Diagnoza Wybranych Aspektów Warunków Życia Środowisk Popegeerowskich W Województwie Warmińsko-Mazurskim
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
DIAGNOZA WYBRANYCH ASPEKTÓW WARUNKÓW ŻYCIA ŚRODOWISK POPEGEEROWSKICH W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Regionalne Obserwatorium Terytorialne – Obserwatorium Polityki Społecznej Olsztyn 2015 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej T: +48 89 512 55 00 Certyfikat Systemu 10-447 Olsztyn F: +48 89 512 55 09 Zarządzania Jakością ul. Głowackiego 17 E: [email protected] ISO 9001:2008 W: www.warmia.mazury.pl Nr 388/2006 WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW ANR Agencja Nieruchomości Rolnych EFS Europejski Fundusz Społeczny GUS, BDL Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych KIS Klub Integracji Społecznej Sprawozdanie półroczne i roczne z udzielonych świadczeń MPiPS-03 z systemu pomocy społecznej – pieniężnych, w naturze i usługach dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej N Liczba uczestników badania ankietowego Liczba uczestników badania ankietowego, którym zadano dane n pytanie Ośrodek Pomocy Społecznej (Gminny Ośrodek Pomocy OPS (GOPS, M- Społecznej, Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Miejski GOPS, MOPS) Ośrodek Pomocy Społecznej) PAL Program Aktywności Lokalnej PCPR Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie PGR Państwowe Gospodarstwo Rolne Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu ROPS Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Regionalne Obserwatorium Terytorialne – Obserwatorium Polityki ROT-OPS Społecznej Identyfikator ankiety wypełnionej przez przedstawiciela samorządu S1-73; O1-90 (S) lub ośrodka pomocy społecznej (O) Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju – rejestr TERYT urzędowy podziału terytorialnego kraju prowadzony przez GUS Identyfikator osoby biorącej udział w indywidualnym wywiadzie W1-W5 pogłębionym Cytowanie dozwolone z podaniem źródła. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej T: +48 89 512 55 00 Certyfikat Systemu 10-447 Olsztyn F: +48 89 512 55 09 Zarządzania Jakością ul. Głowackiego 17 E: [email protected] ISO 9001:2008 W: www.warmia.mazury.pl Nr 388/2006 2 SŁOWNICZEK TERMINÓW Ustawa o pomocy Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. społecznej 2015 poz. 163 ze zm.) Miejscowość lub teren gminy, na którym przed rokiem 1989 znajdowały się obszary zarządzane przez Państwowe Obszar/teren Gospodarstwa Rolne lub miejscowość/gmina, w której nie było popegeerowski takich obszarów, ale głównym pracodawcą był PGR znajdujący się w pobliskiej miejscowości/gminie. Tereny pozostające poza granicami administracyjnymi miast; Obszar wiejski składają się na nie gminy wiejskie oraz część wiejska gmin miejsko-wiejskich. Grupa mieszkańców gminy zamieszkująca obszary Społeczność popegeerowskie, której dotyczą problemy związane z likwidacją popegeerowska Państwowych Gospodarstw Rolnych. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej T: +48 89 512 55 00 Certyfikat Systemu 10-447 Olsztyn F: +48 89 512 55 09 Zarządzania Jakością ul. Głowackiego 17 E: [email protected] ISO 9001:2008 W: www.warmia.mazury.pl Nr 388/2006 3 SPIS TREŚCI WSTĘP ....................................................................................................................... 5 ROZDZIAŁ 1. METODOLOGIA BADANIA.................................................................. 7 1.1. Problemy metodologiczne .......................................................................... 7 1.2. Cel badania ................................................................................................ 7 1.3. Metody i techniki badawcze, dobór i charakterystyka próby badawczej oraz przebieg badania .................................................................................................. 8 ROZDZIAŁ 2. CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO ................................................................................14 2.1. Występowanie obszarów wiejskich oraz terenów popegeerowskich w województwie warmińsko-mazurskim ..............................................................14 2.2. Sytuacja demograficzna na obszarach wiejskich województwa warmińsko- mazurskiego ........................................................................................................16 2.3. Społeczno-ekonomiczne warunki życia ludności .......................................27 ROZDZIAŁ 3.CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW POPEGEEROWSKICH W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM – WYNIKI BADAŃ ANKIETOWYCH ORAZ INDYWIDUALNYCH WYWIADÓW POGŁEBIONYCH ...................................38 3.1. Występowanie terenów popegeerowskich w województwie warmińsko- mazurskim ...........................................................................................................38 