Moskva:„Astrel AST”, 2000, 528 S

II. R e c e n z j e i o m ó w ie n i a Etnolingwistyką 20 Lublin 2008 Jarosława Iwczenko na różne sposoby, w zależności od intencji (kara lub pomoc). Do opisu predykatów są dodane J e s z c z e r a z o m it o l o g ii Sł o w ia n charakterystyki lokatywne i temporalne oraz mo W s c h o d n ic h dusy; 3) cechy, które dotyczą przedmiotu działa nia, typów współdziałania przedmiotu i postaci. Elena Levkievskaja, Mify russkogo naroda, Według tego kwestionariusza w monografii Moskva: „Astrel AST”, 2000, 528 s. L. Winogradowej na materiale wybranych trady cji wierzeniowych podjęto próbę opisania i po Chociaż tytuł Mifologija russkogo naroda równania trzech gatunków postaci, którym odpo sugeruje zawężenie przedstawianej problema wiada rosyjska rusalka, weďma oraz domowoj. tyki wyłącznie do Rosjan, faktycznie praca Z kolei wydania popularne miały charakter przedstawia znacznie szersze spectrum. Temat raczej słownikowo-encyklopedyczny, jak np.: E. nie jest nowy — w ciągu ostatnich kilkudziesię Gruszko, J. Medwiediew, Slovar ’ slavjanskoj mi- ciu lat był on podejmowany przez różnych au fologii, Russkaja mifologija: Enciklopedija, uło torów, tak w postaci artykułów, jak i większych żony przez L. Waczurinę słownik-skorowidz Sla- opracowań o charakterze naukowym bądź popu vjanskaja mifologija, W. Kazakow, Mir slavjan- larnym. K. Moszyński, D. Zelenin, E. Pomeran- skich bogov. Odbiegając nieco od tej formy, w re cewa, A. Gieysztor, S. Urbańczyk, B. Baranow cenzowanej publikacji uznana badaczka tekstu ski, A. Gura, L. Pełka, W. Toporow, N. Tołstoj mitologicznego, E. Lewkijewska, przedstawia — to tylko badacze wybrani spośród tych, którzy czytelnikowi synkretyczny i konsekwentny opis wnieśli poważny wkład w rozważania dotyczące systemu mitologicznego Wschodniej Slawii. systemu wierzeń Słowian. Rozprawy naukowe W otwierającym pracę wprowadzeniu au zwykle ograniczały się do węższych zagadnień. torka tłumaczy, że podstawy i pierwotne wer Swoistym podsumowaniem teorii badań nad mi sje rosyjskiej mitologii ukształtowały się jesz tologiczną tradycją Słowian stała się monogra cze w okresie przedchrześcijańskim, na długo fia L. Winogradowej Narodnaja demonologia przed podziałem Słowian Wschodnich na Ro i miforitual’naja tradicija slavjan, w której au sjan, Ukraińców i Białorusinów. W tym miejscu torka przedstawiła między innym uniwersalny przybliża również czytelnikowi specyfikę mito schemat analizy postaci mitologicznej, który po logii słowiańskiej i wyjaśnia, dlaczego jej system zwala na dokładny opis każdej postaci z mito nie da się przedstawić podobnie, jak np. w mito logii słowiańskiej. Kwestionariusz ten pomaga logiach greckiej czy skandynawskiej. ujawnić cechy postaci na różnych poziomach, Opis systemu mitologii wschodniosłowiań- które można połączyć w trzy grupy: skiej autorka rozpoczyna od tzw. panteonu Wło 1) charakterystyki statyczne podmiotu dzimierza Wielkiego, panteonu będącego zbio (imiona własne, nazwy demonów, epitety, wy rem figur kilku bogów dawnych Słowian. Zna gląd, atrybuty, pochodzenie, cechy charakteru, leźli się w nim: Perun, Hors Dazbog, Strybog, charakterystyka „społeczna”); Symargl i Mokoś. Długo uważano, że była to 2) cechy związane z działalnością postaci reprezentacja ówczesnych wierzeń, aczkolwiek mitologicznej, łączące się z grupą predyka badania nad mitologią częściowo tezę tę po tów. Wydzielono dwa typy działań: nakierowane dały w wątpliwość. Trudno zaprzeczać znacze i nienakierowane na przedmiot. Oprócz tego ta niu Peruna — prawdopodobnie jednego z naj sama działalność postaci może być traktowana ważniejszych bóstw słowiańskich, boga grozy. 378 Recenzje i omówienia Jednak obecność wśród nich Horsa i Symargła transportu, rzemiosł, zwierząt, roślin, sił diabel wskazuje, że ołtarz ten w dużej mierze miał skich. Wszystkie te wątki charakteryzuje różno służyć okazaniu politycznej poprawności, gdyż rodność i brak konsekwencji. Nie znajdujemy są to bogowie irańscy i ich obecność w pante w nich jednej wersji powstania przedmiotu, za onie wykazuje szacunek ówczesnego władcy Ki tem nie tworzą one organicznej całości. Z ko jowa wobec diaspory irańskiej, relacje które były lei motywy chrześcijańskie nie zawsze wcho ważną częścią polityki. O szacunku wobec Irań- dzą w skład mitów o elementach przyrody, a nie czyków świadczy także stosowanie podwójnej ma ich prawie wcale w przekazach o narodowo nazwy boga słońca — Hors Dażbog. ściach mitycznych. W dalszej kolejności przedstawiony został Następny rozdział został poświęcony prze szereg pomniejszych bóstw — głównie pierwot ciwnemu biegunowi świata ludzi — światu nych ucieleśnień sił przyrody, cechy których zo zmarłych. „Tamten” świat istnieje w ścisłym stały z czasem przejęte przez chrześcijańskich związku z