09|06|19 © Kerlijn Van der Cruyssen

De bunkers voor één dag open

MEER INFO: WWW.RAVERSYDE.BE

Co-funded by the Creative Europe Programme of the European Union INHOUD BUNKERDAG BELGIË EUROPESE BUNKERDAG 2 BUNKERDAG BELGIË 3 Sinds 2018 is de Europese Bunkerdag Oostende en Zedelgem. De meeste ADEGEM 5 een feit. De ruime uitstraling van dit bunkers zijn open van 10 tot 18 uur, maar 6-7 event kwam er dankzij het Creative afhankelijk van de specifieke activiteiten 8 Europe project ‘Atlantikwall Europe’. Dat kunnen de uren afwijken. 9 project zorgt ervoor dat Bunkerdag in alle Deelnemen aan Bunkerdag België is 10-11 Atlantikwall-landen kan plaatsvinden. trouwens gratis. KNOKKE 12 Elk jaar raken meer en meer bezoekers Je vindt alle informatie op www. 13 -16 gefascineerd door de betonnen raversyde.be - WESTENDE 17 constructies uit de Tweede Wereldoorlog. Tot slot wil ik graag iedereen bedanken OOSTENDE 18-22 Het is dan ook een boeiend verhaal. die bijdraagt aan deze Bunkerdag. Zonder ZEDELGEM 23 Hoe kwamen die honderden bunkers tot de steun van de Europese partners, de stand? Wie bouwde ze en waarom? Welke gemeenten, verenigingen en vrijwilligers andere bunkers en militaire constructies zou dit initiatief niet kunnen doorgroeien. zijn er nog terug te vinden? Zijn er relicten uit andere periodes? Je komt het allemaal Tot op Bunkerdag! te weten tijdens de Bunkerdag. Met dit initiatief wil Raversyde Atlantikwall Jurgen Vanlerberghe ook andere vergeten pareltjes in de kijker Gedeputeerde voor Milieu, natuur zetten. Het is een unieke kans om kennis en landschap EUROPESE BUNKERDAG te maken met dit indrukwekkend erfgoed, Provinciebestuur West-Vlaanderen meestal terug te vinden in waardevol Hoe mooi zou het zijn als één keer alle bunkers Bunkerdag en zo ontstond het idee om te komen natuurgebied. Bovendien kun je tijdens in alle Atlantikwall-landen zoveel mogelijk open tot een Europese Bunkerdag. de Bunkerdag ook genieten van een zijn? gevarieerd aanbod aan activiteiten. Onder de vlag van het Europees Creative Europe- In totaal worden dit jaar maar liefst De Duitsers besloten eind 1941 om een project ‘Atlantikwall Europe’ werken partners uit 17 locaties opengesteld. Het lijstje verdedigingslinie te bouwen langs de kust: de alle landen met Atlantikwall-restanten mee aan groeit en daar ben ik trots op. Je kan Atlantikwall. Deze linie bestond uit steunpunten Europese Bunkerdag. Naast Nederland (25 mei) op bunkeravontuur in de gemeenten die gevormd werden door bunkers, kustbatterijen, en België (9 juni) stellen de volgende landen hun Adegem, Blankenberge, Bredene, radarinstallaties, tankgrachten, mijnenvelden en bunkers open: Frankrijk (18 mei), Denemarken Damme, De Panne, Koksijde, Middelkerke, versperringen. Een deel van deze bunkers zijn nog (6 juni), Jersey (1 juni), Guernsey (1 juni) en steeds aanwezig. Noorwegen (9 juni).

Soms verzonken in het zand of overwoekerd door Meer info over Atlantikwall Europe, Europese de natuur, vertellen zij nog altijd het verhaal van Bunkerdag en alle partners vind je op: de Duitse bezetting. De oorlog, de angst voor een www.atlantikwalleurope.eu aanval vanuit zee, het dagelijks leven van de Duitse soldaat en de kustbewoners. Bunkerdag brengt deze verhalen opnieuw tot leven.

