pełni Powiatowy Komendant Państwowej Straży Pożarnej. W każdej z gmin utworzone zostały struktury organizacyjne obrony cywilnej, w których rolę szefa spełnia Burmistrz lub Wójt. W skład tych struktur wchodzą terenowe formacje obrony cywilnej i zakładowe formacje obrony cywilnej. Szczegółowe dane dotyczące obrony cywilnej są objęte klauzulą „poufne”, stąd nie mogą stanowić informacji w dokumentach udostępnianych publicznie. Ochrona przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska oraz sprostanie nowym wyzwaniom – zapewnienie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego – awarie przemysłowe (Cel wynikający ze „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego”).
Wprowadzenie
Bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne odgrywa istotną rolę w realizacji celów w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa i gospodarki. Bezpieczeństwo ekologiczne to również utrzymanie na odpowiednim poziomie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, zwiększenie skali rekultywacji i renaturyzacji obszarów zdegradowanych, zapobieganie pogarszaniu się jakości środowiska. Zagadnienia te zostały omówione w paragrafach od. 5.2. do 5.8.
Z punktu widzenia województwa, bezpieczeństwo chemiczne oznacza wprowadzenie pełnej kontroli zagrożeń dla środowiska związanych przede wszystkim z awariami przemysłowymi (w tym transportowymi) z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych. Bezpieczeństwo biologiczne dotyczy wprowadzenia pełnej kontroli przede wszystkim uwolnień do środowiska genetycznie modyfikowanych organizmów oraz przeciwdziałania zagrożeniom wynikającym z działań podejmowanych przez pojedyncze osoby lub ugrupowania.
Z punktu widzenia kompetencji i obowiązków organów administracji wojewódzkiej, istotne znaczenie mają awarie przemysłowe, w tym transport materiałów niebezpiecznych. Podany w "Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego" cel ekologiczny (ochrona przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska oraz sprostanie nowym wyzwaniom, czyli zapewnienie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego) został nieznacznie zmodyfikowany i zogniskowany na zagrożeniach wynikających z awarii przemysłowych.
Uwarunkowania prawne
Podstawowym aktem prawnym jest Ustawa prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r., Tytuł IV POWAŻNE AWARIE dział I - dział III, gdzie zawarte są przepisy ogólne, instrumenty prawne służące przeciwdziałaniu poważnej awarii przemysłowej, obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowej, a także obowiązki organów administracji związane z awarią przemysłową i współpracę międzynarodową (w przypadku, gdy skutki awarii mogą mieć zasięg transgraniczny).
Obowiązki związane z awariami przemysłowymi spoczywają głownie na prowadzącym zakład o o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku wystąpienia awarii oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej, a także wojewodzie.
Zgodnie z ustawą poś (art. 246), w razie wystąpienia awarii wojewoda, poprzez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, podejmuje działania niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków, określając w szczególności związane z tym obowiązki organów administracji i podmiotów korzystających ze środowiska. O podjętych działaniach wojewoda informuje marszałka województwa. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska, w przypadku wystąpienia awarii, może w drodze decyzji: - zarządzić przeprowadzenie właściwych badań dotyczących przyczyn, przebiegu i skutków awarii, - wydać zakazy lub ograniczenia w korzystaniu ze środowiska
Do obowiązków prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowej należy: - prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku jest obowiązany do zgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej (w terminie do 31.03.2002 roku) - prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku sporządza "program zapobiegania awariom", w którym przedstawia system zarządzania zakładem gwarantujący ochronę ludzi i środowiska (w terminie do 30.09.2002 r., a w odniesieniu do nowego zakładu przed jego uruchomieniem) i przedkłada go organowi Państwowej Straży Pożarnej oraz do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska - prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do opracowania raportu bezpieczeństwa (w terminie do 31.12. 2002 r., a w odniesieniu do nowego zakładu przed jego uruchomieniem) i przedłożenia go komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska. W celu zapobiegania, zwalczania i ograniczania skutków awarii przemysłowej opracowuje się wewnętrzny i zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy. Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do: - opracowania wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego(w terminie do 31.12.2002 r. a w odniesieniu do nowego zakładu przed jego uruchomieniem), a w razie zagrożenia awarią lub jej wystąpienia - do niezwłocznego przystąpienia do jego realizacji, - dostarczenia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego (w terminie do 30.06.2003 r., a w odniesieniu do nowego zakładu przed jego uruchomieniem), z uwzględnieniem transgranicznych skutków wystąpienia awarii.
Obowiązki organów administracji związane z awarią przemysłową nałożone są na komendanta Państwowej Straży Pożarnej i są następujące: - na podstawie informacji przedstawionych przez prowadzącego zakład o dużym ryzyku, sporządza zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy z zapewnieniem udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest opracowanie tego planu - w razie zagrożenia awarią przemysłową lub jej wystąpienia niezwłocznie przystępuje do realizacji zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, - jeżeli na podstawie informacji otrzymanych od prowadzącego zakład o dużym ryzyku stwierdzi, że możliwe skutki awarii przemysłowej mogą mieć zasięg transgraniczny, niezwłocznie przekazuje ministrowi właściwemu do spraw środowiska istotne dla sprawy informacje, a w szczególności raport o bezpieczeństwie oraz wewnętrzny i zewnętrzny plan operacyjno- ratowniczy. Ponadto, komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej podaje do publicznej wiadomości, m.in.: - informację o zamieszczeniu w publicznie dostępnym wykazie danych o aktualizowanym corocznie rejestrze substancji niebezpiecznych znajdujących się w zakładach zlokalizowanych na obszarze jego właściwości miejscowej, - informacje o zatwierdzonych raportach o bezpieczeństwie lub ich zmianach, - informacje o przyjętych zewnętrznych planach operacyjno-ratowniczych lub ich zmianach, - instrukcje o postępowaniu mieszkańców na wypadek wystąpienia awarii.
Cel ekologiczny do 2010 roku
Eliminowanie i zmniejszanie skutków dla mieszkańców i środowiska z tytułu poważnych awarii przemysłowych
Strategia realizacji celu
Na terenie województwa wielkopolskiego funkcjonuje ok. 120 jednostek, będących potencjalnymi sprawcami zagrożeń dla środowiska i mieszkańców. Lista ta jest corocznie weryfikowana w związku ze zmianami organizacyjnymi przedsiębiorstw, procesem przekształceń oraz zmianami dotyczącymi technologii magazynowania materiałów niebezpiecznych. Potencjalne zagrożenie dla środowiska stwarza załadunek, transport i rozładunek materiałów niebezpiecznych. Pojazdy służące do przewozu tych materiałów powinny być przystosowane do takich przewozów, a trasy przewozu tych materiałów powinny być wyznaczane tak, by zapewnić maksymalne bezpieczeństwo dla mieszkańców i środowiska.
WIOŚ realizuje zadania z zakresu zapobiegania występowania zdarzeń powodujących zagrożenia poprzez: kontrolę podmiotów gospodarczych, których działalność może stanowić przyczynę powstania zagrożeń, badanie przyczyn powstania oraz sposobów likwidacji skutków wystąpienia awarii, prowadzenie szkoleń i instruktażu.
Jak powiedziano powyżej większość obowiązków spada na prowadzącego zakład o zwiększonym lub o dużym ryzyku wystąpienia awarii. Z punktu widzenia narażenia mieszkańców na skutki ewentualnych awarii przemysłowych, najważniejsze znaczenie mają zewnętrzne plany operacyjno-ratownicze.
Kierunki działań: AP 1. Ograniczenie ryzyka wystąpienia zagrożeń środowiska powodowanych funkcjonowaniem podmiotów, będących potencjalnym źródłem awarii przemysłowych AP 2 Zmniejszenie ryzyka transportu materiałów niebezpiecznych AP 3. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia awarii przemysłowej
5.6.2. Przyjęte cele i priorytety
Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów: - Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; - Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego, Racjonalna gospodarka chemikaliami musi uwzględniać przede wszystkim działania dążące do: - ochrony zdrowia człowieka i ochrony środowiska przed niekorzystnym oddziaływaniem chemikaliów i procesów, w których są one stosowane; - pełnego dostępu społeczeństwa do informacji o chemikaliach, na których działanie jest narażone; - oszacowania rodzajów i wielkości ryzyka związanego ze stosowanymi chemikaliami; - redukcji obecności dioksyn i PCB w środowisku oraz w produktach żywnościowych i paszy; - zmniejszenia zagrożeń związanych ze stosowaniem pestycydów, poprzez zakaz lub ostre ograniczanie wprowadzania na rynek i wykorzystywania najbardziej niebezpiecznych i ryzykownych oraz zapewnienie, że w odniesieniu do pozostałych wykorzystywana jest najlepsza praktyka ich stosowania oraz sprawny atestowany sprzęt dozujący; - zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym oraz katastrofom, w szczególności transportowym; - poprawa stanu technicznego tras transportowych, mająca m.in. na celu ograniczenie występowania katastrof transportowych; - organizację właściwych struktur szybkiego powiadamiania o wystąpieniu poważnej awarii, czy klęski żywiołowej; - przeciwdziałanie wystąpieniom klęsk żywiołowych poprzez właściwe organizowanie struktur porządkowo – kontrolnych i szybkiego reagowania oraz modernizację urządzeń zabezpieczających; - skuteczne usuwanie skutków wystąpienia klęsk żywiołowych; - prawidłowej polityki przestrzennej zapewniającej w planowaniu przestrzennym uwzględnianie uwarunkowań maksymalnego bezpieczeństwa społeczeństwa oraz minimalizacji wystąpienia ryzyka. Cel średniookresowy do 2010roku: Konieczność likwidacji i przeciwdziałanie powstawaniu bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi oraz jakości środowiska, przeciwdziałanie postępującej degradacji walorów przyrodniczych regionu oraz pogarszaniu jakości życia jego mieszkańców, zapobieganie możliwości wystąpienia klęsk żywiołowych w szczególnie powodzi. Eliminowanie i zmniejszanie skutków dla mieszkańców i środowiska z tytułu poważnych awarii przemysłowych oraz poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności transportowej powiatu poprzez optymalne wykorzystanie istniejącej infrastruktury, modernizację i rozbudowę urządzeń i tras komunikacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań zmniejszających lub eliminujących szkodliwy wpływ transportu na środowisko. Priorytety do 2010 roku: 1.Sporządzenie Powiatowego planu zarządzania ryzykiem. 2.Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń dla środowiska z tytułu awarii przemysłowych, w tym transportu materiałami niebezpiecznymi. 3.Zwiększenie płynności i przepustowości tras transportowych. 4.Podwyższenie standardów technicznych infrastruktury drogowej. 5.Eliminacja ruchu drogowego o charakterze tranzytowym z centrów miast (budowa obwodnic). 6.Przestrzeganie zasad kwalifikacji pojazdów do ruchu drogowego. 7.Edukacja ekologiczna mieszkańców. 8.Kontynuowanie poprawy zabezpieczenia ludności przez powodzią. 9.Kontynuowanie budowy systemu ochrony przed poważnymi awariami i poważnymi awariami przemysłowymi. 10. Wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej 11. Likwidacja mogilnika gromadzącego przeterminowane środki ochrony roślin. 12. Zorganizowanie i wdrażanie kompleksowego systemu ochrony przeciwpowodziowej. Zadania na lata 2003 – 2006 1.Podejmowanie przedsięwzięć z zakresu ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa 2.Opracowanie programu informowania społeczeństwa o poważnych awariach i edukacji w tym zakresie obejmującego działania na szczeblu lokalnym.
5.6.3. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć
KRYTERIA WYBORU PRIORYTETÓW Wśród najważniejszych kryteriów ekologicznych w perspektywie do 2010 roku, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić: - Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; - Zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego - Wymogi wynikające z obowiązujących przepisów; - Wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE; - Dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym; - Szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju zrównoważonego; - Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko i człowieka; - Ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia; - Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego; - Obecne zaawansowanie inwestycji; - Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia.