ludzką codziennością, jego przedsta świętych. Przegląd ten otwierają personifikacje, wiciele ciągle kontaktują się z żywymi, szko które z pewnymi zastrzeżeniami można okre dząc im, ale też w pewnych warunkach pomaga ślić mianem bóstw — Jarylo i Kupała. Związani jąc. Dusza przechodzi na tamten świat po śmierci z wybranymi okresami roku kalendarzowego re człowieka, opuszcza jego ciało jako substancja, prezentowali oni naturalną płodność i nawiąza po czym często przybiera postacie istoty ży nie do słońcajako źródła sił witalnych. Pozostałe wej lub drzewa. Temat zaświatów autorka roz kulty i personifikacje ujawniają bardziej bezpo wija przedstawieniem wyobrażeń o drodze du średnie skojarzenia z poszczególnymi żywiołami szy na tamten świat i o tym, jak jej to przej lub elementami natury. Cechy tych kultów — ście ułatwić. Na ustrój świata zmarłych składają wody, ziemi, drzew — przetrwały aż do XX się wyobrażenia dwóch typów — przedchrze wieku, chociaż zmienione pod wpływem chrze ścijańskie i chrześcijańskie. Zgodnie z pierw ścijaństwa. Tak na przykład kult matki-ziemi szymi mamy do czynienia ze światem żywych został częściowo przeniesiony na Matkę Bozą, i zmarłych, w którym przebywają wszystkie du wody — na Paraskiewu Piatnicu. Do XIX wieku sze. Zgodnie z zasadami chrześcijańskimi za przetrwały kulty wody, drzew, kamieni, a każdy światy dzielą się na raj i piekło. Do raju tra z nich kontynuuje tradycję więzi człowieka z na fiają dusze niewinne, w piekle diabły karzą te turą. grzeszne. Relacje pomiędzy światami żywych W trzeciej części autorka omawia mity ko- i zmarłych leżą u podstaw większości obrzędów smogoniczne. Ta grupa opowieści wierzenio kalendarzowych i rodzinnych, które służą zabez wych jest najbliższa klasycznemu pojęciu mitu, pieczeniu żyjących przed szkodliwymi działa gdyż posiadają one fabułę i określają rela niami zmarłych lub do zwiększania uzyskiwa cje pomiędzy bohaterami. Mity kosmogoniczne nych od nich korzyści. Kontakt ze zmarłymi jest ukształtowały się względnie późno, są w du bezpieczny i pożądany w specjalne dni stypy, żej mierze apokryficzne i zawierają dualistyczne kiedy dusze pojawiają się na ziemi za przyzwo idee aktu tworzenia świata wspólnie przez Boga leniem, a nawet na zaproszenie krewnych. Uwa i diabła. Wątki kosmogoniczne podzielono na żano również, że nie tylko dusze mogą odwie grupy tematyczne. Najpierw autorka przedstawia dzić żywych — człowiek też może przez okre te, dotyczące strefy ziemi, potem nieba i ciał ślony czas przebywać na tamtym świecie. Zwy niebieskich, po czym przechodzi do człowieka. kle za formę takich peregrynacji uważano stan Przekazy ludowe o stworzeniu człowieka, po snu letargicznego. dobnie jak większość tych dotyczących kreowa W kolejnej części książki Lewkijewska po nia naziemnych elementów wszechświata, od dejmuje kwestię „powracających” nieboszczy wołują do diabła jako współdemiurga. Dualizm ków i „nieprawidłowej” śmierci. Dawni Słowia obecny jest również w tekstach o genezie pozo nie rozróżniali dwa typy śmierci, i odpowiednio stałych elementów codziennego otoczenia czło dwie kategorie nieboszczyków. Pierwszą stano wieka, a mianowicie: narzędzi pracy, środków wiły dusze ludzi, którzy przeżyli przeznaczony Recenzje i omówienia 379 im czas i odeszli na swoje miejsce w zaświa tych natychmiast po klątwie, a ci, kontynuując tach. Tych nazywano rodzicami lub dziadami. swój żywot, muszą egzystować w innym świe Drugą kategorię stanowili zmarli przedwcześnie. cie, według jego reguł. Nie mogąc komunikować Ci nie mogli zaznać spokoju przed dopełnieniem się z żywymi, traktują ich wrogo. się przeznaczonego im przez Boga czasu, zatem Duchy rodu i opiekunowie zabudowań go dożywają go, wracając po śmierci do świata lu spodarczych są przedmiotem opisu w następ dzi w swej ziemskiej postaci. Najczęściej powra nym rozdziale. Jedną z najszczegółowiej omó cają osoby, które za życia nie dopełniły wszyst wionych tu postaci jest domowoj. Pomimo że na kich, wynikających z ludowych zasad, ziem zwę tę nadano jej względnie późno, cechy tej skich obowiązków, np. nie zawarły związków postaci zaczęły kształtować się jeszcze w cza małżeńskich lub nie zostawiły potomstwa, we sach przedchrześcijańskich, a u jej genezy leżą szły za życia w kontakt z mocami diabelskimi wyobrażenia o zmarłych przodkach. Z czasem oraz te, przy pogrzebie których nie odprawiono wyobrażenia te połączyły się z chrześcijańskimi niezbędnych obrzędów. Tego rodzaju niebosz obrazami biesów. Cechy opiekunów domowych czycy przekształcają się w liczne drobne de różnicują się zależnie od miejsca występowania. mony. Oprócz ludzi, którzy nie przeżyli przy Na niektórych obszarach zajmują się one wy należnego im czasu, niebezpieczni okazywali łącznie domem, resztą zabudowań zaś na terenie się

Load more