In Nederland is Bunkerdag een vaste waarde: de bunkers langs de hele Nederlandse kust gaan één dag open. Sinds 2017 doet ook België mee aan

2 3 ADEGEM RONDRIT MET TOERISTISCHE TREIN

bunkers jonk vrouwdreef Kleit.

bunkers jonk vrouwdreef Kleit.In Adegem ga je mee op rondrit met een toeristische trein. Het bunkers langs dTOEGANKELIJKHEIDe Ringbaan (recht tegenover Andre Trenson Stadion ) treintje vertrekt op de parking De toeristische trein is rolstoeltoegankelijk. van het Canada Poland War II Museum. LOCATIE Startpunt (verzamelpunt): ingang Canada De trein neemt je mee naar Poland War II Museum verschillende bunkers in Staalijzer z/n de buurt. Een gids geeft je 9991 Adegem uitleg over de bunkers, de GPS: 51 189 831, 3500108 strategische militaire punten, munitieopslagplaatsen en het WANNEER hoofdkwartier van de Duitsers. De eerste rondrit start om 14U en de tweede rondrit om 15U. Je stopt aan de Bunkers aan de Jonkvrouwdreef in Kleit. INSCHRIJVEN Graag inschrijven voor 6 juni, de plaatsen in bunkers langs dDezee Ringbaan (recht tegenover Andre bunkers moestenTrenson Stadion het ) vliegveld verdedigen. Ook de toeristische trein zijn beperkt. de bunkers aan de Ringbaan met een mitrailleurbunker, INFO manschappenbunker en een VZW Canada Poland War II Museum munitiebunker komen aan bod. [email protected] Mis deze rondrit niet en ontdek 050 71 06 66 een aantal bijzondere bunkers. www.canadamuseum.be www.hettreintje.be

ORGANISATIE VZW Canada Poland War II Museum en Het Treintje (toeristisch treintje)

4 5 BLANKENBERGE BLANKENBERGE PERSONEELS- EN COMMANDOBUNKER UITKERKE (WOI) GESCHUTSBUNKER (IN REGELBAU ) - STÜTZPUNKT BLANKENBERGHE MOLE

Op de plek waar zich vanaf 1917 een Duits militair vliegveld WANNEER bevond, zijn de personeels- Doorlopend: 10U – 18U en commandobunker stille getuigen van dit stukje INSCHRIJVEN geschiedenis. Eén van de Je hoeft niet in te schrijven bunkers, de personeelsbunker (Bunker Zuid) werd een paar TOEGANKELIJKHEID jaar geleden gerestaureerd door Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers de vereniging Kring Officieren Blankenberge i.s.m. het Verband LOCATIE der Reservisten der Deutschen Brugse Steenweg (z/n) – 8370 Blankenberge Bundeswehr. De bunker is Vanuit Brugge, net voor binnenrijden van toegankelijk gemaakt voor het Blankenberge (linkerkant), nabij de rotonde publiek. met de beelden, ‘De Blankenbergeoises’. GPS: 51.29278, 3.154985 Dit jaar wordt ook de commandobunker opengesteld. INFO Een buitenkans dus om meer Stad Blankenberge, Infopunt Toerisme te weten over het ontstaan, de [email protected] aanleg, het personeel en het 050 63 66 02 belang van deze site. ORGANISATIE De gidsen van de KOB geven Stad Blankenberge i.s.m Kring Officieren Deze geschutsbunker (Regelbau je met plezier een woordje (KOB) Blankenberge, het Verband der 680) wordt voor de eerste keer WANNEER uitleg over het vroegere Reservisten Der Deutschen Bundeswehr e.V. opengesteld voor het publiek. Doorlopend: 10U-18U vliegveld. Bezoek ook de mini- Kreisgruppe Bergisch Gladbach en Johan Het is een restant van het expo met objecten, beeld- en Ryheul. Steunpunt Blankenberghe Mole, INSCHRIJVEN filmmateriaal. dat deel uitmaakte van een groot Je hoeft niet in te schrijven steunpunt dat de havengeul moest verdedigen. TOEGANKELIJKHEID Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers De bunker was uitgerust met een antitankkanon dat de havengeul LOCATIE en het strand in oostelijke Wenduinse Steenweg 15 – 8370 Blankenberge richting flankeerde. Deze goed De bunker bevindt zich achter Bistro Zee- bewaarde geschutsbunker is Zee nabij de toegang tot het Westerstaketsel. uniek voor België en zelfs voor Vanop de Wenduinse steenweg gaat u te voet de hele Noordzeekust. de helling of trap op naar boven. GPS: 51.31193, 3.112065 De bunker kan bezocht worden met uitleg door een stadsgids. INFO Er is ook een kleine expo met Stad Blankenberge, Infopunt Toerisme voorwerpen en beeldmateriaal. [email protected] 050 63 66 02