5.6.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikająca z dokumentów rządowych, wojewódzkich oraz samorządowych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej
Tabela. Przedsięwzięcia ukierunkowane na ograniczenie stosowania chemikaliów, wystąpienia poważnych awarii i klęsk żywiołowych w powiecie gnieźnieńskim do realizacji w latach 2003-2006, oraz w perspektywie średniookresowej do 2010 r. Jednostka Termin realizacji Cel odpowiedzi przedsięwzięcia / L.p alna / Szacunkowe
Opis przedsięwzięcia
. Jednostki nakłady /
współpracuj Potencjalne źródła
przedsięwzięci a 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rodzaj Rodzaj ące finansowania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 13 0 1 2
Sporządzanie raportów o Środki własne, bezpieczeństwie oraz Zakłady, PFOŚiGW, inne wewnętrznych planów Powiatowa fundusze 1 operacyjno-ratowniczych Staż istniejących zakładów o Pożarna, dużym ryzyku wystąpienia WIOŚ
Pozaiwestycyjne poważnej awarii Powiatowa Środki własne, Straż PFOŚiGW, inne Pożarna, fundusze Zakłady, Sporządzenie zewnętrznych właściwe planów operacyjno-
terenowa 2 ratowniczych zakładów o organy dużym ryzyku wystąpienia administrac poważnej awarii ji samorządo wej
Pozaiwestycyjne Powiatowa PFOŚiGW, inne Straż fundusze Pożarna, Zakłady, Rozwijanie i aktualizacja
właściwe informacji o zakładach o 3 terenowa zwiększonym i dużym ryzyku organy wystąpienia poważnej awarii administrac ji samorządo
Pozaiwestycyjne wej Kontrola przestrzegania PFOŚiGW, inne Inspekcja europejskiej umowy „ADR” o fundusze 4 transportu przewozie substancji i
drogowego tycyjne Pozaiwes materiałów niebezpiecznych
Badanie przyczyn PFOŚiGW, inne powstawania oraz sposobów fundusze Powiat, likwidacji skutków Powiatowa 5 poważnych awarii dla Straż środowiska z okresowym Pożarna sporządzaniem raportów na
Pozaiwestycyjne ten temat Powiatowa PFOŚiGW, inne Straż fundusze Pożarna,
Ćwiczenia realizacji właściwe zewnętrznych planów terenowa 6 operacyjno-ratowniczych raz organy na 3 lata administrac ji samorządo
Pozaiwestycyjne wej Upublicznianie informacji na Zadanie ciągłe
temat poważnych awarii w Budżet powiatu, ycyj sposób podnoszący Powiat, środki gmin, 7 świadomości lokalnych UMiG PFOŚiWG, inne
potencjalnie narażonych na fundusze ne Pozaiwest skutki omawianych zdarzeń Zarząd PFOŚiGW, inne Dróg fundusze Powiatowy Przeprowadzenie analizy
ch, dotychczasowych tras Powiatowa
8 yjne przewozów substancji Straż niebezpiecznych biegnących Pożarna, przez teren powiatu Inspekcja transportu
Pozaiwestyc drogowego Zainicjowanie działań Budżet powiatu,
formalnych i technicznych środki gmin, oraz doprowadzenie do PFOŚiGW, inne utworzenia miejsc Powiat, fundusze 9 tymczasowego UMiG magazynowania odpadów powstałych w czasie usuwania
Pozaiwestycyjne skutków poważnej awarii Wspieranie działań na rzecz Prowadzący Środki inwestora,
cyj prawidłowo hodowlę i PFOŚiGW, inne zagospodarowania obornika, chów fundusze 10 gnojowicy i gnojówki w zwierząt
fermach zwierząt gospodarski ne Pozaiwesty gospodarskich ch
Sporządzanie analiz stanu, Wyższe Środki własne, wybranych komponentów uczelnie, PFOŚiGW, inne środowiska z dokonaniem specjalistyc fundusze 11 oceny zakresu występujących zne zagrożeń oraz opracowanie jednostki niezbędnych programów organizacyj
Pozaiwestycyjne naprawczych ne Współudział w tworzeniu Budżet powiatu systemów wymiany informacji i łączności w zakresie ochrony
przeciwpowodziowej. 12 Opracowanie planu Powiat operacyjnego zabezpieczenia przeciwpowodziowego z uwzględnieniem ochrony środowiska dla terenów
Pozaiwestycyjne zagrożonych powodzią Weryfikacja systemu Koordynowanie WIOŚ, wymiany informacji, RZGW, 13 komnunikacji i łączności w IMGW, zakresie ochrony
Powiat cyjne Pozaiwesty przeciwpowodziowej Powiatowa Zadania ciągłe, Straż PFOŚiGW, inne Pożarna, fundusze
Wdrożenie instrukcji właściwe postępowania ludności na terenowa 14 wypadek wystąpienia organy poważnej awarii administrac ji samorządo
Pozaiwestycyjne wej Upowszechnienie Kodeksu Koordynowanie Dobrej Praktyki Rolniczej w Budżet powiatu, zakresie prawidłowego PFOŚiGW, inne ODR, 15 stosowania i składania fundusze Powiat płynnych odchodów zwierzęcych oraz odcieków z
Pozaiwestycyjne pryzm kiszonkowych Opracowanie i propagowanie Środki inwestora racjonalnego stosowania Prowadzący środków chemicznych w 16 uprawę rolnictwie prowadzącego do roślin
powstrzymania degradacji ne Pozaiwestycyj gleb
Powiat, Budżet powiatu,
Sporządzenie powiatowych Powiatowa PFOŚiGW, inne 17
planów zarządzania ryzykiem Straż fundusze tycyjne Pozaiwes Pożarna Praca ciągła, Regulacja i odbudowa rzek i RZGW środki własne 18
kanałów WZMiUW
Inwestyc yjne Jednostki Praca ciągła, samorządu środki własne, Realizacja obiektów małej 19 terytorialne PFOŚiGW, inne retencji wód
go, fundusze ne Inwestycyj Wojewoda Zarząd Budżet powiatu, Wyprowadzenie ruchu Dróg PFOŚiGW, inne 20 tranzytowego poza granice Powiatowy fundusze
miast yjne Inwestyc ch
Wyposażenie w sprzęt i Budżet powiatu, oprogramowanie PFOŚiGW, inne wykorzystywane do fundusze 21 Powiat szybkiego informowania o wystąpieniu poważnej awarii i
Inwestycyjne klęski żywiołowej Budżet powiatu, Doposażenie w sprzęt środki gmin, Powiat, 22 ratownictwa ekologicznego PFOŚiGW, inne UMiG
formacji Straży Pożarnej fundusze
Inwestycyjn e Budowa parkingu dla Budżet powiatu,
pojazdów powypadkowych fundusze oraz czasowo wycofanych z strukturalne, 23 ruchu drogowego, ze Powiat PFOŚiGW, inne szczególnym uwzględnieniem fundusze przewożących towary
Inwestycyjne niebezpieczne Środki inwestora, Wsparcie przedsięwzięć Właściciele PFOŚiGW, inne dotyczących usuwania azbestu 24 nieruchomo fundusze z obiektów i instalacji ści
budowlanych
Inwestycyjn e Budżet powiatu, Podejmowanie przedsięwzięć Powiatowa PFOŚiGW, inne w zakresie ochrony 25 Straż fundusze przeciwpożarowej i Pożarna
ratownictwa
Inwestycyjn e
5.6.5. Wytyczne do sporządzania programów gminnych
Do opracowania kompleksowych programów przeciwdziałania poważnym awariom, klęskom żywiołowym, usuwania ich skutków oraz kontroli i monitoringu stosowania chemikaliów niezbędnym jest zdefiniowanie i zidentyfikowanie źródeł mogących stanowić zagrożenie w każdej gminie oraz precyzyjne zdiagnozowanie stanu w tym zakresie na obszarze objętym programem. We wszelkich działaniach programowych należy uwzględnić poszczególne etapy: - Zgromadzenie danych wyjściowych; - Diagnoza stanu – zdefiniowanie problemów; - Określenie celów do osiągnięcia (założenia); - Wybór optymalnych rozwiązań; - Umiejscowienie w czasie i powiązane z niezbędnymi finansami propozycje sekwencji działań wykonawczych. W podstawowych zadaniach mających na celu ochronę przed niekontrolowanym stosowaniem chemikaliów oraz możliwością wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej na obszarach gmin należy uwzględnić: - Zidentyfikowanie jednostek stosujących chemikalia ze szczególnym uwzględnieniem substancji i preparatów niebezpiecznych; - Sposoby zastosowanych zabezpieczeń przed możliwością wystąpienia poważnej awarii i klęski żywiołowej; - Źródła występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska i sposoby postępowania z nimi; - Identyfikację terenów potencjalnie zagrożonych z tytułu możliwości wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej; - Identyfikacja sieci transportowych i wynikających z nich zagrożeń z tytułu możliwości wystąpienia katastrof transportowych; - Organizacja systemów reagowania, powiadamiania i usuwania skutków wystąpienia poważnych awarii i klęsk żywiołowych; - Remonty dróg, których stan zagraża wystąpieniem katastrofy transportowej; - Ograniczenia w gospodarowaniu środkami chemicznymi w rolnictwie; - Przegląd i przygotowanie organizacyjne oraz sprzętowe struktur OSP, obrony cywilnej oraz komitetów przeciwpowodziowych; - Określenie poziomu świadomości społeczeństwa lokalnego w zakresie stosowania chemikaliów i ich oddziaływania oraz reagowania i postępowania w przypadku wystąpienia poważnej awarii i klęski żywiołowej; - Edukację ekologiczną społeczeństwa; - Budowa chodników wzdłuż dróg gminnych. 6.Narzędzia i instrumenty realizacji Programu
6.1.Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne
- studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz plany miejscowe stanowią narzędzia o zupełnie podstawowym znaczeniu; są one sporządzane przez władze gmin i uzgadniane przez starostę; sposób ich opracowania, stopień szczegółowości i zasady współpracy z gminami w trakcie udzielania przez starostę pozwoleń na budowę będą w znacznej części decydowały o możliwości realizacji zapisów Programu; - oceny oddziaływania na środowisko projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego stanowią istotny materiał umożliwiający uzgodnienie planu miejscowego - oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć inwestycyjnych realizowane w ramach procedury zmierzającej do wydania decyzji o warunkach zabudowy, pozwolenia na budowę, koncesji na poszukiwanie i wydobywanie kopalin, pozwolenia wodno – prawnego, o warunkach prowadzenia robót regulacyjnych wód i melioracyjnych, zatwierdzającej projekt scalania i podziału gruntów, o zmianie lasu na użytek rolny; - programy gospodarki odpadami przedsiębiorstw;
6.2.Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska
- pozwolenia i decyzje administracyjne na emisję, zintegrowane, wodno-prawne, na wytwarzanie, zbiórkę i recykling odpadów, zobowiązujące do prowadzenia pomiarów - zgłoszenia instalacji nie wymagających pozwoleń dokonywane przez zakłady je eksploatujące; - przeglądy ekologiczne dokonywane w sytuacjach gdy powstają wątpliwości, w przypadku składowisk zawsze; - instrukcje eksploatacji obiektów związanych z gospodarką odpadami; - wymagania kwalifikacyjne stawiane eksploatującym obiekty gospodarki odpadami; - strefy ochrony bezpośredniej i pośredniej ujęć wody; - strefy ograniczonego użytkowania terenu; - ograniczenia lub zakazanie użytkowania niektórych jednostek pływających na wodach stojących;
6.3.Narzędzia i instrumenty finansowe
- opłaty za korzystanie ze środowiska; są one ponoszone za: wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wód, składowanie odpadów; ponadto na podstawie ustawy o ochronie przyrody uiszczane są opłaty za wycinkę drzew i krzewów, a na podstawie Prawa geologicznego opłaty za wydobycie kopalin; - opłaty podwyższone za korzystanie ze środowiska uiszczają podmioty korzystające z niego bez uzyskania wymaganego pozwolenia; - wsparcie finansowe przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w drodze udzielania oprocentowanych pożyczek, dopłat do oprocentowania kredytów i pożyczek, udzielania dotacji, wnoszenia udziałów do spółek, nabywania obligacji, akcji i udziałów przez fundusze ochrony środowiska, oraz wsparcie finansowe przez Ekofundusz dysponujący pieniędzmi z ekokonwersji, fundusze Unii Europejskiej (szerzej o nich w dalszym rozdziale), inne pomniejsze fundusze i fundacje wspomagające ochronę środowiska, budżet państwa, budżet samorządu województwa; - wsparcie dla programów dostosowania przedsiębiorstw do wymogów związanych z ochroną środowiska poprzez negocjowanie programów dostosowawczych; starostwo deleguje swojego przedstawiciela do komisji negocjacyjnej; - system materialnych zachęt ( ustawa Prawo ochrony środowiska przewiduje zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska) dla przedsiębiorców podejmujących się wprowadzania prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000, EMAS, programach czystej produkcji.
6.4.Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne
- odpowiedzialność cywilna za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko uregulowana jest także w Kodeksie Cywilnym; pozwala on każdemu, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko zagraża lub została wyrządzona szkoda, żądać jej naprawienia lub zaprzestania działalności; jeżeli naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem może wystąpić jednostka samorządu terytorialnego; - odpowiedzialność karna za szkody wyrządzone środowisku zagrożona jest karą grzywny lub ograniczenia wolności w wypadku wprowadzania do obrotu substancji stwarzających szczególne zagrożenie, eksploatacji bez pozwolenia instalacji lub lekceważenia przepisów przez prowadzącego zakład o dużym ryzyku; - odpowiedzialność administracyjna sprowadza się do możliwości nałożenia na podmiot korzystający ze środowiska i oddziałujący na niego negatywnie, obowiązku ograniczenia negatywnego wpływu i przywrócenia właściwego stanu środowiska; - administracyjne kary pieniężne są ponoszone za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska;
6.5.Działalność kontrolna Powiatu
Możliwość skutecznego korzystania z instrumentów administracyjnych wiąże się z podejmowaniem czynności kontrolnych. W przypadku samorządu powiatowego dotyczą one korzystania z możliwości wydania decyzji nakazujących prowadzącemu instalację prowadzenie pomiarów wielkości emisji, dokonanie przeglądu ekologicznego, wykonanie analizy porealizacyjnej itp. Ponadto konieczna jest dobra współpraca starostwa z Inspekcją Ochrony Środowiska w celu systematycznej kontroli przestrzegania przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą zapisów zawartych w pozwoleniach na emisję i niebawem zintegrowanych.
6.6.Fundusze wspomagające
Struktura finansowania Programu Wdrażanie niniejszego Programu będzie uzależnione od zrozumienia przez działaczy samorządowych roli i potrzeby instytucjonalnego wzmocnienia administracji zajmującej się problematyką ochrony środowiska, a także od umiejętności i determinacji władz samorządowych zmierzających do przejęcia roli koordynującej w zakresie stworzenia spójnego systemu gospodarowania odpadami. Realizację zadań własnych Powiatu można przewidzieć z największą dozą pewności. Zależeć ona będzie od dynamiki działania władz samorządowych. Realizacja zadań koordynowanych będzie w znacznej mierze uzależniona od stanu finansów Państwa i kondycji przedsiębiorstw, które będą musiały dostosować sposób i zakres korzystania ze środowiska do aktualnych standardów. Kolejną niewiadomą jest tempo wdrażania nowego ustawodawstwa, które będzie uzależnione od wspomnianego wcześniej wzmocnienia administracji. Jak wynika z tego co wyżej powiedziano, w procesie wdrażania Programu środki finansowe będą miały bardzo istotne znaczenie, lecz nie decydujące. W kontekście zasad dofinansowania zadań związanych z ochroną środowiska zarówno przez instytucje krajowe, jak i dysponujące środkami Unii Europejskiej, najistotniejsza będzie możliwość zgromadzenia tzw. wkładu własnego w wysokości minimum 15 – 25% wartości zadania inwestycyjnego. Zgromadzenie pozostałej części środków będzie możliwe z pieniędzy funduszy strukturalnych lub, przy większych przedsięwzięciach, spójności. Ponieważ zasady funkcjonowania krajowych instytucji wspomagających są dość dobrze znane, nie będziemy się dłużej przy nich zatrzymywać, natomiast korzystając z materiałów przygotowanych dla Związku Gmin Wiejskich RP, szerzej przedstawimy ważniejsze fundusze strukturalne Unii Europejskiej zorientowane na ochronę środowiska. Zanim do tego przejdziemy, krótka informacja na temat struktury finansowania zadań w zakresie ochrony środowiska w naszym kraju. W poprzednich latach przeciętny udział funduszy ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około 30% wartości inwestycji. W najbliższych latach rola funduszy ekologicznych będzie polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE. Jednocześnie oczekuje się spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze względu na ogólną poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenia wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niż dotychczas zaangażowania środków pomocowych, w tym z funduszy przedakcesyjnych oraz po uzyskaniu członkostwa w UE - funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (2004 - 2006). Przewidywane do realizacji inwestycje priorytetowe będą finansowane ze środków własnych i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ) Istotny ciężar finansowania inwestycji komunalnych pozostanie na barkach gmin, często poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących (np. EBOiR). Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość świadczonych usług. W oparciu o analizę źródeł finansowania działań w zakresie ochrony środowiska w ostatnich latach w Polsce i województwie wielkopolskim oraz prognoz co do perspektywicznych źródeł, przewiduje się, że struktura finansowania wdrażania Programu w najbliższych czterech latach będzie następująca:
Źródło % Fundusze ekologiczne (NFOŚiGW, WFOŚiGW) 25 Budżety terenowe (miasta, gminy), w tym gminne i powiatowe fundusze 12 ekologiczne Podmioty gospodarcze (środki własne i kredyty bankowe) 40 Fundusze pomocowe i strukturalne 18 Budżet państwa 5 RAZEM 100
Wprowadzenie Samorządy powiatowe i gminne bardzo poważnie traktują szansę jaką stwarza możliwość dofinansowania ich przedsięwzięć w obszarze ochrony środowiska z funduszy strukturalnych. Dokładnie analizują swoje potrzeby, szacują budżety i zdolność partycypacji finansowej oraz przygotowują fiszki projektowe. Coraz dokładniej znane są im również cele Narodowego Planu Rozwoju i pięciu sektorowych programów operacyjnych, do których zostały przyporządkowane fundusze unijne. Wydaje się jednak, że gminy wiejskie czują się zagubione w wielości priorytetów i trudno jest im samodzielnie wyselekcjonować te działania, które będą podstawą finansowania planowanych przez nie projektów w ochronie środowiska. Adresatem sporządzonego na zlecenie Zwiąku Gmin Wiejskich RP przeglądu funduszy strukturalnych na ochronę środowiska dostępnych w Polsce w latach 2004 - 2006 są przede wszystkim małe gminy wiejskie i miejsko wiejskie oraz powiaty ziemskie, a celem niniejszego opracowania jest ułatwienie im poruszania się po programach sektorowych i pomoc w znalezieniu odpowiedniego do ich potrzeb źródła finansowania. Selekcja materiału w sposób świadomy pomija więc Sektorowe Programy Operacyjne, których priorytety nie zawierają działań upoważniających do sięgania po fundusze na ochronę środowiska. Dodatkowo, jest skierowana głównie na działania Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, których beneficjantami mogą być gminy wiejskie.
Nawet pobieżne prześledzenie źródeł funduszy obnaża brutalna prawdę, że dla małych wiejskich gmin podstawową szansą na uzyskanie wsparcia dla samodzielnych inicjatyw w dziedzinie ochrony środowiska jest priorytet 3. - Rozwój Lokalny, a w jego ramach działanie 3.1. - Rozwój obszarów wiejskich.
