Gmina Bierutów

Program Ochrony Środowiska

dla Gminy Bierutów

Gmina Bierutów

Integrated Management Services ul. K.Ujejskiego 4/3 51-141 Wrocław E-mail: [email protected]

Gmina Bierutów

Program Ochrony Środowiska

dla Gminy Bierutów

Opracował zespół:

dr in Ŝ. Maria Stanisławska

dr Zdzisław Cichocki

dr Wojciech Jankowski

dr Jan Jerzma ński

mgr in Ŝ. Janusz Marlinga

dr hab. Jerzy Rotko mgr Alicja Szlufik

Integrated Management Services ul. K.Ujejskiego 4/3 51-141 Wrocław E-mail: [email protected] Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

SPIS TRE ŚCI

1. WST ĘP...... 3 1.1. Podstawa formalna i prawna opracowania ...... 3 1.2. Struktura opracowania...... 3 1.3. Główne cele i uwarunkowania Programu...... 3 1.4. Metodyka tworzenia programu...... 4 2. CHARAKTERYSTYKA SFERY SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ GMINY ...... 5 2.1. Poło Ŝenie i podstawowe wielko ści...... 5 2.2. Demografia i sie ć osadnicza...... 6 2.3. Struktura przestrzeni gospodarczej...... 7 2.4. Główne kierunki strategii rozwojowych...... 10 3. CHARAKTERYSTYKA I DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY ...... 11 3.1. Geologia i geomorfologia...... 11 3.1.1. Zasoby surowców mineralnych i stan ich eksploatacji ...... 13 3.2. Gleby i walory przestrzeni rolniczej...... 13 3.3. Klimat...... 15 3.3.1. Charakterystyka warunków klimatycznych obszaru (klimat regionalny).. 15 3.3.2. Stan zanieczyszcze ń powietrza i źródła emisji...... 16 3.3.3. Klimat akustyczny...... 18 3.4. Wody ...... 20 3.4.1. Wody powierzchniowe i ich stan ...... 20 3.4.1.1. Sie ć hydrograficzna...... 20 3.4.1.2. Stan czystości wód powierzchniowych i źródła zagro Ŝeń ...... 21 3.4.2. Zasoby i jako ść wód podziemnych oraz źródła zagro Ŝeń ...... 23 3.4.3. Gospodarka wodno-ściekowa i jej wpływ na jako ść wód...... 25 3.4.3.1. Zaopatrzenie w wod ę...... 25 3.4.3.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków ...... 28 3.4.4. Ocena planowanych przedsi ęwzi ęć w zakresie gospodarki wodno- ściekowej...... 30 4. WALORY I ZASOBY BIOTYCZNYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU...... 32 4.1. Struktura przyrodnicza (ekologiczna) obszaru i ocena jego bioró Ŝnorodno ści...... 32 1 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

4.2. Ekosystemy le śne ...... 32 4.3. Ekosystemy wodne...... 33 4.4. Ekosystemy niele śne ...... 34 4.5. Najcenniejsze gatunki wyst ępuj ące na obszarze gminy...... 34 4.6. Prawne formy ochrony przyrody...... 35 4.6.1. Istniej ące chronione obszary ...... 35 4.6.2. Proponowane obszary chronione...... 36 5. GOSPODARKA ODPADAMI...... 36 5.1. Odpady komunalne...... 37 5.2. Odpady przemysłowe ...... 37 5.3. Odpady organiczne...... 38 5.4. Odpady niebezpieczne...... 38 5.5. Instalacje...... 38 5.6. Prognoza demograficzna i gospodarcza ...... 39 5.7. Program gospodarki odpadami...... 39 5.8. Metody poprawy stanu i monitorowanie planu ...... 40 5.9. Wpływ realizacji projektu planu na stan środowiska ...... 40 6. IDENTYFIKACJA GŁÓWNYCH PROBLEMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE ...... 41 7. DŁUGOTERMINOWE CELE I KIERUNKI DZIAŁA Ń W OCHRONIE ŚRODOWISKA GMINY (DO 2015 ROKU)...... 42 7.1. Ochrona powietrza atmosferycznego ...... 42 7.2. Ochrona przed hałasem ...... 43 7.3. Ochrona zasobów wodnych i gospodarka wodno-ściekowa ...... 44 7.4. Racjonalna gospodarka surowcami mineralnymi...... 48 7.5. Gospodarka odpadami...... 49 7.6. Ochrona walorów przyrodniczych i funkcji układów przyrodniczych ...... 51 8. KRÓTKOTERMINOWE CELE I KIERUNKI DZIAŁA Ń ...... 56 9. ZARZ ĄDZANIE ŚRODOWISKIEM...... 66 9.1. Definicja i zakresy...... 66 9.2. Zasady zarz ądzania środowiskiem ...... 67 9.2.1. Zasada zrównowa Ŝonego rozwoju ...... 67 9.2.2. Zasada kompleksowo ści ochrony środowiska...... 68 9.2.3. Zasada prewencji...... 68

2 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.2.4. Zasada sprawcy ...... 69 9.3. Gminny program ochrony środowiska w ustawowej strukturze programów ochrony środowiska...... 69 9.4. Specyfika zarz ądzania środowiskiem na szczeblu gminy...... 71 9.5. Instrumenty zarz ądzania środowiskiem ...... 72 9.6. Typy instrumentów według sposobu oddziaływania ...... 72 9.6.1. Instrumenty bezpo średniego oddziaływania ...... 73 9.6.2. Instrumenty planowe ...... 74 9.6.3. Instrumenty po średniego oddziaływania...... 75 9.6.4. Instrumenty typu represyjnego...... 75 9.6.5. Formy działania administracji publicznej ...... 75 9.7. Zadania organów gmin według przedmiotowych zakresów regulacji ...... 76 9.7.1. Gospodarka wodna i ochrona wód /kompetencje ustalone ustaw ą – Prawo wodne oraz ustaw ą – Prawo ochrony środowiska/...... 76 9.7.2. Ochrona powietrza /kompetencje ustalone ustaw ą – Prawo ochrony środowiska/...... 78 9.7.3. Ochrona przed hałasem i polami elektromagnetycznymi /kompetencje ustalone ustaw ą – Prawo ochrony środowiska/...... 79 9.7.4. Ochrona przyrody, w tym zieleni w miastach /kompetencje ustalone ustaw ą o ochronie przyrody/ ...... 80 9.7.5. Ochrona powierzchni ziemi, w tym gruntów rolnych i le śnych /kompetencje ustalone ustaw ą o ochronie gruntów rolnych i le śnych/...... 81 9.7.6. Gospodarowanie przestrzeni ą /kompetencje ustalone ustaw ą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym / ...... 82 9.7.7. Gospodarowanie odpadami /kompetencje ustalone ustaw ą o odpadach, ustaw ą o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej oraz ustaw ą o utrzymaniu porz ądku i czysto ści w gminie/ ...... 84 9.7.8. Rolnictwo i łowiectwo /kompetencje ustalone ustaw ą o ochronie ro ślin uprawnych i ustaw ą Prawo łowieckie/...... 88 9.8. Pozostałe instrumenty...... 88 9.8.1. Środki finansowo-prawne...... 88 9.8.2. Umowy publicznoprawne...... 89 9.8.3. Środki represyjne...... 90

3 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.9. Partnerstwo w zarz ądzaniu środowiskiem...... 91 9.10. Zarz ądzanie gminnym programem ochrony środowiska...... 92 9.10.1. Jednostka zarz ądzaj ąca programem ...... 92 9.10.2. Ramy czasowe...... 93 9.10.3. Operatywna struktura celów środowiskowych...... 93 9.10.4. Harmonogram wdra Ŝania gminnego programu ochrony środowiska ...... 94 9.11. Monitoring...... 94 10. FINANSOWANIE REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE ...... 96 10.1. Wst ęp...... 96 10.2. Ocena wybranych parametrów bud Ŝetu gminy ...... 101 10.3. Koszty realizacji przedsi ęwzi ęć Programu Ochrony Środowiska dla gminy...... 107 11. STRESZCZENIE PROGRAMU...... 112 MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE...... 113 LITERATURA...... 114

4 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

SPIS TABEL

Tabela 2.2. Struktura wieku ludno ści gminy Bierutów w 2002 roku w %. Tabela 3.3.1. Wykaz obiektów posiadaj ących zezwolenie na odprowadzanie substancji do powietrza Tabela 3.3.2. Warto ści progowe poziomów hałasu Tabela 3.3.4. Źródła hałasu posiadaj ące decyzje i postanowienia okre ślaj ące dopuszczalny poziom hałasu w środowisku Tabela 3.4.1.2. Jako ść wód powierzchniowych gminy Bierutów (wg WIO Ś) Tabela 3.4.2. Stanowiska badawcze wód podziemnych (wg WIO Ś) Tabela 3.4.3.1.1 . Uj ęcia wód w gminie Bierutów Tabela 3.4.3.1.2. Wyniki analiz fizyko-chemicznych wody uzdatnianej pobranej ze SUW w Bierutowie (lipiec 2003r.), wg PSSE w Ole śnicy. Tabela 8.1. Krótkoterminowe cele i kierunki działa ń z zakresu ochrony powietrza atmosferycznego w gminie Bierutów Tabela 8.2. Krótkoterminowe cele i kierunki działa ń z zakresu ochrony przed hałasem w gminie Bierutów Tabela 8.3. Krótkoterminowe cele i kierunki działa ń z zakresu zaopatrzenia w wod ę i gospodarki wodno-ściekowej w gminie Bierutów Tabela 8.4. Krótkoterminowe cele i kierunki działa ń z zakresu gospodarki surowcami mineralnymi w gminie Bierutów Tabela 8.5.a. Krótkoterminowe cele i zadania z zakresu gospodarki odpadami w gminie Bierutów Tabela 8.5.b. Krótkoterminowe zadania inwestycyjne z zakresu gospodarki odpadami w gminie Bierutów Tabela 8.6. Krótkoterminowe zadania w zakresie ochrony walorów przyrodniczych i funkcji układów przyrodniczych w gminie Bierutów Tabela 9.10.4. Harmonogram wdra Ŝania programu ochrony środowiska w gminie Bierutów Tabela 10.1. Główne parametry bud Ŝetu gminy Bierutów, zł Tabela 10.2. Prognoza głównych parametrów bud Ŝetu gminy Bierutów Tabela 10.3. Poziom i obsługa zadłu Ŝenia bud Ŝetu gminy Bierutów Tabela 10.4. Prognoza poziomu i obsługi zadłu Ŝenia gminy Bierutów Tabela 10.5. Struktura wydatków na realizacj ę Programu Ochrony Środowiska w gminie Bierutów Tabela 10.6. Źródła finansowania Programu Ochrony Środowiska gminy Bierutów, tys. zł 1 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

SPIS RYSUNKÓW

Rys.10.1. Prognoza parametrów bud Ŝetu gminy Bierutów Rys. 10.2. Struktura wydatków na zadania „Programu…” wg dziedzin. Rys. 10.3 . Źródła finansowania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Bierutów

2 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

1. WST ĘP

1.1. Podstawa formalna i prawna opracowania

„Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów” został opracowany przez spółk ę Integrated Management Services Sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławiu na zlecenie Urz ędu Miasta i Gminy w Bierutowie, w oparciu o umow ę z dnia 24 pa ździernika 2003 roku. Opracowanie sporz ądzane jest na podstawie art. 17 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. Nr 62 z dnia 20 czerwca 2001 r., poz. 627). Cz ęś ci ą Programu jest plan gospodarki odpadami opracowany zgodnie z wymogami art.14 i 15 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz.U.Nr 62 poz.628). Przy opracowaniu Programu wykorzystano te Ŝ „Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” Ministerstwa Środowiska z grudnia 2002 r.

1.2. Struktura opracowania

Opracowanie składa si ę z czterech głównych cz ęś ci merytorycznych. W cz ęś ci pierwszej (rozdz. 2) dokonano charakterystyki społeczno-gospodarczej miasta i gminy oraz zidentyfikowano kierunki strategii jej rozwoju i polityki przestrzennej zapisane m.in. w Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (2000r.). Cz ęść druga (rozdz. 3 i 4) po świ ęcona była diagnozie stanu środowiska – poszczególnych jego komponentów. Do cz ęś ci tej nale Ŝy równie Ŝ ocena stanu gospodarki odpadami stałymi (rozdz. 5). W cz ęś ci trzeciej (rozdz. 6) dokonano – na podstawie diagnozy – syntetycznej identyfikacji/specyfikacji najwa Ŝniejszych problemów zwi ązanych z ochron ą środowiska na obszarze miasta i gminy. Cz ęść czwarta (pozostałe rozdziały) stanowi wła ściwy program ochrony środowiska – cele długo- i krótkoterminowe, kierunki działa ń, zarz ądzanie środowiskiem oraz finansowanie zada ń programu.

1.3. Główne cele i uwarunkowania Programu

Program ochrony środowiska jest dokumentem okre ślaj ącym cele i zadania administracji samorz ądowej (w tym przypadku – miasta i gminy) w zakresie ochrony

3 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

środowiska oraz racjonalnej gospodarki jego zasobami zgodnie z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju. Dokument ten, chocia Ŝ ma charakter autonomiczny, słu Ŝą cy przede wszystkim zarz ądzaniu środowiskiem w skali lokalnej, stanowi ć te Ŝ powinien element realizacji polityki pa ństwa, województwa oraz powiatu zapisanej we wła ściwych dokumentach – krajowym, wojewódzkim i powiatowym. W szczególno ści dotyczy to „II Polityki Ekologicznej Pa ństwa”, przyj ętej uchwał ą Sejmu i ustalaj ącej cele średniookresowe (lata 2002-2010r.) i cele długookresowe (lata 2010-2025) w zakresie ochrony i wykorzystania środowiska z zachowaniem zasad okre ślonych w „Długookresowej strategii trwałego i zrównowa Ŝonego rozwoju POLSKA 2025” opracowanej przez Rad ę Ministrów zgodnie z rezolucj ą Sejmu RP z dnia 2 marca 1999r. Nie bez znaczenia s ą tu te Ŝ zobowi ązania wynikaj ące z przyst ąpienia Polski do Unii Europejskiej. W polityce ekologicznej pa ństwa ustala si ę cele i zadania niezb ędne dla zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego społecze ństwa i gospodarki poprzez działania przeciwstawiaj ące si ę niekorzystnym wpływom na środowisko oraz racjonaln ą gospodark ę zasobami środowiska – wod ą, powierzchni ą ziemi, powietrzem, surowcami – w aspekcie jako ści Ŝycia człowieka oraz zachowania walorów przyrodniczych. Drugim wa Ŝnym dokumentem uwzględnianym w Programie ochrony środowiska gminy jest „Program zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolno śląskiego” uchwalony w 2002r. Ze zrozumiałych wzgl ędów tylko niektóre z ustale ń obu przytoczonych powy Ŝej dokumentów mogły by ć uwzgl ędnione w Programie gminnym. Wi ększa cz ęść celów i kierunków działa ń (maj ących bardziej szczegółowy charakter) dotyczy specyficznych lokalnych problemów ekologicznych, gdy Ŝ udział miasta i gminy Bierutów oddziaływaniu na środowisko w skali województwa, a tym bardziej kraju, jest znikomy.

1.4. Metodyka tworzenia programu

Tok prac nad programem przedstawiał si ę nast ępuj ąco: • kwerenda materiałów i ich analiza; • zebranie informacji z gminy o inwestycjach i zamiarach inwestycyjnych bezpo średnio lub po średnio zwi ązanych z ochron ą środowiska;

4 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

• rozpoznanie (w generalnym uj ęciu) struktury społeczno-gospodarczej i kondycji ekonomicznej miasta i gminy oraz strategii rozwojowych (studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego); • ocena walorów przyrodniczych i stanu środowiska przyrodniczego wg komponentów tego środowiska (abiotyczne i biotyczne), identyfikacja głównych źródeł zagro Ŝeń i diagnoza stanu poszczególnych elementów środowiska; tak Ŝe ocena dotychczasowych działa ń proekologicznych (np. gospodarka ściekowa); • specyfikacja (w oparciu o diagnoz ę stanu i ocen ę charakteru przestrzeni społeczno- gospodarczej) i hierarchia głównych problemów środowiskowych gminy, która stanowiła podstaw ę do budowania Programu; • ustalenie celów długofalowych (cele strategiczne), w tym z uwzgl ędnieniem celów okre ślonych w programie ochrony środowiska dla powiatu ole śnickiego; • ustalenie (w bardziej szczegółowym uj ęciu) celów i kierunków działa ń krótkookresowych – zada ń stanowi ących pierwsze przedsi ęwzi ęcia realizuj ące (w okresie 2004-2007r.) cele i kierunki długoterminowe (strategiczne).

2. CHARAKTERYSTYKA SFERY SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ GMINY

2.1. Poło Ŝenie i podstawowe wielko ści

Gmina miejsko-wiejska Bierutów poło Ŝona jest w północno-wschodniej cz ęś ci województwa dolnośląskiego i w południowej cz ęś ci powiatu ole śnickiego; graniczy z gminami: Jelcz-Laskowice (powiat oławski), Ole śnica (powiat ole śnicki), Dziadowa Kłoda (powiat ole śnicki), Wilków (powiat namysłowski; województwo opolskie), Namysłów (powiat namysłowski; województwo opolskie). • powierzchnia – 147 km²; 14 707 ha (0,72% powierzchni województwa; 14,0% powierzchni powiatu), w tym miasto – 8,4 km², 837 ha

5 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

• zaludnienie (2002r.)– 10 366 mieszka ńców (10% populacji powiatu), w tym miasto – 5153 mieszka ńców; wg ostatnich danych uzyskanych w gminie - 10 799 mieszka ńców w gminie oraz 5400 mieszka ńców w mie ście • średnia g ęsto ść zaludnienia – 73,5 mieszka ńców/km² (643 mieszka ńców/km 2 w mie ście) • liczba jednostek osadniczych; jedno miasto i 18 miejscowo ści wiejskich; 16 sołectw • struktura u Ŝytkowania terenów: − uŜytki rolne 69,1%; − lasy 23,4%; − wody 1.0%; − tereny komunikacyjne 3,3%; − tereny osiedlowe 2,6%; − pozostałe 0,6%. Przez gmin ę przebiegaj ą dwie drogi wojewódzkie – nr 451 i 452 oraz linia kolejowa nr 143 o znaczeniu pa ństwowym.

2.2. Demografia i sie ć osadnicza

W ostatnich latach wzrost zaludnienia gminy wykazuje przejawy wyra źnej stagnacji. W okresie od 1994 r. do 2002 r. populacja gminy zmniejszyła si ę o ponad 370 osób (w roku 1994 gmin ę zamieszkiwało 10 740 osób). Ten niewielki spadek zaludnienia w omawianym okresie (o 3,4%) nie był równomierny; w niektórych latach odnotowano pewne wzrosty zaludnienia. Taki wzrost wyst ąpił m.in. w ostatnim roku (2003r.). Wyst ępuj ą wi ęc fluktuacje w rozwoju liczebno ści populacji, charakterystyczne dla fazy stabilizacji. O tej stabilizacji decyduje zarówno nikły przyrost naturalny, którego stopa oscyluje wokół warto ści zerowej, jak i niewielki ruch migracyjny (najcz ęś ciej notuje si ę ujemne saldo migracji). Z reguły w mie ście przewa Ŝa ujemna stopa przyrostu naturalnego (w roku 2002 wynosiła ona -1,6‰), natomiast na terenach wiejskich stopa ta jest wy Ŝsza, a o spadku zaludnienia decyduje tam ujemne saldo migracyjne. Populacja gminy posiada struktur ę wieku zbli Ŝon ą do populacji średniopowiatowej, jest natomiast wyra źnie młodsza od populacji wojewódzkiej, co wyra Ŝa si ę mniejszym udziałem grupy ludno ści w wieku poprodukcyjnym, przy wy Ŝszym udziale dzieci i młodzie Ŝy do 17 lat. Zwłaszcza młodsza jest populacja wiejska gminy, głównie w zwi ązku z wi ększym

6 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. udziałem grupy ludno ści w wieku przedprodukcyjnym. Struktur ę wieku ludno ści gminy Bierutów w roku 2002 przedstawia tabela 2.2..

Tabela 2.2. Struktura wieku ludno ści gminy Bierutów w 2002 roku w %. Miasto i Wojew ództwo Powiat Grupa wiekowa Miasto Wie ś gmina razem dolno śląskie ole śnicki przedprodukcyjna 25,1 23,2 26,9 21,0 24,2 produkcyjna 61,2 63,3 59,1 63,7 62,8 poprodukcyjna 13,7 13,5 14,0 15,3 13,0

Populacja gminy Bierutów sukcesywnie si ę starzeje, podobnie jak w całym województwie i kraju. W strukturze płci zaznacza si ę przewaga kobiet – 105,2 kobiet/100 m ęŜ czyzn, przy czym na terenach wiejskich wska źnik feminizacji jest zdecydowanie ni Ŝszy – 102,7 kobiet/100 m ęŜ czyzn (w mie ście Bierutów – 107,9). Sie ć osadnicza gminy zdominowana jest przez miasto skupiaj ące prawie połow ę mieszka ńców (49,7%). Poza miastem gminn ą sie ć osadnicz ą tworzy 18 miejscowo ści (wsi, przysiółków lub kolonii) zgrupowanych w 16 sołectwach. Średnia wielko ść wiejskiej jednostki osadniczej wynosi 300 mieszka ńców, a sołectwa – 337 mieszka ńców. Jest wi ęc sie ć osadnicza gminy do ść rozdrobniona, nie bardziej jednak ni Ŝ przeci ętnie w kraju i w województwie ( średnia wielko ść wsi w województwie wynosi 287 mieszka ńców, a sołectwa – 364 mieszka ńców). Przewa Ŝa osadnictwo skupione, z nikłym udziałem zabudowy rozproszonej, co jest cech ą korzystn ą. Wsie du Ŝe (licz ące powy Ŝej 1000 mieszka ńców) nie wyst ępuj ą. Do wsi średniej wielko ści (powy Ŝej 500 mieszka ńców) nale Ŝą : Gorzesław, Krawiniec, , Sokolniki Małe, i Zawidowice. Najmniejsza wie ś gminy – – liczy poni Ŝej 60 mieszka ńców.

2.3. Struktura przestrzeni gospodarczej

Pod wzgl ędem atrakcyjno ści inwestycyjnej gmin ę Bierutów zaliczono dopiero do V (czyli „prawie najsłabszej”) grupy. Na taka ocen ę wpłyn ął m.in. niski wska źnik liczby podmiotów gospodarczych na 1000 mieszka ńców. W roku 2002 zarejestrowano działalno ść

7 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

628 podmiotów gospodarczych (60 podmiotów/1000 mieszka ńców; w województwie – 101,6 podmiotów/1000 mieszka ńców), z tego 602 (prawie 96%) w sektorze prywatnym. Dominuj ą podmioty osób fizycznych – 540. Do spółek prawa handlowego nale Ŝało 13 podmiotów, a z udziałem kapitału zagranicznego – 3 podmioty. Miasto skupia 409 podmiotów, tj. ponad 65% z całej gminy. W strukturze bran Ŝowej dominuj ą przedsi ębiorstwa handlowe i naprawcze – 222 (35,4%), z tego 151 w mie ście, a nast ępnie bran Ŝa budowlana – 86 podmiotów gospodarczych, z tego 52 w mie ście. Wzgl ędnie du Ŝy jest udział podmiotów zwi ązanych z obsług ą nieruchomo ści. Podmiotów o charakterze przemysłowym jest 66, z tego 44 w mie ście. Przewa Ŝaj ą małe zakłady przemysłowe, zatrudniaj ące do kilku osób. Najwi ększe przedsi ębiorstwa produkcyjne lub produkcyjno-usługowe, zatrudniaj ące do kilkudziesi ęciu osób, koncentruj ą si ę głównie w mie ście. Nale Ŝą do nich m.in.: − KPH „Przymierze” Dolno śląskiej Fabryki Silników Elektrycznych − Bierutowska Spółdzielnia Niewidomych „BIERSIN” − Przedsi ębiorstwo Przetwarzania Tworzyw Sztucznych − Zakłady Obwodów Drukowanych „NOREL” − Zakład Stolarki Budowlanej „STOLBUD” S.A. − Zakład Przemysłu Drzewnego − Przetwórnia Owoców i Warzyw „ANNA” Pewne znaczenie maj ą drobne zakłady rzemie ślnicze: kamieniarstwo (Bierutów, Sątok), mechanika pojazdowa (Bierutów, Gorzesław, Solniki Małe), budownictwo (Bierutów, Zawidowice), stolarstwo (). Powstały te Ŝ nieliczne bazy i składy – głównie składy materiałów budowlanych (Bierutów) i środków produkcji rolniczej (Zawidowice, Wabienice). Pojawiaj ą si ę drobne aktywno ści gospodarcze specjalizowane o ponadlokalnym (ponadgminnym) zasi ęgu oddziaływania. Ró Ŝne usługi nastawione s ą jednak głównie na obsług ę lokaln ą, w tym usługi handlu. Sie ć handlowa obejmuje 94 sklepy, z tego 59 koncentruje si ę w mie ście. Wska źnik wynosz ący 110,3 mieszka ńców/sklep jest nieco mniej korzystny od przeci ętnego dla województwa (90,1) i powiatu (106,0); w samym mie ście – 87,3 mieszka ńców/sklep. Sie ć sklepów jest rozdrobniona (zatrudnienie –1,9 osób/sklep) i tylko w mie ście znajduje si ę wi ększy obiekt handlowy (dom handlowy). Wiod ącą funkcj ą gminy pozostaje jednak rolnictwo, szczególnie w północnej cz ęś ci, gdzie wyst ępuj ą wy Ŝsze walory produkcyjne przestrzeni rolniczej. Generalnie uwarunkowania przyrodnicze dla rolnictwa w gminie mo Ŝna okre śli ć jako przeci ętne. U Ŝytki rolne zajmuj ą jednak prawie 70% jej powierzchni, czyli wi ęcej ni Ŝ przeci ętnie w

8 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. województwie. Dominuj ą grunty orne, na które przypada 80,7% powierzchni rolniczej. Ł ąki obejmuj ą 12,8%, pastwiska 6,1%, a sady zaledwie 0,4% ogólnej powierzchni gminy. W kierunkach produkcji przewa Ŝa produkcja ro ślinna, a w tym głównie zbó Ŝ (zwłaszcza pszenicy). Mniejsze znaczenie ma uprawa ziemniaków, buraków cukrowych i ro ślin przemysłowych. W hodowli obserwuje si ę – podobnie jak w całym kraju – spadek pogłowia trzody chlewnej i bydła rogatego. Rosn ącą rol ę (chocia Ŝ na niewielk ą skal ę) odgrywa natomiast gospodarka rybacka na stawach. Powierzchnia stawów hodowlanych wynosi łącznie 13 ha i znajduj ą si ę one we wsiach: Paczków, , i S ątok. Podobnie jak w wi ększej cz ęś ci kraju i województwa struktura gospodarstw indywidualnych, które w gminie Bierutów zdecydowanie dominuj ą (69,1% areału uŜytkowego rolniczego), jest rozdrobniona, co istotnie wpływa na niewysok ą towarowo ść miejscowego rolnictwa. Równie Ŝ wydajno ść produkcji rolniczej gminy nale Ŝy do przeci ętnych. Turystyka, jako dział gospodarki narodowej, nie odgrywa w bazie ekonomicznej gminy oraz jako źródło utrzymania miejscowej ludno ści prawie Ŝadnej roli. Baza turystyczna ogranicza si ę tu tylko do jednego gospodarstwa agroturystycznego. Pewne walory przyrodniczo-krajobrazowe w południowej cz ęś ci gminy mog ą sprzyja ć rozwojowi funkcji rekreacyjnych, ale raczej na lokalna skal ę. Walory te, w powi ązaniu z korzystnym poło Ŝeniem komunikacyjnym, zwłaszcza dogodne powi ązanie z Wrocławiem, stwarzaj ą natomiast przesłanki dla rozwoju funkcji mieszkaniowej (jako funkcji „zewn ętrznej”). Funkcje mieszkaniowe i towarzysz ące im usługi lokalne wymienia si ę te Ŝ jako drug ą – po rolnictwie – wiod ącą funkcj ę miasta i gminy Bierutów (m.in. w Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego). Nie znajduje to jednak, jak na razie, odzwierciedlenia w ruchu budowlanym. Średnioroczny wska źnik mieszka ń oddawanych do u Ŝytku (na 1000 mieszka ńców) nale Ŝy do najni Ŝszych w województwie. Pod wzgl ędem wska źnika dochodu bud Ŝetu – 1182 zł/mieszka ńców (2002r.) miejsko- wiejska gmina Bierutów znacznie odbiega (na niekorzy ść ) od średnich dochodów bud Ŝetów gmin województwa (1720 zł/mieszka ńca), a tak Ŝe gmin powiatu (1220 zł/mieszka ńca). Dochody własne stanowi ą tylko 39% całkowitego dochodu bud Ŝetu gminnego (w przeci ętnej gminie województwa – 55,6% a powiatu – 49,5%). W wydatkach dominuje o świata, która pochłania 45,3% sumy wydatków gminy. Obecne warunki mieszkaniowe miasta i gminy okre śli ć mo Ŝna jako przeci ętne, nie odbiegaj ące istotnie od średniowojewódzkich: 3,55 osób/mieszkanie, 0,95 osób/izb ę, 20,2 m 2 powierzchni u Ŝytkowej/mieszka ńca; średnia wielko ść mieszkania - 71,5 m². W mie ście, gdzie

9 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. bardziej znacz ący udział maj ą mieszkania w zabudowie wielorodzinnej, odpowiednie wska źniki s ą mniej korzystne: 3,42 osób/mieszkanie, 0,99 osób/izb ę, 18,4 m² powierzchni uŜytkowej/mieszkanie; średnia wielko ść mieszkania – 63,0 m 2 powierzchni u Ŝytkowej. O nienajwy Ŝszym standardzie technicznym zasobów mieszkaniowych gminy, zwłaszcza jej terenów wiejskich, decyduje du Ŝy udział starych budynków, powstałych przed 1945 rokiem: 78% na wsi i 62% w mie ście. Pod wzgl ędem funkcjonalno-przestrzennym gmina wyra źnie dzieli si ę na dwie cz ęś ci: cz ęść północn ą z dominacj ą rolnictwa oraz cz ęść południow ą wraz z dolin ą Widawy, gdzie z kolei wyst ępuj ą wysokie walory przyrodnicze. W cz ęś ci południowej koncentruje si ę te Ŝ przewa Ŝaj ąca cz ęść lasów, które obejmuj ą 23,4% całkowitej powierzchni gminy. Lesisto ść gminy Bierutów jest zatem nieco ni Ŝsza ni Ŝ przeci ętna w województwie i w kraju. Granic ę pomi ędzy północn ą a południow ą cz ęś ci ą gminy wyznacza generalnie droga wojewódzka nr 451, a tak Ŝe linia kolejowa nr 143 relacji Wrocław – Kluczbork - Katowice. Linia ta – zelektryfikowana i dwutorowa – przebiega przez gmin ę na odcinku 10,5 km i ma charakter tranzytowy (znaczenie pa ństwowe). Obsługuje te Ŝ ruch lokalny (dwie stacje kolejowe: w Bierutowie i Solnikach Wielkich), ale w ostatnim okresie znaczenie tego ruchu istotnie zmalało. Droga wojewódzka nr 451 relacji Wrocław - Namysłów (Kluczbork) jest najbardziej ruchliwa (ponad 4000 pojazdów na dob ę) i stanowi najwa Ŝniejszy szlak komunikacyjny przecinaj ący gmin ę. Druga droga wojewódzka nr 452 relacji Bierutów-Oława jest znacznie mniej ruchliwa. Poza drogami wojewódzkimi przez gmin ę przebiega 13 odcinków dróg powiatowych, a obsługa komunikacyjna wewn ątrz gminy opiera si ę na 6 wa Ŝniejszych drogach gminnych.

2.4. Główne kierunki strategii rozwojowych

Jako wiod ącą funkcj ę gospodarcz ą gminy przewiduje si ę nadal rolnictwo, które jednak podlega ć b ędzie procesom restrukturyzacji i dostosowywania do wymogów Unii Europejskiej. W szczególno ści zmianie podlega ć powinna struktura wielko ściowa gospodarstw indywidualnych. Jako funkcj ę uzupełniaj ącą wymienia si ę rozwój mieszkalnictwa, głównie w Bierutowie i we wsiach poło Ŝonych w rejonie drogi nr 451 (Sokolniki Wielkie, Sokolniki Małe, a ponadto Krawienice). Wzdłu Ŝ tej drogi wskazuje si ę te Ŝ główne tereny koncentracji działalno ści gospodarczych. Mog ą tam pojawi ć si ę zakłady o

10 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. pewnej uci ąŜ liwo ści dla środowiska, które nie powinny si ę znajdowa ć w s ąsiedztwie terenów mieszkaniowych. Nie mog ą to jednak by ć zakłady wodo- i energochłonne, gdy Ŝ lokalizacj ę takich zakładów w gminie wykluczono (Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego). Dla południowej cz ęś ci gminy – jako czynnik aktywizacji - wskazano rozwój zagospodarowania rekreacyjnego. Dostrzega si ę te Ŝ potrzeb ę wzmo Ŝenia ochrony walorów przyrodniczych, w tym utworzenie strefy doliny rzeki Widawy jako korytarza ekologicznego. Wskazuje si ę ponadto na potrzeb ę zwi ększenia lesisto ści gminy, zwłaszcza na gruntach rolnych o najni Ŝszych walorach produkcyjnych (VI klasa).

