Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 Oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (Ages 7-14)

Home , Ceridwen

1 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Atebol: Breuddwyd Myrddin Cwest Chwedlau Cymru - Ail Iaith: Cyfnodau Allweddol 2 a 3 Welsh Legends Quest - Second Language: Key Stages 2 & 3

Canllawiau Athrawon a Chyfieithiadau – Teachers' Guidance and Translations

Cynnwys Content *Mae pob chwedl yn cynnwys: *Included for every story: 1) Cyfieithiad ochr yn ochr o’r holl destun a chwestiynau (gydag atebion) 1) Side by side translation of all text and questions (with answers) 2) Geirfa 2) Vocab 3) Testun cyfan gyda chyfieithiad 3) Full story with translation 4) Testun Cymraeg cyfan ar gyfer argraffu 4) Full story in Welsh for printing purposes

Tud/Page Tud/Page

2. Cyfarwyddiadau (Cymraeg) ● Instructions (Welsh) 86. Gwylliaid Cochion Mawddwy (Meirionnydd)

5. Cyfarwyddiadau (Saesneg) ● Instructions (English) 100. Gwyn ap Nudd (Maesyfed ● Radnorshire)

8. Barti Ddu (Penfro ● Pembrokshire) 114. Llyn Safaddan (Brycheiniog ● Brecknockshire)

20. Cantre’r Gwaelod (Ceredigion) 127. Melangell (Maldwyn ● Montgomeryshire)

34. Catrin o Ferain (Dinbych ● Denbighshire) 141. Twmbarlwm (Mynwy ● Monmouthshire)

47. Gelert (Caernarfon) 154. Guto Nyth Brân (Morgannwg ● Glamorganshire)

60. Gwenffrewi (Fflint ● Flintshire) 167. Morwyn Llyn y Fan (Caerfyrddin ● Carmarthenshire)

73. Gwrachod Llanddona (Môn ● Anglesey) 2 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Cyfarwyddiadau

Nod Dyma ap sy’n cynnwys gemau’n ymwneud â 13 chwedl o 13 rhan o Gymru, gyda’r nod o ddarganfod tudalennau coll y chwedlau wrth chwarae pob gêm. Mae’r ap wedi ei gynllunio ar gyfer disgyblion Cymraeg ail iaith cyfnodau allweddol 2 a 3, sef plant 7 - 14 oed, gyda’r bwriad o ymestyn a datblygu eu dealltwriaeth a’u defnydd o’r iaith Gymraeg drwy gyfrwng chwedlau Cymru. Mae’r cyfarwyddiadau ar y cychwyn yn cynnwys cyfieithiad Saesneg ac mae botwm geirfa ar gyfer pob darn o chwedl yn y gêm. Mae cyfieithiad o’r holl chwedlau a’r cwestiynau ar gael i athrawon yn y ddogfen hon. Nod yr ap yw helpu’r Dewin Myrddin i greu map chwedlau Cymru, a hynny drwy gwblhau’r 13 cwest. Bydd angen i’r chwaraewr gasglu’r tudalennau, darllen y stori, ateb y cwestiynau dilynol a goresgyn yr heriau ymhob cwest.

Cyfarwyddiadau chwarae  Yn gyntaf, bydd angen creu cyfrif ar gyfer chwaraewr newydd. Byddwch wedyn yn cyrraedd y dudalen gartref, sef map mawr o Gymru wedi’i rhannu’n 13 sir, gyda 13 porth o gwmpas y map yn arwain at y 13 gêm wahanol. Er mwyn dewis gêm, mae’n rhaid i chi symud Gwion (y bachgen) drwy un o’r giatiau hynny sydd o gwmpas y map.

 Byddwch yn cael eich trosglwyddo i fyd y chwedl benodol honno, e.e. ar gyfer chwedl Penfro, Barti Ddu, byddwch yn cyrraedd llong fôr-ladron. 3 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 Y nod ar gyfer pob gêm yw casglu 4 tudalen o’r chwedl. Bob tro y byddwch yn darganfod tudalen, byddwch yn cael rhan o’r stori. Bydd angen i chi ddarllen y rhan honno er mwyn gallu ateb y cwestiynau sy’n dilyn. Bydd nifer y tudalennau yr ydych wedi eu casglu yn ymddangos yng nghornel chwith isaf y sgrin.

 Mae 3 tudalen i’w casglu yn rhan gyntaf pob stori. Ar ôl casglu’r 3 tudalen hynny mae’n rhaid dod o hyd i geidwad y porth yn y lleoliad hwnnw (e.e. Barti Ddu yw ceidwad y porth yn stori Penfro) ac ateb ei gwestiwn ar y stori hyd yma. Wedyn fe gewch symud ymlaen i’r ail ran er mwyn casglu 4ydd tudalen y chwedl.

 Mae angen casglu pethau ar y ffordd:

o Gemwaith – er mwyn adeiladu hud i ddifa’r creaduriaid drwg. Bydd nifer y gemwaith yn ymddangos yng nghornel chwith isaf y sgrin. o Diodydd hud – er mwyn cael mwy o ddoniau. o Darnau arian – byddwch yn colli darn arian am bob cwestiwn anghywir felly mae angen casglu cymaint o arian ag sy’n bosibl. o Cylch cwestiynau – bob hyn a hyn bydd cylch cwestiynau yn ymddangos a bydd angen i chi sefyll ar y cylch er mwyn ateb cwestiynau i gael mwy o gryfder ac iechyd. Ceisiwch gael cryfder ac iechyd llawn (y bariau ar ddwy ochr y sgrin) cyn mynd ymlaen heibio’r ceidwad i’r ail ran. Bydd modd sefyll ar y cwestiynau yma unrhyw bryd gan nad ydynt yn gwestiynau sy’n deillio’n uniongyrchol o’r chwedl e.e. efallai eu bod yn gofyn pa air sy’n odli gyda gair arall, neu’n gwestiynau sy’n perthyn yn anuniongyrchol i’r chwedl, e.e. Barti Ddu: “Pa ansoddair sy’n disgrifio’r môr?”

 I agor y giatiau mae’n rhaid sefyll ar y cylchoedd gwyrdd.

 Ar ôl casglu 3 tudalen gyntaf y chwedl ac ateb cwestiwn y ceidwad i fynd ymlaen, bydd yr ail ran yn cynnwys creaduriaid drwg sy’n dwyn iechyd a chryfder – dyna pan mae’n bwysig casglu cymaint o bethau yn y rhan gyntaf. 4 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 Mae modd difa’r creaduriaid drwg gyda’r hud sydd wedi ei gasglu o’r gemwaith - o fod yn ddigon agos at y creaduriaid a chlicio ar y botwm gwyrdd gemwaith yng nghornel chwith isaf y sgrin bydd yr hud yn gweithio. Mae modd hefyd cuddiad y tu ôl i bethau.

 Os na fydd gennych chi ddigon o hud, bydd y creaduriaid yn dwyn eich iechyd a’ch cryfder, ac os na fydd gennych ddigon o’r rheini byddwch yn colli eich bywyd a bydd y gêm ar ben.

 Efallai bydd angen gwneud pethau eraill yn yr ail ran er mwyn goroesi, e.e yn stori Caernarfon mae’n rhaid darganfod y llechen hud er mwyn atal yr eira rhag rhynnu pawb. Bydd cyfarwyddiadau’n ymddangos gyda thasgau fel hyn.

 Ar ôl casglu 4ydd rhan y chwedl, byddwch wedi casglu’r chwedl gyfan a bydd modd i chi ddarllen y chwedl ar ei hyd. Bydd yna angen i chi fynd yn ôl i’r giat er mwyn dychwelyd at y map o Gymru a dewis gêm a sir arall i’w gwblhau.

 Ni fydd eich hud gemwaith yn trosglwyddo o un chwedl i’r llall.

 Wedi i chi gwblhau un chwedl, bydd stamp cwblhau yn ymddangos ar giât y chwedl honno o gwmpas y map.

5 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Instructions

Aim Here's an app that includes 13 legends from 13 parts of Wales, with the aim of finding lost pages from the legends when playing each game. The app is designed for Welsh second language pupils in key stages 2 and 3, namely 7 - 14 year olds, with the intention of extending and developing their understanding and use of the Welsh language through Welsh legends. The instructions include an English translation at the beginning, and there is a vocabulary button for each section of legend in the game. Ultimately, a translation of all the legends and questions is available to teachers in this document. The aim of the app is to help Merlin the Wizard create a legends map of Wales, by completing the 13 quests. The player will need to collect the pages, read the story, answer the following questions and overcome the challenges in each quest.

How to play  First, an account will need to be created for a new player. You will then reach the home page, a large map of Wales divided into 13 counties, with 13 portals around the map leading to the 13 different games. To choose a game, you must move Gwion (the boy) through one of those gates that are around the map.

 You will be transferred to the world of that particular legend, e.g. for the Pembrokeshire legend, Barti Ddu, you will reach a pirate ship.

 The goal for each game is to collect 4 pages of the legend. Every time you discover a page, you'll get a part of the story. You will need to read that part in order to answer the questions that follow. The number of pages that you have collected will appear in the bottom left corner of the screen. 6 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 There are 3 pages to be collected in the first part of each story. After collecting those 3 pages you must find the keeper of the portal at that location (e.g. Barti Ddu is the keeper of the portal in the Pembrokeshire story) and answer his question on the story so far. Then you can move on to the second part to collect the 4th page of the legend.

 Things will need to be collected on the way: o Jewellery – in order to build magic to destroy the bad creatures. The number of pieces of jewellery will appear in the bottom left corner of the screen. o Magical drinks - to get more talents. o Coins - you lose a coin for every question you get wrong so you need to collect as many coins as possible. o Question circle – every now and again, a question circle will appear and you will need to stand in the circle to answer questions in order to get more strength and health. Try to get full strength and health (the bars on both sides of the screen) before going past the keeper to the second part. You can stand in these question circles at any time as they are not directly derived from the legend, e.g. they may ask what word rhymes with another word or they may be questions that refer indirectly to the legend, e.g. Barti Ddu: "Which adjective describes the sea?"

 To open the gates you must stand on the green rings.

 After collecting the first 3 pages of the legend and answering the keeper's question to proceed, the second part will include bad creatures that steal health and strength - that is why it's important to collect so many things in the first part.

 The bad creatures can be destroyed with the magic that has been collected from the jewellery – if you are close enough to the creatures and you click on the green jewellery button in the lower left corner of the screen, the magic will work. You can also hide behind things. 7 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 If you do not have enough magic, the creatures will steal your health and strength, and if you do not have enough left, you lose your life and the game will be over.

 You may need to do other things in the second part in order to survive, e.g. in the Caernarfon story, the magic slate must be discovered to prevent the snow from freezing everyone. Instructions will appear with tasks like this.

 After collecting the 4th part of the legend, you will have gathered the whole legend and you will be able to read all of the legend. Then you will need to go back to the gate in order to return to the map of Wales and choose another game and county to complete.

 Your jewellery magic will not transfer from one story to another.

 Once you have completed one legend, a stamp will appear on the gate for that legend around the map.

8 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

1. Barti Ddu 1.

Môr-leidr oedd Barti Ddu. Roedd e’n dod o Gasnewydd Bach Barti Ddu was a pirate. He was from Casnewydd Bach (Little yn Sir Benfro. John Roberts oedd ei enw iawn e ond Barti Ddu Newcastle) in Pembrokeshire. His real name was John Roberts oedd ei lysenw e. Morwr oedd Barti Ddu cyn iddo fe fod yn but Barti Ddu was his nickname. Barti Ddu was a sailor before fôr-leidr. Roedd ffrind gyda fe o’r enw Howell Davies ac roedd he was a pirate. He had a friend called Howell Davies and he e’n gapten llong y môr-ladron. Roedd Barti Ddu eisiau bod yn was the captain of the pirates’ ship. Barti Ddu wanted to be un o’r môr-ladron fel ei ffrind e Howell Davies. one of the pirates like his friend, Howell Davies.

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

O ble roedd Barti Ddu yn dod? From where did Barti Ddu come?  Casnewydd Bach yn Sir Benfro  Casnewydd Bach in Pembrokeshire  Disneyland  Disneyland  Y Bala  Y Bala

Beth oedd enw iawn Barti Ddu? What was Barti Ddu’s real name?  John Roberts  John Roberts  Howell Davies  Howell Davies  Barti Ddu  Barti Ddu 9 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Pwy oedd capten llong y môr-ladron? Who was the captain of the pirate ship?  Howell Davies  Howell Davies  John Roberts  John Roberts  Jac y Jwc  Jac y Jwc

Cafodd Howell Davies ei ladd a daeth Barti Ddu yn gapten Howell Davies was killed and Barti Ddu became the new newydd llong y môr-ladron. Roedd Barti Ddu a’r criw yn dwyn captain of the pirate ship. Barti Ddu and the crew were arian. Roedden nhw wedi dwyn dros £51m. stealing money. They had stolen over £51m.

Cwestiynau Questions 10 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth oedd wedi digwydd i Howell Davies? What had happened to Howell Davies?  Cafodd e ginio.  He had lunch.  Cafodd e ei ladd.  He was killed.  Cafodd e ffrind newydd.  He found a new friend.

Faint o arian oedd gyda Barti Ddu a’r criw? How much money did Barti Ddu and his crew have?  dros £51 miliwn  over £51 million  dros £551 miliwn  over £551 million  dros £5 miliwn  over £5 million

Beth oedd swydd newydd Barti Ddu? What was Barti Ddu’s new job?  athro  teacher  capten  captain  canwr pop  pop singer

Barti Ddu oedd y môr-leidr cyntaf i ddangos Baner Ddu o’r enw Barti Ddu was the first pirate to show a Black Flag called Jolly Jolly Roger. Llun penglog ac esgyrn oedd ar faner y Jolly Roger. Roger. The Jolly Roger banner had a picture of a skull and 11 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Roedd Barti Ddu yn hoffi gwisgo dillad lliwgar. Pobl gas iawn oedd y crossbones on it. Barti Ddu liked to wear colourful clothes. The môr-ladron fel arfer ond roedd Barti Ddu yn ddyn caredig ac yn pirates were usually very nasty people but Barti Ddu was a kind ddyn teg. Roedd llawer o bobl yn hoffi Barti Ddu. man and a fair man. Many people liked Barti Ddu.

Cwestiynau Questions

Roedd Barti Ddu yn hoffi gwisgo dillad … Barti Ddu liked wearing clothes which were …  gwyn.  white.  pob lliw.  muticoloured.  du.  black.

Beth oedd yr enw Cymraeg ar y Jolly Roger? What was the Welsh name for the Jolly Roger?  Baner Ddu  Baner Ddu  Baner Streipiog  Baner Streipiog  Baner Hapus  Baner Hapus

Roedd Barti Ddu yn edrych yn wahanol achos roedd … Barti Ddu looked different because he had…  dillad bob lliw gyda fe.  multicoloured clothes.  trwyn mawr gyda fe.  a big nose.  traed mawr gyda fe.  big feet. 12 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Roedd Brenin Lloegr, Siôr y Cyntaf yn anhapus achos roedd Barti The King of England, George the First was unhappy because Barti Ddu wedi dwyn ei arian e. Ond roedd y môr-ladron yn hoffi Barti Ddu had stolen his money. But the pirates liked Barti Ddu because Ddu achos ei fod e wedi rhannu’r trysor gyda nhw. Cafodd Barti he shared the treasure with them. Barti Ddu was killed in battle at Ddu ei ladd mewn brwydr ar y môr. Mae pobl Cymru yn cofio ac yn sea. The people of Wales remember and like the story of the pirate hoffi stori'r môr-leidr o Gasnewydd Bach. from Casnewydd Bach.

Cwestiynau Questions

Pwy oedd Brenin Lloegr? Who was the King of England?  Siôr y Cyntaf  George the First  Linda y Cyntaf  Linda the First  Maldwyn y Cyntaf  Maldwyn the First

Pam doedd Brenin Lloegr ddim yn hoffi Barti Ddu? Why did the King of England dislike Barti Ddu?  Achos roedd Barti Ddu yn boblogaidd.  Because Barti Ddu was popular.  Achos roedd Barti Ddu yn hoffi dillad bob lliw.  Because Barti Ddu liked multicoloured clothes.  Achos roedd Barti Ddu wedi dwyn ei arian e.  Because Barti Ddu had stolen his money.

Roedd Barti Ddu wedi cael ei ladd … Barti Ddu was killed … 13 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 mewn brwydr ar y môr.  in a battle at sea.  mewn car rasio.  in a racing car.  mewn brwydr ar y tir.  in a battle on land.

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Pam roedd y môr-ladron yn hoffi Barti Ddu? Why did the pirates like Barti Ddu?  Achos roedd e’n gas.  Because he was nasty.  Achos roedd e wedi rhannu’r trysor gyda nhw.  Because he shared the treasure with them.  Achos roedd e’n hoffi coginio.  Because he enjoyed cooking.

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Pa un sy’n iawn? Ar faner y Jolly Roger, mae’r Which is correct? On the Jolly Roger flag, the skull is

benglog yn ......

wyn goch white red

las frown blue brown

14 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

2. 2. Sut mae môr-ladron yn teithio? How do pirates travel?

mewn bws mewn car by bus by car

mewn llong syrffio in a boat they surf

3. 3. Pa air sy’n odli? What word rhymes?

‘Dacw Barti Ddu mewn dillad bob lliw, ‘Dacw Barti Ddu mewn dillad bob lliw,

Ar y môr gyda’i long a’i ...’ Ar y môr gyda’i long a’i ...’

blant griw [‘See Barti Ddu in his multicoloured clothes.

eliffant faner On the ocean in his boat with his...’]

blant (children) griw (crew)

eliffant (elephant) faner (flag)

15 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

4. 4. Pa anifail sydd ar faner Cymru? What animal is on the flag of Wales?

llew draig lion dragon

arth dafad bear sheep

5. 5. Pa un sy’n gywir? Mae Sir Benfro yn - Which is correct? Pembrokeshire is in –

Ynys Môn Ne Cymru Anglesey South Wales

Lloegr Awstralia England Australia

6. 6. Pa un sy’n gywir? Mae môr-ladron yn bobl - Which is correct? Pirates are –

gas swil nasty shy

garedig neis kind nice

16 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

môr-leidr = pirate gwahanol/yn wahanol = different

morwr = sailor rhannu = share

llysenw = nickname brwydr = battle

môr-ladron = pirates poblogaidd = popular

lladd/ei ladd = killed penglog/benglog = skull

dwyn = steal trysor = treasure

swydd = job swil = shy

penglog ac esgyrn = skull and cross bones caredig = kind

dillad lliwgar = colourful clothes arth = bear

caredig = kind criw/griw = crew

teg = fair Sior = George

streipiog = striped 17 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Barti Ddu

Barti Ddu oedd y môr-leidr cyntaf i ddangos Baner Ddu o’r Barti Ddu was the first pirate to show a Black Flag called Jolly enw Jolly Roger. Llun penglog ac esgyrn oedd ar faner y Jolly Roger. The Jolly Roger banner had a picture of a skull and Roger. Roedd Barti Ddu yn hoffi gwisgo dillad lliwgar. Pobl gas crossbones on it. Barti Ddu liked to wear colourful clothes. The iawn oedd y môr-ladron fel arfer ond roedd Barti Ddu yn ddyn pirates were usually very nasty people but Barti Ddu was a caredig ac yn ddyn teg. Roedd llawer o bobl yn hoffi Barti Ddu. kind man and a fair man. Many people liked Barti Ddu.

Roedd Brenin Lloegr, Siôr y Cyntaf yn anhapus achos roedd The King of England, George the First was unhappy because Barti Ddu wedi dwyn ei arian e. Ond roedd y môr-ladron yn Barti Ddu had stolen his money. But the pirates liked Barti Ddu hoffi Barti Ddu achos ei fod e wedi rhannu’r trysor gyda nhw. because he shared the treasure with them. Barti Ddu was Cafodd Barti Ddu ei ladd mewn brwydr ar y môr. Mae pobl killed in battle at sea. The people of Wales remember and like Cymru yn cofio ac yn hoffi stori'r môr-leidr o Gasnewydd Bach. the story of the pirate from Casnewydd Bach.

18 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Barti Ddu

Môr-leidr oedd Barti Ddu. Roedd e’n dod o Gasnewydd Bach yn Sir Benfro. John Roberts oedd ei enw iawn e ond Barti Ddu oedd ei lysenw e. Morwr oedd Barti Ddu cyn iddo fe fod yn fôr-leidr. Roedd ffrind gyda fe o’r enw Howell Davies ac roedd e’n gapten llong y môr-ladron. Roedd Barti Ddu eisiau bod yn un o’r môr-ladron fel ei ffrind e Howell Davies.

Cafodd Howell Davies ei ladd a daeth Barti Ddu yn gapten newydd llong y môr-ladron. Roedd Barti Ddu a’r criw yn dwyn arian. Roedden nhw wedi dwyn dros £51m.

Barti Ddu oedd y môr-leidr cyntaf i ddangos Baner Ddu o’r enw Jolly Roger. Llun penglog ac esgyrn oedd ar faner y Jolly Roger. Roedd Barti Ddu yn hoffi gwisgo dillad lliwgar. Pobl gas iawn oedd y môr-ladron fel arfer ond roedd Barti Ddu yn ddyn caredig ac yn ddyn teg. Roedd llawer o bobl yn hoffi Barti Ddu.

Roedd Brenin Lloegr, Siôr y Cyntaf yn anhapus achos roedd Barti Ddu wedi dwyn ei arian e. Ond roedd y môr-ladron yn hoffi Barti Ddu achos ei fod e wedi rhannu’r trysor gyda nhw. Cafodd Barti Ddu ei ladd mewn brwydr ar y môr. Mae pobl Cymru yn cofio ac yn hoffi stori'r môr-leidr o Gasnewydd Bach.

