Podróż Jako Narzędzie Kreowania Tożsamości Współczesnych, Polskich Backpackerów

Uniwersytet Warszawski Wydział Polonistyki Marta Kostulska Nr albumu: 253718 Podróż jako narzędzie kreowania tożsamości współczesnych, polskich backpackerów Praca magisterska na kierunku kulturoznawstwo – wiedza o kulturze Praca wykonana pod kierunkiem dr Romana Chymkowskiego Instytut Kultury Polskiej Warszawa, listopad 2013 Streszczenie Niniejsza praca stawia sobie za cel przeanalizowanie tego, w jaki sposób nowe możliwości, które pojawiły się na rynku usług turystycznych, wpływają na kształtowanie się tożsamości polskich turystów alternatywnych – backpackerów, zwłaszcza w kontekście intensywnego kontaktu z Innym. Szczególna uwaga zwrócona jest na zagadnienie tego, w jaki sposób backpackerzy używają podróży jako świadomego narzędzia kreowania własnej tożsamości i stylu życia. Backpacking jest zatem nie tylko sposobem spędzania wolnego czasu, ale może on również spełniać funkcje terapeutyczne, może być wykorzystywany jako narzędzie przemocy symbolicznej i strategia adaptacyjna do warunków płynnej ponowoczesności. Słowa kluczowe backpacking, tożsamość, podróżowanie, turystyka, globalizacja Travel as means of identity creation focussing on Polish backpacker Dziedzina pracy (kody wg programu Socrates-Erasmus) 14.7 kulturoznawstwo 1. WSTĘP Turystyka jest jedną z najsilniej rozwijających się gałęzi gospodarki, rosnącą pomimo kryzysów gospodarczych. World Tourism Organization szacuje, że w 2012 w drogę wyruszył miliard turystów, generując zyski równe 9% światowego PKB1. Po raz pierwszy w historii podróżowanie jest tak łatwe, a tak szybki rozwój turystyki nakazuje uważniej pochylić się nad tym zjawiskiem. Tak jak pisze John Urry we wstępie do „Spojrzenia turysty”, obserwacja dewiacji i sytuacji anormalnych może być kluczem do badania normalności. Turystyka jest stanem anormalnym, odwróceniem porządku codziennego życia. Jej obserwacja może zatem przynieść nowe wnioski na temat tego, co turystyką nie jest, a w kontekście badań nad tożsamością, może ona przynieść wnioski na temat tego, do czego aspirują i od czego uciekają turyści. W mojej pracy chciałabym się skupić na zjawisku backpackingu, a więc szczególnej, nowej w Polsce formie turystyki alternatywnej i indywidualnej. Ostatnie dziesięciolecie to pierwszy moment w historii, w którym Polacy, jako społeczeństwo bez przeszłości kolonialnej sensu stricte, na taką skalę stykają się z Innym. Upadek komunizmu i otwarcie granic, a dziesięć lat później przystąpienie do Unii Europejskiej i ciągły rozwój technologii, zwłaszcza Internetu i transportu lotniczego, pozwoliły Polakom na dalekie podróże i na poznawanie egzotyki na własną rękę. Backpacking jest najbardziej ekstremalną formą tego kontaktu – bezpośrednią i osobistą. Z drugiej strony, na przestrzeni ostatnich lat nałożyły się na siebie nowe zjawiska i możliwości, które zmuszają pokolenie młodych dorosłych do dokonania wyboru tego, kim chcą być. Zyskanie dających nowe możliwości swobód obywatelskich i rozwój nowych technologii, poszerzający wybór potencjalnych scenariuszy życiowych, zmuszają do wybrania z tej nieograniczonej palety czegoś dla siebie. Krótko mówiąc – rozwój mediów społecznościowych, możliwość podglądania rówieśników z całego świata i znajdywania ogromnej ilości alternatywnych scenariuszy, rozbudzają wyobraźnię. Otwarte granice i tanie linie lotnicze dają możliwości. Różnice między tym, jakie narzędzia do pisania swojego scenariusza życiowego mieli rodzice dzisiejszych backpackerów i jakie obecnie mają oni sami, są ogromne i ze względu na zmiany polityczne również znacznie większe, niż różnice między tymi samymi pokoleniami w krajach Zachodu. Można tę sytuację podsumować cytując Anthonego Giddensa - „Nie ma wyboru – trzeba wybierać”2. Backpacking jest jednym z możliwych stylów życia, próbą sprostania wyzwaniu, które stawia przed młodymi dorosłymi ponowoczesne społeczeństwo. 1 International tourism hits one billion, informacja prasowa UNWTO, dostępna 3 marca 2012 <http://media.unwto.org/en/press-release/2012-12-12/international-tourism-hits-one-billion> 2 Anthony Giddens, Trajektoria tożsamości w: Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, s. 115 1 Podobnie jak analizowani przez Erika Cohena izraelscy backpackerzy, Polacy należą do społeczeństwa pogranicza – nie są całkowicie ani częścią Bogatej Północy ani Globalnego Południa. Istotną motywacją, stojącą za dokonywanymi przez nich wyborami turystycznymi jest dla nich określenie swojej tożsamości na tym kontinuum. Podróż staje się narzędziem służącym do określenia własnej tożsamości, a zwłaszcza do odróżnienia się od tych uprzedmiotowionych, którzy są obiektem podróżowania oraz od tych, którzy nie należą do kultury podróżujących. Nieprzypadkowo rozwój turystyki zbiega się w czasie z rozkwitem romantyzmu, a zatem momentem, w którym kwestie związane z tożsamością ulegają znacznym przeobrażeniom. Nowożytna koncepcja tożsamości, opierająca ją na osobniczych, indywidualnych i wewnętrznych cechach jednostki, odróżniała się znacznie od koncepcji wcześniejszych, które uzależniały tożsamość przede wszystkim od urodzenia i związków wiążących jednostkę z otoczeniem. Na takim właśnie gruncie wyrasta idea „ja” o której pisze Burkitt3, a zatem: „Esencjalistyczne przekonanie o tym, że istoty ludzkie to samowystarczalne byty, które noszą w sobie swoją własną unikalną głębię, jak perły w muszlach perłopławów, czekające na to, by je znaleźć.”