3. CHARAKTERYSTYKA I DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY

3.1. Geologia i geomorfologia

Gmina Bierutów znajduje si ę w obr ębie mezoregionu Równina Ole śnicka (318.56); mikroregionu Równina Ole śnicko-Bierutowska (według podziału J.Kondrackiego i W.Walczaka na regiony fizyczno-geograficzne [Atlas.., ]): Obszar gminy poło Ŝony jest w zasi ęgu monokliny przedsudeckiej powstałej pod koniec karbonu i wypełnionej osadami karbo ńskimi, permskimi (facji l ądowej i morskiej) oraz triasowymi (retyk). Lite skały osadowe starszego podło Ŝa przykrywaj ą utwory trzeciorz ędowe reprezentowane przez miocen górny zbudowany głównie z iłów tzw. serii pozna ńskiej. W obr ębie tych ilastych utworów wyst ępuj ą przewarstwienia piaszczyste lub piaszczysto-mułkowe oraz pokłady i soczewki w ęgla brunatnego. Przewarstwienia te spotyka si ę głównie w cz ęś ci sp ągowej i środkowej. Trzeciorz ęd tworzy powierzchni ę ci ągł ą, której strop zalega na wysoko ści od 60 m n.p.m. w cz ęś ci południowo-zachodniej do 180 m w cz ęś ci północnej. Powierzchnia gminy przykryta jest utworami czwartorz ędowymi ró Ŝnej genezy. S ą to utwory plejstoce ńskie, zwi ązane głównie ze zlodowaceniem środkowopolskim: utwory glacjalne i fluwioglacjalne, utwory eoliczne (o niewielkim zasi ęgu) oraz utwory rzeczne zwi ązane ze zlodowaceniem północno-polskim i współczesne (holoce ńskie). Mi ąŜ szo ść czwartorz ędu zmienia si ę od 10m do 50m, najcz ęś ciej jednak nie przekracza 30m. Najwi ększe

11 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. rozprzestrzenienie ma glina zwałowa, miejscami przykryta utworami młodszymi. Glina zwałowa przykrywa niemal cał ą wschodni ą cz ęść powierzchni gminy, a na pozostałym obszarze odsłania si ę miejscami spod przykrywaj ących j ą utworów wodnolodowcowych zwi ązanych ze stadiałem Warty i ze stadiałem maksymalnym. W południowej cz ęś ci gminy, pomi ędzy Zbytow ą a Paczkowem, zachował si ę rozległy płat mułków, mułków ilastych i piasków zastoiskowych z zaznaczaj ącą si ę laminacj ą. Mniejsze płaty tych utworów wyst ępuj ą w środkowej cz ęś ci gminy, na południowy wschód i północny wschód od wsi Solniki Wielkie. Utwory te powstały w płytkich zbiornikach, które wytworzyły si ę w strefie odpływu wód roztopowych ku dolinie Odry. W obr ębie piasków wodnolodowcowych, pomi ędzy Bierutowem a Solnikami Wielkimi wyst ępuj ą niewielkie płaty piasków eolicznych, zwi ązanych najprawdopodobniej ze zlodowaceniem północno-polskim. W obr ębie dolin rzecznych miejscami zachowały si ę fragmenty teras nadzalewowych zwi ązanych ze zlodowaceniem północno-polskim. Terasy te zbudowane s ą z piasków i Ŝwirów rzecznych niewielkiej mi ąŜ szo ści. Najmłodsze utwory: mułki, piaski i Ŝwiry holoce ńskie wy ściełaj ą dno doliny rzeki Widawy i jej dopływów – Smoln ą i Świerzyn ą. Rze źba obszaru gminy ukształtowana została w okresie plejstoce ńskim. Pod wzgl ędem geomorfologicznym powierzchni ę gminy tworzy zdenudowana wysoczyzna morenowa z przylegaj ącą do niej od południa równin ą sandrow ą. Powierzchnia wysoczyzny wznosi si ę na wysoko ści 130-200m n.p.m., jest na ogół lekko falista, spadki nie przekraczaj ą około 1-2%, tylko miejscami s ą nieco wi ększe. Generalnie powierzchnia nachylona jest z północy ku południowi, ku dolinie Widawy, a dalej w kierunku doliny Odry. Najni Ŝej poło Ŝony jest punkt w południowo-zachodniej cz ęś ci gminy w obr ębie doliny rzeki Widawy (129m n.p.m.), najwy Ŝej w cz ęś ci północnej – 203,7m n.p.m. (wzniesienie na północ od wsi ). Deniwelacje pomi ędzy najwy Ŝej a najni Ŝej poło Ŝonym punktem gminy nie przekraczaj ą 75m. Ponad powierzchni ą wznosz ą si ę niewielkie połogie wyniesienia o deniwelacjach około 1,5-2m, rzadziej dochodz ących do 5m. Powierzchnia terenu porozcinana jest licznymi ciekami naturalnymi i sztucznymi (rowami melioracyjnymi), spływaj ącymi w kierunku rzeki Widawy, która stanowi o ś hydrograficzn ą gminy. W południowej cz ęś ci gminy biegnie ze wschodu na zachód rozległa dolina rzeki Widawy. Jej szeroko ść miejscami przekracza 3km. Dolina jest do ść płaska i asymetryczna. Po stronie prawobrze Ŝnej jest w ęŜ sza, z kraw ędziami miejscami wyra źnie zaznaczonymi. Lebobrze Ŝna cz ęść doliny jest szersza, a kraw ędź doliny słabo zaznaczona. Dno doliny

12 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. rozcinaj ą cieki dopływaj ące do rzeki Widawy i jej równoległego niemal koryta – Młynówki oraz sie ć rowów melioracyjnych. Rzeka Widawa ma niemal na całej swojej długo ści (w granicach gminy) koryto roztokowe. W obr ębie wysoczyzny - na północ od doliny Widawy i na południe od niej – spotyka si ę nieliczne pagórki wydmowe.

3.1.1. Zasoby surowców mineralnych i stan ich eksploatacji

Na obszarze gminy Bierutów nie ma czynnych punktów eksploatacji surowców mineralnych. Znajduje si ę kilka wyrobisk poeeksploatacjnych; niektóre z nich powstały w wyniku nielegalnej eksploatacji. Wszystkie zło Ŝa na obszarze gminy maj ą znaczenie lokalne, a ich szacunkowe zasoby wahaj ą si ę w granicach od kilkunastu tys. ton do 2370 tys. ton (zło Ŝe "Stronia II", w miejscowo ści Stronia). Na obszarze gminy nie stwierdzono złó Ŝ przydatnych do eksploatacji na skal ę przemysłow ą. Stopie ń rekultywacji terenów poeksploatacyjnych na terenie gminy Bierutów jest zró Ŝnicowany. Niektóre z nich, poprzez zalesienie, odzyskały ju Ŝ charakter zbli Ŝony do naturalnego, pozostałe wymagaj ą podj ęcia działa ń rekultywacyjnych.

3.2. Gleby i walory przestrzeni rolniczej

Skał ą macierzyst ą gleb wyst ępuj ących na obszarze gminy s ą piaski gliniaste, gliny lekkie oraz pyły. Wyst ępuj ą tu nast ępuj ące typy genetyczne gleb: - gleby pseudobielicowe, - gleby brunatne, - mady i gleby hydrogeniczne. Najwi ększy udział w gminie maj ą gleby pseudobielicowe. Stanowi ą one 45% powierzchni u Ŝytków rolnych. Gleby brunatne, najcz ęś ciej wyst ępuj ące na terenach wy Ŝej poło Ŝonych, stanowi ą 35% powierzchni u Ŝytków rolnych. W obr ębie dolin rzecznych wyst ępuj ą mady i gleby hydrogeniczne. Znikomy procent zajmują czarne ziemie i gleby murszowate. W cz ęś ci północnej gminy (wysoczyzna morenowa) dominuj ą gleby III i IV

13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. klasy, w cz ęś ci południowej (pokrywy piaszczyste) wyst ępuj ą głównie gleby IV klasy i słabsze (V i VI klasa). Według waloryzacji przestrzeni rolniczej IUNG-Puławy warunki agroekologiczne w gminie ocenione zostały średnio na około 77 punktów, tj. wy Ŝej ni Ŝ średnia w kraju (66,6 pkt), ale ni Ŝej ni Ŝ w regionie wrocławskim (około 82 pkt). Na ocen ę walorów przestrzeni rolniczej wpłyn ęły warunki glebowo-wodne, rze źba i klimat. Gleby gminy Bierutów nie s ą generalnie podatne na erozj ę poza niewielkim obszarem na południe od Bierutowa i obszarem poło Ŝonym w północno-wschodniej cz ęś ci gminy, gdzie mo Ŝe wyst ępowa ć słaba erozja wodna. Na obszarze gminy nie s ą prowadzone badania zanieczyszcze ń gleb, m.in. metalami ci ęŜ kimi, bowiem badania takie – w ramach monitoringu wojewódzkiego i lokalnego – prowadzone s ą przez WIO Ś we Wrocławiu wył ącznie na terenach zagro Ŝonych zanieczyszczeniami. Bada ń takich nie prowadzi si ę obecnie równie Ŝ na terenie innych gmin powiatu ole śnickiego. Gleby na terenie gminy Bierutów mog ą by ć tylko w niewielkim stopniu i to lokalnie zanieczyszczone wskutek oddziaływania zanieczyszcze ń transgranicznych, zanieczyszcze ń pochodz ących z palenisk domowych, rolnictwa czy komunikacji. Pomiary zanieczyszcze ń metalami ci ęŜ kimi i siark ą siarczanow ą wykonano na terenie powiatu ole śnickiego ostatnio w 1999r. [Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim, 2000] wykazały stopie ń zanieczyszcze ń zbli Ŝony do naturalnego. Okr ęgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza we Wrocławiu w latach 1999-2002 prowadziła w obr ębie u Ŝytków rolnych badania maj ące na celu okre ślenie ich potrzeb nawozowych. Prowadzono badania m.in. wła ściwo ści fizyko-chemicznych, zawarto ści przyswajalnych makroelementów i mikroelementów, zawarto ści próchnicy i odczynu. W glebach stwierdzono średni ą i nisk ą zawarto ść fosforu (37% i 23% gleb u Ŝytków rolnych), nisk ą i średni ą potasu (32% i 31% gleb) oraz średni ą i nisk ą zawarto ść magnezu. Niedobory te musz ą zosta ć uzupełnione poprzez nawo Ŝenie. W glebach gminy stwierdzono równie Ŝ znaczne ich zakwaszenie, chocia Ŝ w stosunku do r. 1999 zakwaszenie gleb nieco zmalało. Odczyn bardzo kwa śny wykazuje 25% gleb, kwa śnych – 38%, a lekko kwa śny – 29%. Około połowa gleb wymaga wi ęc wapnowania – dla 40% gleb wapnowanie jest konieczne, dla 20% potrzebne a dla 18% gleb wskazane.

14 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

3.3. Klimat

3.3.1. Charakterystyka warunków klimatycznych obszaru (klimat regionalny)

Miasto i gmina Bierutów, wraz z cał ą nizinn ą cz ęś ci ą Dolnego Śląska, nale Ŝą do najcieplejszych regionów klimatycznych kraju, o średniej rocznej temperaturze około 8,5°C. Według regionalizacji klimatologicznej W. Okołowicza powiat poło Ŝony jest w zasi ęgu regionu śląsko-wielkopolskiego, znajduj ącego si ę pod dominuj ącym wpływem mas powietrza oceanicznego. Uprzywilejowanie termiczne obszaru wyra Ŝa si ę te Ŝ w średniej wieloletniej temperaturze najzimniejszego miesi ąca w roku, tj. stycznia, która wynosi około –1,5°C. Równie Ŝ wzgl ędnie wysoka jest temperatura miesi ąca najcieplejszego – lipca – około 18°C. Średnie temperatury maksymalne wynosz ą: 13°C dla roku, 24°C dla lipca i 1,5°C dla stycznia; średnie temperatury minimalne wynosz ą odpowiednio: 3,5° C, 13°C i –4,5°C. Dni upalnych ( śr. dob. ≥25°C) jest 6, a bardzo mro źnych – 1,5. Średnio w roku notuje si ę około 120 dni z przymrozkami (T min. dob. < 0°C). Absolutne maksima temperatury mog ą osi ąga ć +36°C, a absolutne minima poni Ŝej –30°C. Roczna suma usłonecznienia wynosi około 1550 godzin, a roczna suma promieniowania całkowitego – około 3600 M·J·m -2 . Na półrocze ciepłe przypada około 1050 godzin słonecznych (poni Ŝej 2800 M·J·m -2), a na półrocze chłodne, głównie z powodu krótkiego dnia, a tak Ŝe wy Ŝszego stopnia zachmurzenia – tylko 400 godzin słonecznych (około 825 M·J·m -2). Najsłoneczniejszym miesi ącem w roku jest (przewa Ŝnie) czerwiec, na który przypada średnio 200-225 h słonecznych (około 575 M·J·m -2); średnio 7 godzin słonecznych na dob ę (w grudniu około 1 godzina). Roczna suma opadów wynosi około 550. Na półrocze ciepłe przypada około 350 mm opadów, w tym na lipiec, który jest miesi ącem o najwi ększej sumie opadów w roku (głównie o charakterze konwekcyjnym) – około 90 mm (w styczniu 40-50 mm). Średnio w roku notuje si ę około 22 dni z burz ą i 30 do 40 dni z mgł ą. W klimatycznym bilansie wodnym obszar gminy ma nadwy Ŝkę rz ędu 40 do 60 mm, ale w półroczu ciepłym zaznacza si ę wyra źny deficyt w tym bilansie rz ędu – 40 do – 60 mm. Warunki anemometryczne kształtuj ą dominuj ące tu wiatry zachodnie (około 20% obserwacji). Zbli Ŝony jest te Ŝ udział kierunku drugorz ędnego, tj. południowo-zachodniego.

15 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Średnie pr ędko ści wiatru wynosz ą 3,0-3,5 m/s. Cisze obejmuj ą 5-10% obserwacji w roku. Wysoki (na tle całego Dolnego Śląska) jest udział wiatrów o tzw. energetycznych pr ędko ściach (a wi ęc potencjalnie u Ŝyteczne – 4 do 15 m/s), które osi ągaj ą prawie 50% rocznych obserwacji. Wyst ępuj ą silne fluktuacje warunków (parametrów) klimatycznych z roku na rok, nie wykazuj ąc przy tym wyra źnej regularno ści. Zwłaszcza du Ŝe odchylenia od średnich wieloletnich wykazuj ą temperatury miesi ęcy zimowych oraz sumy opadów. Na przykład średnia temperatura stycznia w poszczególnych latach zmienia ć si ę mo Ŝe w przedziale od -12°C do prawie 4,0°C (zmienno ść średniej temperatury lipca jest znacznie mniejsza: od 16°C do 22° C), a roczna suma opadów – od 350 do prawie 1000 mm. Pewne zró Ŝnicowanie topoklimatyczne wyst ępuje w obr ębie doliny rzeki Widawy z uwagi na zwi ększon ą wilgotno ść powietrza i zwi ększon ą cz ęstotliwo ść zalegania mgieł.

3.3.2. Stan zanieczyszcze ń powietrza i źródła emisji

Na terenie gminy Bierutów nie s ą prowadzone pomiary stanu czysto ści powietrza.

Najbli Ŝsze stałe stacje pomiarowe prowadz ące pomiary SO 2, NO 2 i zapylenia znajduj ą si ę w Trzebnicy (ul. Le śna) i Ole śnicy (Rynek). W Ole śnicy (pl. Staszica, ul. Klonowa), w Twardogórze (Rynek) i Sycowie (ul. Wary ńskiego), tj. w miejscach spodziewanych podwy Ŝszonych zanieczyszcze ń wykonywane były ponadto pomiary zanieczyszcze ń metod ą pasywn ą. Pomiarami obj ęto st ęŜ enia SO 2, NO 2 oraz pyłu zawieszonego (tylko Ole śnica- Rynek). Za pomoc ą stacji mobilnej wykonywano natomiast pomiary tlenku w ęgla i ozonu. Pomiary dokonywano jedynie w jednym punkcie pomiarowym – w Ole śnicy (ul. Wojska Polskiego). Tak wi ęc stan czysto ści powietrza na terenie gminy nie był badany, gdy Ŝ zanieczyszczenia powietrza nie stanowi ą tu istotnego problemu ekologicznego. Udział gminy w sumie emisji zanieczyszcze ń powiatu ole śnickiego jest niewielki, co wynika ze struktury gospodarczej gminy. Nie ma tu du Ŝych zakładów przemysłowych o znacz ącym negatywnym wpływie na środowisko, w tym na stan czysto ści powietrza. Stan czysto ści powietrza kształtuj ą głównie lokalne źródła zanieczyszcze ń: systemy grzewcze, środki transportu i emisje z procesów technologicznych z nielicznych na obszarze gminy zakładów produkcyjnych zlokalizowanych głównie w Bierutowie (zakłady przetwórstwa rolnego, produkcyjno-usługowe i rzemie ślnicze).

16 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Istotnym źródłem emisji zanieczyszcze ń powietrza s ą w gminie, podobnie jak w pozostałej cz ęś ci powiatu, paleniska domowe i lokalne kotłownie o czym świadczy potwierdzony badaniami WIO Ś wzrost zanieczyszcze ń powietrza w sezonie grzewczym. Do ogrzewania najcz ęś ciej stosowane s ą paliwa stałe, tj. w ęgiel, rzadziej inne media (koks, drewno, gaz i olej). Na wzrost zanieczyszcze ń pewien wpływ maj ą równie Ŝ przestarzałe systemy grzewcze, najcz ęś ciej tu spotykane (wysoki udział starej, przedwojennej zabudowy).. Znajduj ące si ę na obszarze gminy źródła emisji nie powoduj ą jednak znacz ącego pogorszenia warunków aerosanitarnych. Nie maj ą te Ŝ ujemnego wpływu na warunki aerosanitarne gmin s ąsiednich. Pewien udział w emisji zanieczyszcze ń maj ą obiekty, dla których zostały wydane pozwolenia o emisjach dopuszczalnych (tabela 3.3.1.). Obiekty te posiadaj ą wi ęc uregulowany stan formalno-prawny i nie stanowi ą znacz ącego źródła uci ąŜ liwo ści. Dla 7 obiektów (PPH Energostal w Bierutowie, 2 gorzelni w Posadowicach i Stroniu, Gospodarstwa Ogrodniczo-Rolniczego w Bierutowie, 2 piekarni w Bierutowie i sklepu nr 34) wa Ŝno ść decyzji o emisjach dopuszczalnych ju Ŝ jaki ś czas temu wygasła (w 1998, 1999 i 2000r). Niewielki (i o lokalnym zasi ęgu) wpływ na stan czysto ści atmosfery maj ą emisje pochodz ące ze środków transportu, tj.: zanieczyszczenia gazowe, głównie tlenek w ęgla, tlenki azotu, dwutlenek w ęgla, sadze, w ęglowodory, oraz pyły zawieraj ące metale ci ęŜ kie, m.in. zwi ązki ołowiu, kadmu, niklu, miedzi. Najwi ększy ruch pojazdów odbywa si ę wzdłu Ŝ dróg wojewódzkich: nr 451 relacji Ole śnica - Kluczbork oraz – o znacznie mniejszym nat ęŜ eniu drogi nr 452 relacji Bierutów - Oława. Najbardziej w gminie uci ąŜ liwa droga nr 451 przebiega przez tereny zabudowy mieszkaniowej miasta Bierutów (centrum miasta) i wsi Solniki Wielkie (zabudowa mieszkaniowa rozlokowana wzdłu Ŝ drogi). Zasi ęg przestrzenny zanieczyszcze ń zwi ązanych z ruchem na tych drogach jest jednak ograniczony do w ąskiego pasa przyległych terenów. Mniejsze znaczenie i mniejszy udział w zanieczyszczeniu powietrza (równie Ŝ o charakterze lokalnym) maj ą drogi powiatowe oraz drogi gminne.

17 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 3.3.1. Wykaz obiektów posiadaj ących zezwolenie na odprowadzanie substancji do powietrza

Nr decyzji i data Organ Rodzaj substancji Lp. Zakład/miejscowo ść Emisja w Mg/rok wydania wydaj ący zanieczyszczaj ących ksylen 0,0499 KPH „PRZYMIERZE” węglow.aromat. 0,1149 Dolno śląskiej Fabryki Starosta 1 OS.7643/26/99 cykloheksanon 0,0135 Silników Elektrycznych Ole śnicki aceton 0,0135 Bierutów węglow.alifat. 0,380 SO 2 6,603 Bierutowska Spółdzielnia NO , Starosta 2 0,639 2 Niewidomych „BIERSIN” OS.7643/39/99 CO Ole śnicki 20,566 Bierutów pył ogółem 6,025 pył zawieszony SO 0,315 Starosta 2 Przeds.Przetwarzania NO , 0,369 Powiatu 2 3 Tworzyw Sztucznych OS.7645p/5/2000 CO 0,050 Ole śnic- „BIERAMOT” Bierutów pył ogółem 1,393 kiego pył zawieszony 0,224

SO 2 4,274 NO 2, 1,541 CO 7,420 pył 2,968 amoniak 0,414 Starosta węglow.alifat. 0,720 Zakłady Obwodów Powiatu formaldehyd 0,0034 4 Drukowanych „NOREL” OS.7645p/9/2000 Ole śnic- bromowodór 00,59 Bierutów kiego kw.siarkowy 0,201 mied ź 0,033 chlorowodór 0,0094 fenol 0,0005 toluen 0,009 chlor 0,0062 Starosta SO 0,163 Zakład Stolarki 2 Powiatu NO , 0,214 5 Budowlanej „STOLBUD” OS.7645p/10/2001 2 Ole śnic- CO 6,460 S.A. Bierutów kiego pył ogółem 3,516

3.3.3. Klimat akustyczny

Standardy akustyczne środowiska okre ślone zostały w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002r. w sprawie progowych poziomów hałasu (Dz.U. Nr 8 poz.8 z 2002r.). Warto ści progowe s ą tu zró Ŝnicowane w zale Ŝno ści od pory dnia i nocy, rodzaju źródła hałasu oraz charakteru receptora.

18 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 3.3.2. Warto ści progowe poziomów hałasu Warto ść progowa poziom hałasu wyra Ŝona równowa Ŝnym poziomem d źwi ęki A w dB pozostałe obiekty i grupy źródeł drogi lub linie kolejowe hałasu Lp. pora dnia – (przedział Przeznaczenie terenu pora nocy – pora dnia – pora dnia – czasu odniesienia (przedział czasu (przedział czasu (przedział czasu równy 8 najmniej odniesienia odniesienia odniesienia równy korzystnym godzinom równy 8 równy 16 16 godzinom) dnia, kolejno po sobie godzinom) godzinom) nast ępuj ącym) 1 Obszary A ochrony uzdrowiskowej 60 50 50 45 Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza 2 60 50 - - miastem 1. Tereny zabudowy zwi ązanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem 3 dzieci i młodzie Ŝ 65 60 60 50 2. Tereny zabudowy szpitalnej i domów opieki społecznej 4 Tereny zabudowy mieszkaniowej 75 67 67 57

Na obszarze gminy Bierutów (podobnie jak w całym powiecie ole śnickim) nie prowadzi si ę systematycznych bada ń hałasu, co wynika z niewielkiego znaczenia tej kategorii uci ąŜ liwo ści w skali całego obszaru. W odniesieniu do obiektów niekomunikacyjnych pomiary nat ęŜ enia hałasu przeprowadza si ę głównie w zwi ązku ze zgłaszanymi skargami mieszka ńców. Dot ąd wydane zostały przez Starost ę Ole śnickiego 3 decyzje i postanowienia okre ślaj ące dopuszczalny poziom hałasu dla: firmy „Handel Obwo źny”, sklepu ogólnospo Ŝywczego RABAT oraz dla dyskoteki „RANDEVE”.

Tabela 3.3.4. Źródła hałasu posiadaj ące decyzje i postanowienia okre ślaj ące dopuszczalny poziom hałasu w środowisku

Zmierzony poziom Zakład/ Nr decyzji/organ Lp. Źródło hałasu hałasu dB/A przy Miejscowo ść wydaj ący najbli Ŝszej zabudowie mieszk. agregat chłodniczy Firma „Handel OS.7626/1/1999 1. samochodu Star- 66,7 Obwo źny” w Bierutowie Starosta Ole śnicki chłodnia Sklep Ogólnospo Ŝywczy OS.7626/2/1999 4 agregaty urz ądze ń 46-49 w porze 2. RABAT Starosta Ole śnicki chłodniczych dnia 41,6-49,2 w OS.7626/4/1999 3. Dyskoteka „RANDEVE agregat klimatyzacyjny porze 22.00- Starosta Ole śnicki 23.00

19 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Najpowa Ŝniejszym źródłem hałasu w gminie jest ruch drogowy. Najwi ększy ruch pojazdów, w tym pojazdów ci ęŜ kich, notowany jest na trasie drogi wojewódzkiej nr 451. Na hałas nara Ŝona jest zabudowa mieszkaniowa rozlokowana wzdłu Ŝ tej trasy, tj. północna cz ęść miasta Bierutów, gdzie na ruch tranzytowy nakłada si ę ruch miejski oraz wie ś Solniki Wielkie. Powa Ŝnym źródłem hałasu jest te Ŝ linia kolejowa relacji Wrocław – Ole śnica – Kluczbork - Katowice. Linia ta obsługuje ruch tranzytowy i lokalny. W bezpo średnim sąsiedztwie linii poło Ŝone jest miasto Bierutów, chocia Ŝ linia biegnie przez tereny peryferyjne miasta. Natomiast wie ś Solniki Wielkie poło Ŝona jest w pewnym oddaleniu od linii kolejowej (od 100m do 250m). Uci ąŜ liwo ść linii kolejowej jest tu wi ęc ograniczona chocia Ŝ nie wyeliminowana. Badania hałasu kolejowego prowadzone w innych miejscach wykazuj ą, Ŝe poziom ponadnormatywny d źwi ęku wyst ępuje w odległo ści nawet do 300m od linii kolejowej.

3.4. Wody

3.4.1. Wody powierzchniowe i ich stan

3.4.1.1. Sie ć hydrograficzna

Gmina Bierutów poło Ŝona jest w dorzeczu Odry, zlewni rzeki Widawy i jej dopływów. Głównym ciekiem na obszarze gminy jest Widawa, która płynie ze wschodu na zachód przez centraln ą cz ęść gminy. Mi ędzy miejscowo ściami Zbytowa i Widawa dzieli si ę na Star ą Widaw ę i Now ą Widaw ę. Teren gminy odwadniaj ą równie Ŝ S ątok, Smolna, Świerzna (prawobrze Ŝne dopływy Widawy), Ciesielska Woda (dopływ Świerznej) oraz mniejsze cieki, głównie prawo- i lewobrze Ŝne dopływy Wiadawy. Sie ć wód powierzchniowych dodatkowo zag ęszczaj ą liczne rowy melioracyjne (przede wszystkim w pobli Ŝu rzeki Widawy). Całkowicie uregulowany bieg posiada wył ącznie rzeka S ątok, pozostałe cieki (w tym Widawa) uregulowane s ą tylko cz ęś ciowo. Na terenie gminy Bierutów naturalnymi zbiornikami wód stoj ących s ą jedynie niewielkie starorzecza oraz zbiorniki zwi ązane z wyrobiskami poeksploatacyjnymi (zbiornik w okolicach Wabienic). W obr ębie gminy znajduje si ę ponad 20 stawów hodowlanych.

20 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Wszystkie stawy hodowlane zasilane s ą z cieków powierzchniowych, wpływaj ąc przez to na stany i jako ść ich wód. Wody powierzchniowe na obszarze gminy Bierutów stwarzaj ą pewne zagro Ŝenie powodziowe. Na podsi ąkanie i zalewanie wodami powodziowymi nara Ŝone s ą przede wszystkim tereny poło Ŝone w s ąsiedztwie doliny Widawy, tj. południowa cz ęść miasta Bierutów i tereny przyległe do cieków w miejscowo ściach: , , Kruszowice, Paczków, Zawidowice, Zbytowa. Stawy hodowlane oraz sie ć rowów melioracyjnych i drenarskich zwi ększaj ą zdolno ści retencyjne obszaru, wpływaj ąc tym samym na obni Ŝenie potencjalnego zagro Ŝenia powodzi ą.

3.4.1.2. Stan czysto ści wód powierzchniowych i źródła zagro Ŝeń

Stan czysto ści wód powierzchniowych na terenie gminy Bierutów został oceniony na podstawie wyników bada ń monitoringu prowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. W obr ębie gminy monitorowana była rzeka Widawa w przekroju poni Ŝej miasta Bierutów, na 49,5 km od uj ścia rzeki. Analiza jako ści wód rzeki Widawy obj ęła równie Ŝ wyniki bada ń z przekroju powy Ŝej miasta Namysłowa – na 63,0 km od uj ścia (w 2001 r. zawieszono pomiary w tym punkcie) oraz przekroju powy Ŝej miasta Wrocławia – na 21,1 km od uj ścia rzeki. Ocen ę jako ści wód rzeki Widawy przedstawiono w tabeli 3.4.1.2.. Ich klasyfikacji dokonano na podstawie Rozporz ądzenia MO ŚZNiL z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków jakim powinny odpowiada ć ścieki wprowadzane do wód i ziemi (Dz.U.Nr116,poz.503). Rzeka Widawa w punkcie powy Ŝej Namysłowa prowadzi wody, które nie odpowiadaj ą normom jako ści. W przypadku wska źników fizyko-chemicznych na ponadnormatywnym poziomie utrzymuj ą si ę warto ści substancji biogennych i azotu azotynowego, pozostałe wska źniki odpowiadaj ą I i II klasie czysto ści. Stan sanitarny wody w roku 2000 nie odpowiadał normom jako ści, w 2001 r. uległ poprawie i odpowiadał III klasie. Jako ść wód Widawy w środkowym i dolnym biegu (poni Ŝej miasta Bierutowa i powy Ŝej Wrocławia) w 2000 roku w zakresie fizyko-chemii była lepsza ni Ŝ powy Ŝej Namysłowa i

21 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 3.4.1.2. Jako ść wód powierzchniowych gminy Bierutów (wg WIO Ś).

Rzeka Widawa Przekrój powy Ŝej miasta pomiarowo-kontrolny poni Ŝej miasta Bierutów powy Ŝej miasta Wrocław Namysłów (49,5 km) (21,1 km) (63,0 km) Rok Wska źnik 2000 2001 2000 2001 2002 2000 2001 2002

Substancje organiczne II II II II II II II II

Tlen rozpuszczony I II I II I I II I

BZT 5 II II II II II II I II

ChZT Mn I II II II I II II I Zasolenie I I II II I I I I

Przewodno ść elektrolityczna I I I I I I I I

Substancje rozpuszczone I I II II I I I I

Chlorki I I I I I I I I

Siarczany I I I I I I I I

Zawiesina ogólna I I I I I I I I

Substancje biogenne NON NON III NON NON III NON III

Azot amonowy I I I I I I I I

Azot azotynowy NON NON III NON NON III NON III

Azot azotanowy II I II II II II I II

Azot ogólny II II II II II II I II

Fosforany II II II II II III II III

Fosfor ogólny II II III III II III II III

Fenole lotne - - - - - II - -

Odczyn I I I I I I I I

Metale - - - - I III 1 - - Wska źniki fizyko- NON NON III NON NON III NON III chemiczne Wska źniki hydrobiologiczne - NON - NON - II I - Stan sanitarny NON III NON III NON NON NON NON Ocena ogólna: NON NON NON NON NON NON NON NON * - mangan, pozostałe metale w klasie I;

22 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. kształtowała si ę na poziomie III klasy czysto ści. Natomiast w latach 2001 – 2002 stan wód na tych przekrojach w ocenie ogólnej nie odpowiadał normom. Zdecydował o tym zły stan sanitarny rzeki i wysokie st ęŜ enia azotu azotynowego i substancji biogennych. Analiza zmian stanu czysto ści wód powierzchniowych w czasie dowodzi, Ŝe jako ść tych wód utrzymuje si ę na podobnym poziomie. Niewielkie wahania warto ści dotycz ą substancji biogennych, azotu azotynowego i azotanowego, zwi ązków fosforu, ChZT Mn oraz stanu sanitarnego rzeki.

Źródła zagro Ŝeń Główne źródła zagro Ŝeń dla jako ści wód powierzchniowych stanowi ą niekontrolowane punkty zrzutów ścieków (np. na obszarach nie obj ętych kanalizacj ą). Dotyczy to przede wszystkim małych cieków oraz rowów melioracyjnych i drenarskich, które odprowadzaj ąc wody do wi ększych rzek. Istotny wpływ na chemizm i stan sanitarny wód powierzchniowych maj ą zrzuty z oczyszczalni ścieków. Na terenie gminy Bierutów źródła zagro Ŝenia stanowi ą ścieki odprowadzane z dwóch oczyszczalni ścieków.