19 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

20 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

2. Cantre’r Gwaelod 1.

Un tro roedd Ceredigion yn fawr iawn. Roedd y tir ble mae’r Once upon a time, Ceredigion was very big. There was land môr nawr. Roedd gatiau mawr yn cadw’r dŵr allan. Roedd y where the sea is now. Large gates kept the water out. The gatiau yn agor pan roedd y dŵr yn isel. Cantre’r Gwaelod oedd gates opened when the water was low. The place was called enw’r lle. Roedd llawer o bobl yn hoffi y lle hyfryd hwn. Cantre'r Gwaelod. Many loved this wonderful place.

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

Ble oedd Cantre'r Gwaelod? Where was Cantre'r Gwaelod?  Caerdydd  Cardiff  Las Vegas  Las Vegas  Ceredigion  Ceredigion

Beth oedd yn cadw'r dŵr allan o Gantre'r Gwaelod? What kept the water out of Cantre'r Gwaelod?  gatiau  gates  plastig  plastic  dolffin mawr  a big dolphin

21 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Sut le oedd Cantre'r Gwaelod? What kind of place was Cantre'r Gwaelod?  bach  small  hyfryd  wonderful  tawel  quiet

Gwyddno oedd Brenin Cantre'r Gwaelod. Roedd un ferch gyda Gwyddno was King of Cantre'r Gwaelod. He had one daughter fe o’r enw Mererid. Hi oedd Tywysoges Cantre’r Gwaelod. called Mererid. She was the Princess of Cantre'r Gwaelod. She Roedd hi’n annwyl, yn hardd ac yn garedig iawn. Roedd was lovely, beautiful and very kind. Mererid was having a big Mererid yn cael parti pen-blwydd mawr. Noson stormus oedd birthday party. It was a very stormy night on the night of the noson y parti ac roedd un dyn yn anhapus iawn. Seithennyn party, and one man was very unhappy. Seithennyn was the oedd enw’r dyn. Doedd e ddim yn hapus achos doedd e ddim man's name. He was not happy because he was not allowed to yn cael mynd i’r parti. Ond roedd swydd bwysig gyda go to the party. But Seithennyn had an important job, he was Seithennyn, roedd e’n gwylio’r môr. Roedd yn rhaid i watching the sea. Seithennyn had to close the gates when the Seithennyn gau’r gatiau pan oedd y llanw yn dod i mewn. tide was coming in.

Cwestiynau Questions 22 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth oedd enw brenin Cantre'r Gwaelod? What was the name of the king of Cantre'r Gwaelod?  Gareth  Gareth  Gwyddno  Gwyddno  Seithennyn  Seithennyn

Sut oedd y tywydd ar noson y parti? How was the weather on the night of the party?  heulog  sunny  bwrw pop coch  raining red pop  stormus  stormus

Pwy oedd merch Gwyddno? Who was Gwyddno’s daughter?  Maria  Maria  Mererid  Mererid  Meleri  Meleri

23 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Aeth Seithennyn i’r parti heb ddweud wrth neb. Ar ôl y parti Seithennyn went to the party without telling anyone. After the aeth e’n ôl i wylio'r môr ond roedd e wedi blino. Aeth e i party he went back to watch the sea but he was tired. He fell into a deep sleep. When Seithennyn woke up it was too late. gysgu’n drwm. Pan roedd Seithennyn wedi deffro roedd hi’n Seawater was coming into Cantre'r Gwaelod. Some of the rhy hwyr. Roedd dŵr y môr yn dod i mewn i Gantre’r Gwaelod. people of Cantre'r Gwaelod were lucky and went to Roedd rhai o bobl Cantre’r Gwaelod yn lwcus ac wedi mynd i Aberystwyth. But unfortunately many of the people of Aberystwyth. Ond yn anffodus roedd llawer o bobl Cantre’r Cantre'r Gwaelod were drowned. Gwaelod wedi boddi.

Cwestiynau Questions

Beth oedd enw'r dyn oedd yn gwylio’r llanw? What was the name of the man watching the tide?  Seimon  Seimon  Seithennyn  Seithennyn  Gwenynen  Gwenynen

Pam roedd Seithennyn yn gwylio'r môr? Why was Seithennyn watching the sea?  Roedd e’n edrych am bysgod.  He was looking for fish.  Roedd e’n edrych os oedd y llanw yn dod i mewn.  He was looking to see if the tide was coming in. 24 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 Roedd e’n edrych ar yr adar.  He was watching the birds.

Beth oedd wedi digwydd i Gantre'r Gwaelod? What happened to Cantre'r Gwaelod?  Roedd y lle wedi llosgi.  The place burned down.  Roedd octopws wedi bwyta pawb.  An octopus ate everyone.  Roedd y lle wedi boddi o dan y môr.  The place was drowned under the sea.

Mae rhai pobl yn dweud fod y Dywysoges Mererid wedi dianc Some people say that Princess Mererid managed to escape o’r dŵr yn agos at Aberarth. Weithiau, rydych yn gallu gweld from the water near Aberarth. Sometimes you can see the olion coedwig a waliau yn y tywod yn agos at Aberystwyth. remains of wood and walls in the sand near Aberystwyth. Does neb yn gwybod y gwir am hanes trist Cantre’r Gwaelod. Nobody knows the truth about the sad history of Cantre'r Gwaelod.

Cwestiynau Questions 25 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Pwy oedd pobl yn dweud oedd wedi dianc o’r dŵr? Who did people say managed to escape from the water?  Seithennyn  Seithennyn  Mererid  Mererid  Gwyddno  Gwyddno

Yn agos at ble oedd pobl yn dweud fod Mererid wedi dianc o’r Close to where did people say Mererid managed to escape from dŵr? the water?  Caernarfon  Caernarfon  Aberarth  Aberarth  Caerdydd  Cardiff

Olion beth sydd i’w gweld yn y tywod o dan y môr yn agos at What remains can be seen in the sand under the sea close to Aberystwyth? Aberystwyth?  coedwig  a forest  cadeiriau  chairs  piano  a piano

26 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Pam roedd Seithennyn wedi gadael ei waith yn gwylio’r llanw? Why did Seithennyn leave his work of watching the tide?

 Roedd e eisiau bwyd.  He wanted food.

 Roedd e eisiau mynd i’r parti.  He wanted to go to the party.

 Roedd e eisiau mynd i’r tŷ bach.  He needed to go to the toilet.

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Dŵr ...... ydy dŵr y môr. Seawater is ...... water.

melys hallt sweet salty

blasus chwerw tasty sour

27 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

2. 2. Pa un sy’n iawn? Mae’r môr yn ... Which one is correct? The sea is ...

sych wlyb dry wet

drist heulog sad sunny

3. 3. Pa un sy’n odli? Which word rhymes?

‘Pa fydd storm yn creu hen stŵr, ‘Pa fydd storm yn creu hen stŵr,

mae Gwyddno’n dawel dan y ...’ mae Gwyddno’n dawel dan y ...’

tywod môr [‘When the storm makes a riot,

dŵr bwrdd Gwyddno is quiet under the...’]

tywod / sand tywod / sand

dŵr / water bwrdd / table

28 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

4. 4. Pa air sydd ddim yn disgrifio’r môr? Which word doesn’t describe the sea?

gwlyb glas wet blue

hallt coch salty red

5. 5. Pa un ydy’r ateb cywir? Mae gwin yn cael ei greu What’s the correct answer? Wine is made with...

gyda ... bananas grapes

bananas grawnwin chocolate carrots

siocled moron

29 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

6. 6. Pa un ydy’r ateb cywir? Mewn storm, mae ... What’s the correct answer? During a storm, you

cadeiriau gwynt a glaw have ...

haul llyfrau chairs wind and rain

sun books

30 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

Un tro = Once upon a time anhapus = unhappy dianc = escape tir = land swydd bwysig = important job olion = remains gatiau = gates gwylio’r môr = watching the sea coedwig = forest yn agor =open llanw = tide waliau = walls isel = low tywydd = weather tywod = sand hyfryd = lovely heulog = sunny y gwir = the truth hyfryd = wonderful slei = sly nofio = swim tawel = quiet wedi blino = tired pysgodyn = fish brenin = king i gysgu’n drwm = to sleep heavily hallt = salty tywysoges = princess wedi deffro = woken up chwerw = bitter un ferch = one daughter rhy hwyr = too late trist = sad annwyl = dear/sweet lwcus = lucky heulog = sunny hardd = pretty yn anffodus = unfortunately stŵr = noise/ noisy yn garedig/caredig = kind boddi = drown disgrifio = describe noson = evening adar = birds stormus = stormy llosgi = burn 31 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Cantre’r Gwaelod Un tro roedd Ceredigion yn fawr iawn. Roedd y tir ble mae’r môr Once upon a time, Ceredigion was very big. There was land where nawr. Roedd gatiau mawr yn cadw’r dŵr allan. Roedd y gatiau yn the sea is now. Large gates kept the water out. The gates opened agor pan roedd y dŵr yn isel. Cantre’r Gwaelod oedd enw’r lle. when the water was low. The place was called Cantre'r Gwaelod. Roedd llawer o bobl yn hoffi y lle hyfryd hwn. Many loved this wonderful place. Gwyddno oedd Brenin Cantre'r Gwaelod. Roedd un ferch gyda fe Gwyddno was King of Cantre'r Gwaelod. He had one daughter o’r enw Mererid. Hi oedd Tywysoges Cantre’r Gwaelod. Roedd hi’n called Mererid. She was the Princess of Cantre'r Gwaelod. She was annwyl, yn hardd ac yn garedig iawn. Roedd Mererid yn cael parti lovely, beautiful and very kind. Mererid was having a big birthday pen-blwydd mawr. Noson stormus oedd noson y parti ac roedd un party. It was a very stormy night on the night of the party, and one dyn yn anhapus iawn. Seithennyn oedd enw’r dyn. Doedd e ddim man was very unhappy. Seithennyn was the man's name. He was yn hapus achos doedd e ddim yn cael mynd i’r parti. Ond roedd not happy because he was not allowed to go to the party. But swydd bwysig gyda Seithennyn, roedd e’n gwylio’r môr. Roedd yn Seithennyn had an important job, he was watching the sea. rhaid i Seithennyn gau’r gatiau pan oedd y llanw yn dod i mewn. Seithennyn had to close the gates when the tide was coming in. Aeth Seithennyn i’r parti heb ddweud wrth neb. Ar ôl y parti aeth Seithennyn went to the party without telling anyone. After the e’n ôl i wylio'r môr ond roedd e wedi blino. Aeth e i gysgu’n drwm. party he went back to watch the sea but he was tired. He fell into a Pan roedd Seithennyn wedi deffro roedd hi’n rhy hwyr. Roedd dŵr deep sleep. When Seithennyn woke up it was too late. Seawater y môr yn dod i mewn i Gantre’r Gwaelod. Roedd rhai o bobl was coming into Cantre'r Gwaelod. Some of the people of Cantre'r Cantre’r Gwaelod yn lwcus ac wedi mynd i Aberystwyth. Ond yn Gwaelod were lucky and went to Aberystwyth. But unfortunately anffodus roedd llawer o bobl Cantre’r Gwaelod wedi boddi. many of the people of Cantre'r Gwaelod were drowned. Mae rhai pobl yn dweud fod y Dywysoges Mererid wedi dianc o’r Some people say that Princess Mererid managed to escape from dŵr yn agos at Aberarth. Weithiau, rydych yn gallu gweld olion the water near Aberarth. Sometimes you can see the remains of coedwig a waliau yn y tywod yn agos at Aberystwyth. Does neb yn wood and walls in the sand near Aberystwyth. Nobody knows the gwybod y gwir am hanes trist Cantre’r Gwaelod. truth about the sad history of Cantre'r Gwaelod. 32 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Cantre’r Gwaelod

Un tro roedd Ceredigion yn fawr iawn. Roedd y tir ble mae’r môr nawr. Roedd gatiau mawr yn cadw’r dŵr allan. Roedd y gatiau yn agor pan roedd y dŵr yn isel. Cantre’r Gwaelod oedd enw’r lle. Roedd llawer o bobl yn hoffi y lle hyfryd hwn.

Gwyddno oedd Brenin Cantre'r Gwaelod. Roedd un ferch gyda fe o’r enw Mererid. Hi oedd Tywysoges Cantre’r Gwaelod. Roedd hi’n annwyl, yn hardd ac yn garedig iawn. Roedd Mererid yn cael parti pen-blwydd mawr. Noson stormus oedd noson y parti ac roedd un dyn yn anhapus iawn. Seithennyn oedd enw’r dyn. Doedd e ddim yn hapus achos doedd e ddim yn cael mynd i’r parti. Ond roedd swydd bwysig gyda Seithennyn, roedd e’n gwylio’r môr. Roedd yn rhaid i Seithennyn gau’r gatiau pan oedd y llanw yn dod i mewn.

Aeth Seithennyn i’r parti heb ddweud wrth neb. Ar ôl y parti aeth e’n ôl i wylio'r môr ond roedd e wedi blino. Aeth e i gysgu’n drwm. Pan roedd Seithennyn wedi deffro roedd hi’n rhy hwyr. Roedd dŵr y môr yn dod i mewn i Gantre’r Gwaelod. Roedd rhai o bobl Cantre’r Gwaelod yn lwcus ac wedi mynd i Aberystwyth. Ond yn anffodus roedd llawer o bobl Cantre’r Gwaelod wedi boddi.

Mae rhai pobl yn dweud fod y Dywysoges Mererid wedi dianc o’r dŵr yn agos at Aberarth. Weithiau, rydych yn gallu gweld olion coedwig a waliau yn y tywod yn agos at Aberystwyth. Does neb yn gwybod y gwir am hanes trist Cantre’r Gwaelod. 33 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

34 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

3. Catrin o Ferain 1.

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

Pwy oedd yn rheoli pethau yn y 1500au? Who ruled things in the 1500s?  merched  women  dynion  men  Catrin o Ferain  Catrin of Berain

Beth oedd gyda theulu Catrin? What did Catrin’s family have?  dim arian  no money  llawer o arian  lots of money  anifeiliaid  animals

35 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth oedd John yn ei wneud pan briodon nhw? What was John doing when they married?  gweithio mewn siop  working in a shop  mynd i’r ysgol  still going to school  canu mewn band  singing in a band

Roedd llawer o arian gyda John hefyd. Cafodd John a Catrin John also had a lot of money. John and Catrin had two sons. ddau fab. Roedd John wedi marw yn ifanc. Priododd Catrin eto John died young. Catrin married again with a man named gyda dyn o’r enw Richard. Symudodd y ddau i Antwerp i fyw. Richard. They both moved to Antwerp to live. Catrin and Cafodd Catrin a Richard ddwy ferch. Wedyn bu farw Richard. Richard had two daughters. Richard then died. People said he Roedd pobl yn dweud ei fod e wedi cael ei wenwyno. had been poisoned.

Cwestiynau Questions 36 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Sawl plentyn oedd gyda Catrin a’i gŵr cyntaf? How many children did Catrin and her first husband have?  dau  two  pedwar  four  chwech  six

Beth oedd enw ail ŵr Catrin? What was the name of Catrin’s second husband?  Ramsey  Ramsey  Richard  Richard  John  John

Ble oedd Catrin a Richard yn byw? Where did Catrin and Richard live?  Abertawe  Swansea  Antwerp  Antwerp  Aberystwyth  Aberystwyth

3. 37 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Wedyn, priododd Catrin gyda dyn o’r enw Maurice. Roedd Then, Catrin married a man named Maurice. Maurice was a Maurice yn ddyn cyfoethog. Cafodd Catrin a Maurice ddau o rich man. Catrin and Maurice had two children. But Maurice blant. Ond bu farw Maurice hefyd. Roedd pobl yn dechrau also died. People started talking about Catrin. Some thought siarad am Catrin. Roedd rhai yn meddwl ei bod hi’n lladd ei she was killing her husbands for the money! She was soon gwŷr er mwyn yr arian! Cyn hir roedd hi’n priodi eto! married again!

Cwestiynau Questions

Sawl plentyn oedd gyda Catrin ar ôl priodi tri dyn? How many children did Catrin have after marrying three men?  chwech  six  dim un  none  un deg dau  twelve

Beth oedd enw trydydd gŵr Catrin? What was the name of Catrin’s third husband?  Moi  Moi  Maurice  Maurice  Malcolm  Malcolm

Sut ddynion oedd Catrin yn eu priodi? What kind of men did Catrin marry? 38 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 Dynion heb ddim arian.  Men who didn’t have any money.  Dynion blewog.  Hairy men.  Dynion gyda llawer o arian.  Rich men.

Edward oedd enw pedwerydd gŵr Catrin. Roedd y ddau yn Edward was the name of Catrin's fourth husband. They were briod am amser hir. Ar ôl iddi hi farw cafodd Edward yr arian i married for a long time. After she died Edward got all the gyd. Weithiau, mae pobl yn galw Catrin o Ferain yn ‘Fam money. Sometimes people call Catrin of Berain 'the Mother of Cymru’ achos roedd gyda hi lawer o blant, wyrion a wyresau. Wales' because she had many children and grandchildren.

Cwestiynau Questions

Pwy oedd pedwerydd gŵr Catrin? Who was Catrin’s fourth husband?  Edryd  Edryd  Edward  Edward  Edbang  Edbang

Pwy gafodd arian Catrin ar ôl iddi hi farw? Who had Catrin’s money after she died?  ei gŵr hi  her husband  ei chwaer hi  her sister 39 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 ei brawd hi  her brother

Mae rhai pobl yn meddwl am Catrin o Ferain fel … Some people think of Catrin of Berain as …  Catrin Cymru  Catrin of Wales  Mam Cymru  The Mother of Wales  Babi Cymru  The Baby of Wales

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Beth oedd barn pobl am Catrin? What did people think of Catrin?  Ei bod hi’n bwyta gormod.  That she ate too much.

 Ei bod hi’n lladd ei gwŷr.  That she killed her husbands.

 Ei bod hi’n ddiog.  That she was lazy.

40 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Pa un sy’n gywir? Mae darn arian yn ... Which is correct? A coin is ...

feddal las soft blue

galed borffor hard purple

2. 2. Pan mae pobl yn priodi, maen nhw’n cyfnewid ... When people get married, they exchange ...

modrwyau dillad rings clothes

llythyrau anifeiliaid letters animals

41 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

3. 3. Pa air sy’n odli? What word rhymes?

‘Stori Catrin – beth sy’n wir, ‘Stori Catrin – beth sy’n wir,

Dydy’r ateb ddim yn ...’ Dydy’r ateb ddim yn ...’ [‘Catrin’s story – what’s the truth? dda hapus The answer isn’t …’]

glir fawr hapus (happy) dda (good)

glir (clear) fawr (big)

4. 4. Pa air sy’n gywir? Mae pobl gyda llawer o arian yn Which word is correct? People who have lots of

... money are ...

dlawd ddrwg poor bad

gyfoethog wirion rich daft

42 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

5. 5. Yn draddodiadol, mae merch sy’n priodi yn gwisgo Traditionally, a woman who gets married wears

dillad ... clothes that are...

gwyn du white black

pinc coch pink red

6. 6. Mae Gwlad Belg yn enwog am ei ... Belgium is famous for...

thatws phitsa potatoes pizza

afalau siocled apples chocolate

43 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

rheoli = control gŵr cyntaf = first husband cyfnewid = exchange

priodi = marry ail ŵr = second husband modrwyau = rings

llawer = many/lot/much trydydd gŵr = third husband llythyrau = letters

teulu = family pedwerydd gŵr = fourth husband siŵr = sure

priododd = she/he married blewog = hairy tlawd = poor

mab = son gwŷr = husbands cyfoethog/gyfoethog = rich

ifanc = young barn = opinion yn draddodiadol = traditionally

symudodd = moved yn ddiog = lazy gwirion/wirion = silly

merch/ferch = daughter i ddigwydd = to happen thatws (tatws) = potatoes

gwenwyno = to poison yn briod = married afalau = apples

bu farw = he/she died wyrion a wyresau = grandchildren siocled = chocolate

44 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Catrin o Ferain

Yn y 1500au roedd dynion yn rheoli llawer o bethau fel pwy In the 1500s men ruled many things like who would marry oedd yn priodi pwy. Roedd llawer o arian gyda theulu Catrin o whom. Catrin of Berain's family had a lot of money. Catrin of Ferain. Priododd Catrin o Ferain gyda John. Mae rhai pobl yn Berain married John. Some people think that John, her first meddwl bod John, ei gŵr cyntaf, yn fachgen ysgol pan husband, was a schoolboy when they married. briododd y ddau. Roedd llawer o arian gyda John hefyd. Cafodd John a Catrin John also had a lot of money. John and Catrin had two sons. ddau fab. Roedd John wedi marw yn ifanc. Priododd Catrin eto John died young. Catrin married again with a man named gyda dyn o’r enw Richard. Symudodd y ddau i Antwerp i fyw. Richard. They both moved to Antwerp to live. Catrin and Cafodd Catrin a Richard ddwy ferch. Wedyn bu farw Richard. Richard had two daughters. Richard then died. People said he Roedd pobl yn dweud ei fod e wedi cael ei wenwyno. had been poisoned. Wedyn, priododd Catrin gyda dyn o’r enw Maurice. Roedd Then, Catrin married a man named Maurice. Maurice was a Maurice yn ddyn cyfoethog. Cafodd Catrin a Maurice ddau o rich man. Catrin and Maurice had two children. But Maurice blant. Ond bu farw Maurice hefyd. Roedd pobl yn dechrau also died. People started talking about Catrin. Some thought siarad am Catrin. Roedd rhai yn meddwl ei bod hi’n lladd ei she was killing her husbands for the money! She was soon gwŷr er mwyn yr arian! Cyn hir roedd hi’n priodi eto! married again! Edward oedd enw pedwerydd gŵr Catrin. Roedd y ddau yn Edward was the name of Catrin's fourth husband. They were briod am amser hir. Ar ôl iddi hi farw cafodd Edward yr arian i married for a long time. After she died Edward got all the gyd. Weithiau, mae pobl yn galw Catrin o Ferain yn ‘Fam money. Sometimes people call Catrin of Berain 'the Mother of Cymru’ achos roedd gyda hi lawer o blant, wyrion a wyresau. Wales' because she had many children and grandchildren. 45 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Catrin o Ferain

Yn y 1500au roedd dynion yn rheoli llawer o bethau fel pwy oedd yn priodi pwy. Roedd llawer o arian gyda theulu Catrin o Ferain. Priododd Catrin o Ferain gyda John. Mae rhai pobl yn meddwl bod John, ei gŵr cyntaf, yn fachgen ysgol pan briododd y ddau.

