Poaceae Barn.) in Istanbul
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Original research Checklist of grasses (Poaceae Barn.) in Istanbul Yasin ERSOY1, , Burçin ÇINGAY3, , Fatoş ŞEKERCİLER2, , Ogün DEMİR1, , Evren CABİ2,*, 1Namık Kemal Üniverstesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, TEKİRDAĞ 2Namık Kemal Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, TEKİRDAĞ 3Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, İSTANBUL *Corresponding author, e-mail: [email protected] Abstract: Istanbul is a very rich region in terms of plant diversity. The main focus in this research is on grasses found in Istanbul. By this checklist, we provide information on currently known grass species and their distribution in Istanbul. Approximately 241 species representing 93 genera have been recorded in Istanbul, which constitutes nearly one third of the grasses found in Turkey. The number of recorded grass taxa in Istanbul represents 30 % of the total flora of Istanbul. The results of this study are also compared with the former publications on the basis of new nomenclatural novelties carried out in the family. Keywords: Istanbul, Poaceae (Gramineae), Grasses, biodiversity Citing: Ersoy, Y., Çıngay, B., Şekerciler, F., Demir, O., & Cabi, E. 2019. Checklist of grasses (Poaceae Barn.) in Istanbul.. Acta Biologica Turcica, 32(3): 149-159. İstanbul ili’ndeki buğdaygillerin (Poaceae Barn.) tür listesi Özet: İstanbul bitki çeşitliliği bakımından oldukça zengin bir ilimizdir. Bu araştırma İstanbul ilinde yayılış gösteren Buğdaygil familyasına ait türlerin bir listesini içermektedir. Bu tür listesi, günümüze kadar yapılan floristik çalışmalarda İstanbul’da tespit edilen tüm buğdaygil taksonlarını kapsamaktadır. Yapılan çalışma sonucunda Buğdaygillerin İstanbul ilinde 93 cins ve 241 tür ile temsil edildiği belirlenmiştir. Bu sayı tüm Türkiye’deki buğdaygillerin yaklaşık üçte birini, İstanbul florasının ise %30’unu temsil etmektedir. Bu çalışmada sunulan taksonların isimleri Poaceae familyasında yapılmış güncel nomenklatürel değişikliklere göre güncellenmiştir. Anahtar kelimeler: Buğdaygil, İstanbul, Poaceae (Gramineae), biyoçeşitlilik Giriş oldukça zengin ülkelerin başında gelir (Karagöz ve ark., Türkiye coğrafi pozisyonu itibariyle Akdeniz ve Yakın 2010). Doğu gen merkezlerinin kesişim noktası olan önemli bir 511.000 hektarlık alan üzerinde 39’u endemik olmak gen merkezi konumundadır. Biyoçeşitlilik, ülkelerin sahip üzere yaklaşık 2500 bitki türü barındıran İstanbul ili, olduğu en büyük zenginlik olarak algılanmaktadır. Bu toprak çeşitliliği, iki deniz ve iki kıta arasındaki coğrafi bağlamda biyolojik çeşitliliğin korunması ve konumu, topografyası ve yüzyıllara dayanan geleneksel sürdürülebilir kullanımı önemli bir yer tutmaktadır. arazi kullanımı nedeniyle olağanüstü bir biyolojik Ülkemiz bitkisel çeşitlilik (flora) bakımından dünyada çeşitliliğe sahiptir. Ayrıca il sınırları içerisinde yaklaşık 149 ACTA BIOLOGICA TURCICA 32 (3): 149-159, 2019 olarak 250 tane bitki türünün neslinin tehlike altında toplanmış olup ISTE ve ISTF herbaryumlarında bulunan olduğu tespit edilmiştir (Genç, 2003). koleksiyonlar oluşturmaktadır. Bunlara ek olarak İstanbul İstanbul’un doğal alanlarının çoğunluğu