3.4.2. Zasoby i jako ść wód podziemnych oraz źródła zagro Ŝeń

Gmina Bierutów znajduje si ę w makroregionie zachodnim Ni Ŝu Polskiego, w obr ębie regionu wrocławskiego, subregionu centralnego (Malinowski, 1991). Na omawianym obszarze pi ętra wodono śne tworz ą wody w utworach czwartorz ędowych i trzeciorz ędowych. Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny stanowi ą wody w osadach czwartorz ędu. Pi ętro czwartorz ędowe zwi ązane jest ze struktur ą doliny kopalnej pra-Odry staroplejstoce ńskiego systemu sieci rzecznej oraz z wysoczyznami, głównie fluwioglacjalnymi. Wody podziemne wyst ępuj ą tu w utworach piaszczysto-Ŝwirowych tworz ących warstwy o zró Ŝnicowanej mi ąŜ szo ści. Poziomy wód czwartorz ędowych charakteryzuj ą si ę zró Ŝnicowanymi wydajno ściami: od kilku m 3/d do ponad 1900 m 3/d. S ą one zasilanie przez infiltracj ę wód opadowych (warstwy wodono śne w obr ębie obszarów wysoczyznowych) oraz na drodze dopływów wód naporowych z podło Ŝa – z wodono śnych utworów trzeciorz ędu. Pi ętro trzeciorz ędowe stanowi ą wody w piaszczystych, b ądź Ŝwirowych utworach miocenu. Maj ą one charakter soczew o zró Ŝnicowanej mi ąŜ szo ści i rozci ągło ści w obr ębie

23 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. dominuj ącego kompleksu ilastego. Wydajno ści otworów studziennych czerpi ących z pi ętra trzeciorz ędowego wahaj ą si ę w granicach od kilku do 600 m 3/d. Na obszarze gminy Bierutów wyst ępuj ą Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP), które ze wzgl ędu na du Ŝe zasoby i wysok ą jako ść wód podlegaj ą szczególnej ochronie. W granicach gminy zajmuj ą one 35,6 km 2, co stanowi 24,2% całkowitej powierzchni gminy. S ą to: - GZWP-322 "Zbiornik Ole śnica" wyznaczony w o środku porowym utworów czwartorz ędowych, o powierzchni 246,0 km 2, średnia gł ęboko ść pi ętra waha si ę w granicach 30-160 m. p.p.t., natomiast zasoby dyspozycyjne s ą równe 49 tys. m 3/d (północno-zachodnia cz ęść gminy); - GZWP-320 "Pradolina Odry (S Wrocław)" wyznaczony w utworach czwartorz ędowych, o powierzchni 500km 2, średnia gł ęboko ść pi ętra wodono śnego wynosi 12m, a zasoby s ą równe 225 tys. m 3/d (południowo-wschodni skraj gminy). Do oceny jako ści wód podziemnych w gminie wykorzystano wyniki analiz ze stanowisk badawczych krajowego i regionalnego monitoringu wód podziemnych (RMJZWP) prowadzonego przez WIO Ś we Wrocławiu. Na terenie gminy Bierutów znajduje si ę jeden otwór badawczy wchodz ący w skład sieci regionalnej – otwór nr 1 w Bierutowie. W celu pełnej identyfikacji jako ści wód podziemnych obszaru wzi ęto równie Ŝ pod uwag ę wyniki bada ń przeprowadzonych w otworze nr 645 w Ole śnicy (sie ć krajowa) (tabela 3.4.2.). Ocena jako ści została przeprowadzona według Klasyfikacji dla potrzeb monitoringu (PIO Ś, 1995).

Tabela 3.4.2. Stanowiska badawcze wód podziemnych (wg WIO Ś) Klasa jako ści (wska źniki obni Ŝaj ące jako ść ) Otwór Miejscowo ść Stratygrafia Typ wody I półrocze 2001 r. 2002 r. 2003 r. III 2 II 1 (Mn, Fe – III 1 1 Bierutów Q HCO 3-SO 4-Ca II klasa, Cd, (Mn, tward. mętno ść - og. – III klasa) NON)

1 1 1 645 Ole śnica Q HCO 3- Ca II II II

1 - II – wody średniej jako ści; 2 - III – wody niskiej jako ści.

24 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Na obszarze gminy wyst ępuj ą wody podziemne średniej jako ści (klasy II). Jako ść tych wód w omawianym rejonie pogarszaj ą głównie podwy Ŝszone warto ści manganu, Ŝelaza, przewodnictwa elektrycznego, barwy, twardo ści ogólnej i m ętno ści. W gminie wyst ępuj ą wody o chemi źmie nieznacznie odbiegaj ącym od typowego dla klimatu umiarkowanego:

HCO 3-SO 4-Ca. Zestawienie wyników analiz z ostatnich lat dowodz ą, Ŝe jako ść wód podziemnych w rejonie Bierutowa poprawiła si ę z III klasy w 2001 r. do II klasy w latach 2002-2003. W rejonie Ole śnicy stan wód podziemnych utrzymuje si ę na poziomie wód średniej jako ści (klasa II). Wody podziemne na terenie gminy nie spełniaj ą wymaga ń dotycz ących jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi (Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r., (Dz.U.Nr 203, poz.1718)) w zakresie st ęŜ eń manganu. W latach 2001-2002 przekroczone były równie Ŝ warto ści Ŝelaza oraz twardo ści ogólnej.

Źródła zagro Ŝeń: Na obszarze gminy Bierutów stan ilo ściowy i jako ściowy wód podziemnych jest zagro Ŝony przez: - nadmiern ą eksploatacj ę wód podziemnych w celu zaopatrzenia ludno ści w wod ę pitną oraz na potrzeby gospodarcze (przemysł, rolnictwo, le śnictwo); - emisj ę zanieczyszcze ń z punktowych źródeł, np. stacji paliw w Bierutowie, składowiska odpadów w mie ście Bierutów, itp.; - powierzchniowe ogniska ska Ŝeń zwi ązane z działalno ści ą rolnicz ą; - infiltracj ę wód niskiej jako ści z cieków powierzchniowych; - infiltracj ę ścieków komunalnych w miejscach niekontrolowanych zrzutów oraz w rejonie oczyszczalni ścieków w Bierutowie i Posadowicach (zagadnienie jest szczegółowo omówione w rozdziale 3.4.1.2. i 3.4.3.2.).

3.4.3. Gospodarka wodno-ściekowa i jej wpływ na jako ść wód

3.4.3.1. Zaopatrzenie w wod ę

Na obszarze gminy Bierutów zwodoci ągowane jest miasto Bierutów i 9 sołectw. Wła ścicielem sieci wodoci ągowej jest Miasto i Gmina Bierutów, za ś administratorem

25 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

ZWKiO w Bierutowie (poza uj ęciem i sieci ą w Jemielnej, których wła ścicielem i zarz ądc ą jest Dom Pomocy Społecznej w Ostrowinie (gmina Ole śnica)). Sie ć wodoci ągowa jest zasilana z 6 uj ęć . Charakterystyka uj ęć przedstawiona jest w tabeli 3.4.3.1.1.

Tabela 3.4.3.1.1. Uj ęcia wód w gminie Bierutów

Pozwolenie Zaopatrywane L.p. Uj ęcie Charakterystyka Pobór wodnoporawne miejscowo ści Pobór wody podziemnej z utworów czwartorz ędowych przy pomocy studni OŚ.I-6210/121/98 Bierutów Bierutów, 1. wierconych nr 2, 4, 5 z dnia Q = 1980 m 3/d z uj ęciem maxd Karwiniec, zlokalizowanych przy ul. 13.08.1998r. Q = 1423 m 3/d rezerwowym w śrd Solniki Małe, Spacerowej i studni wa Ŝne do Q = 206,25 m 3/h Karwi ńcu maxh Kijowice wierconych nr 1 i 1AW 31.12.2008r. zlokalizowanych we wsi Karwiniec Pobór wody podziemnej z OS I-6210/67/95 utworów czwartorz ędowych z dnia Q = 227,7 m 3/d dla wodoci ągu Wabienice maxd 2. Wabienice 26.06.1995r. Q = 187,8 m 3/d Wabienice przy pomoc ą dwóch studni śrd wa Ŝne do Q = 10 m 3/h wierconych nr St-1 i St-2 maxh 31.12.2015r. (awaryjna) Pobór wody podziemnej z utworów czwartorz ędowych OS.6210/22/99 3 dla potrzeb wodoci ągu w z dnia Qmaxd = 77,5 m /d 3. Strzałkowa 3 Strzałkowa Strzałkowej przy pomocy 26.08.1999r. Qśrd = 36,5 m /d 3 studni wierconej nr 1 wa Ŝne do Qśrh = 1,54 m /h poło Ŝonej na dz. nr 90/4 31.12.2010r. obr ęb Strzałkowa Pobór wody podziemnej z utworów czwartorz ędowych OŚ.I.-6210/84/97 dla potrzeb wodoci ągu od 03.06.1997r. Q = 345 m 3/d 4. Stronia grupowego Stronia przy maxd Stronia wa Ŝne do Q = 29 m 3/h pomocy studni wierconej maxh 31.12.2010r. zlokalizowanej na dz. nr 400/8 obr ęb Stronia Pobór wody podziemnej z OS.6210/24/99 utworów czwartorz ędowych z dnia Zbytowa, dla potrzeb wodoci ągu z 5. Zbytowa 12.10.1999r. Q = 200 m 3/d Zbytowej z 2 studzien śrd Zawidowice wa Ŝne do wierconych nr I i II 31.12.2008r. poło Ŝonych na dz. nr 617/2 OS.I.6210/46/93 Pobór wody podziemnej ze z dnia studni wierconej Q = 86 m 3/d 6. Jemielna 28.06.1993r. śrd Jemielna zlokalizowanej na terenie Q = 145 m 3/d wa Ŝne do maxd D.P.S. 31.12.2010r.

Długo ść sieci wodoci ągowej w gminie wynosi 69,8 km. Z wodoci ągów korzysta 8 800 mieszka ńców gminy (81% populacji), w tym 5 400 mieszka ńców w mie ście Bierutów

26 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

(100%). Struktura zu Ŝycia wody w 2003 roku w mie ście Bierutów przedstawia si ę nast ępuj ąco: - gospodarstwa domowe – 165 500 m 3/rok (90,5% całkowitego zu Ŝycia); - przemysł – 15 200 m 3/rok (8,4% całkowitego zu Ŝycia); - inne – 2 200 m 3/rok (1,1% ogólnego zu Ŝycia). Wielko ść strat wody osi ągn ęła w 2003 roku około 22,5% całkowitej produkcji i wyniosła 80 400 m 3. Sie ć wodoci ągowa wykonana jest z rur PCV, Ŝeliwnych i stalowych. Na obszarze gminy Bierutów do celów pitnych ujmowane s ą wył ącznie wody podziemne pi ętra czwartorz ędowego. W celu dostosowania ich jako ści do obowi ązuj ących norm uregulowanych przez Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń dotycz ących jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi (Dz.U.Nr203, poz.1718), woda jest uzdatniania w 3 Stacjach Uzdatniania Wody (SUW Bierutów, SUW Stronia i SUW Wabienice). Woda tłoczona do sieci wodoci ągowej jest regularnie badana przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno-Epidemiologiczn ą w Ole śnicy. Zestawienie wyników analizy fizyko-chemicznej wody z SUW w Bierutowie przedstawia tabela 3.4.3.1.2.

Tabela 3.4.3.1.2. Wyniki analiz fizyko-chemicznych wody uzdatnianej pobranej ze SUW w Bierutowie (lipiec 2003r.), wg PSSE w Ole śnicy.

Norma według Rozporz ądzenia Wska źnik Miano Warto ść Ministra Zdrowia z dnia 19.11.2002 (Dz.U. Nr 203, poz. 1718) Wska źniki fizyko-chemiczne Twardo ść ogólna mg/dm 3 299,0 60 - 500 Odczyn pH 7,2 6,5 - 9,5 ChZT mg/dm 3 1,0 5,0 Przewodno ść elektryczna µS/cm 691 2500 śelazo ogólne mg/dm 3 0,31 0,2 Mangan mg/dm 3 0,115 0,05 Chlorki mg/dm 3 37,7 250 Amoniak mg/dm 3 0,08 0,5 Azotyny mg/dm 3 pon. 0,001 0,5 Azotany mg/dm 3 0,84 50 Siarczany mg/dm 3 - 250 Magnez mg/dm 3 8,9 30 1 , 125 2 1 – je Ŝeli st ęŜ enie siarczanów jest ≥ 250mg/d 3; 2 – je Ŝeli st ęŜ enie siarczanów jest < 250mg/d 3.

27 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Pod wzgl ędem bakteriologicznym woda nie budzi zastrze Ŝeń, jednak proces uzdatniania nie eliminuje ponadnormatywnych zawartości Ŝelaza i manganu. St ęŜ enia Ŝelaza w wodzie tłoczonej do sieci przekraczaj ą normy o około 50%, natomiast st ęŜ enia manganu ponad dwukrotnie przekroczaj ą dopuszczalne warto ści.

3.4.3.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków

Na terenie gminy Bierutów nie ma uporz ądkowanej gospodarki ściekowej. Jedynie miasto Bierutów posiada sie ć kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Według danych z lutego 2004 otrzymanych z Zakładu Wodoci ągów , Kanalizacji i Oczyszczania Miasta (ZWKiO) w Bierutowie (jednostka bud Ŝetowa powołana przez gmin ę) z sieci kanalizacyjnej w mie ście korzysta 5040 osób co stanowi 93 % mieszka ńców i jest to 46 % ogółu mieszka ńców gminy. Długo ść sieci w mie ście wynosi 11,6 km i jest ona wykonana z rur PCV i kamionki. Wła ścicielem sieci kanalizacyjnej jest ZWKiO. Na terenach wiejskich gminy znajduj ą si ę jedynie krótkie odcinki sieci odprowadzaj ących ścieki. S ą to: - kanalizacja sanitarna na osiedlu byłego PGR w Stronii zako ńczona szambem, - fragment kanalizacji deszczowej dla szkoły w Wabienicach, - kanalizacja sanitarna dla budynku Domu Pomocy Społecznej w Jemielnej zako ńczona mał ą oczyszczalni ą. Ścieki bytowo-gospodarcze we wszystkich miejscowo ściach gminy, poza miastem Bierutowem, s ą najcz ęś ciej gromadzone w bezodpływowych zbiornikach ścieków a nast ępnie opró Ŝniane i wywo Ŝone przez ZWKiO z Bierutowa. W kilku nowo wybudowanych domach ścieki oczyszczane s ą w lokalnych, przydomowych oczyszczalniach ścieków. W pozostałych gospodarstwach, które nie s ą wyposa Ŝone w Ŝadne z powy Ŝszych urz ądze ń, fekalia s ą wywo Ŝone na pola uprawne razem z obornikiem i gnojowic ą. Cz ęste s ą równie Ŝ przypadki odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych bezpo średnio do rowów przydro Ŝnych i melioracyjnych. Gmina nie ma sporz ądzonego dokładnego bilansu ścieków sanitarnych, nie posiada dot ąd Ŝadnego opracowania dotycz ącego koncepcji rozwi ązania gospodarki ściekowej .

28 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Oczyszczalnie ścieków na terenie gminy Bierutów: 1. Mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków w Bierutowie Jest to nowo wybudowana oczyszczalnia ścieków, uko ńczona w 2000 roku (znajduje si ę w pobli Ŝu starej oczyszczalni ścieków dla miasta Bierutowa). Oczyszczalnia ta posiada przepustowo ść 2000 m 3/d, natomiast aktualnie oczyszcza ok. 1100-1200 m 3/d ścieków bytowo-gospodarczych z Bierutowa, w tym ok. 120 m 3/d ścieków przemysłowych. Składa si ę z nast ępuj ących urz ądze ń: 1. przepompowni ścieków surowych; 2. kraty mechanicznej; 3. piaskownika z osadnikiem; 4. reaktorów biologicznych z 3 komorami (beztlenow ą, niedotlenion ą i napowietrzania); 5. osadników wtórnych; 6. zespołu przepompowni po średnich (dla osadu nadmiernego, ścieków oczyszczonych); 7. zbiornika osadów nadmiernych; 8. zbiornika osadów odwodnionych grawitacyjnie. Osady z oczyszczalni ścieków wywo Ŝone s ą na składowisko odpadów w Bierutowie z przeznaczeniem na rekultywacj ę terenu składowiska. Przewiduje si ę, Ŝe zagospodarowywanie osadów w ten sposób mo Ŝe trwa ć przez ok. 8-9 lat. Oczyszczone ścieki s ą odprowadzane do rzeki Widawy. Sprawy formalno-prawne oczyszczalni s ą uregulowane - pozwolenie wodno-prawne na odprowadzenie ścieków: OŚ.I.6210/44/95 z 1995 r. wydane na czas okre ślony do 31.12.2020 r. 2. Oczyszczalnia ścieków dla Gorzelni Rolniczej w Bierutowie Przepustowo ść 95 m 3/d, odbiornik rzeka Młynówka (dopływ rz. Widawy). Wył ączona z eksploatacji, brak wa Ŝnego pozwolenia wodno-prawnego. 3. Oczyszczalnia ścieków dla Gorzelni Rolniczej w Posadowicach Przepustowo ść 110 m 3/d, odbiornik rów i potok S ątok. Wył ączona z eksploatacji, brak wa Ŝnego pozwolenia wodno-prawnego. 4. Oczyszczalnia ścieków Domu Pomocy Społecznej w Ostrowinie Obiekt poło Ŝony na terenie gminy Bierutów w Jemielnej ale wła ścicielem jest DPS w Ostrowinie (obszar gminy Ole śnica). W skład tej oczyszczalni, wybudowanej w 1993 roku, wchodzi: - przepompownia ścieków z krat ą koszow ą,

29 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

- zblokowana oczyszczalnia typu BOS-25, - drena Ŝ rozs ączaj ący. Oczyszczalnia ta posiada przepustowo ść 23,6 m 3/d. Oczyszczone ścieki odprowadzane s ą do gruntu. Oczyszczalnia posiada wa Ŝne pozwolenie wodnoprawne na odprowadzenie ścieków: OŚ.I.6210/19/93 z 2001r. wydane na czas okre ślony do 31.12.2010 r 5. Neutralizator ścieków na terenie zakładu „NOREL” Sp. z o. o. w Bierutowie Charakter produkcji powoduje powstawanie ścieków o odczynie kwa śnym (bran Ŝa elektroniczna), wymagaj ących neutralizacji. Przepustowo ść instalacji ok. 12 m 3/d. Zakład ma podpisan ą umow ę na odprowadzanie tak oczyszczonych ścieków do kanalizacji z ZWKiO w Bierutowie.

3.4.4. Ocena planowanych przedsi ęwzi ęć w zakresie gospodarki wodno- ściekowej

"Strategia rozwoju powiatu ole śnickiego na lata 2001-2007" w zakresie gospodarki wodno-ściekowej zakłada m.in.: - dalsze porz ądkowanie gospodarki ściekowej i ochron ę wód; - racjonalne korzystanie z zasobów środowiska; - wprowadzenie mechanizmów ekonomicznych zach ęcaj ących do działa ń proekologicznych; - systematyczn ą regulacj ę oraz oczyszczanie koryt rzek i rowów melioracyjnych. Realizuj ąc powy Ŝsze zalecenia oraz zało Ŝenia Programu wykonawczego do "II Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2002-2010", Samorz ąd Gminy Bierutów planuje: 1. w zakresie zaopatrzenia gminy w wod ę: a) rozbudow ę sieci wodoci ągowej na terenie gminy zgodnie z rozwi ązaniami zaproponowanymi w opracowaniu sporz ądzonym w maju 2003 roku pn. „Sie ć wodoci ągowa istniej ąca i koncepcja budowy nowych sieci do zaopatrzenia w wod ę niezwodoci ągowanych sołectw gminy Bierutów”. W koncepcji tej, na podstawie istniej ącego stanu SUW i hydroforni, wydzielono 3 układy wodoci ągowe zdolne zaopatrzy ć w wod ę wszystkie wsie gminy. S ą to:

30 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

I. wodoci ąg Bierutów – obejmuj ący miasto Bierutów, wsie Karwiniec, Kijowice, Kruszewice, Paczków, Zawidowice, Zbytow ą z przysiółkami oraz Solniki Małe. II. wodoci ąg Stronia – obejmuj ący wsie Stronia, Jemielna, Wabienice, Gorzesław PGR, Gorzesław wie ś, Strzałkow ą oraz Solniki Wielkie. III. wodoci ąg Miłocice z gminy Jelcz–Laskowice – obejmuj ący wsie Radzieszyn, Posadowice i S ątok. W opracowaniu zaproponowano etapowanie inwestycji w poszczególnych latach - do 2006 roku. Koszt inwestycji oszacowano na ok. 1 715 tys. zł Realizacja powy Ŝszej koncepcji rozpocznie si ę od budowy magistrali wodoci ągowej Bierutów – Zbytowa o dł. 4,5 km oraz od zwodoci ągowania wsi Gorzesław (sie ć i przył ącza) o dł. 9,1 km. Gmina posiada ju Ŝ projekty techniczne na te inwestycje. b) przebudow ę istniej ącej Stacji Uzdatniania Wody w Bierutowie wraz z infrastruktur ą. W ramach tej inwestycji zostanie zmodernizowana SUW w Bierutowie. Powstanie nowy układ technologiczny uzdatniania wody oparty na filtrach pospiesznych i dezynfekcji wody oraz pompownia II stopnia. Poza tym pomieszczenie technologiczne zostanie wyposa Ŝone w instalacj ę ogólnego przeznaczenia – wody, kanalizacji, o świetlenia ogólnego, instalacj ę sterownicz ą oraz spr ęŜ onego powietrza. Przedsi ęwzięcie ma by ć realizowane w 2004 i 2005 roku; koszt:.2 080 tys. zł. 2. w zakresie uporz ądkowania w gminie gospodarki ściekowej: a) opracowanie wielowariantowej koncepcji uporz ądkowania gospodarki ściekowej dla obszaru całej gminy, b) sporz ądzenie projektów technicznych dla optymalnych wariantów rozwi ąza ń w tym zakresie, c) systematyczn ą realizacj ę projektowanych przedsi ęwzi ęć W pierwszej kolejno ści gmina planuje budow ę kanalizacji sanitarnej we wsi Karwiniec (w latach 2005-2006). Nast ępnie planuje si ę uporz ądkowanie gospodarki ściekowej we wsiach Posadowice, Radzieszyn, Kijowice i Solniki. Poniewa Ŝ aktualna ilo ść doprowadzanych ścieków na oczyszczalni ę w Bierutowie jest mniejsza od nominalnej (oczyszczalnia posiada rezerw ę), wł ączenie do niej przyległych wsi b ędzie korzystne zarówno ze wzgl ędów technologicznych jak i ekonomicznych. Powy Ŝsze przedsi ęwzi ęcia oraz zasady ich realizacji sformułowane w przytoczonych dokumentach stanowi ą podstaw ę okre ślenia celów i kierunków działa ń w ochronie środowiska wodnego niniejszego Programu.

31 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

4. WALORY I ZASOBY BIOTYCZNYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU

4.1. Struktura przyrodnicza (ekologiczna) obszaru i ocena jego bioró Ŝnorodno ści

Najwi ększ ą powierzchni ę w gminie zajmuj ą agrocenozy, głównie pola orne. Lasy i zadrzewienia zajmuj ą 23,5 % powierzchni gminy. Ekosystemy wodne zajmuj ą mał ą powierzchni ę i s ą to głównie stawy rybne w dolinie Widawy, sama rzeka Widawa i jej dopływy. Du Ŝa ilo ść cieków to rowy melioracyjne drenuj ące teren gminy. Nieliczne s ą ekosystemy zwi ązane z siedliskami podmokłymi. Najwi ęcej z nich znajduje si ę w dolinach rzek. Cennym elementem przyrodniczym s ą torfy w dolinie Widawy. Wymagaj ą one ochrony. Ich mi ąŜ szo ść nie przekracza 1,0 – 1,5m . S ą to torfy niskie podtyp bagienny, gatunek turzycowy o małej mi ąŜ szo ści. Bioró Ŝnorodno ść gminy mo Ŝna oceni ć w skali Polski na średni ą. Na terenie gminy istniej ą bariery i korytarze ekologiczne. Fragmentacja czyli brak poł ącze ń mi ędzy poszczególnymi płatami środowiska naturalnego jest uwa Ŝana obecnie za jedno z najwi ększych zagro Ŝeń dla przyrody. Rzeki, strumienie i ich doliny powinny by ć bardzo dobrymi korytarzami ekologicznymi. Niestety w wielu przypadkach maj ą one znacznie ograniczone znaczenie, poniewa Ŝ na wielu odcinkach w dolinach wyci ęto lasy i zadrzewienia. Stanowi ą one natomiast dobry korytarz dla ro ślin i zwierz ąt zwi ązanych z siedliskami wodnymi i podmokłymi. Poniewa Ŝ dolina Widawy przebiega w wi ększo ści przez tereny odlesione, dlatego nie jest dobrym korytarzem ekologicznym. Nieco lepiej przedstawia si ę funkcjonowanie korytarza ekologicznego tej doliny na terenie s ąsiedniej gminy Ole śnica.

4.2. Ekosystemy le śne

Lasy znajduj ą si ę w zarz ądzie Nadle śnictwa Oława i nadle śnictwa Ole śnica. Ze wzgl ędu na zró Ŝnicowanie gleb i warunków wodno-gruntowych wyst ępuj ą tu ró Ŝne siedliska le śne – od świe Ŝych borowych do lasów wilgotnych i olsów. Najwi ększe powierzchnie zajmuj ą siedliska: boru świe Ŝego, boru mieszanego świe Ŝego, boru mieszanego wilgotnego,

32 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. lasu mieszanego wilgotnego i siedliska olsu. W południowej cz ęś ci gminy rosn ą głównie bory sosnowe, ubogie w gatunki chronione. Przewa Ŝa bór mieszany świe Ŝy (najcz ęś ciej sosnowy), bór świe Ŝy. Bór świe Ŝy przewa Ŝa w kompleksie mi ędzy Bierutowem a Smoln ą. Nieliczne lasy wilgotne wyst ępuj ą w pobli Ŝu rzeki Widawy. W rejonie wsi Paczków wyst ępuj ą lasy wilgotne, tj. las mieszany wilgotny, ols oraz ols jesionowy. Tak Ŝe na południe od wsi Karwiniec mo Ŝna spotka ć lasy o charakterze wilgotnym. W północnej cz ęś ci gminy znajduj ą si ę fragmenty lasów li ściastych. Szczególnie cenne s ą lasy pomi ędzy Wabienicami a Jemieln ą - wyst ępuj ą tu gr ądy o znacznej warto ści przyrodniczej ze stanowiskami siedmiu gatunków chronionych ro ślin. Wyst ępuj ą one na NW od wsi Wabienice i S od wsi Jemielna.

4.3. Ekosystemy wodne

Ekosystemy wodne zwi ązane s ą z wodami stoj ącymi i płyn ącymi. Wody stoj ące tworz ą głównie niewielkie stawy rybne i oczka wodne. S ą one cennym siedliskiem dla chronionych gatunków ro ślin, płazów i ptaków. Stawy rybne s ą cenne dla przyrody je śli maj ą pas ro ślinno ści wodnej wynurzonej i wyspy. Niestety nowe stawy wybudowane w dolinie Widawy poni Ŝej Bierutowa nie spełniaj ą tych warunków. Tworzenie stawów rybnych nie wsz ędzie jest po Ŝą dane, np. dolina Widawy jest zbyt cenna przyrodniczo by budowa ć tu stawy. Z ekosystemów wodnych gminy najwi ększy tworzy rzeka Widawa płyn ąca dolin ą płaskodenn ą o szeroko ści 100-300m i o stosunkowo wyra źnych granicach morfologicznych. Obok niej płyn ą równolegle dawne młynówki. Mniejsze ekosystemy wodne tworz ą rowy melioracyjne. W obni Ŝeniach terenowych wyst ępuj ą ponadto drobne podmokło ści Rzeki, a szczególnie Widawa s ą wa Ŝnym siedliskiem dla ryb. Wa Ŝnym problemem wymagaj ącym rozwi ązania s ą okresowe deficyty wody w rzece Widawie – bardzo małe przepływy, szczególnie w okresie lata, zagra Ŝaj ące ekosystemowi rzeki i ekosystemowi doliny rzecznej poprzez spadek poziomu wód gruntowych. Funkcjonowanie dwóch zbiorników retencyjnych w górze rzeki (koło Namysłowa i w Stradomii Wierzchniej) pogarsza t ą sytuacj ę, poniewa Ŝ latem zamiast wyrównywa ć przepływy, zbiorniki te głównie gromadz ą wod ę. Funkcjonowanie stawów rybnych w zlewni te Ŝ pogarsza sytuacj ę, poniewa Ŝ wła ściciele tych stawów w okresie lata dodatkowo pobieraj ą wod ę z rzeki by zrekompensowa ć straty powstałe na skutek parowania. Budowa projektowanego nast ępnego

33 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. zbiornika - w gminie Dziadowa Kłoda, jak i wielu nowych stawów, mo Ŝe pogorszy ć t ą sytuacj ę.

4.4. Ekosystemy niele śne

Ekosystemy niele śne to głównie pola uprawne, ł ąki, pastwiska (agrocenozy) i nieu Ŝytki. Dla zachowania bioró Ŝnorodno ści szczególnie wa Ŝne s ą łąki i pastwiska. Ich powierzchnia jest mała w stosunku do gruntów ornych. Wyst ępuj ą one głównie w dolinach, a na terenach poza dolinnych, tam gdzie wyst ępuje płytki poziom wody gruntowej. Bogate, cenne przyrodniczo zbiorowiska ł ąkowe koncentruj ą si ę w najni Ŝej poło Ŝonych miejscach teras zalewowych rzek i strumieni. Szczególnie cenne s ą tereny podmokle poło Ŝone miedzy rzekami a równolegle do nich płyn ącymi młynówkami. Ł ąki i pastwiska, szczególnie te podmokłe, s ą siedliskami chronionych gatunków ro ślin, płazów, ptaków. W gminie istnieje stary rozwini ęty system melioracyjny. Niestety brak jest środków na utrzymanie tego sytemu melioracyjnego. Szczególnie negatywny wpływ na ekosystemy ł ąk i pastwisk ma brak zastawek na rowach melioracyjnych.

4.5. Najcenniejsze gatunki wyst ępuj ące na obszarze gminy

W 1993 wykonano inwentaryzacj ę przyrodnicz ą gminy Stwierdzono wyst ępowanie 11 gatunków chronionych ro ślin na 90 stanowiskach. Zidentyfikowano te Ŝ 10 gatunków płazów i 5 gatunków gadów. Północna cz ęść gminy, pozbawiona terenów zalesionych, wi ększej ilo ści śródpolnych zadrzewie ń i uboga w cieki wodne, ma stosunkowo ubog ą herpetofaun ę; stwierdzono tylko 4 gatunki płazów i 1 gada. Koło Jemielna i Wabienic stwierdzono 3 gatunki płazów –traszk ę grzebieniast ą, Ŝab ę moczarową i grzebiuszk ę ziemn ą oraz 2 gatunki gadów: zaskro ńca i jaszczurk ę Ŝyworodn ą. Bogatsz ą herpetofaun ę ma południowa cz ęść gminy oparta o system rzeki Widawy oraz kompleks leśny mi ędzy wsiami Karwiniec, Kruszowice i Posadowice - wyst ępuje tu 9 gatunków płazów i 5 gatunków gadów.

34 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Na terenie gminy stwierdzono106 gatunków ptaków. Szczególnie wa Ŝnym siedliskiem dla nich jest tu dolina Widawy. Z rzadkich i chronionych ptaków wyst ępuj ą tu remiz, błotniak stawowy, kokoszka wodna, dzi ęcioł zielony, świergotek ł ąkowy, słowik szary, świerszczak, strumieniowka, jarz ębatka, srokosz i dziwonia. Cenne dla ptaków s ą tez lasy w okolicach Paczkowa, gdzie wyst ępuj ą jastrz ąb, krogulec, siniak ( 2 pary w starodrzewiu bukowym), dudek , dzi ęcioł zielonosiwy, bocian czarny (wokół jego gniazda utworzono stref ę ochronn ą). W lasach koło Karwi ńca stwierdzono wyst ępowanie jastrz ębia, kobuza, uszatki, dudka, dzi ęcioła zielonosiwego, W lasach koło Wabienic i Jemielna gnie ździ si ę jastrz ąb i dzi ęcioł średni. Na terenie gminy stwierdzono wyst ępowanie 6 gatunków nietoperzy – w ko ściele Św Katarzyny w Bierutowie, w ko ściele w Stroni, w ko ściele w Wabienicach, w ko ściele w Solnikach Małych i w ko ściele w Zawidowicach. Z innych ssaków na uwag ę zasługuje wydra stwierdzona w rzece Widawie. Badania nad rybami gminy przeprowadzono w 1988-1989 r na Widawie. Zidentyfikowano wyst ępowanie nast ępuj ących gatunków ryb: szczupak, pło ć, jelec, kle ń, ja ź, słonecznica, ukleja, lin, ró Ŝanka, kiełb, sliz, koza, mi ętus, cirnik, oko ń ciernik, oko ń. Ponowne badania nad rybami wykonano w 2003 r. Podczas tych bada ń stwierdzono wyst ępowanie nast ępuj ących gatunków: szczupak, pło ć, jelec, kle ń, kiełb, piskorz, koza, ciernik, oko ń. Przeszkod ą w rozprzestrzenianiu si ę ryb s ą spi ętrzenia na rzece przy których nie ma przepławek dla ryb.

4.6. Prawne formy ochrony przyrody

4.6.1. Istniej ące chronione obszary

Pomniki przyrody : 1 – grupa 3 d ębów szypułkowych.

35 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

4.6.2. Proponowane obszary chronione

Walory przyrodnicze doliny Widawy, w tym obecno ść torfów z cenn ą ro ślinno ści ą wskazuj ą na konieczno ść obj ęcia jej ochrona prawn ą w formie Obszaru Chronionego Krajobrazu. Dokumentacja proponowanego obszaru znajduje si ę w zasobach Wojewódzkiego Konserwator Przyrody. Ochrony wymagaj ą te Ŝ obiekty pozostaj ące w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków jak np. park w Posadowicach. Na terenie gminy znajduj ą si ę drzewa o wymiarach drzew pomnikowych, jak np. d ąb przy ul. Namysłowskiej w Bierutowie, który nale Ŝy obj ąć ochron ą.

5. GOSPODARKA ODPADAMI

Plan Gospodarki Odpadami dla gminy Bierutów stanowi cz ęść Programu Ochrony Środowiska dla tej gminy. Plan ten jest opracowywany jest zgodnie z ustaw ą prawo ochrony środowiska (art. 14 – 18). Zgodnie z tym prawem, uwzgl ędniaj ąc: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych i środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe, Zarz ąd Gminy jest zobowi ązany przygotowa ć Program Ochrony Środowiska. Szczególne miejsce w tym Programie ma zajmowa ć Plan Gospodarki Odpadami. Szczegółowe zapisy, co powinien zawiera ć taki Plan okre ślaj ą przepisy rozporz ądzenia Ministra Środowiska w sprawie sporz ądzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. Nr 66, poz. 620 z 2003 roku). Wy Ŝej wymienione przepisy oraz umowa z Zarz ądem Gminy Bierutów, s ą podstaw ą do opracowania niniejszego Planu. Plan ma za zadanie scharakteryzowa ć strumienie powstaj ących odpadów komunalnych. Powinien omówi ć metody ograniczania ilo ści powstaj ących odpadów, ich negatywny skutek na środowisko, rodzaje i ilo ści instalacji do unieszkodliwiania odpadów funkcjonuj ące na terenie gminy. Na podstawie zgromadzonych danych dokonano w Planie analizy wpływu gospodarki odpadami na stan środowiska gminy. W Planie okre ślono metody poprawienia stanu gospodarowania odpadami i cele krótkoterminowe i długoterminowe w dochodzeniu do poprawy stanu gospodarki odpadami. Po przeprowadzonej analizie i diagnozie, w Planie zaproponowano Jednolity System Gospodarki Odpadami , okre ślono wpływ tego systemu, je Ŝeli zostanie wdro Ŝony, na środowisko naturalne oraz wskazano

36 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. potencjalne źródła finansowania wraz z przybli Ŝonymi kosztami, je Ŝeli te w ogóle były mo Ŝliwe do ustalenia. Poni Ŝej dokonano krótkiej charakterystyki dotycz ącej gospodarowania odpadami na terenie gminy Bierutów. Dokonuj ąc analizy zakresie diagnozy w zakresie istniej ącego sposobu gospodarki odpadami oraz prognozy przy powstawania nowych odpadów, wzi ęto pod uwag ę dost ępne dane statystyczne z ró Ŝnych źródeł (WIO Ś, WUS, Urz ąd Marszałkowski, Starostwo Powiatowe w Ole śnicy, Urz ąd Gminy w Bierutowie).