. Z jednej strony, tożsamość turysty konstruowana jest „do wewnątrz”, przez poszukiwanie własnego ja, udowadnianie sobie swojej sprawczości i wykorzystywanie turystyki jako środka samopoznania. Z drugiej strony jest ona budowana „na zewnątrz”, wykorzystywana do tworzenia własnego wizerunku w grupie, odróżnienia się od niepodróżujących, po goffmanowsku budowania swojej roli w teatrze życia codziennego. Praca została napisana w dużej mierze na podstawie jedenastu wywiadów pogłębionych oraz anonimowej ankiety, w której przeważały pytania otwarte. Rozwiązanie to okazało się zasadne, ponieważ anonimowi respondenci ankiety wykazywali większą tendencję do formułowania szczerych, czasem kontrowersyjnych stwierdzeń, a ich odpowiedzi często zawierały opinie, które podczas wywiadu pogłębionego były wyrażane z dystansem lub zażenowaniem. To, co w anonimowych ankietach było pisane wprost, w wywiadach pogłębionych często poprzedzane było stwierdzeniami typu „nie chcę, żeby to dziwnie zabrzmiało, ale...”, „wydaje mi się, że...”, „nie jestem pewny...”, bądź uzupełniane wytłumaczeniami, łagodzącymi ich wymowę, jak wtedy gdy jedna z respondentek opowiadała o odwiedzinach w miejscowości słynącej z nowych ruchów religijnych jako o kuriozum, po czym zakończyła opowieść słowami „ale też nie chcę mówić, że tak się świetnie bawiłam, że tak mnie to śmieszyło, to było dla mnie niesamowite, że to tak podyktowało ludziom jakieś takie zupełnie inne warunki życia.”. Niniejsza praca opiera się zatem na trzech metodach badawczych, z których pierwszą i najważniejszą są wywiady pogłębione. Zdecydowałam się właśnie na tę formę badań, ponieważ 3 Burkitt, Ian (1991), Social selves: Theories of the social formation of personality, Londyn 2 zagadnienie tożsamości, manifestowanej przez uprawianie backpackingu jest bardzo złożona. Andrea Fontana i James Frey piszą: „(Wywiad ustrukturyzowany) ma na celu zgromadzenie dokładnych i możliwych do zakodowania danych po to, aby wyjaśnić ludzkie zachowanie w ramach wcześniej ustalonych kategorii, podczas gdy ten drugi (wywiad nieustrukturyzowany – przyp. aut.) stara się zrozumieć złożone zachowania członków społeczeństwa bez narzucania żadnych apriorycznych kategorii, które zawęzić mogą pole badawcze”4. Wybór takiej metodologii pozwolił ankietowanym opowiedzieć o tym, co dla nich najważniejsze w podróżowaniu, bez narzuconych przez badacza wąskich ram, co jest szczególnie ważne w kontekście badań nad tak osobistym zagadnieniem jak tożsamość. Ponadto wybór takiej a nie innej metodologii wynika z bliskiego podejściu antropologicznemu, przyjętego paradygmatu interpretatywnego, który wywiad traktuje jako proces powstawania wiedzy, w przeciwieństwie do paradygmatu pozytywistycznego, dla którego wywiad jest metodą obalania lub potwierdzania założeń. Skłaniam się tu ku podejściu Steinara Kvale, który podkreślał to, że zadaniem wywiadu jakościowego jest uzyskanie kompleksowego obrazu życia respondentów, a zwłaszcza znaczenia, które przypisują oni poszczególnym jego aspektom5. Po drugie, wywiad pogłębiony wsparłam obserwacją uczestniczącą prowadzoną podczas dwóch pobytów w Indiach, w 2008 i 2010 r., ale przede wszystkim podczas badań prowadzonych w Tajlandii w 2010 r. i półrocznego pobytu w Meksyku w 2011 r., które pozwoliły mi na wejście w kontekst badania. Trzecią, pomocniczą metodą badawczą była ankieta, która pozwoliła mi na zebranie orientacyjnych danych, takich jak miejsca odwiedzane przez backpackerów lub ulubione lektury. Ankieta była anonimowa i dominowały w niej pytania otwarte, a zatem traktuję ją jako uzupełnienie metody jakościowej, jaką był wywiad pogłębiony, inną metodą jakościową, która pozwoliła na uzyskanie innego rodzaju danych, natomiast dane ilościowe, takie jak wiek backpackerów, lub data pierwszej podróży należy traktować jedynie orientacyjnie. W pierwszych rozdziałach mojej pracy będę starała się scharakteryzować współczesnych polskich backpackerów, rolę, którą nowe technologie odgrywają w ich stylu życia a także ich kapitał kulturowy, z którym wychodzą na spotkanie Innego. Następnie przeanalizuję motywacje, które co roku popychają młodych ludzi do organizowania dużego,

Load more