Po ostatniej turze negocjacji usunięto niestety z priorytetu 1 - Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionów wydzielonego działania 2.5 związanego z rozwojem turystyki. Turystyka znalazła się obecnie w tym samym priorytecie jako działanie 1.4. -Kultura i Turystyka, w połączeniu z zachowaniem i odbudową dziedzictwa kulturowego i jak zaznaczono w pierwszym okresie w ramach tego działania realizowana będzie ograniczona liczba dużych projektów o istotnym znaczeniu regionalnym i krajowym dla kultury i/lub turystyki, mających również wpływ na rozwój gospodarczy. Również można się spodziewać, że zaznaczone w tym priorytecie działanie 1.2 - infrastruktura ochrony środowiska, będzie źródłem finansowania projektów dużych, których beneficjentami końcowymi będą spółki prawa handlowego co najwyżej związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, a nie pojedyncze gminy wiejskie. Taka jest rzeczywistość na dzisiaj, bo negocjacje w dalszym ciągu trwają i możliwe są jeszcze przesunięcia określające rodzaj finansowanej pomocy w ramach poszczególnych działań. Wydaje się, że w tej sytuacji małe samorządy powinny z dużą uwagą zapoznać się z szansą, którą dla rozwoju gmin wiejskich (również w działaniach na rzecz ochrony środowiska) stanowi program: Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich, kompatybilny w stosunku do SPO - Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz obszarów wiejskich. Wprawdzie podmiotami działań w tych programach będą głównie indywidualni rolnicy i grupy producenckie, jednak wydaje się, że „sięgnięcie" po wymienione fundusze będzie dla nich możliwe jedynie przy ścisłym współdziałaniu z administracją samorządową której przypadają ważne i ciągle niedoceniane role koordynatorów i edukatorów. Informacja wstępna
Kompleksowym dokumentem określającym strategię społeczno-gospodarczą Polski w pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej jest Narodowy Plan Rozwoju. Dokument ten został przygotowany na podstawie wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Rady Nr 1260 z 21 czerwca 1999 r. (1260/99/WE) wprowadzającym ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych NPR na lata 2004-2006 określa cele, priorytetowe działania oraz ramy instytucjonalne i finansowe działań strukturalnych państwa. Jest to strategiczny, średniookresowy dokument planistyczny, scalający rozwiązania horyzontalne, sektorowe i regionalne na poziomie krajowym, wskazującym na kierunki rozwoju gospodarczego Polski w pierwszych latach po akcesji. Narodowy Plan Rozwoju służy jako baza do negocjacji z Komisją Europejską Podstaw Wsparcia Wspólnoty (ang. Community Support Framework - CSF) dla Polski. CSF określi wielkość pomocy z funduszy strukturalnych przyznanych Polsce Na poziomie programowania Narodowego Planu Rozwoju, zgodnie z art. 41 Rozporządzenia Rady z dnia 21 czerwca 1999 r. wprowadzającego ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych, przeprowadzona została przez niezależnych ekspertów ocena ex ante pod kątem wpływu programu na środowisko (Environmental Impact Assessment). Jednocześnie podobna analiza dokonywana jest w ramach każdego programu operacyjnego. Główne cele związane z wdrażaniem trwałego i zróżnicowanego rozwoju w jego wymiarze ekologicznym zostały zawarte w II Polityce Ekologicznej Państwa, Polityce Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 oraz Narodowej strategii ochrony środowiska na lata 2000-2006. Dokumenty te zawierają działania państwa w zakresie ochrony środowiska naturalnego. Celem nowej polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców, infrastruktury społecznej oraz zasobów przyrodniczych. Tak sformułowany cel znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w NPR, gdzie jako priorytet uznano ochronę środowiska i zagospodarowanie przestrzenne. W ramach Narodowego Planu Rozwoju (NPR) realizowanych będzie 5 osi rozwoju, tj. grup programów krajowych i programów realizowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności realizujących główny cel: - Oś rozwoju - Wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw - Oś rozwoju - Rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia - Oś rozwoju - Tworzenie warunków dla zwiększania poziomu inwestycji, promowanie zrównoważonego rozwoju i spójności przestrzennej - Oś rozwoju - Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie, rozwój obszarów wiejskich - Oś rozwoju - Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów
Podstawy Wsparcia Wspólnoty dla Polski w latach 2004-2006 będą wdrażane za pomocą: - pięciu sektorowych programów operacyjnych (SOP), dotyczących konkurencyjności gospodarki, rozwoju zasobów ludzkich, restrukturyzacji i modernizacji sektora żywnościowego oraz rozwoju obszarów wiejskich, rybołówstwa i przetwórstwa ryb oraz infrastruktury transportowej, - Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) zarządzanego na poziomie krajowym, ale wdrażanego w systemie zdecentralizowanym na poziomie wojewódzkim, - programu operacyjnego pomocy technicznej, służącego pomocy we wdrażaniu funduszy strukturalnych na poziomie Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz programów operacyjnych, - strategii wykorzystania Funduszu Spójności, który nie należy do funduszy strukturalnych ale realizuje założenia polityki strukturalnej UE. NPR wraz z sektorowymi programami operacyjnymi przedstawiono na poniższym schemacie:
NARODOWY PLAN ROZWOJU
PODSTAWY WSPARCIA WSPÓLNOTY (CSF)
SOP SOP SOP Wzrost Rozwój zasobów transport konkurencyjnoś ludzkich ci gospodarki
SOP SOP Zintegrowany Program Restrukturyzacja I Rybołówstwo i przetwórstwo Operacyjny Rozwoju modernizacja sektora ryb regionalnego żywnościowego, rozwój obszarów wiejskich
Fundusz spójności Inicjatywy wspólnoty Pomoc techniczna Transport/środowisko
Inicjatywy w dziedzinie ochrony środowiska będą miały możliwości otrzymania dofinansowania głównie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Fund - ERDF). ERDF powstał w 1975 roku jako reakcja na coraz głębsze rozbieżności w rozwoju regionów (spowodowane kryzysem gospodarczym i przystąpieniem do UE Wielkiej Brytanii i Irlandii). Jego głównym zadaniem jest niwelowanie dysproporcji w poziomie rozwoju regionalnego krajów należących do UE. Pomoc w ramach tego funduszu obejmuje inicjatywy w następujących dziedzinach: - inwestycje produkcyjne umożliwiające tworzenie lub utrzymanie stałych miejsc pracy, - inwestycje w infrastrukturę, z uwzględnieniem tworzenia sieci transeuropejskich dla regionów objętych celem nr 1 polityki strukturalnej UE, - inwestycje w edukację i opiekę zdrowotną w regionach objętych celem nr 1 polityki strukturalnej UE, - rozwój potencjału lokalnego: małych i średnich przedsiębiorstw, - działalność badawczo-rozwojowa, - inwestycje związane z ochroną środowiska. Sektorowy Program Operacyjny – Wzrost konkurencyjności gospodarki Do czynników, które zadecydują o konkurencyjności przedsiębiorstw i produktów ich pracy należą również czynniki wynikające ze wspólnotowych wymagań w zakresie ochrony środowiska. Obok przyjaznej biznesowi polityki makroekonomicznej do czynników, które zadecydują o konkurencyjności polskiej przestrzeni jako miejsca alokacji kapitału będzie dalsza poprawa stanu szeroko rozumianego środowiska przyrodniczego i kulturowego, eksponująca walory polskiej przestrzeni jako dodatkowej zachęty dla inwestorów. Niska konkurencyjność polskiej gospodarki wymusza konieczność podjęcia działań wspierających rozwój firm przede wszystkim zdolnych do tworzenia i absorbowania innowacji - o największym potencjale wzrostu oraz możliwościach eksportowych. Dotyczy to również firm ulokowanych w sektorach tworzących podstawy nowej gospodarki opartej na wiedzy z zakresu ochrony środowiska. Celem programu jest wsparcie działań prowadzących do wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki i zwiększających jej zdolność do funkcjonowania w warunkach otwartego rynku. Program Operacyjny będzie finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF) oraz ze środków krajowych. Na program operacyjny w latach 2004 - 2006 przeznaczone będzie łącznie 2 529,7 mln euro, w tym środki unijne 1 300 mln euro. Pomoc w ramach programu adresowana jest do dużych, małych i średnich przedsiębiorstw. Priorytety Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Gospodarki obejmą m.in.: - budowę przemysłowych oczyszczalni ścieków. - gospodarkę odpadami niebezpiecznymi i przemysłowymi, - ochronę powietrza. - wprowadzenie Najlepszych Dostępnych Technik tzw. BAT - wykorzystanie energii odnawialnej. Na lata 2004 - 2006 przewidziano kwotę 163,8 mln euro dla działań pro-środowiskowych w sektorze przedsiębiorstw. Wykorzystanie pomocy unijnej przy realizacji SPO-WKG będzie służyć także wspomaganiu polskich przedsiębiorców w uzyskiwaniu pozwolenia zintegrowanego (zgodnie z dyrektywą Rady 96/61 /WE). Priorytet 1 Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności z wykorzystaniem instytucji otoczenia biznesu W ramach priorytetu wdrażane będą działania nastawione na wzmocnienie otoczenia instytucjonalnego przedsiębiorstw, w tym instytucji otoczenia biznesu oraz instytucji sfery naukowo-badawczej, działających na rzecz wzrostu innowacyjności gospodarki. Działanie 1 - Wzmocnienie instytucji wspierających działalność przedsiębiorstw Celem działania jest zwiększanie sprawności wdrażania innowacji w przedsiębiorstwach oraz dyfuzji nowoczesnych rozwiązań do gospodarki poprzez wzmocnienie i rozwój instytucji wspierających działalność przedsiębiorstw. W tym celu wsparcie w postaci grantów udzielone zostanie na realizację projektów inwestycyjnych i doradczych dla instytucji wspierających przedsiębiorstwa. Wsparcie obejmować będzie inwestycje w inkubatory, parki naukowo- technologiczne, tworzenie i/lub rozwój instrumentów finansowych dla przedsiębiorstw, tworzenie i rozwój sieci kooperacji, granty dla akredytowanych instytucji wspierających przedsiębiorstwa na realizację projektów obejmujących specjalistyczne usługi doradcze, granty na realizację projektów związanych z działalnością promocyjną oraz wspieraniem poprawy bezpieczeństwa prowadzenia działalności gospodarczej. Działanie 2 - Wzmocnienie współpracy między sferą badawczo-rozwojową a gospodarką Celem działania jest poprawa nowoczesności gospodarki poprzez zwiększenie dyfuzji nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych i organizacyjnych do gospodarki. Działanie 3 - Rozwój systemu dostępu do informacji i usług publicznych on-line Priorytet 2 Wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw działających na Jednolitym Rynku Europejskim Celem jest zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez poprawę poziomu technologicznego i organizacyjnego, dostosowanie do wymogów standardów UE w zakresie ochrony środowiska oraz wzrost wymiany handlowej poprzez wsparcie jej promocji. Realizacja priorytetu wesprze przedsiębiorców w dokonywaniu zmian modernizacyjnych, inwestycji mających na celu poprawę stanu środowiska, wdrażaniu innowacji technologicznych i organizacyjnych. Działanie 1 - Wsparcie konkurencyjności produktowej i technologicznej MSP Działanie 2 - Wsparcie doradcze w zakresie zwiększania konkurencyjności produktowej i technologicznej MSP Celem działania jest zwiększenie dostępu przedsiębiorstw do specjalistycznej pomocy doradczej dla poprawy ich oferty produktowej. Wsparcie będzie udzielane w postaci grantów na projekty obejmujące usługi doradcze w zakresie m. in. podejmowania i rozwijania działalności eksportowej, poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, podejmowania przedsięwzięć w zakresie ochrony środowiska, wdrażania systemów jakości lub zarządzania środowiskowego oraz uzyskiwania certyfikatów. Działanie 3 - Wsparcie nowych inwestycji oraz promocji internacjonalizacji przedsiębiorstw Celem działania jest poprawa konkurencyjności przedsiębiorstw i wzrost wymiany handlowej. Działanie obejmie granty na realizację nowych inwestycji polegających na utworzeniu, rozbudowie lub nabyciu przedsiębiorstwa jak również na rozpoczęciu w przedsiębiorstwie działalności obejmującej dokonywanie zasadniczych zmian produkcji, produktu lub procesu produkcyjnego. Kolejnym rodzajem wsparcia udzielanego w ramach działania będą granty na realizację projektów przedsiębiorstw w zakresie internacjonalizacji. Działanie 4 - Wsparcie dla inwestycji w zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska Celem działania jest dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów wybranych dyrektyw U E w obszarach: ochrona powietrza, ochrona wód i gospodarka odpadami. Wsparcie będzie udzielane w formie pomocy publicznej dla inwestycji proekologicznych w przedsiębiorstwach m.in. w zakresie ograniczania poziomu emisji z dużych zakładów energetycznego spalania, zagospodarowania odpadów przemysłowych i niebezpiecznych, budowy przemysłowych oczyszczalni ścieków, uzyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, osiągania standardów bezpieczeństwa ekologicznego oraz wdrażania Najlepszych Dostępnych Technik (BAT). Sektorowy Program Operacyjny – Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich Program operacyjny wdrażany będzie na terenie całego kraju w latach 2004 - 2006, przy założeniu, że realizacja płatności odbywać się będzie do końca 2008 roku. Źródłem finansowania będą środki publiczne: budżetu państwa, budżetów samorządów regionalnych i lokalnych oraz Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie - Sekcja Orientacji (EAGGF), jak również środki inwestorów prywatnych. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowało niniejszy program operacyjny zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) 1260/1999, 1257/1999 oraz Rozporządzeniem Komisji (WE) 445/2002. W oparciu o analizę sytuacji na obszarach wiejskich i w sektorze rolno-spożywczym przyjęto, że SPO pt. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich będzie narzędziem w realizacji celu Narodowego Planu Rozwoju - Restrukturyzacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich. Planowane działania, zgodnie z priorytetami Rozporządzenia Rady (WE) 1257/99, mają służyć realizacji dwóch celów strategicznych programu, które określono jako: Cel 1 "Poprawa konkurencyjności gospodarki rolno - żywnościowej" Cel 2 "Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich" Priorytet 1 Wspieranie zmian i dostosowań w rolnictwie Pomoc inwestycyjna dotyczyć będzie zwłaszcza dostosowania warunków produkcji rolnej do standardów UE, stymulowania poprawy jakości produktów rolnych oraz kształtowania procesów produkcyjnych w zgodzie z wymogami ochrony środowiska. Działanie 1 - Inwestycje w gospodarstwach rolnych Wsparcie inwestycji w gospodarstwach rolnych, służących zmniejszeniu kosztów produkcji, poprawie efektywności i organizacji produkcji, poprawie warunków higienicznych oraz warunków utrzymania zwierząt. Pomoc kierowana jest do gospodarstw, które odznaczają się rentownością, spełniają minimalne standardy dotyczące ochrony środowiska, higieny i warunków utrzymania zwierząt (lub spełnią je w wyniku realizacji inwestycji). Warunkiem jest posiadanie przez rolnika odpowiedniej wiedzy i umiejętności do prowadzenia gospodarstwa. Pomoc polega na dofinansowaniu kosztów inwestycji w gospodarstwach rolnych. Działanie 2 - Ułatwienie startu młodym rolnikom Wsparcie dla rolników poniżej 40 roku życia, posiadających przygotowanie zawodowe w dziedzinie rolnictwa, którzy po raz pierwszy podejmują samodzielne prowadzenie gospodarstwa. Pomoc finansowa w postaci dotacji wypłacana będzie młodemu rolnikowi w celu ułatwienia rozpoczęcia działalności i modernizacji przejmowanego gospodarstwa. Gospodarstwo młodego rolnika musi spełniać wymogi żywotności ekonomicznej oraz ochrony środowiska, higieny i warunków utrzymania zwierząt w chwili, gdy rolnik ubiega się o pomoc lub spełnić je nie później niż po trzech latach od rozpoczęcia prowadzenia tego gospodarstwa przez odbiorcę pomocy. Działanie 3 – Szkolenia Wsparcie organizacji warsztatów, seminariów, kursów doskonalenia zawodowego, stażów, akcji wdrażania dobrych praktyk i innych odpowiednich instrumentów szkoleniowych dla rolników. Szkolenia mogą dotyczyć m.in. aspektów ekonomicznych, zarządzania gospodarstwem rolnym lub produkcją leśną marketingu, podejmowania nowych, rynkowo zorientowanych rodzajów produkcji rolnej, leśnej i towarzyszącej (dywersyfikacja), korzystania ze środków pomocy strukturalnej, korzystania z instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), jakości i higieny produkcji oraz bezpieczeństwa żywności, a także zagadnień ochrony środowiska, krajobrazu i zachowania dziedzictwa kulturowego wsi. Działanie 4 - Wsparcie doradztwa rolniczego Obejmuje doradztwo publiczne i prywatne. Pomoc polega na pokryciu kosztów poniesionych przez firmy doradcze, pomagające odbiorcom pomocy w przygotowaniu wniosków aplikacyjnych. Działanie 5 - Scalanie gruntów Polega na scalaniu działek oraz pracach poscaleniowych, w wyniku których, w ramach jednego gospodarstwa, uzyskuje się poprawę efektywności gospodarowania poprzez zmniejszenie kosztów transportu, ułatwienie procesów mechanizacji, dostosowanie granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnych, dróg oraz rzeźby terenu, co z kolei ogranicza proces erozji gleb. W ramach działania finansowane będzie opracowanie dokumentacji geodezyjno-prawnej, oraz zagospodarowanie poscaleniowe związane z organizacją przestrzeni produkcyjnej. Działanie 6 - Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi Dotyczy inwestycji z zakresu budowy i modernizacji urządzeń melioracji wodnych - podstawowych i szczegółowych, mających wpływ na poprawę warunków dla produkcji rolniczej i bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Priorytet 2 Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich Celem jest tworzenie warunków zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich m.in. poprzez kształtowanie warunków życia ludności zamieszkałej na obszarach wiejskich, które odpowiadają standardom cywilizacyjnym i pozwalają mieszkańcom wsi realizować ich cele ekonomiczne, edukacyjne, kulturowe i społeczne. Działanie 1 - Odnowa wsi oraz ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego Celem działania jest mobilizacja lokalnych społeczności do podejmowania wspólnych przedsięwzięć na rzecz poprawy warunków i jakości życia na wsi, tworzenia warunków dla rozwoju funkcji gospodarczych oraz społecznych i kulturalnych wsi. W ramach tego działania wspierane będą projekty związane z tworzeniem oddolnych strategii rozwoju lokalnego oraz realizacją działań inwestycyjnych z zakresu modernizacji i wyposażenia obiektów pełniących funkcje kulturalne, rekreacyjne i sportowe, odnowy obiektów charakterystycznych dla tradycji budownictwa wiejskiego regionu i ich adaptacji na cele kulturalne i społeczne, modernizacji przestrzeni publicznej we wsi (chodniki, place, parki, rynki). Działanie 2 - Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów Działanie obejmować będzie pomoc inwestycyjną w postaci zwrotu części kosztów poniesionych w związku z uruchomieniem działalności dodatkowej zbliżonej do rolnictwa, podejmowanej przez rolników i domowników. Celem tego działania jest poprawa sytuacji dochodowej rodzin rolniczych oraz ograniczenie bezrobocia ukrytego w rolnictwie poprzez wsparcie tworzenia i rozwoju alternatywnych źródeł dochodów w gospodarstwach rolnych. Działanie 3 - Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem W ramach działania wspierane będą małe projekty mające na celu polepszenie dostępu przedsiębiorców i wiejskich gospodarstw domowych do infrastruktury technicznej. Wynikiem tego działania będzie podniesienie standardu życia na obszarach wiejskich, poprawa warunków prowadzenia działalności rolniczej oraz poprawa jakości środowiska na terenach rolniczych. Działanie 4 - Przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalną katastrofą i/lub pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych Działanie to ma na celu stopniowe przywracanie potencjału produkcji leśnej, poprawę stanu zasobów leśnych, ochronę oraz poprawę stanu środowiska naturalnego na terenach zniszczonych w wyniku huraganu z dnia 4 lipca 2002 r. Wspierane będą projekty związane z odnawianiem lasów, pielęgnacją drzewostanu i wzmocnieniem systemu ochrony przeciwpożarowej. Priorytet 3 - Rozwój i dostosowanie do norm WE przetwórstwa artykułów rolnych Głównym celem tego priorytetu jest przeprowadzenie koniecznych inwestycji w zakładach przetwórstwa rolno - spożywczego w celu poprawy konkurencyjności na jednolitym rynku - przede wszystkim wsparcia działań skierowanych na osiągnięcie standardów higienicznych, sanitarno-weterynaryjnych i bezpieczeństwa żywności, jak również ochrony środowiska oraz dobrostanu zwierząt. Działanie 1 - Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych Pomoc może być przyznawana m.in. na modernizację zakładów przetwórstwa rolno- spożywczego oraz przeprowadzenie koniecznych inwestycji podmiotom, które wykazują żywotność ekonomiczną oraz spełniają (lub spełnią po realizacji inwestycji) standardy higieniczno-sanitarne, ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt. Sektorowy Program Operacyjny – Rybołówstwo i przetwórstwo ryb Sektor rybacki stanie w dniu akcesji Polski do UE przed poważnym zadaniem sprostania wymaganiom jednolitego rynku europejskiego, norm połowowych i ekologicznych. Konkurencyjność polskiego rybołówstwa budowana będzie poprzez wycofywanie przestarzałej technicznie floty, modernizację jednostek, wyposażanie w nowoczesne urządzenia, a w szczególności urządzenia zabezpieczające wymogi sanitarne. Szczególna uwaga poświęcona zostanie poprawie jakości wód oraz warunków sanitarnych i weterynaryjnych w zakładach przetwórczych. Od utrzymania odpowiedniej pozycji tego sektora wobec silnej konkurencji zależeć będzie stopień zagrożenia strukturalnym bezrobociem, które ma wymiar regionalny i pogorszyć mogłoby już istniejącą sytuację na lokalnych rynkach pracy. Priorytet 2 Odnowa i modernizacja floty rybackiej Podwyższenie rentowności i konkurencyjności floty, poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy. Celem priorytetu jest „odmłodzenie” floty poprzez wymianę najstarszych jednostek (przy jednoczesnym wycofaniu zastępowanych jednostek bez wsparcia publicznego) oraz jednoczesną modernizację floty. Działanie 1 - Budowa nowych jednostek Wsparcie finansowe budowy nowych statków uwarunkowane jednoczesnym wycofaniem, bez pomocy publicznej, starych jednostek (powiązanie z działaniem 3). Działanie 2 - Modernizacja istniejących statków Dofinansowanie kosztów modernizacji jednostek. Działanie 3 - Wycofanie (bez pomocy publicznej) związane z odnową Wycofanie jednostek z użycia bez rekompensaty (wiąże się z działaniem 1). Priorytet 3 Ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybackie urządzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe Celem priorytetu jest odbudowa dróg migracji ryb dwuśrodowiskowych jak i kompleksowe działania mające na celu ograniczenie negatywnego wpływu hodowli ryb i zakładów przetwórczych na środowisko naturalne, modernizacja portów i przystani rybackich oraz dalszy rozwój przetwórstwa rybnego. Działanie 1 - Ochrona i rozwój zasobów wodnych Stworzenie stabilnych podstaw przyrodniczych do prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej w wodach morskich i śródlądowych z zachowaniem równowagi i różnorodności biologicznej w środowisku wodnym. Działanie 2 - Chów i hodowla ryb Poprawa rentowności śródlądowej gospodarki rybackiej i jakości jej produktów dla zwiększenia konkurencyjności zewnętrznej podsektora. Zmniejszenie niepożądanego oddziaływania rybactwa śródlądowego na środowisko. Rozszerzenie istniejących i opracowywanie nowych technik i technologii chowu i hodowli ryb oraz ich wdrożenie, w tym szczególnie technologii odnoszących się do gatunków poszukiwanych na rynku. Działanie 3 - Rybacka infrastruktura portowa Unowocześnienie operacji wyładunkowych, poprawa warunków przechowywania produktów połowu, bezpieczeństwa rozładunków oraz stworzenie warunków do prowadzenia pierwszej sprzedaży produktów rybołówstwa. Działanie 4 - Przetwórstwo i rynek rybny Działanie 5- Rybołówstwo śródlądowe Poprawa warunków prowadzenia gospodarki rybackiej w wodach powierzchniowych oraz zwiększenie efektywności rybołówstwa śródlądowego oraz jakości jego produktów. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Celem ZPORR jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską. Realizacja strategicznego celu sprzyjać będzie wzrostowi gospodarczemu, przekształceniom strukturalnym regionów, wzrostowi urbanizacji, zwiększeniu mobilności przestrzennej ludności oraz zwiększeniu poziomu wiedzy i dostępu do najnowocześniejszych technologii społeczeństwa i podmiotów gospodarczych. W ramach ZPORR realizowane będą trzy priorytety: 1.Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów 2.Wzmocnienie regionalnej bazy ekonomicznej oraz zasobów ludzkich 3.Rozwój lokalny. ZPORR będzie współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Socjalnego, W realizację Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) 2004-2006 zostanie zaangażowanych 4 385,2 mln euro, w tym ze strony zasobów funduszy strukturalnych (ERDF, ESF) - 2 869 mln euro. Na działania z zakresu ochrony środowiska przewidziano 19% całości środków UE przeznaczonych na realizację programu. Podział środków na poszczególne priorytety ustalony został dla poziomu ogólnokrajowego i odzwierciedla strukturę celów polityki regionalnej państwa. W poszczególnych regionach udział środków przeznaczonych na poszczególne priorytety jest zróżnicowany i uwzględnia specyfikę potrzeb restrukturyzacyjnych i rozwojowych, określonych w strategiach wojewódzkich. Tryb rozpatrywania wniosków Propozycje projektów przygotowane w formie standardowego wniosku aplikacyjnego Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego należy składać do właściwej jednostki organizacyjnej w Urzędzie Marszałkowskim, która dokonuje oceny kompletności złożonych wniosków oraz ich oceny pod względem formalnym. W przypadku stwierdzenia braków lub nieprawidłowości wnioski zostaną zwrócone wnioskodawcom w celu dokonania stosownych poprawek. Ocena merytoryczna projektów dokonywana jest przez panel ekspertów powołany do oceny projektów w ramach danego działania. Panel ekspertów dokonuje oceny projektów zgodnie z kryteriami zawartymi w Uzupełnieniu ZPORR i przyjętymi przez Komitet Monitorujący ZPORR. Szczegółowy skład panelu ekspertów oraz sposób dokonywania oceny zostanie zawarty w podręczniku procedur wdrażania ZPORR. Ponadto, będzie on przedmiotem ustaleń zawartych w umowie podpisywanej pomiędzy Instytucją Zarządzającą - Ministerstwem Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej oraz Urzędem Marszałkowskim. Na podstawie rekomendacji Regionalnego Komitetu Sterującego Zarząd Województwa podejmuje decyzję o wyborze projektów z określoną kwotą dofinansowania. Wybrane projekty są przekazywane do Urzędu Wojewódzkiego, który podpisuje (po formalnej ocenie zgodności projektów z zapisami ZPORR oraz Uzupełnienia Programu, wydanej przez Instytucję Zarządzającą ZPORR) umowy finansowe z beneficjentami końcowymi.
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Priorytet Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionów Działanie Infrastruktura ochrony środowiska Podstawa prawna Rozporządzenie Rady nr 1260/1999/WE z 21 czerwca 1999 r. Numer działania 1.2. Cel działania Ograniczenie ilości zanieczyszczeń przedostających się do powietrza, wód i gleb, poprawę stanu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, zwiększenie wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, a także poprawę zarządzania środowiskiem. Fundusz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regiona! Development Fund - ERDF) Czas trwania działania lata 2004-2006 Instytucja Zarządzająca Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej Instytucja Pośrednicząca Urzędy Wojewódzkie i Urzędy Marszałkowskie Beneficjenci - JST: gminy, powiaty, województwa lub działające w ich imieniu Końcowi/Instytucja jednostki organizacyjne (np. spółki prawa handlowego z udziałem Wdrażająca JST) związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego inne jednostki publiczne instytucja Płatnicza Ministerstwo Finansów Rodzaj pomocy (np. czy dotacje na realizację projektów infrastrukturalnych oraz projektów będą to granty doty-czących poprawy jakości zarządzania środowiskiem i inwestycyj-ne, poprawy dostępu do informacji o środowisku doradztwo, szkolenia) Poziom dofinansowania 75% kwalifikującego się kosztu 50% kwalifikującego się kosztu w przypadku gdy inwestycje infrastrukturalne generują znaczący zysk netto System wyboru Konkurs projektów. Wnioski projektowe są składane projektów do Urzędu Marszałkowskiego. Oceny merytorycznej wniosków dokonuje panel ekspertów. Rekomendacji wyboru projektów dla Zarządu Województwa dokonuje Regionalny Komitet Sterujący. Umowy z beneficjentami podpisuje Wojewoda. Skład grup roboczych W skład RKS, kierowanego przez członka Zarządu Województwa, wybierających projekty i wchodzą m.in. przedstawiciele: samorządów terytorialnych, Komitetów Sterujących partnerów społecznych, partnerów gospodarczych, innych instytucji mających podstawowe znacznie dla rozwoju regionalnego (np. przedstawiciele środowisk akademickich), Wojewody oraz Instytucji Zarządzającej ZPORR. Opis działania Działanie "Infrastruktura ochrony środowiska" jest komplementarne do działania "Infrastruktura lokalna" przewidzianego do realizacji w ramach Priorytetu 3 ZPORR. W ramach działania "Infrastruktura ochrony środowiska" realizowana będzie infrastruktura o znaczeniu regionalnym, służąca wzmacnianiu konkurencyjności regionów. Niewielkie inwestycje związane z ochroną środowiska na terenach wiejskich realizowane przez osoby prywatne przewidziane są również w SOP "Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich" w ramach działania "Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem". W ramach ww. sektorowego programu operacyjnego realizowane będzie również działanie "Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi". Działanie to przewiduje inwestycje z zakresu melioracji szczegółowych, podczas gdy w ramach działania „Infrastruktura ochrony środowiska" ZPORR będą realizowane melioracje podstawowe. Inwestycje realizowane w ramach działania „Infrastruktura ochrony środowiska" będą również komplementarne z inwestycjami w zakresie infrastruktury ochrony środowiska realizowanymi w ramach Fundusz Spójności oraz Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności gospodarki". W ramach SPO WKG wsparcie uzyskają inwestycje w zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska. Działanie „Infrastruktura ochrony środowiska" ma na celu ograniczenie ilości zanieczyszczeń przedostających się do powietrza, wód i gleb, poprawę stanu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, zwiększenie wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, a także poprawę zarządzania środowiskiem. W wyniku realizacji powyższych celów nastąpi poprawa stanu środowiska naturalnego, poprawią się także warunki życia mieszkańców oraz stworzone zostaną korzystne warunki dla rozwoju przedsiębiorstw działających zgodnie z zasadami poszanowania środowiska. Spodziewane efekty realizacji działania:
Wskaźniki produktu Wskaźniki rezultatu - ilość przedsiębiorstw wyposażonych w filtry - liczba mieszkańców objętych przeciw zanieczyszczaniu środowiska oddziaływaniem realizowanych projektów - ilość przedsiębiorstw stosujących nowe - % spadek emisji zanieczyszczeń do technologie zmniejszające emisję powietrza (CO2, SO2, NOX, itp.) zanieczyszczeń do powietrza - zmniejszenie hałasu produkcyjnego - ilość odbiorców komunalnych, którzy zastosowali nowe urządzenia lub zostali podłączeni do sieci ciepłowniczej - km zmodernizowanej/ zbudowanej sieci - ilość mieszkańców/ przedsiębiorstw/ wodociągowej/ kanalizacyjnej korzystających z powstałej/ - ilość wybudowanych i zmodernizowanych zmodernizowanej infrastruktury oczyszczalni ścieków - % wód ściekowych poddawanych podstawowemu przetworzeniu, - % wód ściekowych poddawanych drugiej fazie przetworzenia - ilość projektów zrealizowanych z zakresu - ilość mieszkańców mieszkających w infrastruktury przeciwpowodziowej, sąsiedztwie realizowanych projektów - długość nowo powstałych i zmodernizowanych wałów - zwiększenie pojemności zbiorników retencyjnych - ilość zmodernizowanych/ zbudowanych urządzeń hydrotechnicznych - ilość zbudowanych małych zbiorników - ilość gospodarstw/ przedsiębiorstw/ wodnych mieszkańców korzystających z zbiorników wodnych - Ilość projektów z zakresu gospodarki odpadami - % odpadów poddanych recyklingowi
Rodzaje projektów W ramach działania realizowane będą projekty polegające na budowie i modernizacji infrastruktury ochrony środowiska. Ponadto realizowane będą inwestycje mające na celu poprawę jakości zarządzania środowiskiem, w tym poprawę dostępu do informacji o środowisku. W ramach działania „Infrastruktura ochrony środowiska" będą realizowane następujące poddziałania: A. Zaopatrzenie w wodę i oczyszczenie ścieków B. Zagospodarowanie odpadów C. Poprawa jakości powietrza D. Zapobieganie powodziom E. Wsparcie zarządzania ochroną środowiska F. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. W ramach poddziałania „Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków” wspierane będą następujące rodzaje projektów: - budowa i modernizacja sieci wodociągowych - budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych - budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody - budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków - budowa zbiorników umożliwiających pozyskanie wody pitnej W ramach poddziałania „Zagospodarowanie odpadów” wspierane będą następujące rodzaje projektów: - organizacja i wdrażanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu - wdrażanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi (m.in. budowa sortowni, kompostowni, obiektów termicznej, termiczno-chemicznej i fizycznej (mechanicznej) utylizacji odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejących i rekultywacja nieczynnych składowisk; likwidacja „dzikich" składowisk) - budowa i modernizacja spalarni odpadów niebezpiecznych W ramach poddziałania „Poprawa jakości powietrza” wspierane będą następujące rodzaje projektów: - modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych i wyposażenie ich w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza - przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów publicznych w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególności ograniczenie „niskiej emisji" W ramach poddziałania „Zapobieganie powodziom” wspierane będą następujące rodzaje projektów: - regulacja cieków wodnych (pogłębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe korytach rzecznych, itd.) - tworzenie polderów - budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z drogami dojazdowymi - budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. „małej retencji" W ramach poddziałania „Wsparcie zarządzania ochroną środowiska” wspierane będą następujące rodzaje projektów: - opracowanie baz danych dotyczących lasów, jakości gleb, wód, powietrza - tworzenie systemów pomiaru zanieczyszczeń powietrza w miastach oraz systemów - informowania mieszkańców o poziomie zanieczyszczeń powietrza - utworzenie sieci stacji kontrolnych i ostrzegawczych w zakresie jakości wód - tworzenie map terenów zalewowych W ramach poddziałania "Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii" wspierane będą następujące projekty obejmujące budowę, rozbudowę i modernizację infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej (energia wiatrowa, wodna, geotermalna, ogniwa słoneczne, biomasa). Kryteria wyboru projektów Kryteria kwalifikacyjne: Wszystkie projekty muszą spełniać następujące kryteria: zgodność z celami szczegółowymi działania zgodność z ww. rodzajami kwalifikujących się projektów zgodność ze strategią rozwoju województwa pozytywny (bądź neutralny) wpływ na realizację polityk horyzontalnych (ochrona środowiska, polityka zatrudnienia, równość szans, społeczeństwo informacyjne) zgodność z prawodawstwem polskim i wspólnotowym Kryteria dodatkowe: Za priorytetowe będą uznawane projekty spełniające następujące kryteria: - projekty komplementarne do innych projektów inwestycyjnych realizowanych na obszarze, którego dotyczy projekt - kompleksowe projekty, w tym realizowane wspólnie przez więcej niż jedną jednostkę samorządową - projekty realizowane na obszarach cennych przyrodniczo Preferowane będą projekty o wartości: - co najmniej 2 mln euro w przypadku projektów infrastrukturalnych z zakresu gospodarki wodno- ściekowej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii - co najmniej 1 mln euro w przypadku pozostałych projektów infrastrukturalnych - co najmniej 0,5 mln euro w przypadku projektów w zakresie zarządzania ochroną środowiska Kryteria formalne: - posiadanie przez beneficjenta wymaganych pozwoleń administracyjnych lub/i uzgodnień - posiadanie przez beneficjenta wymaganej dokumentacji technicznej - zidentyfikowanie i potwierdzenie źródła i wielkości współfinansowania krajowego - w przypadku projektów realizowanych w partnerstwie, umowa pomiędzy partnerami określająca Zasady zarządzania projektem i obowiązki poszczególnych partnerów W uzupełnieniach do Sektorowych Programów Operacyjnych brakuje ostatnio wykonanych zmian w opisach niektórych działań. Dlatego w miejsce szczegółowo omówionego pierwotnie działania 2.5 - rozwój turystyki, które zostało przesunięte z Priorytetu 2 do 1, przedstawiono jedynie skrótową informacje o działaniu 1.4 - Kultura i Turystyka. Priorytet: 1 - Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionów Działanie: 1.4 Kultura i Turystyka Beneficjent: samorząd województwa, powiatowy i gminne instytucje państwowe, samorządowe, organizacje pozarządowe. Działanie powstało z połączenia dotychczasowych działań 1.4. - zachowanie i odbudowa dziedzictwa kulturowego (priorytet 1) oraz 2.6 Rozwój turystyki (pierwotnie w priorytecie 2). W trakcie ostatnich negocjacji celów NPR z celami programu Podstawy Wsparcia Wspólnoty (PWW) ustalono, że wsparcie uzyska tylko ograniczona liczba projektów o znaczeniu regionalnym i krajowym dla turystyki. Wsparcie dla przedsiębiorców z sektora turystycznego będzie udzielane (podobnie jak wsparcie dla przedsiębiorców z innych sektorów) w ramach SOP wzrost konkurencyjności gospodarki oraz w ramach działania dla mikroprzedsiebiorstw w ZPORR. Wydaje się, że w tej sytuacji działanie 1.4. na pewno nie będzie źródłem finansowania projektów związanych z rozwojem agroturystyki, które może uzyskać wsparcie jedynie w Priorytecie 3. Rozwój lokalny.