Roedd llawer o arian gyda John hefyd. Cafodd John a Catrin ddau fab. Roedd John wedi marw yn ifanc. Priododd Catrin eto gyda dyn o’r enw Richard. Symudodd y ddau i Antwerp i fyw. Cafodd Catrin a Richard ddwy ferch. Wedyn bu farw Richard. Roedd pobl yn dweud ei fod e wedi cael ei wenwyno.

Wedyn, priododd Catrin gyda dyn o’r enw Maurice. Roedd Maurice yn ddyn cyfoethog. Cafodd Catrin a Maurice ddau o blant. Ond bu farw Maurice hefyd. Roedd pobl yn dechrau siarad am Catrin. Roedd rhai yn meddwl ei bod hi’n lladd ei gwŷr er mwyn yr arian! Cyn hir roedd hi’n priodi eto!

Edward oedd enw pedwerydd gŵr Catrin. Roedd y ddau yn briod am amser hir. Ar ôl iddi hi farw cafodd Edward yr arian i gyd. Weithiau, mae pobl yn galw Catrin o Ferain yn ‘Fam Cymru’ achos roedd gyda hi lawer o blant, wyrion a wyresau.

46 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

47 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

4. Gelert 1.

Roedd ci gyda Thywysog Llywelyn o’r enw Gelert. Roedd Prince Llywelyn had a dog called Gelert. Llywelyn liked Gelert Llywelyn yn hoffi Gelert yn fawr iawn. Roedd y ddau yn very much. They were both good friends and enjoyed hunting ffrindiau da ac yn mwynhau hela yn ymyl Afon Glaslyn. near the Glaslyn River.

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

Beth oedd Gelert? What was Gelert?  ci  a dog  cath  a cat  bwji  a budgie

Sut berthynas oedd gyda y Tywysog Llywelyn a Gelert? What kind of relationship did Prince Llywelyn and Gelert have?  Doedden nhw ddim yn ffrindiau.  They weren’t friends.  Roedd y ddau yn ffrindiau mawr.  They were both great friends.  Doedden nhw byth yn gweld ei gilydd.  They never saw each other.

48 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth oedd Llywelyn a Gelert yn hoffi gwneud gyda'i gilydd? What did Llywelyn and Gelert like to do together?  rhedeg  run  dawnsio  dance  hela  hunt

Un diwrnod, aeth Llywelyn allan i hela. Roedd e wedi gadael One day, Llywelyn went out to hunt. He had left Gelert, the Gelert, y ci, i edrych ar ôl y tŷ a’r babi. Roedd y babi yn cysgu dog, to look after the house and the baby. The baby slept in yn y crud. Roedd Gelert yn dda am edrych ar ôl y babi. Ond yn the crib. Gelert was good at looking after the baby. But sydyn, daeth blaidd i mewn drwy ffenestr y tŷ. Roedd y blaidd suddenly, a wolf came through the window of the house. The eisiau bwyd. Roedd y babi yn edrych fel cinio blasus. Druan ar wolf wanted food. The baby looked like a delicious lunch. Poor Gelert. Roedd e wedi ymladd yn galed yn erbyn y blaidd cas. Gelert. He fought hard against the nasty wolf. The baby's crib Roedd crud y babi wedi troi drosodd a neidiodd Gelert ar ben had turned over and Gelert jumped on top of the wolf. Gelert y blaidd. Brathodd Gelert y blaidd yn galed. bit the wolf hard.

Cwestiynau Questions 49 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Pa anifail oedd eisiau brifo babi Llywelyn? What animal wanted to hurt Llywelyn’s baby?  llwynog  fox  blaidd  wolf  ci  dog

Beth oedd Llywelyn wedi ei adael yn y tŷ? What had Llywelyn left in the house?  babi  a baby  ceffyl  a horse  llyfr  a book

Beth oedd y blaidd eisiau ei wneud i'r babi? What did the wolf want to do to the baby?  Bwyta’r babi.  eat the baby  Taflu’r babi.  throw the baby  Rhoi sws i’r babi.  kiss the baby

Ar ôl dod i’r tŷ gwelodd Llywelyn olygfa ofnadwy. Roedd y crud After coming to the house, Llywelyn saw a terrible scene. The wedi troi drosodd a doedd Llywelyn ddim yn gallu gweld y crib had turned over and Llywelyn wasn't able to see the baby. babi. Roedd Gelert yn gorwedd yn y gornel. Roedd gwaed ar ei Gelert was lying in the corner. There was blood on his mouth 50 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

geg ac roedd Llywelyn wedi cael sioc. Roedd e’n meddwl bod and Llywelyn had a shock. He thought that Gelert had killed Gelert wedi lladd y babi. Lladdodd Llywelyn Gelert, ei ffrind the baby. Llywelyn killed Gelert, his best friend, with a sword. gorau, gyda chleddyf. Yn sydyn, daeth sŵn chwerthin o’r Suddenly, the sound of laughter came from the blankets in the blancedi yn y crud - roedd y babi yn iawn! Gwelodd Llywelyn cradle - the baby was ok! Llywelyn saw the dead body of the gorff y blaidd wedi marw yn y gornel arall. Roedd Gelert wedi wolf in the other corner. Gelert had killed the wolf while lladd y blaidd wrth edrych ar ôl y babi. looking after the baby.

Cwestiynau Questions

Pam oedd Llywelyn wedi lladd Gelert? Why did Llywelyn kill Gelert?  Roedd e’n meddwl bod Gelert wedi rhoi llaeth i’r babi.  He thought Gelert had given the baby some milk.  Roedd e’n meddwl bod Gelert wedi lladd y babi.  He thought Gelert had killed the baby.  Roedd e’n meddwl bod Gelert wedi canu i’r babi.  He thought Gelert had sung to the baby.

Beth oedd Gelert wedi ei wneud i'r blaidd? What had Gelert done to the wolf?  lladd y blaidd  killed the wolf  bwyta’r blaidd  eaten the wolf  golchi’r blaidd  washed the wolf

Ble oedd y babi? Where was the baby?  O dan y bwrdd.  Under the table. 51 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 Yn y crud.  In the crib.  Yn y car.  In the car.

Roedd Llywelyn yn teimlo'n ofnadwy ac roedd e wedi claddu’r Llywelyn felt terrible and he buried the dog near the Glaslyn ci yn agos at Afon Glaslyn. Mae’r graig fawr oedd e wedi’i rhoi River. The large rock he had placed on the grave is still there. ar y bedd yn dal yno. Mae llawer o bobl yn mynd i bentref Many people go to Beddgelert village to see the grave. They Beddgelert i weld y bedd. Maen nhw’n cofio am Gelert, y ci remember Gelert, the faithful dog. ffyddlon.

Cwestiynau Questions

Ble mae bedd Gelert? Where is Gelert’s grave?  Yn y dref.  In the town.  Yn agos at Afon Glaslyn.  Close to Afon Glaslyn.  Yn agos at ffordd brysur.  Close to a busy road.

Sut oedd Llywelyn yn teimlo ar ôl lladd Gelert? How did Llywelyn feel after killing Gelert?  hapus  happy  wedi blino  tired  ofnadwy  terrible 52 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth ydy enw’r pentref lle cafodd Gelert ei gladdu? What is the name of the village where Gelert is buried?  Beddgelert  Beddgelert  Y Barri  Y Barri  Caerblaidd  Caerblaidd

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Pam oedd Gelert wedi lladd y blaidd? Why had Gelert killed the wolf?  Achod roedd y blaid yn chwerthin.  Because the wolf was laughing.

 Achos roedd y blaidd eisiau lladd y babi.  Because the wolf wanted to kill the baby.

 Achod roedd y blaidd wedi blino.  Because the wolf was tired.

53 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Mae ... gyda ci. A dog has ...

blew plu hairs feathers

adenydd cragen wings a shell

2. 2. Mae babi yn cysgu mewn ... A baby sleeps in a ...

afon coeden river tree

crud bin crib bin

54 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

3. 3. Pa un sy’n odli? Which one rhymes?

‘Mewn cae mawr yn agos at yr afon, ‘Mewn cae mawr yn agos at yr afon,

Mae craig fawr a bedd ci ...’ Mae craig fawr a bedd ci ...’

cas bach [In a big field close to the river,

hapus ffyddlon There’s a big roc and the grave of a ... dog’]

cas/ nasty bach/small

hapus / happy ffyddlon/faithful

4. 4. Roedd y blaidd yn anifail ... The wolf was a ... animal

cas hapus nasty happy

gwan bach weak small

55 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

5. 5. Mae Beddgelert ... Beddgelert is ...

yn ne Cymru yng ngogledd Cymru in south Wales in north Wales

yn nwyrain Cymru yng nghwm Rhondda in the east of Wales in the Rhondda Valley

6. 6. Beth sy’n nofio mewn afon? What swims in a river?

cyfrifiaduron cerrig computers stones

trenau pysgod trains fish

56 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

tywysog = prince troi drosodd = turned over blancedi = blankets ffrindiau = friends neidiodd = he jumped corff/gorff = body mwynhau = enjoy brathodd = he bit wedi marw = dead hela = hunt llwynog = fox yn y gornel = in the corner perthynas/berthynas = relationship ceffyl = horse bwyta = eat rhedeg = run taflu = throw golchi = wash dawnsio = dancing sws = kiss bwrdd = table gadael = leave golygfa/olygfa = scene wedi blino = tired edrych ar ôl = look after gorwedd = lying down teimlo’n ofnadwy = felt terrible crud = cot/crypt gwaed = blood claddu – bury blaidd = wolf wedi cael sioc = shocked craig/y graig = rock/the rock ffenest(r) = window lladd = kill ffyddlon = loyal blasus = tasty lladdodd = he killed hapus = happy ymladd = fight cleddyf = sword yn teimlo = how did he feel yn erbyn = against chwerthin = laughter 57 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Gelert Roedd ci gyda Thywysog Llywelyn o’r enw Gelert. Roedd Llywelyn Prince Llywelyn had a dog called Gelert. Llywelyn liked Gelert very yn hoffi Gelert yn fawr iawn. Roedd y ddau yn ffrindiau da ac yn much. They were both good friends and enjoyed hunting near the mwynhau hela yn ymyl Afon Glaslyn. Glaslyn River. Un diwrnod, aeth Llywelyn allan i hela. Roedd e wedi gadael Gelert, One day, Llywelyn went out to hunt. He had left Gelert, the dog, to y ci, i edrych ar ôl y tŷ a’r babi. Roedd y babi yn cysgu yn y crud. look after the house and the baby. The baby slept in the crib. Roedd Gelert yn dda am edrych ar ôl y babi. Ond yn sydyn, daeth Gelert was good at looking after the baby. But suddenly, a wolf blaidd i mewn drwy ffenestr y tŷ. Roedd y blaidd eisiau bwyd. came through the window of the house. The wolf wanted food. The Roedd y babi yn edrych fel cinio blasus. Druan ar Gelert. Roedd e baby looked like a delicious lunch. Poor Gelert. He fought hard wedi ymladd yn galed yn erbyn y blaidd cas. Roedd crud y babi against the nasty wolf. The baby's crib had turned over and Gelert wedi troi drosodd a neidiodd Gelert ar ben y blaidd. Brathodd jumped on top of the wolf. Gelert bit the wolf hard. Gelert y blaidd yn galed. Ar ôl dod i’r tŷ gwelodd Llywelyn olygfa ofnadwy. Roedd y crud After coming to the house, Llywelyn saw a terrible scene. The crib wedi troi drosodd a doedd Llywelyn ddim yn gallu gweld y babi. had turned over and Llywelyn wasn't able to see the baby. Gelert Roedd Gelert yn gorwedd yn y gornel. Roedd gwaed ar ei geg ac was lying in the corner. There was blood on his mouth and Llywelyn roedd Llywelyn wedi cael sioc. Roedd e’n meddwl bod Gelert wedi had a shock. He thought that Gelert had killed the baby. Llywelyn lladd y babi. Lladdodd Llywelyn Gelert, ei ffrind gorau, gyda killed Gelert, his best friend, with a sword. Suddenly, the sound of chleddyf. Yn sydyn, daeth sŵn chwerthin o’r blancedi yn y crud - laughter came from the blankets in the cradle - the baby was ok! roedd y babi yn iawn! Gwelodd Llywelyn gorff y blaidd wedi marw Llywelyn saw the dead body of the wolf in the other corner. Gelert yn y gornel arall. Roedd Gelert wedi lladd y blaidd wrth edrych ar ôl had killed the wolf while looking after the baby. y babi. Roedd Llywelyn yn teimlo'n ofnadwy ac roedd e wedi claddu’r ci yn Llywelyn felt terrible and he buried the dog near the Glaslyn River. agos at Afon Glaslyn. Mae’r graig fawr oedd e wedi’i rhoi ar y bedd The large rock he had placed on the grave is still there. Many yn dal yno. Mae llawer o bobl yn mynd i bentref Beddgelert i weld y people go to Beddgelert village to see the grave. They remember bedd. Maen nhw’n cofio am Gelert, y ci ffyddlon. Gelert, the faithful dog. 58 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Gelert

Roedd ci gyda Thywysog Llywelyn o’r enw Gelert. Roedd Llywelyn yn hoffi Gelert yn fawr iawn. Roedd y ddau yn ffrindiau da ac yn mwynhau hela yn ymyl Afon Glaslyn.

Un diwrnod, aeth Llywelyn allan i hela. Roedd e wedi gadael Gelert, y ci, i edrych ar ôl y tŷ a’r babi. Roedd y babi yn cysgu yn y crud. Roedd Gelert yn dda am edrych ar ôl y babi. Ond yn sydyn, daeth blaidd i mewn drwy ffenestr y tŷ. Roedd y blaidd eisiau bwyd. Roedd y babi yn edrych fel cinio blasus. Druan ar Gelert. Roedd e wedi ymladd yn galed yn erbyn y blaidd cas. Roedd crud y babi wedi troi drosodd a neidiodd Gelert ar ben y blaidd. Brathodd Gelert y blaidd yn galed.

Ar ôl dod i’r tŷ gwelodd Llywelyn olygfa ofnadwy. Roedd y crud wedi troi drosodd a doedd Llywelyn ddim yn gallu gweld y babi. Roedd Gelert yn gorwedd yn y gornel. Roedd gwaed ar ei geg ac roedd Llywelyn wedi cael sioc. Roedd e’n meddwl bod Gelert wedi lladd y babi. Lladdodd Llywelyn Gelert, ei ffrind gorau, gyda chleddyf. Yn sydyn, daeth sŵn chwerthin o’r blancedi yn y crud - roedd y babi yn iawn! Gwelodd Llywelyn gorff y blaidd wedi marw yn y gornel arall. Roedd Gelert wedi lladd y blaidd wrth edrych ar ôl y babi.

Roedd Llywelyn yn teimlo'n ofnadwy ac roedd e wedi claddu’r ci yn agos at Afon Glaslyn. Mae’r graig fawr oedd e wedi’i rhoi ar y bedd yn dal yno. Mae llawer o bobl yn mynd i bentref Beddgelert i weld y bedd. Maen nhw’n cofio am Gelert, y ci ffyddlon. 59 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

60 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

5. Gwenffrewi 1.

Stori ofnadwy ydy’r stori am Gwenffrewi. Roedd Gwenffrewi The story about Gwenffrewi is a terrifying story. Gwenffrewi yn dod o Sir y Fflint. Roedd rheini Gwenffrewi yn bobl bwysig a was from Flintshire. Gwenffrewi's parents were very phwerus iawn. Ond merch annwyl a charedig oedd hi. Roedd important and powerful people. But she was a dear and kind dyn o’r enw Caradog wedi ffansïo Gwenffrewi. Roedd e eisiau girl. A man named Caradog fancied Gwenffrewi. He wanted to ei phriodi hi. Ond bwli cas oedd Caradog ac roedd e eisiau cael marry her. But Caradog was a nasty bully and he wanted to ei ffordd ei hun. get his own way. Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

O ble roedd Gwenffrewi yn dod? From where did Gwenffrewi come?  Sir Ddinbych  Denbighshire  Sir y Fflint  Flintshire  Sir Fôn  Anglesey

Sut ferch oedd Gwenffrewi? What kind of girl was Gwenffrewi?  cas  nasty  caredig  kind  gwirion  silly 61 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Pwy oedd yn ffansïo Gwenffrewi? Who fancied Gwenffrewi?  Caradog  Caradog  Cymro  Cymro  Cadwaladr  Cadwaladr

Un diwrnod, roedd Caradog wedi gofyn i Gwenffrewi ei briodi One day Caradog had asked Gwenffrewi to marry him. But e. Ond roedd Gwenffrewi wedi penderfynu bod yn lleian. Gwenffrewi had decided to be a nun. Caradog was very Roedd Caradog yn anhapus iawn achos dydy lleianod ddim yn unhappy because nuns can't get married. Caradog grabbed his cael priodi. Cydiodd Caradog yn ei gleddyf e a thorrodd ben sword and cut off Gwenffrewi's head. The head rolled down Gwenffrewi i ffwrdd. Rholiodd y pen i lawr y bryn. Roedd dŵr the hill. Water came from the ground where the head of yn dod o’r ddaear ble roedd pen Gwenffrewi wedi disgyn. Gwenffrewi had fallen. The name of that place is Gwenffrewi's Enw’r lle ydy Ffynnon Gwenffrewi. Well.

Cwestiynau Questions 62 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth oedd Gwenffrewi eisiau ei wneud? What did Gwenffrewi want to do?  bod yn ddawnswraig  be a dancer  bod yn lleian  be a nun  priodi Caradog  marry Caradog

Beth oedd yn dod o’r ddaear ble roedd pen Gwenffrewi wedi What came out of the ground where Gwenffrewi’s head fell? disgyn?  a tree  coeden  a flower  blodyn  a well  ffynnon

Beth oedd Caradog eisiau i Gwenffrewi ei wnenud? What did Caradog want Gwenffrewi to do?  ei briodi e  marry him  dawnsio gyda fe  dance with him  torri ei wallt e  cut his hair 

63 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Roedd Beuno, ewythr Gwenffrewi, wedi gweld popeth. Roedd Beuno, Gwenffrewi's uncle, had seen everything. Beuno was a Beuno yn ddyn arbennig iawn. Cododd Beuno ben Gwenffrewi very special man. Beuno picked up Gwenffrewi's head and put a’i roi yn ôl ar ei gwddf hi. Gweddïodd e ac yn sydyn roedd it back on her neck. He prayed and suddenly Gwenffrewi was Gwenffrewi yn fyw eto. alive again. Caradog couldn't believe what he had seen. Doedd Caradog ddim yn credu beth oedd e wedi ei weld. Yn Suddenly, the ground opened under Caradog's feet and sydyn, agorodd y ddaear o dan draed Caradog a disgynnodd Caradog dropped into the hole. Caradog i’r twll.

Cwestiynau Questions

Beth oedd Sant Beuno wedi ei wneud gyda phen Gwenffrewi? What did Saint Beuno do with Gwenffrewi’s head?  Ei roi e mewn troli siopa.  Put it in a shopping trolley.  Ei roi e nôl ar ei gwddf.  Put it back onto her neck.  Ei roi e yn y bin sbwriel.  Put it in the rubbish bin.

Beth oedd wedi digwydd i Caradog? What happened to Caradog?  Roedd Caradog wedi dal bws i’r dref.  Caradog caught a bus into town.  Roedd e wedi mynd i chwarae pêl-droed.  He went off to play football.  Roedd e wedi disgyn i’r twll yn y ddaear.  He fell into a hole in the ground. 64 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth oedd enw ewythr Gwenffrewi? What was the name of Gwenffrewi’s uncle?  Bari  Bari

 Bedo  Bedo  Beuno  Beuno

Aeth Gwenffrewi i fyw yn y lleiandy yn Llanelwy. Wedyn aeth Gwenffrewi went to live in the convent at St Asaph. Then Gwenffrewi i fyw i Gwytherin. Pentref hyfryd iawn ydy Gwenffrewi went to live to Gwytherin. Gwytherin is a lovely Gwytherin. Mae pobl yn mynd i Dreffynnon i weld Ffynnon village. People go to Holywell to see Gwenffrewi's Well. They Gwenffrewi. Maen nhw’n dweud fod y dŵr yn helpu pobl sy’n say that the water helps people who are sick. They say that sâl. Maen nhw’n dweud bod gweddïau yn cael eu hateb yn prayers are answered at Gwenffrewi's Well. Ffynnon Gwenffrewi.

