Raport Z Wykonania Programu Ochrony Środowiska Dla Miasta I Gminy Szamotuły Za Lata 2015 - 2016

Zamawiający:

Urząd Miasta i Gminy Szamotuły ul. Dworcowa 26 64-500 Szamotuły

Jednostka opracowująca:

Ekolog Sp. z o.o. ul. Świętowidzka 6/4 61-058 Poznań

Nazwa opracowania:

Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Szamotuły za lata 2015 - 2016

Autorzy opracowania:

inż. Katarzyna Walkowiak mgr inż. Dorota Krzemińska mgr Anna Grabowska-Szaniec mgr Jakub Smakulski

Poznań 2017

Spis treści

1. WSTĘP ...... 5 1.1. Podstawa prawna wykonania raportu ...... 5 1.2. Cel wykonania raportu ...... 5 1.3. Okres jaki obejmuje raport...... 5 1.4. Źródła danych ...... 5 2. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY SZAMOTUŁY NA LATA 2013-2016 Z PERSPEKTYWĄ DO 2020 ...... 6 3. PODSTAWOWE DANE MIASTA I GMINY SZAMOTUŁY ...... 7 3.1. Położenie i podział administracyjny ...... 7 3.2. Demografia ...... 8 3.3. Infrastruktura ...... 10 3.4. Gospodarka ...... 12 3.5. Ukształtowanie powierzchni ziemi ...... 13 3.6. Geologia i surowce mineralne ...... 14 3.7. Klimat ...... 15 3.8. Wody powierzchniowe i podziemne ...... 15 3.9. Zasoby przyrodnicze ...... 18 4. REALIZACJA ZADAŃ W LATACH 2015 – 2016 ...... 20 4.1. Ochrona jakości powietrza ...... 20 4.2. Ochrona zasobów wodnych, gospodarka wodno - ściekowa...... 23 4.3. Ochrona mieszkańców przed nadmiernym hałasem ...... 26 4.4. Ochrona mieszkańców przed polami elektromagnetycznymi ...... 28 4.5. Ochrona przyrody i krajobrazu ...... 30 4.6. Racjonalna gospodarka odpadami ...... 33 4.7. Zadania zrealizowane w obszarze poprawa bezpieczeństwa ekologicznego ...... 35 4.8. Edukacja ekologiczna ...... 36 4.9. Zadania zrealizowane w obszarze działań systemowych w ochronie środowiska ...... 39 4.10. Zadania zrealizowane, nieujęte w Programie Ochrony Środowiska ...... 42 5. ANALIZA WSKAŹNIKÓW MONITOROWANIA EFEKTYWNOŚCI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 43 5.1 Graficzne przedstawienie tendencji zmian stanu środowiska na terenie miasta i gminy Szamotuły – podsumowanie ...... 45 6. PODSUMOWANIE...... 48

Spis tabel

Tabela 1. Liczba ludności według płci w na terenie Gminy Szamotuły ...... 9 Tabela 2. Podstawowe dane demograficzne dotyczące Gminy Szamotuły ...... 9 Tabela 3. Charakterystyka sieci wodociągowej na terenie gminy Szamotuły 2013 - 2016 ...... 10 Tabela 4. Najważniejsze informacje na temat ujęć wodociągowych ...... 10 Tabela 5. Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Szamotuły 2013 – 2016 ...... 11 Tabela 6. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych w latach 2011 – 2015 w gminie Szamotuły ...... 13 Tabela 7. Podmioty gospodarcze według działów PKD 2007 ...... 13 Tabela 8. Średnie temperatury w ciągu roku dla Miasta Szamotuły ...... 15 Tabela 9. Zestawienie udziałów poszczególnych kierunków wiatru % ...... 15 Tabela 10. Wykaz urządzeń i budowli hydrotechnicznych na terenie gminy Szamotuły ...... 16 Tabela 11. Grunty leśne występujące na terenie gminy Szamotuły w latach 2013-2016 [ha] ...... 18 Tabela 12. Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Szamotuły ...... 18 Tabela 13. Zieleń urządzona w gminie Szamotuły ...... 19 Tabela 14. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia ...... 20

Tabela 15. Klasyfikacja z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla SO2 i NOx pod kątem ochrony roślin za 2016 rok...... 20 Tabela 16. Realizacja zadań z zakresu ochrona klimatu i poprawa jakości powietrza, w tym dążenie do osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 do końca 2015 roku i poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu do końca 2020 roku ...... 21 Tabela 17. Realizacja zadań z zakresu poprawy jakości wód powierzchniowych oraz zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska oraz usprawnienie system zaopatrzenia w wodę...... 24 Tabela 18. Wyniki pomiarów natężenia ruchu przeprowadzonych przez WIOŚ w Poznaniu w latach 2013 roku ...... 26 Tabela 19. Realizacja zadań w zakresie zmniejszenia uciążliwości hałasu komunikacyjnego dla mieszkańców gminy poprzez osiągnięcie dopuszczalnych poziomów hałasu ...... 27 Tabela 20. Wyniki pomiarów natężenia pola elektromagnetycznego ...... 28 Tabela 21. Realizacja zadań z zakresu stałej kontroli potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych oraz minimalizacji ich oddziaływania na zdrowie człowieka i środowisko ...... 29 Tabela 22. Realizacja zadań z zakresu działań w obszarze ochrona przyrody i krajobrazu w latach 2015 – 2016 ...... 31 Tabela 23. Realizacja zadań z zakresu gospodarki odpadami w latach 2015– 2016 ...... 34 Tabela 24. Realizacja zadań z zakresu poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego w latach 2015 – 2016 ...... 35 Tabela 25. Realizacja zadań z zakresu kształtowania świadomości ekologicznej i poszanowania dla środowiska przyrodniczego mieszkańców gminy w latach 2015 – 2016 ...... 37 Tabela 26. Realizacja zadań z zakresu poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego w latach 2015 – 2016 ...... 39 Tabela 27. Zadania zrealizowane, nie ujęte w Programie Ochrony Środowiska na lata 2015 – 2016 ...... 42 Tabela 28. Wskaźniki monitorowania Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Szamotuły ...... 43 Tabela 29. Koszty poniesione na realizację zadań z zakresu ochrony środowiska w latach 2015 – 2016 ..... 49

Spis Rycin

Rycina 1. Lokalizacja Gminy Szamotuły na tle powiatu szamotulskiego ...... 8 Rycina 2. Układ najważniejszych połączeń drogowych w mieście i gminie Szamotuły ...... 12 Rycina 3. Położenie Gminy Szamotuły wzg. Regiony fizycznogeograficzne wg Kondrackiego ...... 14 Rycina 4. Położenie gminy na tle JCWPd i GZWP ...... 17

Spis wykresów Wykres 1. Wskaźnik – zmiana liczby ludności korzystającej z sieci wodociągowej w latach 2013-2016 ...... 45 Wykres 2. Wskaźnik – Zmiana długości sieci wodociągowej rozdzielczej w latach 2013 - 2016 ...... 45 Wykres 3. Wskaźnik – Zmiana długości sieci kanalizacji sanitarnej w latach 2013 – 2016 ...... 46 Wykres 4. Wskaźnik – zmiana liczby ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w latach 2013 - 2016 ... 46 Wykres 5. Wskaźnik – liczna komunalnych oczyszczalni ścieków w latach 2013 - 2016 ...... 47 Wykres 6. Wskaźnik – Zmiana zalesienia terenu gminy w latach 2013-2016 ...... 47 Wykres 7. Wskaźnik – Zmiana długości ścieżek rowerowych w latach 2013 - 2016 ...... 48 Wykres 8. Koszty poniesione na ochronę środowiska w latach 2015-2016 [tys. zł] ...... 49

1. WSTĘP

1.1. Podstawa prawna wykonania raportu

Konieczność sporządzenia raportu z realizacji programu ochrony środowiska wynika z art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2017 poz. 519 ze zm.).

1.2. Cel wykonania raportu

Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz.U. 2017 poz. 519 ze zm.) z wykonania programów ochrony środowiska, co dwa lata sporządza się raporty. Przygotowanie niniejszego Raportu ma na celu zebranie w jednym dokumencie danych, które będą stanowiły podstawę do oceny stanu realizacji celów wynikających z programu ochrony środowiska. Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska obejmujący lata 2015 – 2016, zwany dalej Raportem, obejmuje analizę wykonania zadań określonych w Programie Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Szamotuły na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020. Dokument ten prezentuje postępy w realizacji zadań z zakresu ochrony i poprawy stanu środowiska zapisanych w Programie.

1.3. Okres jaki obejmuje raport

Okres za jaki sporządzany jest raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Szamotuły obejmuje lata 2015– 2016.

1.4. Źródła danych

Raport sporządzony został przez firmę Ekolog Sp. z o.o. na zlecenie Burmistrza Miasta i Gminy Szamotuły. Do jego sporządzenia posłużono się konsultacjami (w postaci rozesłanych ankiet) z następującymi jednostkami: 1. Urząd Miasta i Gminy Szamotuły, 2. Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu, 3. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, 4. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Poznaniu, 5. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, 6. Straż Miejska w Szamotułach, 7. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu, 8. Nadleśnictwo Pniewy, 9. Zarząd Dróg Powiatowych w Szamotułach, 10. Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Szamotułach, 11. Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Szamotułach, 12. Komenda Powiatowa Policji w Szamotułach, 13. Wojewódzki Inspektorat Transportu Drogowego w Poznaniu, 14. Przedszkola oraz szkoły na terenie gminy.

Dane zostały pozyskane również z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego (www.stat.gov.pl). Na ich podstawie opracowano Raport z Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy

Szamotuły za lata 2015 – 2016. 2. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY

SZAMOTUŁY NA LATA 2013-2016 Z PERSPEKTYWĄ DO 2020

Nadrzędnym celem Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Szamotuły na lata 2013 – 2016 z perspektywą do 2020 roku jest: poprawa stanu środowiska poprzez zachowanie istotnych walorów przyrodniczych oraz zrównoważony rozwój, jako podstawa rozwoju gospodarczego i poprawa jakości życia mieszkańców. Dokument ten definiuje cele krótkoterminowe i kierunki działań przewidziane do realizacji do 2016 roku oraz cele długoterminowe i działania przewidziane do realizacji do 2020 roku. Do poszczególnych celów szczegółowych przyporządkowane zostały działania, będące narzędziem ich wykonania. Pozwoli to na zarządzanie w sposób strategiczny oraz na wyeliminowanie wszystkich niekorzystnych elementów, które powstały wskutek niezrównoważonego rozwoju gospodarczego. Analizując przyjęte kryteria oraz cele polityki ekologicznej na poziomie kraju, województwa, powiatu i gminy w Programie przyjęte zostały następujące priorytety ekologiczne dla Miasta i Gminy Szamotuły:

PRIORYTET 1: POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA Cele strategiczne: 1. Ochrona klimatu i poprawa jakości powietrza, w tym dążenie do osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 do końca 2015 roku i poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu do końca 2020 roku ; 2. Poprawa jakości wód powierzchniowych oraz zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska oraz usprawnienie system zaopatrzenia w wodę; 3. Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego dla mieszkańców gminy poprzez osiągnięcie dopuszczalnych poziomów hałasu; 4. Stała kontrola potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych oraz minimalizacji ich oddziaływania na zdrowie człowieka i środowisko.

PRIORYTET 2: OCHRONA PRZYRODY Cele strategiczne: 1. Zachowanie różnorodności biologicznej i jej racjonalne użytkowanie oraz stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych; 2. Ochrona i prowadzenie właściwej gospodarki leśnej.

PRIORYTET 3: RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI Cele strategiczne: 1. Osiągnięcie określonych w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach poziomów:  odzysku odpadów: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła,  ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji; 2. Osiągnięcie określonych w Krajowym Programie Gospodarki Odpadami 2014 poziomów odzysku i recyklingu odpadów innych niż komunalnych.

PRIORYTET 4: POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO Cele strategiczne: 1. Zminimalizowanie ryzyka wystąpienia zdarzeń mogących powodować poważną awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska.

PRIORYTET 5: EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZEŃSTWA Cele strategiczne: 1. Kształtowanie świadomości ekologicznej i poszanowania dla środowiska przyrodniczego mieszkańców gminy.

PRIORYTET 6: DZIAŁANIA SYSTEMOWE W OCHRONIE ŚRODOWISKA Cele strategiczne: 1. Zachęcanie i upowszechnianie zastosowania systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach oraz innych instytucjach; 2. Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska; 3. Odpowiedzialność za szkody w środowisku zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”.

W ramach wyodrębnionych celów strategicznych wydzielono konkretne kierunki i zadania ekologiczne, których realizacja przyczyni się do poprawy poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego. Dodatkowo działania podzielone zostały na własne, za których realizację bezpośrednio odpowiedzialne jest Urząd Miasta i Gminy Szamotuły oraz działania koordynowane, nad którymi gmina sprawuje w mniejszym lub większym stopniu nadzór. Niektóre cele główne i szczegółowe realizowane są tylko przez zadania koordynowane.