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Priorytet Rozwój lokalny Działanie Infrastruktura lokalna Podstawa prawna Rozporządzenie Rady nr 1260/1999/WE z 21 czerwca 1999 r. Numer działania 3.1. Cel działania - przeciwdziałanie marginalizacji społecznej i ekonomicznej obszarów wiejskich i obszarów występowania przemysłów tradycyjnych - zwiększenie poziomu inwestycji - tworzenie warunków do dywersyfikacji działalności gospodarczej - poprawa warunków życia na obszarach o najmniejszych perspektywach rozwojowych w Polsce Fundusz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Fund - ERDF) Instytucja Zarządzająca Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej Instytucja Pośrednicząca Urzędy Wojewódzkie i Urzędy Marszałkowskie Beneficjenci - jednostki samorządu terytorialnego lub działające w ich imieniu jednostki organizacyjne (np. spółki prawa handlowego z udziałem JST) - związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego - inne jednostki publiczne Instytucja Płatnicza Ministerstwo Finansów Rodzaj pomocy (np. czy dotacje inwestycyjne będą to granty inwestycyjne, doradztwo, szkolenia) Poziom dofinansowania 75% z zasobów ERDF oraz dodatkowo 10% z zasobów budżetu państwa na projekty realizowane w gminach o najniższych dochodach własnych System wyboru Konkurs projektów. Wnioski projektowe są składane do Urzędu projektów Marszałkowskiego. Oceny merytorycznej wniosków dokonuje panel ekspertów. Rekomendacji wyboru projektów dla Zarządu Województwa dokonuje Regionalny Komitet Sterujący. Umowy z beneficjentami podpisuje Wojewoda. Skład grup roboczych W skład RKS, kierowanego przez członka Zarządu Województwa, wybierających projekty i wchodzą m.in. przedstawiciele: samorządów terytorialnych, Komitetów Sterujących partnerów społecznych, partnerów gospodarczych, innych instytucji mających podstawowe znacznie dla rozwoju regionalnego (np. przedstawiciele środowisk akademickich), Wojewody oraz Instytucji Zarządzającej.
Opis działania Oprócz ogólnych celów w ramach działania ważna jest realizacja celów cząstkowych tj.: - poprawa jakości dróg gminnych i powiatowych - poprawa dostępności komunikacyjnej obszarów zmarginalizowanych, likwidacja wąskich gardeł, skrócenie czasu przejazdu, poprawa dostępności do obszarów i miejsc istotnych z punktu widzenia gospodarczego - wzrost ilości gospodarstw domowych objętych systemem selektywnej zbiórki odpadów - wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii, wzrost energii wytwarzanej z tych źródeł - zwiększenie poziomu zwodociągowania obszarów - zwiększenie poziomu skanalizowania obszarów - podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej obszarów poprzez kompleksowe uzbrojenie terenów przewidzianych pod inwestycje - podniesienie jakości podstawowej infrastruktury społecznej W ramach działania dotację otrzymają lokalne projekty z zakresu budowy, rozbudowy i modernizacji infrastruktury technicznej i społecznej: - dróg gminnych i powiatowych - urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków - urządzeń zaopatrzenia w wodę - urządzeń zaopatrzenia w energię - urządzeń i miejsc składowania odpadów stałych - kompleksowego uzbrojenia terenu pod inwestycje - podstawowej infrastruktury społecznej W ramach działania wspierane będą projekty infrastrukturalne realizowane na obszarach wiejskich i małych miastach (do 20 tyś. mieszkańców) wynikające z Programów Rozwoju Lokalnego realizowanych na obszarach wiejskich i obszarach występowania przemysłów tradycyjnych objętych programami restrukturyzacyjnymi. Projekty w ramach działania powinny być realizowane przede wszystkim na obszarach zmarginalizowanych – w gminach i powiatach o niskich dochodach na mieszkańca i wysokiej stopie bezrobocia. Spodziewane efekty realizacji działania:
Wskaźniki produktu Wskaźniki rezultatu - km zmodernizowanych/ zbudowanych dróg/ - ilość mieszkańców/ przedsiębiorstw/ sieci wodociągowej/ kanalizacyjnej korzystających z. powstałej/ - ilość wybudowanych i zmodernizowanej infrastruktury zmodernizowanych oczyszczalni ścieków - ilość projektów otrzymujących dotacje - ilość mieszkańców mieszkających w sąsiedztwie realizowanych projektów - ilość powstałych i zmodernizowanych - ilość gospodarstw przedsiębiorstw/ składowisk śmieci i odpadów mieszkańców objętych systemem zagospodarowania odpadów. - liczba dotacji na budowę i - liczba osób zatrudnionych w obiektach modernizację infrastruktury turystycznej, które otrzymały wsparcie rekreacyjnych i sportowych - wzrost ilości osób zatrudnionych przy - ilość wybudowanych/ zmodernizowanych obsłudze ruchu turystycznego obiektów noclegowych - wzrost ilości osób korzystających z - ilość nowych/ zmodernizowanych infrastruktury turystycznej podmiotów gastronomicznych - wzrost ilości nowych i odnowionych jednostek mieszkalnych - wzrost ilości sprzedanych noclegów - ilość obiektów noclegowych i gastronomicznych, które podniosły standard świadczonych usług - liczba /wzrost ilości osób korzystających z usług centrów informacji turystycznej
Rodzaje projektów W ramach działania realizowane będą projekty wg następujących poddziałań: A. Budowa lub modernizacja urządzeń do odprowadzani a i oczyszczania ścieków B. Budowa lub modernizacja urządzeń zaopatrzenia w wodę C. Budowa lub modernizacja urządzeń zaopatrzenia w energię D. Gospodarka odpadami stałymi W ramach poddziałania „Budowa lub modernizacja urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków" wspierane będą następujące rodzaje projektów: - sieci kanalizacyjne, w tym podłączenie do sieci indywidualnych użytkowników - oczyszczalnie ścieków - inne urządzenia do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania ścieków W ramach poddziałania „Budowa lub modernizacja urządzeń zaopatrzenia w wodę” wspierane będą następujące rodzaje projektów: - sieci wodociągowe, - ujęcia wody (w tym ochrona ujęć i źródeł wody pitnej) - urządzenia służące do gromadzenia, przechowywania i uzdatniania wody - urządzenia regulujące ciśnienie wody W ramach poddziałania „Budowa lub modernizacja urządzeń zaopatrzenia w energię” wspierane będą następujące rodzaje projektów: - urządzenia zaopatrzenia w energię, lokalne systemy pozyskiwania energii z alternatywnych źródeł (energia, wiatrowa, wodna, słoneczna, energia uzyskiwana z wykorzystania biomasy), - lokalne sieci elektroenergetyczne (reelektryfikacja) - gminne systemy oświetlenia ulic W ramach poddziałania „Gospodarka odpadami stałymi” wspierane będą następujące rodzaje projektów: - budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów stałych - budowa lub modernizacja miejsc utylizacji opakowań i nieużytych środków ochrony roślin - likwidacja dzikich wysypisk - kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów na poziomie lokalnym, obejmujące m.in. odbiór posegregowanych odpadów od mieszkańców, odzyskiwanie surowców wtórnych, recykling, kompostowanie odpadów organicznych, itp. Kryteria wyboru projektów Kryteria kwalifikacyjne: Wszystkie projekty muszą spełniać następujące kryteria: 1.inwestycje na obszarach wiejskich i w miastach do 25 tyś. mieszkańców, wybierane zgodnie z rekomendacjami wynikającymi z Programów Rozwoju Lokalnego oraz spełniające następujące warunki 2.zgodność z celami szczegółowymi działania 3.zgodność z ww. rodzajami kwalifikujących się projektów dla działania 4.zgodność ze strategią rozwoju województwa 5.pozytywny (bądź neutralny) wpływ na realizację polityk horyzontalnych (ochrona środowiska, polityka zatrudnienia, równość szans, społeczeństwo informacyjne) 6.zgodność z prawodawstwem polskim i wspólnotowym Kryteria dodatkowe: Za priorytetowe będą uznawane projekty spełniające następujące kryteria: 1.realizacja w gminach o dochodach w przeliczeniu na mieszkańca poniżej 60% średniej danego województwa oraz o stopie bezrobocia przekraczającej 150% średniej województwa 2.wpływ na zwiększenie atrakcyjności gospodarczej i inwestycyjnej obszaru objętego projektem oraz stworzenie warunków do wzrostu zatrudnienia 3.komplementarność z innymi działaniami realizowanymi na obszarze gminy 4.przedsięwzięcia inwestycyjne najbardziej ekonomicznie wykorzystujące zgromadzone fundusze 5.ilość osób korzystających z danego projektu 6.wykorzystanie przyjaznych dla środowiska nowych technologii, pozwalających zredukować koszty operacyjne i podnieść sprawność funkcjonowania urządzeń infrastruktury technicznej Ponadto, preferowane będą inwestycje spełniające następujące kryteria: W zakresie poddziałania "Budowa lub modernizacja urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków": 1.niski stopień wyposażenia obszaru gminy/powiatu w sieci kanalizacyjne 2.brak lub niewystarczająca efektywność systemów unieszkodliwiania ścieków 3.preferencja dla inwestycji obejmujących łączną budowę wodociągu i kanalizacji 4.realizacja inwestycji w gminie o wysokim stopniu zwodociągowania (powyżej średniej krajowej) W zakresie poddziałania „Budowa lub modernizacja urządzeń zaopatrzenia w wodę": 1.realizacja inwestycji w gminie o niskim stopniu zwodociągowania (poniżej średniej krajowej) 2.brak źródeł wody zdatnej do spożycia 3.brak urządzeń uzdatniających wodę 4.preferencja dla inwestycji obejmujących łączną budowę wodociągu i kanalizacji W zakresie poddziałania „Budowa lub modernizacja urządzeń zaopatrzenia w energię, w tym ze źródeł skojarzonych i odnawialnych": 1.wykorzystanie zasobów lokalnych, niekonwencjonalnych źródeł energii 2.brak systemów zwiększających jakość i efektywność dostaw energii 3.deficyt energii i mocy W zakresie poddziałania "Gospodarka odpadami stałymi": 1.projekt będący elementem kompleksowego systemu zagospodarowania odpadów na poziomie lokalnym, obejmującego m.in. odbiór posegregowanych odpadów od mieszkańców, odzyskiwanie surowców wtórnych, recykling, kompostowania odpadów organicznych, itp. Kryteria formalne: 1.posiadanie przez beneficjenta wymaganych pozwoleń administracyjnych lub/i uzgodnień 2.kompletność wymaganej dokumentacji technicznej 3.zidentyfikowanie i potwierdzenie źródła i wielkości współfinansowania krajowego 4.w przypadku projektów realizowanych w partnerstwie, umowa pomiędzy partnerami określająca zasady zarządzania projektem i obowiązki poszczególnych partnerów
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Priorytet Rozwój lokalny Działanie Rewitalizacja obszarów zdegradowanych Podstawa prawna Rozporządzenie Rady nr 1260/1999WE z 21 czerwca 1999 r. Numer działania 3.2. Cel działania Ożywienie gospodarcze i społeczne, a także zwiększenie potencjału turystycznego i kulturalnego, w tym nadanie obiektom i terenom zdegradowanym nowych funkcji społeczno-gospodarczych. Fundusz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Fund - ERDF) Instytucja Zarządzająca Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej Instytucja Pośrednicząca Urzędy Wojewódzkie i Urzędy Marszałkowskie Beneficjenci - JST oraz działające w porozumieniu z nimi inne podmioty z przeważającym udziałem środków publicznych, - związki, porozumienia i stowarzyszenia JST - osoby prawne z udziałem JST - osoby prawne i jednostki organizacyjne nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, finansowane częściowo lub w całości ze środków publicznych, - fundacje i agencje, których założycielami są ww. podmioty - spółki publiczno-prywatne - organizacje pozarządowe - instytucje państwowe odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego Instytucja Płatnicza Ministerstwo Finansów Poziom dofinansowania 75% kwalifikującego się kosztu oraz dodatkowo 10% z zasobów budżetu państwa na projekty realizowane w gminach/powiatach o najniższych dochodach własnych Rodzaj pomocy (np. czy dotacje inwestycyjne będą to granty inwestycyjne, doradztwo, szkolenia) System wyboru Konkurs projektów. Wnioski projektowe są składane do Urzędu projektów Marszałkowskiego. Oceny merytorycznej wniosków dokonuje panel ekspertów. Rekomendacji wyboru projektów dla Zarządu Województwa dokonuje Regionalny Komitet Sterujący. Umowy z beneficjentami podpisuje Wojewoda. Skład grup roboczych W skład RKS, kierowanego przez członka Zarządu Województwa, wybierających projekty wchodzą m.in. przedstawiciele: samorządów terytorialnych, i Komitetów partnerów społecznych, partnerów gospodarczych, innych Sterujących instytucji mających podstawowe znacznie dla rozwoju regionalnego (np. przedstawiciele środowisk akademickich), Wojewody oraz Instytucji Zarządzającej.