ORGANISATIE Stad Blankenberge i.s.m. de stadsgidsen

6 7 BREDENE DAMME VUURLEIDINGSPOST SPOORWEGBATTERIJ E  (STEUNPUNT BRUCHMÜLLER OF GOLTZ) BUNKERS HOLLANDSTELLUNG ZEEDIJK DAMME OBSERVATIEPOST BUNKER MET HEFKOEPEL EN STÜTZPUNKT GUSTAV

Deze observatiebunker/ vuurleidingspost is het enige WANNEER WANNEER wat nog rest van een batterij Doorlopend: 10u-18u Doorlopend: 10U-18U met zwaar spoorweggeschut dat vanaf eind 1941 in INSCHRIJVEN INSCHRIJVEN Bredene geïnstalleerd werd Je hoeft niet in te schrijven Je hoeft niet in te schrijven ter bescherming van de torpedobootbasis in Oostende. TOEGANKELIJKHEID TOEGANKELIJKHEID De waarnemers in de bunker Geschikt voor kinderen. Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers stuurden drie zware kanonnen De site is niet toegankelijk voor rolstoel- aan, die alle richtingen gebruikers. LOCATIE uit konden schieten. De Honden zijn niet toegelaten. Alle locaties zijn gelegen op de Zeedijk z/n – spoorwegkanonnen waren via 8340 Lapscheure. een spoorlijn verbonden met LOCATIE het station van Oostende. Op Observatiebunker spoorwegbatterij E690 Stützpunkt Gustav zijn hoogtepunt waren er een Toegangsweg naar het strand doorheen de Vanuit het centrum van Lapscheure langs veertigtal militaire constructies duinen langs de Koninklijke baan ter hoogte de Hoogstraat, op het einde naar rechts gebouwd in de omgeving. Na van de tramhalte ‘Bredene Aan Zee’, die ook (Groenendijk - Pannepolderstraat); na 400 m de oorlog nam de Belgische leidt naar Strandbar ’t Strandhuis. Neem op naar links (Zeedijk). Ongeveer 1 km volgen. Zeemacht een deel van het deze weg de eerste afslag links en ongeveer Damme belicht dit jaar GPS: 51.285960, 3.373286 complex over. 100m verderop een trap naar rechts, doorheen de Hollandstellung, de het zand. verdediginglinie langs de Mitrailleurspost met hefkoepel Naast de vuurleidingspost GPS: 51.248 948, 2.958 871 Belgisch-Nederlandse grens, Vanuit het centrum van Lapscheure worden vandaag heel wat vanaf 1916 aangelegd door langs de Hoogstraat, op het einde naar nog werkende historische INFO de Duitsers. Langs de Zeedijk links (Groenendijk); na 600 m naar links (verre)kijkers uit de Tweede Atlantikwall Raversyde in Lapscheure kun je een (Kaleshoek). Op het einde naar links (Zeedijk). Wereldoorlog opgezet. Er is een 059 70 22 85 observatiepost, een bunker met Ongeveer 150 m verder aan de rechterkant. demonstratie van historische [email protected] hefkoepel en enkele bunkers van GPS: 51.292551, 3.366883 verrekijkers. Specialisten geven het Stützpunkt Gustav bezoeken. uitleg over de kijkers en geven je ORGANISATIE Observatiepost zelf de kans om de zee te turen. Atlantikwall Raversyde & Provincie West- Steunpunt Gustav werd Vanuit het centrum van Lapscheure Vlaanderen i.s.m. Agentschap Maritieme gebouwd door Marinekorps langs de Hoogstraat, op het einde naar Ook gids André Baert is present Dienstverlening en Kust, André Baert & Flandern. Op bunkerdag links (Groenendijk); na 600 m naar links op de site: hij neemt je mee Belgian Optical Mob kun je de bunker met open (Kaleshoek). Op het einde naar links (Zeedijk). in de geschiedenis van het gevechtsstellingen, een Ongeveer 1200 m verder aan de rechterkant. bunkercomplex, maar gaat observatiepost en een betonnen GPS: 51.301490, 3.363291 hierbij ook in dialoog met constructie voor een kanon de bezoeker. Over oorlog, bezoeken. Opvallend is het met INFO conflict, de rol van de bunkers gras begroeide dak, dat diende Stadsbestuur Damme vandaag, graffiti op dergelijke als camouflage. Een gids geeft je [email protected] monumenten, enz. Vanuit een hier graag een woordje uitleg. 050 28 86 10 aparte invalshoek wordt op een bijzondere manier naar de Verder vind je ook een ORGANISATIE restanten van de oorlog gekeken. Mitrailleurspost met Stadsbestuur Damme hefkoepel (begin 1917) en een observatiepost die deel uitmaakten van de © Kerlijn Van der Cruyssen Hollandstellung. 8 9 DE PANNE DE PANNE COC-BUNKER, COC-DOMEIN SCHUILBUNKER (WOI) - DEEL VAN TEHUIS ‘REPOS SINT-ELISABETH’