Cwestiynau Questions 65 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Sut bentref ydy Gwytherin? What kind of village is Gwytherin?  hyfryd  lovely  swnllyd  noisy  blêr  untidy

Mae Ffynnon Gwenffrewi yn agos at … Gwenffrewi’s Well is near …  Amlwch  Amlwch  Dreffynnon  Treffynnon / Holywell  Lundain  London

Beth mae dŵr y ffynnon i fod i’w wneud? What is the water in the well supposed to do?  Rhewi pobl.  Freeze people.  Helpu pobl sy’n sâl.  Help people who are sick.  Dim byd.  Nothing.

66 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Ble aeth Gwenffrewi i fyw yn Llanelwy? Where did Gwenffrewi go to live in Llanelwy / St Asaph?  Yn yr eglwys.  In the church.  Yn y lleiandy.  In the convent.

 Yn yr ysgol.  In the school.

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Beth sydd mewn ffynnon? What is found in a well?

dŵr tân water fire

llaeth coffi milk coffee

67 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

2. 2. Pa fath o ddŵr ydy dŵr ffynnon? What kind of water is well water?

sych poeth dry hot

oer gwyn cold white

3. 3. Pa un sy’n odli? Which word rhymes?

‘Merch annwyl oedd Gwenffrewi, ‘Merch annwyl oedd Gwenffrewi,

Eisiau llonydd i ...’ Eisiau llonydd i ...’

ffermio chwarae cardiau [Gwenffrewi was a sweet girl

ddawnsio addoli Wanted peace to...’

ffermio (farm) chwarae cardiau (play cards) ddawnsio (dance) addoli (worship)

68 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

4. 4. Pa un sy’n gywir? Mae bwli yn berson ... Which is true? A bully is a... person

cas caredig nasty kind

clyfar tawel clever quiet

5. 5. Os ydy person yn sâl, maen nhw’n mynd at y ... If someone is sick, they go to see the...

postmon meddyg/doctor postman doctor

cigydd milfeddyg/fet butcher vet

6. 6. Mae cleddyf yn ... A sword is ...

feddal siarad soft talkative

blastig finiog plastic sharp

69 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

ofnadwy = terrible o’r ddaear = from the ground sâl = ill Sir y Fflint = Flintshire ffynnon = well gweddïau = prayers pwysig/bwysig = important dawnswraig = dancer tân = fire pwerus/phwerus= powerful ewythr = uncle llaeth = milk rhieni = parents arbennig = special ffermio = farming annwyl = dear ei roi yn ôl = put back addoli = worship caredig/charedig = kind gwddf = neck dawnsio = dancing ei phriodi hi = marry her gweddïo = pray caredig = kind ffansïo = fancy credu = believe clyfar = clever cael ei ffordd ei hun = have his own way twll = hole cas = nasty caredig = kind troli siopa = shopping trolley meddyg = doctor wedi penderfynu = decide bin sbwriel = rubbish bin milfeddyg = vet lleian = nun pêl-droed = football cleddyf = sword yn anhapus = unhappy lleiandy = convent meddal = soft cleddyf = sword Llanelwy = St. Asaph miniog = sharp a thorrodd = he chopped pentref = village bryn = hill Treffynnon = Holywell 70 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Gwenffrewi

Stori ofnadwy ydy’r stori am Gwenffrewi. Roedd Gwenffrewi yn dod o The story about Gwenffrewi is a terrifying story. Gwenffrewi was Sir y Fflint. Roedd rheini Gwenffrewi yn bobl bwysig a phwerus iawn. from Flintshire. Gwenffrewi's parents were very important and Ond merch annwyl a charedig oedd hi. Roedd dyn o’r enw Caradog powerful people. But she was a dear and kind girl. A man named wedi ffansïo Gwenffrewi. Roedd e eisiau ei phriodi hi. Ond bwli cas Caradog fancied Gwenffrewi. He wanted to marry her. But Caradog oedd Caradog ac roedd e eisiau cael ei ffordd ei hun. was a nasty bully and he wanted to get his own way.

Un diwrnod, roedd Caradog wedi gofyn i Gwenffrewi ei briodi e. Ond One day Caradog had asked Gwenffrewi to marry him. But roedd Gwenffrewi wedi penderfynu bod yn lleian. Roedd Caradog yn Gwenffrewi had decided to be a nun. Caradog was very unhappy anhapus iawn achos dydy lleianod ddim yn cael priodi. Cydiodd because nuns can't get married. Caradog grabbed his sword and Caradog yn ei gleddyf e a thorrodd ben Gwenffrewi i ffwrdd. Rholiodd cut off Gwenffrewi's head. The head rolled down the hill. Water y pen i lawr y bryn. Roedd dŵr yn dod o’r ddaear ble roedd pen came from the ground where the head of Gwenffrewi had fallen. Gwenffrewi wedi disgyn. Enw’r lle ydy Ffynnon Gwenffrewi. The name of that place is Gwenffrewi's Well.

Roedd Beuno, ewythr Gwenffrewi, wedi gweld popeth. Roedd Beuno Beuno, Gwenffrewi's uncle, had seen everything. Beuno was a very yn ddyn arbennig iawn. Cododd Beuno ben Gwenffrewi a’i roi yn ôl ar ei gwddf hi. Gweddïodd e ac yn sydyn roedd Gwenffrewi yn fyw special man. Beuno picked up Gwenffrewi's head and put it back on eto.Doedd Caradog ddim yn credu beth oedd e wedi ei weld. Yn her neck. He prayed and suddenly Gwenffrewi was alive again. sydyn, agorodd y ddaear o dan draed Caradog a disgynnodd Caradog Caradog couldn't believe what he had seen. Suddenly, the ground i’r twll. opened under Caradog's feet and Caradog dropped into the hole.

Aeth Gwenffrewi i fyw yn y lleiandy yn Llanelwy. Wedyn aeth Gwenffrewi went to live in the convent at St Asaph. Then Gwenffrewi i fyw i Gwytherin. Pentref hyfryd iawn ydy Gwytherin. Gwenffrewi went to live to Gwytherin. Gwytherin is a lovely village. Mae pobl yn mynd i Dreffynnon i weld Ffynnon Gwenffrewi. Maen People go to Holywell to see Gwenffrewi's Well. They say that the nhw’n dweud fod y dŵr yn helpu pobl sy’n sâl. Maen nhw’n dweud water helps people who are sick. They say that prayers are bod gweddïau yn cael eu hateb yn Ffynnon Gwenffrewi. answered at Gwenffrewi's Well. 71 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Gwenffrewi

Stori ofnadwy ydy’r stori am Gwenffrewi. Roedd Gwenffrewi yn dod o Sir y Fflint. Roedd rheini Gwenffrewi yn bobl bwysig a phwerus iawn. Ond merch annwyl a charedig oedd hi. Roedd dyn o’r enw Caradog wedi ffansïo Gwenffrewi. Roedd e eisiau ei phriodi hi. Ond bwli cas oedd Caradog ac roedd e eisiau cael ei ffordd ei hun.

Un diwrnod, roedd Caradog wedi gofyn i Gwenffrewi ei briodi e. Ond roedd Gwenffrewi wedi penderfynu bod yn lleian. Roedd Caradog yn anhapus iawn achos dydy lleianod ddim yn cael priodi. Cydiodd Caradog yn ei gleddyf e a thorrodd ben Gwenffrewi i ffwrdd. Rholiodd y pen i lawr y bryn. Roedd dŵr yn dod o’r ddaear ble roedd pen Gwenffrewi wedi disgyn. Enw’r lle ydy Ffynnon Gwenffrewi.

Roedd Beuno, ewythr Gwenffrewi, wedi gweld popeth. Roedd Beuno yn ddyn arbennig iawn. Cododd Beuno ben Gwenffrewi a’i roi yn ôl ar ei gwddf hi. Gweddïodd e ac yn sydyn roedd Gwenffrewi yn fyw eto.

Doedd Caradog ddim yn credu beth oedd e wedi ei weld. Yn sydyn, agorodd y ddaear o dan draed Caradog a disgynnodd Caradog i’r twll.

Aeth Gwenffrewi i fyw yn y lleiandy yn Llanelwy. Wedyn aeth Gwenffrewi i fyw i Gwytherin. Pentref hyfryd iawn ydy Gwytherin. Mae pobl yn mynd i Dreffynnon i weld Ffynnon Gwenffrewi. Maen nhw’n dweud fod y dŵr yn helpu pobl sy’n sâl. Maen nhw’n dweud bod gweddïau yn cael eu hateb yn Ffynnon Gwenffrewi. 72 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

73 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

6. Gwrachod Llanddona 1.

Un diwrnod llwyd ymddangosodd rhywbeth rhyfedd ar y One gray day something strange appeared on the beach in traeth yn Llanddona ar Ynys Môn. Roedd cwch rhwyfo ar y Llanddona on Anglesey. There was a rowing boat on the dŵr. Roedd yn llawn pobl ryfedd! Doedd dim un rhwyf gyda water. It was full of weird people! They didn't have a single nhw. Dyna beth od! oar. How strange!

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

Beth oedd enw’r pentref ar Ynys Môn? What was the name of the village on Anglesey?  Llandudno  Llandudno  Llanddona  Llanddona  Llanbobman  Llanbobman

Pa fath o gwch oedd wedi cyrraedd y traeth? What kind of boat reached the beach?  cwch melyn  a yellow boat  cwch streipiog  a stripy boat  cwch rhwyfo  a rowing boat

74 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Ble mae pentref Llanddona? Where is the village of Llanddona?  Ynys Môn  Anglesey  Caerdydd  Cardiff  Ynys Enlli  Bardsey Island

Gwrachod oedd y bobl yn y cwch. Doedd pobl y pentref ddim The people in the boat were witches. The villagers were not yn hapus. Adeiladodd y gwrachod dai rhyfedd ar y comin. happy. The witches built strange houses on the common. Roedd pobl y pentref yn meddwl eu bod nhw’n gwneud People in the village thought they were making spells. When swynion. Pan roedd y gwrachod yn gofyn am ffafr, roedd pobl the witches asked for a favour, the people of the village were y pentref yn ofni eu gwrthod. Roedden nhw’n ofni y byddai’r afraid to refuse them. They were afraid that the witches would gwrachod yn dial arnyn nhw. seek revenge on them.

Cwestiynau Questions

Pwy oedd ar y cwch? Who was on the boat?  malwod  snails  cathod  cats  gwrachod  witches

75 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Ble oedd y gwrachod wedi adeiladu eu tai? Where did the witches build their houses?  Ar y cae pêl droed.  On the football pitch.  Ar y comin.  On the common.  Ar y fferm.  On the farm.

Pam oedd pobl y pentref yn ofni gwrthod gwneud ffafr i’r Why were the villagers afraid of refusing to do a favour for the gwrachod? witches?  Roedden nhw ofn yr eliffant.  They were afraid of the elephant.  Roedden nhw ofn y byddai’r gwrachod yn dial.  They were afraid the witches would seek revenge.  Roedden nhw ofn y tân.  They were afraid of the fire.

Roedd rhai pobl yn dweud eu bod nhw wedi gweld y gwrachod Some people said they had seen the witches turn into hares! yn troi mewn i sgwarnogod! Roedd pobl y pentref wedi cael The villagers had had enough. They had sent a message to the digon. Roedden nhw wedi anfon neges i’r dewin Cilhaul. wizard Cilhaul. They wanted Cilhaul to come from Roedden nhw eisiau Cilhaul i ddod o Sir Gaernarfon i gael Caernarfonshire to get rid of the witches. But the witches had gwared o’r gwrachod. Ond roedd y gwrachod wedi clywed bod heard that Cilhaul was on the way. One witch had gone to Cilhaul ar y ffordd. Roedd un wrach wedi mynd i ddangos i Cilhaul y ffordd i Landdona. Ond wrth gwrs, roedd hi wedi 76 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

dangos y ffordd anghywir iddo. Doedd Cilhaul ddim wedi show Cilhaul the way to Llanddona. But of course, she had cyrraedd Llanddona. shown him the wrong way. Cilhaul did not reach Llanddona.

Cwestiynau Questions

Roedd rhai pobl yn y pentref yn meddwl bod y gwrachod yn gallu Some of the villagers believed the witches could turn themselves troi mewn i … into …  eliffantod  elephants  sgwarnogod  hares  siocled  chocolate

Beth oedd enw’r dewin? What was the name of the wizard?  Cadi Ha  Cadi Ha  Dafydd Cu  Dafydd Cu  Cilhaul  Cilhaul

O ble roedd y dewin yn dod? From where did the wizard come?  Cantre’r Gwaelod  Cantre’r Gwaelod  Sir Gaernarfon  Caernarfonshire  Hogwarts  Hogwarts 77 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Doedd neb wedi gallu cael gwared o’r gwrachod o Landdona. No one had been able to get rid of the witches from Roedd pobl y pentref wedi dod i arfer gyda’r gwrachod yn y Llanddona. The villagers got used to the witches in the end. diwedd. Efallai fod rhai wedi dod yn ffrindiau gyda’r gwrachod. Some may have become friends with the witches. Now, the Nawr, mae’r gwrachod wedi mynd o Ynys Môn ac mae pentref witches have gone from Anglesey and the village of Llanddona Llanddona yn lle hyfryd iawn. is a lovely place.

Cwestiynau Questions

Sut le ydy Llanddona heddiw? What kind of place is Llanddona today?  oer  cold  hyfryd  lovely  prysur  busy

Oes gwrachod yn byw yn Ynys Môn heddiw? Do witches live on Anglesey today?  oes  yes  Dim ond yn yr haf.  Only during the summer.  nag oes  no

78 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth ydy Llanddona? What is Llanddona?  gwrach  a witch  pentref  a village  dinas  a city

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Beth oedd y gwrachod wedi ei wneud i Cilhaul? What had the witches done to Cilhaul?

 Prynu hufen iâ i’r dewin.  Bought the wizard some ice cream.  Peintio dillad y dewin.  Painted the wizard’s clothes.  Dangos y ffordd anghywir i’r dewin.  Shown the wizard the wrong way.

79 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Pa un ydy’r un mwyaf? Which is bigger?

gwlad tŷ country house

dinas pentref city village

2. 2. Mae Sir Fôn yn ... Anglesey is ...

siop ysgol a shop a school

ynys ysbyty an island a hospital

80 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

3. 3. Pa un sy’n odli? Which word rhymes?

‘Draw ar draeth Llanddona fach, ‘Draw ar draeth Llanddona fach,

Mae ambell gwch ac ambell ...’ Mae ambell gwch ac ambell ...’

fwnci octopws [Over on little Llanddona beach

rwyf wrach There are some boats and the occasional...’]

monkey octopus

oar witch

4. 4. Mae tywod y traeth yn ... The sand on the beach is ...

felyn flasus yellow tasty

binc glir pink clear

5. 81 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth ydy’r ffordd orau o gyrraedd ynys? 5. What’s the best way to get to an island? cerdded gyda chwch walk by boat ar feic drwy sgipio on a bike skip

6. 6. Pa un ydy’r cwch? Which one is the boat?

roced banana rocket banana

bwrdd syrffio canŵ surfboard canoe

82 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

llwyd = grey gwrachod = witches wedi cael digon = had enough rhyfedd = strange tai = houses neges = message traeth = beach comin = common land dewin = wizard Ynys Môn = Anglesey swyn = spell cael gwared = get rid of cwch rhwyfo = rowing boat swynion = spells dangos = show rhwyf = oar ffafr = favour anghywir = incorrect od = strange ofni gwrthod = afraid to refuse siocled = chocolate wedi cyrraedd = reached dial = revenge peintio = paint streipiog = striped malwod = snails cael gwared = get rid of pentref = village sgwarnogod = hares dod i arfer = get used to melys = sweet ar feic = on a bike bwrdd syrffio = surf board poeth = hot sgipio = skipping

mwnci = monkey canŵ = canoe

83 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Gwrachod Llanddona

Un diwrnod llwyd ymddangosodd rhywbeth rhyfedd ar y traeth yn One gray day something strange appeared on the beach in Llanddona Llanddona ar Ynys Môn. Roedd cwch rhwyfo ar y dŵr. Roedd yn llawn on Anglesey. There was a rowing boat on the water. It was full of pobl ryfedd! Doedd dim un rhwyf gyda nhw. Dyna beth od! weird people! They didn't have a single oar. How strange! Gwrachod oedd y bobl yn y cwch. Doedd pobl y pentref ddim yn The people in the boat were witches. The villagers were not happy. hapus. Adeiladodd y gwrachod dai rhyfedd ar y comin. Roedd pobl y The witches built strange houses on the common. People in the pentref yn meddwl eu bod nhw’n gwneud swynion. Pan roedd y village thought they were making spells. When the witches asked for a gwrachod yn gofyn am ffafr, roedd pobl y pentref yn ofni eu gwrthod. favour, the people of the village were afraid to refuse them. They Roedden nhw’n ofni y byddai’r gwrachod yn dial arnyn nhw. were afraid that the witches would seek revenge on them. Roedd rhai pobl yn dweud eu bod nhw wedi gweld y gwrachod yn troi Some people said they had seen the witches turn into hares! The mewn i sgwarnogod! Roedd pobl y pentref wedi cael digon. Roedden villagers had had enough. They had sent a message to the wizard nhw wedi anfon neges i’r dewin Cilhaul. Roedden nhw eisiau Cilhaul i Cilhaul. They wanted Cilhaul to come from Caernarfonshire to get rid ddod o Sir Gaernarfon i gael gwared o’r gwrachod. Ond roedd y of the witches. But the witches had heard that Cilhaul was on the gwrachod wedi clywed bod Cilhaul ar y ffordd. Roedd un wrach wedi way. One witch had gone to show Cilhaul the way to Llanddona. But mynd i ddangos i Cilhaul y ffordd i Landdona. Ond wrth gwrs, roedd hi of course, she had shown him the wrong way. Cilhaul did not reach wedi dangos y ffordd anghywir iddo. Doedd Cilhaul ddim wedi Llanddona. cyrraedd Llanddona.

Doedd neb wedi gallu cael gwared o’r gwrachod o Landdona. Roedd No one had been able to get rid of the witches from Llanddona. The pobl y pentref wedi dod i arfer gyda’r gwrachod yn y diwedd. Efallai villagers got used to the witches in the end. Some may have become fod rhai wedi dod yn ffrindiau gyda’r gwrachod. Nawr, mae’r friends with the witches. Now, the witches have gone from Anglesey gwrachod wedi mynd o Ynys Môn ac mae pentref Llanddona yn lle and the village of Llanddona is a lovely place. hyfryd iawn.

84 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Gwrachod Llanddona

Un diwrnod llwyd ymddangosodd rhywbeth rhyfedd ar y traeth yn Llanddona ar Ynys Môn. Roedd cwch rhwyfo ar y dŵr. Roedd yn llawn pobl ryfedd! Doedd dim un rhwyf gyda nhw. Dyna beth od!

Gwrachod oedd y bobl yn y cwch. Doedd pobl y pentref ddim yn hapus. Adeiladodd y gwrachod dai rhyfedd ar y comin. Roedd pobl y pentref yn meddwl eu bod nhw’n gwneud swynion. Pan roedd y gwrachod yn gofyn am ffafr, roedd pobl y pentref yn ofni eu gwrthod. Roedden nhw’n ofni y byddai’r gwrachod yn dial arnyn nhw.

Roedd rhai pobl yn dweud eu bod nhw wedi gweld y gwrachod yn troi mewn i sgwarnogod! Roedd pobl y pentref wedi cael digon. Roedden nhw wedi anfon neges i’r dewin Cilhaul. Roedden nhw eisiau Cilhaul i ddod o Sir Gaernarfon i gael gwared o’r gwrachod. Ond roedd y gwrachod wedi clywed bod Cilhaul ar y ffordd. Roedd un wrach wedi mynd i ddangos i Cilhaul y ffordd i Landdona. Ond wrth gwrs, roedd hi wedi dangos y ffordd anghywir iddo. Doedd Cilhaul ddim wedi cyrraedd Llanddona.

Doedd neb wedi gallu cael gwared o’r gwrachod o Landdona. Roedd pobl y pentref wedi dod i arfer gyda’r gwrachod yn y diwedd. Efallai fod rhai wedi dod yn ffrindiau gyda’r gwrachod. Nawr, mae’r gwrachod wedi mynd o Ynys Môn ac mae pentref Llanddona yn lle hyfryd iawn. 85 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

86 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

7. Gwylliaid Cochion Mawddwy 1.

Rhwng Dolgellau a Machynlleth, mae ardal hyfryd wrth Afon Between Dolgellau and Machynlleth, there is a lovely area Mawddwy. Dyma ble roedd Gwylliaid Cochion Mawddwy yn close to the River Mawddwy. This is where the Gwylliaid byw. Lladron oedd Gwylliaid Cochion Mawddwy. Roedden Cochion (Red Bandits of) Mawddwy lived. Gwylliaid Cochion nhw’n dwyn arian teithwyr ac arian pobl yr ardal. Roedd yn Mawddwy were robbers. They would steal money from hawdd adnabod y Gwylliaid achos roedd gwallt coch gyda travellers and from locals. It was easy to identify the Gwylliaid nhw. because they had red hair.