Opis działania Działanie wiąże się zachęcaniem do rozwijania nowych form aktywności gospodarczej generujących miejsca pracy poprzez oferowanie infrastruktury do prowadzenia działalności dostosowanej do potrzeb nowych przedsiębiorstw, przy równoczesnej trosce o ochronę stanu środowiska naturalnego warunkującego zrównoważony rozwój gospodarczo-społeczny. Cele działania będą realizowane poprzez: - rewitalizację i odnowę zdegradowanych obszarów miast i dzielnic mieszkaniowych w miastach; - rewitalizację obiektów i terenów po-przemysłowych i po-wojskowych, przez zmianę z przeważającej, dotychczas funkcji zabudowy po-przemysłowej, po-wojskowej na usługowo- handlową gospodarczą społeczną edukacyjną zdrowotną rekreacyjną i turystyczną z uzupełniającą funkcją mieszkaniową. Rodzaje projektów W ramach poddziałania „Rewitalizacja terenów po-przemysłowych i po-wojskowych” wspierane będą zintegrowane projekty związane z tworzeniem oddolnych programów rewitalizacji społeczno-gospodarczej, przestrzennej i funkcjonalnej terenów po- przemysłowych i po-wojskowych wraz ze znajdującymi się na nich obiektami przez zmianę dotychczasowych funkcji i ich adaptację na cele: usługowo-handlowe, gospodarcze (np. przygotowanie terenu pod działalność gospodarczą), społeczne, edukacyjne, zdrowotne, rekreacyjne, kulturalne i turystyczne z uzupełniającą funkcją mieszkaniową Istotnym także będzie włączenie obszarów po-przemysłowych i po-wojskowych znajdujących się na terenie miast w jeden organizm miejski poprzez odpowiednie zagospodarowanie znajdującego się tam terenu. W ramach tego poddziałania szczególna uwaga zostanie także zwrócona na kwestie ochrony środowiska naturalnego przyczyniającą się do rekonwersji terenu poprzez tworzenie stref zieleni (m.in. zalesianie), usunięcie chemikaliów i innych niepożądanych materiałów oraz rozbiórkę niepotrzebnych instalacji z terenów po-przemysłowych i po- wojskowych. W ramach kompleksowych projektów dotyczących rewitalizacji obszarów po-przemysłowych i po-wojskowych do wydatków kwalifikowanych mogą zostać zaliczone koszty: 1.Prac przygotowawczych, po 1 stycznia 2004 r., w tym: - przygotowania z inicjatywy mieszkańców przez Radę Gminy planów rewitalizacji (przeprowadzenie prac studialnych, ekspertyz) - przygotowanie opisu realizacji planu wraz z określeniem kosztów poszczególnych zaplanowanych przedsięwzięć, kosztorysami dla przedsięwzięć budowlanych i harmo- nogramem realizacji - przygotowanie dokumentacji technicznej, w tym: przygotowanie studium wykonalności, oceny wpływu na środowisko (jeśli to niezbędne), - przygotowanie dokumentacji przetargowej, - badania i prace projektowe poprzedzające rewitalizację obszarów po-przemysłowych i po- wojskowych związane z urbanistyką krajobrazem, i budownictwem oraz roboty pomiarowe, jeśli to niezbędne 2.Prac inwestycyjnych: - wyburzanie budynków i obiektów po-wojskowych i po-przemysłowych - remont, modernizacja lub adaptacja budynków, obiektów, infrastruktury i urządzeń po- przemysłowych i po-wojskowych wraz z zagospodarowaniem przyległego terenu w celu nadania im nowych funkcji użytkowych: handlowo-usługowych, turystycznych, rekreacyjnych, zdrowotnych i edukacyjnych (np. budowa: przestrzeni dla biur, warsztatów, pomieszczeń dla inkubatorów przedsiębiorczości oraz pomieszczeń konferencyjnych), a także remonty lub modernizacja pokoszarowych budynków mieszkalnych oraz adaptacja budynków po-przemysłowych na mieszkania; - prace porządkowe związane z oczyszczeniem terenu z materiałów, sprzętu i chemikaliów po-wojskowych i po-przemysłowych, asenizacja, wywóz niepożądanych materiałów: np. gruzu - prace te muszą zakończyć się do 2006r: - tworzenie zielonych stref poprzez zakładanie parków oraz zakup sadzonek drzew, krzewów i zalesianie oczyszczonego obszaru, a następnie połączenie go z siecią turystyczną usługowo- handlową rekreacyjną. - zabudowywanie pustych przestrzeni: budowa i modernizacja: placów, rynków, parkingów, placów zabaw dla dzieci, miejsc rekreacji, małej architektury (np. schody, tarasy widokowe, fontanny, ławki, kosze na śmieci), terenów zielonych (zieleń wysoka, niska, trawniki, w tym zakup i sadzenie drzew, krzewów) - budowa i modernizacja podstawowej infrastruktury komunalnej, w szczególności w zakresie ochrony środowiska naturalnego oraz infrastruktury komunikacyjnej znajdujących się na terenie rewitalizowanym: - budowa i modernizacja sieci wodociągowych, ujęć wody, urządzeń służących do gromadzenia i uzdatniania wody oraz urządzeń regulacji ciśnienia wody, - budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych i innych urządzeń do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania ścieków, - budowa lub modernizacja kanalizacji deszczowej, - budowa lub modernizacja systemów odwadniających, (w tym odwodnienie liniowe i drenaż odwadniający) - budowa lub przebudowa sieci gazowych wraz z przepustami, - budowa lub przebudowa sieci energetycznych. Kryteria wyboru projektów Kryteria kwalifikacyjne: Wszystkie projekty muszą spełniać następujące kryteria: 1.zgodność z celami szczegółowymi działania 2.zgodność z ww. rodzajami kwalifikujących się projektów dla działania 3.zgodność ze strategią rozwoju województwa 4.pozytywny (bądź neutralny) wpływ na realizację polityk horyzontalnych (ochrona środowiska, polityka zatrudnienia, równość szans, społeczeństwo informacyjne) 5.zgodność z prawodawstwem polskim i wspólnotowym Kryteria dodatkowe: W ramach poddziałania „Rewitalizacja terenów po-przemysłowych i po-wojskowych" za priorytetowe będą uznawane projekty spełniające następujące kryteria: 1.stanowiące element kilkuletniego, lokalnego planu rewitalizacji obszarów po- przemysłowych lub po-wojskowych, 2.wpisujące się w lokalny plan zagospodarowania przestrzennego lub w studium uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego, jeśli takie dokumenty istnieją, 3.zintegrowane, 4.komplementarne z innymi działaniami społeczno-gospodarczymi realizowanymi na obszarze lokalizacji projektu, 5.przystosowujące istniejące obiekty do nowych funkcji: handlowo-usługowych, społecznych, edukacyjnych, turystycznych, rekreacyjnych, zdrowotnych i kulturowych, 6.powiązane z działaniami na rzecz walki z wykluczeniem społecznym, 7.preferowane będą projekty powiązane z działaniami realizowanymi ze środków ERDF w ramach ZPORR oraz SPO "Wzrost konkurencyjności gospodarki" dla rozwoju mikro- oraz małych i średnich przedsiębiorstw na terenach objętych rewitalizacją 8.preferowane będą projekty ze środków ERDF powiązane z działaniami realizowanymi ze środków ESF dla osób chcących podnieść kwalifikacje lub zagrożonych utratą zatrudnienia w ramach ZPORR oraz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym wspieranych w ramach SPO "Rozwój zasobów ludzkich", a także działań w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL na terenach objętych rewitalizacją 9.preferowane będą projekty mające lokalizację w pobliżu osi komunikacyjnych 10. preferowane będą projekty przyczyniające się do tworzenia nowych miejsc pracy dla osób długotrwale bezrobotnych zamieszkałych na terenach rewitalizowanych Kryteria formalne: 1.posiadanie przez beneficjenta wymaganych pozwoleń administracyjnych lub/i uzgodnień 2.kompletność wymaganej dokumentacji technicznej 3.zidentyfikowanie i potwierdzenie źródła i wielkości współfinansowania krajowego 4.w przypadku projektów realizowanych w partnerstwie, umowa pomiędzy partnerami określająca zasady zarządzania projektem i obowiązki poszczególnych partnerów Sektorowy Program Operacyjny – Pomoc techniczna Program Operacyjny Pomoc techniczna 2004-2006 ma za zadanie zapewnić efektywność zarządzania funduszami strukturalnymi oraz prawidłowość interwencji i przejrzystość operacji środków pomocowych, a także podnieść poziom wiedzy związanych z pomocą strukturalną wśród potencjalnych beneficjentów oraz wśród ogółu społeczeństwa. Program obejmuje działania przygotowawcze, monitorujące, oceniające i kontrolne oraz z zakresu informacji i promocji, niezbędne dla wdrażania funduszy strukturalnych i realizowane na poziomie centralnym, tj. poziomie Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Bezpośrednie cele Programu to: - zapewnienie efektywnej realizacji i trwałości interwencji Funduszy Strukturalnych, - zapewnienie wysokiej jakości i spójności działań służących wdrażaniu Podstaw Wsparcia Wspólnoty, - wsparcie prawidłowego wdrażania, zarządzania i kontroli Narodowego Planu Rozwoju i Podstaw Wsparcia Wspólnoty, - - zapewnienie koordynacji interwencji funduszy oraz realizacji priorytetów w ramach obszarów wsparcia NPR, - upowszechnienie wiedzy i zorganizowanie systemu dostępu do informacji o funduszach strukturalnych, Narodowym Planie Rozwoju i Podstawach Wsparcia Wspólnoty. Łącznie na realizację wsparcia technicznego zadań polityki strukturalnej w ramach SPO i ZPORR oraz w ramach Programu Operacyjnego Pomoc techniczna z funduszy strukturalnych i środków krajowych przeznaczone zostanie 83,61 mln euro, z czego 75% (62,43 mln euro) pochodzić będzie z wkładu UE, natomiast 25% (21,18 mln euro) ze środków krajowych, z zasobów budżetu państwa oraz zasobów samorządów terytorialnych. Ponad połowa tych środków, czyli 56,61 mln euro, zostanie alokowanych w ramach sektorowych programów operacyjnych i ZPORR. Pozostała część środków na wsparcie techniczne tj. 27 mln euro, zostanie wykorzystana na działania Programu Operacyjnego Pomoc techniczna 2004-2006. Działania te będą współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Orientacyjna wartość finansowania Programu w latach 2004-2006 z tego Funduszu wyniesie 20 mln euro. Udział środków wspólnotowych w finansowaniu Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna wyniesie 75%. Udział środków krajowych w finansowaniu Programu w latach 2004-2006 wyniesie 7 mln euro. W ramach programu realizowane będą dwa priorytety: 1.efektywne zarządzanie funduszami strukturalnymi, 2.informacja i promocja działań funduszy strukturalnych. Priorytet 1 Efektywne zarządzanie funduszami strukturalnymi W ramach tego priorytetu wyodrębniono działania ukierunkowane na usprawnienie systemu zarządzania funduszami strukturalnymi, monitorowania, kontroli i oceny działań służących wdrażaniu Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Działanie 1 - Wsparcie informatyczne W ramach tego działania realizowane będą projekty z zakresu rozbudowy i usprawnienia działania oraz bieżącego utrzymania informatycznego systemu monitoringu i kontroli finansowej Funduszy (SIMIK). Działanie 2 - Monitorowanie Podstaw Wsparcia Wspólnoty i programów operacyjnych Celem wsparcia procesu monitorowania będzie przede wszystkim zapewnienie prawidłowości, efektywności i wysokiej jakości wdrażania Podstaw Wsparcia Wspólnoty. W ramach tego działania znajdą się przede wszystkim: zapewnienie sprawnego funkcjonowania Krajowego Komitetu Monitorującego Podstawy Wsparcia Wspólnoty i działającego w jego ramach - jako podkomitet - Komitetu Monitorującego Programu Operacyjnego Pomoc techniczna. Działanie 3 - Ocena realizacji Podstaw Wsparcia Wspólnoty i programów operacyjnych Głównym celem tego działania będzie efektywne, zgodne z wymogami prawa europejskiego przeprowadzenie oceny ex-post Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz zapewnienie wysokiego standardu tej ewaluacji. Działanie 4 - Rozwijanie systemu kontroli finansowej Podstawowym celem tego działania jest stworzenie przejrzystego, efektywnego, spójnego i przejrzystego systemu kontroli finansowej na wszystkich poziomach przepływu środków z funduszy strukturalnych umożliwiającego łatwe zidentyfikowanie i usuwanie nieprawidłowości, a także przygotowanie jednostek kontroli wewnętrznej w instytucjach zarządzających środkami funduszy strukturalnych do prawidłowego pełnienia swoich obowiązków. Działanie 5 - Poprawa kwalifikacji osób uczestniczących w operacjach funduszy strukturalnych Podstawowym celem tego działania jest odpowiednie przygotowanie urzędników zatrudnionych zarówno w administracji rządowej zaangażowanych w zarządzanie i wdrażanie Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Przedmiotem wsparcia tego działania będą przede wszystkim seminaria, konferencje i zwłaszcza szkolenia z zakresu zarządzania, monitorowania i kontroli wdrażania funduszy strukturalnych.
Priorytet 2 Informacja i promocja działań funduszy strukturalnych Działania i projekty, które zostały objęte tym priorytetem służą realizacji wymogów nałożonych przez przepisy rozporządzenia Komisji z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie środków informacyjnych i promocyjnych stosowanych przez Państwa Członkowskie odnośnie pomocy z funduszy strukturalnych (1159/2000/WE). W ramach tego priorytetu wyodrębniono dwa działania tworzące podstawy organizacji efektywnego systemu informacji i promocji działań służących wdrażaniu Podstaw Wsparcia Wspólnoty i programów operacyjnych. Działanie 1 - Upowszechnianie informacji i promocja interwencji funduszy strukturalnych Przedmiotem wsparcia w ramach tego działania będzie działalność Wydziału Szkoleń, Informacji i Promocji, funkcjonującego w strukturze instytucji zarządzającej Podstawami Wsparcia Wspólnoty. Działanie 2 - System wymiany informacji wewnątrz administracji Celem tego działania będzie usprawnienie komunikacji pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w implementację środków Funduszy poprzez utworzenie systemu wymiany informacji wewnątrz administracji ewentualnie z udziałem instytucji współpracujących. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich W Traktacie Akcesyjnym z dnia 16 kwietnia 2003, przewidziano dla nowych krajów członkowskich, rozszerzenie zakresu instrumentów towarzyszących o cztery nowe działania, na okres wdrożeniowy 2004 - 2006, tj. - wspieranie gospodarstw niskotowarowych, które ma się przyczynić do przyspieszenia procesu restrukturyzacji gospodarstw i tworzenia nowych miejsc pracy; - dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej; - wspieranie grup producentów rolnych; - pomoc techniczna dla jednostek organizacyjnych i organów realizujących zadania związane z rozwojem obszarów wiejskich. W Traktacie zaproponowano także wyższy poziom współfinansowania wszystkich działań niż to wynika z Rozporządzenia Rady (WE) nr 1257/1999, wynoszący 80% UE i 20% wkład krajowy. W efekcie wdrażania Planu, Polska zostanie objęta instrumentami należącymi do II filaru Wspólnej Polityki Rolnej, tzw. środkami towarzyszącymi (renty strukturalne, wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych). Uruchomienie programu nastąpi po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Cele strategiczne i wybrane priorytety rozwoju obszarów wiejskich: Cel 1: Poprawa konkurencyjności gospodarki rolno - żywnościowej Priorytet 1.1 Zwiększenie efektywności ekonomicznej gospodarstw - renty strukturalne - wspieranie gospodarstw niskotowarowych - wspieranie grup producentów rolnych Cel 2: Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich Priorytet 2.1 Wyrównywanie szans rozwoju obszarów wiejskich - wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania Priorytet 2.2 Ochrona środowiska i zachowanie walorów przyrodniczych obszarów wiejskich wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych, dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów U E Priorytet 2.3 Zwiększenie lesistości kraju - zalesianie gruntów rolnych Finansowanie w latach 2004-2006 2 542,5 mln EUR - Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji w Rolnictwie - Sekcja Gwarancji (max 80%) oraz 635,5 mln EUR - Budżet Państwa (min. 20%). W sumie zostanie przeznaczona kwota 3 178 mln EUR, z czego 628 mln EUR (502 mln EUR UE + 126 mln kraj) zostanie przeniesione na uzupełnienie płatności bezpośrednich. Działania nie wymagają wkładu własnego ze strony przyszłych beneficjentów. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi będzie pełnić rolę tzw. Instytucji zarządzającej dla Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Wdrażanie Planu (w tym przyjmowanie i weryfikacja wniosków) będzie realizowane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która będzie pełnić funkcję Agencji Płatniczej. Agencja Płatnicza będzie odpowiedzialna za zarządzanie, monitorowanie i kontrolę realizacji Planu, jako akredytowana agencja płatnicza.