5.1. Odpady komunalne

Na terenie gminy funkcjonuje dzisiaj jedno składowisko odpadów komunalnych. Jest to obiekt poło Ŝony w miejscowo ści Bierutów. Analizowana struktura odpadów wykazuje, Ŝe na teren tego składowiska docieraj ą odpady, których skład morfologiczny nie ró Ŝni si ę zasadniczo od innych tego typu miejsc. Ze strumienia odpadów komunalnych, od 2003 roku zacz ęto wydziela ć tworzywa sztuczne, szkło i papier oraz tektur ę. Nie wydziela si ę ze strumienia odpadów organicznych, a to często, w powi ązaniu z samymi odpadami, powoduje negatywne oddziaływania na środowisko.

5.2. Odpady przemysłowe

Z informacji zawartych w danych z Wojewódzkiej Bazy Danych Urz ędu Marszałkowskiego, bazy SIGOP prowadzonej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu oraz informacji WUS, odpadów przemysłowych na terenie powiatu wytworzono ogółem 22 764.4 Mg, z tego magazynowano 421.7 Mg, a odzyskano 6 888.0 Mg. Unieszkodliwiono poza składowaniem 3 654.5 Mg, natomiast przez składowanie zostało unieszkodliwionych w całym powiecie ok. 11 901.7 Mg. Baza SIGOP nie podaje danych dotycz ących tego rodzaju odpadów z terenu gminy Bierutów.

37 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

5.3. Odpady organiczne

Jak wykazuj ą analizy strumienia powstaj ących odpadów komunalnych, ok. 21.5 % odpadów komunalnych to odpady organiczne (wska źnik średni dla województwa). Dla gminy Bierutów przyj ęto wska źniki tych ilo ści jak dla miejscowo ści wiejskich z lekk ą nadwy Ŝką spowodowan ą przez niewielki udział odpadów z miejscowo ści o charakterze miejskim (17%). W całym powiecie ole śnickim tylko składowisko w Dobroszycach wykazało przyj ęcie na obiekt odpadów ulegaj ących biodegradacji. Ł ącznie, w całym strumieniu odpadów, ilo ść ta wyniosła 7.85 Mg, co stanowiło tylko 0.08 %. Z tych samych danych wynika, Ŝe 97 % odpadów składowanych na terenie składowisk, to niesegregowane odpady komunalne. Generalnie brak jest prowadzonej segregacji i odzysku odpadów organicznych, a dla danych porównawczych wyliczono, Ŝe teoretycznie na terenie gminy Bierutów z ilo ści odpadów przyjmowanych rocznie na składowisko w Bierutowie mo Ŝe powsta ć ok. 1000 Mg odpadów organicznych.

5.4. Odpady niebezpieczne

Na terenie gminy nie ma podmiotów prowadz ących specyficzne rodzaje działalno ści przemysłowej mog ącej skutkowa ć du Ŝą ilo ści ą odpadów niebezpiecznych. Wg bazy SIGOP odpadów niebezpiecznych na terenie gminy Bierutów nie wykazano. Na terenie powiatu ole śnickiego (w bilansie ogólnym uwzgl ędnia si ę ilo ści odpadów z lat ubiegłych), zostało wytworzonych ogółem 309.4 Mg. Z tej ilo ści magazynowanych było ok. 0.8 Mg. Ze strumienia odpadów odzyskano 86.5 Mg, a unieszkodliwiono poza składowaniem 211.8 Mg. Przez składowanie unieszkodliwiono 4.0 Mg.

5.5. Instalacje

Jedyn ą instalacj ą do unieszkodliwiania odpadów w rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska jest, na terenie gminy Bierutów, składowisko odpadów komunalnych w Bierutowie. Składowisko zajmuje powierzchni ę ok. 3.9 ha. Składowisko nie jest wyposa Ŝone w system odgazowania. Nie jest prowadzony na tym składowisku monitoring wód

38 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. podziemnych. Odcieki wywo Ŝone s ą na oczyszczalni ę ścieków. Składowisko nie posiada wagi i nie pracuje na nim kompaktor (okresowo spychacz wyrównuje teren składowiska). Łączna ilo ść , zdeponowanych na tym składowisku odpadów wynosi 237.9 tys. m 3, z tego w ostatnim roku zło Ŝono na nim 26.7 tys. m 3 odpadów.

5.6. Prognoza demograficzna i gospodarcza

Wg rocznika statystycznego województwa dolno śląskiego ilo ść mieszka ńców powiatu ole śnickiego b ędzie do 2015 roku wzrastała, a nast ępnie do roku 2030 nast ąpi stopniowy jej spadek. Brak jest prognoz demograficznych dla gminy Bierutów, a rocznik statystyczny z danych demograficznych, podaje tylko migracje ludności. Ten wska źnik jest w gminie ujemny. St ąd do prognoz niezb ędnych dla potrzeb Planu przyj ęto, Ŝe zarówno do roku 2006 i do roku 2015 nie b ędzie nast ępował wzrost ilo ści mieszka ńców gminy. B ędzie natomiast coraz lepiej funkcjonowa ć ustawa o odpadach. W zwi ązku z tym pojawi ą si ę w bazach danych ilości odpadów, których wzrost b ędzie wynika ć z poprawy skuteczno ści pracy organów administracji. Tak, wi ęc do oblicze ń przyj ęto na podstawie powy Ŝszego i ujemnego wska źnika migracji, Ŝe średnie ilo ści odpadów powstaj ących w gminie pozostan ą na tym samym poziomie.

5.7. Program gospodarki odpadami

Zauwa Ŝaj ąc tendencje, jakie si ę zarysowuj ą na terenie gminy oraz analizuj ąc obecn ą sytuacj ę w gospodarce odpadami na terenie gminy Bierutów, nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe dla poprawy tego stanu wyst ępuje konieczno ść wprowadzenia nowych rozwi ąza ń organizacyjnych i technicznych. Te przedsi ęwzi ęcia podzielono na dwie główne kategorie. Pierwsza to cele krótkoterminowe, natomiast druga to przedsi ęwzi ęcia długoterminowe. Zgodnie z zapisami prawnymi, po analizie wniosków i odpowiedzi samorz ądów gmin i ich odniesieniu si ę do polityki ekologicznej Pa ństwa oraz analizie zjawisk ocenianych w udost ępnionych do opracowania Planu, materiałach, zaproponowano zało Ŝenia systemu gospodarki odpadami dla gminy Bierutów, zauwa Ŝaj ąc, Ŝe do spełnienia wymaga ń, jakie

39 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. musz ą by ć spełnione przy tego rodzaju systemach, gmina musi wykona ć wiele prac uwzgl ędniaj ących warunki prawne, finansowe i organizacyjne, tak aby system mógł spełni ć nakładane dla niego zadania. Zwrócono w nim tak Ŝe uwag ę na konieczno ść zapobiegania powstawania odpadów, ograniczenia ich ilo ści i negatywnego oddziaływania na środowisko. Podkre ślono znaczenie odpowiedniego sposobu post ępowania z odpadami i odniesiono si ę do kwestii edukacji wa Ŝnej dla ko ńcowego sukcesu cało ści działa ń, które wynikn ą z Planu. Nie pomini ęto odniesienia si ę do modernizacji instalacji (składowisk) do unieszkodliwiania odpadów.

5.8. Metody poprawy stanu i monitorowanie planu

Metody te podzielono na uwarunkowane prawnie, finansowo, edukacyjnie i administracyjnie, wskazuj ąc, jakie poszczególne czynno ści systemowe lub jednostkowe nale Ŝy podj ąć , aby spowodowa ć popraw ę stanu gospodarowania odpadami na terenie gminy. Zało Ŝono konieczno ść monitorowania Planu tak przez własne organy zarz ądzaj ące i jednostki wykonawcze, jak równie Ŝ przez uczestników ponadgminnych porozumie ń i tych, którzy b ędą pomaga ć finansowo w realizacji konkretnych przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych.

5.9. Wpływ realizacji projektu planu na stan środowiska

Podczas okre ślania wpływu realizacji projektu Planu Gospodarki Odpadami dla gminy Bierutów na stan środowiska, analizowano, w jaki sposób zadania, które zostan ą podj ęte do realizacji spowoduj ą pogorszenie lub popraw ę stanu środowiska gminy. Zastosowano tu podej ście sektorowe, czyli odnoszono si ę do poszczególnych komponentów środowiska. Nie znaleziono podczas tej analizy Ŝadnych oddziaływa ń negatywnych. Stwierdzono natomiast, Ŝe wi ększo ść zada ń, je Ŝeli zostan ą zrealizowane, spowoduje popraw ę stanu środowiska w poszczególnych jego komponentach i poprawi ą stan środowiska jako cało ść . Decyzje, które wydaj ą si ę by ć niezb ędne do podj ęcia spowoduj ą tak Ŝe wzrost świadomo ści społeczno ści lokalnej oraz wspólne, tak istotne i dobrze postrzegane przez Uni ę Europejsk ą, działanie i rozwi ązywanie problemów lokalnych społeczno ści.

40 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

6. IDENTYFIKACJA GŁÓWNYCH PROBLEMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE

W nakładach inwestycyjnych na ochron ę środowiska w mie ście i gminie Bierutów, wszystkie środki, tj. 51,0 tys. zł, przeznaczono na ochron ę wód (gospodark ę ściekow ą) (2002r. wg WUS). Jednoroczne nakłady na ochron ę środowiska nie odzwierciedlaj ą jednak rzeczywistych potrzeb w tym zakresie. Z roku na rok struktura takich nakładów mo Ŝe si ę istotnie zmienia ć (wystarczy jedno powa Ŝniejsze zadanie w danej dziedzinie). Z przedstawionej w rozdz. 3-5 diagnozy stanu środowiska i oceny dotychczasowych działa ń, w hierarchii problemów ekologicznych do rozwi ązania w mie ście i gminie za niew ątpliwie priorytetowe uzna ć nale Ŝy uporz ądkowanie gospodarki ściekowej, i te działania w najbli Ŝszych latach powinny pochłon ąć najwi ęcej środków, w tym z bud Ŝetu gminy. Znaczenie problemu wynika te Ŝ z du Ŝego zapó źnienia we wła ściwym rozwi ązaniu problemu odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków sanitarnych przy równocze śnie wysokim stopniu zwodoci ągowania wsi, m.in. stosunek długo ści sieci kanalizacji sanitarnej do długo ści sieci wodoci ągowej (z której korzysta 81% mieszka ńców gminy, w tym 100% w mie ście) wynosi 1:3,8,a w mie ście 1:1,3. Ilo ść odprowadzanych systemami kanalizacyjnymi ścieków bytowych stanowi około 72% zu Ŝywanej wody z wodoci ągów (w mie ście około 81%). Nie mo Ŝna te Ŝ pomin ąć szczególnej wagi, jak ą do gospodarki wodno-ściekowej przywi ązuje si ę w Unii Europejskiej. Gospodarka ściekowa jest te Ŝ o tyle wa Ŝna, Ŝe dotyczy wszystkich mieszka ńców gminy i wi ększo ści działaj ących na jej terenie przedsi ębiorstw. Podobnie jest z gospodark ą odpadow ą. Pozostałe kategorie oddziaływa ń na środowisko, w tym emisje zanieczyszcze ń powietrza i hałasu odgrywaj ą, w przypadku miasta i gminy Bierutów podrz ędn ą rol ę. Maj ą one raczej charakter „uci ąŜ liwo ści s ąsiedzkich”, dotycz ących niewielkiego odsetka populacji gminy. Pewne wi ększe znaczenie (w skali gminy, albo co najmniej układów osadniczych) maj ą emisje zanieczyszcze ń z przewa Ŝnie przestarzałych indywidualnych systemów ogrzewania obiektów. Dlatego te Ŝ przedsi ęwzi ęcia w zakresie modernizacji gospodarki cieplnej mo Ŝna uzna ć za trzeci wa Ŝny priorytet działa ń w zakresie ochrony środowiska w gminie, po gospodarce ściekowej i odpadowej. Problemy zwi ązane z uci ąŜ liwo ściami hałasowymi wi ąŜą si ę z przebiegiem ruchliwej drogi wojewódzkiej nr 451 przez miasto Bierutów i wie ś Solniki Wielkie i w tych miejscach powinny by ć rozwi ązane (np. poprzez budow ę obwodnic).

41 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

W gminie, o niewielkim stopniu lesisto ści przywi ązuje si ę ponadto pewną wag ę do ochrony istniej ących lasów oraz powi ększenia powierzchni zalesionej na gruntach rolnych o najni Ŝszych walorach produkcyjnych. W południowej cz ęś ci gminy wyst ępuj ą te Ŝ walory przyrodnicze, które powinny by ć zachowane w dolinie rzeki Widawa.

7. DŁUGOTERMINOWE CELE I KIERUNKI DZIAŁA Ń W OCHRONIE ŚRODOWISKA GMINY (DO 2015 ROKU)

7.1. Ochrona powietrza atmosferycznego

Podstawowym celem b ędzie likwidacja niskich źródeł emisji zanieczyszcze ń powietrza zwi ązanych z lokalnymi systemami ogrzewania. Gospodarka cieplna nale Ŝy bowiem do najpowa Ŝniejszych źródeł emisji zanieczyszcze ń powietrza w mie ście i gminie. Działania w kierunku ograniczenia emisji zanieczyszcze ń powietrza dotyczy ć powinny tak Ŝe niektórych zakładów – przemysłowych, rzemie ślniczych, naprawczych. W działaniach na rzecz ograniczenia zanieczyszcze ń powietrza emitowanych przez gospodark ę ciepln ą wyró Ŝni ć mo Ŝna dwa komplementarne kierunki: • energooszcz ędno ść poprzez termoizolacyjne modernizacje budynków mieszkalnych, publicznych i innych. W przedsi ęwzi ęciach termoizolacyjnych, realizowanych przez gmin ę lub wła ścicieli budynków, współudział (w tym finansowy) mógłby mie ć tak Ŝe powiat. • modernizacja systemów ogrzewania , w szczególno ści indywidualnych palenisk domowych. W odniesieniu do indywidualnych systemów ogrzewania zadanie to b ędzie realizowane głównie przez wła ścicieli budynków (tak Ŝe dla podwy Ŝszenia komfortu i uzyskania odczuwalnych oszcz ędno ści finansowych). Nie sposób tu jednak jednoznacznie wskaza ć okre ślone rozwi ązania, gdy Ŝ w gospodarce cieplnej du Ŝe znaczenie maj ą uwarunkowania rynkowe. Rozwój centralnych systemów na wi ększ ą skal ę, zwłaszcza poza miastem, nie ma w gminie przyszło ści. Z kolei sens gazyfikacji sta ć mo Ŝe pod znakiem zapytania w kontek ście niepewno ści co do zabezpieczenia zaopatrzenia kraju w gaz i wysoko ści jego ceny (raczej wzrastaj ącej wobec silnego zmonopolizowania kierunku importu tego

42 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

surowca). Warto by jednak podj ąć rozwa Ŝania nad rozpowszechnieniem niekonwencjonalnych źródeł energii cieplnej oraz stosowaniem biopaliw w oparciu o miejscowe surowce rolnicze (jako odnawialne źródła energii).

Tak wi ęc jako długofalowe cele i kierunki działa ń na rzecz poprawy stanu czysto ści powietrza w gminie wskaza ć mo Ŝna: • opracowanie programu i harmonogramu przedsi ęwzi ęć termoizolacyjnych oraz ich sukcesywna realizacja; realizator: gmina (programy) przy ewentualnym współudziale powiatu, a w zakresie realizacji: wła ściciele/zarz ądcy budynków przy współudziale gminy i powiatu z wykorzystaniem środków z Funduszu Termoizolacji Banku Gospodarczego Krajowego • sukcesywna modernizacja lokalnych systemów ogrzewania; realizator: wła ściciele/zarz ądcy obiektów przy wyparciu gminy • sukcesywna modernizacja zakładów o nadmiernych emisjach zanieczyszcze ń powietrza (na wniosek „pokontrolny” i pod nadzorem Starostwa), lub likwidacja albo przeniesienie na wyznaczone (m.in. w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego) wyodr ębnione tereny aktywno ści gospodarczej.

7.2. Ochrona przed hałasem

Problem nadmiernego hałasu dotyka niewielk ą cz ęść populacji gminy, głównie zamieszkuj ącej w bezpo średnim s ąsiedztwie ruchliwszych dróg, zwłaszcza drogi wojewódzkiej nr 451 na odcinkach przebiegaj ących przez miasto Bierutów i wie ś Solniki Wielkie. Przedsi ęwzi ęcia w kierunku ograniczenia uci ąŜ liwo ści z tych źródeł hałasu polega ć mog ą na: • budowie obwodnic na trasach najbardziej ruchliwych dróg; • modernizacji odcinków dróg poprzez wymian ę ich nawierzchni, usprawnienie ruchu, odpowiednie (na ile to mo Ŝliwe na terenach zabudowanych) poszerzenie pasów drogowych i ich odpowiednie zagospodarowanie (np. wprowadzanie zieleni); • wyeliminowanie obiektów o uci ąŜ liwo ści hałasowej ze strefy o funkcjach „wra Ŝliwych” (mieszkalnictwo, usługi chronione typu szkoła, przedszkole, szpital);

43 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

• uwzgl ędnienie w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym relacji przestrzennych pomi ędzy potencjalnymi źródłami hałasu (zwłaszcza z obiektami komunikacyjnymi) a terenami o funkcjach „wra Ŝliwych”; wyznaczenie terenów dla lokalizacji zakładów emituj ących hałas (np. tartaki, zakłady naprawcze, mechaniczne itp.), poza terenami o funkcji mieszkaniowej. Jako długofalowe cele i kierunki działa ń w zakresie ograniczenia uci ąŜ liwo ści hałasowych wskaza ć mo Ŝna: • realizacj ę obwodnic na trasie drogi wojewódzkiej nr 451; przedsi ęwzi ęcia takie miałyby tak Ŝe istotne znaczenie dla usprawnienia ruchu i wzrostu bezpiecze ństwa ; • wprowadzenie systemu okresowych pomiarów nat ęŜ enia hałasu w rejonie najbardziej uci ąŜ liwych źródeł emisji – komunikacyjnych i niekomunikacyjnych ( powiat ); • sukcesywna likwidacja lub przenoszenie (na wyodr ębnione tereny aktywno ści gospodarczej, gdzie nat ęŜ enie hałasu nie jest normowane) obiektów i zakładów, z których emisja hałasu nie mo Ŝe by ć wyeliminowana lub istotnie ograniczona.

7.3. Ochrona zasobów wodnych i gospodarka wodno-ściekowa

Długoterminowe cele i kierunki działa ń władz gminy Bierutów w zakresie gospodarki wodno – ściekowej s ą zdeterminowane przyj ętymi przez Polsk ę zobowi ązaniami akcesyjnymi. Realizacja wynikaj ących st ąd zada ń jest o tyle trudna, Ŝe ochrona jako ści zasobów wód zwi ązana z racjonaln ą gospodark ą wodno-ściekow ą jest jednym z najlepiej rozwini ętych elementów polityki ekologicznej Unii Europejskiej. Wdra Ŝana w Polsce ju Ŝ od czasu wej ścia w Ŝycie ustawy Prawo wodne (Dz.U.238/02 poz.2022) i Prawo ochrony środowiska (Dz.U.62/01 poz.629) wprowadza zasady prawa wspólnotowego w tym zakresie. Dla władz samorz ądowych wynikaj ą st ąd strategiczne cele, które musz ą by ć zrealizowane do 2015 roku i oznaczaj ą: • dotrzymywanie dopuszczalnych standardów jako ści wód, • dotrzymywanie normatywnych wymaga ń dla ścieków i innych zanieczyszcze ń odprowadzanych do środowiska wodnego. Osi ągni ęcie tych celów jest zgodne ze Strategi ą Rozwoju Powiatu Ole śnickiego, Programem Zrównowa Ŝonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Wojewódzkiego Dolno śląskiego oraz Polityką ekologiczn ą pa ństwa na lata 2003 – 2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata

44 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

2007 – 2010. Ich realizacja jest kluczowa równie Ŝ ze wzgl ędu na geograficzne poło Ŝenie gminy Bierutów w zlewni rzeki Widawy, prawobrze Ŝnego dopływu Odry. Najistotniejsze wi ęc b ędzie realizowanie obowi ązków wynikaj ących z wymaga ń dyrektyw dotycz ących: • oczyszczania ścieków komunalnych – Dyrektywa 91/271/EWG, która wprowadza obowi ązki: o budowy do 31 grudnia 2005 roku systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków we wszystkich aglomeracjach o równowa Ŝnej liczbie mieszka ńców (RLM) wi ększej od 2000. o podwy Ŝszonego poziomu usuwania substancji biogennych (poziom redukcji azotu o 70 –80% i fosforu o 80%) w przypadku odprowadzania ścieków z aglomeracji wi ększych ni Ŝ 10 000 RLM do wód wra Ŝliwych na eutrofizacj ę Z uwagi na wysokie koszty inwestycyjne wykonanie wymaga ń tej dyrektywy jest niemo Ŝliwe. Dlatego Polska uzyskała okresy przej ściowe, które w odniesieniu do warunków demograficznych gminy Bierutów dotycz ą: o w stosunku do obowi ązku budowy systemów kanalizacyjnych: o 10 letni okres (do 31.12.2015 r.) w odniesieniu do aglomeracji o wielko ści 2000 do 10 000 RLM. o w stosunku do obowi ązku budowy oczyszczalni ścieków: o 13 letni okres (do 31.12.2015 r.) w odniesieniu do aglomeracji o wielko ści 2000 do 10000 RLM. • ochrony wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany – Dyrektywa 91/676/EWG , która wprowadza obowi ązki: o wyznaczenie obszarów tzw. stref wra Ŝliwych (o st ęŜ eniu azotanów ponad 50 mgN/dm 3), o przygotowanie planów ograniczaj ących m.in. stosowanie nawozów azotowych mineralnych i naturalnych ł ącznie do 170 kg N/ha, o posiadanie szczelnych zbiorników na odchody zwierz ęce o pojemno ści wystarczaj ącej na ich magazynowanie w okresie gdy nie mog ą by ć one wprowadzane na pola uprawne. Obowi ązuj ąca w Polsce ustawa o nawozach i nawo Ŝeniu nakazuje zainstalowanie takich zbiorników do 2008 roku we wszystkich gospodarstwach rolnych posiadaj ących zwierz ęta. Ich pojemno ść musi pozwala ć na magazynowanie odchodów przez co najmniej cztery miesi ące.

45 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

• standardów jako ści wód – Dyrektywa 75/440/EWG (jako ść wód powierzchniowych będących źródłem wody pitnej), Dyrektywa 76/160/EWG (normy dla wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych), Dyrektywa 78/659/EWG (jako ść wód niezb ędna dla ryb), Dyrektywa 79/923/EWG (jako ść wód niezb ędna dla skorupiaków), Dyrektywa 98/83/EC (jako ść wód do picia). Dyrektywy te stan ą si ę obowi ązuj ącym prawem od chwili wej ścia Polski do UE; poniewa Ŝ wi ększo ść zapisów jest spełniona przez nasz kraj tote Ŝ nie ma tu okresów przej ściowych. Nie wynikają z nich jakie ś nadzwyczajne zadania dla samorz ądów. St ąd uznano za najwa Ŝniejsze do zrealizowania nast ępuj ące zadania inwestycyjne: • zako ńczenie wodoci ągowania całej gminy, • przygotowanie infrastruktury dla nowych terenów na terenie gminy korzystnie wpływaj ących na jej rozwój, • budowa systemu kanalizacji zgodnie z wcze śniej opracowanym Programem gospodarki ściekowej w gminie Bierutów , • opracowanie i realizacja gminnego programu wspierania budowy przydomowych oczyszczalni ścieków dla zabudowy rozproszonej, • z uwagi na konieczno ść wykonania w sposób kompleksowy programu skanalizowania gminy Bierutów proponuje si ę opracowa ć wieloletni program inwestycyjny o horyzoncie czasowym 10 – 15 lat, uzupełniony studium wykonalno ści z elementami analizy finansowej, której podstawy przedstawiono w rozdziale 10 niniejszego „Programu…” Zaprezentowany powy Ŝej katalog zada ń koniecznych do wykonania w ramach prowadzonej przez gmin ę ochrony wód przed zanieczyszczeniem poprzez racjonaln ą gospodark ę ściekami komunalnymi powinien by ć zrealizowany w perspektywie do 2015 roku. Nie wyczerpuje to jednak cało ści zagadnienia. Przedstawione powy Ŝej czasowe uwarunkowania wypełnienia akcesyjnych zobowi ąza ń Polski narzucaj ą jednoznacznie perspektyw ę dochodzenia do standardów opisanych w cytowanych dyrektywach unijnych. Poniewa Ŝ jest to zwi ązane z inwestycjami najbardziej kapitałochłonnymi i o najdłu Ŝszych okresach amortyzacji spo śród wszystkich opisywanych w niniejszym „Programie…….”, władze gminy Bierutów b ędą musiały podczas realizacji przedstawionych wcze śniej celów strategicznych dokonywa ć ka Ŝdorazowo nast ępuj ących analiz: • demograficznych, aby budowa ć kanalizacje tam gdzie liczba mieszka ńców b ędzie wzrasta ć, a przynajmniej nie zmniejsza ć si ę,

46 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

• ekonomicznej opłacalno ści inwestowania, zwłaszcza na terenach wiejskich i tam gdzie dominuje lu źna zabudowa; okaza ć si ę bowiem mo Ŝe, Ŝe budowa oczyszczalni ścieków wraz z systemami kanalizacji nie jest opłacalna i lepiej jest wspiera ć konstrukcje przydomowych oczyszczalni ścieków lub zastosowa ć system, w którym ścieki b ędą magazynowane w zbiornikach bezodpływowych i wywo Ŝone do oczyszczalni ścieków, • prowadz ących do odpowiedzi na pytanie czy budowa ć odr ębne oczyszczalnie ścieków, czy inwestowa ć w przepompownie i odprowadza ć ścieki do innej oczyszczalni. Ponadto dla osi ągni ęcia celów strategicznych b ędzie konieczne, poza wy Ŝej wymienionymi, ukierunkowanie działa ń samorz ądu gminnego w nast ępuj ący sposób: • przygotowanie i wdro Ŝenie programu wsparcia dla budowy zbiorników i płyt gnojowicowych dla hodowców zwierz ąt ( termin realizacji do ko ńca 2008r.) , • promocja i edukacja w zakresie działa ń zgodnych z ekologicznymi praktykami rolniczymi, • dąŜ enie do prowadzenia gospodarki wodno-ściekowej w ramach mi ędzygminnych porozumie ń zlewniowych, • modernizacja istniej ących oczyszczalni ścieków pod k ątem wykorzystania przepustowo ści hydraulicznej oraz ich ekonomicznej eksploatacji, • systemowe, efektywne ekonomicznie rozwi ązywanie problematyki gromadzenia, odprowadzania i oczyszczania ścieków z terenów wiejskich, • kontrola i wył ączanie nieszczelnych szamb, umiej ętne stosowanie oczyszczalni przydomowych, • wspieranie modernizacji istniej ących i budowy nowych przemysłowych oczyszczalni ścieków. Systematyczne prowadzenie wy Ŝej wskazanych działa ń b ędzie prowadziło do skuteczniejszej ochrony jako ści wód podziemnych, stanowi ących w gminie Bierutów źródło dla uj ęć wód do celów spo Ŝywczych. Ponadto jako ść wód zale Ŝy od stanu i utrzymania sieci i urz ądze ń wodoci ągowych. Wynikaj ą st ąd wi ęc nast ępuj ące kierunki działa ń: • racjonalizacja gospodarki przestrzennej w strefach i wokół stref ochronnych uj ęć wód, • likwidacja nieczynnych uj ęć wód, • modernizacja i rozbudowa sieci wodoci ągowych,

47 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Nale Ŝy pami ęta ć, Ŝe wszystkie wymienione działania ochronne b ędą skutkowały nie tylko na środowisko wodne na terenie gminy Bierutów, ale z uwagi na poło Ŝenie wzdłu Ŝ biegu rzeki Widawy i w strefie oddziaływania lokalnych cieków wodnych tak Ŝe na tereny gmin przyległych.

7.4. Racjonalna gospodarka surowcami mineralnymi

Zasady korzystania z kopalin uregulowane s ą przepisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U.Nr27, poz.96. ze zm.), która jest zgodna z europejskim prawem ochrony środowiska. Ustawa ujmuje zagadnienia zwi ązane z własno ści ą kopalin, uŜytkowaniem oraz koncesjonowaniem. Ustawa nawi ązuje równie Ŝ do ochrony środowiska, w tym złó Ŝ kopalin i wód podziemnych, w zwi ązku z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem surowców mineralnych. Kompetencje i zadania gminy w tym zakresie s ą nast ępuj ące: - wydawanie opinii w sprawie wydania koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złó Ŝ kopalin (postanowienie); - wydawanie opinii w sprawie wydania koncesji na wydobywanie kopalin ze złó Ŝ (postanowienie); - Ŝą danie nieodpłatnego udost ępnienia informacji geologicznej (decyzja); - uwzgl ędnianie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego udokumentowanych złó Ŝ kopalin i wód podziemnych w granicach ich projektowanych stref ochronnych; - mo Ŝliwo ść odst ąpienia od sporz ądzenia planu zagospodarowania przestrzennego terenu górniczego dla kopalin pospolitych (decyzja); - uzgodnienie planu ruchu likwidowanego zakładu górniczego (postanowienie); - ponoszenie 50% kosztów sporz ądzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego.

Głównym celem w zakresie gospodarki surowcami mineralnymi do 2011 roku jest ochrona i racjonalne gospodarowanie zasobami kopalin u Ŝytecznych na terenie gminy Bierutów. Osi ągni ęcie powy Ŝszego celu umo Ŝliwi realizacja zada ń okre ślonych przez ustaw ę Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U.Nr27, poz.96. ze zm.). Ponadto, zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.Nr62,poz.627. z zm.) nale Ŝy podj ąć

48 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. działania maj ące na celu rekultywacj ę obszarów poeksploatacyjnych. W świetle niniejszej ustawy obowi ązek rekultywacji samego wyrobiska oraz powierzchni ziemi, która uległa przekształceniom w wyniku prowadzenia powierzchniowej eksploatacji kruszywa spoczywa na u Ŝytkownikach złó Ŝ. Ochrona złó Ŝ surowców mineralnych wymaga inwentaryzacji "dzikich" miejsc eksploatacji, ich likwidacji i rekultywacji.

7.5. Gospodarka odpadami

Podstawowymi długoterminowymi celami w gospodarce odpadami na terenie gminy Bierutów b ędzie: o Zapobieganie powstawaniu odpadów; o Ograniczanie ich ilo ści; o Ograniczanie negatywnego skutku ich oddziaływania; o Zmiana istniej ącego sposobu post ępowania z odpadami.

Cele te mog ą zosta ć osi ągane metodami: o Inwestycyjnymi; o Pozainwestycyjnymi.

Wśród zada ń pozainwestycyjnych mo Ŝna wyró Ŝni ć: o Edukacj ę proekologiczn ą; o Działania promuj ące przyjazne i bezodpadowe technologie; o Działania organizacyjne.

Wśród zada ń inwestycyjnych mo Ŝemy wyró Ŝni ć: o Wprowadzenie segregacji; o Zmniejszanie ilo ści odpadów; o Organizacja zbiornic odpadów; o Zakup urz ądze ń do prawidłowego funkcjonowania składowiska; o Zakup urz ądze ń do prawidłowego funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami;

49 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

o Modernizacje organizacyjne i techniczne istniej ących instalacji do unieszkodliwiania odpadów; o Budowa nowych instalacji do unieszkodliwiania odpadów.

Dokonuj ąc diagnozy stanu istniej ącego i kieruj ąc si ę podziałem jak wy Ŝej mo Ŝna zauwa Ŝyć, Ŝe po roku 2007, a do roku 2015, w gminie Bierutów będzie konieczne: o Prowadzenie edukacji proekologicznej; o Realizacja programu segregacji odpadów na terenie gminy; o Rekultywacja z eksploatacj ą uzupełniaj ącą składowiska w Bierutowie; o Udział finansowy w realizacji zada ń ponadgminnych, w przypadku budowy systemu gospodarki odpadami na terenie całego powiatu i z udziałem wszystkich jego gmin; o Modernizacja i rozbudowa istniej ącego lub budowa nowego składowiska odpadów dla gminy w przypadku braku realizacji Centrum Utylizacji Odpadów dla powiatu; o Zakup środków transportu na potrzeby obsługi systemu segregacji odpadów i składowiska odpadów w Bierutowie lub innego nowego; o Inwentaryzacja dzikich wysypisk odpadów, a nast ępnie ich rekultywacja.