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

Pa liw gwallt oedd gyda’r Gwylliaid? What was the colour of the Gwylliaid’s hair?  melyn  yellow  coch  red  piws  purple

Beth ydy enw’r afon yn yr ardal? What is the name of the river in the area?  Menai  Menai  Ystwyth  Ystwyth 87 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 Mawddwy  Mawddwy

Beth oedd Gwylliaid Cochion Mawddwy yn ei wneud? What did Gwylliaid Cochion Mawddwy do?  canu am eu swper  sang for their supper  dwyn arian  stole money  dawnsio  danced

Y Barwn Owen oedd i fod i gadw trefn ar yr ardal. Ond roedd y Baron Owen was supposed to maintain order in the area. But Barwn Owen wedi cael llond bol o’r Gwylliaid Cochion. Roedd Baron Owen had had enough of the Gwylliaid Cochion. The y Gwylliaid yn dod i lawr y simnai i ddwyn arian pan roedd Gwylliaid would come down the chimney to steal money when pobl yr ardal wedi cloi y drysau a’r ffenestri. Penderfynodd y the people of the area would lock the doors and windows. Barwn Owen ddal y Gwylliaid a’u crogi nhw. Ond roedd gwraig Baron Owen decided to catch the Gwylliaid and hang them. o’r enw Lowri wedi dod i weld y Barwn. Doedd Lowri ddim But a woman called Lowri had come to see the Baron. Lowri eisiau i’r Barwn ladd ei meibion hi. Ond roedd y Barwn yn did not want the Baron to kill her sons. But the Baron refused gwrthod ac roedd Lowri yn anhapus iawn. Roedd Lowri wedi and Lowri was very unhappy. Lowri told Baron Owen, "The dweud wrth y Barwn Owen, “Mae’r plant eraill yn mynd i dy other children are going to kill you one day". ladd di un diwrnod”.

Cwestiynau Questions 88 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth oedd enw’r dyn oedd i fod yn cadw trefn yn yr ardal? What was the name of the man who was supposed to maintain  Barry Owen order in the area?  Y Barwn Owen  Barry Owen  Y Barig Owen  The Baron Owen  The Barig Owen

Beth oedd y Gwylliaid yn ei wneud pan oedd y bobl yn cloi’r What would the Gwylliaid do when people locked their doors and drysau a’r ffenestri? windows?  Mynd am dro.  Go for a walk.  Dod i lawr y simnai.  Come down the chimney.  Dod i lawr y llwybr.  Come down the path.

Beth oedd enw’r wraig oedd wedi mynd at y Barwn? What was the name of the woman who went to the Baron?  Brenda  Brenda  Catrin  Catrin  Lowri  Lowri

89 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Doedd y Barwn Owen ddim wedi gwrando ar Lowri. Roedd y Baron Owen did not listen to Lowri. Baron hanged Lowri's sons Barwn wedi crogi meibion Lowri a llawer o’r Gwylliaid eraill. and many other Gwylliaid. Lowri was very sad. The Gwylliaid Roedd Lowri yn drist iawn. Roedd y Gwylliaid eisiau dial. Un wanted revenge. One day Baron Owen was going on diwrnod roedd y Barwn Owen yn mynd ar gefn ceffyl ar un o horseback along one of the roads in Dugoed Mawddwy. ffyrdd Dugoed Mawddwy. The Gwylliaid jumped out from their hiding place among the Dyma’r Gwylliaid yn neidio allan o ble roedden nhw’n cuddio trees. They killed Baron Owen immediately. yn y coed. Roedden nhw wedi lladd y Barwn Owen yn syth.

Cwestiynau Questions 90 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Ble oedd y Gwylliaid wedi lladd y Barwn Owen? Where did the Gwylliaid kill Baron Owen?  Dugoed Mawddwy  Dugoed Mawddwy  Tŷ Lowri  Lowri’s House  Machynlleth  Machynlleth

Sut oedd y Barwn Owen yn teithio ar ffyrdd Dugoed Mawddwy? How would the Baron Owen travel on the roads around Dugoed  Gyda cheffyl a throl. Mawddwy?  Ar gefn ceffyl.  With a horse and cart.  Ar gefn mul.  On horseback.  On a donkey.

Ble oedd y Gwylliaid yn cuddio? Where were the Gwylliaid hiding?  Yn yr afon.  In the river  Yn y disgo.  In the disco  Yn y coed.  In the trees.

91 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Roedd rhaid i Lowri fynd i’r llys achos roedd pobl yn meddwl ei Lowri had to go to court because people thought she had bod hi wedi lladd y Barwn. Ond cafodd Lowri ei hachub achos killed the Baron. But Lowri was rescued because she was roedd hi’n disgwyl babi. Mae pobl ardal Mawddwy yn dal i expecting a baby. The people of the Mawddwy area still gofio am y Gwylliaid. Does dim Gwylliaid Cochion yno nawr. remember the Gwylliaid. There are no Red Bandits there now. Ond, mae rhai pobl yn meddwl eu bod nhw’n dal yno … yn But some people think they're still there ... hiding in the trees cuddio yn y coed a’r mynyddoedd! and the mountains!

Cwestiynau Questions

Pwy oedd yn disgwyl babi? Who was expecting a baby?  Lowri  Lowri  y Barwn Owen  The Baron Owen  Catrin  Catrin

Mae rhai pobl yn meddwl bod y Gwylliaid yn dal i guddio yn y …? Some people believe that the Gwylliaid are still hiding in the …?  tŷ.  house.  coed a’r mynyddoedd.  trees and mountains.  simnai.  chimney. 92 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Pam y cafodd Lowri ei hachub yn y llys? Why was Lowri rescued in court?  Achos bod gyda hi wallt coch.  Because she had red hair.  Achos bod gyda hi ffrog goch.  Because she had a red dress.  Achos roedd hi’n disgwyl babi.  Because she was expecting a baby.

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Ble mae ardal Gwylliaid Cochion Mawddwy? Where is the area of the Gwylliaid Cochion Mawddwy?  Yn agos at Gaernarfon.  Near Caernarfon.

 Rhwng Dolgellau a Machynlleth.  Between Dolgellau and Machynlleth.

 Rhwng Aberystwyth ac Aberaeron.  Between Aberystwyth and Aberaeron.

93 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Beth ydy boncyff coeden? What is a tree’s bough?

pren plastig wood plastic

rwber metel rubber metal

2. 2. Mae mynyddoedd yn ... Mountains are ...

dawnsio feddal dancing soft

fawr fach big small

94 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

3. 3. Pa un sy’n odli? Which word rhymes?

‘Doedd y Barwn ddim yn fodlon, ‘Doedd y Barwn ddim yn fodlon,

Nes iddo gael cosbi’r ...’ Nes iddo gael cosbi’r ...’

gwylliaid bobl [The Baron wasn’t satisfied

coed lladron Until he could punish the ...]

gwylliaid bobl / people

coed / trees lladron / thieves

4. 4. Pa un sy’n gywir? Mae ceffylau yn ... Which is correct? Horses are...

gryf wan strong weak

hedfan siarad able to fly able to talk

95 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

5. 5. Rydyn ni’n gwrando gyda’n ... We listen with our ...

traed clustiau feet ears

trwyn breichiau nose arms

6. 6. Pa un sy’n gywir? Mae lladron yn ... Which is correct? Robbers ...

rhannu canu share sing

garedig dwyn are kind steal

96 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

rhwng = between penderfynu dal = decided to ffyrdd = roads ardal = area catch cuddio = hide hyfryd = lovely crogi = hang yn syth = straight away lladron = thieves gwraig = woman ceffyl a throl = horse and cart dwyn = steal meibion = sons mul = donkey teithwyr = travellers gwrthod = refuse llys = court adnabod = recognize anhapus = unhappy yn meddwl = thinking cadw trefn = keep order un diwrnod = one day achub/ei hachub = save wedi llond bol = had enough gwrando = listen cofio = remember simnai = chimney talu nôl = pay back boncyff coeden = tree trunk cloi = lock ar gefn ceffyl = on horseback cosbi = punish

97 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Gwylliaid Cochion Mawddwy

Rhwng Dolgellau a Machynlleth, mae ardal hyfryd wrth Afon Mawddwy. Between Dolgellau and Machynlleth, there is a lovely area close to the Dyma ble roedd Gwylliaid Cochion Mawddwy yn byw. Lladron oedd River Mawddwy. This is where the Gwylliaid Cochion (Red Bandits of) Gwylliaid Cochion Mawddwy. Roedden nhw’n dwyn arian teithwyr ac Mawddwy lived. Gwylliaid Cochion Mawddwy were robbers. They would arian pobl yr ardal. Roedd yn hawdd adnabod y Gwylliaid achos roedd steal money from travellers and from locals. It was easy to identify the gwallt coch gyda nhw. Gwylliaid because they had red hair.

Y Barwn Owen oedd i fod i gadw trefn ar yr ardal. Ond roedd y Barwn Baron Owen was supposed to maintain order in the area. But Baron Owen wedi cael llond bol o’r Gwylliaid Cochion. Roedd y Gwylliaid yn dod Owen had had enough of the Gwylliaid Cochion. The Gwylliaid would i lawr y simnai i ddwyn arian pan roedd pobl yr ardal wedi cloi y drysau come down the chimney to steal money when the people of the area a’r ffenestri. Penderfynodd y Barwn Owen ddal y Gwylliaid a’u crogi nhw. would lock the doors and windows. Baron Owen decided to catch the Ond roedd gwraig o’r enw Lowri wedi dod i weld y Barwn. Doedd Lowri Gwylliaid and hang them. But a woman called Lowri had come to see the ddim eisiau i’r Barwn ladd ei meibion hi. Ond roedd y Barwn yn gwrthod Baron. Lowri did not want the Baron to kill her sons. But the Baron ac roedd Lowri yn anhapus iawn. Roedd Lowri wedi dweud wrth y Barwn refused and Lowri was very unhappy. Lowri told Baron Owen, "The other Owen, “Mae’r plant eraill yn mynd i dy ladd di un diwrnod”. children are going to kill you one day".

Doedd y Barwn Owen ddim wedi gwrando ar Lowri. Roedd y Barwn wedi Baron Owen did not listen to Lowri. Baron hanged Lowri's sons and many crogi meibion Lowri a llawer o’r Gwylliaid eraill. Roedd Lowri yn drist other Gwylliaid. Lowri was very sad. The Gwylliaid wanted revenge. One iawn. Roedd y Gwylliaid eisiau dial. Un diwrnod roedd y Barwn Owen yn day Baron Owen was going on horseback along one of the roads in mynd ar gefn ceffyl ar un o ffyrdd Dugoed Mawddwy. Dugoed Mawddwy. The Gwylliaid jumped out from their hiding place Dyma’r Gwylliaid yn neidio allan o ble roedden nhw’n cuddio yn y coed. among the trees. They killed Baron Owen immediately. Roedden nhw wedi lladd y Barwn Owen yn syth.

Roedd rhaid i Lowri fynd i’r llys achos roedd pobl yn meddwl ei bod hi Lowri had to go to court because people thought she had killed the wedi lladd y Barwn. Ond cafodd Lowri ei hachub achos roedd hi’n disgwyl Baron. But Lowri was rescued because she was expecting a baby. The babi. Mae pobl ardal Mawddwy yn dal i gofio am y Gwylliaid. Does dim people of the Mawddwy area still remember the Gwylliaid. There are no Gwylliaid Cochion yno nawr. Ond, mae rhai pobl yn meddwl eu bod Red Bandits there now. But some people think they're still there ... nhw’n dal yno … yn cuddio yn y coed a’r mynyddoedd! hiding in the trees and the mountains! 98 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Gwylliaid Cochion Mawddwy

Rhwng Dolgellau a Machynlleth, mae ardal hyfryd wrth Afon Mawddwy. Dyma ble roedd Gwylliaid Cochion Mawddwy yn byw. Lladron oedd Gwylliaid Cochion Mawddwy. Roedden nhw’n dwyn arian teithwyr ac arian pobl yr ardal. Roedd yn hawdd adnabod y Gwylliaid achos roedd gwallt coch gyda nhw.

Y Barwn Owen oedd i fod i gadw trefn ar yr ardal. Ond roedd y Barwn Owen wedi cael llond bol o’r Gwylliaid Cochion. Roedd y Gwylliaid yn dod i lawr y simnai i ddwyn arian pan roedd pobl yr ardal wedi cloi y drysau a’r ffenestri. Penderfynodd y Barwn Owen ddal y Gwylliaid a’u crogi nhw. Ond roedd gwraig o’r enw Lowri wedi dod i weld y Barwn. Doedd Lowri ddim eisiau i’r Barwn ladd ei meibion hi. Ond roedd y Barwn yn gwrthod ac roedd Lowri yn anhapus iawn. Roedd Lowri wedi dweud wrth y Barwn Owen, “Mae’r plant eraill yn mynd i dy ladd di un diwrnod”.

Doedd y Barwn Owen ddim wedi gwrando ar Lowri. Roedd y Barwn wedi crogi meibion Lowri a llawer o’r Gwylliaid eraill. Roedd Lowri yn drist iawn. Roedd y Gwylliaid eisiau dial. Un diwrnod roedd y Barwn Owen yn mynd ar gefn ceffyl ar un o ffyrdd Dugoed Mawddwy. Dyma’r Gwylliaid yn neidio allan o ble roedden nhw’n cuddio yn y coed. Roedden nhw wedi lladd y Barwn Owen yn syth.

Roedd rhaid i Lowri fynd i’r llys achos roedd pobl yn meddwl ei bod hi wedi lladd y Barwn. Ond cafodd Lowri ei hachub achos roedd hi’n disgwyl babi. Mae pobl ardal Mawddwy yn dal i gofio am y Gwylliaid. Does dim Gwylliaid Cochion yno nawr. Ond, mae rhai pobl yn meddwl eu bod nhw’n dal yno … yn cuddio yn y coed a’r mynyddoedd! 99 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

100 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

8. Gwyn ap Nudd 1.

Mae rhai o hen chwedlau Cymru yn sôn am Annwfn. Lle Some of the old tales of Wales talk about Annwfn. Annwfn ofnadwy oedd Annwfn. Roedd yn llawn creaduriaid cas iawn. was a terrible place. It was full of very nasty creatures. The Gwyn ap Nudd oedd enw brenin creulon Annwfn. Roedd Gwyn cruel King of Annwfn was called Gwyn ap Nudd. Gwyn ap ap Nudd yn edrych fel person hyfryd. Ond roedd gyda fe Nudd looked like a lovely person. But he had fierce pet dogs anifeiliaid anwes ffyrnig o’r enw cŵn Annwfn. Cŵn cas iawn called the dogs of Annwfn. The dogs of Annwfn were very oedd cŵn Annwfn. nasty dogs.

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

Beth oedd enw’r byd arall? What was the Other World called?  Andes  Andes  Afiachle  Afiachle  Annwfn  Annwfn

Pwy oedd brenin Annwfn? Who was the king of Annwfn?  Gwyn Gafr  Gwyn Gafr  Llwyd ap Piws  Llwyd ap Piws 101 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 Gwyn ap Nudd  Gwyn ap Nudd

Pa anifeiliaid oedd gyda Gwyn ap Nudd? What animals did Gwyn ap Nudd have?  cathod  cats  cŵn  dogs  ceffylau  horses

Roedd Gwyn ap Nudd yn ffansïo merch o’r enw Creiddylad. Gwyn ap Nudd fancied a girl called Creiddylad. Creiddylad was Roedd Creiddylad yn annwyl iawn. Doedd merched ddim yn very nice. Women were not allowed to choose who they could cael dewis pwy roedden nhw’n eu priodi yn yr hen ddyddiau. marry in the old days. But another man called Gwythyr Ond, roedd dyn arall o’r enw Gwythyr eisiau priodi Creiddylad wanted to marry Creiddylad as well. Gwyn ap Nudd was not hefyd. Doedd Gwyn ap Nudd ddim yn siŵr os oedd Creiddylad sure if Creiddylad wanted to marry him. Then Gwyn ap Nudd eisiau ei briodi e. Wedyn, gwnaeth Gwyn ap Nudd rywbeth did something terrible. ofnadwy.

102 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Cwestiynau Questions

Sut ferch oedd Creiddylad? What kind of girl was Creiddylad?  hardd  beautiful  rhyfedd  strange  annwyl  nice

Pwy oedd Gwyn ap Nudd eisiau ei phriodi? Who did Gwyn ap Nudd want to marry?  Creiddylad  Creiddylad  Caili  Caili  Ceridwen  Ceridwen

Pwy arall oedd eisiau priodi Creiddylad? Who else wanted to marry Creiddylad?  Geraint  Geraint  Gareth  Gareth  Gwythyr  Gwythyr

103 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Un noson, herwgipiodd Gwyn ap Nudd Creiddylad. Diolch byth One night, Gwyn ap Nudd abducted Creiddylad. Thankfully, daeth Lleu, tad Creiddylad, i achub ei ferch. Ond, roedd Gwyn Lleu, Creiddylad's father, came to save her daughter. ap Nudd a Gwythyr yn dal eisiau priodi Creiddylad. Roedd However, Gwyn ap Nudd and Gwythyr still wanted to marry cynllun gyda Lleu i ddatrys y broblem. Roedd yn rhaid i Gwyn Creiddylad. Lleu had a plan to solve the problem. Gwyn ap ap Nudd a Gwythyr ymladd dros Creiddylad bob diwrnod Nudd and Gwythyr had to fight for Creiddylad every May Day Calan Mai am byth. forever.

Cwestiynau Questions 104 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth oedd Gwyn ap Nudd wedi ei wneud i Creiddylad? What did Gwyn ap Nudd do to Creiddylad?  ei herwgipio  abducted her  ei ffonio  phoned her  ei lladd  killed her

Beth oedd enw tad Creiddylad? What was the name of Creiddylad’s father?  Dave  Dave  Lleu  Lleu  Llywelyn  Llywelyn

Pa ddiwrnod o’r flwyddyn oedd Gwyn ap Nudd a Gwythyr yn On what day of the year did Gwyn ap Nudd and Gwythyr fight for ymladd am Creiddylad? Creiddylad?  Calan Gaeaf  Halloween  Calan Mai  May Day  Calan Haf  Midsummer’s Day

105 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Un stori ydy hon am Gwyn ap Nudd. Mae stori arall yn dweud This is just one story about Gwyn ap Nudd. Another story says ei fod e’n hela bwystfilod. Mae rhai pobl yn meddwl mai dim he would hunt monsters. Some people think that Gwyn ap brenin Annwfn oedd Gwyn ap Nudd ond brenin y tylwyth teg. Nudd wasn't the king of Annwfn, but that he was king of the Ar ôl clywed stori Gwyn ap Nudd, pwy ydych chi’n meddwl fairies instead. After hearing the story of Gwyn ap Nudd, who oedd e - brenin Annwfn neu frenin y tylwyth teg? do you think he was – the king of Annwfn or the king of the fairies?

Cwestiynau Questions

Beth mae Gwyn ap Nudd yn ei hela mewn stori arall? What does Gwyn ap Nudd hunt in another story?  bwystfilod  monsters  cŵn  dogs  pobl  people

Mae rhai pobl yn credu mai Gwyn ap Nudd oedd brenin … Some people believe that Gwyn ap Nudd was the king of …  y cathod  the cats  y tylwyth teg  the fairies  Cymru  Wales 106 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Sawl stori sydd am Gwyn ap Nudd? How many stories are there about Gwyn ap Nudd?  un  one  mwy nag un  more than one  dim un  none

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Roedd Creiddylad a Gwyn ap Nudd yn … Creiddylad and Gwyn ap Nudd…  hoffi dawnsio disgo.  liked to go disco dancing.  hollol wahanol.  were completely different.  hoffi mynd i’r sinema.  enjoyed going to the cinema.

107 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Mae cŵn yn ... Dogs ...

siarad cyfarth talk bark

mewian peintio meow paint

2. 2. Pryd mae Calan Mai? When is May Day?

mis Tachwedd mis Medi November September

mis Mai mis Rhagfyr May December

108 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

3. 3. Pa un sy’n odli? Which word rhymes?

‘Gwyn ap Nudd oedd eisiau priodi, ‘Gwyn ap Nudd oedd eisiau priodi,

Creiddylad druan wedi ...’ Creiddylad druan wedi ...’

mynd am dro dweud ‘iawn’ [Gwyn ap Nudd wanted to get married,

digalonni chwerthin Poor Creiddylad was...’

mynd am dro (going for a dweud ‘iawn’ / agreeing

walk)

digalonni / fed up chwerthin / laughing

4. 4. Pa un sy’n gywir? Mae Brenin yn gwisgo - Which is correct? A king wears a -

gwyllt mawr hat crown

anwes sy’n gallu siarad cap pair of sunglasses

109 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

5. 5. Mae cŵn a chathod yn anifeiliaid ... Dogs and cats are ... animals

gwyllt mawr wild big

anwes sy’n gallu siarad pet talkative

6. 6. Beth sy’n digwydd ar 31 Hydref? What happens on 31 October?

diwrnod Nadolig bwyta wy Pasg Christmas day we eat Easter eggs

Calan Gaeaf mynd i’r traeth Halloween we go to the beach

110 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

chwedlau = myths rhyfedd = strange sawl = how many ofnadwy = terrible herwgipio/herwgipiodd = kidnap mwy nag = more than creaduriaid = creatures diolch byth = thank goodness cyfarth = bark creulon = cruel yn dal eisiau = still wanted digalonni = depressed anifeiliaid anwes = pet animals cynllun = plan gwisgo = wear ffyrnig = fierce ddatrys y broblem = sort out the coron = crown problem cŵn = dogs gwyllt = wild ymladd = fight cas = nasty anwes = pet Calan May = Mayday byd = world siarad = talk am byth = for ever ffansïo = fancy Hydref = October gwahanol = different annwyl = sweet wy Pasg = Easter egg hela bwystfilod = hunt beasts yr hen ddyddiau = the old days Calan Gaeaf = Halloween credu = believe priodi = marry traeth = beach tylwyth teg = fairies hardd = pretty 111 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Gwyn ap Nudd

Mae rhai o hen chwedlau Cymru yn sôn am Annwfn. Lle ofnadwy Some of the old tales of Wales talk about Annwfn. Annwfn was a oedd Annwfn. Roedd yn llawn creaduriaid cas iawn. Gwyn ap Nudd terrible place. It was full of very nasty creatures. The cruel King of oedd enw brenin creulon Annwfn. Roedd Gwyn ap Nudd yn edrych Annwfn was called Gwyn ap Nudd. Gwyn ap Nudd looked like a fel person hyfryd. Ond roedd gyda fe anifeiliaid anwes ffyrnig o’r lovely person. But he had fierce pet dogs called the dogs of enw cŵn Annwfn. Cŵn cas iawn oedd cŵn Annwfn. Annwfn. The dogs of Annwfn were very nasty dogs.