De COC-bunker bevindt zich op het gelijknamige domein, dat van 1953 tot 1999 militair grondgebied was. COC staat voor ‘Commando Operation Centre’ voor de nabijgelegen militaire luchtmachtbasis van Koksijde. De commandobunker (36 meter lang en 13 meter breed) heeft een ondergrondse en bovengrondse bouwlaag. Binnen was er een grote WANNEER airco-installatie, een centrale Doorlopend van 10U-18U: re-enactors, verwarming en drinkwater. Het infostand van Natuurpunt Westkust en het COC-domein wordt nu beheerd Agentschap van Natuur en bos Deze geallieerde betonnen door het Agentschap Natuur WANNEER schuilplaats uit WOI is vrij en Bos. De commandobunker Open van 10U-18U. Rondleidingen om: 10U, 11U, 12U, 13.30U, goed bewaard. Een grote groep werd ingericht als kraam- en Doorlopend re-enactors en 2 mini-expo’s over 14.30U, 15.30U, 16.30U en 17.30U. mensen uit het nabijgelegen slaapplaats voor vleermuizen. de onderdelen van de bunkers en over de Creatieve workshops ‘De Natuur’ door tehuis kon hier ondergebracht geschiedenis van de site tijdens WOI en WOII. Natuurpunt (voor alle leeftijden): van 10U-12U worden. De Duitse bezetter Er zijn heel wat activiteiten voor en van 13U-17.30U. hergebruikte deze bunker tijdens jong en oud. Doorlopend uitleg van 10U-12U en van WOII. De bunker is 15 meter lang. 13U-17.30U. INSCHRIJVEN De golfplaten (‘elephant plates’) Creatieve workshops met als thema ‘Oorlog’ Je hoeft niet in te schrijven die bovenaan op bandijzers zijn van 10U-12U en van 13U-17.30U. Geschikt vastgeklonken, zijn typisch voor voor kinderen van 6-12 jaar. TOEGANKELIJKHEID geallieerde betonnen militaire Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers contructies uit WOI. INSCHRIJVEN Je hoeft niet in te schrijven LOCATIE De oorspronkelijke toegang werd Sportlaan 2 – 10, 8660 De Panne tijdens WO II vervangen door de TOEGANKELIJKHEID Je rijdt vanuit de richting naar De huidige betonnen toegangen Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers Panne. Bij het binnenrijden van De Panne met beschermingsmuren en sas. op de Veurnestraat sla je links de Sportlaan LOCATIE in richting Sporthal Den Oosthoek. De COC- Er zijn heel wat activiteiten voor Sint-Elisabethlaan 6 – 8, 8660 De Panne bunker bevindt zich links van de sporthal. jong en oud. De schuilbunker bevindt zich ter hoogte van GPS: 51.092180, 2.612974 de IJslandstraat. GPS: 51.093564, 2.594527 INFO Gemeentebestuur De Panne – Dienst Cultuur INFO [email protected] Gemeentebestuur De Panne – Dienst Cultuur 058 42 97 53 [email protected] 058 42 97 53 ORGANISATIE Gemeente De Panne, dienst Cultuur i.s.m. het ORGANISATIE Agentschap voor Natuur en Bos, Natuurpunt Gemeente De Panne, dienst Cultuur i.s.m. het Westkust en de werkgroep Museum Cabour Atheneum Calmeyn De Panne en de werkgroep W0II & 2/4 Lansiers. Museum Cabour W0II & 2/4 Lansiers.