3. PODSTAWOWE DANE MIASTA I GMINY SZAMOTUŁY

3.1. Położenie i podział administracyjny

Gmina Szamotuły położona jest w zachodniej części województwa wielkopolskiego, jest to gmina miejsko-wiejska i stanowi największą gminę powiatu szamotulskiego. Sąsiaduje z 6 gminami. Od północy graniczy z gminą Obrzycko, od wschodu z gminą Oborniki, od zachodu z gminami Ostroróg i Pniewy, a od południa z gminami Rokietnica i Kaźmierz. Najbliższymi ośrodkami miejskimi są: w odległości ok. 35 km Poznań, ok. 100 km Gorzów Wielkopolski oraz ok. 100 km Leszno. Według podziału na regiony fizycznogeograficzne (Kondracki, 2002) gmina Szamotuły w zdecydowanej większości położona jest w megaregionie Pozaalpejska Europa Środkowa, prowincji Nizina Środkowoeuropejska, podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie, makroregionie Pojezierze Wielkopolskie oraz mezoregionie Pojezierze Poznańskie. Niewielka część gminy należy do mezoregionu Kotlina Gorzowska (Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka). Pojezierze Poznańskie ograniczone jest od zachodu Bruzdą Zbąszyńską, a od wschodu Poznańskim Przełomem Warty. Gmina Szamotuły położona jest w zlewni rzeki Samy, natomiast jej zachodnie krańce leżą w obrębie zlewni Ostrorogi. Hydrograficzna sieć gminy jest słabo rozwinięta. Gmina zajmuje powierzchnię 17 552 ha, co stanowi ca 0,59% powierzchni województwa

7 wielkopolskiego i zamieszkuje 29 828 mieszkańców (dane z roku 2016), co stanowi ca 0,86% ludności województwa i 32,99% mieszkańców powiatu.

Rycina 1. Lokalizacja Gminy Szamotuły na tle powiatu szamotulskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z www.codgik.gov.pl

Na terenie Gminy Szamotuły poza miastem Szamotuły znajduje się 25 sołectw, w których skupionych jest 37 jednostek osadniczych, tj.: Baborowo, Baborówko, Brodziszewo, Emilinowo, Gałowo, Gąsawy, Jastrowo, Nowy Folwark, Kąsinowo, Kępa, Koźle, Krzeszkowice, Lipnica, Lulinek, Mutowo, Myszkowo, Otorowo, Pamiątkowo, Piaskowo, Piotrkówko, Przecław, Przyborowo, Przyborówko, Szczuczyn, Śmiłowo, Witoldzin, Ostrolesie, Czyściec, Ludwikowo, Mielno, Poświętne, Rudnik, Przecławek, Grabowiec, Twardowo, Żalewo, Przecław Huby. Gmina Szamotuły pod względem przyrodniczo – leśnym (2010) położona jest w Krainie Wielkopolsko- Pomorskiej. Dominują tu lasy iglaste, które stanowią 75% powierzchni leśnej. Głównym gatunkiem dominującym jest sosna.

3.2. Demografia

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego liczba ludności gminy Szamotuły w ciągu kilku ostatnich lat wynosiła ponad 29,5 tys. mieszkańców. W 2013 roku powiat zamieszkiwało 29 656 osób, w 2014 roku liczba ta zmalała o 49 mieszkańców. W 2015 i 2016 roku liczba mieszkańców ponownie wrosła i wynosiła 29 828 mieszkańców. Zmiany w liczbie ludności gminy w latach 2011-2016 oraz informację o liczbie kobiet i mężczyzn znajdują się w tabeli poniżej.

Tabela 1. Liczba ludności według płci w na terenie Gminy Szamotuły Liczba Rok Liczna mężczyzn Liczba kobiet mieszkańców ogółem 2011 14 238 15 166 29 404 2012 14 297 15 249 29 546 2013 14 342 15 314 29 656 2014 14 307 15 300 29 607 2015 14 364 15 348 29 712 2016 14 456 15 372 29 828 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

W kształtowaniu wielkości zaludnienia zasadnicze znaczenie odgrywają takie czynniki, jak: przyrost naturalny, saldo migracji, współczynnik feminizacji oraz struktura wiekowa ludności. Dane statystyczne w zakresie podstawowych czynników kształtujących lokalną sytuację demograficzną przedstawiono w poniższych zestawieniach.

Tabela 2. Podstawowe dane demograficzne dotyczące Gminy Szamotuły

Wyszczególnienie: Jednostka 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Gęstość zaludnienia osoba/km2 168 168 169 169 169 169

Urodzenia żywe na 1000 - 10,8 10,92 10,98 9,77 10,49 10,64 ludności

Zgony na 1000 ludności - 9,23 9,05 8,68 9,78 10,39 9,70

przyrost naturalny na 1000 - 1,6 1,87 2,3 -0,03 0,1 0,94 ludności

przyrost naturalny ogółem - 47 55 68 -1 3 28

zameldowania osoba 363 403 426 410 b.d. b.d.

wymeldowania osoba 351 354 409 415 b.d. b.d.

saldo migracji osoba 12 49 17 -5 b.d. b.d.

współczynnik feminizacji osoba 107 107 107 107 107 107

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Zagęszczenie ludności w roku 2016 wyniosło 169 osoby na 1 km2. Przyrost naturalny na 1000 osób w gminie ma tendencję wzrostową od dwóch lat. W 2014 roku wynosił -0,03 a w 2016 roku znacznie wzrósł i osiągnął wartość 9,7. Porównując lata 2014 i 2016, liczba żywych urodzeń na 1000 mieszkańców wzrosła i w 2016 roku wyniosła 10,64. Stały w gminie jest przez cały okres 2011-2016 współczynnik feminizacji wynoszący 107.

3.3. Infrastruktura

Zaopatrzenie mieszkańców w wodę

Eksploatacją sieci wodociągowej na terenie miasta i gminy Szamotuły zajmuje się Zakład Gospodarki Komunalnej w Szamotułach Sp. z o.o.. Długość sieci wodociągowej eksploatowanej przez przedsiębiorstwo w mieście wynosi 162,2 km, na terenie wiejskim 63,2 km w 2016r.. Z danych GUS i ZGK wynika iż 100% gminy jest zwodociągowane. W tabeli poniżej przedstawione zostały najważniejsze dane liczbowe dotyczące sieci wodociągowej.

Tabela 3. Charakterystyka sieci wodociągowej na terenie gminy Szamotuły 2013 - 2016 Rok Lp. Wskaźnik Jednostka 2013 2014 2015 2016

Długość czynnej sieci k 1. km 218,7 218,8 225,8 227,2 rozdzielczej Przyłącza prowadzące do 2. budynków mieszkalnych i szt. 5 158k 5 268 5 480 5 661 zbiorowego zamieszkania

Woda dostarczona 3 k 3. dam 914,0 932,4 909,4 915,2 gospodarstwom domowym Ludność korzystająca z 4. osoba 28 656 29 585 29 701 b.d. sieci wodociągowej

Zużycie wody na jednego 3 k 5. m 30,9 31,4 30,7 30,7 mieszkańca k - Agregat może być niekompletny Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS,ZGK

Eksploatowana sieć wodociągowa na ternie miasta i gminy Szamotuły obsługiwana jest przez 5 stacji uzdatniania wody ujmowanych przez 12 studni.

Tabela 4. Najważniejsze informacje na temat ujęć wodociągowych Pobór wody Czynne ujęcia – Wydajność Głębokość Liczba ujęć 3 z ujęć lokalizacja [m /h] studni [m] 3 [m /rok] Szamotuły 4 339,33 55-70 1 364 620 Piotrkówko 1 18,00 70 12 893 Krzeszkowice 3 47,00 30 74 480 Kąsinowo 2 66,00 85 128 370 Koźle 2 30,00 30 17 800 Źródło: Urząd Gminy

Sieć kanalizacyjna

Całkowita długość sieci kanalizacyjnej w gminie Szamotuły wynosiła w 2016 r. w mieście 58,1 km , na terenie wiejskim 70,4 km. Do budynków mieszkalnych prowadzą łącznie 3 127 przyłącza, a ich liczba zwiększyła się o 338 w porównaniu od roku 2013. Sieć kanalizacyjna obsługiwało w 2015 roku 26 226 mieszkańców gminy, co daje wskaźnik skanalizowania 88,2 %. Dane GUS przedstawiają, że długość czynnej sieci kanalizacyjnej na terenie gminy systematycznie wzrasta.

W tabelach poniżej przedstawiono szczegółowe informacje dotyczące sieci kanalizacyjnej na terenie miasta i gminy Szamotuły w latach 2013-2016. Tabela 5. Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Szamotuły 2013 – 2016 Rok Lp. Wskaźnik Jednostka 2013 2014 2015 2016

Długość czynnej sieci 1. km 115,9k 117,0 128,5 128,7 kanalizacyjnej Przyłącza prowadzące do 2. budynków mieszkalnych szt. 2 789k 2 846 2 944 3 127 i zbiorowego zamieszkania 3. Ścieki odprowadzone dam3 923,0 916,0 963,0 1 005,0 Ludność korzystająca z 4. os. 23 315 26 053 26 226 b.d. sieci kanalizacyjnej Procent ludności 5. % 78,6 88,0 88,2 b.d. korzystającej z kanalizacji

k - Dane mogą być niekompletne Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Nieruchomości położone na terenach nieskanalizowanych, czyli terenach, gdzie budowa kanalizacji jest niemożliwa z różnych względów, takich jak ekonomiczne lub techniczne, wyposażone są w przydomowe oczyszczalnie ścieków bądź zbiorniki bezodpływowe. Z danych urzędu z 9 listopada 2016 r. wynika iż w gminie jest 31 przydomowych oczyszczalni ścieków oraz 598 zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe.

Infrastruktura komunikacyjna

Szamotuły stanowią ważny węzeł komunikacyjny - zarówno dla ruchu drogowego, jak i kolejowego. Przez gminę i powiat biegną dwie istotne arterie: szlak drogowy Zachód - Wschód (Paryż - Berlin - Moskwa) oraz kolejowy Północ - Południe (Wybrzeże Bałtyku - Poznań - Warszawa - Śląsk). Na terenie miasta i gminy Szamotuły znajdują się następujące drogi wojewódzkie:  184 - Poznań - Szamotuły – Ostroróg;  185 - Szamotuły - Obrzycko – Czarnków;  187 - Pniewy - Szamotuły - Oborniki - Murowana Goślina. Na terenie miasta i gminy Szamotuły znajdują się następujące drogi powiatowe:  1845P - Nowa Wieś (droga nr 184) - Samołęż - Ordzin - Pęckowo - Szamotuły (droga nr 185);  1848P - Obrzycko (ul. Krupika) - Brączewo - Jaryszewo - Piotrkówko - Szamotuły (ul. Poznańska);  1852P - Ostroróg (droga nr 184) - Wielonek - Koźle - Buszewko - Przystanki (droga powiatowa nr 1874P);  1853P - Ostroróg (droga nr 184) - Rudki - Lipnica (droga wojewódzka nr 187);  1855P - Śmiłowo (droga nr 184) - Jastrowo - Gałowo (droga wojewódzka nr 187);  1856P - Gałowo (droga nr 187) - Przyborówko - Przyborowo (droga powiatowa nr 1860P);  1857P - Szamotuły (droga nr 1858P) - Gąsawy – Górka;

 1858P - Szamotuły (ul. Poznańska) - Kępa - Baborówko - Pamiątkowo (droga powiatowa nr 1859P);  1859P - Pamiątkowo (droga nr 184) - Przecław – Żydowo;  1860P - Brodziszewo (droga nr 187) - Przyborowo - Witoldzin - Pamiątkowo (droga nr wojewódzka 184);  1861P - Piaskowo (droga nr 184) - Myszkowo - Radzyny - Kaźmierz (droga powiatowa nr 1870P);  1862P - Brodziszewo (droga nr 1860P) - Sokolniki Małe - Sokolniki Wielkie (droga powiatowa nr 1864P);  1867P - Otorowo (droga nr 187) - Czyściec (droga wojewódzka nr 306);  1868P - Otorowo (droga nr 187) - Krzeszkowice - Pólko - Piersko - Bytyń (droga krajowa nr 2);  1874P - Otorowo (droga nr 187) - Dębina - Przystanki - Lubosinek (droga nr 1879P);  2048P - Chrustowo - Pamiątkowo (droga powiatowa nr 1859P).

Rycina 2. Układ najważniejszych połączeń drogowych w mieście i gminie Szamotuły Źródło: PGN dla Metropolii Poznań

Znaczną część dróg komunikacyjnych w Szamotułach stanowią drogi gminne. Głównymi ciągami komunikacyjnymi są drogi wojewódzkie i powiatowe, należy zwrócić uwagę na niekorzystny rozkład głównych ciągów komunikacyjnych na terenie miasta, przez które przejeżdżają samochody ciężarowe i osobowe.