Główne kierunki strategii wykorzystania Funduszu Spójności w ochronie środowiska Funduszu Spójności różni się od funduszy strukturalnych: - krajowym, a nie regionalnym zasięgiem pomocy, - podejmowaniem finalnej decyzji o przyznaniu środków na dofinansowanie przez KomisjęEuropejską a nie indywidualnie przez państwo członkowskie; kompetencją państwa aplikującego do fundusz jest wskazanie propozycji do dofinansowania. Środki z Funduszu Spójności kierowane są najpierw do państw członkowskich, a następnie przekazywane na realizację projektów do poszczególnych regionów potrzebujących wsparcia. Część składową Strategii Wykorzystania Funduszu Spójności na lata 2004-2006 stanowi indykatywna lista projektów, które są propozycjami strony polskiej do realizacji przy wsparciu z Funduszu Spójności. Zgodnie z obowiązującymi w zakresie polityki strukturalnej zasadami współfinansowania, pomoc z funduszu na określony projekt będzie wynosić od 80% do 85 % kosztów kwalifikowanych. Pozostałe co najmniej 15 % musi zostać zapewnione przez beneficjenta. Środki te mogą pochodzić np. z: - budżetu gminy; - środków własnych przedsiębiorstw komunalnych; - środków NFOŚIGW (pożyczek, dotacji, kredytów); - budżetu państwa; - innego niezależnego źródła (np. z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju). Budżet Funduszu Spójności zaplanowano na lata 2000 - 2006 na 18 mld euro (w latach 1994 - 1999 wynosił 15,5 mld euro). Na lata 2004-2006 z całej kwoty Funduszu Spójności dla Polski na sektor środowiska przypadnie 1866,6 mln euro. W ramach interwencji Funduszu Spójności realizowane będą projekty powyżej 10 mln euro wybierane z punktu widzenia maksymalnego efektu w zakresie ochrony środowiska. Wykaz potencjalnych przedsięwzięć inwestycyjnych kwalifikujących się do wsparcia z Funduszu Spójności zostanie zamieszczony w odrębnym dokumencie referencyjnym dla tego instrumentu. W latach 2004-2006 zobowiązania z Funduszu Spójności w obszarze ochrony środowiska wyniosą 1866,6 mln euro, a dofinansowanie krajowe stanowi 330,8 mln euro. Głównym celem strategii środowiskowej Funduszu Spójności jest wsparcie dla realizacji zadań inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska, wynikających z wdrażania prawa Unii Europejskiej. Priorytety (zakres projektów) dla Funduszu Spójności w ochronie środowiska: - poprawa jakości wód powierzchniowych, - polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia, - poprawa jakości powietrza, - racjonalizacja gospodarki odpadami, - ochrona powierzchni ziemi, - zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Odbiorcami pomocy tj. beneficjentami końcowymi będą samorządy terytorialne (gminy, związki gmin) i przedsiębiorstwa komunalne. Instytucje wdrażające i zarządzające Funduszem Spójności: - Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej – instytucja odpowiedzialna za ogólne zarządzanie i koordynację działań i projektów Funduszu Spójności - Ministerstwo Środowiska - sektorowa instytucja zarządzająca priorytetami i projektami w sektorze ochrony środowiska - Ministerstwa Finansów - instytucja płatnicza - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wraz z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej - instytucje pośredniczące w zarządzaniu Funduszem Spójności (instytucje, do których składane są projekty). W kontekście wyzwań i strategicznych celów polityki państwa w okresie przystępowania do UE, jak też celów przypisanych Funduszowi Spójności, określonych w rozporządzeniu Rady 1164/94/WE, w latach 2004-2006 środki tego instrumentu będą przeznaczone przede wszystkim na niżej wymienione kierunki interwencji: l. Poprawa jakości wód powierzchniowych, polepszenie dystrybucji i jakości wody do picia oraz poprzez takie działania jak: - budowa i modernizacja kanalizacji sanitarnej i burzowej oraz oczyszczalni ścieków tam, gdzie przyniesie to największy efekt ekologiczny przy uwzględnieniu efektywności kosztowej, - rozbudowa i modernizacja urządzeń uzdatniających wodę i sieci wodociągowej (w powiązaniu z systemami sanitacji), Powyższe działania umożliwią wdrażanie wymogów dyrektyw: 91/271/EWG ws. komunalnych oczyszczalni ścieków; 75/440/WE ws. wód powierzchniowych ujmowanych jako woda do picia oraz 80/778/EWG ws. wody pitnej (zostanie zastąpiona w 2003 r. dyrektywą 98/83/WE). Będą one prowadzone z uwzględnieniem filozofii dyrektywy 2000/60/WE ws. ram polityki Unii Europejskiej dotyczącej wody. II. Racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi poprzez: - budowę, rozbudowę lub modernizację składowisk odpadów komunalnych oraz tworzenie systemów recyklingu i utylizacji odpadów komunalnych (sortownie, kompostownie itp.). Działania te umożliwią stopniowe wdrożenie wymogów dyrektyw: 75/440/EWG/ramowej/, 1999/31/WE w sprawie (ws) składowisk odpadów komunalnych, 94/62/WE ws. opakowań i odpadów opakowaniowych, - tworzenie systemów zagospodarowania osadów ściekowych (w tym spalarnie), co umożliwi spełnienia wymogów dyrektywy 86/278 ws. osadów ściekowych, - rekultywację terenów zdegradowanych przez działalność przemysłową. III. Poprawa jakości powietrza - modernizację i rozbudowę miejskich systemów ciepłowniczych (źródeł, sieci) połączona z likwidacją "niskiej emisji" w strefach o znaczących przekroczeniach dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w powietrzu, - systemową konwersję palenisk domowych na rozwiązania przyjazne zdrowiu i środowisku (głównie zamiana węgla na gaz, w okresie początkowym eliminacja węgla niskiej jakości, przejście na paliwa bezdymne). Powyższe działania umożliwią przede wszystkim wdrożenie wymagań dyrektyw: 96/62/WE w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza wraz z dyrektywami „córkami”. Ze względu na to, że przedsięwzięcia w tym ostatnim obszarze potencjalnie charakteryzuje znaczna wykonalność finansowa (stosunkowo wysoka stopa zwrotu), mogą one pozyskać wsparcie komercyjne. Jednocześnie, z uwagi na fakt stopniowej liberalizacji rynku energii pomoc publiczna udzielana inwestycjom związanym z energetyką będzie badana pod kątem zgodności z regułami konkurencji i dopuszczalności pomocy państwa dla przedsiębiorców. Dotychczasowa praktyka wskazuje też, że potencjalne projekty z tej dziedziny mogą nie spełniać podstawowych kryteriów pozwalających na ich dofinansowanie z funduszy europejskich, w szczególności progu wielkości przedsięwzięcia. Możliwe jest jednak tworzenie kompleksowych programów komunalnych mających na celu poprawę jakości powietrza, które spełniałyby kryteria wielkości budżetu i umożliwiały rozwiązanie problemów w tej sferze poprzez rozpoznanie przyczyn i źródeł zanieczyszczeń oraz inwestycje nakierowane na ich ograniczenie i eliminację. IV. Poprawa bezpieczeństwa przeciwpowodziowego poprzez renaturyzację rzek, budowę polderów, zbiorników wielofunkcyjnych, tam gdzie zostaną osiągnięte największe efekty w zakresie poprawy zaopatrzenia w wodę i bezpieczeństwa przeciw-powodziowego.
1.Edukacja społeczności lokalnej
W programie ochrony środowiska woj. wielkopolskiegokiego przyjęto następujący cel dot. edukacji ekologicznej: „Wykształcenie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności mieszkańców województwa wielkopolskiegokiego za stan i ochronę środowiska.” Cel ten wpisuje się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej: „Edukacja ekologiczna kształtuje całościowy obraz relacji pomiędzy człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Ukazuje zależność człowieka od środowiska oraz uczy odpowiedzialności za zmiany dokonywane w środowisku naturalnym. Istotne jest, aby został on osiągnięty zarówno wśród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych poprzez: edukację ekologiczną w formalnym systemie kształcenia oraz pozaszkolną edukację ekologiczną”. Przedsięwzięcia edukacyjne społeczności lokalnej znalazły odzwierciedlenie w szeregu dokumentach lokalnych począwszy od Strategii Powiatu po podobny dokument Kożuchowa. Zamiary w tej materii dotyczą: wspierania programów edukacji ekologicznej prowadzonej przez organizacje pozarządowe, gminy, szkoły. Przewidziano organizację powiatowych warsztatów ekologicznych dla młodzieży, organizację wycieczek, szkolenie rolników w zakresie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, szkolenie radnych, wreszcie systematyczną edukację mieszkańców między innymi poprzez organizację otwartych spotkań dla nich. Ponieważ zamiary te dotyczą wielu dziedzin, choć w szczególności gospodarki wodno-ściekowej i odpadowej, nie zostały one szczegółowo opisane w tabelach dotyczących poszczególnych komponentów środowiska. Jednakże nie ulega wątpliwości, że bardzo ważną pozycją w wydatkach Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej powinna być edukacja. Szczególnie cenna będzie w tej materii współpraca z organizacjami pozarządowymi i szkołami. Edukacja wiąże się z rozdziałem następnym, traktującym o udziale mieszkańców w podejmowaniu decyzji dotyczących ochrony środowiska.
2.Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji Włączanie do procesu realizacji zrównoważonego rozwoju szerokiego grona partnerów daje szansę na jego społeczną akceptację i przyjmowanie odpowiedzialności tak za sukcesy jak i porażki. Społeczność powiatu jest głównym adresatem działań przewidywanych Programem, stąd tak ważnym elementem jest uspołecznienie procesu planowania i podejmowania decyzji i przejrzystość procedur włączających doń szerokie grono partnerów. Zadanie to, by mogło przynieść pozytywny skutek, musi być realizowane przez społeczeństwo świadome zagrożeń jakie niesie z sobą rozwój cywilizacyjny, a więc odpowiednio przygotowane. W przeciwnym wypadku podejmowane przez władze samorządowe próby rozwiązania szeregu problemów będą napotykały na społeczny opór.
3.Nowe podejście do planowania przestrzennego – ekologizacja
Zasady polityki ekologicznej państwa są zasadami, na których oparta jest również polityka ochrony środowiska województwa wielkopolskiegokiego. Oprócz zasady zrównoważonego rozwoju jako nadrzędnej uwzględniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.: - Zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności: - zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), - recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, - zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (tzw. dyrektywa IPPC), - wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp. - Zasadę "zanieczyszczający płaci” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych. - Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczająca uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. - Zasadę regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). - Zasadę subsydiarności, wynikającą m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej a oznaczającą przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany. - Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska a oznaczającą potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Zasady te znalazły odzwierciedlenie w obowiązującej od niedawna Ustawie z dnia 10 maja 2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (2003.80.717) i innych znowelizowanych ustawach. Jest ona zasadniczym aktem prawnym umożliwiającym prowadzenie polityki przestrzennej, a więc także środowiskowej, która stanowi jej istotny element. Kształt obecnie obowiązującej Ustawy zasadniczo odbiega od dotychczasowych uregulowań prawnych. Co prawda władzom powiatu ustawodawca nie przekazał kompetencji w zakresie gospodarowania przestrzenią, niemniej bardzo ważna wydaje się aktywność powiatowych służb budowlanych i ochrony środowiska w procesie uzgadniania planów miejscowych. Po raz pierwszy w polskim ustawodawstwie zostały zdefiniowane i użyte pojęcia dotyczące interesu publicznego, inwestycji interesu publicznego i szereg innych. Oto treści kryjące się za tymi pojęciami: Ład przestrzenny będący kluczem do interpretacji treści całej ustawy należy rozumieć jako takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno – gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno – estetyczne. Obszar problemowy to pojęcie zdefiniowane jako obszar szczególnego zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych wskazany w planie lub studium. Interes publiczny jest uogólnionym celem dążeń i działań, uwzględniających zobiektywizowane potrzeby ogółu społeczeństwa lub lokalnych społeczności, związanych z zagospodarowaniem przestrzennym. Inwestycja celu publicznego to działania o znaczeniu lokalnym (gminnym) i ponadlokalnym (powiatowym, wojewódzkim i krajowym), stanowiące realizację celów zapisanych w art. 6. Ustawy z 21 sierpnia 1997 o gospodarce nieruchomościami, a więc między innymi: - budowa i utrzymywanie publicznych urządzeń służących do zaopatrzenia ludności w wodę, gromadzenia, przesyłania i oczyszczania ścieków oraz utylizacji odpadów, - budowa oraz utrzymywanie obiektów i urządzeń służących ochronie środowiska, zbiorników i innych urządzeń wodnych służących zaopatrzeniu w wodę, regulacji przepływów i ochronie przed powodzią, a także regulacja i utrzymywanie wód oraz urządzeń melioracji wodnych, będących własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, - ochrona nieruchomości stanowiących dobra kultury w rozumieniu przepisów o ochronie dóbr kultury, - poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin stanowiących własność Skarbu Państwa, - zakładanie i utrzymywanie cmentarzy, - ochrona zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt lub siedlisk przyrody, Obszar przestrzeni publicznej zdefiniowany jako obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno – przestrzenne, określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Bliższe przyjrzenie się treści nowych regulacji prawnych prowadzi do wniosku, że Studia uwarunkowań, będą musiały być weryfikowane pod kątem jednoznacznego określenia w nich między innymi, tego rodzaju obszarów. Warto ponadto zwrócić uwagę na szereg stojących przed samorządami problemów wymagających rozwiązania: - istnieje potrzeba opracowania i wdrożenia standardowych metod szacowania skutków ekonomicznych decyzji przestrzennych; sam zapis w art.17 pkt. 5, obowiązku opracowania prognozy skutków finansowych uchwalenia projektu planu, problemu nie rozwiąże; znany jest w kraju przypadek odstąpienia przez radę, w związku ze skutkami finansowymi dla budżetu, od uchwalenia sporządzonego już planu; - gminy nie prowadzą świadomej i perspektywicznej polityki w zakresie gospodarowania nieruchomościami, stąd nie są przez nie kupowane grunty rolne, które w perspektywie mają być przeznaczone pod inwestycje; zmiana przepisów polegająca na przyznaniu gminie prawa pierwokupu nieruchomości przeznaczonej na cele rolnicze, pozwoliłaby jej na odzyskanie znacznie większej, aniżeli obecnie, części nakładów koniecznych do przygotowania gruntów pod realizację inwestycji i przyśpieszenie realizacji planów miejscowych; - brak zasobów gruntów komunalnych, które mogłyby posłużyć zamianie na potrzebne realizacji inwestycji celu publicznego jest skutecznym hamulcem w realizacji planów; - wprowadzenie obowiązku określenia w planie miejscowym szczegółowych zasad i warunków scalania i podziału nieruchomości nim objętych było posunięciem potrzebnym, pamiętać jednak należy, że w ślad za scaleniem i podziałem idą odszkodowania za grunty wydzielone pod komunikację i obowiązek pobudowania na tym terenie infrastruktury czyli urządzenia albo modernizacji drogi oraz wybudowanie pod ziemią, na ziemi albo nad ziemią przewodów lub urządzeń wodociągowych, kanalizacyjnych, ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych i telekomunikacyjnych, z drugiej jednak strony osoby, które otrzymały nieruchomości wydzielone w wyniku scalenia i podziału są zobowiązane do wniesienia na rzecz podziału opłaty adiacenckiej w wysokości do 50% wzrostu wartości tych nieruchomości; gminy nie są przygotowane kadrowo i finansowo do realizacji tych operacji; - obok struktury własności poważną trudnością są zalegające od pokoleń sprawy własnościowe, dość skutecznym sposobem zachęcenia użytkowników do ich uporządkowania jest rezygnacja z poboru należnego gminie podatku od spadków i darowizn, a jeśli to nie poskutkuje wszczęcie sprawy z urzędu; bilans takiego posunięcia jest dla gminy korzystny; - na obszarach atrakcyjnych ze względu na walory środowiskowe lokalizacji, zmorą były podziały gruntów rolnych czynione w oparciu o art. 46.1 i 47 Kodeksu Cywilnego. W oparciu o te przepisy zorientowani budowali na