Roedd Gwyn ap Nudd yn ffansïo merch o’r enw Creiddylad. Roedd Gwyn ap Nudd fancied a girl called Creiddylad. Creiddylad was very Creiddylad yn annwyl iawn. Doedd merched ddim yn cael dewis nice. Women were not allowed to choose who they could marry in pwy roedden nhw’n eu priodi yn yr hen ddyddiau. Ond, roedd dyn the old days. But another man called Gwythyr wanted to marry arall o’r enw Gwythyr eisiau priodi Creiddylad hefyd. Doedd Gwyn Creiddylad as well. Gwyn ap Nudd was not sure if Creiddylad ap Nudd ddim yn siŵr os oedd Creiddylad eisiau ei briodi e. Wedyn, wanted to marry him. Then Gwyn ap Nudd did something terrible. gwnaeth Gwyn ap Nudd rywbeth ofnadwy.

Un noson, herwgipiodd Gwyn ap Nudd Creiddylad. Diolch byth One night, Gwyn ap Nudd abducted Creiddylad. Thankfully, Lleu, daeth Lleu, tad Creiddylad, i achub ei ferch. Ond, roedd Gwyn ap Creiddylad's father, came to save her daughter. However, Gwyn ap Nudd a Gwythyr yn dal eisiau priodi Creiddylad. Roedd cynllun gyda Nudd and Gwythyr still wanted to marry Creiddylad. Lleu had a Lleu i ddatrys y broblem. Roedd yn rhaid i Gwyn ap Nudd a Gwythyr plan to solve the problem. Gwyn ap Nudd and Gwythyr had to fight ymladd dros Creiddylad bob diwrnod Calan Mai am byth. for Creiddylad every May Day forever.

Un stori ydy hon am Gwyn ap Nudd. Mae stori arall yn dweud ei This is just one story about Gwyn ap Nudd. Another story says he fod e’n hela bwystfilod. Mae rhai pobl yn meddwl mai dim brenin would hunt monsters. Some people think that Gwyn ap Nudd Annwfn oedd Gwyn ap Nudd ond brenin y tylwyth teg. Ar ôl clywed wasn't the king of Annwfn, but that he was king of the fairies stori Gwyn ap Nudd, pwy ydych chi’n meddwl oedd e - brenin instead. After hearing the story of Gwyn ap Nudd, who do you Annwfn neu frenin y tylwyth teg? think he was – the king of Annwfn or the king of the fairies? 112 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Gwyn ap Nudd

Mae rhai o hen chwedlau Cymru yn sôn am Annwfn. Lle ofnadwy oedd Annwfn. Roedd yn llawn creaduriaid cas iawn. Gwyn ap Nudd oedd enw brenin creulon Annwfn. Roedd Gwyn ap Nudd yn edrych fel person hyfryd. Ond roedd gyda fe anifeiliaid anwes ffyrnig o’r enw cŵn Annwfn. Cŵn cas iawn oedd cŵn Annwfn.

Roedd Gwyn ap Nudd yn ffansïo merch o’r enw Creiddylad. Roedd Creiddylad yn annwyl iawn. Doedd merched ddim yn cael dewis pwy roedden nhw’n eu priodi yn yr hen ddyddiau. Ond, roedd dyn arall o’r enw Gwythyr eisiau priodi Creiddylad hefyd. Doedd Gwyn ap Nudd ddim yn siŵr os oedd Creiddylad eisiau ei briodi e. Wedyn, gwnaeth Gwyn ap Nudd rywbeth ofnadwy.

Un noson, herwgipiodd Gwyn ap Nudd Creiddylad. Diolch byth daeth Lleu, tad Creiddylad, i achub ei ferch. Ond, roedd Gwyn ap Nudd a Gwythyr yn dal eisiau priodi Creiddylad. Roedd cynllun gyda Lleu i ddatrys y broblem. Roedd yn rhaid i Gwyn ap Nudd a Gwythyr ymladd dros Creiddylad bob diwrnod Calan Mai am byth.

Un stori ydy hon am Gwyn ap Nudd. Mae stori arall yn dweud ei fod e’n hela bwystfilod. Mae rhai pobl yn meddwl mai dim brenin Annwfn oedd Gwyn ap Nudd ond brenin y tylwyth teg. Ar ôl clywed stori Gwyn ap Nudd, pwy ydych chi’n meddwl oedd e - brenin Annwfn neu frenin y tylwyth teg?

113 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

114 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

9. Llyn Safaddan 1.

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

Beth ydy Syfaddan? What is Syfaddan?  llyn  a lake  coeden  a tree  tref  a town

Beth ydy enw’r llyn yn y stori? What is the name of the lake in the story?  Llyn Syfaddan  Llyn Syfaddan  Llyn Sarnau  Llyn Sarnau  Llyn Syrpreis  Llyn Syrpreis

115 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Ble mae Llyn Syfaddan? Where is Llyn Syfaddan?  Eryri  Eryri / Snowdonia  Bannau Brycheiniog  Bannau Brycheiniog / Brecon Beacons  Caerdydd  Cardiff

Weithiau roedd drws bach yn ymddangos mewn craig ar lan Sometimes a small door appeared in a rock on the banks of Llyn Syfaddan. Roedd y drws i’w weld ar y cyntaf o fis Mai bob Llyn Syfaddan. The door was visible on the first of May each blwyddyn. Roedd hyn yn arwain pobl at yr ynys. Ar yr ynys year. This led people to the island. On the island the fairies roedd y tylwyth teg yn rhoi afalau a gellyg i’r ymwelwyr. would give visitors apples and pears. People in the area liked Roedd pobl yr ardal yn hoffi mynd i’r ynys. to go to the island.

Cwestiynau Questions

Pa ffrwythau oedd y tylwyth teg yn eu cynnig i’r ymwelwyr? What fruits did the fairies offer to visitors?  afalau a gellyg  apples and pears  orennau a mefus  oranges and strawberries  tatws a moron  potatoes and carrots

116 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Pryd oedd y drws yn ymddangos yn y graig? When would the door appear in the rock?  diwrnod cyntaf mis Mehefin  first day of June  diwrnod cyntaf mis Ionawr  first day of January  diwrnod cyntaf mis Mai  first day of May

Sut oedd pobl yn mynd i’r ynys? How would people go to the island?  nofio  swim  cerdded  walk  trwy ddrws bach  through a little door

Un diwrnod aeth merch drwy’r drws bach i weld y tylwyth teg. One day a girl went through the small door to see the fairies. Arhosodd hi ar yr ynys drwy’r dydd. Roedd hi’n hapus iawn She stayed on the island all day. She was very happy there. yno. Pan roedd hi’n amser mynd adref roedd hi’n teimlo’n When it was time to go home she felt sad. The girl picked a drist. Torrodd y ferch flodyn hardd a’i roi yn ei phoced heb beautiful flower and put it in her pocket without telling ddweud wrth neb. anyone.

117 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Cwestiynau Questions

Sut roedd y ferch yn teimlo ar yr ynys? How did the girl feel when she was on the island?  trist  sad  hapus  happy  gwirion  daft

Beth roedd y ferch wedi ei roi yn ei phoced ar yr ynys? What did the girl put in her pocket on the island?  deilen  a leaf  siocled  chocolate  blodyn  a flower

Sut oedd y ferch yn teimlo pan roedd hi’n amser mynd adref? How did the girl feel when it was time to go home?  hapus  happy  trist  sad  wedi blino  tired

118 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Aeth y ferch adref ac edrychodd hi yn ei phoced am y blodyn. The girl went home and looked in her pocket for the flower. O diar, roedd y blodyn wedi troi’n llwch. Roedd y tylwyth teg Oh dear, the flower had turned into dust. The fairies were yn siomedig bod rhywun wedi dwyn o’r ynys. Does neb wedi disappointed that someone had stolen from the island. No one gweld y drws yn y graig ers hynny. has ever seen the door in the rock since then.

Cwestiynau Questions

Beth oedd wedi troi’n llwch? What had turned to dust?  y gellyg  the pear  y blodyn  the flower  llyfr  a book

Ble oedd y drws bach? Where was the small door?  yn yr awyr  in the air  mewn craig  in a rock  mewn coeden  in a tree

119 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Sut oedd y tylwyth teg yn teimlo bod rhywun wedi dwyn o’r How did the fairies feel that someone had stolen something from ynys? the island?  hapus  happy  siomedig  disappointed  gwirion  silly

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Ble oedd y tylwyth teg yn byw? Where did the fairies live?  Yn y dref.  In town.  Ar ynys ar Lyn Syfaddan.  On an island in Llyn Syfaddan.  Yn yr ysgol.  At school.

120 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Mae pobl yn hoffi afalau ... People like ... apples

melys du sweet black

sgwâr triongl square triangular

2. 2. Ble mae ynys? Where are islands?

yn y dref yn y dŵr in town in water

yn y cae chwarae yn yr ardd on the playing field in the garden

121 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

3. 3.

Pa un sy’n odli? Which word rhymes?

‘Mae hi’n braf bod ar y lan, ‘Mae hi’n braf bod ar y lan,

Yn agos at ...’ Yn agos at ...’

Afon Teifi Lyn Safaddan [It’s nice to be on the lakeside

Aberystwyth Abergele Close to...]

Afon Teifi Lyn Syfaddan

Aberystwyth Abergele

4. 4. Dw i’n gwisgo blodyn ... ar Ddydd Gŵyl Dewi. I wear a ... flower on St David’s Day.

du pinc black pink

melyn glas yellow blue

122 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

5. 5. Pa un ydy’r ffrwyth? Which one is a fruit?

brocoli madarch broccoli mushroom

moron oren carrot orange

6. 6. Mae tylwyth teg yn rhoi ... o dan y glustog. Fairies leave ... under the pillow.

tatws siocled potatoes chocolate

arian afal money an apple

123 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

Bannau Brycheiniog = Brecon ymwelwyr = visitors siomedig = disappointed Beacons cynnig = offer dwyn = steal ynys = island pobl leol = local people melys = sweet tylwyth teg = fairies mynd drwy = go through môr = sea ymddangos = appear arhosodd = he/she stayed cae chwarae = playing field

craig = rock wedi blino = tired tylwyth teg = fairies glan/lan = bank/shore gwirion = silly madarch = mushrooms arwain = guide hardd = pretty gellyg = pears llwch = dust 124 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Llyn Safaddan

Mae Llyn Syfaddan ym Mannau Brycheiniog. Mae ynys yn Llyn Llyn Syfaddan is in the Brecon Beacons. There is an island in Syfaddan. Mae’r ynys yn fach ac mae llawer o goed yno. Mae Llyn Syfaddan. The island is small and has lots of trees on it. rhai pobl yn dweud bod tylwyth teg yn byw ar yr ynys. Some people say that fairies live on the island. Weithiau roedd drws bach yn ymddangos mewn craig ar lan Sometimes a small door appeared in a rock on the banks of Llyn Syfaddan. Roedd y drws i’w weld ar y cyntaf o fis Mai bob Llyn Syfaddan. The door was visible on the first of May each blwyddyn. Roedd hyn yn arwain pobl at yr ynys. Ar yr ynys year. This led people to the island. On the island the fairies roedd y tylwyth teg yn rhoi afalau a gellyg i’r ymwelwyr. would give visitors apples and pears. People in the area liked Roedd pobl yr ardal yn hoffi mynd i’r ynys. to go to the island. Un diwrnod aeth merch drwy’r drws bach i weld y tylwyth teg. One day a girl went through the small door to see the fairies. Arhosodd hi ar yr ynys drwy’r dydd. Roedd hi’n hapus iawn She stayed on the island all day. She was very happy there. yno. Pan roedd hi’n amser mynd adref roedd hi’n teimlo’n When it was time to go home she felt sad. The girl picked a drist. Torrodd y ferch flodyn hardd a’i roi yn ei phoced heb beautiful flower and put it in her pocket without telling ddweud wrth neb. anyone. Aeth y ferch adref ac edrychodd hi yn ei phoced am y blodyn. The girl went home and looked in her pocket for the flower. O diar, roedd y blodyn wedi troi’n llwch. Roedd y tylwyth teg Oh dear, the flower had turned into dust. The fairies were yn siomedig bod rhywun wedi dwyn o’r ynys. Does neb wedi disappointed that someone had stolen from the island. No one gweld y drws yn y graig ers hynny. has ever seen the door in the rock since then.

125 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Llyn Safaddan

Mae Llyn Syfaddan ym Mannau Brycheiniog. Mae ynys yn Llyn Syfaddan. Mae’r ynys yn fach ac mae llawer o goed yno. Mae rhai pobl yn dweud bod tylwyth teg yn byw ar yr ynys.

Weithiau roedd drws bach yn ymddangos mewn craig ar lan Llyn Syfaddan. Roedd y drws i’w weld ar y cyntaf o fis Mai bob blwyddyn. Roedd hyn yn arwain pobl at yr ynys. Ar yr ynys roedd y tylwyth teg yn rhoi afalau a gellyg i’r ymwelwyr. Roedd pobl yr ardal yn hoffi mynd i’r ynys.

Un diwrnod aeth merch drwy’r drws bach i weld y tylwyth teg. Arhosodd hi ar yr ynys drwy’r dydd. Roedd hi’n hapus iawn yno. Pan roedd hi’n amser mynd adref roedd hi’n teimlo’n drist. Torrodd y ferch flodyn hardd a’i roi yn ei phoced heb ddweud wrth neb.

Aeth y ferch adref ac edrychodd hi yn ei phoced am y blodyn. O diar, roedd y blodyn wedi troi’n llwch. Roedd y tylwyth teg yn siomedig bod rhywun wedi dwyn o’r ynys. Does neb wedi gweld y drws yn y graig ers hynny. 126 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

127 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

10. Melangell 1.

Mae pentref bach Pennant Melangell yn lle tawel a The small village of Pennant Melangell is a quiet and peaceful heddychlon. Mae’n agos at Langynog ac Afon Tanat. place. It’s close to Llangynog and the River Tanat. Many years Blynyddoedd yn ôl, dyn o’r enw Brochwel oedd Brenin Powys. ago, a man called Brochwel was the King of Powys. Brochwel Roedd Brochwel yn hoffi hela anifeiliaid bach a mawr. liked to hunt animals, big and small.

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

Mae Pennant Melangell yn agos at ... Pennant Melangell is close to ...  Langywer  Langywer  Langynog  Langynog  Langrannog  Langrannog

Beth ydy enw’r afon wrth ymyl Pennant Melangell? What is the name of the river near Pennant Melangell?  afon Dyfi  afon Dyfi  afon Tanat  afon Tanat  afon Taf  afon Taf 128 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth oedd enw brenin Powys? What was the name of the king of Powys?  Brychan  Brychan  Byrti  Byrti  Brochwel  Brochwel

Un diwrnod, roedd Brochwel a’r cŵn yn hela yn agos at Afon One day, Brochwel and the dogs were hunting close to the Tanat. Roedd y cŵn wedi dechrau rhedeg ar ôl sgwarnog. Aeth River Tanat. The dogs had started chasing a hare. Brochwel Brochwel ar gefn ceffyl ar ôl yr anifail. Diflannodd y sgwarnog i went on horseback after the animal. The hare disappeared ganol coedwig. Ond, doedd y cŵn hela ddim eisiau mynd ar ôl into the forest. However, the hunting dogs did not want to y sgwarnog. Beth oedd yn cuddio yn y coed? follow the hare. What was hiding in the trees?

129 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Cwestiynau Questions

Roedd Brochwel yn hela gyda’r … Brochwel was hunting with …  cathod  cats  cŵn  dogs  eliffantod  elephants

I ble roedd y sgwarnog wedi diflannu? Where did the hare vanish?  i’r afon  into the river  i’r bocs  into the box  i’r goedwig  into the forest

Pa anifail oedd Brochwel yn hela? What animal was Brochwel hunting?  mwnci  monkey  sgwarnog  hare  buwch  cow

130 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Cerddodd Brochwel drwy’r coed ac yna, stopiodd e’n sydyn. Brochwel walked through the trees and then he stopped Roedd merch hardd yn sefyll yn y coed ac yn edrych ar suddenly. A beautiful girl stood in the woods and looked at Brochwel. Roedd y sgwarnog yn cuddio yn sgert y ferch. Brochwel. The hare hid in the girl's skirt. Brochwel asked "Who Gofynnodd Brochwel “Pwy wyt ti?” ac atebodd hi; “Melangell. are you?" And she answered; "Melangell. I came from Ireland Des i o Iwerddon bymtheg mlynedd yn ôl. Roedd fy nhad fifteen years ago. My dad wanted me to marry. But I did not eisiau i fi briodi. Ond doeddwn i ddim eisiau priodi neb. Felly want to marry anyone. So I've been here for a long time. I pray rydw i wedi bod yma am amser hir. Rydw i’n gweddïo ac yn and look after the animals. " edrych ar ôl yr anifeiliaid.”

Cwestiynau Questions 131 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Ers pryd oedd Melangell wedi dod o Iwerddon? Since when had Melangell come over from Ireland?  10 diwrnod  10 days  15 mlynedd  15 years  3 mis  3 months

Pam oedd Melangell wedi dod o Iwerddon? Why had Melangell come over from Ireland?  Achos roedd hi’n bwrw glaw yn Iwerddon.  Because it was raining in Ireland.  Achos roedd hi eisiau priodi.  Because she wanted to get married.  Achos roedd ei thad hi eisiau i Melangell i briodi.  Because her father wanted Melangell to get married.

O ble roedd Melangell wedi dod? From where had Melangell come?  Aberystwyth  Aberystwyth  y sŵ  the zoo  Iwerddon  Ireland

132 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Gwelodd Brochwel fod Melangell yn berson arbennig. Brochwel could see that Melangell was a special person. He Rhoddodd e’r cwm bach a’r coed fel anrheg i Melangell. gave Melangell the small valley and the trees as a gift. Then Wedyn roedd lle saff gyda Melangell i addoli ac edrych ar ôl yr Melangell had a safe place to worship and look after the anifeiliaid. Doedd Brochwel ddim yn mynd i hela yn y cwm. animals. Brochwel did not go hunting in the valley. Melangell Adeiladodd Melangell abaty yn y cwm. Y cwm oedd cartref built an abbey in the valley. The valley was Melangell's home Melangell am weddill ei bywyd hi. Mae hi wedi cael ei chladdu for the rest of her life. She is buried at Pennant Melangell yn Eglwys Pennant Melangell. Mae llawer o bobl yn mynd i Church. Many people go to Pennant Melangell to remember Bennant Melangell i gofio am y ferch hardd oedd yn caru the beautiful girl who loved animals. anifeiliaid.

Cwestiynau Questions 133 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth oedd Brochwel wedi ei roi fel anrheg i Melangell? What did Brochwel give to Melangell as a gift?  yr afon  the river  y cwm  the valley  y cŵn  the dogs

Beth oedd Melangell wedi adeiladu yn y cwm? What did Melangell build in the valley?  abaty  an abbey  eglwys  a church  capel  a chapel

Pam oedd yr anifeiliaid yn saff pan oedd Melangell yn y cwm? Why were the animals safe when Melangell was in the valley?  Achos roedd gyda hi frawd.  Because she had a brother.  Achos doedd Brochwel ddim yn hela yn y cwm.  Because Brochwel didn’t hunt in the valley.  Achos roedd hi’n heulog yn y cwm.  Because it was sunny in the valley.

134 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Beth oedd Melangell wedi bod yn ei wneud yn y goedwig? What had Melangell been doing in the forest?  Gweddïo ac edrych ar ôl yr anifeiliaid.  Praying and caring for animals.  Adeiladu tŷ.  Building a house.  Gwneud pasta.  Making pasta.