3.4. Gospodarka

Według danych z Krajowego Rejestru Podmiotów Gospodarki Narodowej w gminie na przestrzeni lat 2011 – 2016 liczba podmiotów gospodarczych stale zmieniała się. W roku 2015 w krajowym rejestrze podmiotów gospodarczych na terenie gminy zarejestrowanych było 3362 podmiotów gospodarczych, czyli o 113 podmiotów więcej niż w roku 2011, natomiast w 2016 już tylko 86 więcej. W badanym okresie

12 zwiększeniu uległa liczba prywatnych podmiotów gospodarczych, a w sektorze publicznym zarejestrowano wano 2016 roku 98 podmiotów. W tabeli poniżej przedstawiono zmiany liczby podmiotów gospodarczych na przestrzeni lat 2011 – 2016 z podziałem na sektor publiczny i prywatny.

Tabela 6. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych w latach 2011 – 2015 w gminie Szamotuły Podmioty gospodarcze ogółem Wyszczególnienie 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Ogółem 3 249 3 307 3 384 3 338 3 362 3 335

Sektor publiczny 103 101 101 100 97 98

Sektor prywatny 3 146 3 206 3 283 3 237 3 239 3 217 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Analizując liczbę podmiotów gospodarczych w 2016 roku według grup rodzajów działalności, największy udział w ogóle podmiotów gospodarczych w gminie Szamotuły przypada na działalność pozostałą (usługi), stanowi to 73,85% wszystkich podmiotów gospodarczych w gminie. Najmniejsze znaczenie ma działalność z sektora rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, która stanowi nieco ponad 2,19% całości podmiotów. Podmioty działające w sektorze przemysłowym stanowią 23,96% wszystkich podmiotów.

Tabela 7. Podmioty gospodarcze według działów PKD 2007 Działy PKD 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybołówstwo 86 87 85 77 71 73

Przemysł 754 771 795 789 803 799

Pozostała działalność 2 409 2 449 2 504 2 472 2 488 2463 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

3.5. Ukształtowanie powierzchni ziemi

Według podziału na regiony fizycznogeograficzne (Kondracki, 2002) gmina Szamotuły w zdecydowanej większości położona jest w megaregionie Pozaalpejska Europa Środkowa, prowincji Nizina Środkowoeuropejska, podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie, makroregionie Pojezierze Wielkopolskie oraz mezoregionie Pojezierze Poznańskie. Niewielka część gminy należy do mezoregionu Kotlina Gorzowska (Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka). Pojezierze Poznańskie ograniczone jest od zachodu Bruzdą Zbąszyńską, a od wschodu Poznańskim Przełomem Warty.

Południowy obszar gminy należy do Równiny Szamotulskiej, według podziału na subregiony i regiony T. Bartkowskiego, na obszarze której występuje wysoczyzna morenowa. Powierzchnia wysoczyzny morenowej jest przedzielona doliną rzeki Samy, wpadającą do Warty w rejonie Obrzycka. Najwyższy punkt gminy znajduje się niedaleko Otorowa. Jego wysokość bezwzględna wynosi 105,4 m n.p.m.. Najniższy punkt wysokościowy (57,6 m n.p.m.) występuje na północ od Szamotuł w dolinie rzeki Samy.

Rycina 3. Położenie Gminy Szamotuły wzg. Regiony fizycznogeograficzne wg Kondrackiego Źródło: opracowanie własne

Pod względem tektonicznym gmina Szamotuły należy do jednostki Niecka Szczecińsko – Miechowska. Niecka ta składa się z trzech części: niecki szczecińskiej, mogileńsko-łódzkiej i miechowskiej. Poszczególne segmenty są wypełnione osadami górnej kredy, zalegającymi na utworach starszych, które odsłaniają się na powierzchni podkenozoicznej w południowo-zachodnim skrzydle antyklinorium śródpolskiego, na obszarze monokliny przedsudeckiej oraz na elewacjach. Nieckę szczecińską od mogileńsko-łódzkiej oddziela elewacja Obornik a nieckę łódzką od miechowskiej oddziela elewacja przedborska.

3.6. Geologia i surowce mineralne

Obszar gminy Szamotuły zajmują torfowiska niskie, występujące w obniżeniach dolinnych. Te utwory torfu utworzone są głownie z roślin bagiennych takich jak trzcina, sitowie, czy mech. Dla gminy Szamotuły wykonano 7 dokumentacji geologicznych złóż torfu, jednak złoża te nie są eksploatowane – ich obszary wykorzystywane są jako pastwiska i łąki.

W gminie Szamotuły nie występują złoża surowców mineralnych. W granicach gminy znajdują się 4 wyrobiska po eksploatacji surowców budowlanych – w Pamiątkowie, Lipnicy, Szamotułach. Ich eksploatacja jest stosunkowo małą i jest źródłem surowców jedynie dla potrzeb miejscowej ludności. Po zakończeniu eksploatacji punkty eksploatacji kruszywa wymagają rekultywacji.

Dane z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego wskazują, że na terenie Miasta i Gminy Szamotuły nie znajdują się żadne złoża posiadające koncesję na wydobywanie kopaliny, będące pod nadzorem Marszałka Województwa Wielkopolskiego.

3.7. Klimat

Według regionalizacji klimatycznej Polski (Woś, 1993) gmina Szamotuły położona jest w obrębie Regionu Środkowowielkopolskiego. Brak tu występowania skrajnie dużych lub małych, w porównaniu z innymi regionami, rocznych liczb dni z wyróżnionymi typami pogody. Na tle innych obszarów, zwraca uwagę względnie bardzo duża roczna liczba dni z pogodą bardzo ciepłą, pochmurną, bez opadu. Dni takich jest około 39 w roku. W tym obszarze klimat jest umiarkowany zimny. Opierając się na klasyfikacji klimatu Köppena i Geigera, ten klimat został sklasyfikowany jako Dfb. Średnia temperatura w mieście Szamotuły wynosi 8.2 °C. W ciągu roku, średnie opady wynoszą 539 mm. Opady są najniższe w miesiącu luty, ze średnim poziomem opadów równym 26 mm. Ze średnią 73 mm, największe opady występują w miesiącu Lipiec. Średnia temperatura 18.2 °C sprawia, że Lipiec jest najcieplejszym miesiącem w roku. Styczeń ma najniższą średnią temperaturę w ciągu roku. Wynosi ona -3.0 °C.

Tabela 8. Średnie temperatury w ciągu roku dla Miasta Szamotuły

Miesiąc Jednostka 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Opad [mm] 33 26 29 36 52 62 73 60 47 40 40 41

[°Cśr] -3,0 -1,6 3,3 8,3 13,3 16,6 18,2 17,7 13,7 9,0 3,4 -0,7

Temperatura [°Cmin] -5,6 -4,5 -0,3 3,4 7,9 11,3 13,0 12,5 9,1 5,3 0,9 -3,0

[°Cmax] -0,4 1,4 7,0 13,2 18,8 21,9 23,5 23,0 18,4 12,8 6,0 1,6 Źródło: http://pl.climate-data.org/location/26161

Pomiędzy najsuchszym i najmokrzejszym miesiącem, jest różnica wielkości 47 mm opadu. W trakcie roku, średnia temperatura waha się o 21.2 °C.

Tabela 9. Zestawienie udziałów poszczególnych kierunków wiatru % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 NNE ENE E ESE SSE S SSW WSW W WNW NNW N 5,22 6,48 9,29 8,36 8,51 5,91 12,00 10,88 13,54 7,71 7,72 4,38 Źródło: http://pl.climate-data.org/location/26161

Na terenie gminy Szamotuły przeważają wiatry z kierunków południowo-wschodniego i wschodniego.

3.8. Wody powierzchniowe i podziemne

Wody powierzchniowe

Gmina Szamotuły leży w zlewni rzeki Samy, tylko zachodnie jej krańce należą do zlewni Ostrorogi. Sieć hydrograficzna gminy jest słabo rozwinięta, dominują krótkie odcinki powstałe przez połączenie zagłębień bezodpływowych lub częściowo bezodpływowych. Główną rzeką odwadniającą jest Sama, płynąca południkowo rynną subglacjalną, która odprowadza wody w kierunku północnym, stanowy lewy dopływ Warty. Rzeka Sama, podobnie jak pozostałe rzeki w tym rejonie, charakteryzuje się śnieżno-deszczowym reżimem zasilania, z jednym maksimum i jednym minimum w ciągu roku. Kulminacje stanów i przepływów występują najczęściej w okresie od lutego do kwietnia. Większymi dopływami Samy w granicach gminy są: Kanał Przybrodzki, Gałowski oraz Otorowski.

Oprócz cieków podstawowych występują liczne rowy melioracyjne ( cieki melioracyjne szczegółowe). Ogółem w granicach gminy znajduje się ok. 137,94 km rowów. Teren Gminy Szamotuły należy do 10 jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych (JCWP). Na terenie gminy w części pd. Wsch. leży jez. Pamiątkowskie. Zlewnia jeziora obejmuje tereny gmin Szamotuły i Rokietnica. Powierzchnia jeziora wynosi 76, 1 ha, głębokość maksymalna 4,9 m, średnia głębokość 2,2 m. Rzędna zwierciadła wody wynosi 74,5 m n.p.m., a objętość jeziora wynosi 1.680.000 m3. Zlokalizowany jest również pd. część zbiornika retencyjnego na rzece Samie - Zbiornik Radzyny którego druga część znajduje się w gminie Kaźmierz. Składa się z dwóch zapór i powstałych dzięki nim połączonych ze sobą zbiorników. Zapora czołowa ma dł. 385 m i piętrzy wodę na wys. 6,8 m. Zapora nr 2 ma dł. 239 m i piętrzy wodę na wys. 2,3 m. Pierwszy zbiornik ma pow. 80 ha i maksymalna głębokość 3,1 m, natomiast drugi zbiornik jest znacznie mniejszy i płytszy; ma pow. 29 ha i maksymalna głębokość 1,4 m. Całkowita 3 objętość obu zbiorników wynosi 2,88 mln m . Na terenie gminy Szamotuły zlokalizowanych jest kilka urządzeń i budowli hydrotechnicznych, służących racjonalnemu zarządzaniu wodami powierzchniowymi. Wykaz tych urządzeń i budowli przedstawia tabela poniżej. Tabela 10. Wykaz urządzeń i budowli hydrotechnicznych na terenie gminy Szamotuły Nazwa rzeki/ Nazwa Ilość Lokalizacja, L.p. Administrator Uwagi rowu budowli [szt.] miejscowość WZMiUW w Przepust nr 46 1 Ostroroga 1 Otorowo - Poznaniu z piętrzeniem WZMiUW w Przepust nr 48 2 Ostroroga 1 Otorowo - Poznaniu z piętrzeniem WZMiUW w Przepust nr 49 3 Ostroroga 1 Koźle - Poznaniu z piętrzeniem Kanał WZMiUW w 4 Zastawka nr 24 1 Baborówko - Przybrodzki Poznaniu Kanał WZMiUW w 5 Zastawka nr 25 1 Baborówko - Przybrodzki Poznaniu Kanał WZMiUW w 6 Zastawka nr 26 1 Kąsinowo - Przybrodzki Poznaniu Kanał WZMiUW w Okres piętrzenia 7 Zastawka nr 15 1 Śmiłowo Kluczewski Poznaniu 15.04-15.10 Kanał WZMiUW w okres piętrzenia 8 Zastawka nr 30 1 Śmiłowo Kluczewski Poznaniu 15.04-15.10 Sama wraz z WZMiUW w 9 Jaz piętrzący 1 Szamotuły - przepławką Poznaniu Nadleśnictwo Reten wody 880m3 10 Rów G-2 Zastawka nr 3 1 Jastrowo Pniewy od 1.IV do 15.X źródło: RZGW w Poznaniu

Wody podziemne

Na terenie gminy Szamotuły znajdują się dwie Jednolite Części Wód (JCW): - numer 41 (PLGW600041) - Głębokość występowania wody słodkiej to około 170 m. Na obszarze całej jednostki występuje jeden bądź dwa poziomy wodonośne czwartorzędowe. W utworach piaszczystych znajdują się wody porowe. Poziom mioceński występuje na całym obszarze, dobrze izolowany, pozbawiony

16 kontaktów hydraulicznych z poziomem czwartorzędowym. - numer 61 (PLGW600060) – Wody podziemne w utworach czwartorzędowych tworzą jeden poziom wodonośny związany z większymi strukturami dolinnymi. Głębokość występowania wody słodkiej to około 200 m są to wody porowe w utworach piaszczystych. Tu również występuje poziom mioceński pod dobrze izolującą warstwą utworów słabo przepuszczalnych. Brak kontaktów hydraulicznych z poziomem czwartorzędowym. Cecha szczególną JCWPd jest występowanie w miocenie, na części obszaru, strefy wód zabarwionych, o złej jakości pochodzenia geogenicznego. Gmina Szamotuły położona jest w zasięgu dwóch Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (rycina). Większą powierzchnie zajmuje zbiornik nr 146 o nazwie Subzbiornik Jezioro Bytyńskie-Wronki-Trzciel . Wiek utworów tego zbiornika szacowany jest na trzeciorzęd, a jego szacunkowe zasoby dyspozycyjne określone zostały na poziomie 20 tys. m³/dobę. Średnia głębokość ujęć wód podziemnych na terenie występowania Subzbiornika Jezioro Bytyńskie-Wronki-Trzciel wynosi 130 m. Przestrzenne położenie powiatu na tle Jednolitych Części Wód Podziemnych oraz zbiornika przedstawia poniższa ryciny.