Powodzenie w realizowaniu zada ń krótkoterminowych i długoterminowych okre ślonych dla gminy Bierutów zale Ŝy od wielu czynników. Do realizacji podstawowych zada ń wynikaj ących z ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, gmina Bierutów jest przygotowana i zadania te na bie Ŝą co wykonuje. W przypadku, kiedy nie b ędzie realizowane na terenie powiatu ole śnickiego Centrum Utylizacji Odpadów, organy stanowi ące i wykonawcze gminy Bierutów musz ą rozwa Ŝyć dwa główne warianty post ępowania, jakie wydaj ą si ę by ć prawdopodobne w strategii dotycz ącej gospodarki odpadami, czyli wybór mi ędzy modernizacj ą istniej ącego składowiska odpadów w Bierutowie, a budow ą nowego obiektu unieszkodliwiania. Przy dokonywaniu tych wyborów nale Ŝy zwróci ć uwag ę na to, aby dokona ć dokładnej analizy kosztów pod k ątem doprowadzenia istniej ącego składowiska do stanu wymaganego przez obowi ązuj ące przepisy prawa. Warto jest wykona ć wariantowe Studium Wykonalno ści dla tego zadania. Dla cało ści poprawy istniej ącego systemu gospodarowania odpadami na terenie gminy, nale Ŝy zrealizowa ć zakupy inwestycyjne niezb ędne do przedłu Ŝenia czasu eksploatacji składowiska.

50 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Wa Ŝne jest, aby sposób odpłatno ści za odbieranie odpadów był zwi ązany z ryczałtow ą miesi ęczn ą kwot ą i brakiem uzale Ŝnienia odpłatno ści od stopnia wypełnienia pojemników. Pozwoli to na uzyskanie dodatkowych środków na finansowanie działa ń inwestycyjnych oraz spowoduje oszcz ędno ści w wydawaniu pieni ędzy na akcje zwi ązane z oczyszczaniem terenów gminy z odpadów, które zostały pozostawione przez „nieznanych sprawców w miejscach do tego nie przystosowanych. W dalszym ciągu teraz i po 2007 roku gmina musi realizowa ć zadania zwi ązane ze wzrostem świadomo ści proekologicznej, musi organizowa ć i promowa ć zadania i nawyki zwi ązane z segregacj ą odpadów, musi dokonywa ć zakupów maszyn czy urz ądze ń technicznych, czy te Ŝ w ko ńcu budowa ć systemy czy nowe obiekty słu Ŝą ce gospodarce odpadami. Cz ęsto z realizacj ą nowych obiektów b ędzie si ę zbiegała jednoczesna konieczno ść rekultywacji obiektów starych ko ńcz ących swoj ą eksploatacj ę. Pomimo umownego podziału, jaki zastosowano w tym rozdziale, w rzeczywisto ści mo Ŝe si ę okaza ć, Ŝe zadania okre ślone jako krótkoterminowe b ędą wykonywane w długiej perspektywie. Poniewa Ŝ jednak nale Ŝało je usystematyzowa ć to te Ŝ przyj ęły one pokazan ą w Planie formuł ę. Do okre ślenia zada ń długoterminowych przyj ęto, Ŝe pewna ich cz ęść , ze wzgl ędu na wcze śniejsz ą konieczno ść ich wprowadzenia, ju Ŝ jest wykonywana. Mo Ŝe si ę tak Ŝe okaza ć, Ŝe w wyniku lokalnych uwarunkowa ń, rozpocz ęcie i realizacja zada ń przewidywanych do wykonania w latach 2004 – 2007 zostanie przesuni ęta na dalsze lata i odwrotnie. Koszty przedsi ęwzi ęć podane s ą wył ącznie na potrzeby bilansu Planu. Za ka Ŝdym razem nale Ŝy je liczy ć maj ąc wi ęcej danych do szacowania, co pozwala na podanie bardziej przybli Ŝonych warto ści.

7.6. Ochrona walorów przyrodniczych i funkcji układów przyrodniczych

W długoterminowych działaniach na rzecz ochrony walorów przyrodniczych nale Ŝy kierowa ć si ę celami i zasadami przedstawionymi poni Ŝej.

• Utworzenie spójnego ekologicznego systemu obszarów chronionych poprzez powoływanie rezerwatów przyrody i obszarów chronionego krajobrazu, a tak Ŝe przez tworzenie zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, u Ŝytków ekologicznych.

51 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

• Ochrona dolin rzecznych poprzez utworzenie i funkcjonowanie Zwi ązku Gmin Doliny Widawy. Celem współpracy powinno by ć doprowadzenie do poprawy jako ści wód nie tylko poprzez budow ę oczyszczalni ścieków, kanalizacji, przeciwdziałanie zanieczyszczeniom obszarowym, ale równie Ŝ poprzez utrzymanie i zwi ększenie bioró Ŝnorodno ści doliny Widawy i jej dopływów.

• Zabezpieczenie funkcji dolin rzecznych jako najlepszych korytarzy ekologicznych. Ochrona ich przez zabudow ą, zajmowaniem przez ogródki działkowe, drogi i inn ą infrastruktur ę techniczn ą. Dotyczy to szczególnie cz ęś ci dolin przylegaj ących do rzek. D ąŜ enie do cz ęś ciowego odzyskania terenów poło Ŝonych w dolinach rzek zaj ętych dla potrzeb gospodarki człowieka, oraz odbudowy mozaiki ró Ŝnorodnych zbiorowisk ro ślinnych.

• Ci ąg doliny rzeki Widawy stanowi potencjalny obszar zalewowy wód powodziowych, tote Ŝ powinna pozosta ć w dotychczasowym u Ŝytkowaniu rolniczym.

• Budowa przepławek dla ryb na istniej ących pi ętrzeniach na ciekach.

• Ograniczenie do minimum regulowania koryta rzeki Widawy i innych cieków w celu zachowania walorów przyrodniczych ich dolin. Ograniczenie do minimum wycinki drzew i krzewów wzdłu Ŝ rzek i strumieni. Zachowanie terenów podmokłych w dolinach rzek i strumieni.

• Renaturyzacja wybranych fragmentów dolin rzecznych. Odbudowa lasów ł ęgowych w dolinach rzek. Pozwalanie na cz ęś ciowe “zdziczenie odcinków ju Ŝ uregulowanych.

• W zwi ązku z projektem budowy zbiornika Długomost na Widawie (gmina Dziadowa Kłoda) w rejonie wsi Dalborowice, Goł ębice i Miłowice o poj. 1800 ty ś m3 i powierzchni zalewu 120 ha, uwzgl ędnienie w raporcie o oddziaływaniu na środowisko tego obiektu, wpływu na przepływy wody poni Ŝej zbiornika i na ekosystemy doliny rzecznej.

• Tworzenie pasów o szeroko ści minimum 10 m z drzew i krzewów na odcinkach gdzie pola orne dochodz ą do cieków, uwzgl ędnienie tej zasady w programach rolno-środowiskowych.

52 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

• Otoczenie opiek ą oczek wodnych, starorzeczy wraz z ich ro ślinno ści ą i zwierz ętami. Rekultywacja tych które s ą cz ęś ciowo zasypane lub zanieczyszczone. Dosadzanie drzew na ich obrze Ŝu - olch, wi ązów, jesionów, wierzb. Zabezpieczenie ich przed wysychaniem i zasypywaniem. Odbudowa zdegradowanych obiektów sprzyja ć b ędzie małej retencji. Utworzenie u Ŝytków ekologicznych obejmuj ących cenne przyrodniczo starorzecza i oczka wodne. Oczka wodne i starorzecza s ą elementami małej retencji, maj ą korzystny wpływ na poziom wód gruntowych na terenach przyległych oraz przyczyniaj ą si ę do zwi ększenia ró Ŝnorodno ści biologicznej. Tworzenie oczek wodnych na terenach zielonych (tam, gdzie nie wyst ępuj ą).

• Zwi ększanie pojemno ści wodnej gleby na gruntach ornych przez nawo Ŝenie obornikiem, przeorywanie słomy i poplonów.

• Rezygnacja z melioracji zmierzaj ących do obni Ŝenia lustra wody w dolinach rzek, odbudowa systemu zastawek na istniej ących systemach melioracyjnych na polach i w lasach.

• Utrzymanie ekstensywnej gospodarki ł ąkowej i pastwiskowej szczególnie w dolinach rzek.

• D ąŜ enie do wprowadzenia na tych terenach programów rolno-środowiskowych.

• Otoczenie szczególn ą trosk ą zachowanych półnaturalnych ł ąk z du Ŝą liczb ą traw, ziół, ro ślin kwiatowych; nie dopuszczanie do zamiany ich na ogródki działkowe, przeznaczanie na potrzeby budownictwa, itp. Obj ęcie ich ochron ą jako u Ŝytków ekologicznych.

• Chronienie zasobów le śnych przez racjonalne ich u Ŝytkowanie i bie Ŝą ce odnawianie; reprodukcja lasu w sposób zapewniaj ący jego wszechstronn ą u Ŝyteczno ść .

• Zwi ększenie powierzchni obszarów zieleni, szczególnie zieleni wysokiej - we wszystkich jej kategoriach - parkach, zieleni wiejskiej, pasach zieleni wzdłu Ŝ dróg, zadrzewie ń śródpolnych, itp.

• Zwi ększenie nasycenia zieleni ą ju Ŝ istniej ących obszarów (poza lasami) poprzez dosadzenie dodatkowych drzew, krzewów, ro ślinno ści okrywowej, zielnej, traw; pozostawienie cz ęś ci odnowie ń naturalnych (drzew-samosiejek) i odrostów.

53 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

• Tam gdzie nie stoi to w sprzeczno ści z innymi funkcjami terenów zielonych, lub zało Ŝeniami historycznymi (jak np. w przypadku niektórych parków), d ąŜ yć do otrzymania wielopi ętrowej struktury terenów zielonych.

• Zwi ększanie i stosowanie zieleni jako barier odgradzaj ących, domy, szkoły, parki itp. od ruchliwych szlaków komunikacyjnych.

• Ziele ń komponowan ą (parki, ogrody) nale Ŝy zachowa ć w granicach historycznych; nie nale Ŝy dokonywa ć podziałów własno ściowych. Gdy zostały ju Ŝ podzielone nale Ŝy d ąŜ yć do scalania.

• W parkach i ziele ńcach nale Ŝy zwi ększy ć liczb ę gatunków drzew i krzewów - zarówno krajowych, jak i egzotycznych, a w lasach wył ącznie krajowych.

• Zakładanie tymczasowych ziele ńców na obszarach zdegradowanych. Dotyczy to szczególnie terenów po rozbiórce, a przeznaczonych perspektywicznie do zabudowy. Mo Ŝna tu zakłada ć tzw. ekologiczne trawniki - wysiewa ć mieszanki traw, ziół itp. • Nieu Ŝytkowane cmentarze zachowa ć jako tereny zielone, ogrodzi ć je np. przez sadzenie Ŝywopłotu.

• Inwentaryzacja terenów powyrobiskowych, wybór terenów gdzie rekultywacja powinna by ć ukierunkowana na ochron ę przyrody.

• Tworzenie warunków wypoczynku ludno ści w kontakcie z nieska Ŝon ą przyrod ą.

• Ochrona drzew kasztana przed gro źnymi szkodnikami atakuj ącymi ten gatunek.

• Ochrona nietoperzy maj ących kolonie letnie na strychach i poddaszach ko ściołów i starych budynków. Szczególnie wa Ŝne jest nie stosowanie impregnatów do drewna toksycznych dla nietoperzy.

• Kontynuacja opracowania projektu szlaków turystycznych, rowerowych, kajakowych oraz

54 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

ście Ŝek dydaktycznych. Trasy wzdłu Ŝ rzek otoczone naturaln ą ro ślinno ści ą powinny umo Ŝliwia ć odbywanie wycieczek wzdłu Ŝ dolin rzecznych. Niezb ędne b ędzie w przyszło ści porozumienie z s ąsiaduj ącymi gminami w sprawie podobnego zagospodarowania dolin rzecznych.

• Wydanie przewodnika - w kilku wersjach j ęzykowych - po zielonych terenach gminy.

• Działania edukacyjne - dalsze promowanie idei ochrony przyrody: w tym wydawanie materiałów propagandowych - filmów, albumów, folderów, ulotek itp.

W gospodarce le śnej najwi ększe znaczenie powinny mie ć działania zmierzaj ące do zachowania lub odtworzenia pełnej zło Ŝono ści ekosystemów le śnych i ró Ŝnorodno ści biologicznej lasów. Działania te obejmowa ć powinny: • ochron ę, a tak Ŝe odtworzenie ró Ŝnorodno ści biologicznej; • dąŜ enie do odtworzenia biocenoz le śnych zgodnych z siedliskiem; • zwi ększenie biologicznej odporno ści lasów i zachowania zdolno ści samoreguluj ących ekosystemów le śnych; • zachowanie puli genowej dziko Ŝyj ących gatunków ro ślin i zwierz ąt; • kształtowanie oparte na wzorach naturalnych, wielofunkcyjnych zbiorowisk le śnych, wzbogacenia struktury biologicznej zbiorowisk zubo Ŝonych oraz tworzenie zbiorowisk zast ępczych na terenach zdegradowanych;

• restytucj ę zniekształconych i zdegradowanych zbiorowisk le śnych;

• kompleksow ą ochron ę drzewostanów przed czynnikami szkodliwymi i po średnimi skutkami obecno ści człowieka w lesie; • ochron ę polan śródle śnych przez sukcesj ą w kierunku lasu; • unikanie zalesiania terenów przyrodniczo cennych jak podmokle ł ąki i pastwiska, ł ąki i pastwiska z rzadkimi zespołami ro ślinnymi lub licznymi gatunkami chronionymi ro ślin, ł ąki cenne jako miejsca l ęgowe ptaków; • wykorzystanie akcji zalesie ń do budowy lub wzmocnienia istniej ących korytarzy ekologicznych; • skoncentrowanie zalesienia na porzuconych gruntach ornych, a w przypadku innych obszarów przed podj ęciem decyzji nale Ŝy wpierw wykona ć inwentaryzacje

55 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

przyrodnicz ą terenu, aby sprawdzi ć czy wysokie walory przyrodnicze nie przekre ślaj ą mo Ŝliwo ści zalesiania.

8. KRÓTKOTERMINOWE CELE I KIERUNKI DZIAŁA Ń

Krótkoterminowe cele i kierunki działa ń w zakresie wszystkich komponentów środowiska zostały zestawione w poni Ŝszych tabelach.

56 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 8.1. Krótkoterminowe cele i kierunki działa ń z zakresu ochrony powietrza atmosferycznego w gminie Bierutów

Szacunkowe koszty w tys. PLN Rodzaj L.p. Opis przedsi ęwzi ęcia Jednostki realizuj ące Potencjalne źródła finansowania 2004 2005 2006 2007 przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcia pozainwestycyjne 1. Sporz ądzenie gminnej inwentaryzacji najwa Ŝniejszych źródeł niskich emisji: własne (jako a) zwi ązanych z systemami ogrzewania bud Ŝet gminy (przy wsparciu UMiG Bierutów 25 - - cz ęść zadania bud Ŝetu powiatu) b) zwi ązanych z zakładami powiatowego) przemysłowymi, rzemie ślniczymi, naprawczymi i usługowymi 2. Opracowanie ekspertyzy wskazuj ącej optymalne rozwi ązania dotycz ące modernizacji (zmiany) dotychczasowych systemów ogrzewania uwzgl ędniaj ącej własne (jako UMiG Bierutów uwarunkowania lokalne, rodzaje 20 - - bud Ŝet gminy i bud Ŝet powiatu cz ęść zadania /Starostwo ogrzewanych obiektów, przewidywane powiatowego) tendencje na rynku paliw oraz mo Ŝliwo ść stosowania odnawialnych surowców energetycznych 3. Opracowanie gminnego programu modernizacji zakładów w kierunku zmniejszenia emisji zanieczyszcze ń UMiG Bierutów 20 - - bud Ŝet gminy własne powietrza lub przeniesienia/likwidacji zakładów, w których emisji zanieczyszcze ń ograniczy ć si ę nie da 4. Opracowanie gminnego programu własne (jako UMiG Bierutów bud Ŝet gminy (przy wsparciu termoizolacyjnej modernizacji budynków 15 - - cz ęść zadania /Starostwo bud Ŝetu powiatu) (ze wskazaniem kolejno ści przedsi ęwzi ęć ) powiatowego) Przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne 1. Rozpocz ęcie modernizacji środki własne termoizolacyjnej budynków w gminie ( wg wła ściciele/u Ŝytkownicy (wła ścicieli/u Ŝytkowników) przy prywatne, przyj ętego programu - pkt 4 przedsi ęwzi ęć budynków przy wsparciu - - 250 wsparciu finansowym gminy i gminne pozainwestycyjnych ) UMiG Bierutów Starostwa; pozyskanie środków z Funduszu Termoizolacji B.G.

57 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

2. Modernizacja (lub likwidacja) zakładów (przemysłowych, naprawczych, usługowych) o najbardziej uci ąŜ liwych wła ściciele - - - - środki własne prywatne emisjach ( wg przyj ętego programu - pkt 3 przedsi ęwzi ęć pozainwestycyjnych) 3. Rozbudowa sieci ciepłowniczej, podł ączenie nowych budynków do sieci Spółdzielnia bud Ŝet Spółdzielni Mieszkaniowej własne (m.in. ul. Zielna i Kolejowa), w tym: Mieszkaniowa

- budynków nale Ŝą cych do gminy UMiG Bierutów 400 - - - bud Ŝet gminy własne

- realizacja w ęzła cieplnego w UMiG Bierutów - 70 - - bud Ŝet gminy własne Gimnazjum w Bierutowie Ochrona powietrza atmosferycznego - koszty w latach 2004-2007: 800,0 tys. zł

58 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 8.2. Krótkoterminowe cele i kierunki działa ń z zakresu ochrony przed hałasem w gminie Bierutów Szacunkowe koszty w tys. PLN Rodzaj L.p. Opis przedsi ęwzi ęcia Jednostki realizuj ące Potencjalne źródła finansowania 2004 2005 2006 2007 przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcia pozainwestycyjne 1. Opracowanie programu modernizacji ulic i układów komunikacyjnych na terenach UMiG Bierutów 30 - - bud Ŝet gminy własne osadniczych, w szczególno ści miasta Bierutów 2. Sporz ądzenie inwentaryzacji najwa Ŝniejszych niekomunikacyjnych źródeł hałasu; opracowanie programu modernizacji zakładów w kierunku UMiG Bierutów 25 - - bud Ŝet gminy własne zmniejszenia uci ąŜ liwo ści hałasowej lub przeniesienia/likwidacji obiektów, w których ograniczenie emisji hałasu b ędzie niemo Ŝliwe 3. Opracowanie projektów budowy obwodnic na trasie drogi wojewódzkiej nr Wła ściwy zarz ąd dróg - - - - Środki Zarz ądu własne 451 – obwodnic miasta Bierutów i wsi publicznych Solniki Wielkie Przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne 1. Modernizacja, zmiana formy działania lub likwidacja/przeniesienie obiektów przedsi ębiorstwa/wła ścici środki wła ścicieli/ najbardziej uci ąŜ liwych dla s ąsiaduj ących ele (na wniosek i pod - - - - prywatne uŜytkowników funkcji ( wg przyj ętego programu - pkt 2 nadzorem Starostwa) przedsi ęwzi ęć pozainwestycyjnych) 2. Rozpocz ęcie modernizacji ulic i układu komunikacyjnego na terenach UMiG Bierutów (w odniesieniu do dróg/ulic osadniczych; w pierwszej kolejno ści Gmina (drogi gminne) oraz gminnych) oraz wła ściwe modernizacja ulicy na trasie drogi 451 w 200 wła ściwe zarz ądy dróg własne zarz ądy dróg publicznych mie ście Bierutowie (korekta zakr ętów, publicznych (pozostałe drogi) usprawnienie skrzy Ŝowa ń, zmniejszenie (w odniesieniu do zjazdów na posesje) pozostałych dróg/ulic) Ochrona przed hałasem – koszty w latach 2004-2007 : 255,0 tys. zł

59 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 8.3. Krótkoterminowe cele i kierunki działa ń z zakresu zaopatrzenia w wod ę i gospodarki wodno-ściekowej w gminie Bierutów

Szacunkowe koszty w tys. PLN Rodzaj L.p. Opis przedsi ęwzi ęcia Jednostki realizuj ące Potencjalne źródła finansowania 2004 2005 2006 2007 przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcia pozainwestycyjne 1. Przygotowanie i wdro Ŝenie opracowa ń programowych ukierunkowanych na UMiG Bierutów - 50 - - - gminne ograniczenie zrzutu ładunku zanieczyszcze ń ze ściekami 2. Prowadzenie rejestracji i kontroli odprowadzania ścieków, wydawanie i Zadania wykonywane w ramach UMiG Bierutów - gminne egzekwowanie odpowiednich decyzji bie Ŝą cej pracy UG i Starostwa administracyjnych

3. Opracowanie programu gospodarki ściekowej gminy oraz dokumentacji UMiG Bierutów 40 100 - - - gminne technicznej 4. Opracowanie dokumentacji technicznej UMiG Bierutów 10 - - - - gminne wodoci ągowania gminy 5. Wprowadzenie zapisów w planach zagospodarowania przestrzennego 1 ustale ń chroni ących obszary szczególnie wra Ŝliwe Zadania wykonywane w ramach UMiG Bierutów - gminne na zanieczyszczenie wód przed bie Ŝą cej pracy UG zainwestowaniem i rygorystyczne przestrzeganie tych zapisów Przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne 1. Przebudowa Stacji Uzdatniania Wody w UMiG Bierutów 1 000 1 080 - - bud Ŝet gminy gminne Bierutowie 2. Budowa magistrali wodoci ągowej UMiG Bierutów - - 240 - bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW koordynowane Bierutów - Zbytowa 3. Wodoci ągowanie wsi Gorzesław UMiG Bierutów - 500 612 - bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW koordynowane

4. 2 Zako ńczenie wodoci ągowania gminy UMiG Bierutów - - - 1 500 bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW koordynowane

60 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

5. Realizacja programu gospodarki bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW, UMiG Bierutów - 700 2 800 11500 2 koordynowane ściekowej - NFO ŚiGW , fundusze UE Zaopatrzenie w wod ę i gospodarka wodno-ściekowa - koszty w latach 2004-2007 - 20 132 tys. zł

1 rozumianych jako studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, jak i miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego; 2 zako ńczenie zadania po roku 2007.

61 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 8.4. Krótkoterminowe cele i kierunki działa ń z zakresu gospodarki surowcami mineralnymi w gminie Bierutów Szacunkowe koszty w tys. PLN Rodzaj L.p. Opis przedsi ęwzi ęcia Jednostki realizuj ące Potencjalne źródła finansowania 2004 2005 2006 2007 przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcia pozainwestycyjne 1. Opracowanie programu likwidacji i rekultywacji „dzikich” punktów UMiG Bierutów 5,0 bud Ŝet gminy własne eksploatacji 2. Rekultywacja wyrobisk Koncesjonariusze brak danych koncesjonariusze prywatne poeksploatacyjnych Przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne 1. Likwidacja i rekultywacja "dzikich" UMiG Bierutów 2,5 2,5 2,5 2,5 PFO ŚiGW koordynowane punktów eksploatacji kopalin Gospodarka surowcami naturalnymi - koszty w latach 2004-2007 - 15,0 tys. zł

62 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 8.5.a Krótkoterminowe cele i zadania z zakresu gospodarki odpadami w gminie Bierutów

Szacunkowe koszty w tys. PLN Rodzaj L.p. Opis przedsi ęwzi ęcia 1 Jednostki realizuj ące Potencjalne źródła finansowania 2004 2005 2006 2007 przedsi ęwzi ęcia Przedsi ęwzi ęcia pozainwestycyjne 1. Edukacja ekologiczna w zakresie UMiG Bierutów 3.5 4.8 - - Bud Ŝet gminy własne selektywnej zbiórki odpadów 2. Przygotowanie programu selektywnej UMiG Bierutów - - 3.75 6.25 Bud Ŝet gminy i starostwa koordynowane zbiórki odpadów 3. Opracowanie programu selektywnej zbiórki odpadów podlegaj ących UMiG Bierutów 6.1 - - - Bud Ŝet gminy i starostwa koordynowane odzyskowi i recyklingowi (opony, oleje itp.) 4. Studia i prace przedprojektowe dotycz ące

lokalizacji nowych zakładów utylizacji UMiG Bierutów - - 3.75 15.0 Bud Ŝet gminy odpadów zgodnie z Powiatowym Planem własne Gospodarki Odpadami 5. Studia i prace przedprojektowe dotycz ące lokalizacji nowego składowiska dla gminy UMiG Bierutów 20 25 10 - Bud Ŝet gminy własne lub projekty modernizacji czy rozbudowy składowiska istniej ącego 6. Przygotowanie dokumentacyjne

rekultywacji składowiska odpadów w UMiG Bierutów - 25 25 10 Bud Ŝet gminy własne Bierutowie 7. Gminne Plany Gospodarki Odpadami UMiG Bierutów 16.25 Bud Ŝet gminy własne Gospodarka odpadami - koszty w latach 2004-2007: 173.4 tys. zł

Tabela 8.5.b Krótkoterminowe zadania inwestycyjne z zakresu gospodarki odpadami w gminie Bierutów

1 - W tabeli pokazano zadania w siedmiu głównych nurtach przedsi ęwzi ęć -szczegółowo zadania te wykazano w dziale 12 Planu Gospodarki Odpadami

63 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Szacunkowe koszty w tys. PLN Rodzaj L.p. Opis przedsi ęwzi ęcia Jednostka realizuj ąca Potencjalne źródła finansowe 2004Szacunkowe 2005 koszty 2006 w tys. 2007PLN przedsiRodzajęwzi ęcia L.p. Opis przedsi ęwzi ęcia Jednostki realizuj ące Potencjalne źródła finansowania Przedsi ęwzi2004ęcia inwestycyjne 2005 2006 2007 przedsi ęwzi ęcia 1. Rozpocz ęcie budowy Centrum Utylizacji Przedsi ęwzi ęcia pozainwestycyjne koordynowane Odpadów dla powiatu (spalarnia, stacja UMiG Bierutów - 300 300 400 Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW 1. Wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej segregacji, kompostownia, składowisko) 2 UMiG Bierutów 30 bud Ŝet pa ństwa, bud Ŝet gminy koordynowane gminy 2. Zakup kompaktora i wagi dla składowiska koordynowane UMiG Bierutów 300 150 - - Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW 2. odpadów komunalnych w Bierutowie 3 3. ModernizacjaUczestnictwo i wrozbudowa zało Ŝeniu istniejzwi ązkuącego gmin koordynowane składowiskadoliny Widawy w Bierutowie i w opracowaniu lub budowa UMiG BierutówBierutów, 500 2500 3000 500 Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW programu ochrony jako ści wód oraz Starostwo, Urz ąd nowego składowiska dla gminy 100 bud Ŝet gminy i Starostwo koordynowane 4. Rozpoczprogramuęcie ochrony rekultywacji i zwi ę kszeniaskładowiska w Wojewódzki, Urz ąd koordynowane UMiG Bierutów - - 300 400 BudŜet gminy, WFO ŚiGW, Bierutowiebioró Ŝnorodno4 ści oraz ochrony doliny Marszałkowski 5. Organizacjajako korytarza zbiornic ekologicznego odpadów: koordynowane wielkogabarytowych, olejowych, UMiG Bierutów 200 200 - - Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW 3. organicznych Utworzenie Obszaru oraz niebezpiecznych, Chronionego w tymKrajobrazu zakup środków Doliny Widawytransportu i innych UMiG Bierutów, Urz ąd 30 bud Ŝet gminy własne 6. Zakupobszarów pojemników wskazanych do segregacji w czasie i Wojewódzki własne UMiG Bierutów 70 70 70 70 Bud Ŝet gminy gromadzeniainwentaryzacji odpadów przyrodniczej 7. Likwidacja „dzikich” wysypisk Ochrona walorów UMiG przyrodniczych Bierutów - koszty60 w latach - 2004-2007 - : - 160 tys. zł Bud Ŝet gminy własne Gospodarka odpadami - koszty w latach 2004-2007 9 390 tys. zł

Tabela 8.6. Krótkoterminowe zadania w zakresie ochrony walorów przyrodniczych i funkcji układów przyrodniczych w gminie Bierutów

2 Budowa Centrum Utylizacji Odpadów dla powiatu - b ędzie realizowane w przypadku powstania Jednolitego Systemu Gospodarki Odpadami. -Kwoty pokazuj ą prawdopodobny udział gminy Bierutów we wspólnej inwestycji 3 Zakup realizowany w przypadku podj ęcia modernizacji i rozbudowy składowiska w Bierutowie 4 Rekultywacja realizowana w przypadku modernizacji starego jak i budowy nowego składowiska dla gminy Bierutów

64 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

65 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9. ZARZ ĄDZANIE ŚRODOWISKIEM

9.1. Definicja i zakresy

Wyró Ŝni ć nale Ŝy zarz ądzanie środowiskiem oraz zarz ądzanie programem ochrony środowiska. Podej ście oparte na wyszczególnieniu zarz ądzania środowiskiem przyj ęto mi ędzy innymi w „Programie zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolno śląskiego” (Wrocław 2002). Zarz ądzanie środowiskiem jest w ogólnym uj ęciu synonimem ogółu działa ń ukierunkowanych na ochron ę środowiska. Podstawowym środkiem słu Ŝą cym do zarz ądzania środowiskiem w skali gminy jest gminny program ochrony środowiska. Zarz ądzanie takie opiera si ę przede wszystkim (cho ć nie tylko) na instrumentach prawnych zawartych w przepisach powszechnie obowi ązuj ących. Termin „zarz ądzanie środowiskiem” ma tak Ŝe drugie, w ęŜ sze znaczenie. Nawi ązuje ono do idei wzmacniania ochrony środowiska na drodze dobrowolnej samokontroli. Koncepcja taka wypracowana została zasadniczo z my ślą o przedsi ębiorstwach. Na płaszczy źnie europejskiej dwa najbardziej znane z takich systemów to EMAS oraz ISO. Drugi z nich został ustalony w drodze procedury normalizacyjnej i przeniesiony tak Ŝe do polskiej (ale identycznej z europejsk ą) normy PN-EN ISO 14001. Od pewnego czasu obserwuje si ę przenoszenie takich systemów równie Ŝ do administracji publicznej. Pierwsz ą w Polsce jednostk ą samorz ądu terytorialnego, która uzyskała certyfikat zarz ądzania środowiskowego ISO jest Racibórz (zob. Odpady i środowisko, Nr 2(20)/2003, s. 95). Cech ą systemu zarz ądzania środowiskiem w oparciu o norm ę ISO jest ci ągłe doskonalenie, ukierunkowane na popraw ę wyników zarz ądzania. Taki dodatkowy sformalizowany system zarz ądzania nie jest nieodzowny w gminie, jakkolwiek sam fakt istnienia gotowego wzorca post ępowania, metodycznie opracowanego, mo Ŝe by ć zach ętą do jego stosowania. Poza tym jego wdra Ŝanie przynie ść mo Ŝe pewne efekty dodatkowe (presti Ŝ, nagło śnienie w mediach).

66 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.2. Zasady zarz ądzania środowiskiem

System prawa środowiskowego oparty jest na pewnych fundamentalnych zasadach. Z jednej strony wyznaczaj ą one granice, w których inne normy powinny si ę mie ści ć. Wprowadzaj ą zatem ład do systemu prawa rozumianego statycznie. Z drugiej strony determinuj ą one polityk ę stosowania instrumentów prawnych. Tym samym wyznaczaj ą reguły działa ń administracji publicznej ukierunkowanych na ochronę środowiska. Z tego powodu zasady prawa ochrony środowiska mog ą zosta ć uznane za normatywne zasady zarz ądzania środowiskiem. Inny charakter maj ą zasady prakseologiczne, płyn ące z nauki organizacji i zarz ądzania, wa Ŝne dla modelu zarz ądzania programem ochrony środowiska. Zasady prawne o podstawowym znaczeniu to: zasada zrównowa Ŝonego rozwoju, zasada kompleksowo ści ochrony środowiska, zasada prewencji oraz zasada sprawcy.

9.2.1. Zasada zrównowa Ŝonego rozwoju

Zasada zrównowa Ŝonego rozwoju oznacza taki rozwój społeczno-gospodarczy, który bierze pod uwag ę wymagania ochrony środowiska, a wi ęc taki, który nie dokonuje si ę kosztem rabunkowej eksploatacji zasobów. Wykorzystywanie zasobów nieodnawialnych powinno wykazywa ć tendencj ę malej ącą, natomiast zasobów odnawialnych winno odbywa ć si ę z jak najmniejszym obci ąŜ aniem środowiska. Wa Ŝne jest, aby interesy środowiska były postrzegane w długiej perspektywie czasowej: maj ą one zabezpiecza ć biologiczne podstawy egzystencji obecnego pokolenia oraz przyszłych generacji. Zasada zrównowa Ŝonego rozwoju jest zarazem dyrektyw ą post ępowania dla wszystkich organów władz publicznych, równie Ŝ w zakresie tworzenia i stosowania polityk i strategii, w tym programów ochrony środowiska. Jest równie Ŝ przydatna dla realizacji działa ń o charakterze niewładczym, np. realizowanych w drodze dobrowolnej strategii „czystej produkcji”. Jej istota polega na podejmowaniu działa ń prewencyjnych nakierowanych na ograniczanie emisji powstaj ących w trakcie działalno ści przemysłowej. Strategia taka mie ści si ę w strukturze gminnego programu ochrony środowiska.