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Mae ... gyda sgwarnogod. Hares have...

clustiau hir trowsus pinc long ears pink trousers

deg coes trwyn hir ten legs a long nose

135 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

2. 2. Mae afonydd yn mynd i’r .... Rivers flow to the ....

mynydd môr mountain sea

tir bryn land hill

3. 3. Which word rhymes? Pa un sy’n odli? ‘Roedd Melangell wedi rhoi ei bryd, ‘Roedd Melangell wedi rhoi ei bryd, Ar achub creaduriaid y ...’ Ar achub creaduriaid y ...’ [Melangell had set her heart cwm byd On saving the creatures of the ...] môr wlad byd / world cwm / valley

môr / sea wlad / country

136 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

4. 4. Beth ydy Iwerddon? What is Iwerddon [Ireland]?

gwlad sir a country a county

côr lle i gael dŵr a choir a place to get water

5. 5. Pryd mae’r dail yn disgyn? When do leaves fall from trees?

yn yr Haf yn yr Hydref in the summer in the Autumn

byth diwrnod Nadolig never Christmas day

6. 6. Pwy ydy meddyg yr anifeiliaid? Who is the doctor for animals?

y deintydd y milfeddyg/fet the dentist the vet

yr eliffant y wrach the elephant the witch

137 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

pentref = village diflannu/diflannodd = bwrw glaw = raining capel = chapel disappear tawel = quiet anrheg = gift achos = because coedwig = forest heddychlon = peaceful adeiladu tŷ = build a heulog = sunny cuddio = hiding house ar agos at = near trowsus = trousers buwch = cow arbennig = special blynyddoedd = years coes = leg hardd = beautiful cwm = valley hela = hunt brawd = brother sgert = skirt saff = safe anifeiliaid = animals creaduriaid = creatures Iwerddon = Ireland addoli = worship brenin = king Iwerddon = Ireland pymtheg/bymtheg = abaty = abbey cŵn = dogs côr = choir fifteen am weddill ei bywyd hi = rhedeg ar ôl = running dail = leaves fy nhad = my father for the rest of her days after Hydref = Autumn priodi neb = marry claddu / ei chladdu = bury sgwarnog = hare nobody deintydd = dentist yn caru = to love ar gefn ceffyl = on gweddïo = pray milfeddyg = vet horseback eglwys = church

138 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Melangell Mae pentref bach Pennant Melangell yn lle tawel a heddychlon. The small village of Pennant Melangell is a quiet and peaceful place. Mae’n agos at Langynog ac Afon Tanat. Blynyddoedd yn ôl, dyn o’r It’s close to Llangynog and the River Tanat. Many years ago, a man enw Brochwel oedd Brenin Powys. Roedd Brochwel yn hoffi hela called Brochwel was the King of Powys. Brochwel liked to hunt anifeiliaid bach a mawr. animals, big and small.

Un diwrnod, roedd Brochwel a’r cŵn yn hela yn agos at Afon Tanat. One day, Brochwel and the dogs were hunting close to the River Roedd y cŵn wedi dechrau rhedeg ar ôl sgwarnog. Aeth Brochwel ar Tanat. The dogs had started chasing a hare. Brochwel went on gefn ceffyl ar ôl yr anifail. Diflannodd y sgwarnog i ganol coedwig. horseback after the animal. The hare disappeared into the forest. Ond, doedd y cŵn hela ddim eisiau mynd ar ôl y sgwarnog. Beth oedd However, the hunting dogs did not want to follow the hare. What was yn cuddio yn y coed? hiding in the trees?

Cerddodd Brochwel drwy’r coed ac yna, stopiodd e’n sydyn. Roedd Brochwel walked through the trees and then he stopped suddenly. A merch hardd yn sefyll yn y coed ac yn edrych ar Brochwel. Roedd y beautiful girl stood in the woods and looked at Brochwel. The hare hid sgwarnog yn cuddio yn sgert y ferch. Gofynnodd Brochwel “Pwy wyt in the girl's skirt. Brochwel asked "Who are you?" And she answered; ti?” ac atebodd hi; “Melangell. Des i o Iwerddon bymtheg mlynedd yn "Melangell. I came from Ireland fifteen years ago. My dad wanted me ôl. Roedd fy nhad eisiau i fi briodi. Ond doeddwn i ddim eisiau priodi to marry. But I did not want to marry anyone. So I've been here for a neb. Felly rydw i wedi bod yma am amser hir. Rydw i’n gweddïo ac yn long time. I pray and look after the animals. " edrych ar ôl yr anifeiliaid.”

Gwelodd Brochwel fod Melangell yn berson arbennig. Rhoddodd e’r Brochwel could see that Melangell was a special person. He gave cwm bach a’r coed fel anrheg i Melangell. Wedyn roedd lle saff gyda Melangell the small valley and the trees as a gift. Then Melangell had Melangell i addoli ac edrych ar ôl yr anifeiliaid. Doedd Brochwel ddim a safe place to worship and look after the animals. Brochwel did not yn mynd i hela yn y cwm. Adeiladodd Melangell abaty yn y cwm. Y go hunting in the valley. Melangell built an abbey in the valley. The cwm oedd cartref Melangell am weddill ei bywyd hi. Mae hi wedi cael valley was Melangell's home for the rest of her life. She is buried at ei chladdu yn Eglwys Pennant Melangell. Mae llawer o bobl yn mynd i Pennant Melangell Church. Many people go to Pennant Melangell to Bennant Melangell i gofio am y ferch hardd oedd yn caru anifeiliaid. remember the beautiful girl who loved animals. 139 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Melangell

Mae pentref bach Pennant Melangell yn lle tawel a heddychlon. Mae’n agos at Langynog ac Afon Tanat. Blynyddoedd yn ôl, dyn o’r enw Brochwel oedd Brenin Powys. Roedd Brochwel yn hoffi hela anifeiliaid bach a mawr.

Un diwrnod, roedd Brochwel a’r cŵn yn hela yn agos at Afon Tanat. Roedd y cŵn wedi dechrau rhedeg ar ôl sgwarnog. Aeth Brochwel ar gefn ceffyl ar ôl yr anifail. Diflannodd y sgwarnog i ganol coedwig. Ond, doedd y cŵn hela ddim eisiau mynd ar ôl y sgwarnog. Beth oedd yn cuddio yn y coed?

Cerddodd Brochwel drwy’r coed ac yna, stopiodd e’n sydyn. Roedd merch hardd yn sefyll yn y coed ac yn edrych ar Brochwel. Roedd y sgwarnog yn cuddio yn sgert y ferch. Gofynnodd Brochwel “Pwy wyt ti?” ac atebodd hi; “Melangell. Des i o Iwerddon bymtheg mlynedd yn ôl. Roedd fy nhad eisiau i fi briodi. Ond doeddwn i ddim eisiau priodi neb. Felly rydw i wedi bod yma am amser hir. Rydw i’n gweddïo ac yn edrych ar ôl yr anifeiliaid.”

Gwelodd Brochwel fod Melangell yn berson arbennig. Rhoddodd e’r cwm bach a’r coed fel anrheg i Melangell. Wedyn roedd lle saff gyda Melangell i addoli ac edrych ar ôl yr anifeiliaid. Doedd Brochwel ddim yn mynd i hela yn y cwm. Adeiladodd Melangell abaty yn y cwm. Y cwm oedd cartref Melangell am weddill ei bywyd hi. Mae hi wedi cael ei chladdu yn Eglwys Pennant Melangell. Mae llawer o bobl yn mynd i Bennant Melangell i gofio am y ferch hardd oedd yn caru anifeiliaid. 140 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

141 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

11. Twmbarlwm 1.

Hanes rhyfedd iawn ydy hanes Twmbarlwm. Mae Twmbarlwm The history of Twmbarlwm is very strange. Twmbarlwm is a yn fryn yn agos at Risga yn Sir Fynwy. Efallai eich bod chi wedi hill near Risca in Monmouthshire. You may have seen the hill gweld y bryn wrth deithio ar yr M4 yn ne Cymru. Mae’r bryn while travelling on the M4 in south Wales. The hill looks yn edrych yn rhyfedd achos mae lwmp bach ar ei ben e. curious because there is a small lump on its head.

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

Mae Twmbarlwm yn agos at - Twmbarlwm is near to -  Gaernarfon  Gaernarfon  Fachynlleth  Fachynlleth  Risga  Risca

Beth sy’n rhyfedd am Dwmbarlwm? What is strange about Twmbarlwm?  Mae lwmp ar ei ben e.  There’s a lump on top of it.  Mae e fel banana.  It’s like a banana.  Mae e’n sgwâr.  It’s square.

142 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Yn agos at ba ffordd mae Twmbarlwm? What road is close to Twmbarlwm?  A55  A55  M4  M4  A44  A44

Efallai mai hen gastell neu hen dŵr ydy’r lwmp. Ond mae’r The lump may be an old castle or an old tower. But the legend chwedl yn dweud bod pennaeth y Celtiaid lleol wedi cael ei says that the chief of the local Celts had been buried on the gladdu ar y bryn. Enw’r pennaeth oedd Brân. hill. The chief's name was Brân.

Cwestiynau Questions 143 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Mae rhai pobl yn meddwl mai … ydy’r lwmp. Some people think the lump is a … .  cartref  home  castell  castle  ysgol  school

Pa gyfnod sy’n cael ei enwi yn y darn? What period in history is named in the piece?  Cyfnod y deinosoriaid  Age of the dinosaurs  Cyfnod y Celtiaid  The Celtic period  Blwyddyn 2017  The year 2017

Beth oedd enw’r dyn oedd wedi cael ei gladdu ar Twmbarlwm? What was the name of the man who was buried on Twmbarlwm?  Beryl yr Eryr  Beryl the Eagle  Robin Goch  Robin Goch  Brân  Brân

144 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Mae rhai pobl yn dweud bod brwydr fawr wedi digwydd yn Some people say that a big battle happened near Brân's burial agos at siambr gladdu Brân. Ond brwydr ryfedd iawn oedd chamber. But this was a very strange battle. It was wasps and hon. Cacwn a gwenyn oedd yn brwydro yn erbyn ei gilydd. Y bees that fought each other. The bees represented the good gwenyn oedd yn cynrhychioli ochr dda y byd a’r cacwn blin side of the world and the nasty wasps represented the evil oedd yn cynrychioli ochr ddrwg y byd. Mae rhai pobl wedi trio side of the world. Some people have tried to dig holes at the gwneud tyllau wrth safle claddu Twmbarlwm. Ond, mae Twmbarlwm burial site. But bees come and scare the people. gwenyn yn dod ac yn codi ofn ar y bobl.

Cwestiynau Questions

Pwy oedd yn cynrychioli ochr dda y byd? Who represented the good side of the world?  Y Celtiaid  The Celts  cacwn  wasps  gwenyn  bees

Pwy sy’n dod i Dwmbarlwm pan mae pobl yn trio gwneud tyllau yno? Who comes to Twmbarlwm when people try to dig holes there?  deinosoriaid  dinosaurs  cŵn  dogs  gwenyn  bees 145 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Roedd brwydr Twmbarlwm rhwng cacwn a … The battle at Twmbarlwm was fought between wasps and …  mwncïod.  monkeys.  gwenyn.  bees  llewod.  lions.

Mae rhai yn meddwl mai hen stori wirion ydy chwedl Some think that the legend of Twmbarlwm is just a silly tale. Twmbarlwm. Ond ydy’r stori yn wir? Mae llawer yn dweud eu But is the story true? Many say they've seen clouds of bees bod nhw wedi gweld cymylau o wenyn uwchben y lwmp ar above the lump on top of Twmbarlwm. The bees may still be ben Twmbarlwm. Efallai bod y gwenyn yn dal i edrych ar ôl looking after the grave of Brân. bedd Brân.

Cwestiynau Questions

Beth mae rhai pobl yn ei weld uwchben Twmbarlwm? What do some people see above Twmbarlwm?  cymylau o wenyn  clouds of bees  cymylau pinc  pink clouds  cymylau siwgr  clouds of sugar 146 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Mae hanes Twmbarlwm yn - The history of Twmbarlwm is a -  ffilm  film  nofel  novel  chwedl  legend

Yn y chwedl, pryd mae’r gwenyn yn dod i edrych ar ôl y lle In the legend, when do the bees come to look after the burial claddu? place?  Pan mae pobl yn chwerthin.  When people are laughing.  Pan mae pobl yn trio gwneud tyllau yno.  When people try to dig holes there.  Pan mae hi’n oer.  When it’s cold.

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Beth ydy Twmbarlwm? What is Twmbarlwm?  enw band Cymraeg  the name of a Welsh band  bryn  a hill  yr M4  the M4

147 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Mae gwenyn yn gwneud ... Bees make ...

jam mêl jam honey

marmite popcorn marmite popcorn

2. 2. Pa liw ydy gwenyn? What colour are bees?

gwyrdd a gwyn porffor a glas green and white purple and blue

melyn a du coch a melyn yellow and black red and yellow

148 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

3. 3. Pa un sy’n odli? Which word rhymes?

‘O dan hen lwmp Twmbarlwm, ‘O dan hen lwmp Twmbarlwm,

Mae corff Brân yn cysgu’n ...’ Mae corff Brân yn cysgu’n ...’

dawel hapus [Under the old lump of Twmbarlwm,

drwm hyll Brân’s body is sleeping...’

dawel / quietly hapus / happily

drwm / deeply hyll / uglily

4. 4. Maen nhw’n defnyddio ... i wneud ffyrdd. ... is used to make roads.

mêl tarmac honey tarmac

gwenyn Mac Tar bees Mac Tar

5. 149 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Mae gwenyn yn gallu ... 5. Bees can ... cusannu rhedeg kiss run pigo neidio sting jump

6. 6. Pa siâp oedd tai y Celtiaid? What was the shape of Celtic houses?

triongl sgwâr triangle square

hirsgwar crwn rectangle round

150 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

yn agos at = near ba gyfnod = which codi ofn = frighten ffyrdd = roads period bryn = hill stori wirion = silly rhedeg = run Sir Fynwy = enwi = named story gwenyn = bees Monmouthshire brwydr = battle yn wir = true cusannu = kiss wrth deithio = as you siambr gladdu = burial cymylau = clouds pigo = sting travel chamber uwchben = above neidio = jump rhyfedd = strange cacwn = wasps bedd = grave hirsgwar = rectangle hen gastell = old castle gwenyn = bees chwerthin = laugh crwn = round hen dŵr = old tower brwydro = battle yn gwneud = make safle = site chwedl = legend yn erbyn = against corff = body claddu = bury cynrychioli = lwmp = lump represent lleol = local ffordd = road pennaeth = chieftain tyllau = holes 151 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Twmbarlwm

Hanes rhyfedd iawn ydy hanes Twmbarlwm. Mae Twmbarlwm yn fryn yn agos at Risga yn Sir Fynwy. Efallai eich bod chi wedi gweld y bryn wrth deithio ar yr M4 yn ne Cymru. Mae’r bryn yn edrych yn rhyfedd achos mae lwmp bach ar ei ben e.

Efallai mai hen gastell neu hen dŵr ydy’r lwmp. Ond mae’r chwedl yn dweud bod pennaeth y Celtiaid lleol wedi cael ei gladdu ar y bryn. Enw’r pennaeth oedd Brân.

Mae rhai pobl yn dweud bod brwydr fawr wedi digwydd yn agos at siambr gladdu Brân. Ond brwydr ryfedd iawn oedd hon. Cacwn a gwenyn oedd yn brwydro yn erbyn ei gilydd. Y gwenyn oedd yn cynrhychioli ochr dda y byd a’r cacwn blin oedd yn cynrychioli ochr ddrwg y byd. Mae rhai pobl wedi trio gwneud tyllau wrth safle claddu Twmbarlwm. Ond, mae gwenyn yn dod ac yn codi ofn ar y bobl.

Mae rhai yn meddwl mai hen stori wirion ydy chwedl Twmbarlwm. Ond ydy’r stori yn wir? Mae llawer yn dweud eu bod nhw wedi gweld cymylau o wenyn uwchben y lwmp ar ben Twmbarlwm. Efallai bod y gwenyn yn dal i edrych ar ôl bedd Brân. 153 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

154 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

12. Guto Nyth Brân 1.

Roedd Griffith Morgan neu Guto, yn byw ar fferm Nyth Brân Griffith Morgan or Guto, lived on Nyth Brân farm with his gyda’i dad a’i fam. Un diwrnod, roedd Guto a’i dad yn hel father and mother. One day, Guto and his were flocking sheep defaid ar y fferm. Gwelodd Guto sgwarnog yn y cae. Roedd tad on the farm. Guto saw a hare in the field. Guto's father liked a Guto yn hoffi pastai sgwarnog. Rhedodd Guto ar ôl y hare pie. Guto ran after the hare. A hare can run fast. But sgwarnog. Mae sgwarnog yn gallu rhedeg yn gyflym. Ond Guto was able to run quickly too, and he caught the hare. roedd Guto yn gallu rhedeg yn gyflym hefyd a daliodd e’r

sgwarnog.

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

Beth oedd enw iawn Guto Nyth Brân? What was Guto Nyth Brân’s real name?  Grant  Grant  Griffith  Griffith  Griselda  Griselda

Pa fwyd oedd tad Guto yn hoffi? What food did Guto’s father like?  byrgyr caws  cheeseburger 155 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 pastai sgwarnog  hare pie  pastai pasta  pasta pie

Roedd Guto Nyth Brân yn byw … Guto Nyth Brân lived …  ar fferm.  on a farm.  mewn byngalo.  in a bungalow.  mewn tŷ.  in a house.

Roedd tad Guto yn gwybod bod Guto yn gallu rhedeg yn Guto's father knew that Guto was able to run quickly. He had gyflym. Roedd e wedi dal sgwarnog! Roedd yn gallu rhedeg yn caught a hare! He was able to run quickly like a bird. Siân the gyflym fel aderyn. Clywodd Siân y Siop fod Guto yn gallu Shop heard that Guto was able to run quickly. She told Guto rhedeg yn gyflym. Dywedodd hi wrth Guto ei bod hi eisiau ei that she wanted to train him to run in races and earn lots of hyfforddi i redeg mewn rasys ac ennill llawer o arian. Roedd money. Guto liked the idea and both began to practise in Guto yn hoffi’r syniad ac roedd y ddau yn ymarfer er mwyn order to compete in big races. cystadlu mewn rasys mawr.

156 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Cwestiynau Questions

Beth oedd gwaith Siân? What was Siân’s work?  gweithio mewn garej  working in a garage  cadw siop  shopkeeper  dawnsio  dancer

Beth oedd Siân y Siop eisiau ei wneud i helpu Guto? What did Siân y Siop want to do to help Guto?  Gwneud bwyd bob nos.  Make him food every night.  Golchi ei ddillad.  Wash his clothes.  Ei hyfforddi i redeg rasys.  Train him to run races.

Roedd Guto yn gallu rhedeg yn gyflym fel … Guto could run as fast as a …  crwban.  tortoise.  aderyn.  bird.  malwen.  snail.

157 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Yn fuan, roedd Guto Nyth Brân yn ennill llawer o rasys yn Ne Soon, Guto Nyth Bran was winning many races in South Wales. Cymru. Roedd e’n ennill llawer o arian hefyd. Syrthiodd Guto a He was also winning lots of money. Guto and Siân the Shop Siân y Siop mewn cariad. Yn ei ras olaf rhedodd Guto tua un fell in love. In his last race, Guto ran around twelve miles deg dau milltir rhwng Casnewydd a Bedwas. Guto oedd wedi between Newport and Bedwas. Guto had won yet again, but ennill eto, ond roedd y ras yn ormod i Guto y tro yma. Bu farw the race was too much for Guto this time. Guto died aged Guto yn dri deg saith oed. thirty-seven years old.

Cwestiynau Questions 158 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth oedd wedi digwydd rhwng Guto Nyth Brân a Siân y Siop? What had happened between Guto Nyth Brân a Siân y Siop?  Roedd y ddau wedi bod yn dawnsio.  They had both been dancing.  Roedd y ddau wedi bwyta sgwarnog.  They had both eaten a hare.  Roedd y ddau wedi syrthio mewn cariad.  They had both fallen in love with each other.

Ble roedd ras olaf Guto Nyth Brân? Where was Guto Nyth Brân’s last race held?  Rhwng Caerdydd a Bangor  Between Cardiff and Bangor  Rhwng Aberystwyth a Machynlleth  Between Aberystwyth and Machynlleth  Rhwng Casnewydd a Bedwas  Between Newport and Bedwas

Beth oedd oed Guto yn marw? How old was Guto when he died?  17 oed  17 years old  37 oed  37 years old  57 oed  57 years old

159 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Bob blwyddyn mae ras i gofio am Guto Nyth Brân. Mae’r ras Every year there is a race to remember Guto Nyth Brân. The yn Aberpennar ar nos Galan. Mae llawer o bobl yn dod i redeg race is held in Mountain Ash on New Year's Eve. Many people yn y ras. Maen nhw’n dilyn llwybr ras gyntaf Guto. Wedyn, come to run in the race. They follow the path of Guto's first mae blodau yn cael eu rhoi ar fedd Guto. Mae’r blodau yn race. Then flowers are placed on Guto's grave. The flowers cofio am y dyn a oedd yn gallu rhedeg yn gyflym fel aderyn. recall the man who was able to run as quick as a bird.

Cwestiynau Questions

Ble mae’r ras i gofio am Guto Nyth Brân? Where is the race to commemorate Guto Nyth Brân held?  Caerdydd  Cardiff  Aberpennar  Mountain Ash  Casnewydd  Newport

Pryd mae ras i gofio am Guto Nyth Brân? When is the race to commemorate Guto Nyth Brân held?  dydd Nadolig  Christmas Day  dydd Llun  Monday  nos Galan  New Year’s Eve

160 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth mae pobl yn ei roi ar fedd Guto Nyth Brân bob blwyddyn? What do people put on Guto Nyth Brân’s grave every year?  esgidiau rhedeg  running shoes  blodau  flowers  bwyd  food

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Pam gafodd Guto yr enw Guto Nyth Brân? Why was Guto given the name Guto Nyth Brân?  Roedd e’n hoffi adar.  He was fond of birds.  Roedd e’n byw yn y coed.  He lived in the trees.  Roedd e’n byw ar fferm Nyth Brân.  He lived at Nyth Brân Farm.

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Sut ydyn ni’n symud yn gyflym? How do we move quickly?

neidio rhedeg jump run

cerdded trotian walk trot

161 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

2. 2. Mae sgwarnogod yn rhedeg yn ... Hares run...

gyflym araf quickly slowly

swnllyd araf iawn noisily very slowly

3. 3. Pa air sy’n odli? What word rhymes?