Rycina 4. Położenie gminy na tle JCWPd i GZWP Źródło:www.psh.gov.pl

Drugi zbiorniki występujący na terenie gminy Szamotuły to GZWP nr 145 o nazwie Dolina Kopalna Szamotuły-Duszniki. Wiek utworów tego zbiornika szacowany jest na czwartorzęd, a jego szacunkowe zasoby dyspozycyjne określone zostały na poziomie 36 tys. m³/dobę. Średnia głębokość ujęć wód podziemnych na terenie występowania zbiornika Dolina Kopalna Szamotuły-Duszniki wynosi 40 m.

3.9. Zasoby przyrodnicze

Gmina Szamotuły pod względem przyrodniczo – leśnym (2010) położona jest w Krainie Wielkopolsko- Pomorskiej. Dominują tu lasy iglaste, które stanowią 75% powierzchni leśnej. Głównym gatunkiem dominującym jest sosna. W samej gminie lasy zajmują obszar ca 14,2% powierzchni. Największa koncentracja terenów leśnych w gminie Szamotuły występuje w północno-zachodniej części gminy. Łączna powierzchnia gruntów leśnych stanowi 2 545,34 ha. Grunty leśne publiczne stanowią 2 380,34 ha, natomiast prywatne 165,00 ha. Struktura zmian gruntów leśnych na terenie gminy Szamotuły w latach przedstawia poniższa tabela.

Tabela 11. Grunty leśne występujące na terenie gminy Szamotuły w latach 2013-2016 [ha] Grunty leśne Grunty leśne Grunty leśne publiczne Grunty leśne Rok Ogółem publiczne publiczne skarbu skarbu państwa w zarządzie prywatne ogółem państwa lasów państwowych

2013 2534,99 2 370,66 2 363,69 2 348,87 164

2014 2 535,66 2 373,66 2 366,36 2 350,47 162

2015 2538,50 2 376,50 2 364,15 2 351,52 162

2016 2 545,34 2 380,34 2367,99 2 355,25 165

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Zgodnie z regionami geobotanicznymi (Matuszkiewicz, 1993) gmina Szamotuły położona jest w Dziale Branderbursko-Wielkopolskim, Krainie Notecko-Lubuskiej, Okręgu Poznańskim, w granicach dwóch działów: Szamotulskiego i Nojewskiego. W porównaniu z innymi działami Prowincji Środkowoeuropejskiej dział Brandenburski-Wielkopolski wyróżnia się specyfiką zbiorowisk grądowych, które należą do zespołu Galio sylvatici-Carpinetu. W innych działach są one zaliczane do Stellario-Carpinetum, bądź do Tilio-Carpinetum. Zbiorowiskiem charakterystycznym dla Działu Brandenbursko-Wielkopolskiego i Krainy Notecko-Lubuskiej jest zespół acidofilnego lasu dębowego Fago-Quercetum. Kraina Notecko-Lubuska obejmuje północną część działu i wykazuje pewne podobieństwo do Działu Pomorskiego. Charakteryzuje się ona tym, że na izolowanych stanowiskach występują lasy bukowe, na niewielkich obszarach występują potencjalne siedliska świetlistych dąbrów oraz, na nielicznych stanowiskach spotyka się pomorski las bukowo-dębowy. Zgodnie z danymi uzyskanymi od Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu stwierdzono, że przez teren Miasta i Gminy Szamotuły nie przebiega żaden korytarz ekologiczny. Korytarz ekologiczny Puszcza Notecka - Puszcza Zielonka przebiega przy północnej granicy gminy. Na obszarze gminy Szamotuły występują formy prawnie chronione, jedynie w postaci pomników przyrody. Brak jest obszarowych form ochrony przyrody. Pomniki przyrody w gminie to w większości pojedyncze drzewa oraz trzy grupy drzew. Wśród pomników przyrody występują następujące gatunki drzew: dąb szypułkowy i bezszypułkowy, cis pospolity, lipa drobnolistna, jesion wyniosły, buk zwyczajny, sosna wejmutka. Stan zdrowotny drzew pomnikowy uznaje się za dobry lub bardzo dobry. Poniżej przedstawiono wykaz pomników przyrody.

Tabela 12. Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Szamotuły Data Wysokość Lp. Opis - gatunek Obwód Miejscowość utworzenia [m] 1. 3-05-2007 Wierzba biała (Salix alba) 320 21 Pamiątkowo 2. 3-05-2007 Głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata) 110 11,5 Pamiątkowo

3. 3-05-2007 Topola biała (Populus alba) 600 28 Baborowo 4. 3-05-2007 Dąb szypułkowy (Quercus robur) 286 17 Przecław 5. 20-01-1995 Lipa drobnolistna (Tilia cordata) 414 27 Myszkowo Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) 6. 20-01-1995 240 - 292 28 Myszkowo (5 drzew) 7. 20-01-1995 Cis pospolity (Taxus baccata) (6 drzew) 119 - 175 7 Otorowo 8. 30-03-1988 Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) 502 25 Myszkowo 9. 30-03-1988 Buk zwyczajny (Fagus sylvatica) 366 27 Myszkowo 10. 30-03-1988 Sosna wejmutka (Pinus strobus) 230 29 Baborówko 11. 30-03-1988 Dąb szypułkowy (Quercus robur) 376 27 Baborówko 12. 30-03-1988 Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea) 360 20 Szamotuły 132, 155, 13. 30-03-1988 Cis pospolity (Taxus baccata) (3 drzewa) 12 Szamotuły 100 14. 10-02-1981 Dąb szypułkowy (Quercus robur) 360 17 Lipnica 15. 10-02-1981 Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) 294 16 Lipnica 16. 6-02-1975 Grochodrzew (Robinia pseudoacacia) - - Mutowo 17. 30-11-1965 Dąb szypułkowy (Quercus robur) 548 28 Przyborowo 18. 20-05-1958 Dąb szypułkowy (Quercus robur) 515 - Brodziszewo Cis pospolity (Taxus baccata), posiada 3 19. 20-05-1958 105, 60, 87 6 Brodziszewo rozgałęzienia 20. 15-12-1956 Wiąz (Ulmus) 600 Szamotuły Źródło: dane z Urzędu Gminy w Szamotułach

Na terenach zurbanizowanych duże znaczenie ma zieleń urządzona. Są to przede wszystkim obiekty przyrodnicze o formach naturalnych, półnaturalnych i przetworzonych oraz rozmaite założenia ogrodowe istniejące samoistnie lub towarzyszące obiektom budowlanym. Tereny te pełnić mogą różne funkcje na przykład rekreacyjne, ekologiczne i zdrowotne. Wpływają pozytywnie na złagodzenie lub eliminację uciążliwości życia w miastach, mogą służyć jako naturalne ekrany wyciszające hałas, kształtują układ urbanistyczny, wprowadzają ład przestrzenny oraz nadają specyficzny i indywidualny charakter miastu. W gminie Szamotuły znajdują się 4 parki spacerowo-wypoczynkowe, 19 zieleńców oraz 3 cmentarze. Zieleń urządzona zajmuje w gminie łącznie 81,7 ha. Największą powierzchnię wśród zieleni urządzonej zajmują parki spacerowo-wypoczynkowe.

Tabela 13. Zieleń urządzona w gminie Szamotuły Tereny Parki spacerowo - Zieleń Zieleńce zieleni Cmentarze Lasy gminne wypoczynkowe uliczna osiedlowej obiekty pow. obiekty pow. pow. pow. obiekty pow. pow. 4 26,3 19 18,4 2,9 11,25 3 10,5 12,35 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

4. REALIZACJA ZADAŃ W LATACH 2015 – 2016

4.1. Ochrona jakości powietrza

Gmina Szamotuły należy do strefy wielkopolskiej pod względem oceny jakości powietrza. W tabeli poniżej przedstawiono klasyfikację strefy oraz pobliskiej aglomeracji poznańskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia za rok 2016 oraz klasyfikację powiatu szamotulskiego sporządzoną w 2014. Prowadzona ocena ma na celu monitorowanie zmian jakości powietrza i ma być podstawą do podjęcia działań powodujących zmniejszenia stężeń zanieczyszczeń w powietrzu przynajmniej do poziomu stężenia dopuszczalnego na terenie kraju w określonym terminie. Tabela poniżej przedstawia klasyfikację strefy wielopolskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony roślin za rok 2016.

Tabela 14. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji Nazwa strefy NO2 SO2 CO C6H6 PM2,5 PM10 BaP As Cd Ni Pb O3

Aglomeracja poznańska A A A A A C C A A A A A

Powiat szamotulski A A A A A C C A A A A A

Strefa wielkopolska A A A A C C C A A A A C Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim – Raport za rok 2016, Informacja o stanie środowiska i działalności kontrolnej Wielkopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w powiecie szamotulskim w roku 2014

W rocznej ocenie jakości powietrza dla strefy wielkopolskiej za 2016 r., z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla celów ochrony zdrowia, nie stwierdzono przekroczeń dla: dwutlenku siarki, azotu, tlenku węgla, benzenu, ołowiu, arsenu, kadmu i niklu. W 2016 roku stwierdzono niedotrzymane poziomy dla pyłu PM10, PM 2,5, benzo(a)pirenu B(a)P. W przypadku poziomu docelowego dla ozonu wszystkie strefy zaliczono do klasy A. Odnosząc otrzymane wyniki do celu długoterminowego ustalonego na rok 2020 prognozuje się przekroczenia dla wszystkich sfer. Źródłem wysokich stężeń pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 i benzo(a)pirenu są procesy spalania paliw w celach grzewczych, w szczególności w paleniskach sektora komunalno-bytowego. Stężenia te w okresie zimowym (grzewczym) są znacznie wyższe niż w sezonie letnim. Czynnikami powodującymi powstawanie ozonu są tlenki azotu oraz węglowodory. Ozon jest zanieczyszczeniem pochodzenia fotochemicznego, jego stężenie zależy bezpośrednio od stopnia nasłonecznienia, wilgotności względnej, temperatury oraz prędkości wiatru.

Tabela 15. Klasyfikacja z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla SO2 i NOx pod kątem ochrony roślin za 2016 rok Klasa dla obszaru ze Klasa dla obszaru ze Klasa dla obszaru ze Klasa dla obszaru ze względu na poziom Nazwa strefy względu na poziom względu na poziom względu na poziom celu długoterminowego dopuszczalny SO2 dopuszczalny NOx dopuszczalny O3 dla O3 (do roku 2020) Strefa A A A D2 wielkopolska Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim – Raport za rok 2016

W zakresie ochrony powietrza na terenie powiatu wyznaczono do realizacji szereg inwestycji. W celu osiągniecia zamierzonych celów w latach 2015-2016 na terenie gminy zrealizowano poniższej przedstawione zadania.

4.1.1. Zadania zrealizowane w obszarze ochrona powietrza na terenie gminy Szamotuły w latach 2015 – 2016

Tabela 16. Realizacja zadań z zakresu ochrona klimatu i poprawa jakości powietrza, w tym dążenie do osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 do końca 2015 roku i poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu do końca 2020 roku

Poniesione koszty [zł] Stopień Jednostka Lp. Zadanie Okres realizacji Źródło finansowania wykonania odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi) Zadanie Poza budżetem MiG b.d realizowane w Szamotuły trybie ciągłym Zadanie zrealizowane (zakładka "Czyste Edukacja mieszkańców nt. Koszty w ramach funkcjonowania powietrze" na stronie zanieczyszczeń z niskiej emisji i Budżet MiG Szamotuły 1. Zadanie ciągłe UMiG jednostki internetowej UMiG, szkodliwości spalania odpadów rozpowszechnianie w piecach domowych poradnika oraz plakatów dot. niskiej emisji) Zadanie 0 1 888,90 Budżet MiG Szamotuły zrealizowane (tablice edukacyjne w szkłach) Termomodernizacje budynków Zadanie 2. użyteczności publicznej i innych 2013 - 2020 UMiG - - - nierealizowane obiektów komunalnych

Ograniczenie emisji do Podmioty dostarczające powietrza pyłu zawieszonego ciepło dla ludności Brak danych PM10 i benzo(a)pirenu poprzez Środki własne, dotacje, 3. Zadanie ciągłe Właściciele b.d. b.d. o realizacji stosowanie najlepszych Kredyty nieruchomości zadania dostępnych technologii oraz Podmioty gospodarcze zmianę systemu ogrzewania Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania Zadanie przestrzennego ustaleń realizowane w dotyczących zaopatrzenia w trybie ciągłym energię cieplną: - z miejskiej (Propagowanie Koszty w ramach funkcjonowania 4. sieci ciepłowniczej, - na Zadanie ciągłe UMiG Budżet MiG Szamotuły zapisów uchwał RMiG jednostki zasadach indywidualnych z Szamotuły w zakresie paliw o niskich możliwością wykorzystania: wskaźnikach emisji gazu z sieci gazowej, oleju oraz alternatywnych opałowego, energii elektrycznej, źródeł energii) źródeł energii odnawialnej (np.