67 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.2.2. Zasada kompleksowo ści ochrony środowiska

Merytorycznym j ądrem tej zasady jest ochrona poszczególnych elementów z uwzgl ędnieniem potrzeb ochrony pozostałych. Realizowana jest ona przy pomocy dwóch instrumentów prawnych: ocen oddziaływania na środowisko oraz poprzez pozwolenia zintegrowane, przy czym tylko ten pierwszy jest dost ępny dla gminy z uwagi na podział kompetencji decyzyjnych. Przesłank ą dla faktycznego urzeczywistnienia zasady kompleksowo ści w skali gminy jest mo Ŝliwie rozległa wiedza o stanie środowiska oraz potrzebach jego ochrony. Je śli wiedz ę t ę dopełnia scenariusz rozwoju lokalnego oparty na gminnym programie ochrony środowiska, zasada kompleksowo ści ma szanse sta ć si ę zasad ą codziennej praktyki administracyjnej. Na bazie zasady kompleksowo ści oraz zasady zrównowa Ŝonego rozwoju wyznacza si ę zasad ę integracji prawa i polityki (art. 8 ustawy - Prawo ochrony środowiska). Zakłada ona, Ŝe wszelkiego rodzaju polityki, strategie, plany lub programy sektorowe (np. przemysł, rolnictwo, energetyka, turystyka) musz ą uwzgl ędnia ć wymogi ochrony środowiska. Równie Ŝ ta zasada ukierunkowuje sposób realizacji gminnego programu ochrony środowiska.

9.2.3. Zasada prewencji

Zasada prewencji oznacza zapobieganie negatywnym oddziaływaniom na środowisko. Dopełnia j ą zasada przezorno ści, akcentuj ąca zapobieganie równie Ŝ takim zagro Ŝeniom, których prawdopodobie ństwo wyst ąpienia jest niewielkie. Realizacja obu zasad dokonywana jest w trakcie działa ń władczych organów administracji publicznej (wydawanie pozwole ń, formułowanie wi ąŜą cych nakazów, zakazów i ogranicze ń) oraz w planowaniu. Zauwa Ŝyć nale Ŝy, Ŝe jej znaczenie praktyczne dopełnia konstytucyjna zasada obowi ązku dbało ści i odpowiedzialno ści za stan środowiska (art. 86), dotycz ąca wszystkich osób i podmiotów podlegaj ących jurysdykcji pa ństwa. Chodzi nie tylko o osoby fizyczne, ale te Ŝ podmioty gospodarcze.

68 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.2.4. Zasada sprawcy

Ta zasada wyra Ŝa my śl, według której ten, kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty jej usuni ęcia. Zwraca si ę jednak uwag ę, Ŝe nie ma ona charakteru bezwzgl ędnego, gdy Ŝ reguły odpowiedzialno ści ulegaj ą wielokrotnie ró Ŝnym modyfikacjom w drodze przepisów szczegółowych. Powszechnie znanym przejawem zastosowania tej zasady s ą opłaty i kary pieni ęŜ ne. Zwróci ć nale Ŝy uwag ę, Ŝe organy wydaj ące pozwolenia uzyskały szczególnie cenny instrument ustanawiania zabezpieczenia przyszłych roszcze ń, przybieraj ącego posta ć depozytu, gwarancji bankowej lub polisy ubezpieczeniowej (art. 187 ustawy – Prawo ochrony środowiska). Chodzi o zabezpieczenie roszcze ń z tytułu negatywnych skutków dla środowiskowych interesów o charakterze publicznym.

9.3. Gminny program ochrony środowiska w ustawowej strukturze programów ochrony środowiska

Programy ochrony środowiska stanowi ą jeden z elementów szeroko rozumianego systemu planowania w zakresie ochrony środowiska. W my śl art. 17 ustawy – Prawo ochrony środowiska ustanowienie takich programów jest obowi ązkiem organów wykonawczych jednostek samorz ądu terytorialnego na szczeblu województwa, powiatu i gminy. Słu Ŝyć one maj ą realizacji polityki ekologicznej pa ństwa. Stworzony w ten sposób system nie ma jednak charakteru hierarchicznego. Wynika to z dwóch wzgl ędów. Po pierwsze z konstytucyjnie chronionej samodzielno ści jednostek samorz ądu terytorialnego. W my śl art. 16 ust. 2 Konstytucji samorz ąd uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej a przysługuj ące mu zadania publiczne wykonuje we własnym imieniu i na własn ą odpowiedzialno ść . Zakresy kompetencji poszczególnych jednostek nie pokrywaj ą si ę a same jednostki nie s ą hierarchicznie podporz ądkowane. Po drugie, programy ochrony środowiska nie zostały okre ślone w ustawie jako akty prawa miejscowego zawierające przepisy powszechnie obowi ązuj ące. Programy takie podlegaj ą wprawdzie uchwaleniu, ale „uchwała” jest w takim przypadku tylko nazw ą nagłówkow ą dokumentu. Programy ochrony środowiska,

69 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. nieb ędące aktami prawa miejscowego, wi ąŜą zatem tylko organy podległe poszczególnym radom. Projekty programów podlegaj ą zaopiniowaniu przez: ministra wła ściwego do spraw środowiska – w przypadku projektów wojewódzkich programów ochrony środowiska, organ wykonawczy województwa – w przypadku projektów powiatowych programów ochrony środowiska oraz organ wykonawczy powiatu – w przypadku projektów gminnych programów ochrony środowiska. Organy opiniuj ące nie s ą jednak jednostkami wy Ŝszego szczebla w rozumieniu hierarchicznej zale Ŝno ści. Poza tym opinie nie maj ą mocy prawnie wi ąŜą cej. Ustawa – Prawo ochrony środowiska posługiwała si ę w art. 17 ust. 2 terminem „jednostki wy Ŝszego szczebla” i dopiero nowelizacja z dnia 3 pa ździernika 2003 r. (Dz.U. Nr 190, poz. 1865) dokonała tu koryguj ącej modyfikacji. Organy działaj ące na ni Ŝszych szczeblach podziału administracyjnego mog ą uwzgl ędnia ć postulaty organów opiniuj ących, ale obowi ązku takiego nie maj ą. Uzna ć w zwi ązku z tym nale Ŝy, Ŝe ustawa – Prawo ochrony środowiska d ąŜ y jedynie do zapewnienia formalnej koordynacji poszczególnych programów, ale nie tworzy ich zhierarchizowanego systemu (J. Sommer, Planowanie w ochronie środowiska, Ochrona środowiska. Prawo i Polityka, Nr 4/26/, 2001, s. 32 i n.). Okoliczno ść ta rzutuje na współdziałanie ró Ŝnych jednostek samorz ądu, gdy Ŝ wymusza dobrowolne a nie „siłowe” rozwi ązania. Struktur ę programów ochrony środowiska od strony przedmiotowej dopełniaj ą wyspecyfikowane wojewódzkie, powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami. Cho ć przewidziane zostały w odr ębnej ustawie o odpadach (art. 14 ust. 6), to tworzone s ą w trybie i na zasadach okre ślonych w przepisach o ochronie środowiska i stanowi ą fragment odpowiedniego programu ochrony środowiska. Pomimo tego odesłania do trybu i zasad wskazanych w przepisach ochrony środowiska, plany gospodarowania odpadami wykazuj ą swoisto ści. Maj ą one bowiem pewn ą dodatkow ą cech ę, której brakuje omówionym wy Ŝej programom ochrony środowiska. Chodzi o to, Ŝe według ustawy o odpadach maj ą by ć one ze sob ą zgodne w tym sensie, Ŝe plany ni Ŝszego szczebla wynika ć maj ą z planów wy Ŝszego szczebla. Jest sporne, czy nale Ŝy to uzna ć za dowód na ich prawnie wi ąŜą cy charakter. Opinie zgłaszane w literaturze przedmiotu s ą podzielone. Nie brak zatem głosów, Ŝe plany gospodarki odpadami s ą aktami prawa miejscowego. Programów ochrony środowiska, o których mowa w art. 17 i 18 ustawy – Prawo ochrony środowiska, nie nale Ŝy myli ć z programami sanacyjnymi, o których mowa ogólnie w art. 84 tej Ŝe ustawy. W literaturze przedmiotu po świ ęconej programom ochrony środowiska te odr ębne grupy programów s ą cz ęsto mylone. Obecnie istniej ą tylko trzy programy, o jakich

70 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. mowa w art. 84: dwa tworzone na podstawie ustawy – Prawo ochrony środowiska, tj. program ochrony powietrza - na podstawie art. 91 ust. 1 i program ochrony przed hałasem – na podstawie art. 119 ust. 1, oraz jedne tworzony na podstawie art. 47 ust. 7 ustawy – Prawo wodne, tj. program ograniczenia odpływu azotu ze źródeł rolniczych.

9.4. Specyfika zarz ądzania środowiskiem na szczeblu gminy

Szczebel gminny zajmuje dolne miejsce w pionowej strukturze programów ochrony środowiska. O ile program powiatowy b ędzie zawsze rodzajem po średniego ogniwa i przeka źnika (bez wzgl ędu na to, czy programy tworzone byłyby na zasadzie „od góry do dołu”, czy odwrotnie), o tyle dla gminy przes ądzenie nakazanego kierunku przepływu informacji i postulatów musi mie ć znaczenie decyduj ące. Wskazane w ustawie zwi ązanie programów potrzeb ą realizacji celów polityki ekologicznej pa ństwa wskazuje na zamysł budowania programów „od góry do dołu”. W jakiej ś mierze mo Ŝe to by ć pozostało ść dawnych nawyków centralnego planowania i administrowania, cho ć jednocze śnie wyra Ŝa potrzeb ę wł ączenia samorz ądów do realizacji tych zada ń, za które odpowiedzialno ść na arenie mi ędzynarodowej ponosi Rz ąd RP. Gmina musi jednak pozosta ć (tak Ŝe z uwagi na uwarunkowania prawne zagospodarowania przestrzennego) głównym punktem odniesienia w programowaniu ochrony środowiska a nie tylko ostatecznym wykonawc ą. Je śli chodzi o wyposa Ŝenie samorz ądu gminnego w uprawnienia władcze, to s ą one – na tle szczebla wojewódzkiego i powiatowego - do ść znaczne. W niektórych zakresach s ą dominuj ące (przede wszystkim zagospodarowanie przestrzenne, ochrona przyrody i zieleni na terenie gminy, utrzymywanie czysto ści i porz ądku w gminie, powszechne korzystanie ze środowiska), w innych przeci ętne (w zakresie szeroko rozumianego prawa emisyjnego chodzi przede wszystkim o uprawnienia zwi ązane z korzystaniem z instalacji w ramach zwykłego korzystania ze środowiska). Najmniej jest uprawnie ń decyzyjnych z głównych zakresów prawa emisyjnego, gdy Ŝ te zostały zastrze Ŝone dla wojewody i starosty.

71 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.5. Instrumenty zarz ądzania środowiskiem

Instrumenty zarz ądzania środowiskiem zdefiniowa ć mo Ŝna jako sposób post ępowania, który wynika bezpo średnio lub po średnio z prawa i słu Ŝy realizacji zada ń administracji publicznej w zakresie ochrony środowiska. Spełniaj ą one samodzieln ą rol ę w praktyce administracyjnej i maj ą charakter materialnoprawny. Wył ączamy zatem z tego zakresu (a w konsekwencji równie Ŝ z dalszego omówienia) zasady prawne (tak ogólne, jak i szczegółowe, omówione ju Ŝ wcze śniej) oraz instrumenty proceduralne (np. uzgodnienia, opiniowanie, działanie we współdziałaniu, oceny oddziaływania na środowisko, które s ą niesamodzielnym elementem post ępowania administracyjnego).

9.6. Typy instrumentów według sposobu oddziaływania

Bior ąc za punkt wyj ścia prawne umocowanie konkretnych instrumentów wyróŜni ć mo Ŝna w sposób najogólniejszy instrumenty regulowane prawem (sformalizowane) i pozostałe (niesformalizowane). Zdecydowana wi ększo ść nale Ŝy do tych pierwszych. Ró Ŝnorodno ść instrumentów słu Ŝą cych ochronie środowiska zostaje silnej podkre ślona, gdy za kryterium wydzielenia przyjmiemy sposób, w jaki wywołuj ą oczekiwane zachowania (reakcje adresatów takich środków). Kryterium takie jest u Ŝyteczne przy doborze środków do realizacji programów ochrony środowiska. Na jego podstawie wyró Ŝni ć mo Ŝna: a) instrumenty bezpo średniego oddziaływania, które dziel ą si ę na dwie grupy, tj. bezpo średnio skuteczne zakazy, nakazy i ograniczenia oraz instrumenty kontroli administracyjnej (te z kolei dzielimy na instrumenty kontroli wst ępnej i kontroli bie Ŝą cej), b) instrumenty planowe, c) instrumenty po średniego oddziaływania (opłaty za korzystanie ze środowiska, takie instrumenty finansowe jak subwencje, dotacje, etc., umowy publicznoprawne, a tak Ŝe działania nieformalne), d) instrumenty typu represyjnego (opłaty podwy Ŝszone, kary pieni ęŜ ne, środki egzekucyjne, instrumenty odpowiedzialno ści administracyjnej i karnej).

72 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.6.1. Instrumenty bezpo średniego oddziaływania

Instrumenty z pierwszej grupy s ą zwykle najcz ęś ciej u Ŝywane z uwagi na ich prewencyjny charakter. Nie ulega najmniejszej w ątpliwo ści, Ŝe lepiej jest zapobiega ć niekorzystnym oddziaływaniom na środowisko, ni Ŝ usuwa ć skutki ju Ŝ dokonanej ingerencji. Bezpo średnio skuteczne zakazy, nakazy i ograniczenia wyraŜone zostaj ą w przepisach powszechnie obowi ązuj ących. Niekiedy przybieraj ą one posta ć tzw. standardów środowiskowych. Standardy środowiskowe maj ą charakter standardów jako ściowych albo standardów emisyjnych. Standardy jako ściowe (okre ślane te Ŝ niekiedy jako imisyjne) ustalaj ą pewien minimalny dopuszczalny poziom jako ści środowiska poprzez okre ślenie dopuszczalnych st ęŜ eń substancji zanieczyszczaj ących. W polskim prawie w szczególno ści zostały okre ślone: dopuszczalne warto ści st ęŜ eń substancji zanieczyszczaj ących w powietrzu, dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku czy te Ŝ dopuszczalne poziomy promieniowania. W przypadku prawa wodnego mamy okre ślone np. najwy Ŝsze dopuszczalne warto ści wska źników zanieczyszcze ń w ściekach wprowadzanych do wód i do ziemi. Zakazy, nakazy i ograniczenia najcz ęś ciej pojawiaj ą si ę w ustawach, ale te Ŝ w aktach prawa miejscowego i z tego powodu nie s ą abstrakcj ą w kontek ście zarz ądzania środowiskiem w gminie. Dla interesu gminy istotne s ą tak Ŝe zakazy, nakazy i ograniczenia zawarte wprost w ustawach a to z tego wzgl ędu, Ŝe organy gminy mog ą si ęga ć po środki egzekucyjne dla wymuszenia ich realizacji. Wydaje si ę, Ŝe te mo Ŝliwo ści działania s ą powszechnie niedoceniane. Instrumenty kontroli wst ępnej to przede wszystkim ró Ŝnego rodzaju pozwolenia i zezwolenia, z kolei instrumenty kontroli bie Ŝą cej to te, słu Ŝą ce ocenie sposobów realizowania praw i obowi ązków ustalonych w decyzjach administracyjnych (pozwoleniach, zezwoleniach). W przypadku gminy odgrywaj ą one jednak mniejsz ą rol ę ni Ŝ na szczeblu powiatu czy województwa, gdy Ŝ głównym podmiotem decyzyjnym w prawie ochrony środowiska jest starosta oraz wojewoda. Pomimo to równie Ŝ wójt (burmistrz, prezydent miasta) zachowuje pewne mo Ŝliwo ści działania (cho ćby przyjmowanie zgłosze ń od wła ścicieli przydomowych oczyszczalni ścieków w ramach kontroli zwykłego korzystania z wód).

73 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.6.2. Instrumenty planowe

Instrumenty planowe zwi ązane s ą z planami, programami i prognozami. Nale Ŝy odró Ŝni ć plany i planowanie. Planowanie jest bowiem pewn ą procedur ą, z kolei plan jej materialnym efektem. Znaczenie planów polega na tym, Ŝe s ą skierowane ku przyszło ści, wyra Ŝaj ą preferowane cele dla działalno ści publicznej, ustanawiaj ą cały kompleks środków dla rozwi ązania wi ększej liczby zada ń o charakterze podstawowym i dalekosi ęŜ nym, ustanawiane s ą w trakcie metodycznie opracowanych, wielofazowych procedur. Dla ochrony środowiska szczególne znaczenie maj ą ró Ŝnego rodzaju plany przestrzenne, plany gospodarki wodnej, plany ochrony powietrza i ochrony przed hałasem, jak te Ŝ formy planowe w ochronie powietrza. Do instrumentów planowych nale Ŝą tak Ŝe programy ochrony środowiska, ale z uwagi na ich ogólny i obszarowy (a nie w ąski i sektorowy) charakter, mog ą by ć traktowane jako nadrz ędny instrument bazowy o charakterze koordynacyjnym. Uprawnienia planistyczne organów gmin s ą do ść zró Ŝnicowane. Szczególna rola przypada miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego. Decyduj ą one o przeznaczeniu terenów i okre ślaj ą warunki ich zagospodarowania wynikaj ące m.in. z potrzeb ochrony środowiska. Sporz ądzanie i uchwalanie miejscowego planu podlega nie tylko przepisom ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ale równie Ŝ ustawy Prawo ochrony środowiska i przepisów szczególnych (np. o ochronie przyrody, ochronie wód, odpadach). Na etapie przygotowywania i przyjmowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz dokonywania w nim zmian ustawodawca przewidział rozbudowane mo Ŝliwo ści udziału społecze ństwa w podejmowaniu rozstrzygni ęć decyduj ących w du Ŝej mierze o mo Ŝliwo ściach przeprowadzenia nast ępnych etapów ka Ŝdego procesu inwestycyjnego. Jest to jednocze śnie najlepszy moment dla rozpoznania stanowisk tak opinii społecznej jak i organów administracji. Gwarantuj ą to mechanizmy proceduralne. Z punktu widzenia prawnego najmocniejsz ą pozycj ę w całym systemie ma gmina, gdy Ŝ ze wszystkich dokumentów planistycznych tylko plany uchwalane przez gminy maj ą rang ę obowi ązuj ącego powszechnie przepisu prawa. W pewnym uproszczeniu powiedzie ć mo Ŝna, Ŝe wszelkie programy, plany i strategie dotycz ące zagospodarowania przestrzennego, formułowane na wszystkich szczeblach podziału kraju maj ą tylko wtedy szanse realizacji, je śli znajd ą odzwierciedlenie w konkretnym planie miejscowym. Gminy maj ą wi ęc znaczn ą

74 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. swobod ę w ustalaniu kierunku swego rozwoju (w granicach wynikaj ących z przepisów prawa).

9.6.3. Instrumenty po średniego oddziaływania

Instrumenty po średniego oddziaływania s ą liczne i wewn ętrznie silnie zró Ŝnicowane. Ich cech ą charakterystyczn ą jest d ąŜ enie do osi ągni ęcia okre ślonego celu poprzez świadome wywieranie wpływu na motywacje podmiotów. Organy publiczne działaj ące w ten sposób uznaj ą wybrane zachowania za po Ŝą dane dla osi ągni ęcia swoich celów i werbalizuj ą stosowne zach ęty, nie nadaj ąc im wszak Ŝe formy wi ąŜą cych nakazów (np. premie za działanie termoizolacyjne). W innych sytuacjach organy uznaj ą okre ślone zachowania za niepo Ŝą dane i bez odwoływania si ę do formalnych zakazów, podejmuj ą wysiłki w celi ich eliminacji (np. opłaty nie b ędące sankcjami powinny zach ęci ć do rezygnacji z korzystania ze środowiska). Zob. tak Ŝe rozdz. 9.9.

9.6.4. Instrumenty typu represyjnego

Instrumenty typu represyjnego to powszechnie znane opłaty podwy Ŝszone i kary pieni ęŜ ne, środki odpowiedzialno ści karnej, ale te Ŝ ju Ŝ wzmiankowane środki egzekucyjne, podejmowane na podstawie przepisów ustawy o post ępowaniu egzekucyjnym w administracji.

9.6.5. Formy działania administracji publicznej

Instrumenty s ą urzeczywistniane w ró Ŝnych formach prawnych. Wyró Ŝni ć mo Ŝna formy władcze (decyzje, przepisy prawa miejscowego) oraz niewładcze. W śród form niewładczych najbardziej znane s ą czynno ści materialno-techniczne (np. sporz ądzenie map, gromadzenie danych pomiarowych).

75 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.7. Zadania organów gmin według przedmiotowych zakresów regulacji

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o samorz ądzie gminnym do zakresu działania gmin nale Ŝą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrze Ŝone ustawami na rzecz innych podmiotów. Do zada ń własnych gminy nale Ŝy zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty (art. 7 ust. 1). W szczególno ści chodzi o sprawy: - ładu przestrzennego i gospodarki nieruchomo ściami; - ochrony środowiska i przyrody; - wodoci ągów i zaopatrzenia w wod ę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych; - utrzymywania czysto ści i porz ądku oraz urz ądze ń sanitarnych , wysypisk oraz unieszkodliwiania odpadów komunalnych; - zieleni gminnej i zadrzewie ń. Odr ębna grupa zada ń, o której nale Ŝy wspomnie ć, to zadania gminnych słu Ŝb, inspekcji i stra Ŝy (np. gminnego zespołu reagowania kryzysowego w celu zapobie Ŝenia skutkom kl ęski Ŝywiołowej lub ich usuni ęcia). Środki działania przewidziane w ustawach szczególnych zostały przedstawione w oparciu o klucz porz ądkuj ący, oparty na typologii instrumentów przedstawione w rozdz. 9. 6.

9.7.1. Gospodarka wodna i ochrona wód /kompetencje ustalone ustaw ą – Prawo wodne oraz ustaw ą – Prawo ochrony środowiska/

Instrumenty bezpo średniego oddziaływania (w tym kontroli wst ępnej): - Przyjmowanie zgłosze ń instalacji niewymagaj ących pozwolenia wodnoprawnego na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi (dotyczy przydomowych oczyszczalni w świetle rozporz ądzenia M Ś z dnia 20 listopada 2001 r. /Dz.U. Nr 140, poz. 1585/); forma prawna: zgłoszenie – art. 152 ust. 1 ustawy – Prawo ochrony środowiska.

76 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Instrumenty kontroli bie Ŝą cej: - Nakazywanie wła ścicielowi gruntu przywrócenie stanu wody na gruncie lub wykonania urz ądze ń zapobiegaj ących szkodom; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 29 ust. 3 Prawa wodnego;

- Zatwierdzanie ugody w sprawie zmiany stanu wody na gruncie; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 30 ust. 2 Prawa wodnego;

- Wyznaczanie cz ęś ci nieruchomo ści umo Ŝliwiaj ącej dost ęp do wody obj ętej powszechnym korzystaniem z wody; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 28 ust. 2 Prawa wodnego;

- Odbieranie od prowadz ących instalacj ę obj ętą wymogiem zgłoszenia wyników pomiarów maj ących szczególne znaczenie ze wzgl ędu na potrzeb ę zapewnienia systematycznej kontroli wielko ści emisji; forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 149 ustawy – Prawo ochrony środowiska;

- Nakładanie na prowadz ącego przydomow ą oczyszczalni ę ścieków obowi ązku prowadzenia pomiarów wielko ści emisji, je śli nast ąpiło przekroczenie standardów emisyjnych; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 150 ust. 1 ustawy – Prawo ochrony środowiska;

- Ustalanie wymaga ń w zakresie ochrony środowiska dotycz ących eksploatacji przydomowej oczyszczalni ścieków; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 154 ust. 1 ustawy – Prawo ochrony środowiska;

- Nakazywanie osobie fizycznej eksploatuj ącej oczyszczalni ę przydomow ą w ramach zwykłego korzystania ze środowiska wykonania czynno ści zmierzaj ących do ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 363 ustawy – Prawo ochrony środowiska.

77 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Instrumenty planowe: - Wyznaczanie miejsc wydobywania kamienia, Ŝwiru, piasku oraz innych materiałów, w granicach powszechnego korzystania z wód ; forma prawna – uchwała rady gminy (art. 34 ust. 4 Prawa wodnego).

9.7.2. Ochrona powietrza /kompetencje ustalone ustaw ą – Prawo ochrony środowiska/

Instrumenty bezpo średniego oddziaływania (w tym kontroli wst ępnej): - Przyjmowanie zgłosze ń instalacji niewymagaj ących pozwolenia emisyjnego (dotyczy instalacji, z których dokonywana jest emisja gazów lub pyłów do powietrza wskazanych w rozporz ądzeniu M Ś z dnia 20 listopada 2001 r. /Dz.U. Nr 140, poz. 1585/); forma prawna: zgłoszenie do wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 152 ust. 1 ustawy – Prawo ochrony środowiska.

Instrumenty kontroli bie Ŝą cej: - Odbieranie od prowadz ących instalacj ę w ramach zwykłego korzystania ze środowiska wyników pomiarów maj ących szczególne znaczenie ze wzgl ędu na potrzeb ę zapewnienia systematycznej kontroli wielko ści emisji; forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 149;

- Nakładanie na prowadz ącego instalacje lub u Ŝytkownika urz ądzenia (w ramach zwykłego korzystania ze środowiska) obowi ązku prowadzenia pomiarów wielko ści emisji, je śli nast ąpiło przekroczenie standardów emisyjnych; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 150 ust. 1;

- Ustalanie wymaga ń w zakresie ochrony środowiska (w ramach zwykłego korzystania ze środowiska) dotycz ących eksploatacji instalacji; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 154 ust. 1;

- Nakazywanie osobie fizycznej eksploatuj ącej instalacj ę w ramach zwykłego korzystania ze środowiska lub eksploatuj ącej urz ądzenie wykonania czynno ści zmierzaj ących do

78 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 363 ustawy – Prawo ochrony środowiska;

- Sprawowanie kontroli przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie obj ętym wła ściwo ści ą wójta (burmistrza lub prezydenta); forma prawna: czynno ści materialno-techniczne wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 379 ust. 3, 4 i 5.

9.7.3. Ochrona przed hałasem i polami elektromagnetycznymi /kompetencje ustalone ustaw ą – Prawo ochrony środowiska/

Instrumenty bezpo średniego oddziaływania (w tym kontroli wst ępnej): - brak.

Instrumenty kontroli bie Ŝą cej: - Odbieranie od prowadz ących instalacj ę w ramach zwykłego korzystania ze środowiska wyników pomiarów maj ących szczególne znaczenie ze wzgl ędu na potrzeb ę zapewnienia systematycznej kontroli wielko ści emisji; forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 149;

- Nakładanie na prowadz ącego instalacje lub u Ŝytkownika urz ądzenia (w ramach zwykłego korzystania ze środowiska) obowi ązku prowadzenia pomiarów wielko ści emisji, je śli nast ąpiło przekroczenie standardów emisyjnych; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 150 ust. 1;

- Ustalanie wymaga ń w zakresie ochrony środowiska (w ramach zwykłego korzystania ze środowiska) dotycz ących eksploatacji instalacji; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 154 ust. 1;

- Nakazywanie osobie fizycznej eksploatuj ącej instalacj ę w ramach zwykłego korzystania ze środowiska lub eksploatuj ącej urz ądzenie wykonania czynno ści zmierzaj ących do

79 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko; forma prawna: decyzja wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) – art. 363 ustawy – Prawo ochrony środowiska;

- Sprawowanie kontroli przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie obj ętym wła ściwo ści ą wójta (burmistrza lub prezydenta); forma prawna: czynno ści materialno-techniczne – art. 379 ust. 3, 4 i 5;

Instrumenty planowe: - brak.

9.7.4. Ochrona przyrody, w tym zieleni w miastach /kompetencje ustalone ustaw ą o ochronie przyrody/

Instrumenty bezpo średniego oddziaływania (w tym kontroli wst ępnej): - Wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji realizuj ącej cel publiczny na obszarze parku krajobrazowego lub obszarze chronionego krajobrazu (wymaga uzgodnienia z wła ściwym wojewod ą) - forma prawna: decyzja wójta (art. 36a ustawy o ochronie przyrody);

- Wydawanie zezwole ń na usuni ęcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomo ści - forma prawna: decyzja wójta (art. 47e ustawy o ochronie przyrody);

- Tworzenie parków gminnych - forma prawna: uchwała rady gminy (art. 34a ustawy o ochronie przyrody);

- Tworzenie form ochrony przyrody - forma prawna: uchwała rady gminy (art. 34 ustawy o ochronie przyrody).

80 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Instrumenty kontroli bie Ŝą cej: - Informowanie ministra wła ściwego do spraw środowiska o wydaniu decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji realizuj ącej cel publiczny na obszarze parku krajobrazowego lub obszarze chronionego krajobrazu - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 36a ustawy o ochronie przyrody);

- Informowanie zarz ądu ogrodu botanicznego lub zoologicznego o zamiarze wydania decyzji w sprawie ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu inwestycji przewidzianej do realizacji w pobli Ŝu ogrodu botanicznego lub zoologicznego - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 46 ust. 7 ustawy o ochronie przyrody);

Instrumenty represyjne: - Wymierzanie kar pieni ęŜ nych za zniszczenie terenów zieleni albo drzew lub krzewów, powodowane niewła ściwym wykonywaniem robót ziemnych lub wykorzystaniem sprz ętu mechanicznego albo urz ądze ń technicznych oraz zastosowaniem środków chemicznych w sposób szkodliwy dla ro ślinno ści oraz za usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia, a tak Ŝe za zniszczenie spowodowane niewła ściw ą piel ęgnacj ą terenów zieleni, zadrzewie ń, drzew - forma prawna: decyzja wójta (art. 47k ustawy o ochronie przyrody).

9.7.5. Ochrona powierzchni ziemi, w tym gruntów rolnych i leśnych /kompetencje ustalone ustaw ą o ochronie gruntów rolnych i le śnych/

Instrumenty bezpo średniego oddziaływania (w tym kontroli wst ępnej): - Obejmowanie ochron ą niektórych gruntów rolnych zaliczonych do klas IV, IVa i IVb, wytworzonych z gleb pochodzenia mineralnego - forma prawna: uchwała rady gminy (art. 12).

81 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Instrumenty kontroli bie Ŝą cej: - Nakazywanie wła ścicielowi gruntów w oznaczonym terminie zniszczenia okre ślonych upraw, przemieszczenia zwierz ąt poza obszar ograniczonego u Ŝytkowania lub dokonanie ich uboju - forma prawna: decyzja wójta (art. 16); - Nakazywanie wła ścicielowi gruntów wykonania w oznaczonym terminie odpowiednich zabiegów w zwi ązku z wyst ąpieniem z winy wła ściciela okre ślonych form degradacji gruntów - w tym równie Ŝ spowodowanej nieprzestrzeganiem przepisów o ochronie ro ślin uprawnych przed chorobami, szkodnikami i chwastami- forma prawna: decyzja wójta (art. 15).

Instrumenty planowe: - Zatwierdzanie planów gospodarowania na gruntach poło Ŝonych na obszarach ograniczonego u Ŝytkowania, istniej ących wokół zakładów przemysłowych - forma prawna: uchwała rady gminy (art. 16).

9.7.6. Gospodarowanie przestrzeni ą /kompetencje ustalone ustaw ą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym /

Instrumenty bezpo średniego oddziaływania (w tym kontroli wst ępnej): - Wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu - forma prawna decyzja wójta (art. 4).

Instrumenty kontroli bie Ŝą cej: - Nakazywanie wstrzymania u Ŝytkowania terenu lub przywrócenie poprzedniego sposobu zagospodarowania - forma prawna: decyzja wójta (art. 59);

- Pobieranie opłat z tytułu renty planistycznej - forma prawna: decyzja wójta (art. 36).

82 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Instrumenty planowe: - Podejmowanie uchwały o przyst ąpieniu do sporz ądzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego - forma prawna: uchwała rady gminy (art. 14);

- Sporz ądzanie studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowywania przestrzennego gminy - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 9); - Zatwierdzanie studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowywania przestrzennego gminy - forma prawna: uchwała rady gminy (art. 9);

- Sporz ądzanie projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 15);

- Zatwierdzanie projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w zakresie zada ń samorz ądowych - forma prawna: uchwała rady gminy (art. );

- Podawanie do publicznej wiadomo ści o przyst ąpieniu do sporz ądzenia studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowywania przestrzennego gminy oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 11 i art. 17);

- Prowadzenie rejestru miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz wniosków o ich sporz ądzenie lub zmian ę oraz decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 31, art. 57 i art. 67);

- Analizowanie zmian w zagospodarowaniu przestrzennym - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 32);

Instrumenty po średniego oddziaływania: - Powoływanie gminnej komisji urbanistyczno-architektonicznej - forma prawna: zarz ądzenie wójta (art. 8).