‘Pasio’r tŷ a phasio’r das ‘Pasio’r tŷ a phasio’r das

Guto Nyth Brân yn rhedeg ...’ Guto Nyth Brân yn rhedeg ...’

yn gyflym ras [‘Passing the house and passing the haystack

i ffwrdd ymlaen Guto Nyth Brân is running...]

yn gyflym (quickly) ras (a race)

i ffwrdd (away) ymlaen (ahead)

162 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

4. 4. Pa un ydy’r ffordd gyflymaf o deithio? Which is the quickest form of transport?

mewn car mewn awyren by car in a plane

rhedeg ar feic running on a bike

5. 5. Pa fis sy’n dod ar ôl mis Rhagfyr? What month comes after December?

mis Hydref mis Awst October August

Mis Ionawr mis Mai January May

6. 6. Pa siop sy’n gwerthu bara? What shop sells bread?

y cigydd y siop bysgod butcher fishmonger

y siop esgidiau y siop fara shoe shop bakery

163 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

gyda = with ennill = win syrthiodd mewn cariad = llwybr = path fall in love fferm = farm arian = money bedd = grave ras olaf = last race hel defaid = gathering syniad = idea esgidiau rhedeg = running sheep tua = about shoes ymarfer = practice sgwarnog = hare Casnewydd = Newport neidio = jump cystadlu = compete pastai = pie Yn ormod = too much swnllyd = noisy dawnsio = dancing rhedeg/rhedodd = run marw = die pasio’r das = passing the golchi = wash hay stack cyflym, yn gyflym = fast bob blwyddyn = every dillad = clothes year awyren = aeroplane daliodd e = he caught crwban = tortoise cofio am = remember Pa = Which aderyn = bird malwen = snail nos Galan = New Year’s hyfforddi = train yn fuan = soon Eve ras, rasys = race, races De = South dilyn = follow

164 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Guto Nyth Brân Roedd Griffith Morgan neu Guto, yn byw ar fferm Nyth Brân gyda’i Griffith Morgan or Guto, lived on Nyth Brân farm with his father dad a’i fam. Un diwrnod, roedd Guto a’i dad yn hel defaid ar y and mother. One day, Guto and his were flocking sheep on the fferm. Gwelodd Guto sgwarnog yn y cae. Roedd tad Guto yn hoffi farm. Guto saw a hare in the field. Guto's father liked a hare pie. pastai sgwarnog. Rhedodd Guto ar ôl y sgwarnog. Mae sgwarnog Guto ran after the hare. A hare can run fast. But Guto was able yn gallu rhedeg yn gyflym. Ond roedd Guto yn gallu rhedeg yn to run quickly too, and he caught the hare. gyflym hefyd a daliodd e’r sgwarnog. Guto's father knew that Guto was able to run quickly. He had Roedd tad Guto yn gwybod bod Guto yn gallu rhedeg yn gyflym. caught a hare! He was able to run quickly like a bird. Siân the Roedd e wedi dal sgwarnog! Roedd yn gallu rhedeg yn gyflym fel Shop heard that Guto was able to run quickly. She told Guto that aderyn. Clywodd Siân y Siop fod Guto yn gallu rhedeg yn gyflym. she wanted to train him to run in races and earn lots of money. Dywedodd hi wrth Guto ei bod hi eisiau ei hyfforddi i redeg mewn Guto liked the idea and both began to practise in order to rasys ac ennill llawer o arian. Roedd Guto yn hoffi’r syniad ac roedd compete in big races. y ddau yn ymarfer er mwyn cystadlu mewn rasys mawr.

Soon, Guto Nyth Bran was winning many races in South Wales. Yn fuan, roedd Guto Nyth Brân yn ennill llawer o rasys yn Ne He was also winning lots of money. Guto and Siân the Shop fell Cymru. Roedd e’n ennill llawer o arian hefyd. Syrthiodd Guto a Siân y Siop mewn cariad. Yn ei ras olaf rhedodd Guto tua un deg dau in love. In his last race, Guto ran around twelve miles between milltir rhwng Casnewydd a Bedwas. Guto oedd wedi ennill eto, ond Newport and Bedwas. Guto had won yet again, but the race was roedd y ras yn ormod i Guto y tro yma. Bu farw Guto yn dri deg too much for Guto this time. Guto died aged thirty-seven years saith oed. old.

Bob blwyddyn mae ras i gofio am Guto Nyth Brân. Mae’r ras yn Every year there is a race to remember Guto Nyth Brân. The race Aberpennar ar nos Galan. Mae llawer o bobl yn dod i redeg yn y is held in Mountain Ash on New Year's Eve. Many people come ras. Maen nhw’n dilyn llwybr ras gyntaf Guto. Wedyn, mae blodau to run in the race. They follow the path of Guto's first race. Then yn cael eu rhoi ar fedd Guto. Mae’r blodau yn cofio am y dyn a flowers are placed on Guto's grave. The flowers recall the man oedd yn gallu rhedeg yn gyflym fel aderyn. who was able to run as quick as a bird. 165 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Guto Nyth Brân

Roedd Griffith Morgan neu Guto, yn byw ar fferm Nyth Brân gyda’i dad a’i fam. Un diwrnod, roedd Guto a’i dad yn hel defaid ar y fferm. Gwelodd Guto sgwarnog yn y cae. Roedd tad Guto yn hoffi pastai sgwarnog. Rhedodd Guto ar ôl y sgwarnog. Mae sgwarnog yn gallu rhedeg yn gyflym. Ond roedd Guto yn gallu rhedeg yn gyflym hefyd a daliodd e’r sgwarnog.

Roedd tad Guto yn gwybod bod Guto yn gallu rhedeg yn gyflym. Roedd e wedi dal sgwarnog! Roedd yn gallu rhedeg yn gyflym fel aderyn. Clywodd Siân y Siop fod Guto yn gallu rhedeg yn gyflym. Dywedodd hi wrth Guto ei bod hi eisiau ei hyfforddi i redeg mewn rasys ac ennill llawer o arian. Roedd Guto yn hoffi’r syniad ac roedd y ddau yn ymarfer er mwyn cystadlu mewn rasys mawr.

Yn fuan, roedd Guto Nyth Brân yn ennill llawer o rasys yn Ne Cymru. Roedd e’n ennill llawer o arian hefyd. Syrthiodd Guto a Siân y Siop mewn cariad. Yn ei ras olaf rhedodd Guto tua un deg dau milltir rhwng Casnewydd a Bedwas. Guto oedd wedi ennill eto, ond roedd y ras yn ormod i Guto y tro yma. Bu farw Guto yn dri deg saith oed.

Bob blwyddyn mae ras i gofio am Guto Nyth Brân. Mae’r ras yn Aberpennar ar nos Galan. Mae llawer o bobl yn dod i redeg yn y ras. Maen nhw’n dilyn llwybr ras gyntaf Guto. Wedyn, mae blodau yn cael eu rhoi ar fedd Guto. Mae’r blodau yn cofio am y dyn a oedd yn gallu rhedeg yn gyflym fel aderyn. 166 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

167 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

13. Morwyn Llyn y Fan 1.

Mae Llyn y Fan yn lle prydferth ym Mannau Brycheiniog, Sir Llyn y Fan is a beautiful place in the Brecon Beacons, Gaerfyrddin. Carmarthenshire. Un diwrnod, roedd ffermwr o'r enw Gwyn yn edrych ar ôl ei One day, a farmer called Gwyn was looking after his animals anifeiliaid yn agos at y llyn pan gafodd e sioc. Roedd merch near the lake when he had a shock. There was a beautiful girl hardd yn y dŵr! Un o dylwyth teg y llyn oedd hi. Roedd Gwyn in the water! She was one of the fairies of the lake. Gwyn had wedi syrthio mewn cariad â hi yn syth. fallen in love with her straight away.

Cwestiynau (yn cael eu dewis ar hap yn y gêm) Questions (chosen at random in game)

Ble mae Llyn y Fan? Where is Llyn y Fan?  Bangor  Bangor  Bahrain  Bahrain  Bannau Brycheiniog  Brecon Beacons

Beth oedd swydd Gwyn? What was Gwyn’s job?  ffermwr  farmer  gweithio mewn siop  working in a shop 168 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

 canwr mewn band  singer in a band

Pwy oedd y ferch yn y llyn? Who was the girl in the lake?  Un o’r defaid.  One of the sheep.  Mam Gwyn  Gwyn’s mother  Un o’r tylwyth teg.  One of the fairies.

Roedd Gwyn eisiau priodi'r ferch. Dywedodd hi, ‘Bydda i’n dy Gwyn wanted to marry the girl. She said, 'I'll marry you, but briodi di, ond mae’n rhaid i ti addo un peth – fyddi di byth fy you have to promise one thing - you will never hit me. If you nharo i. Os fyddi di’n fy nharo i dair gwaith, bydda i’n mynd yn hit me three times, I'll go back to the lake.' Gwyn agreed. They ôl i’r llyn.’ Cytunodd Gwyn. Priododd y ddau ac aethon nhw i got married and went to live on the farm in the village of fyw ar y fferm ym mhentref Myddfai. Myddfai.

Cwestiynau Questions

Beth ofynnodd Gwyn i’r forwyn? What did Gwyn ask the maiden?  Wnei di fy mhriodi i?  Will you marry me?  Wnei di ddod i gael byrgyr gyda fi?  Will you come for a burger with me?  Wnei di nofio yn y llyn?  Will you swim in the lake? 169 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Ble roedd Gwyn a’i wraig yn byw? Where did Gwyn and his wife live?  Mair  Mair  Magaluf  Magaluf  Myddfai  Myddfai

Beth oedd yn rhaid i Gwyn ei addo i’w wraig? What did Gwyn have to promise to his wife?  I fynd am dro i'r llyn.  To go for a walk to the lake.  I beidio ei tharo hi.  Not to hit her.  I beidio dawnsio Gangnam Style eto.  Not to dance Gangnam Style ever again.

Cafodd Gwyn a’i wraig 3 o blant ac roedd y ddau yn hapus. Gwyn and his wife had 3 children and the pair were happy. But Ond un diwrnod, mewn bedydd, roedd y forwyn, gwraig one day, in a baptism, the maiden, Gwyn's wife, was crying. Gwyn, yn crïo. Rhoddodd Gwyn ei law ar ei braich hi i ofyn Gwyn put his hand on her arm to ask what was going on. beth oedd yn bod. “Dyna ti wedi fy nharo i un waith!” "There! You have hit me once!" said the maid. dywedodd y forwyn.

170 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Digwyddodd yr un peth eto pan grïodd hi mewn priodas. The same thing happened again when she cried in a wedding. Rhoddodd Gwyn ei fraich o'i chwmpas hi. Dywedodd y forwyn, Gwyn put his arm around her. The maiden said, "That's the “Dyna’r ail dro i ti fy nharo i!” second time you've hit me!"

Ychydig wedyn, rhoddodd Gwyn ei law ar ysgwydd ei wraig A little later, Gwyn put his hand on his wife's shoulder when pan chwarddodd hi mewn angladd. “Dyna’r trydydd tro i ti fy she laughed at a funeral. "That's the third time you hit me!" nharo i!” dywedodd hi. ‘Dwi’n mynd yn ôl i’r llyn!’ She said. 'I'm going back to the lake!'

Cwestiynau Questions

Pryd chwarddodd y forwyn? When did the maiden laugh?  mewn angladd  at a funeral  mewn siop  in a shop  mewn parti  in a party

Beth wnaeth y forwyn ar ôl i Gwyn roi ei law arni hi 3 gwaith? What did the maiden do after Gwyn put his hand on her 3 times?  Mynd i'r bedydd.  Went to the baptism.  Mynd i Gaerdydd ar y trên.  Went to Cardiff on the train.  Mynd yn ôl i’r llyn.  Went back to the lake.

171 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Beth wnaeth y forwyn yn y briodas? What did the maiden do in the wedding?  crïo  she cried  rhedeg i ffwrdd  she ran away  gweiddi  she shouted

Aeth y forwyn yn ôl i’r llyn, gan adael ei thri mab hi gyda The maid went back to the lake, leaving her three sons with Gwyn. Gwyn. Tyfodd y bechgyn i fod yn ddynion arbennig. Roedd pobl yn eu The boys grew up to be special men. People called them the galw nhw’n Meddygon Myddfai. Roedd y tri’n defnyddio Physicians of Myddfai. The three used plants to make planhigion i wneud moddion i bobl sâl. Roedd pawb yn medicines for sick people. Everyone was very grateful to the ddiolchgar iawn i blant Morwyn Llyn y Fan. children of the Maiden of Llyn y Fan.

172 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Cwestiynau Questions

Faint o fechgyn oedd gan Gwyn a’r forwyn? How many sons did Gwyn and the maiden have?  3  3  6  6  1,356  1,356

Beth oedd y bechgyn yn cael eu galw? What were the boys called?  Doctoriaid y Ddinas  Doctors of the City  Brawdz y Moddionz  Medicine Broz  Meddygon Myddfai  Physicians of Myddfai

Beth oedd Meddygon Myddfai yn defnyddio i wneud moddion? What did the Physicians of Myddfai use to make medicines?  caws  cheese  planhigion  plants  bysedd pysgod  fish fingers

173 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

CWESTIWN YCHWANEGOL (i fynd heibio’r ceidwad i ran 2) EXTRA QUESTION (to pass the gatekeeper to part 2)

Beth oedd Gwyn wedi addo i'r forwyn cyn ei phriodi hi? What had Gwyn promised to the maiden before he married her?  Fyddai e ddim yn coginio iddi hi.  That he wouldn’t cook her.  Fyddai e ddim yn ei tharo hi.  That he wouldn’t hit her.  Byddai e’n cadw'n dawel.  That he’d keep quiet.

IS-GEMAU (dewis ar hap bob tro) SUB-GAMES (chosen at random each time)

1. 1. Mae llyn yn ... A lake is ...

galed wlyb hard wet

sych goch dry red

174 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

2. 2. Pwy ydy Santes Cariadon Cymru? Who is Wales’s Patron Saint of Lovers?

y ddraig goch Beyoncé the red dragon Beyoncé

Dwynwen Blodeuwedd Dwynwen Blodeuwedd

3. 3. Pa un sy’n odli? Which one rhymes?

‘Ffermwr tlawd oedd Gwyn, ‘Ffermwr tlawd oedd Gwyn,

A welodd ferch yn y ...’ A welodd ferch yn y ...’

car sosban [‘Gwyn was a poor farmer,

llyn tŷ who saw a girl in the...’]

car Sosban (saucepan)

Llyn (lake) tŷ (house)

175 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

4. 4. Beth sy’n cael ei ddefnyddio mewn bedydd? What is used in a baptism?

tân dŵr fire water

Marmite jam Marmite jam

5. 5. O ba anifail mae gwlân yn dod? What animal gives us wool?

buwch ceffyl cow horse

dafad iâr sheep chicken

6. 6. Beth ydy’r enw iawn ar fabi buwch? What is the correct name for a baby cow?

selsig llo sausage calf

lleuad oen moon lamb

176 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Geirfa / Vocab

Morwyn Llyn y Fan = Lady of the Cytunodd e = He agreed Tyfodd y bechgyn = The boys grew Lake Wnei di = Will you arbennig = special prydferth = beautiful i beidio = not to Meddyg(on) = Doctor(s) Bannau Brycheiniog / Mannau byth eto = never again planhigion = plants Brycheiniog = Brecon Beacons bedydd = baptism moddion = medicine Sir Gaerfyrddin = Carmarthenshire pan grïodd hi = when she cried ddiolchgar (diolchgar) = grateful anifeiliaid = animals o’i chwmpas hi = around her bysedd pysgod = fish fingers hardd = pretty Ychydig wedyn = A while later coginio = cook dylwyth teg (tylwyth teg) = fairies ysgwydd = shoulder Santes Cariadon = Saint of Lovers llyn = lake pan chwarddodd hi = when she tlawd = poor swydd = job laughed lleuad = moon eisiau priodi = wanted to marry angladd = funeral addo = promise gweiddi = shout fy nharo i = to strike me gan adael = leaving 177 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Morwyn Llyn y Fan

Mae Llyn y Fan yn lle prydferth ym Mannau Brycheiniog, Sir Gaerfyrddin. Un Llyn y Fan is a beautiful place in the Brecon Beacons, Carmarthenshire. One diwrnod, roedd ffermwr o'r enw Gwyn yn edrych ar ôl ei anifeiliaid yn agos day, a farmer called Gwyn was looking after his animals near the lake when at y llyn pan gafodd e sioc. Roedd merch hardd yn y dŵr! Un o dylwyth teg y he had a shock. There was a beautiful girl in the water! She was one of the llyn oedd hi. Roedd Gwyn wedi syrthio mewn cariad â hi yn syth. fairies of the lake. Gwyn had fallen in love with her straight away.

Roedd Gwyn eisiau priodi'r ferch. Dywedodd hi, ‘Bydda i’n dy briodi di, ond Gwyn wanted to marry the girl. She said, 'I'll marry you, but you have to mae’n rhaid i ti addo un peth – fyddi di byth fy nharo i. Os fyddi di’n fy nharo promise one thing - you will never hit me. If you hit me three times, I'll go i dair gwaith, bydda i’n mynd yn ôl i’r llyn.’ Cytunodd Gwyn. Priododd y ddau back to the lake.' Gwyn agreed. They got married and went to live on the ac aethon nhw i fyw ar y fferm ym mhentref Myddfai. farm in the village of Myddfai.

Cafodd Gwyn a’i wraig 3 o blant ac roedd y ddau yn hapus. Ond un diwrnod, Gwyn and his wife had 3 children and the pair were happy. But one day, in a mewn bedydd, roedd y forwyn, gwraig Gwyn, yn crïo. Rhoddodd Gwyn ei baptism, the maiden, Gwyn's wife, was crying. Gwyn put his hand on her law ar ei braich hi i ofyn beth oedd yn bod. arm to ask what was going on. "There! You have hit me once!" said the maid. “Dyna ti wedi fy nharo i un waith!” dywedodd y forwyn. The same thing happened again when she cried in a wedding. Gwyn put his Digwyddodd yr un peth eto pan grïodd hi mewn priodas. Rhoddodd Gwyn ei arm around her. The maiden said, "That's the second time you've hit me!" fraich o'i chwmpas hi. Dywedodd y forwyn, “Dyna’r ail dro i ti fy nharo i!” A little later, Gwyn put his hand on his wife's shoulder when she laughed at Ychydig wedyn, rhoddodd Gwyn ei law ar ysgwydd ei wraig pan chwarddodd a funeral. "That's the third time you hit me!" She said. 'I'm going back to the hi mewn angladd. “Dyna’r trydydd tro i ti fy nharo i!” dywedodd hi. ‘Dwi’n lake!' mynd yn ôl i’r llyn!’ The maid went back to the lake, leaving her three sons with Gwyn.The boys Aeth y forwyn yn ôl i’r llyn, gan adael ei thri mab hi gyda Gwyn. Tyfodd y grew up to be special men. People called them the Physicians of Myddfai. bechgyn i fod yn ddynion arbennig. Roedd pobl yn eu galw nhw’n The three used plants to make medicines for sick people. Everyone was very Meddygon Myddfai. Roedd y tri’n defnyddio planhigion i wneud moddion i grateful to the children of the Maiden of Llyn y Fan. bobl sâl. Roedd pawb yn ddiolchgar iawn i blant Morwyn Llyn y Fan. 178 Breuddwyd Myrddin Ail Iaith : Cyfnodau Allweddol 2 a 3 (7-14 oed) – Welsh Legends Quest (Welsh Second Language) : Key Stages 2 & 3 (ages 7-14)

Morwyn Llyn y Fan Mae Llyn y Fan yn lle prydferth ym Mannau Brycheiniog, Sir Gaerfyrddin.

Un diwrnod, roedd ffermwr o'r enw Gwyn yn edrych ar ôl ei anifeiliaid yn agos at y llyn pan gafodd e sioc. Roedd merch hardd yn y dŵr! Un o dylwyth teg y llyn oedd hi. Roedd Gwyn wedi syrthio mewn cariad â hi yn syth.

Roedd Gwyn eisiau priodi'r ferch. Dywedodd hi, ‘Bydda i’n dy briodi di, ond mae’n rhaid i ti addo un peth – fyddi di byth fy nharo i. Os fyddi di’n fy nharo i dair gwaith, bydda i’n mynd yn ôl i’r llyn.’ Cytunodd Gwyn. Priododd y ddau ac aethon nhw i fyw ar y fferm ym mhentref Myddfai.

Cafodd Gwyn a’i wraig 3 o blant ac roedd y ddau yn hapus. Ond un diwrnod, mewn bedydd, roedd y forwyn, gwraig Gwyn, yn crïo. Rhoddodd Gwyn ei law ar ei braich hi i ofyn beth oedd yn bod. “Dyna ti wedi fy nharo i un waith!” dywedodd y forwyn.

Digwyddodd yr un peth eto pan grïodd hi mewn priodas. Rhoddodd Gwyn ei fraich o'i chwmpas hi. Dywedodd y forwyn, “Dyna’r ail dro i ti fy nharo i!”

Ychydig wedyn, rhoddodd Gwyn ei law ar ysgwydd ei wraig pan chwarddodd hi mewn angladd. “Dyna’r trydydd tro i ti fy nharo i!” dywedodd hi. ‘Dwi’n mynd yn ôl i’r llyn!’

Aeth y forwyn yn ôl i’r llyn, gan adael ei thri mab hi gyda Gwyn.

Tyfodd y bechgyn i fod yn ddynion arbennig. Roedd pobl yn eu galw nhw’n Meddygon Myddfai. Roedd y tri’n defnyddio planhigion i wneud moddion i bobl sâl. Roedd pawb yn ddiolchgar iawn i blant Morwyn Llyn y Fan.