atrakcyjnych działkach rolnych o wielkości powyżej 1 hektara, siedliska rolnicze, które z rolniczą profesją nic wspólnego nie miały. Obecnie ustawodawca przewidział obowiązek określenia w nim terenów wyłączonych spod zabudowy; U podstaw realizacji każdego Programu ochrony środowiska leżą decyzje przestrzenne. Ustalenia planów kształtują sposób wykonywania prawa własności, który nie może naruszać chronionego prawem interesu publicznego oraz osób trzecich. Panującą dotąd samowolę odnośnie zmiany przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, powstrzymuje zapis art. 14 mówiący o tym, że plany dla takich obszarów sporządza się dla całego obszaru wyznaczonego w studium. Nowością jest obowiązek sporządzenia prognozy skutków finansowych uchwalenia planu. Wejście w życie nowej ustawy regulującej problematykę gospodarki przestrzennej, jak wspomniano wyżej, pociągnęło za sobą nowelizację innych ustaw, do których wprowadzone zostały zapisy związane z problematyką ochrony środowiska. Oto najważniejsze z nich: - obowiązkiem organów jednostek samorządu terytorialnego jest dbałość o dobra kultury i podejmowanie działań ochronnych oraz uwzględnianie zadań ochrony zabytków, między innymi w wojewódzkich i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, w budżetach i w prawie miejscowym (Ustawa o ochronie dóbr kultury art.3); - przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, wymagającego zgody dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, sporządzonym w trybie określonym w przepisach o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, - przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne: - gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha - wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, - gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga uzyskania zgody Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa lub upoważnionej przez niego osoby, - gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas IV, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha, - gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas V i VI, wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego i torfowisk, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha, - pozostałych gruntów leśnych wymaga uzyskania zgody wojewody wyrażanej po uzyskaniu opinii izby rolniczej. (Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych art.7); Aby uświadomić sobie jak problematyka gospodarowania przestrzenią przenika tę dotyczącą ochrony środowiska, warto prześledzić jakie uwarunkowania należy uwzględnić w studium. Oto one: - dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu; - stan ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony; - stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego; - stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej; - warunki i jakość życia mieszkańców, w tym ochronę ich zdrowia; - zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia; - potrzeby i możliwości rozwoju gminy; - stan prawny gruntów; - występowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych; - występowanie obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych; - występowanie udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych; - występowanie terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych; - stan systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopień uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami; - zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych. Analizując zakres merytoryczny wymienionych wyżej zagadnień, można stwierdzić, że oba zakresy tematyczne przenikają się w 75%. Oto wykaz problemów na styku gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska. - krytyka przyjętych przez ustawodawcę rozwiązań polegających na wprowadzeniu hierarchii i kolejności opracowywania programów, dominuje postawa my najlepiej wiemy czego nam trzeba i sami sobie poradzimy; sytuacja, jeśli chodzi rozwiązania przyjęte przez ustawodawcę, w zakresie planowania przestrzennego po części jest podobna; jak widać powszechne jest traktowanie gminy jak wyizolowany z otoczenia i niezależny od niego organizm; - sposób, jakość i koszty realizacji wielu zadań nałożonych na gminy są zdeterminowane istnieniem podmiotów gospodarczych, stowarzyszeń, fundacji itp., zdolnych do ich podjęcia, a co za tym idzie, rynkiem rozmaitego rodzaju usług; tej infrastruktury, nazwijmy ją gospodarczo - społeczną, brak, zwłaszcza na obszarach wiejskich; z punktu widzenia gospodarowania przestrzenią i środowiska jest to, wbrew pozorom, bardzo istotne; - niemożność rozwiązania wielu trudnych problemów, nie wyłączając przestrzennych i środowiskowych, tłumaczona jest najczęściej brakiem funduszy; jest to tylko część prawdy; nie prowadzi się bowiem w gminach czegoś co jest normą w prawidłowo zarządzanych przedsiębiorstwach, mianowicie controllingu czyli analizy kosztów; konstrukcja budżetu uniemożliwia to, a mało kto ma możliwość prowadzenia podwójnej buchalterii czyli budżetu zadaniowego. - na co dzień obserwujemy bardzo wiele konfliktów sąsiedzkich pomiędzy mieszkańcami wynikających z przemieszania funkcji mieszkalnych z gospodarczymi, określając w planach przeznaczenie terenów i kreśląc linie rozgraniczające, zwłaszcza gdy plan ma charakter regulacyjny, należy wyraźnie określić długość okresu przejściowego, który musi być co najmniej pięcioletni i zapisać brak możliwości rozwoju dla zakładów funkcjonujących na terenach o innym przeznaczeniu; aby nie potęgować konfliktów i nie doprowadzić do przeniesienia produkcji lub usług do innej gminy, władze muszą stworzyć dogodne warunki dla budujących pomieszczenia dla rozwijającej się firmy w nowym miejscu, zaś wójt powinien osobiście zaangażować się w przekonanie właścicieli o słuszności takiego stanowiska; w rozwijających się gospodarczo gminach proces ten już trwa i dokonuje się po części samoczynnie; na niektórych obszarach najwięcej problemów stwarzają kierowcy z firm transportowych nie posiadających własnych baz i garażujący oraz naprawiający duże samochody na ulicy bądź nieruchomości mieszkalnej; - pomimo, że nawet w dynamicznie rozwijającej się gminie, koszty sporządzania planów nie przekraczają 3% wydatków budżetowych, część radnych niechętnie podnosi rękę by głosować za ich zwiększeniem, warto przy tej okazji zdać sobie sprawę z tego, że w naszym kraju wskaźnik kosztów sporządzania wszelkich planów jest kilkukrotnie niższy, w stosunku do kosztów inwestycji, aniżeli w krajach, w których gronie za moment się znajdziemy; - problematyka uwzględniania, bądź nie uwag do planu jest poważnym problemem społecznym, który budzi ogromne emocje i ściąga na sesję rady gminy liczną publiczność, podczas prowadzenia tej procedury ujawniają się wszystkie konflikty niejednokrotnie tkwiące korzeniami w odległej przeszłości, należy przyjąć do wiadomości, że nie jest możliwym przestrzeganie elementarnych zasad urbanistycznych i uwzględnienie wszystkich zarzutów; dodatkową trudnością jest fakt, że radni bardzo często nie do końca rozumieją o czym mowa podczas prezentacji projektu planu, i jeśli ktoś, może to być dobrze przygotowany wójt albo pracownik zajmujący się tą problematyką, nie wesprze projektanta, najlepiej sporządzony projekt może być wywrócony na opak. - wpływ na jakość przestrzeni ma również, poniekąd uzasadniony szczupłością kadr, brak nawyku kontroli przez służby nadzoru budowlanego zgodności realizacji, dotyczy to indywidualnego budownictwa mieszkalnego, z projektem i pozwoleniem na budowę. - poważną trudność w chwili podejmowania rozmaitych prac planistyczno - programistycznych stwarzają, z jednej strony brak wielu danych, z drugiej brak możliwości szybkiego ich przetworzenia; trudności w dotarciu do nich wynikają z wielu powodów, na przykład stanu prawnego, który w minionych latach dopuszczał wiercenie bez dokumentacji, pozwoleń i rejestracji studni o niewielkiej głębokości, to spowodowało dzisiejsze trudności w dotarciu do nich i skontrolowaniu bezpiecznego dla wód podziemnych ich zamknięcia; ogromną pomoc w pracy nad planami mogą stanowić dostępne w Centralnym Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej zdjęcia lotnicze, ponadto mogą one być przydatne do identyfikacji naruszeń gruntu, elementów infrastruktury, płytko zalegających wód, nielegalnej zabudowy itp. większość dotąd prowadzonych w gminach prac programistycznych dotyczących potrzeb w zakresie elementów infrastruktury, prowadzonych było w oparciu o wątpliwej jakości dane, na przykład dawne normy zużycia wody przyjmowane dla celów projektowych były bardzo zawyżone; dzisiaj wiele się w tej materii zmieniło, niemniej wiele pobudowanych obiektów komunalnych zostało przewymiarowanych; bardzo często autorom tych opracowań zabrakło wyobraźni i nie przewidzieli zmian w ilości i strukturze wiekowej ludności spowodowanych migracją, upadku niektórych zakładów produkcyjnych, zmian technologii na energooszczędne i wodooszczędne. 6. Procedury kontroli realizacji Programu
Realizacja programu obejmuje okres przedakcesyjny (do roku 2004) oraz pierwsze lata członkostwa w Unii Europejskiej. W okresie tym obowiązywać będzie Polityka ekologiczna Państwa (2002), Strategia zrównoważonego rozwoju kraju, Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego oraz Program Ochrony Środowiska Województwa Kujawsko- Pomorskiego. Coraz większy wpływ na warunki realizacyjne będą też miały ustalenia wspólnej polityki ekologicznej Unii Europejskiej określone w Piątym Programie Działań oraz w dyrektywach, rozporządzeniach i decyzjach. W Programie tym mocno akcentowane są instrumenty ekonomiczne i fiskalne. Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu stanowią bardzo obszerną i ciągle rozbudowywaną grupę narzędzi realizacyjnych. Podczas realizacji programu muszą być uwzględnione: - ścisłe powiązanie z programem procesu budowy i realizacji budżetu, a zwłaszcza budowy budżetu zadaniowego, - zarządzanie jakością jako element zarządzania sferą usług publicznych w powiecie, - systemowe podejście do budowy marketingu powiatowego (w tym promocji). Istotną sprawą jest również informowanie opinii społecznej o postępach w realizacji wybranych zadań programu (wszystkimi kanałami komunikacji społecznej). System zarządzania realizacją programu jest bardzo ważnym i często niedocenianym elementem budowy powiatowej Agendy 21. Decyduje on bowiem czy w miarę upływu czasu dynamika procesu realizacji programu będzie rosnąć czy słabnąć. Zaniechanie stworzenia tego systemu spowoduje, że program stanie się bardzo szybko dokumentem „martwym". Zarządzanie realizacją to przede wszystkim: - tworzenie i doskonalenie instrumentów realizacji, - monitorowanie, czyli obserwacja realizacji celów i zadań programu oraz zmian w warunkach realizacji, aktualizacja programu.
1. Mierniki postępów w realizacji Programu
Realizacja zadań programu ma na celu poprawę lub utrzymanie stanu środowiska. Wymiernym efektem postępów w realizacji programu będą zmiany wartości wskaźników charakteryzujących poszczególne zagadnienia programu. Do głównych wskaźników należą: - wskaźniki społeczno-ekonomiczne mierzone taryfami cen na usługi komunalne (woda, ścieki, odpady) konsekwentnie zmierzające do uwzględnienia wszystkich elementów kosztów, wyniki badań opinii społecznej dotyczące jakości życia - wskaźniki stanu środowiska mierzone zmniejszaniem się ładunków zanieczyszczeń do niego odprowadzanych, ilością podpisanych z mieszkańcami i firmami umów na odbiór odpadów, ilością odpadów oddawanych do zagospodarowania przez jednego mieszkańca, ilością odpadów wysegregowanych przez mieszkańców „u źródła”, poziomem odzysku i recyklingu, wielkością obszaru poddanego ochronie, ilością obiektów poddanych ochronie, wielkością zalesionej powierzchni, wielkością obszarów poddanych rekultywacji, wielkością obszarów, na których odbudowano i zmodernizowano systemy melioracji, długością wyznaczonej granicy polno-leśnej, ilością gospodarstw ekologicznych, ilością w prawidłowy sposób zamkniętych otworów studziennych, ilość zmodernizowanych punktów świetlnych, ilość mieszkańców korzystających ze zmodernizowanych systemów grzewczych, wskaźnik zmniejszenia zapotrzebowania na energię przez system wodociągowy, ilość zabezpieczonych termicznie mieszkań, powierzchnia dachów z wymienionymi pokryciami azbestowymi, długość i parametry zmodernizowanego obwałowania, stopień zwiększenia zdolności retencyjnej zlewni, ilość mieszkańców korzystających z kanalizacji sanitarnej, powierzchnia, z której wody opadowe są odprowadzane do kanalizacji, powierzchnia zmodernizowanej nawierzchni drogowej. - wskaźniki wielkości i skuteczności ponoszonych nakładów inwestycyjnych mierzone kosztem inwestycyjnym przeliczonym na mieszkańca, wielkością nakładów na ochronę środowiska, wskaźnikiem zaangażowania środków budżetowych i pozabudżetowych wskaźniki aktywności społeczności lokalnej – mierzone aktywnością organizacji pozarządowych, czyli ilością projektów, wielkością zakontraktowanych sum, itp.
2. Instytucje i osoby odpowiedzialne za kontrolę
Do podmiotów zarządzających realizacją Programu należą: Rada i Zarząd Powiatu, Starostwo i koordynatorzy zadań. Proponuje się powołanie grupy społeczno-eksperckiej złożonej z osób reprezentujących cały przekrój aktywności powiatu np. Powiatowe Forum Zrównoważonego Rozwoju - pełniące społeczny nadzór nad realizacją Programu zgodnie z zaleceniami Agendy 21. W skład Forum, liczącego od 25 do 30 osób wchodzą: przedstawiciele samorządu powiatu i gmin, liderzy z gmin i powiatu, lokalni liderzy, reprezentanci przedsiębiorców, organizacji pozarządowych oraz przedstawiciele innych sektorów życia społeczno-gospodarczego. Między posiedzeniami Forum pracują zespoły (grupy robocze, Komisje, wyspecjalizowane podzespoły Forum, np. Forum Gospodarcze) z udziałem członków Komisji Rady Powiatu, zajmujące się monitorowaniem realizacji strategii w ramach poszczególnych komponentów środowiska. Forum zwoływane jest przez Lidera Forum w porozumieniu z Przewodniczącym Rady Powiatu i Starostą, co najmniej 2 razy w roku. - RADA I ZARZĄD POWIATU - pełnią bieżący nadzór nad realizacją programu, czuwają, aby przy tworzeniu budżetu powiatu uwzględniane były zadania priorytetowe, prowadzą akcję informacyjną i promocyjną, uchwalają zmiany w programie. - KOORDYNATOR WDRAŻANIA PROGRAMU - funkcja koordynacji realizacji programu przypisana jest zarządowi powiatu, który m.in.: - zapewnia aby każdy z koordynatorów zadań posiadał aktualną wersję Programu oraz roczny plan realizacji strategii, - - gromadzi dokumentację związaną z Programem, zbiera informacje określające postępy w realizacji strategii - - opracuje Wskaźnikowego Systemu Monitorowania Programu (WSS) - - prowadzi monitoring realizacji Programu z wykorzystaniem WSMS. - - współorganizuje spotkania Forum, po każdym z zebrań Forum opracowuje raport z realizacji programu, który następnie szeroko upowszechnia, prowadzi akcję informacyjną i promocyjną. - KOORDYNATORZY poszczególnych zadań strategicznych - realizują przyjęte zadania zgodnie z rocznymi planami realizacji, zdają sprawozdania podczas spotkań Powiatowego Forum Zrównoważonego Rozwoju
3. Procedury kontroli realizacji
Program Ochrony Środowiska uchwala rada powiatu, z wykonania programu organ wykonawczy powiatu sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia Radzie Powiatu. Na bieżąco, w cyklu półrocznym realizacja Programu jest monitorowana w sposób opisany wyżej.
4. Procedury aktualizacji Programu
Program jest długoterminowym dokumentem strategicznym określającym cele i programy działań na kilkanaście lat oraz wymagającym ciągłej pracy nad podnoszeniem jego jakości. Przygotowanie projektu dokumentu i jego przyjęcie przez Radę Powiatu kończy, tylko pewien etap planowania. Ze względu na swój długookresowy charakter planowanie ekorozwoju powiatu jest procesem ciągłym wymagającym stałego śledzenia: stanu środowiska, zmian prawnych, gospodarczych, politycznych, społecznych itp. i ich uwzględniania w dokumencie oraz przesuwania horyzontu planowania na kolejne lata. Program będzie poddawany przeglądowi oraz aktualizacji w cyklu dwuletnim, choć monitorowanie postępów prac nad nim odbywać się będzie, co pół roku. Po wprowadzeniu zmian w programie starostwo jako Główny Koordynator Wdrażania Programu zobowiązane jest dostarczyć wszystkim zainteresowanym stronom (zwłaszcza koordynatorom poszczególnych zadań) informację o dokonanej aktualizacji.