83 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.7.7. Gospodarowanie odpadami /kompetencje ustalone ustaw ą o odpadach, ustaw ą o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej oraz ustaw ą o utrzymaniu porz ądku i czysto ści w gminie/

Ze wzgl ędu na specyfik ę problematyki odr ębnego omówienia wymagaj ą ogólne zadania gmin. Zostały one okre ślone w ustawie o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach. Nie zostały przypisane konkretnym organom, które wykonuj ą je w ramach swych zró Ŝnicowanych kompetencji. Zgodnie z ustaw ą o samorz ądzie gminnym rada gminy jest organem stanowi ącym i kontrolnym a wójt organem wykonawczym. Gminy: • tworz ą warunki do wykonywania prac zwi ązanych z utrzymaniem czysto ści i porz ądku na terenie gminy lub zapewniaj ą wykonanie tych prac przez tworzenie odpowiednich jednostek organizacyjnych, • zapewniaj ą budow ę, utrzymanie i eksploatacj ę własnych lub wspólnych z innymi gminami instalacji i urz ądze ń do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych, stacji zlewnych, w przypadku gdy podł ączenie wszystkich nieruchomo ści do sieci kanalizacyjnej jest niemo Ŝliwe lub powoduje nadmierne koszty, instalacji i urz ądze ń do zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok zwierz ęcych lub ich cz ęś ci oraz szaletów publicznych, • zapobiegaj ą zanieczyszczaniu ulic, placów i terenów otwartych, w szczególno ści przez zbieranie i pozbywanie si ę błota, śniegu, lodu oraz innych zanieczyszcze ń uprz ątni ętych z chodników przez wła ścicieli nieruchomo ści oraz odpadów zgromadzonych w przeznaczonych do tego celu urz ądzeniach ustawionych na chodniku, • okre ślaj ą wymagania wobec osób utrzymuj ących zwierz ęta domowe w zakresie bezpiecze ństwa i czysto ści w miejscach publicznych, • organizuj ą ochron ę przed bezdomnymi zwierz ętami na zasadach okre ślonych w odr ębnych przepisach, • organizuj ą selektywn ą zbiórk ę, segregacj ę oraz magazynowanie odpadów komunalnych, w tym odpadów niebezpiecznych, przydatnych do odzysku oraz współdziałaj ą z przedsi ębiorcami podejmuj ącymi działalno ść w zakresie gospodarowania tego rodzaju odpadami, • zapewniaj ą zbieranie, transport i unieszkodliwianie zwłok bezdomnych zwierz ąt lub ich cz ęś ci oraz współdziałaj ą z przedsi ębiorcami podejmuj ącymi działalno ść w tym zakresie,

84 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

• znakuj ą obszary dotkni ęte lub zagro Ŝone chorob ą zaka źną zwierz ąt, • utrzymuj ą czysto ść i porz ądek na terenach innych ni Ŝ obj ęte obowi ązkami wła ścicieli nieruchomo ści, kierowników budów, przedsi ębiorców u Ŝytkuj ących tereny słu Ŝą ce komunikacji publicznej oraz zarz ądców dróg, • zapewniaj ą uprz ątni ęcie i pozbycie si ę błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszcze ń z chodników, je Ŝeli gmina pobiera opłaty z tytułu postoju lub parkowania pojazdów samochodowych na takim chodniku, oraz zbieranie i pozbycie si ę odpadów zgromadzonych w urz ądzeniach do tego przeznaczonych umieszczonych na tym chodniku i utrzymanie tych urz ądze ń w odpowiednim stanie sanitarnym, porz ądkowym i technicznym, • wykonuj ą obowi ązki przej ęte od wła ścicieli nieruchomo ści. Ponadto gminy prowadz ą ewidencj ę: • zbiorników bezodpływowych w celu kontroli cz ęstotliwo ści ich opró Ŝniania oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej, • przydomowych oczyszczalni ścieków w celu kontroli cz ęstotliwo ści i sposobu pozbywania si ę komunalnych osadów ściekowych oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej.

Instrumenty przypisane konkretnym organom:

Instrumenty bezpo średniego oddziaływania (w tym kontroli wst ępnej): - Ustalanie szczegółowych zasad utrzymania porz ądku i czysto ści - forma prawna: uchwała rady gminy (art. 4 ust. 1 ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach);

- Ustalanie górnych stawek opłat ponoszonych przez wła ścicieli nieruchomo ści za świadczenie usług - forma prawna: uchwała rady gminy (art. 6 ust. 2 i ust. 4 ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach);

- Przejmowanie przez gmin ę obowi ązków wła ścicieli nieruchomo ści oraz ustalenie stawek opłat za ich wykonywanie - forma prawna: uchwała rady gminy (art. 6a ust. 1 i ust. 2 ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach) - uwaga: po akceptacji mieszka ńców wyra Ŝonej w referendum gminnym;

85 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

- Nakazywanie posiadaczowi odpadów usuni ęcie odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania, wskazuj ąc sposób wykonania tej decyzji - forma prawna: decyzja wójta (art. 34 ust. 1 ustawy o odpadach);

- Wydawanie zezwole ń na prowadzenie przez przedsi ębiorców działalno ści w zakresie odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści, opró Ŝniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczysto ści ciekłych, ochrony przed bezdomnymi zwierz ętami, prowadzenia schronisk dla bezdomnych zwierz ąt, a tak Ŝe grzebowisk i spalarni zwłok zwierz ęcych i ich cz ęś ci - dalej zwane świadczeniem usług - forma prawna: decyzja wójta (art. 7 ust. 6 ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach);

- Okre ślenie i podanie do publicznej wiadomo ści wymaga ń, jakie powinien spełnia ć przedsi ębiorca ubiegaj ący si ę o uzyskanie zezwolenia na świadczenie usług; a tak Ŝe okre ślenie obszaru, na którym usługi te maj ą by ć świadczone - forma prawna: zarz ądzenie wójta (art. 7 ust. 3 ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach).

Instrumenty kontroli bie Ŝą cej: - Sprawowanie nadzoru nad wykonaniem obowi ązków wła ścicieli nieruchomo ści, kierowników budów, przedsi ębiorców u Ŝytkuj ących tereny słu Ŝą ce komunikacji publicznej oraz zarz ądców dróg - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 5 ust. 6 ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach);

- Cofanie zezwolenia na prowadzenie przez przedsi ębiorców działalno ści polegaj ącej na świadczeniu usług, je Ŝeli przedsi ębiorca mimo wezwania narusza jego warunki -forma prawna: decyzja wójta (art. 9 ust. 2 ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach);

- Okre ślenie zakresu i sposobu wykonywania obowi ązków przedsi ębiorcy w zakresie wymaga ń sanitarnych i ochrony środowiska w wypadku wyga śni ęcia lub cofni ęcia zezwolenia na prowadzenie działalno ści w zakresie świadczenia usług - forma prawna: decyzja wójta (art. 9 ust. 4 ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach);

- Przekazywanie marszałkowi województwa oraz wojewódzkiemu funduszowi ochrony środowiska i gospodarki wodnej roczne sprawozdania zawieraj ącego informacje o rodzaju i

86 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. ilo ści odpadów opakowaniowych zebranych przez gmin ę (zwi ązek gmin) lub podmiot działaj ący w ich imieniu, rodzaju i ilo ści odpadów opakowaniowych przekazanych przez gmin ę (zwi ązek gmin) lub podmiot działaj ący w ich imieniu do odzysku i recyklingu, wydatkach poniesionych na te działania -forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 35 ust. 1 i ust. 3 ustawy o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej);

- Sporz ądzanie roczne sprawozdania zawieraj ącego informacje o rodzaju i ilo ści odpadów opakowaniowych zebranych przez gmin ę (zwi ązek gmin) lub podmiot działaj ący w ich imieniu, rodzaju i ilo ści odpadów opakowaniowych przekazanych przez gmin ę (zwi ązek gmin) lub podmiot działaj ący w ich imieniu do odzysku i recyklingu, wydatkach poniesionych na te działania (art. 35 ust. 1 i ust. 3 ustawy o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej);

- Przechowywanie przez 5 lat dokumentów potwierdzających przekazanie odpadów opakowaniowych do odzysku i recyklingu - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 35 ust. 2 ustawy o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej).

Instrumenty planowe: - Uchwalanie gminnego planu gospodarki odpadami b ędącego cz ęś ci ą gminnego programu ochrony środowiska - forma prawna: uchwała rady gminy (art. 18 ust. 1 ustawy PO Ś i art. 14 ustawy o odpadach);

- Opracowanie projektu gminnego planu gospodarki odpadami - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 14 ust. 5 ustawy o odpadach);

- Składanie radzie gminy, co 2 lata, sprawozdanie z realizacji planu gospodarki odpadami - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 14 ust. 13 ustawy o odpadach).

87 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.7.8. Rolnictwo i łowiectwo /kompetencje ustalone ustaw ą o ochronie ro ślin uprawnych i ustaw ą Prawo łowieckie/

Instrumenty kontroli bie Ŝą cej: - Wydawanie polece ń w przypadku zagro Ŝenia fitosanitarnego Inspekcji Ochrony Ro ślin i Nasiennictwa - forma prawna: decyzja wójta (art. 49a ustawy o ochronie ro ślin uprawnych);

- Współdziałanie z dzier Ŝawcami i zarz ądcami obwodów łowieckich w sprawach zwi ązanych z ich zagospodarowaniem - forma prawna: czynno ść materialno-techniczna wójta (art. 11 ustawy Prawo łowieckie).

9.8. Pozostałe instrumenty

Obok instrumentów maj ących ścisły zwi ązek z wybranym zakresem przedmiotu ochrony (woda, powietrze, powierzchnia ziemi, świat ro ślin i zwierz ąt, gospodarka odpadami) istnieje pewna grupa środków o charakterze uniwersalnym, które s ą wspólne dla całej ochrony środowiska. Aby unikn ąć powtórze ń przy ich prezentacji w pkt. 9.7. zostały wydzielone do odr ębnego omówienia. Chodzi o środki finansowo-prawne, umowy publicznoprawne oraz środki represyjne.

9.8.1. Środki finansowo-prawne

Szczególne znaczenie dla zarz ądzania środowiskiem maj ą instrumenty finansowo- prawne. Tworz ą one ł ącznie du Ŝą grup ę instrumentów, obejmuj ących podatki, opłaty i kary, dotacje, subwencje, ulgi podatkowe. Powszechnie znane s ą opłaty i kary pieni ęŜ ne. Opłaty za korzystanie ze środowiska pobierane s ą w szczególno ści za: - wprowadzanie do powietrza substancji i energii - usuwanie drzew i krzewów - składowanie odpadów - wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi - wył ączanie gruntów rolnych i le śnych z produkcji

88 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

- działalno ść koncesjonowan ą na podstawie przepisów prawa górniczego i geologicznego. Opłaty takie spełniaj ą rol ę bod źcow ą (przynajmniej według teoretycznych zało Ŝeń), gdy Ŝ powinny zach ęca ć do szukania innych alternatywnych sposobów prowadzenia działalno ści gospodarczej (opartych na rezygnacji z korzystania ze środowiska albo wykorzystywaniu innych, ta ńszych surowców i półproduktów). W praktycznym stosowaniu na plan pierwszy wybija si ę jednak funkcja fiskalna opłat i kar. Wyra Ŝa si ę ona w pozyskiwaniu środków finansowych, gromadzeniu w ramach odr ębnych funduszy i wykorzystywaniu do wspierania działalno ści słu Ŝą cej ochronie środowiska. Fundusze takie (w tym gminny fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej) stanowi ą powa Ŝne źródło finansowania ochrony środowiska. Do instrumentów finansowo-prawnych zalicza si ę tak Ŝe formy wsparcia dla podmiotów podejmuj ących działania korzystne dla środowiska. Niektóre z nich zostały uregulowane ustawowo, co podnosi ich rang ę i dowodzi ich znaczenia. Przykładem s ą premie wypłacane z tytułu działa ń termomodernizacyjnych wypłacanych na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych (Dz.U. Nr 162, poz. 1121 ze zm.). Szersze omówienie tego i innych źródeł finansowania przedstawiono w pkt. 10.

9.8.2. Umowy publicznoprawne

W polskim prawie administracyjnym charakter umów publicznoprawnych przypisuje si ę: - zwi ązkom komunalnym tworzonym dla wspólnego wykonywania zada ń publicznych; w przypadku gminy chodzi o zwi ązki mi ędzygminne (art. 64 ust. 1 ustawy o samorz ądzie gminnym),

- porozumieniom komunalnym, na podstawie których gminy mog ą powierza ć jednej z nich prowadzenie zada ń publicznych (art. 74 ust. 1 ustawy o samorz ądzie gminnym),

89 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

- porozumieniom gmin z organami administracji rz ądowej w sprawie wykonywania zada ń z zakresu administracji rz ądowej (art. 8 ust. 1 ustawy o samorz ądzie gminnym). Dobrowolno ść działa ń w tych zakresach powinna zosta ć nagrodzona okre ślon ą „premi ą”. Znaczenie praktyczne ma (zwłaszcza w przypadku pierwszym) przede wszystkim ułatwiony dost ęp do środków finansowych, przeznaczonych na inwestycje z zakresu ochrony środowiska.

9.8.3. Środki represyjne

Instrumenty typu represyjnego to przede wszystkim powszechnie znane opłaty podwy Ŝszone i kary pieni ęŜ ne oraz inne formy odpowiedzialno ści administracyjnej, np. nało Ŝenie w drodze decyzji obowi ązku przywrócenia środowiska do stanu wła ściwego lub obowi ązku uiszczenia na rzecz wła ściwego gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej kwoty pieni ęŜ nej odpowiadaj ącej wysoko ści szkód wynikłych z narusze ń środowiska (art. 362 ust. 1 i 3 ustawy – Prawo ochrony środowiska). Inne mo Ŝliwo ści działania oferuj ą środki odpowiedzialno ści karnej. Pozostaj ą one w dyspozycji organów s ądowniczych, ale organy administracji samorz ądowej mog ą spełnia ć funkcje oskar Ŝyciela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciwko środowisku, je śli w zakresie swego działania ujawniły wykroczenie i wyst ąpiły z wnioskiem o ukaranie (art. 17 par. 3 Kodeksu post ępowania w sprawach o wykroczenia). Uprawnienie takie przyznaje wójtowi (burmistrzowi lub prezydentowi miasta) lub osobom przez nich upowa Ŝnionym równie Ŝ art. 379 ust. 4 ustawy – Prawo ochrony środowiska. Wspomnie ć nale Ŝy tak Ŝe o środkach egzekucyjnych, podejmowanych na podstawie przepisów ustawy o post ępowaniu egzekucyjnym w administracji. Powinno ść prowadzenia egzekucji administracyjnej obejmuje nierealizowane obowi ązki okre ślone b ądź wprost w ustawach lub w decyzjach. Organom gminy przysługiwać mo Ŝe rola wierzyciela (tj. podmiotu uprawnionego do Ŝą dania wykonania obowi ązku lub jego zabezpieczenia) b ądź organu egzekucyjnego (tj. organu uprawnionego do stosowania środków egzekucyjnych).

90 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.9. Partnerstwo w zarz ądzaniu środowiskiem

Dla idei partnerstwa w zarz ądzaniu środowiskiem na szczeblu gminy podstawowe znaczenie ma fakt, Ŝe administracja gminna nie jest w tym zakresie samowystarczalna. Chodzi o stopie ń zło Ŝono ści zagadnie ń wyznaczaj ących problematyk ę środowiskow ą, skal ę przestrzenn ą wykraczaj ącą zwykle poza granice gminy (cho ć niektóre problemy maj ą charakter lokalny), rozproszenie kompetencji pomi ędzy ró Ŝne podmioty administracji rz ądowej i samorz ądowej a tak Ŝe o samodzieln ą rol ę podmiotów gospodarki rynkowej. Z tych przyczyn współdziałanie wszystkich zainteresowanych podmiotów, w tym powołanych ustawowo, zobligowanych decyzyjnie, motywowanych tak racjonalnie, jak i emocjonalnie, jest po prostu nieodzowne. Szczególne znaczenie ma partnerstwo z: - administracj ą rz ądow ą i samorz ądow ą - podmiotami gospodarczymi - społecze ństwem. W pierwszym przypadku niektóre z form współdziałania wynikaj ą wprost z ustaw. Praktyka dowodzi jednak, Ŝe bez dobrej woli organów trudno jest mówi ć o efektywnej współpracy. Jeśli jest ona oparta na wspólnych wynegocjowanych porozumieniach, wykazuje wi ększ ą efektywno ść . Niezwykle istotne jest współdziałanie z podmiotami gospodarczymi. Bywa, Ŝe ustawy wprost przewiduj ą mechanizmy podobne do dobrowolnych porozumie ń (np. ustawa o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej). Dla realizacji gminnego programu ochrony środowiska szczególne znaczenie mie ć b ędzie dobrowolny w nim udział przedsi ębiorstw. Rzeczywiste realizowanie celów środowiskowych nie jest mo Ŝliwe bez inwestycji ochronnych w przedsi ębiorstwach. Udział społecze ństwa przybiera ró Ŝne formy. Chodzi o udział w procesach decyzyjnych na zasadach okre ślonych w ustawie – Prawo ochrony środowiska, ale te Ŝ o cały wachlarz innych dobrowolnych działa ń organizacji ekologicznych, szkół ró Ŝnych szczebli, jednostek pomocniczych samorz ądu gminnego, samorz ądu pracowniczego oraz jednostek ochotniczych stra Ŝy po Ŝarnych. Gminny program ochrony środowiska powinien by ć baz ą i spoiwem dla tych wielorakich aktywno ści społecznych.

91 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.10. Zarz ądzanie gminnym programem ochrony środowiska

Ustanowienie gminnego programu ochrony środowiska jest pierwszym krokiem w kierunku nowoczesnego zarz ądzania środowiskiem. Po okre śleniu zasad, celów i instrumentów nast ępuje faza realizacyjna. Bior ąc pod uwag ę rozległo ść wytyczonych w programie zada ń konieczne wydaje si ę powołanie specjalnej jednostki do spraw zarz ądzania programem: komitetu steruj ącego.

9.10.1. Jednostka zarz ądzaj ąca programem

W skład komitetu steruj ącego wchodzi ć powinni przede wszystkim pracownicy urz ędu gminnego: - pełnomocnik wójta (burmistrza, prezydenta miasta) – jako przewodnicz ący - kierownicy sekcji tematycznych (w układzie zasobów środowiska, tj. powietrze, woda, powierzchnia ziemi, przyroda – w tym ziele ń w jednostkach osiedle ńczych, gospodarka odpadami a tak Ŝe pion monitoringu) - koordynator do spraw kontaktów z podmiotami gospodarczymi - koordynator do spraw kontaktów z mediami i społecze ństwem (odpowiedzialny za utrzymanie stron „www”) - członkowie – obserwatorzy, b ędący przedstawicielami komitetu steruj ącego programem powiatowym. Zarz ądzanie programem musi by ć otwarte dla społecze ństwa i dlatego szczególnej wagi nabiera dost ępno ść programu poprzez elektroniczne sieci informacyjne (strony „www”). Udział przedstawicieli gospodarki (przemysłu) powinien ułatwi ć koordynacj ę poziom ą, z kolei udział reprezentantów powiatu zapewni ć powinien koordynacj ę pionow ą w skali gmina - powiat. Komitet steruj ący powinien zbiera ć si ę co 6 miesi ęcy (a na Ŝą danie przewodnicz ącego powinny by ć wyznaczane sesje nadzwyczajne) i ocenia ć proces wdra Ŝania programu, formułowa ć propozycje zmian i uzupełnie ń, wspólnie analizowa ć przyczyny ewentualnych opó źnie ń.

92 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

9.10.2. Ramy czasowe

Poniewa Ŝ programy ochrony środowiska słu Ŝyć maj ą realizacji polityki ekologicznej pa ństwa, zatem uwzgl ędni ć nale Ŝy potrzeb ę ich dostosowywania do zmian w tej polityce. Polityk ę ekologiczn ą pa ństwa przyjmuje si ę (zgodnie z art. 14 ust. 2 ustawy – Prawo ochrony środowiska) na 4 lata, z tym Ŝe przewidziane w niej działania perspektywiczne obejmuj ą kolejne 4 lata. Zmiany mog ą wi ęc wynika ć nie tylko z pojawienia si ę nowych zagro Ŝeń dla środowiska, ale równie Ŝ z odmiennych preferencji ekipy politycznej wyłonionej w toku wyborów. Z tego wzgl ędu byłoby najlepiej, gdyby takie dokumenty jak polityka ekologiczna pa ństwa oraz programy ochrony środowiska, były przyjmowane na pocz ątku kadencji. Poniewa Ŝ narzucony ustaw ą graniczny termin na przyj ęcie gminnego programu ochrony środowiska rozmija si ę z terminarzem wyborczym, dlatego tak wa Ŝna pozostaje sprawa otwarcia programu na zmiany i programowanie dalszego rozwoju metod ą krocz ącą: 4 lata + 4 lata. Cho ć zasada ta w ustawie wyra Ŝona jest wyra źnie tylko w stosunku do polityki ekologicznej pa ństwa, została tak Ŝe uwzgl ędniona w programie ochrony środowiska. Za wykonanie programów formaln ą odpowiedzialno ść ponosi wójt (burmistrz, prezydent miasta), który co 2 lata sporz ądza raport z wykonania programu i przedstawia go radzie gminy. Powy Ŝsze uwarunkowania nakazuj ą wyró Ŝni ć w perspektywie czasowej wdra Ŝania gminnego programu ochrony środowiska: zarz ądzanie bie Ŝą ce z perspektyw ą 4 lat (2 lata + 2 lata), zarz ądzanie w perspektywie średniookresowej (4 lata + 4 lata) oraz zarz ądzanie perspektywiczne (na okres 8 lat + 8 lat ).

9.10.3. Operatywna struktura celów środowiskowych

Działalno ść bie Ŝą ca powinna by ć nakierowana na realizowanie celów ustalonych w programie. Cele powinny by ć wyra Ŝone w sposób opisowy oraz przy u Ŝyciu wska źników i parametrów opracowanych w naukach szczegółowych (przede wszystkim adekwatnie do kryteriów opisu stanu środowiska w programach monitoringu). Bior ąc jednak pod uwag ę zło Ŝono ść tych celów oraz ich wewn ętrzne zró Ŝnicowanie nale Ŝy rozwa Ŝyć wydzielenie takŜe uproszczonych celów operacyjnych tj. celów wyra Ŝonych w j ęzyku niespecjalistycznym (priorytetowych dla obszaru gminy). Kryteria prawne słu Ŝą ce do opisu celów, staj ą si ę jednocze śnie u Ŝytecznymi miernikami dla okre ślenia post ępu we wdra Ŝaniu programu, o ile

93 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. tylko daj ą si ę skwantyfikowa ć. Mierniki w przypadku celów opisowych odwołuj ą si ę do ocen typu szkolnego (realizacja niezadawalaj ąca / zadawalaj ąca / dobra / wzorcowa). Odr ębnym miernikiem b ędzie stopie ń realizacji planów finansowych (planów wydatków ze źródeł publicznych i prywatnych) w uj ęciu kwotowym lub procentowym.

9.10.4. Harmonogram wdra Ŝania gminnego programu ochrony środowiska

Tabela 9.10.4. Harmonogram wdra Ŝania programu ochrony środowiska w gminie Bierutów 2004 – 2007 2008 - 2015 L.p. Zadania (w tys. zł) 1. Priorytetowe cele środowiskowe: a. ochrona powietrza atmosferycznego 800,0 b. ochrona przed hałasem 255,0 c. ochrona zasobów wodnych 20 132,0 d. ochrona walorów przyrodniczych 160,0 2. Pozostałe cele środowiskowe: a. racjonalna gospodarka surowcami mineralnymi 15,0 3. Cele gospodarki odpadami 9 563,0 4. Nakłady ł ącznie 30 925,0 5. Podział nakładów w złotych oraz w % realizacji zada ń wg źródła finansowania a. źródła publiczne 30 675,0 (99,185%) b. źródła niepubliczne 250 (0,815%)

9.11. Monitoring

Monitoring kojarzony by ć mo Ŝe przede wszystkim z tzw. pa ństwowym monitoringiem środowiska. Jest to system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia,

94 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. przetwarzania i rozpowszechniania wszystkich informacji o środowisku. Szczegółowe zasady jego funkcjonowania okre śla ustawa Prawo ochrony środowiska (Rozdział 2 Dział IV Tytuł I „Pa ństwowy monitoring środowiska oraz rozpowszechnianie informacji o środowisku”) oraz przepisy ustawy z 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska . Jest on prowadzony na podstawie: • wieloletnich programów opracowywanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, zatwierdzonych przez ministra wła ściwego do spraw środowiska, • programów wojewódzkich, opracowanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, zatwierdzanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w porozumieniu z wojewod ą. System pa ństwowego monitoringu środowiska nale Ŝy odró Ŝnia ć od obowi ązków w zakresie monitoringu obci ąŜ aj ących podmioty korzystaj ące ze środowiska. Np. w zakresie gospodarki odpadami dotyczy to zwłaszcza (cho ć nie tylko) zarz ądzaj ących składowiskami. Obowi ązki w zakresie monitoringu mog ą mie ć bardzo ro Ŝny zakres - i niekoniecznie musz ą by ć z t ą nazw ą bezpo średnio kojarzone. Dotyczy to np. obowi ązku prowadzenia bada ń czy pomiarów albo obowi ązku stosowania metodyki referencyjnej. Zakres podobnych obowi ązków jest zazwyczaj przedmiotem regulacji odpowiednich ustaw i rozporz ądze ń wykonawczych. Mo Ŝe by ć równie Ŝ przedmiotem decyzji administracyjnych o charakterze reglamentacyjnym lub kontrolnym. Monitoring środowiska polega przede wszystkim na aktywnym zbieraniu informacji. Zapewnienie stałego napływu informacji od podmiotów w rozmaitych formach korzystaj ących ze środowiska jest natomiast elementem zbierania biernego. Podstawowym źródłem takich informacji s ą wnioski o wydanie niezb ędnych decyzji administracyjnych. Nie zawsze s ą one jednak wymagalne. W wielu wypadkach ustawodawca przewidział tu pewne rozwi ązania stanowi ące w istocie substytut obowi ązku uzyskiwania pozwolenia. Jest to instytucja notyfikacji (obowi ązek składania informacji, czy te Ŝ zgłoszenia). Jej podstawow ą zalet ą jest maksymalne uproszczenie post ępowania przy zachowaniu jednocze śnie elementów reglamentacyjnych i kontrolno-interwencyjnych. Klasycznym przykładem jest tu obowi ązek zgłoszenia pewnych robót budowlanych bez konieczno ści uzyskiwania pozwolenia na budow ę- a wi ęc rozwi ązanie od lat znane kolejnym ustawom Prawo budowlane. Instytucja ta znajduje coraz szersze zastosowanie w polskim prawie ochrony środowiska - zwłaszcza w zakresie gospodarki odpadami. Obejmuje to nast ępuj ące obowi ązki: • składania informacji o wytwarzanych odpadach (art. 17 ustawy o odpadach),

95 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

• zgłoszenia do rejestru wykonywania działalno ści w zakresie gospodarowania odpadami (art. 33 ustawy o odpadach). Polskie prawo ochrony środowiska przewiduje liczne obowi ązki ewidencyjne i sprawozdawcze. Obci ąŜ aj ą one przede wszystkim podmioty w ro Ŝny sposób korzystaj ące ze środowiska. System przepływu informacji wymaga jednak równie Ŝ aktywnego udziału organów administracji publicznej wszystkich szczebli. Jest przy tym oboj ętne z jakich źródeł pochodz ą zebrane informacje - czy z działa ń własnych organów ochrony środowiska czy te Ŝ są przekazywane przez wła ściwe Inspekcje.

10. FINANSOWANIE REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE

10.1. Wst ęp

Podstawowym elementem Programu Ochrony Środowiska dla gminy Bierutów jest ocena zdolno ści bud Ŝetu gminy do współfinansowania oraz wskazanie zewn ętrznych mechanizmów finansowania ochrony środowiska dla oszacowanych w poprzednich rozdziałach nakładów inwestycyjnych. Wynikaj ące st ąd koszty wdra Ŝania Programu… zostały okre ślone dla okresu 2004 – 2007, tj. dla okresu obowi ązuj ącego bezpo średnio po uchwaleniu „Programu…” przez Rad ę Gminy, zgodnie z art.17 i 18 ustawy Prawo ochrony środowiska. Dla okresów nast ępuj ących po 2007 roku koszty te powinny by ć szacowane dla kolejnych etapów realizacji w ramach działa ń wynikaj ących bezpo średnio z procesu monitorowania implementacji Programu…. Poziom cen dla realizacji przedsi ęwzi ęć opisanych w Programie… dla okresu 2004 – 2007 odniesiony jest do IV kwartału 2003 roku. Dotychczas wi ększo ść zada ń ochrony środowiska realizowanych w gminie Bierutów było finansowane zgodnie z ogólnym trendem udziału środków finansowych z ró Ŝnych źródeł, jaki ukształtował si ę w Polsce w ci ągu ostatnich pi ęciu latach. Oznacza to, Ŝe podstawowym źródłem był bud Ŝet samorz ądu (ok. 55% warto ści nakładów inwestycyjnych) oraz fundusze ochrony środowiska (ok.35% warto ści nakładów). Pozostałe cz ęść przypada na

96 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. wszelkie inne źródła finansowania. Od 1 maja 2004 roku ze wzgl ędu na zdecydowanie wi ększy udział potencjalnie mo Ŝliwych do wykorzystania środków pomocowych Unii Europejskiej struktura finansowania przedsi ęwzi ęć ochrony środowiska zmieni si ę w sposób zasadniczy, bowiem b ędzie mo Ŝna w szerszym ni Ŝ dot ąd zakresie pozyskiwa ć dofinansowanie z Funduszu Spójno ści oraz funduszy strukturalnych. Najwi ęcej środków b ędzie dost ępnych w ramach Funduszu Spójno ści, jednak jest on adresowany do realizacji du Ŝych przedsi ęwzi ęć , o znaczeniu ogólnokrajowym lub ponadregionalnym, o minimalnym koszcie jednolitego programu inwestycyjnego przekraczaj ącym 10 mln €. Z uwagi na brak tak du Ŝych przedsi ęwzi ęć w gminie oraz ze wzgl ędu na inne warunki ograniczaj ące, zakłada si ę, Ŝe poszczególne inwestycje z Programu Ochrony Środowiska dla gminy Bierutów b ędą mogły by ć dofinansowywane w ramach pomocy unijnej głównie z funduszy strukturalnych. Zakłada si ę ponadto, Ŝe głównymi źródłami finansowania Programu… b ędą:  bud Ŝet gminy Bierutów  środki Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej  fundusze Unii Europejskiej  środki własne przedsi ębiorstw komunalnych  środki przedsi ębiorców przeprowadzaj ących działania restrukturyzacyjne zmierzaj ące do osi ągania standardów środowiskowych wymaganych prawem  środki banków komercyjnych. Generalnie inwestycje realizowane w ramach Programu… mo Ŝna podzieli ć na trzy grupy:  z du Ŝym udziałem zewn ętrznych środków finansowych  z niewielkim udziałem zewn ętrznych środków finansowych  bez udziału finansowania zewn ętrznego.