10 11 KNOKKE KOKSIJDE ZWINFIETSTOCHT STEUNPUNT GRAF- VF-BUNKERS

De Zwinfietstocht laat je kennis Misschien ken je de Noordduinen maken met een landschap van de jaarlijkse cyclocross. Maar WANNEER met uitzonderlijke dijken, wist je dat er ook enkele bunkers Rondleiding om 10u, 10u45, 11u30, 14u, 15u, eeuwenoude forten en uit de Tweede Wereldoorlog 16u middeleeuwse steden, steeds liggen van het Steunpunt Graf? Duur rondleiding: 30 minuten balancerend op de grens. Vanaf de duintop kijkt de INSCHRIJVEN Onderweg ontdek je een aantal personeelsbunker uit op de Graag inschrijven voor 6 juni. interessante bunkers. Je Britse Militaire Begraafplaats Stuur een mailtje naar [email protected]. passeert aan WOI-Stutzpunkt aan de overzijde van de Robert Heinrich. Eind 1915 hield Vandammestraat. Iets verder, TOEGANKELIJKHEID de Duitse bezetter rekening verscholen onder het zand Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers met het feit dat het neutrale tussen de struiken ligt een grote Nederland kon aansluiten bij VF machinebunker die nog LOCATIE het geallieerde kamp. Eén van steeds toegankelijk is. Robert Vandammestraat z/n (t.h.v. 65) - de Duitse maatregelen om dit 8670 Koksijde te voorkomen was de aanleg Een gids neemt je mee op Ingang Noordduinen, recht tegenover de van de Hollandstellung van een korte wandeling in de Britse Militaire Begraafplaats. 1916, een verdedigingslinie Noordduinen. Ondertussen GPS: 51.100531, 2633678 aan de grens met Holland vertelt hij je alles over de bouw uitgerust met steunpunten en WANNEER en de functie van de bunkers op INFO 13.30 uur prikkeldraadversperringen vanaf het parcours. Gemeentebestuur Koksijde, Dienst Cultuur & Duur fietstocht: 3 uur de Noordzee tot Antwerpen. Ook Erfgoed Fort Hazegras kreeg opnieuw een [email protected] militaire functie. INSCHRIJVEN 058 53 34 40 Graag inschrijven voor 8 juni. Inschrijven via: www.zwin.be In het kader van de Atlantikwall, ORGANISATIE Het aantal inschrijvingen is beperkt tot werd het bestaande steunpunt Gemeentebestuur Koksijde, Dienst Cultuur & max. 30 personen. vanaf 1942 verder bijgewerkt. Erfgoed, i.s.m. Agentschap Natuur en Bos en Je vindt er nu nog twee Defensie open geschutstellingen TOEGANKELIJKHEID Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers met munitiebunker en geschutstellingen met een reeks manschappenverblijven. LOCATIE Startpunt fietstocht: Zwin Natuur Park Op 31 oktober 1944 werd de Graaf Léon Lippensdreef 8 - 8300 Knokke- stelling door de geallieerden Heist beschoten. Kapitein Fritz GPS: 51.3580, 3.3459 Hascher had zijn hoofdkwartier in één van de bunkers en voor hij het wist stonden de Canadezen INFO Zwin Natuur Park in de stelling. [email protected] 050 60 70 86 Er zijn fietsen beschikbaar in het Zwin Natuur Park

ORGANISATIE Zwin Natuur Park

12 13 © C Maquina

14 15 KOKSIJDE MIDDELKERKE - WESTENDE STEUNPUNT PANTHER (R ) VELDBATTERIJ BAMBURG

Veldbatterij Bamburg werd van 1942-1944 gebouwd door de WANNEER Duitse bezetter als onderdeel Doorlopend: 10 tot 18U van de Atlantikwall, de Duitse Gidsbeurten starten om het uur. Let op, de verdedigingslinie. Bamburg werd laatste gidsbeurt is om 17U. gebouwd ter verdediging van de haven van Nieuwpoort. INSCHRIJVEN Je hoeft niet vooraf in te schrijven. Het is de enige nog volledig uitgebouwde veldbatterij TOEGANKELIJKHEID van de Atlantikwall. De Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers veldbatterij omvat loopgraven, mitrailleurposten, Tobruk- LOCATIE bunkers en andere bunkertypes. Schuddebeurzeweg z/n – 8434 Westende De site ligt in het prachtige Komende van Nieuwpoort, op de N318 voor Schuddebeurzereservaat. de kerk rechts afslaan in de Bamburgstraat. Komende van Westende, op de N318 links Ervaren gidsen leiden je rond afslaan in de Bamburgstraat. Bamburgstraat in deze volledig bewaarde volgen tot aan het kruispunt met de veldbatterij van de Duitse Schuddebeurzeweg. Atlantikwall. GPS: 51.1507199, 2.7800641 Een beetje verloren, in de WANNEER omgeving van de Hoge Blekker In het natuurgebied INFO 10-12U en van 14U-16.30U: doorlopend én in het midden van een Schuddebeurze zullen de Gemeentebestuur Middelkerke woordje uitleg door een gids residentiële villawijk, ligt een komende jaren grootschalige [email protected] Duur activiteit: 15 min. monumentale bunker van het herstelwerken worden 059 31 30 16 type R612. Tijdens de Tweede uitgevoerd door de Vlaamse INSCHRIJVEN Wereldoorlog behoorde deze Landmaatschappij (VLM) en ORGANISATIE Je hoeft niet vooraf in te schrijven. bunker tot het Steunpunt het Agentschap voor Natuur en Gemeente Middelkerke, VLM en ANB. Panther. Bezoek je hem voor de Bos (ANB) in het kader van een TOEGANKELIJKHEID natuur hem onder het zand doet natuurinrichtingsproject. Tijdens Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers verdwijnen? Bunkerdag wordt dit project aan het publiek gepresenteerd. Een gids geeft, doorlopend, een LOCATIE woordje uitleg bij de bouw en de James Ensorlaan z/n - 8670 Koksijde functie van de bunker. Op het einde van de James Ensorlaan (doodlopend) GPS: 51 115068, 2.646589