bir yandan ili sınırları içerisinde gerçekleştrilmiş floristik sahip olduğu bitki çeşitliliğiyle dikkati çekmekte, bir çalışmalarda (Rechinger, 1938; Baytop, 1961, 1962, 1966, yandan da plansız kentleşme baskısını üzerinde 1969; Baytop, 2002; Keskin, 2005; Altay ve ark., 2010; hissetmektedir (Özhatay, 2012). Artan endüstriyel Eskin ve ark., 2012; Genç ve Özen, 2007; Osma ve ark., aktiviteler, şehirleşme, turizm aktiviteleri, yeni tarım 2010; Özhatay ve Keskin, 2007; Özhatay ve ark., 2005, alanları açma, maden arama çalışmaları, kullanılan 2010) verilen listelerde yer alan Poaceae taksonları da bu tarımsal metotlar ve aşırı otlatma step ekosistemlerinin çalışmada taksonların güncel dağılımlarını belirlemede doğal yapısına ciddi zararlar vermektedir. Bu yüzden kullanılmıştır. Buğdaygillerin gelişimi ciddi anlamda tahribata İlgili taksonların populasyonlarından toplanan bitki uğramakta ve bu taksonların doğal yayılış alanları günden örnekleri herbaryum kurallarına uygun olarak güne azalmaktadır (Türe ve Böcük, 2007). Bu etkilerden kurutulmuştur. Bitkilerin teşhisinde büyük ölçüde “Flora yola çıkarak; İstanbul’un biyoçeşitlilğini korumak of Turkey and the East Aegean Islands”ın 9. cildinden amacıyla Doğal Hayatı Koruma Derneği (DHKD) ve (Davis, 1985) ve “The Flora of European Turkey”den İstanbul Üniveristesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik (Webb, 1966) faydalanılmıştır. İstanbul ili içerisindeki Botanik Anabilim Dalında yapılan floristik çalışmalara ISTF ve ISTE herbaryumları ziyaret edilmiş ve daha önce dayanarak İstanbul il sınırları içinde 7 önemli bitki alanı toplanarak kayıt altına alımış örnekler incelenmiştir. belirlenmiştir (Özhatay ve ark., 2005; Özhatay, 2012). Herbaryum örneklerinin teşhisleri kontrol edilmiştir ve Buğdaygiller (Poaceae), bitki familyaları arasında 777 ilgili taksonların dağılımları güncellenmiştir. cins altında 11.461 kabul edilmiş tür sayısı ile dünya Bu çalışma kapsamında oluşturulmuş tür listesinde ölçeğinde beşinci en büyük familyadır. Ülkemizdeki taksonlara ait bilgiler şu sıraya göre verilmiştir: Türün zengin bitki çeşitliliği içerisinde ise 135 cinse ait 747 latince adı, Türkçe adı, doğal-ekzotik-istilacı olup takson ile dördüncü büyük familyadır. (Davis, 1985; olmadığı, yaşam süresi, iklim istekleri, kültür (kültürü Davis ve ark., 1988; Güner ve ark., 2000; Cabi ve Doğan, yapılıyorsa) bitkisi olup olmadığı, fitocoğrafik bölgesi, 2012; The Plant List, 2013). Türkiye’deki dağılışı ve İstanbul’daki dağılışı. İklim Poaceae Barn. familyası, çiçekli bitkiler arasında, isteklerine göre türlerin sıcak iklim bitkisi veya serin iklim ekonomik ve ekolojik önemi nedeni ile en önde gelen bitkisi olup olmadıkları belirtilmiştir. Taksonların familyalardan biridir. Çünkü mısır (Zea), buğday Türkiye’deki dağılış bilgisi geniş anlamda Türkiye’nin (Triticum), arpa (Hordeum), çavdar (Secale), pirinç hangi yönünde olduğunu belirten kısaltmalar halinde (Oryza), şeker kamışı (Saccharum) vb. birçok ekonomik verilmiştir (Tablo 1). Taksonların İstanbul’daki dağılış bitkiyi içermesi yanında, tüm karasal ekosistemlerin esas bilgisi ise Şekil 1’de sunulan haritada gösterilmiş ve örtüsünü bu familya mensupları meydana getirir (Tzvelev, İstanbul’un ilçelerini temsil