Poniesione koszty [zł] Stopień Jednostka Lp. Zadanie Okres realizacji Źródło finansowania wykonania odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi) poprzez zastosowanie kolektorów słonecznych, pomp ciepła itp.) oraz z dopuszczeniem innych paliw przy zastosowaniu instalacji i urządzeń wykorzystujących niskoemisyjne technologie spalania oraz umożliwiające osiągnięcie jak najwyższej sprawności w procesie uzyskania energii cieplnej budżet MiG Szamotuły, Zadanie 5. Modernizacja dróg gminnych Zadanie ciągłe UMiG 3 136 543,56 3 343 839,41 budżet Wielkopolskiego realizowane w Urzędu Wojewódzkiego trybie ciągłym Zarząd Dróg Zadanie 6. Budowa ścieżek rowerowych Zadanie ciągłe Powiatowych i Rejon b.d. b.d. - realizowane w Dróg Wojewódzkich trybie ciągłym

Modernizacje kotłowni z węglowych na gazowe w właściciele budynków, Środki własne, banki- Brak danych 7. budownictwie jednorodzinnym, Zadanie ciągłe zakłady pracy, Budżet b.d. b.d. kredyty preferencyjne oraz o realizacji wielorodzinnym, zakładach UMiG komercyjne zadania pracy i budynkach miejskich

Koszty w roku 2015 – 3 136 543,56 zł

Koszty w roku 2016 –3 345 728,31 zł

Łączne koszty – 6 482 181,87 zł

Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

4.2. Ochrona zasobów wodnych, gospodarka wodno - ściekowa

Zgodnie z Planem gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry na terenie gminy Szamotuły występuje 10 jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) rzecznych. Część z nich było monitorowanych. Ogólny stan wszystkich JCWP występujących na terenie miasta i gminy oceniono jako zły. Spośród jednolitych części wód występujących na terenie gminy zaledwie jedną oceniono jako niezagrożoną nieosiągnięciem celów środowiskowych. Cztery z nich posiadają statut naturalnej części wód, pozostałe są silnie zmienione. Na trenie gminy Szamotuły występuje jedna jednolita cześć wód jeziornych –jezioro Piątkowskie. Ta JCW należy do naturalnych części wód zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych oraz jest niemonitorowana. Według Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry podstawowymi czynnikami wpływającymi na jakość wód powierzchniowych są źródła punktowe i obszarowe głownie zanieczyszczenia zawarte w ściekach komunalnych i przemysłowych oraz pochodzące z terenów rolniczych (użytki rolne stanowią 60,4% terenu dorzecza). Źródłem azotu i fosforu organicznego jest także depozycja atmosferyczna, prowadząca do zakwaszenia JCWP. Jest też prawdopodobnie główną przyczyną zanieczyszczenia wód WWA pochodzącymi przede wszystkim z tak zwanej niskiej emisji. Na terenie gminy zgodnie z danymi RZGW w Poznaniu zlokalizowanych jest 10 budowli hydrotechnicznych z czeg 9 administrowanych jest obecnie przez WZMiUW w Poznaniu a jedna przez Nadleśnictwo Pniewy. Na terenie gminy Szamotuły nie występują powszechnie obszary zagrożone powodzią. Lokalne podtopienia mogą mieć miejsce w porze wiosennych roztopów oraz w trakcie ulewnych opadów. Na tym obszarze nie znajdują się żadne obwałowania przeciwpowodziowe. Teren gminy Szamotuły znajduje się w zasięgu dwóch jednolitych części wód podziemnych. Monitoring wód podziemnych prowadzony jest przez WIOŚ w Poznaniu. Ostatnia ocena jakości wód podziemnych dla tych JCWPd miała miejsce w 2012 roku przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Obie jednolite części wód podziemnych występujące na obszarze miasta i gminy ceniono pod względem jakościowym i ilościowym jako dobre oraz niezagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych. Gmina Szamotuły położona jest w zasięgu dwóch Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Większą powierzchnie zajmuje zbiornik nr 146 o nazwie Subzbiornik Jezioro Bytyńskie-Wronki-Trzciel jego szacunkowe zasoby dyspozycyjne określone zostały na poziomie 20 tys. m³/dobę. Drugi zbiornik występujący na terenie gminy Szamotuły to GZWP nr 145 o nazwie Dolina Kopalna Szamotuły-Duszniki, a jego szacunkowe zasoby dyspozycyjne określone zostały na poziomie 36 tys. m³/dobę. Wody podziemne występujące na terenie gminy mogą być narażone na zanieczyszczenia antropogeniczne m.in. ze względu na infiltrację wód deszczowych wraz z którymi przedostają się do wód gruntowych środki ochrony roślin oraz zanieczyszczenia pochodzące z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych, dochodzić może również do spływu powierzchniowego zanieczyszczeń z dróg. W celu osiągnięcia zamierzonych celów w latach 2015-2016 roku podjęto realizację zadań, które przedstawiają tabele poniżej.

4.2.1. Zadania zrealizowane w obszarze ochrony zasobów wodnych, gospodarki wodno – ściekowej na terenie gminy Szamotuły w latach 2015 – 2016

Tabela 17. Realizacja zadań z zakresu poprawy jakości wód powierzchniowych oraz zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska oraz usprawnienie system zaopatrzenia w wodę

Poniesione koszty [zł] Stopień Jednostka Lp. Zadanie Okres realizacji Źródło finansowania wykonania odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi)

Kontrola i likwidacja Zadanie Zadanie realizowane 1. nieszczelnych zbiorników na UMiG - - - niezrealizowane w trakcie potrzeby (niewłaściwa nieczystości ciekle (szamb) jednostka)

Kanalizacja deszczowa i Zadanie 2. sanitarna ul. Obornickiej 2016 - 2018 UMiG - - - niezrealizowane (nie rozpoczęto (modernizacja i rozbudowa) projektu)

Środki własne, banki- Brak danych Wymiana rur wodociągowych 3. 2013-2020 UMiG b.d. b.d. kredyty preferencyjne oraz o realizacji śr. 100 o długości 18315 m komercyjne zadania

Planowana budowa i modernizacja sieci Zadanie 4. kanalizacyjnej na 2013-2015 UMiG 391 616,47 92 502,01 budżet MiG Szamotuły zrealizowane terenie gminy Szamotuły zgodnie z KPOŚK Poprawa parametrów bakteriologicznych poprzez Zarządcy Dróg wyeliminowanie dopływu budżet MiG Szamotuły, Zadanie Gminnych, 5. zanieczyszczeń komunalnych Zadanie ciągłe 1 085 456,63 368 397,97 budżet Wielkopolskiego realizowane w Właściciele do Urzędu Wojewódzkiego trybie ciągłym nieruchomości rzek poprzez kanalizację deszczową Zadanie Ograniczenie zużycia wody 6. Zadanie ciągłe Przedsiębiorcy b.d. b.d. Środki własne realizowane w przez podmioty gospodarcze trybie ciągłym

Poniesione koszty [zł] Stopień Jednostka Lp. Zadanie Okres realizacji Źródło finansowania wykonania odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi) Likwidacja zbiorników UMiG Zadanie bezodpływowych poprzez 7. Zadanie ciągłe Właściciele b.d. b.d. Środki własne realizowane w podłączanie się do sieci nieruchomości trybie ciągłym kanalizacyjnej

Kontrola prawidłowego Zadanie UMiG, Koszty w ramach funkcjonowania 8. pozbywania się nieczystości Zadanie ciągłe budżet MiG Szamotuły realizowane w Nadzór budowlany jednostki ciekłych przez mieszkańców trybie ciągłym

Kanalizacja sanitarna w rejonie Koniec zadania Zadanie 9. ulic Powstańców przewidziano na UMiG - - Środki własne niezrealizowane Wielkpolskich – ul., Boczna 2020

Kanalizacja sanitarna z Zadanie przepompownią dla wsi realizowane 10. Zmieniono nazwę Przecław, zadania na: "Budowa Przecławek budżet MiG Szamotuły, 2016-2018 UMiG - 62 730,00 kanalizacji sanitarnej PROW dla miejscowości Pamiątkowo, Lulinek, Kanalizacja sanitarna dla wsi 11. Przecław" Lulinek (sporządzenie dokumentacji)

Kanalizacja sanitarna dla wsi Zadanie 12. 2016-2017 UMiG - - Środki własne Kąsinowo niezrealizowane Dotacja Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Kanalizacja sanitarna dla wsi Rozwoju Obszarów Zadanie 13. 2013-2015 UMiG 5 448 121,98 - Lipnica, Brodziszewo Wiejskich, zrealizowane Pożyczka z WFOŚ w Poznaniu Koszty w roku 2015 – 6 965 195,08 zł

Koszty w roku 2016 –523 629,98 zł

Łączne koszty – 7 488 825,06 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

4.3. Ochrona mieszkańców przed nadmiernym hałasem

W gminie Szamotuły głównym źródłem hałasu jest komunikacja drogowa. Siec drogowa w Gminie Szamotuły jest dobrze rozwinięta. Szamotuły stanowią bardzo ważny węzeł komunikacyjny drogowy oraz kolejowy. Przez gminę przebiega droga relacji Paryż – Berlin – Moskwa oraz połączenie kolejowe Wybrzeże Północne – Poznań – Warszawa – Śląsk. W gminie Szamotuły funkcjonuje komunikacja autobusowa, a przez teren gminy przebiegają dwie linie kolejowe: Poznań Główny – Szczecin Główny oraz Szamotuły – Międzychód. Co roku WIOŚ w Poznaniu prowadzi badania monitoringowe hałasu drogowego na terenie województwa. Na obszarze gminy Szamotuły przeprowadzono badania w 2013 w 1 punkcie, znajdującym się w mieście Szamotuły przy ulicy Jana Pawła II 65.

Tabela 18. Wyniki pomiarów natężenia ruchu przeprowadzonych przez WIOŚ w Poznaniu w latach 2013 roku Równoważny Lokalizacja punktu Odległość Liczba pojazdów Lp. poziom hałasu pomiarowego zabudowy [m] ciężkich [szt./d] LAew [dB] Szamotuły, ul. Jana Pawła II 65 pora dzienna: 66,5 13 80 1. Szamotuły, ul. Jana Pawła II 65 pora nocna: 62,5 13 55 Źródło: Stan środowiska w województwie wielkopolskim. Raport 2013

Zgodnie z danymi w powyższej tabeli odnotowano przekroczenia poziomu hałasu w punkcie pomiarowym w Szamotułach zarówno w porze dziennej jak i nocnej.

W związku z powyższym na terenie miast i gminy Szamotuły zrealizowano zadania zawarte w tabeli poniżej.

4.3.1. Zadania zrealizowane w obszarze ochrona mieszkańców przed nadmiernym hałasem

Tabela 19. Realizacja zadań w zakresie zmniejszenia uciążliwości hałasu komunikacyjnego dla mieszkańców gminy poprzez osiągnięcie dopuszczalnych poziomów hałasu

Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Stopień wykonania Lp. Zadanie Źródło finansowania realizacji odpowiedzialna zadania (uwagi) 2015 2016

Wprowadzanie nowych, uzupełnianie UMiG, Zadanie 1. 1 i pielęgnacja Zadanie ciągłe Właściciele 172 160,00 230 858,94 Budżet MiG Szamotuły realizowane w istniejących zadrzewień gruntów trybie ciągłym oraz zakrzewień

Uwzględnienie w miejscowych planach Zadanie zagospodarowania 2. Zadanie ciągłe UMiG Koszty w ramach funkcjonowania jednostki Budżet MiG Szamotuły realizowane w przestrzennego wymagań trybie ciągłym z zakresu wymagań przed hałasem.