INFO Gemeentebestuur Koksijde, Dienst Cultuur & Erfgoed [email protected] 058 53 34 40

ORGANISATIE Gemeentebestuur Koksijde, Dienst Cultuur & Erfgoed, i.s.m. Agentschap Natuur en Bos

16 17 OOSTENDE OOSTENDE VUURLEIDINGSBUNKER OP BATTERIJ HUNDIUS. BATTERIJ DE HALVE MAAN

Vandaag kun je een begeleide wandeling maken doorheen dit WANNEER unieke bunkercomplex, op de De begeleide wandelingen starten om 10u30, Oosteroever van Oostende. Het 13u30 en 16u bij de ingang van de Halve waardevolle natuurgebied is maan, langs de Luisbosstraat. Duur: ongeveer normaal gezien niet toegankelijk één à anderhalf uur. voor het publiek, maar wordt vandaag exclusief opengesteld. INSCHRIJVEN Inschrijven vooraf wordt aangeraden: De Halve maan werd tijdens de [email protected] of 059 70 22 85 tweede Wereldoorlog ingericht door de Duitsers, het betreft de TOEGANKELIJKHEID enige nog bewaarde FLAK-site Geschikt voor kinderen. van de Atlantikwall in België De wandeling is niet geschikt voor (een bunkercomplex specifiek rolstoelgebruikers. ingericht voor luchtafweer). Het Honden zijn niet toegelaten. werd gebouwd op een ouder, © Kerlijn Van der Cruyssen 17de -eeuws verdedigingswerk, LOCATIE die teruggaat op het beleg van Batterij De Halve Maan Oostende (1601-1604). Tijdens Toegangsweg langs de Luisbosstraat Op de Oosteroever, op een de Eerste Wereldoorlog werd in Oostende (Oostende Oosteroever) boogscheut van het centrum WANNEER hier de Duitse batterij Eylau GPS: 51.236642, 2.927919 Doorlopend: 10 tot 18U. van Oostende, bevindt zich gebouwd, maar hier blijft Een gids geeft doorlopend een woordje uitleg één van de best bewaarde vandaag heel weinig van over. INFO in de Vuurleidingsbunker. bunkercomplexen van de Zeldzaam is de nog bewaard Atlantikwall Raversyde Belgische kust: Batterij Hundius. gebleven manschappenbunker 059 70 22 85 INSCHRIJVEN R656, een commandobunker, [email protected] Je hoeft niet vooraf in te schrijven. Alle kanonnen van batterij een machinegeweerbunker, Hundius werden aangestuurd verschillende observatieposten, ORGANISATIE vanuit deze vuurleidingsbunker TOEGANKELIJKHEID een flankeringsbunker en Atlantikwall Raversyde & Provincie West- Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers (M157 leitstand für mittlere und verschillende bakstenen Vlaanderen i.s.m. Natuurpunt & Stad schwere batterien). De bunker gebouwen. Na de oorlog werd de Oostende is na WOII in gebruik genomen LOCATIE site in gebruik genomen door de Vuurtorenweg – 8400 Oostende door de Belgische marine als Belgische Zeemacht, die er een Tussen Fort Napoleon en de Oostendse transmissiecentrum. Ze bleef in radarstation oprichtte. gebruik tot 1978. vuurtoren Ter hoogte van het lokaal van de Een enthousiaste gids van de Marinekadetten (ORKA Marinekadetten) Marinekadetten geeft je een GPS: 51.238243, 2.932629 woordje uitleg. INFO Koninklijk Marine kadettenkorps België vzw. Afdeling Oostende [email protected]

ORGANISATIE Koninklijk Marine kadettenkorps België vzw.