W rozdziale 9 niniejszego Programu… omówiono skrótowo dost ępne źródła finansowania dla zada ń ochrony środowiska. Natomiast w zał ączniku do Programu Ochrony Środowiska Powiatu Ole śnickiego pn. „ Środki finansowe w ochronie środowiska” przedstawiono szczegóły dotycz ące zasad i kryteriów działania omawianych Funduszy. Realizacja inwestycji gminnych bez planowania ich na wiele lat naprzód mo Ŝe stwarza ć wiele niebezpiecze ństw. Dlatego dla zada ń z Programu… proponuje si ę:

97 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

- wyznacza ć hierarchi ę wa Ŝno ści poszczególnych inwestycji dla gminy Bierutów (ustali ć priorytety) z uwzgl ędnieniem strategicznych interesów społeczno ści lokalnej oraz wyznaczonych wska źników ekorozwoju, - okre śli ć optymalny harmonogram realizacji całości zamierze ń inwestycyjnych gminy Bierutów z uwzgl ędnieniem dost ępno ści finansowania, koncentracji środków itp. w celu skracania cykli inwestycyjnych i uzyskiwania planowanych efektów w mo Ŝliwie najszybszych terminach. Istot ą takiego planowania jest unikni ęcie niepo Ŝą danej sytuacji, jednoczesnego otwierania zbyt wielu frontów inwestycyjnych w stosunku do zdolno ści finansowania. Przypadkowo ść w decydowaniu o kolejno ści inwestycji (brak uzgodnionych kryteriów przy ustalaniu ich kolejno ści) prowadzi ć mo Ŝe do nieuzasadnionego przewlekania realizacji poszczególnych inwestycji i podra Ŝania ich kosztów. Rozwa Ŝaj ąc kwestie finansowania ka Ŝdej inwestycji, a zwłaszcza komunalnej, współfinansowanej ze środków publicznych, nale Ŝy bra ć pod uwag ę tak Ŝe inne aspekty. Istot ą jest tu nie tylko wybór kolejno ści realizacji poszczególnych inwestycji w ramach Programu…, ale tak Ŝe fachowa ocena efektywno ściowa odnosz ąca si ę do zagadnie ń ekonomicznych i korzy ści dla ochrony środowiska. Takie badanie efektywno ści jest wa Ŝne, bowiem zapewnia:  wła ściw ą alokacj ę środków, jakie s ą do dyspozycji społeczno ści lokalnej,  efektywne wykorzystanie środków finansowych, zwłaszcza publicznych; uzyskiwane w ten sposób oszcz ędno ści s ą równie istotne jak pozyskiwanie środków zewn ętrznych  realizacj ę podstawowego wymagania postawionego przez Komisj ę Europejsk ą dla wszystkich inwestycji dofinansowywanych z funduszy Unii Europejskiej bowiem studium wykonalno ści wg Komisji Europejskiej musi da ć odpowied ź na dwa fundamentalne pytania: 1. jaki jest maksymalny poziom dotacji środków unijnych, przy którym projekt przedstawiony do dofinansowania jest ju Ŝ ekonomicznie opłacalny, 2. przy wysoko ści jakich opłat pobieranych od ludno ści u Ŝytkuj ącej powstał ą wskutek realizacji projektu infrastruktury jest realizowana fundamentalna w Unii Europejskiej zasada „ zanieczyszczaj ący płaci” . Słu Ŝy ono tak Ŝe:  porównaniu rozwi ąza ń alternatywnych,  „odchudzaniu” rozwa Ŝanego programu inwestycyjnego,

98 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

 okre ślaniu wysoko ści dofinansowania dotacjami ze środków publicznych  selekcji projektów inwestycyjnych. Analiza taka nosi najcz ęś ciej nazw ę studium wykonalno ści i jej podstawy teoretyczne s ą stosowane w praktyce coraz powszechniej. Niemniej jednak najwa Ŝniejsz ą kwesti ą dla projektów ochrony środowiska, które w wi ększo ści ze swej natury s ą ekonomicznie nieopłacalne, jest wybór wła ściwej metody oceny. Mamy tu do czynienia z metodami:  dynamicznymi: o analiza finansowa (NPV, IRR, czas zwrotu), o analiza korzy ści i kosztów społecznych, o analiza efektywno ści kosztowej.  statycznymi: o analiza kosztu jednostkowego. Ze wzgl ędu na to, Ŝe klasyczne narz ędzia analizy finansowej cz ęsto zawodz ą w odniesieniu do inwestycji ochrony środowiska z powodu nie uwzgl ędniania strumieni korzy ści zewn ętrznych, takich jak konieczno ść wypełniania prawnych norm środowiskowych, poprawy warunków sanitarnych i zdrowotnych ludno ści, poza prawnych aspektów ochrony środowiska itp. uwa Ŝa si ę, Ŝe poprawn ą metodologicznie jest analiza efektywno ści kosztowej. Dla projektów aplikuj ących do funduszy europejskich analiza taka jest prowadzona na podstawie dynamicznego kosztu jednostkowego DGC (Dynamic Generation Cost). Oznacza on średni ą cen ę za usług ę komunaln ą w całym okresie analizy projektu (np. 25 lat), która równowa Ŝy sum ę zdyskontowanych w czasie wszystkich nakładów inwestycyjnych i eksploatacyjnych ze zdyskontowanymi efektami ekologicznymi (korzy ściami), jakie b ędą osi ągni ęte w wyniku realizacji rozwa Ŝanej inwestycji. Wska źnik DGC jest niezwykle wygodny do stosowania, ze wzgl ędu na bardzo czyteln ą interpretacj ę:  posiada takie samo miano jak cena, któr ą płaci konsument/u Ŝytkownik zrealizowanej inwestycji,  jest tzw. cen ą ukryt ą ( shadow price) , tj. cen ą jak ą płaci społecze ństwo za uzyskanie efektu ekologicznego,  charakteryzuje koszt techniczny osi ągni ęcia efektu, w tym ekologicznego,  odnosz ąc wska źnik DGC do ceny ustalonej przez przedsi ębiorstwo komunalne, mo Ŝna oszacowa ć, jak ą cz ęść kosztów ponosz ą konsumenci. Poniewa Ŝ Komisja Europejska akceptuje analiz ę efektywno ści kosztowej (porównanie opcji) prowadzon ą na podstawie dynamicznego kosztu jednostkowego DGC zaleca si ę, aby przeprowadza ć j ą we wst ępnej fazie przygotowywania wszelkich projektów

99 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. infrastrukturalnych i to nie tylko w przypadkach, gdy projekty takie maj ą by ć współfinansowane ze środków Unii Europejskiej. Odr ębn ą kwesti ą jest ocena post ępów w urzeczywistnianiu ekorozwoju gminy poprzez realizacj ę inwestycji okre ślonych m.in. w Programie Ochrony Środowiska gminy Bierutów. W takim przypadku s ą wykorzystywane mierniki ekorozwoju, które oznaczają nowe podej ście do okre ślania znaczenia środowiska dla jako ści Ŝycia człowieka. Istota ekorozwoju jest wyra Ŝana jako zbiór cech, celów, zasad i jako ład zintegrowany, oparty na wzajemnym przenikaniu i harmonizacji pi ęciu ładów dziedzinowych: ekologicznego, społecznego, gospodarczego, przestrzennego i polityczno-instytucjonalnego. Zbiór ten jest swoisty w skali globalnej jak i lokalnie np. na poziomie gminy. Przyj ęte w konkretnych warunkach wska źniki ekorozwoju powinny:  ułatwia ć władzom danego obszaru (kraju, regionu, powiatu, gminy) i jego mieszkańcom ocen ę stopnia realizacji idei ekorozwoju,  uświadamia ć tempo realizacji ekorozwoju i istniej ące problemy,  pobudza ć do wi ększej aktywno ści w działaniach na rzecz ekorozwoju,  weryfikowa ć obowi ązuj ące kierunki polityki i przyj ęte wcze śniej cele rozwojowe oraz strategie ich osi ągania. Wybór, zaprojektowanie i uzgadnianie wska źników ekorozwoju nie jest spraw ą prost ą. W odniesieniu do konkretnych wska źników doprowadzenie do pełnej zgodno ści pogl ądów w odniesieniu do metodyki ich konstrukcji, własno ści i zakresów stosowania jest obecnie bardzo trudne. Przy aktualnym stanie wiedzy brak jest jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, które wska źniki i ich systemy s ą bardziej przydatne i po Ŝyteczne od pozostałych. Proponowane w ostatnich latach przez organizacje międzynarodowe systemy wska źników nie zawsze spełniaj ą postulat harmonizacji ładów dziedzinowych (w tym m.in. ekonomicznego, społecznego i ekologicznego). Systemy takie zostały m.in. opracowane przez agendy ONZ, OECD, Bank Światowy, IUCN i Europejsk ą Agencj ę ds. Ochrony Środowiska (EEA). Najcz ęś ciej wska źniki te dziel ą si ę na wska źniki presji/przyczyny, stanu ,i reakcji. Ich okre ślenie i przyj ęcie powinno stanowi ć kolejny krok władz miasta w ramach monitorowania wdra Ŝania Programu Ochrony Środowiska gminy Bierutów. W dalszym ci ągu niniejszego rozdziału przeprowadzono analiz ę mo Ŝliwo ści finansowania zada ń uj ętych w Programie Ochrony Środowiska dla gminy Bierutów. Dokonano oceny wydolno ści bud Ŝetu gminy w okresie do 2007 roku oraz prognoz ę do 2011

100 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. roku oraz zasymulowano struktur ę finansowania inwestycji wchodz ących w skład Programu…tak Ŝe z zewn ętrznych źródeł finansowania.

10.2. Ocena wybranych parametrów bud Ŝetu gminy

Dla potrzeb oceny mo Ŝliwo ści finansowania realizacji zada ń wynikaj ących z Programu Ochrony Środowiska dla gminy Bierutów analizie poddano wybrane parametry bud Ŝetowe w uj ęciu historycznym (lata 2000 – 2003), prognozy wykonanej przez słu Ŝby ksi ęgowe Urz ędu Gminy na lata realizacji Programu… (lata 2004 – 2007) oraz prognozy wykonanej przez autorów Programu… metodami statystycznymi (lata 2008 – 2011). S ą to: • dochody bud Ŝetu Gminy, • wydatki bud Ŝetu Gminy, • wydatki inwestycyjne w bud Ŝecie Gminy, • nadwy Ŝka/deficyt bud Ŝetowy, • udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach bud Ŝetu Gminy. Analiza tych parametrów skłania do nast ępuj ących wniosków: • wielko ść wydatków bud Ŝetowych, utrzymuj ąca si ę na poziomie 11,3 – 12,7 mln zł nie zawsze jest równowa Ŝony dochodami, wyst ępuj ący czasem deficyt bud Ŝetowy, zwłaszcza planowany na 2004 w wysoko ści 1,7 mln zł mo Ŝe powodowa ć istotne zagro Ŝenia dla realizacji bud Ŝetu w kolejnych latach, • utrzymuj ąca si ę do 2003 roku stała tendencja wydatków inwestycyjnych na poziomie od ok. 5% wydatków ogółem; gwałtownie wzrasta do poziomu 16% w 2004 roku jednak s ą one obci ąŜ one konieczno ści ą spłaty kredytów, • dotychczasowa realizacja bud Ŝetów w poszczególnych latach wskazuje na du Ŝe trudno ści w równowa Ŝeniu pomi ędzy przychodami wydatkami, • w latach 2004 – 2007 władze gminy prognozuj ą wydatki na cele inwestycyjne ł ącznie w wysoko ści 2,6 mln zł, równie Ŝ prognoza na nast ępne czterolecie jest na podobnym poziomie; wskazuje to na ogromne trudno ści w wygospodarowaniu wolnych środków bud Ŝetowych na cele inwestycyjne, • na lata 2008 – 2011 zakłada si ę wg prognozy ekstrapolacji statystycznej poziom dochodów bud Ŝetowych na poziomie 12,7 mln zł do 12,9 mln zł, a wydatków na kwot ę 11,7 mln zł rocznie; natomiast wydatki na cele inwestycyjne b ędą utrzymywane

101 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

na w miar ę stałym, niskim (ok.150 tys.zł) poziomie średniorocznym, analiza bud Ŝetu w latach ubiegłych i prognoz na lata 2004 – 2011 wskazuje, Ŝe nawet dokonuj ąc ró Ŝnych przesuni ęć w ramach bud Ŝetowych środków inwestycyjnych (kwestia ustalenia priorytetów i post ępowania zgodnie z wieloletnim harmonogramem działa ń) nie mo Ŝna wygenerowa ć odpowiedniej kwoty rz ędu 5,75 mln zł, która jest niezb ędna jako minimalny udział środków własnych gminy na cele ochrony środowiska w latach 2004 – 2007. Sprawia to, Ŝe mo Ŝliwo ści sfinansowania realizacji niniejszego Programu…s ą mocno ograniczone i mo Ŝe czyni ć ten Program… niewykonalnym. Niemniej jednak nie rezygnuj ąc z realizacji zada ń opisanych w niniejszym „Programie…” władze gminy powinny rozwa Ŝyć nast ępuj ące mo Ŝliwo ści: • podj ąć działania dla zwi ększenia dochodów gminy, co umo Ŝliwi wzrost wydatków na cele inwestycyjne, bowiem zwi ększy si ę potencjalny udział finansowy gminy w planowanych przedsi ęwzi ęciach; analiza prognoz bud Ŝetu wskazuje, Ŝe zapewnienie w ka Ŝdym z kolejnych lat w przedziale 2004 – 2007 dochodów bud Ŝetu wi ększych o kwot ę ok. 1,5 mln zł rocznie w stosunku do planowanych wg aktualnych mo Ŝliwo ści będzie wystarczaj ący na pokrycie wydatków, • zwi ększenia dochodów własnych gminy dokonywa ć poprzez aktywn ą polityk ę prowadzenia zach ęt dla inwestorów; tworzone przez nich i rejestrowane w gminie podmioty gospodarcze generuj ą strumie ń środków finansowych zbierany przez gmin ę w postaci podatków lokalnych i udziale gminy w podatku CIT i PIT (w tym tak Ŝe od ludno ści), • promowa ć gmin ę pod wzgl ędem mo Ŝliwo ści rekreacyjno – wypoczynkowych oraz inwestowania w bran Ŝy wytwórczej i usług (m.in. dla rolnictwa). • poszukiwa ć partnerów w sektorze prywatnym dla realizacji przynajmniej najbardziej rentownych zada ń „Programu…” na zasadzie prywatno – publicznych przedsi ęwzi ęć . Istot ą takiego działania byłaby mo Ŝliwo ść sfinansowania zadania (zada ń) ze środków zewn ętrznych (np. prywatnych czy komercyjnych), a spłata nast ępowałaby z opłat eksploatacyjnych. Nale Ŝy przy tym pami ęta ć, Ŝe realizacja zamierze ń infrastrukturalnych opisanych w „Programie…” przyczynia si ę do zwi ększania atrakcyjno ści gminy Bierutów w aspekcie mo Ŝliwo ści inwestowania. Z drugiej strony bez obecno ści inwestorów wydolno ść finansowa gminy b ędzie zbyt niska dla zrealizowania „Programu…”. Zachodz ą wi ęc tu dwa ści śle

102 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o. zwrotnie sprz ęŜ one procesy. Umiej ętne ich poprowadzenie przez władze gminy mo Ŝe zapewni ć sukces „Programowi…”.

W tabelach 10.1 i 10.2 oraz na wykresie 10.1 zestawiono opisane powy Ŝej dane i zaprezentowano wyniki prognozy bud Ŝetowej na lata 2008 – 2011.

103 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 10.1. Główne parametry bud Ŝetu gminy Bierutów, zł

Warto ści rzeczywiste Prognoza wg projektu gminy Opis 2000 2001 dynamika 2002 dynamika 2003 dynamika 2004 2005 2006 2007 2 3 4 4/3 5 5/4 6 6/5 7 8 9 10 Dochody bud Ŝetu Gminy 11 319 057 11 322 054 100,03% 12 265 007 108,33% 12 122 636 98,84% 11 978 635 12 218 207 12 462 571 12 711 823 W tym: - wpływy z podatków 2 007 890 2 267 253 112,92% 2 458 261 108,42% 2 562 648 104,25% 2 769 580 2 975 547 3 075 700 3 187 400 - udziały w podatkach 1 643 333 1 573 219 95,73% 1 786 978 113,59% 1 770 000 99,05% 2 276 038 2 450 050 2 587 200 2 727 200 - dotacje cel. Z bud Ŝ. pa ństwa 1 962 681 1 406 174 71,65% 1 511 407 107,48% 1 385 214 91,65% 568 336 610 000 650 000 680 000 - subwencje 4 567 499 5 172 445 113,24% 5 954 964 115,13% 6 024 909 101,17% 5 919 267 6 024 500 6 060 300 6 080 200 Wydatki bud Ŝetu Gminy 11 860 279 11 207 424 94,50% 11 517 178 102,76% 12 735 636 110,58% 13 678 635 10 693 812 11 022 471 11 651 823 W tym: - administracja publiczna 1 537 067 1 692 115 110,09% 1 862 560 110,07% 1 982 177 106,42% 1 782 560 1 800 000 1 800 000 1 800 000 - o świata i wychowanie 6 566 593 4 964 713 75,61% 5 336 725 107,49% 5 824 725 109,14% 7 712 500 6 700 000 6 900 000 7 000 000 - opieka społeczna 1 489 595 1 611 485 108,18% 1 528 482 94,85% 1 595 116 104,36% 1 031 800 1 050 000 1 100 000 1 100 000 - transport i ł ączno ść 321 753 46 319 14,40% 118 377 255,57% 121 000 102,22% 70 000 70 000 80 000 80 000 - gosp. komunalna i ochrona 905 984 517 987 57,17% 635 548 122,70% 963 905 151,67% 1 634 246 630 000 700 000 800 000 środowiska Wydatki inwestycyjne w 1 155 000 635 359 55,01% 575 325 90,55% 877 650 152,55% 2 215 500 100 000 100 000 200 000 bud Ŝecie Gminy Nadwy Ŝka(+)/Deficyt bud Ŝetu(-) -541 222 114 630 747 829 -613 000 0 -1 700 000 1 524 395 1 440 100 1 060 000 Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach 9,74% 5,67% 5,00% 6,89% 16,20% 0,94% 0,91% 1,72% bud Ŝetu Gminy

104 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 10.2. Prognoza głównych parametrów bud Ŝetu gminy Bierutów

Prognoza wg ekstrapolacji matematycznej Lp. Opis 2008 2009 2010 2011 1 2 11 12 13 14 A Dochody bud Ŝetu Gminy 12 748 598 12 807 859 12 862 618 12 913 525 B Wydatki bud Ŝetu Gminy 11 690 446 11 684 649 11 679 319 11 674 387 Wydatki inwestycyjne w C 162 704 149 849 138 923 129 518 bud Ŝecie Gminy Nadwy Ŝka(+)/Deficyt bud Ŝetu(-) 1 058 152 1 123 210 1 183 298 1 239 138

D Udział wydatków inwestycyjnych 1,39% 1,28% 1,19% 1,11% w wydatkach bud Ŝetu Gminy

Rys.10.1. Prognoza parametrów bud Ŝetu gminy Bierutów

16 000 000 trend dochodów bud Ŝetu y = 11 219 052,6259x 0,0533 R2 = 0,7966 14 000 000 trend wydatków bud Ŝetu -0,0057 12 000 000 y = 11 851 327,9009x R2 = 0,0025 10 000 000 roczne dochody bud Ŝetu wydatki bud Ŝetu gminy

zł 8 000 000 wydatki inwestycyjne 6 000 000 prognoza dochodów bud Ŝetu wydatki bud Ŝetu gminy 4 000 000 wydatki inwestycyjne

2 000 000 trend wydatków inwestycyjnych y = 1 571 998,0430x -0,9459 0 2 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 R = 0,3355 lata

Przewidywany w latach 2004 – 2006 deficyt bud Ŝetowy b ędzie pokrywany z zaci ąganych kredytów. Zdolno ści do finansowania takiego deficytu przeanalizowano w tabeli 10.3. Ponadto zestawiono i obliczono maksymalny, zgodny z prawem poziom zadłu Ŝenia i obsługi zadłu Ŝenia gminy Bierutów w okresie prognozowanym do 2011 roku.

105 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 10.3. Poziom i obsługa zadłu Ŝenia bud Ŝetu gminy Bierutów

Warto ści rzeczywiste Prognoza wg projektu gminy Lp. Opis 2000 2001 dynamika 2002 dynamika 2003 dynamika 2004 2005 2006 2007 1 2 3 4 4/3 5 5/4 6 6 7 8 9 10 Stan kredytów, po Ŝyczek i A1 2 670 155 2 543 545 95,26% 2 072 495 81,48% 2 537 696 122,45% 4 204 495 2 680 100 1 060 000 1 060 000 obligacji na koniec okresu Stan por ęcze ń i gwarancji na A2 koniec okresu (ł ącznie z 0 0 0 0 0 0 0 0 odsetkami) Razem zadłu Ŝenie A 2 670 155 2 543 545 95,26% 2 072 495 81,48% 2 537 696 122,45% 4 204 495 2 680 100 1 060 000 1 060 000 gminy Stosunek zadłu Ŝenia do a1 23,59% 22,47% 16,90% 20,93% 35,10% 21,94% 8,51% 8,34% dochodów Maksymalny mo Ŝliwy poziom a2 zadłu Ŝenia gminy (60% 6 791 434 6 793 232 7 359 004 7 273 582 7 187 181 7 330 924 7 477 543 7 627 094 dochodów) Spłata kredytów, po Ŝyczek, B1 296 500 1 175 300 396,39% 1 244 350 105,88% 1 168 000 93,86% 1 280 100 1 524 395 1 620 100 1 060 000 wykup obligacji B2 Spłata odsetek 149 922 123 463 82,35% 171 258 138,71% 107 160 62,57% 273 547 206 867 127 606 39 600 B3 Spłata por ęcze ń i gwarancji 0 0 0 0 0 0 0 0 Razem obsługa B 446 422 1 298 763 290,93% 1 415 608 109,00% 1 275 160 90,08% 1 553 647 1 731 262 1 747 706 1 099 600 zadłu Ŝenia w okresie Stosunek obsługi zadłu Ŝenia b1 3,94% 11,47% 11,54% 10,52% 12,97% 14,17% 14,02% 8,65% do dochodów Maksymalny mo Ŝliwy poziom b2 obsługi zadłu Ŝenia gminy 1 697 859 1 698 308 1 839 751 1 818 395 1 796 795 1 832 731 1 869 386 1 906 773 (15% dochodów)

106 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

W tabeli 10.4 przedstawiono parametry obsługi zadłuŜenia bud Ŝetowego zaprognozowane dla okresu 2008 – 2011.

Tabela 10.4. Prognoza poziomu i obsługi zadłu Ŝenia gminy Bierutów. Prognoza wg ekstrapolacji matematycznej Lp. Opis 2008 2009 2010 2011 1 2 11 12 13 14 Stan kredytów, po Ŝyczek i A1 1 600 000 1 200 000 1 300 000 1 300 000 obligacji na koniec okresu Stan por ęcze ń i gwarancji na A2 koniec okresu (ł ącznie z odsetkami) A Razem zadłu Ŝenie gminy 1 600 000 1 200 000 1 300 000 1 300 000 a1 Stosunek zadłu Ŝenia do dochodów 12,55% 9,37% 10,11% 10,07%

Maksymalny mo Ŝliwy poziom a2 7 649 159 7 684 716 7 717 571 7 748 115 zadłu Ŝenia gminy (60% dochodów) Spłata kredytów, po Ŝyczek, wykup B1 1 600 000 1 200 000 1 300 000 1 300 000 obligacji B2 Spłata odsetek 80 000 60 000 65 000 65 000 B3 Spłata por ęcze ń i gwarancji 0 0 0 0 Razem obsługa zadłu Ŝenia B 1 680 000 1 260 000 1 365 000 1 365 000 w okresie Stosunek obsługi zadłu Ŝenia do b1 13,18% 9,84% 10,61% 10,57% dochodów Maksymalny mo Ŝliwy poziom b2 obsługi zadłu Ŝenia gminy (15% 1 912 290 1 921 179 1 929 393 1 937 029 dochodów)

Z obliczonych dla gminy Bierutów wska źników maksymalnego zadłu Ŝenia oraz poziomu zadłu Ŝenia wynikaj ących z ustawy o finansach publicznych – art. 113 i art. 114 wynika, Ŝe gmina posiada bardzo ograniczon ą zdolno ść do zaci ągania zobowi ąza ń kredytowych nawet do roku 2011.

10.3. Koszty realizacji przedsi ęwzi ęć Programu Ochrony Środowiska dla gminy

W rozdziale 8 przedstawiono koszty wdro Ŝenia „Programu….”w rozbiciu na poszczególne zadania i komponenty środowiska. Ogólne koszty „Programu…” wynosz ą

107 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

30,9 mln zł. Dotycz ą one zada ń, które b ędą realizowane w latach 2004 – 2007. W tym okresie przewiduje si ę działania inwestycyjne i pozainwestycyjne w zakresie budowy infrastruktury technicznej ochrony środowiska i gospodarki komunalnej zgodnie z listami przedsi ęwzi ęć zawartymi w tabelach 8.1 – 8.5 rozdziału 8. Przyj ęto, Ŝe koszty przygotowania dokumentacji technicznych wchodz ą w skład kosztów inwestycyjnych, natomiast kosztami pozainwestycyjnymi obj ęto tylko koszty studiów, analiz wst ępnych i prac przedprojektowych oraz działa ń zwi ązanych m.in. z edukacj ą społecze ństwa zwi ązan ą z realizacj ą zada ń Programu…. Koszty te zostały okre ślone na podstawie szczegółowych danych zebranych z urz ędu gminy. Dla zada ń nie posiadaj ących dokumentacji technicznych koszty ich realizacji oszacowano na podstawie wyników przetargów rozstrzyganych w płn.-wsch. cz ęś ci województwa dolno śląskiego w odniesieniu do inwestycji o podobnym charakterze. Poniewa Ŝ zadania inwestycyjne z zakresu ochrony przed hałasem wiąŜą si ę z budow ą obwodnic i innych dróg komunikacyjnych kosztów z tego tytułu nie uwzgl ędniono w „Programie…” W tabeli 10.5 przedstawiono zbiorcze zestawienie kosztów „Programu…..” wraz z podziałem na zadania inwestycyjne i pozainwestycyjne oraz procentowym udziałem poszczególnych dziedzin finansowania. Z tabeli tej oraz ilustruj ącego j ą rysunku 10.2 wynika, Ŝe głównymi działaniami inwestycyjnymi w gminie Bierutów b ędzie ochrona wód przed zanieczyszczeniem (ok. 75% wydatków) oraz zagospodarowanie odpadów (ok.15%). Jest to zgodne z głównymi priorytetami wynikaj ącymi z Polityki ekologicznej Pa ństwa oraz Programu ochrony środowiska i zrównowa Ŝonego rozwoju województwa dolno śląskiego. Natomiast w tabeli 10.6 dokonano analizy źródeł finansowania w rozbiciu na poszczególne dziedziny inwestowania. Uzyskana struktura jest zgodna z wymaganiami stawianymi przez instytucje współfinansuj ące inwestycje w ochronie środowiska co do wysoko ści udziału własnego bud Ŝetu. Wynika z niej oraz z rysunku 10.3, Ŝe główny ci ęŜ ar finansowania „Programu…” przypadnie na pomoc funduszy ochrony środowiska (ok. 47% warto ści „Programu…”) oraz Unii Europejskiej (ok. 25%). Wielko ści uzyskiwane ze środków własnych gminy powinny by ć na poziomie ok.18,47%, tj. ok. 5,712 mln zł. Poniewa Ŝ analiza danych bud Ŝetowych (historycznych i prognozowanych) wskazuje, Ŝe gmina mogłaby wygenerowa ć na wydatki inwestycyjne co najwy Ŝej 2,615 mln zł. Oznacza to deficyt w wysoko ści 3,09 mln zł, którego pokrycia nie mo Ŝna si ę spodziewa ć z po Ŝyczek i kredytów, bowiem tę minimaln ą zdolno ść nale Ŝałoby wykorzysta ć do zaci ągania po Ŝyczek w NFO ŚiGW i WFOSiGW. Fakt ten powoduje, Ŝe w praktyce tak sformułowany Program… jest w praktyce niemo Ŝliwy do sfinansowania. Dodatkowo ka Ŝde niepowodzenie przy

108 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

ubieganiu si ę o fundusze UE lub w innych instytucjach finansuj ących spowoduje załamanie si ę „Programu…”, bowiem zdolno ść bud Ŝetu gminy do zaci ągania zobowi ąza ń jest niewystarczaj ąca.

Tabela 10.5. Struktura wydatków na realizacj ę Programu Ochrony Środowiska w gminie Bierutów

Zadania Zadania inwestycyjne Koszty razem pozainwestycyjne Dziedzina Udział w Udział w Liczba Koszt Udział w Liczba Koszt Suma Program Program zada ń tys.zł Programie zada ń tys.zł tys.zł ie ie Ochrona powietrza atmosfer. 4 80 11,89% 4 720 2,38% 800 2,59% Ochrona przed hałasem 3 55 8,17% 2 200 0,66% 255 0,82% Ochrona wód przed zanieczysz. 5 200 29,72% 1 15 000 49,58% 15 200 49,15% Zaopatrzenie w wod ę do picia 0 0 0,00% 4 4 932 16,30% 4 932 15,95% Gospodarka wodna 0 0 0,00% 0 0 0,00% 0 0,00% Surowce mineralne 2 5 0,74% 4 10 0,03% 15 0,05% Zagospodarowanie odpadów 7 173 25,71% 7 9 390 31,04% 9 563 30,92% Ochrona walorów przyrody 3 160 23,77% 0,00% 160 0,52% RAZEM 24 673 100,00% 22 30 252 100% 30 925 100%

109 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Tabela 10.6. Źródła finansowania Programu Ochrony Środowiska gminy Bierutów, tys. zł

Źródła finansowania Środki Starostwa Fundusze ochr. Środki własne Środki pomocowe Udziały własne Inne środ. wojew. i Dziedzina Koszt gminy Unii Europejskiej przedsi ębiorców (kredyty bankowe) Narodowy tys.zł udział tys.zł udział tys.zł udział tys.zł udział tys.zł udział tys.zł udział tys.zł Ochrona powietrza atmosfer. 800 55,00% 440 0 0,00% 0 0,00% 0 30,00% 240 15,00% 120 Ochrona przed hałasem 255 100,00% 255 0 0 0 0 0 Ochrona wód przed 15 200 15,00% 2 280 0 35,00% 5 320 45,00% 6 840 5,00% 760 0 zanieczysz. Zaopatrzenie w wod ę do picia 4 932 25,00% 1 233 0 50,00% 2 466 25,00% 1 233 0 0 Gospodarka wodna 0 0,00% 0 0 0,00% 0 0 0,00% 0 0 Surowce mineralne 15 35,00% 5 65,00% 10 0 0 0 0 Zagospodarowanie odpadów 9 563 15,00% 1 434 0 45,00% 4 303 40,00% 3 825 0 0 Ochrona walorów przyrody 160 40,00% 64 0 60,00% 96 0,00% 0 0 0 RAZEM 30 925 18,47% 5 712 0,03% 10 39,40% 12 185 38,47% 11 898 3,23% 1 000 0,39% 120

110 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

Rys. 10.2. Struktura wydatków na zadania „Programu…” wg dziedzin.

2.59% 0.52% 0.82%

30.92%

0.05% 49.15%

0.00% 15.95%

Ochrona powietrza atmosfer. Ochrona przed hałasem Ochrona wód przed zanieczysz.

Zaopatrzenie w wod ę do picia Gospodarka wodna Surowce mineralne

Zagospodarowanie odpadów Ochrona walorów przyrody

Rys. 10.3. Źródła finansowania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Bierutów.

3.23% 0.39%

18.47% 0.03%

38.47%

39.40%

Środki własne Środki Starostwa Fundusze ochr. środ. Środki pomocowe Udziały własne (kredyty bankowe)

111 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

11. STRESZCZENIE PROGRAMU

Program ochrony środowiska dla miasta i gminy Bierutów sporz ądzony został zgodnie z art.17 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. Nr 62 z dnia 20 czerwca 2001 r., poz. 627) i stanowi ć b ędzie jeden z instrumentów zarz ądzania środowiskiem. Gmina miejsko-wiejska Bierutów nale Ŝy do rzadziej zaludnionych, słabiej zurbanizowanych i mniej intensywnie zagospodarowanych obszarów Dolnego Śląska. Udział gminy w obci ąŜ eniu i zanieczyszczeniu środowiska przyrodniczego regionu jest zatem porównawczo niewielki. Dlatego te Ŝ w Programie ochrony środowiska dominuj ą cele i kierunki działa ń nastawione na ochron ę środowiska w skali lokalnej. Cz ęść jednak wskazanych zada ń stanowi ć b ędzie realizacj ę celów i kierunków polityki ochrony środowiska zapisanej w „II Polityce Ekologicznej Pa ństwa” oraz w „Programie Zrównowa Ŝonego Rozwoju i Ochrony Środowiska województwa Dolno śląskiego”. Dotyczy to w szczególno ści zada ń z zakresu gospodarki ściekowej (ochrona wód w skali ponadlokalnej) oraz gospodarki odpadami, a cz ęś ciowo tak Ŝe ochrony przyrody, gdy Ŝ wysokie walory przyrodnicze (głównie w południowej cz ęś ci oraz w dolinie Widawy) wychodz ą poza zasi ęg obszaru gminy. Uci ąŜ liwo ści wynikaj ące z emisji powietrza i hałasu maj ą z kolei wymiar lokalny, s ą rozproszone i zwi ązane z drobnymi zakładami produkcyjnymi oraz z liniami komunikacyjnymi, w szczególno ści z drog ą krajow ą nr 451. Dlatego te Ŝ okre ślone w Programie cele i kierunki działa ń dotycz ą obj ęcia ści ślejsz ą kontrol ą punktów „zapalnych” oraz – w oparciu o wyniki okresowych obserwacji (pomiarów) – sukcesywne ich „wygaszanie” (cele długofalowe), pocz ąwszy od najbardziej uci ąŜ liwych (krótkookresowe cele i kierunki działa ń, tj. do roku 2007). Z powa Ŝniejszych działa ń dotycz ących ograniczenia uci ąŜ liwo ści hałasowych wskazano tu na potrzeb ę budowy obwodnic na trasie drogi krajowej nr 451 (miasto Bierutów i Solniki Wielkie). W hierarchii problemów zwi ązanych z ochron ą środowiska gminy, w której ochrona wód (gospodarka wodno-ściekowa) i gospodarka odpadowa znalazły si ę na pierwszych miejscach, a ochrona powietrza i ograniczenie uci ąŜ liwo ści hałasowej – na dalszych miejscach, uwzgl ędniono nie tylko zasi ęg przestrzenny problemu (ponadlokalny/lokalny), ale równie Ŝ wielko ść populacji, jaka jest nara Ŝona na dan ą kategori ę uci ąŜ liwo ści środowiskowych. Ponadto, zwłaszcza w okre ślaniu zada ń krótkoterminowych, uwzgl ędniono realne mo Ŝliwo ści finansowe gminy.

112 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE

1. Dane uzyskane z Urz ędu Miasta i Gminy Bierutów. 2003-2004 2. Dane uzyskane ze Starostwa Powiatu Ole śnickiego. 2003 3. Ocena stanu czysto ści rzek Dolnego Śląska w 2003 r. w wybranych punktach pomiarowo-kontrolnych. WIO Ś. Wrocław 4. Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej Pa ństwa z zadaniami realizowanymi i planowanymi w gminie Bierutów, 2003. Urz ąd Miasta i Gminy Bierutów 5. Raport (ocena) o oddziaływaniu inwestycji na środowisko (Obiekt - Składowisko odpadów dla miasta i gminy Bierutów) , 2003. Zakład projektowo-wykonawczy usług technicznych i handlowych WOEKO, mgr in Ŝ.Wojciech Mroczek. Wrocław 6. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 1999 roku. WIO Ś. Wrocław 7. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2000 roku. WIO Ś. Wrocław 8. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2001 roku. WIO Ś. Wrocław 9. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2002 roku. WIO Ś. Wrocław 10. Sie ć wodoci ągowa istniej ąca i koncepcja budowy nowych sieci do zaopatrzenia w wod ę niezwodoci ągowanych sołectw gminy Bierutów , 2003. " Projkosnad", in Ŝ.Mieczysław Łysek. Ole śnica 11. Strategia Rozwoju Powiatu Ole śnickiego na lata 2001-2007. NJM Polska Sp. z o.o.. Ole śnica 12. Strategia Rozwoju Województwa Dolno śląskiego, 2000 . Urz ąd Marszałkowski Województwa Dolno śląskiego. Wrocław. 13. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Bierutów , 2000. "R.S. STUDIO" Rafał Schmidt, mgr in Ŝ.Joanna Mierzejewska. Wrocław

113 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bierutów/IMS Sp. z o.o.

LITERATURA

1. Akty Prawne Funduszy Europejskich na lata 2000-2006. Urz ąd Marszałkowski Województwa Dolno śląskiego. Wrocław 2. Fundusze Unii Europejskiej dla samorz ądów na inwestycje słu Ŝą ce ochronie środowiska, 2003. Ministerstwo Środowiska. Warszawa 3. Jendro śka J. (red.), 2001 – Ustawa Prawo ochrony środowiska. Komentarz. Wrocław 4. Jerzma ński J.(red.), 2002 – Ustawa o odpadach. Komentarz. Wrocław 5. Malinowski J. (red.), 1991 – Budowa geologiczna Polski. Tom VII. Hydrogeologia. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa 6. Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006 r. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej 7. Poradnik po Funduszu Spójno ści , 2003. Komisja Europejska. Warszawa 8. Powiatowe i Gminne Plany Gospodarki Odpadami. Poradnik, 2002. Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2002 r. 9. Program zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolno śląskiego, 2002. Urz ąd Marszałkowski Województwa Dolno śląskiego. Wrocław 10. Przewodnik po funduszach zagranicznych, 2003 . Urz ąd Marszałkowski Województwa Dolno śląskiego, Wrocław 11. Rocznik statystyczny województwa dolno śląskiego, 2002. Urz ąd Statystyczny we Wrocławiu. Wrocław 12. Rotko J. (red.), 2002 – Prawo wodne. Komentarz. Wrocław 13. Zarz ądzanie i Kontrola Funduszu Spójno ści , 2003. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Warszawa 14. Źródła i zasady finansowania inwestycji w ochronie środowiska w Polsce. Informator. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko

114