Wzmocnienie działalności kontrolnej organów samorządowych Zadanie w porozumieniu 3. Zadanie ciągłe UMiG Koszty w ramach funkcjonowania jednostki Budżet MiG Szamotuły realizowane w z WIOŚ w zakresie trybie ciągłym emisji hałasu przez podmioty korzystające ze środowiska. Budowa ekranów akustycznych i pasów zieleni izolacyjnej UMiG, Zadanie 4. w wyznaczonych Zadanie ciągłe Przedsiębiorcy, - - - niezrealizowane obszarach i miejscach Zarządcy Dróg (Brak konieczności) przekroczeń dopuszczalnego hałasu

Koszty w roku 2015 – 172 160,00 zł

Koszty w roku 2016 – 230 858,94 zł

Łączne koszty – 403 018,94 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

4.4. Ochrona mieszkańców przed polami elektromagnetycznymi

Na terenie Gminy Szamotuły do źródeł niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego należy uznać przebiegającą sięc wysokiego napięcia WN, Główny Punkt Zasilania 110kV/SN oraz stacje bazowe telefonii komórkowej. Obecnie na terenie Gminy Szamotuły zlokalizowanych jest kilka stacji bazowych telefonii komórkowej. Stacje bazowe położone są w dwóch miejscowościach na terenie Gminy: Szamotuły i Pamiątkowo. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu przeprowadził w latach 2014 pomiary pola elektromagnetycznego w powiecie szamotulskim. Pomiary w 2014 roku prowadzone były w 2 punktach pomiarowych (Wronki, ul. ul. Mickiewicza 71 oraz Grzebienisko), jednak żaden z nich nie znajduje się na terenie gminy Szamotuły.

Tabela 20. Wyniki pomiarów natężenia pola elektromagnetycznego Lokalizacja punktu Dopuszczalny poziom Lp. Wynik pomiaru [V/m*] pomiarowego [V/m*]

1. Wronki 7 0,53

2. Grzebienisko 7 0,28 Źródło: WIOŚ Poznań 2015

Zmierzone poziomy składowej elektrycznej pola nie wskazywało przekroczenia poziomu dopuszczalnego wynoszącego 7 V/m. W roku 2015, podobnie jak w latach ubiegłych w żadnym z punktów pomiarowych województwa wielkopolskiego nie stwierdzono przekroczenia poziomu dopuszczalnego (7 V/m dla zakresu częstotliwości od 3 MHz do 300 GHz). Najwyższy zmierzony poziom składowej elektrycznej pola wyniósł 1,53 V/m (w Poznaniu).

4.4.1. Zadania zrealizowane w obszarze ochrona mieszkańców przed nadmiernym hałasem i polami elektromagnetycznymi

Tabela 21. Realizacja zadań z zakresu stałej kontroli potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych oraz minimalizacji ich oddziaływania na zdrowie człowieka i środowisko

Stopień Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Lp. Zadanie Źródło finansowania wykonania realizacji odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi) Wprowadzanie zapisów do planów zagospodarowania Zadanie przestrzennego w zakresie 1. Zadanie ciągłe UMiG - - - niezrealizowane możliwości lokalizacji (Brak konieczności) emitujących promieniowanie elektromagnetyczne Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

4.5. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar gminy Szamotuły położony jest w granicach Wielkopolsko-Pomorskiej krainy przyrodniczo- leśnej. Środowisko tego obszaru zostało w dużej mierze przekształcone przez działalność antropogeniczną, która doprowadziła do znacznych wylesień obszaru gminy. Lesistość gminy Szamotuły wynosi 14,2%. Lasy nalezą do nadleśnictwa Pniewy oraz w nieznacznym stopniu do Nadleśnictwa Oborniki. Nadleśnictwo Pniewy jest jedną z 25 jednostek podlegających Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Grunty Nadleśnictwa położone są na terenie województwa wielkopolskiego, obejmując swym zasięgiem osiem gmin. Lesistość tego terenu, czyli udział lasów w stosunku do powierzchni ogółem, wynosi nieco ponad 18%. Najczęściej występujący typ lasu to bór mieszany świeży stanowiący ok. 35%. Niewiele mniejszy udział ma siedlisko lasu mieszanego świeżego – 32%. Lasy porastające tereny Nadleśnictwa Pniewy zbudowane są głównie z sosny. Drzewostany tworzone przez ten gatunek stanowią 69% wszystkich lasów nadleśnictwa. Wśród lasów liściastych dominuje dąb, ale też do ważniejszych gospodarczo gatunków można zaliczyć: olszę czarną, brzozę, jesiona oraz buka. Nadleśnictwo Oborniki wchodzi w skład największego zwartego kompleksu leśnego na Nizinie Wielkopolskiej - wschodniej części Puszczy Noteckiej. Lasy Nadleśnictwa Oborniki położone są w regionie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, subregionie Kotliny Gorzowskiej, w dorzeczu rzeki Warty i jej prawobrzeżnych dopływów: Wełny, Flinty i Kanału Kończak oraz lewobrzeżnych: Samicy i Samy. Lasy Nadleśnictwa Oborniki Lasy charakteryzują się wysokim udziałem drzewostanów sosnowych i małym drzewostanów liściastych. Gatunkiem dominującym jest sosna, która stanowi 93,6% zapasu drewna. Drzewostany nadleśnictwa należą do pierwszego stopnia zagrożenia pożarowego. W celu realizacji zamierzonych działań w zakresie działań z zakresu ochrony przyrody w latach 2015 – 2016 zrealizowano zadania przedstawione w tabeli poniżej.

4.5.1. Zadania zrealizowane w obszarze ochrona przyrody i krajobrazu

Tabela 22. Realizacja zadań z zakresu działań w obszarze ochrona przyrody i krajobrazu w latach 2015 – 2016

Stopień Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Lp. Zadanie Źródło finansowania wykonania realizacji odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi)

Zachowanie różnorodności biologicznej i jej racjonalne użytkowanie oraz stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych

Czynna ochrona przyrody Zadanie (ocena stanu zdrowotnego), 1. 1 Zadanie ciągłe UMiG - - Środki własne niezrealizowane pielęgnacja pomników, Nie dotyczy zabiegi ochronne Renowacja i rewitalizacja zabytkowych parków, Zadanie 2. 6parków miejskich i skwerów Zadanie ciągłe UMiG 43 585,00 - Budżet MiG Szamotuły zrealizowane oraz konserwacja zabytkowych drzewostanów Urządzanie terenów zieleni w tym skwerów i parków, Zadanie przebudowa terenów zieleni, 3. 2 Zadanie ciągłe UMiG Patrz tabela 19 punkt 1 realizowane w nasadzenia drzew i krzewów trybie ciągłym oraz bieżące utrzymanie zieleni

Zalesienie gruntów, lasów Zadanie państwowych w ramach RDLP Poznań, 4. 3 Zadanie ciągłe 5 262,36 0 Środki własne Nadleśnictwo Pniewy realizowane w krajowego programu Nadleśnictwo trybie ciągłym zwiększania lesistości Sporządzanie przez nadleśnictwa planów RDLP Poznań, Zadanie 5. 4 zalesień dla gruntów Zadanie ciągłe 0 0 Środki własne Nadleśnictwo niezrealizowane niestanowiących zasobów skarbu państwa Zadanie Aktualizacja baz danych z 6. Zadanie ciągłe UMiG 0 820,00 Budżet MiG Szamotuły realizowane w zakresu ochrony przyrody trybie ciągłym

Stopień Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Lp. Zadanie Źródło finansowania wykonania realizacji odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi) UMiG, Brak danych Ochrona i pielęgnacja 7. 6 Zadanie ciągłe Przedsiębiorstwa, b.d. b.d. Środki własne o realizacji pomników przyrody Osoby prywatne zadania Uwzględnianie w planach zagospodarowania Zadanie przestrzennego 8. 8 Zadanie ciągłe UMiG Koszty w ramach funkcjonowania jednostki Budżet MiG Szamotuły realizowane w ograniczonego dostępu do trybie ciągłym terenów cennych przyrodniczo

Tworzenie, utrzymanie i Zadanie 9. 1konserwacja przyrodniczych Zadanie ciągłe UMiG 10 000,00 20 000,00 Budżet MiG Szamotuły realizowane w ścieżek dydaktycznych trybie ciągłym

UMiG, Przebudowa i budowa Zadanie Przedsiębiorcy, 10. 1 zieleni na terenie Miasta i Zadanie ciągłe Patrz tabela 19 punkt 1 realizowane w Zarządcy Dróg, Gminy Szamotuły trybie ciągłym Osoby prywatne

Ochrona i prowadzenie właściwej gospodarki leśnej

Nadleśnictwo , Zadanie 11. Zwiększenie lesistości gminy Zadanie ciągłe Właściciele Patrz tabela 22 punkt 4 realizowane w Prywatni trybie ciągłym

Rozwój bioróżnorodności w Zadanie 12. lasach oraz ochrona lasów Zadanie ciągłe Nadleśnictwo 11 062,12 11 771,9 Środki własne Nadleśnictwo Pniewy realizowane w przed degradacją trybie ciągłym

Koszty w roku 2015 –69 909,48 zł Koszty w roku 2016 –32 591,90 zł Łączne koszty –102 501,38 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

4.6. Racjonalna gospodarka odpadami

Podstawowym założeniem funkcjonowania gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce jest system rozwiązań regionalnych. Zgodnie z ustawą o odpadach region gospodarki odpadami to obszar liczący co najmniej 150 tys. mieszkańców, oparty o funkcjonowanie regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, o mocy przerobowej wystarczającej do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez co najmniej 120 tys. mieszkańców, spełniające w zakresie technicznym wymagania najlepszej dostępnej techniki. Plan gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 2016-2022 wraz z planem inwestycyjnym, przyjęty Uchwałą Sejmiku Województwa Wielkopolskiego Nr XXXI/810/17 z dnia 29 maja 2017 r. w sprawie uchwalenia Planu gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 2016-2022 wraz z planem inwestycyjnym oraz Uchwała Sejmiku Województwa Wielkopolskiego Nr XXXI/811/17 w sprawie wykonania Planu…, wyznaczył na terenie województwa Wielkopolskiego 10 regionów gospodarki odpadami, wraz z wykazem regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych oraz wykaz instalacji zastępczych w każdym z Regionów. Gmina Szamotuły położona jest w III regionie gospodarki odpadami. W 2014 roku w regionie III wytworzonych zostało 44 467 Mg, czyli 239 kg/mieszkańca. Przybliżona pojemność składowisk w 2010 roku wynosiła 1 130 838 m3, natomiast łączna przepustowość sortowni wynosiła 140 000 Mg/rok. W Regionie III brak jest instalacji mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych (MBP). Systemem gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie gminy Szamotuły zostały objęte od 1 lipca 2013 r. nieruchomości zamieszkałe przez mieszkańców oraz nieruchomości niezamieszkałe, w tym od 2016 r. Rodzinne Ogródki Działkowe. Na mocy odpowiednich uchwał Gmina Szamotuły wykonuje obowiązki wynikające ze znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, polegające m.in. na odbieraniu i zagospodarowywaniu odpadów komunalnych powstających na nieruchomościach zamieszkałych i niezamieszkałych. Usługą związaną z odbiorem i zagospodarowaniem odpadów komunalnych zajmował się Operator wyłoniony w drodze przetargu nieograniczonego na okres od 01 stycznia 2015r. do 31 grudnia 2016r.: Konsorcjum firm: Zakład Gospodarki Komunalnej w Szamotułach Sp. z o.o. (ul. Wojska Polskiego 14, 64-500 Szamotuły) oraz Remondis Sanitech Poznań Sp. z o.o. (ul. Górecka 104, 61-483 Poznań). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów (Dz.U.2012.676) określa jakie poziomy gmina powinna osiągnąć w poszczególnych latach. Gmina Szamotuły w 2015 roku osiągnęła poziom masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 2015 r. w wysokości 24,4%, osiągając tym samym dopuszczalny poziom wskazany w rozporządzeniu. Gmina osiąga co rocznie poziomy recyklingu wskazane w rozporządzeniu. Obecnie prowadzony system gospodarki odpadami oraz wzrastająca świadomość mieszkańców, powinny zapewnić osiągnięcie wyznaczonych poziomów w kolejnych latach.