Afdeling Oostende © Kerlijn Van der Cruyssen

18 19 OOSTENDE OOSTENDE ATLANTIKWALL RAVERSYDE – BATTERIJ AACHEN (WOI) & BATTERIJ SALTZWEDEL NEU (WOII) ATLANTIKWALL & NATUURPARK RAVERSYDE – EXPO ’ – ’ VAN BEVRIJDING TOT VERZAMELING

In september 2019 is het 75 jaar geleden dat België bevrijd werd van de Duitse bezetter. Maar wat gebeurde er met de vele objecten die de legers, soldaten en burgers hier achterlieten tijdens en vlak na WOII?

© Maquina In het inkomgebouw van ATLANTIKWALL RAVERSYDE ontdek je de collectie van Na jaren restauratie- André Hast, met meer dan 3000 werkzaamheden werd het WO1- voorwerpen uit WOII. Al van bunkercompex Batterij Aachen, kindsbeen af verzamelde hij onderdeel van de Atlantikwall alles wat te maken had met de Raversyde, recent opnieuw oorlog. Zijn passie en liefde voor

geopend voor het publiek. © Yves Adams het onderwerp wordt aan de De nieuwe inrichting biedt WANNEER hand van de collectiestukken en een uniek beeld op de Duitse Doorlopend: 10u-18u beeldfragmenten opnieuw tot kustverdediging tijdens de Eerste leven gebracht. Wereldoorlog. De methodes WANNEER INSCHRIJVEN gebruikt aan dit kleine stukje Doorlopend: 10u-18u Je hoeft niet in te schrijven In het NATUURPARK ontdek versterkte kust werden later op je de persoon achter andere gigantische schaal gekopieerd INSCHRIJVEN TOEGANKELIJKHEID verzamelaars. Je vindt er bij het bouwen van Hitler ’s Je hoeft niet in te schrijven Geschikt voor kinderen. fotoportretten van WOII- Atlantikwall, van Noorwegen tot Het Natuurpark is toegankelijk voor verzamelaars, genomen door de Frans-Spaanse kust. TOEGANKELIJKHEID rolstoelgebruikers; de expo met fotografe Yel Ratajczak. Een brede Geschikt voor kinderen. collectiestukken van André Hast niet. waaier aan persoonlijkheden met Vandaag staan gidsen voor Gedeeltelijk toegankelijk voor Honden zijn enkel toegelaten aan de leiband de meest diverse verzamelingen. je klaar om uitleg te geven rolstoelgebruikers (mits begeleiding). in het Natuurpark. Verder ontdek je er archieffoto’s bij dit boeiende verhaal. Honden zijn niet toegelaten. van objecten die, vervreemd Aan de bezoekers wordt LOCATIE van hun oorspronkelijke functie, ook een 3D-reconstructie LOCATIE Atlantikwall Raversyde & Natuurpark achtergelaten werden tijdens en van het bunkercomplex Atlantikwall Raversyde Raversyde na het krijgsgewoel. Het lot van gedemonstreerd. Parking: Nieuwpoortsesteenweg 636, Parking: Nieuwpoortsesteenweg 636, 8400 deze voorwerpen is onzeker. 8400 Oostende Oostende Kwamen ze terecht in een Atlantikwall Raversyde is De Kusttram: stop 32, Halte ‘Domein De Kusttram: stop 32, Halte ‘Domein verzameling of in een museum? vandaag exclusief gratis open Raversijde’ Raversijde’ Liggen ze ergens op een zolder of voor het publiek. Ontdek GPS: 51.200585, 2.847409 GPS: 51.200585, 2.847409 zijn ze verloren gegaan? naast Batterij Aachen onder andere ook de WO2-batterij INFO INFO De expo kun je na Bunkerdag Saltzwedel neu, de tijdelijke Atlantikwall Raversyde Atlantikwall Raversyde nog bezoeken tot en met 11 expo ‘’44-’19 Van bevrijding 059 70 22 85 059 70 22 85 november 2019. tot verzameling’ en het project [email protected] [email protected] ‘Atlantic Wall’ van topfotograaf Stephan Vanfleteren. Ook het ORGANISATIE ORGANISATIE archeologisch museum ANNO Atlantikwall Raversyde & Provincie West- Atlantikwall Raversyde & Provincie West- 1465 kun je vandaag gratis Vlaanderen i.s.m. vzw De Lange Nelle Vlaanderen bezoeken. 20 21 OOSTENDE ZEDELGEM ATLANTIKWALL & NATUURPARK RAVERSYDE – WANDELING HET VOORMALIGE MUNITIEDEPOT EN KRIJGSGEVANGENENKAMP IN VLOETHEMVELD ‘VERBORGEN RELICTEN VAN DE EERSTE EN TWEEDE WERELDOORLOG IN RAVERSYDE’