eden numaralar ile 1973). Bu nedenle hayvancılık ve tarımsal üretimdeki belirtilmiştir. Ayrıca kültür bitkisi olarak kullanılan önemli rolleri yanında erozyon ve çölleşmeye karşı türlerin ekonomik değerlerine de değinilmiştir. toprağı tutmaları bu familya üyelerinin ekonomik önemini açıklamaya yeterlidir. Türkiye bu familya içerisinde Tablo 1. Kısaltmalar bulunan birçok cinsin gen merkezi konumunda olup, Kısaltma Açıklama yapılacak olan araştırmaların tümü insanlık için büyük K Kuzey KB Kuzeybatı önem taşımaktadır (Soreng ve ark., 2015; Dogan, 1991). KD Kuzeydoğu Bu araştırma ile İstanbul ilinin Buğdaygil taksonlarının G Güney nihai çeşitliliğinin ortaya konulması amaçlanmıştır. GD Güneydoğu GB Güneybatı Materyal ve Yöntem B Batı D Doğu Çalışmanın ana materyalini 2013-2017 yılları arasında O Orta Anadolu yapmış olduğumuz arazi çalışmaları sonucunda toplanılan Akd. Akdeniz buğdaygil örnekleri ve başka araştırıcılar tarafından Av.-Sib. Avrupa-Sibirya İr.-Tur. İran-Turan 150 Ersoy et al. - Checklist of grasses (Poaceae Barn.) in Istanbul Bromus Aegilops Hordeum 8% 4% 3% Elymus Poa 4% 3% Festuca 3% Avena Diğerleri Phalaris 3% 67% 3% Şekil 1. İstanbul ili haritası Phleum 2% Bulgular ve Tartışma Yapılan bu çalışma sayesinde, İstanbul ili sınırları Şekil 2. İstanbul’da yayılış gösteren Poaceae familyasına ait içerisinde bulunan Poaceae familyasının üyelerinin nihai cinslerin dağılımı ve spektrumu çeşitliliği tespit edilmiştir. Çalışmamız sonucunda, İstanbul ili sınırları içerisinde Akd. 93 cins altında toplam 241 Buğdaygil taksonunun dağılım 17% Av.-Sib. 15% gösterdiği tespit edilmiştir. Bu türlerin familya içi Fitocoğrafik dağılımları Tablo 2’de verilmiştir. bölgesi D.Akd. bilinmeyenler 4% 61% Tablo 2. İstanbul ili sınırları içerisinde tespit edilen Poaceae İr.-Tur. türlerin familya içi dağılımı 3% Subfamilya Oymaklar Cins Türler Şekil 3. Türlerin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı ve Bambusoideae 1 2 6 fitocoğrafik bölge spektrumu Oryzoideae 1 2 2 Pooideae 6 63 189 Phyllostachys aurea Rivière & C. Rivière, P. Arundinoideae 2 3 5 aureosulcata McClure, P. bissetii McClure ve P. nigra Danthonioideae 1 2 2 (Lodd. ex Lindl.) Munro İstanbul’da tespit edilen ve Chloridoideae 6 21 36 Türkiye florası için ilk kez kaydı verilen kültür bambu Toplam 17 93 241 türleridir. Ana vatanı Çin olan, çok yıllık ve rizomlu bu türler dış mekan dekarosyonlarında kullanılmakta olup Pooideae subfamilyası üyeleri 6 oymak, 63 cins ve 189 özellikle Avustralya ve Kuzey Amerika’da istilacı tür taksonla İstanbul ilinde en yaygın olan subfamilyadır. konumundadır. Çalışma alanında tespit edilen en çok türe sahip cins Türkiye’de doğal olarak yetişen 11 Poaceae Bromus sp.’dir. Aegilops sp., Hordeum sp., Elymus sp., taksonunun bugüne kadar sadece İstanbul’dan kaydı Poa sp., Festuca sp., Avena sp., Phalaris sp. ve Phleum sp. bulunduğu tespit edilmiştir: Aegilops uniaristata Vis., İstanbul’da Poaceae familyasında en çok tür ile temsil Avena barbata subsp. atherantha (C. Presl) Roche Afonso, edilen diğer cinslerdir (Şekil 2). Tespit edilen bitkilerin Trisetaria aurea (Ten.) Pignatti, Alopecurus bulbosus fitocoğrafik bölgelere dağılımına bakıldığında 40 türün Gouan, Phleum echinatum Host, Melica ciliata subsp. Akdeniz