4.6.1. Zadania zrealizowane w obszarze racjonalna gospodarka odpadami

Tabela 23. Realizacja zadań z zakresu gospodarki odpadami w latach 2015– 2016

Stopień Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Lp. Zadanie Źródło finansowania wykonania realizacji odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi)

Wdrożenie i administrowanie Zadanie miejskiego systemu odbioru 1. Zadanie ciągłe UMiG 3 652 965,85 4 618 440,76 Budżet MiG Szamotuły realizowane w odpadów komunalnych od trybie ciągłym właścicieli nieruchomości

Przestrzeganie obowiązków prawnych w zakresie Zadanie wytwarzania i UMiG, 2. Zadanie ciągłe Koszty w ramach funkcjonowania jednostki Budżet MiG Szamotuły realizowane w gospodarowania odpadów Mieszkańcy trybie ciągłym innych niż komunalnych Bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie i odzysk Brak danych odpadów oraz rozbudowa UMiG, 3. Zadanie ciągłe b.d. b.d. Środki własne o realizacji systemu zagospodarowania Inwestorzy zadania odpadów innych niż komunalne Koszty w roku 2015 –3 652 965,85 zł Koszty w roku 2016 –4 618 440,76 zł Łączne koszty –8 271 406,61 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

4.7. Zadania zrealizowane w obszarze poprawa bezpieczeństwa ekologicznego

Tabela 24. Realizacja zadań z zakresu poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego w latach 2015 – 2016

Stopień Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Lp. Zadanie Źródło finansowania wykonania realizacji odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi)

Kontrola przewozów Zadanie substancji niebezpiecznych. ITD, 1. Zadanie ciągłe Koszty w ramach funkcjonowania jednostki Środki własne ITD realizowane w Kontrola stanu technicznego Policja trybie ciągłym pojazdów i dróg kolejowych

Edukacja społeczeństwa w UMiG, Zadanie zakresie właściwych Straż Pożarna, 2. Zadanie ciągłe Koszty w ramach funkcjonowania jednostki Środki własne Straży Miejskiej realizowane w zachowań w sytuacji Policja, trybie ciągłym wystąpienia zagrożenia Straż Miejska, Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

4.8. Edukacja ekologiczna

Edukacja ekologiczna ma na celu podnoszenia świadomości i wiedzy społeczeństwa na temat ochrony środowiska naturalnego. Kształtowanie właściwych postaw przynosi korzyści zarówno dla zdrowia ludzi jak i dla środowiska naturalnego. Edukację ekologiczną należy rozpowszechniać już wśród najmłodszych aby móc ją kontynuować jak najdłużej. Aktywność władz gminnych, koncentruje się głównie na wspieraniu edukacji ekologicznej w szkołach, przedszkolach, organizowaniu spotkań przedstawicieli samorządu z młodzieżą szkolną oraz prelekcji i spektakli o tematyce ekologicznej, a także organizowaniu tradycyjnych akcji społecznych takich jak co roczne „Sprzątanie Świata” oraz wspiera zbiórkę papieru, tektury, puszek i nakrętek plastikowych przez młodzież szkolną z terenu miasta i gminy. Pieniądze zebrane w trakcie nich są przeznaczane na wycieczki edukacyjne dzieci i młodzieży. Urząd Miasta i Gminy Szamotuły również współfinansuje wycieczki edukacyjne dla dzieci i młodzieży, a także wyposaża szkoły i przedszkola w pakiety edukacyjne z zakresu szeroko rozumianej ochrony środowiska. Prowadzona przez Urząd Miasta Gminy Szamotuły edukacja skierowana jest także do starszych mieszkańców, głównie dotyczy ona gospodarki odpadami komunalnymi oraz niskiej emisji. W celu realizacji zamierzonych działań w zakresie edukacji ekologicznej w latach 2015-2016 zrealizowano zadania przedstawione w tabeli poniżej.

4.8.1. Zadania zrealizowane w obszarze podnoszenia świadomości edukacyjnej lokalnego społeczeństwa

Tabela 25. Realizacja zadań z zakresu kształtowania świadomości ekologicznej i poszanowania dla środowiska przyrodniczego mieszkańców gminy w latach 2015 – 2016

Stopień Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Lp. Zadanie Źródło finansowania wykonania realizacji odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi)

Organizowanie akcji UMiG, 2 370,51 4 013,67 Budżet MiG Szamotuły Zadanie ekologicznych, m.in.: Szkoły, 1. Zadanie ciągłe realizowane w Sprzątanie świata, Dzień Organizacje Budżet szkoły, budżet przedszkoli, b.d. b.d. trybie ciągłym Ziemi i inne pozarządowe budżet rodziców

UMiG, Szkolenia, konferencje, 4 729,32 4 457,78 Budżet MiG Szamotuły Zadanie Szkoły, 2. konkursy, olimpiady Zadanie ciągłe realizowane w Organizacje Budżet szkoły, budżet przedszkoli, edukacyjne b.d. b.d. trybie ciągłym pozarządowe budżet rodziców Edukacja ekologiczna społeczeństwa realizowana 4 740,20 5 527,20 Budżet MiG Szamotuły poprzez: kampanie UMiG, informacyjno-edukacyjne, Zadanie Szkoły, Budżet szkoły, budżet przedszkoli, 3. imprezy o tematyce Zadanie ciągłe realizowane w Organizacje budżet rodziców, budżet PSSE, ekologicznej konferencje, trybie ciągłym pozarządowe b.d. b.d. organizacja odzysku REBA, konkursy, zajęcia Fundacja RECOL, Fundacja pozalekcyjne dla „Variatee”, Brico społeczeństwa Organizacja wycieczek, UMiG, 4 350,40 3 536,00 Budżet MiG Szamotuły zielonych szkól, ścieżek Zadanie Szkoły, 4. ekologicznych, szlaków Zadanie ciągłe realizowane w Organizacje turystycznych, rajdów Budżet szkoły, budżet przedszkoli, trybie ciągłym pozarządowe b.d. b.d. rowerowych budżet rodziców

Rozbudowa ścieżek UMiG, przyrodniczych i Szkoły, edukacyjnych, ścieżek 4 250,00 3 300,00 Budżet MiG Szamotuły Zadanie Organizacje 5. rowerowych, edukacja dzieci Zadanie ciągłe realizowane w pozarządowe, i młodzieży szkolnej w trybie ciągłym Prowadzący zakresie ochrony przyrody i Budżet szkoły, budżet przedszkoli, schronisko b.d. b.d. lasu budżet rodziców

Stopień Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Lp. Zadanie Źródło finansowania wykonania realizacji odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi) Zakup materiałów lub sprzętu lub wyposażanie Zadanie 6. Zadanie ciągłe UMiG 18 686,79 9 618,54 Budżet MiG Szamotuły ścieżek edukacyjnych celem zrealizowane edukacji dzieci i młodzieży.

Kontynuacja budowy parku Zadanie 7. edukacji przyrodniczej w Zadanie ciągłe UMIG 3 200,00 4 298,96 Budżet MiG Szamotuły zrealizowane miejscowości Przyborówko

Koszty w roku 2015 –42 327,22 zł Koszty w roku 2016 –34 752,15 zł Łączne koszty –77 079,37 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

4.9. Zadania zrealizowane w obszarze działań systemowych w ochronie środowiska

Tabela 26. Realizacja zadań z zakresu poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego w latach 2015 – 2016

Stopień Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Lp. Zadanie Źródło finansowania wykonania realizacji odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi)

Zachęcanie i upowszechnianie zastosowania systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach oraz innych instytucjach

Wdrażanie systemów UMiG, Brak danych 1. 1 zarządzania Zadanie ciągłe Podmioty b.d. b.d. Środki własne o realizacji środowiskowego gospodarcze zadania

Doskonalenie systemów UMiG, Brak danych 2. 6 zarządzania Zadanie ciągłe Podmioty b.d. b.d. Środki własne o realizacji środowiskowego gospodarcze zadania

Wprowadzenie „zielonych zamówień” promujących w zamówieniach publicznych firmy Brak danych 3. 2 posiadające certyfikaty Zadanie ciągłe UMiG b.d. b.d. Środki własne o realizacji zarządzania zadania środowiskowego i przyznawanie za nie dodatkowych punktów

Zachęcanie mieszkańców do korzystanie z usług i Brak danych Podmioty 4. 1 kupowania produktów firm Zadanie ciągłe b.d. b.d. Środki własne o realizacji gospodarcze posiadających loga EMAS i zadania ISO 14001

Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska

Doskonalenie metod Zadanie UMiG 5. 6 udostępniania informacji o Zadanie ciągłe 1 200,00 1 200,00 Budżet MiG Szamotuły realizowane w RDOŚ Poznań środowisku i jego ochronie trybie ciągłym

Stopień Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Lp. Zadanie Źródło finansowania wykonania realizacji odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi)

Zachęcanie mieszkańców do uczestniczenia w konsultacjach społecznych dotyczących ochrony środowiska Zadanie 6. 2 poprzez organizowanie Zadanie ciągłe UMiG Koszty w ramach funkcjonowania jednostki Budżet MiG Szamotuły realizowane w spotkań konsultacyjnych, trybie ciągłym ogłoszenia w prasie, w intrenecie, wydawanie ulotek i materiałów informacyjnych

Rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz zapewnienie im udziału we Zadanie 7. 1 wszystkich zespołach Zadanie ciągłe UMiG Koszty w ramach funkcjonowania jednostki Budżet MiG Szamotuły realizowane w podejmujących decyzje trybie ciągłym dotyczące ochrony środowiska np. podczas konsultacji społecznych

Udział w szkoleniach pracowników instytucji publicznych oraz Zadanie 8. 6przedsiębiorców w zakresie Zadanie ciągłe UMiG 0 295 Budżet MiG Szamotuły zrealizowane przepisów o dostępie społeczeństwa do informacji o środowisku

Odpowiedzialność za szkody w środowisku zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”

Monitoring i kontrola Zadanie podmiotów gospodarczych WIOŚ Poznań, Budżet MiG Szamotuły, 9. 1 Zadanie ciągłe Koszty w ramach funkcjonowania jednostki realizowane w korzystających ze UMiG środki własne WIOŚ trybie ciągłym środowiska

Stopień Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Lp. Zadanie Źródło finansowania wykonania realizacji odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi)

Egzekwowanie GlOŚ, WlOŚ Brak danych odpowiedzialności za 10. 6 Zadanie ciągłe Poznań, RDOŚ b.d. b.d. Środki własne o realizacji szkody wyrządzone w Poznań zadania środowisku

Prowadzenie rejestru szkód GlOŚ, WlOŚ Zadanie 11. 2 Zadanie ciągłe - - Środki własne w środowisku Poznań niezrealizowane

Koszty w roku 2015 –1 200,00 zł Koszty w roku 2016 –1 495,00 zł Łączne koszty –2 695,00 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

4.10. Zadania zrealizowane, nieujęte w Programie Ochrony Środowiska Na terenie miasta i gminy Szamotuły w latach 2015 – 2016 zrealizowano zadania, których bezpośrednio nie wyznaczał Program Ochrony Środowiska, jednak przyczyniły się one do poprawy środowiska na terenie gminy. Były to realizacje z zakresu ochrony powietrza, edukacji ekologicznej oraz ochrony zasobów przyrody. Tabela poniżej przedstawia listę zrealizowanych zadań.

Tabela 27. Zadania zrealizowane, nie ujęte w Programie Ochrony Środowiska na lata 2015 – 2016

Stopień Okres Jednostka Poniesione koszty [zł] Lp. Zadanie Źródło finansowania wykonania realizacji odpowiedzialna 2015 2016 zadania (uwagi) Wykonanie i zamontowanie tablicy edukacyjnej "Bóbr naszym sąsiadem, Zadanie 1. 2016 RDOŚ - 1 168,50 Środki własne prezentujące zrealizowane środowiskotwórczą rolę bobrów" Wykonanie sygnalizacji świetlnej na skrzyżowaniu Środki własne województwa, budżet Zadanie 2. DW 184 z drogami 2015 WZDW 231 527,08 - Powiatu Szamotulskiego, budżet zrealizowane powiatowymi 1859P i 1860P MiG Szamotuły w m. Pamiątkowo Zadanie Rozbudowa drogi zrealizowane wojewódzkiej nr 185 na Środki własne województwa, srodki w trakcie realizacji 3. 2016-2017 WZDW - 24 703 796,93 odcinku Obrzycko- własne UE (podano koszt Szamotuły całkowity na 2016- 2017) Koszty w roku 2015 –231 527,08 zł Koszty w roku 2016 –24 704 965,43 zł Łączne koszty –24 936 492,51 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji jednostek

5. ANALIZA WSKAŹNIKÓW MONITOROWANIA EFEKTYWNOŚCI

PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Podstawą monitoringu realizacji programu jest sprawozdawczość oparta na wskaźnikach odzwierciedlających stan środowiska. W celu nadzoru nad realizacją opracowanego programu, przyjęte zostały wskaźniki, które będą pomocne w przedstawianiu stopnia realizacji założonych zadań - analiza tych wskaźników miała być podstawą do korekty i weryfikacji przedsięwzięć planowanych w programie ochrony środowiska. Dane za rok 2016 są niepełne, gdyż nie wszystkie z nich zostały jeszcze opublikowane przez odpowiednie instytucje (stan na wrzesień 2017 r.). Za rok bazowy przyjęto rok 2013 zgodnie z danymi z poprzedniego POŚ, a poszczególne wskaźniki monitorowania przedstawiono graficzne.