Naast de resten van de Eerste en Eind 1944 besloot het Britse leger Tweede Wereldoorlog die dagelijks om een krijgsgevangenkamp WANNEER te bezoeken zijn in Raversyde, in te richten in het voormalige De rondleidingen starten om 10U en 14U. bevinden er zich nog heel wat munitiedepot van Vloethemveld Duur: ongeveer 2,5 uur. verborgen pareltjes in de duinen

© Fien Leerman in Zedelgem. Er verbleven tot en het Natuurpark. Vandaag kun je 120 000 gevangenen. Dit kamp INSCHRIJVEN deze ontdekken onder begeleiding verbergt een boeiend stukje Het aantal plaatsen is beperkt. van een gids. lokale geschiedenis. Inschrijven verplicht tot zaterdag 8 juni om 18u. Ontdek de telefoonbunker en Laat je mee op sleeptouw Inschrijven kan via de website: eerste hulppost van de WO2- nemen door een gids in het www.zedelgem.be/bunkerdag batterij Saltzwedel neu, een voormalige munitiedepot van vergeten bunkertje uit de Eerste Vloethemveld dat eind 1944 als TOEGANKELIJKHEID Wereldoorlog, de restanten van de krijgsgevangenkamp diende. Je Niet geschikt voor rolstoelgebruikers luchthavenverdediging en bunkers maakt een stevige wandeling Honden niet toegelaten van de pionieren uit de Tweede WANNEER in het domein, dus aangepaste Wereldoorlog in het Natuurpark, De begeleide wandelingen starten om 10u30, (regen-)kledij en stevig schoeisel LOCATIE én de bomvrije schuilplaats van 13u30 en 16u bij de ingang van de Atlantikwall zijn noodzakelijk. Laat je Kamp Vloethemveld – Voormalig militair de WO1-batterij Antwerpen. Raversyde. Duur: ongeveer anderhalf à twee onderdompelen in dit bijzondere munitiedepot en POW-krijgsgevangenkamp Onderweg kom je bovendien uur. de paardenstallen van Koning stukje geschiedenis. Een unieke 8210 Zedelgem Afspraak met de gids aan de parking Leopold II tegen en de laatste INSCHRIJVEN kans om dit ‘verborgen’ gebied te bezoeken! Vloethemveld overblijfselen van het zwembad en Inschrijven vooraf wordt aangeraden: info@ Komende van Zedelgem dorp richting gol errein van Prins Karel. raversyde.be of 059 70 22 85 Aartrijke, op Diksmuidseheirweg, voorbij de oude kazerne of POV (Provinciaal TOEGANKELIJKHEID Opleidingscentrum Veiligheidsdiensten) en Geschikt voor kinderen. voorbij de kasseiweg Vloethemveld, volgende De wandeling is slechts gedeeltelijk geschikt dreef naar rechts. voor rolstoelgebruikers. GPS: 51.142280, 3.114777 Honden zijn toegelaten aan de leiband. INFO LOCATIE [email protected] Atlantikwall Raversyde & Natuurpark 050 288 330 Raversyde Parking: Nieuwpoortsesteenweg 636, ORGANISATIE 8400 Oostende Gemeente Zedelgem, , Vlaamse De Kusttram: stop 32, Halte ‘Domein Landmaatschappij (VLM) en Agentschap Raversijde’ Natuur en Bos GPS: 51.200585, 2.847409

INFO Atlantikwall Raversyde 059 70 22 85 [email protected]

ORGANISATIE Atlantikwall Raversyde & Provincie West- Vlaanderen i.s.m. vzw De Lange Nelle

22 23 Partners European Bunker Day

Co-funded by the Creative Europe Programme of the European Union

Bunkerdag België wordt georganiseerd door:

In samenwerking met de volgende partners:

Werkgroep Museum Cabour WO II & 2/4 lansiers 24