3.2. Środowiska popegeerowskie w województwie warmińsko-mazurskim.........45 3.3. Warunki życia ludności popegeerowskiej .....................................................48 3.4. Problemy społeczne w środowiskach popegeerowskich ..............................57 3.5. Działania skierowane do środowisk popegeerowskich .................................67 PODSUMOWANIE ....................................................................................................85 REKOMENDACJE .....................................................................................................93 ZAŁĄCZNIK NR 1 Liczba mieszkańców poszczególnych gmin należących do środowisk popegeerowskich ......................................................................................98 ZAŁĄCZNIK NR 2 Wykaz nazw miejscowości poszczególnych gmin, w których jest najwięcej środowisk popegeerowskich ....................................................................101 ZAŁĄCZNIK NR 3 Kwestionariusz ankiety z burmistrzami/wójtami .........................104 ZAŁĄCZNIK NR 4 Kwestionariusz ankiety z dyrektorami/kierownikami OPS ..........109 ZAŁĄCZNIK NR 5 Scenariusz indywidualnego wywiadu pogłębionego z wójtami/burmistrzami ............................................................................................113 BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................114 SPIS TABEL, MAP, RYSUNKÓW I WYKRESÓW ...................................................115 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej T: +48 89 512 55 00 Certyfikat Systemu 10-447 Olsztyn F: +48 89 512 55 09 Zarządzania Jakością ul. Głowackiego 17 E: [email protected] ISO 9001:2008 W: www.warmia.mazury.pl Nr 388/2006 4 WSTĘP W niniejszym raporcie opisano wybrane aspekty warunków życia środowisk popegeerowskich w województwie warmińsko-mazurskim. Chcąc jak najdokładniej przyjrzeć się niniejszym zagadnieniom, opisano problemy społeczne, jakość życia oraz lokalne zasoby (w tym słabe i mocne strony) mieszkańców miejscowości popegeerowskich zarówno w oparciu o dane zastane, badania ankietowe oraz indywidualne wywiady pogłębione. Obszary województwa obejmujące swym zasięgiem środowiska popegeerowskie uznawane są za tereny o malejącej populacji i silnie postępującym procesie starzenia się ludności. Za główne przyczyny tych zjawisk uznaje się migracje oraz niski przyrost naturalny1. Państwowe Gospodarstwa Rolne zostały zlikwidowane w 1991 r. na mocy Ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa2. W skali kraju oznaczało to utratę pracy dla około pół miliona osób (tj. 1,3% ludności Polski) oraz bezpieczeństwa socjalnego dla ich rodzin. W wymiarze terytorialnym dotyczyło to blisko połowy wiejskich obszarów kraju, na których udział państwowego sektora rolnictwa w strukturze własnościowej użytków rolnych był przeważający. Wprawdzie od likwidacji gospodarstw państwowych w rolnictwie minęło ponad 20 lat jednak grupa ta do dziś nie zatraciła swojej odrębności i nie wykazuje tendencji zanikowych. Wręcz przeciwnie, następuje utrwalanie się mechanizmów i postaw utrudniających asymilację społeczną tego środowiska3. Z tego względu, można uznać, że opisując środowiska popegeerowskie należy traktować je jako grupę społeczną, charakteryzującą się odrębnością od innych, mającą trwałą strukturę, system norm oraz wartości. Obecna sytuacja byłych pracowników PGR nie jest wyłącznie skutkiem przekształceń sektora państwowego w rolnictwie. Wynika ona również z uwarunkowań zewnętrznych, ogólnego stanu gospodarki, sytuacji rolnictwa, a szczególnie wpływu przeszłości, związanego z samą istotą PGR, wyrażającą się w stosunkach pracy i panowaniem wspomnianych przedsiębiorstw nad swoimi 4 pracownikami . Z chwilą likwidacji PGR, przestał istnieć nie tylko zakład pracy, ale też całe otoczenie instytucjonalne składające się na środowisko popegeerowskie. Pozbawienie byłych pracowników PGR całego zaplecza socjalnego, funkcjonującego 1 K. Pawlewicz, W. Gotkiewicz, A. Janikowska-Kiśluk, „Demograficzne obszary problemowe” [w:], „Problemy demograficzne i ich wpływ na rozwój obszarów wiejskich w województwie warmińsko- mazurskim”, M. Borawska, Z. Brodziński (red.), Wyd. Centrum Rozwoju Obszarów Wiejskich UWM w Olsztynie, Olsztyn 2014, s. 57. 2 Dz.U. 1991, nr 107, poz. 464 (ze zm.). 3 Por. L. Domańska, „Deprywacja potrzeb byłych pracowników państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej”, Toruń 2003, s. 196. 4 L. Domańska, „Deprywacja potrzeb…”, s. 196. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej T: +48 89 512 55 00 Certyfikat Systemu 10-447 Olsztyn F: +48 89 512 55 09 Zarządzania Jakością ul. Głowackiego 17 E: [email protected] ISO 9001:2008 W: www.warmia.mazury.pl Nr 388/2006 5 w poprzednim systemie, jest podstawowym problemem dotykającym tą specyficzną społeczność. Istnieje wiele przesłanek wskazujących na to, że jej duża część