Tabela 28. Wskaźniki monitorowania Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Szamotuły za lata 2013 – 2016

Wskaźnik monitorowania Wartość wskaźnika Lp. POŚ 2013 2014 2015 2016 Wskaźniki ekologiczne Klasa elementów Klasa elementów Klasa elementów Klasa elementów biologicznych - III biologicznych - III biologicznych - III biologicznych – b.d. Klasa elementów Klasa elementów Klasa elementów Klasa elementów hydromorfologicznych hydromorfologicznych hydromorfologicznych hydromorfologicznych - II - II - II - b.d. Stan ekologiczny i Klasa elementów Klasa elementów Klasa elementów Klasa elementów chemiczny wód fizyko-chemicznych fizyko-chemicznych fizyko-chemicznych fizyko-chemicznych powierzchniowych –rzeka - PPD (poniżej 1 - PPD - PPD - I Sama (ppk Sama- poziomu dobrego) Szamotuły) [klasa jakości wód] Stan/potencjał Stan/potencjał Stan/potencjał Stan/potencjał ekologiczny - ekologiczny - ekologiczny ekologiczny umiarkowany umiarkowany - umiarkowany – b.d. Stan chemiczny Stan chemiczny Stan chemiczny Stan chemiczny - dobry - dobry - dobry - dobry Stan ogólny - zły Stan ogólny - zły Stan ogólny - zły Stan ogólny - b.d.

SO2 – A SO2 - A SO2 – A SO2 – A

NO2 – A NO2 - A NO2 – A NO2 – A Pył PM10 – C Pył PM10 - C Pył PM10 – C Pył PM10 – C Pył PM2,5 – C Pył PM2,5 - C Pył2,5 – C Pył2,5 – C

Poziom zanieczyszczenia O3 – D2 O3 – b.d. O3 – D2(A) O3 – D2(C) powietrza według oceny Benzen - A Benzen - A Benzen - A Benzen - A 2 rocznej WIOŚ – ochrona CO – A CO - A CO - A CO - A zdrowia [klasa jakości powietrza] Pb – A Pb - A Pb - A Pb - A

As – A As - A As - A As - A

Cd – A Cd - A Cd - A Cd - A Ni - A Ni – b.d. Ni - A Ni - A B(a)P - C B(a)P -C B(a)P - C B(a)P - C

Poziom zanieczyszczenia SO2 – A SO2 - A SO2 – A SO2 – A powietrza według oceny 3 rocznej WIOŚ – ochrona NOx – A NOx - A NOx – A NOx – A roślin [klasa jakości powietrza] O3 – A O3 – A O3 – A O3 – D2(A)

Wskaźnik monitorowania Wartość wskaźnika Lp. POŚ 2013 2014 2015 2016 Liczba mieszkańców 4 obsługiwanych przez sieć 28 656 29 585 29 701 29 807 wodociągową [os.] Liczba mieszkańców 5 obsługiwanych przez 27 060 26 165 26 524 26 961 oczyszczalnię ścieków [os.] Długość sieci 6 wodociągowej na terenie 218,7 218,8 225,8 227,2 gminy [km] Długość sieci kanalizacyjnej 7 115,9 117,0 128,5 128,7 na terenie gminy [km] Komunalne oczyszczalnie 8 3 3 3 3 ściekowe [szt.]

9 Wskaźnik lesistości [%] 14,1 14,1 14,1 14,2

Długość ścieżek 10 31,5 31,8 32,5 32,7 rowerowych [km]

Wskaźniki ekonomiczne Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska [tys. zł] w tym:

Ochrona klimatu i poprawa 1 2 341,838 3 039,795 3 136,544 3 345,728 jakości powietrza

Gospodarka wodno- 2 ściekowa 8 017,630 4 775,891 6 965,195 523,630 i ochrona wód

3 Ochrona przed hałasem 521,245 503,303 172,160 230,858

4 Ochrona przyrody 39,603 50,694 58,847 20,820

5 Gospodarka leśna 4 000,000 4 000,000 11,062 11,772

6 Gospodarka odpadami 1 633,402 3 286,524 3 652,966 4 618,441

7 Edukacja ekologiczna 22,005 103,219 42,327 34,752

8 Pozostała działalność 143,200 142,700 1,200 1,495

Zadania zamienne w stosunku do zadań 9 637,470 3 234,920 231,527 24 704,965 zaplanowanych w POŚ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, raporty WIOŚ, gmina, instytucje

5.1 Graficzne przedstawienie tendencji zmian stanu środowiska na terenie miasta i gminy Szamotuły – podsumowanie

5.1.1. Wskaźnik – Liczba mieszkańców obsługiwanych przez sieć wodociągową [os.]

Wykres 1. Wskaźnik – zmiana liczby ludności korzystającej z sieci wodociągowej w latach 2013-2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

5.1.2. Wskaźnik – długość sieci wodociągowej na terenie gminy [km]

Wykres 2. Wskaźnik – Zmiana długości sieci wodociągowej rozdzielczej w latach 2013 - 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

5.1.3. Wskaźnik – długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy [km]

Wykres 3. Wskaźnik – Zmiana długości sieci kanalizacji sanitarnej w latach 2013 – 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

5.1.4. Wskaźnik – Liczba mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczalnię ścieków [os.]

Wykres 4. Wskaźnik – zmiana liczby ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w latach 2013 - 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

5.1.5. Wskaźnik – Komunalne oczyszczalnie ściekowe [szt.]

Wykres 5. Wskaźnik – liczba komunalnych oczyszczalni ścieków w latach 2013 - 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

5.1.6. Wskaźnik – lesistość terenu gminy [%]

Wykres 6. Wskaźnik – Zmiana zalesienia terenu gminy w latach 2013-2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

5.1.7. Wskaźnik – Długość ścieżek rowerowych [km]

Wykres 7. Wskaźnik – Zmiana długości ścieżek rowerowych w latach 2013 - 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

6. PODSUMOWANIE

Niniejszy Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Szamotuły obejmuje lata 2015 - 2016. Głównym celem opracowania jest analiza realizacji zadań, które były zaplanowane do wykonania w zakresie poprawy stanu środowiska na terenie gminy. Przedstawiono również tendencję zmian jakie zachodzą na podstawie wskaźników monitorowania programu ochrony środowiska. Zmiany stanu środowiska widoczne są w dłuższej perspektywie czasowej, dlatego też niniejszy Raport z dwuletniego okresu realizacji celów i zadań ekologicznych ukazuje tendencję zmian i efekt realizacji zadań. Wskaźniki zostały przedstawione głównie w czterech okresach: na koniec roku 2013 (rok bazowy), 2014, 2015, 2016. Raport opiera się o dane powszechnie dostępne, publikowane przez Główny Urząd Statystyczny oraz dane uzyskane z instytucji zobowiązanych do udostępniania informacji o środowisku. Z tego też względu część przyjętych mierników realizacji celów ekologicznych będzie musiała ulec weryfikacji lub likwidacji w kolejnej aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Szamotuły, ponieważ nie jest możliwe ich ilościowe określenie. Na podstawie otrzymanych odpowiedzi i danych zawartych w Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego sporządzono Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Szamotuły za lata 2015-2016. W związku z tym, że nie wszystkie instytucje odpowiedziały na przesłane ankiety, a także nie wszystkie zadania przydzielono do odpowiednich jednostek wykonawczych, dane w raporcie są niepełne. Z analizy realizacji zadań wynika, że w latach 2015 - 2016 stan środowiska na terenie miasta i gminy Szamotuły uległ poprawie i poniesione koszty na ochronę środowiska kształtowały się na poziomie 47 764 tys. zł. Główne nakłady finansowe zostały skierowane na zadania związane z racjonalną gospodarką odpadami, na które przeznaczono ponad 8 271 tys. zł. Następnie w kolejności sklasyfikowały się zadania

48 z zakresu gospodarki wodno - ściekowej i ochrony zasobów wodnych – ca 7 488 tys. zł, ochrony powietrza – 6 482 tys. zł, ochrony mieszkańców przed nadmiernym hałasem – 403 tys. zł, ochrony przyrody i krajobrazu– 103 tys. zł, edukacja ekologiczna – 77 tys. zł. Zadania dodatkowe nieujęte w aktualizacjach programie ochrony środowiska generowały koszty na poziomie 24 936 tys. zł. Poniżej na wykresie przedstawiono rozkład kosztów na poszczególnych obszarach środowiskowych.

Wykres 8. Koszty poniesione na ochronę środowiska w latach 2015-2016 [tys. zł] Źródło: opracowanie własne

Tabela 29. Koszty poniesione na realizację zadań z zakresu ochrony środowiska w latach 2015 – 2016 Obszar wyznaczony w Programie Ochrony Poniesione koszty [zł] Środowiska Ochrona powietrza 6 482 181,87 Gospodarka wodno - ściekowa, ochrona zasobów 7 488 825,06 wodnych Ochrona mieszkańców przed nadmiernym 403 018,94 hałasem Ochrona mieszkańców polami - elektromagnetycznymi Ochrona przyrody i krajobrazu 102 501,38 Racjonalna gospodarka odpadami 8 271 406,61 Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego - Edukacja ekologiczna 77 079,37 Działania systemowe w ochronie środowiska 2 695,00 Łącznie 22 827 708,23 Zadania zrealizowane, nieujęte w Programie Poniesione koszty [zł] Ochrony Środowiska Łącznie 24 936 492,51 Łączne koszty generowane przez zadania 47 764 200,74 z zakresu ochrony środowiska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z ankietyzacji jednostek

Zaawansowanie realizacji celów i zadań ekologicznych jest zróżnicowane. Przyczyną tego mogą być przede wszystkim niedostateczne środki własne, mogące stanowić wkład własny w pozyskiwanych środkach finansowych z Unii Europejskiej, także zbyt długie procedury przetargowe, jak również brak planów i projektów branżowych. W raporcie zalazły się również zadania zaplanowane w Programie, lecz nie realizowane z uwagi na brak wystąpienia przesłanek do ich wypełnienia. Ujęte w tabelach powyżej najważniejsze zadania w poszczególnych obszarach środowiskowych, pozwalają ocenić, w jakim wymiarze w stosunku do zakładanych planów zostały zrealizowane zamierzenia. Reasumując, stwierdza się że na 60 wyznaczonych zadań zrealizowano 40 zadania, co stanowi 66,7% wykonania założonej całości. Część z nich (53,3 % całości) wykonywana była w trybie ciągłym jako zadania statutowe lub zadania realizowane w ramach funkcjonowania danych jednostek (bez ponoszenia dodatkowych kosztów inwestycyjnych). Część zadań została zrealizowana częściowo (np. tylko przez niektóre z przypisanych jednostek). Z uwagi na brak dostarczonych informacji o zrealizowaniu zadań od niektórych jednostek oraz osób prawnych można przypuszczać, iż więcej niż 40 zadań zostało zrealizowanych (stanowią one 10,7% wszystkich zadań). Niniejszy raport sporządzony został na podstawie programu ochrony środowiska, gdzie część zadań w wyznaczonych obszarach jest do siebie podobna. W raporcie opisano również 2 zadania wyznaczone przez Program jednak z uwagi na brak przesłanek (np. brak konieczności budowy ekranów) nie zostały podjęte działania w tym zakresie. Zaznacza się, że zrealizowano zadania dodatkowe, które nie były ujęte w programach ochrony środowiska (3 zadania). Program ochrony środowiska stanowi podstawowe narzędzie prowadzenia polityki ekologicznej w gminie czy też powiecie. Podstawowym założeniem w tworzeniu programów ochrony środowiska na wszystkich szczeblach jest to, aby ich realizacja doprowadziła do poprawy stanu środowiska naturalnego, efektywnego zarządzania środowiskiem oraz zapewniła skuteczne mechanizmy chroniące środowisko przed degradacją, a także stworzyła warunki wdrożenia wymagań obowiązujących w tym zakresie prawa. Analizując realizacje programu należy pamiętać, ze praktycznie zadania o charakterze wykonawczym, czyli mające bezpośredni wpływ na stan środowiska i związane z jego ochroną przed szkodliwym oddziaływaniem, obciążają samorządy i podmioty gospodarcze. Do najważniejszych zadań można zaliczyć zadania z zakresu racjonalnej gospodarki odpadami, gospodarki wodno-ściekowej i ochrony jakości powietrza, których realizacja wpłynęła na poprawę jakości życia mieszkańców i ochronę środowiska. Na terenie miasta i gminy Szamotuły z powodzeniem realizowane są zadania z zakresu edukacji ekologicznej przez szkoły i przedszkola wspierane przez urząd, instytucje rządowe jak i fundacje oraz firmy prywatne. Dowodem na realizację zadań z zakresu ochrony środowiska są wskaźniki monitorowania oraz ilość wydatkowanych środków finansowanych na realizacje zadań. W dalszym ciągu niezbędne jest kontynuowanie działań, które poprawią stan środowiska oraz podniosą jeszcze bardziej atrakcyjność gminy.