Werken Aan Water in Brabant Water? in Heel Nederland Werd De Noodklok Geluid Te Komt

Een dijk van een samenwerking een van dijk Een gebracht kaart in overeenkomst bestuurs tweede feiten en Verhalen 5 samenwerking een van dijk Een 2008-2015 Resultaten | waterberging tot vistrap van Brabant in water aan Werken 4 samenwerking een van dijk Een 2008-2015 Resultaten | waterberging tot vistrap van Brabant in water aan Werken 3 samenwerking een van dijk Een 2008-2015 Resultaten | waterberging tot vistrap van Brabant in water aan Werken 2

is geschikt gemaakt voor waterberging. waterberging. voor gemaakt geschikt is nieuwe dijk van een samenwerking! een van dijk nieuwe

En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare hectare 1700 dan meer elkaar bij van gebied een En bedrijven staan we aan de vooravond van een van vooravond de aan we staan bedrijven

ruim 80 vispassages vele malen groter geworden. geworden. groter malen vele vispassages 80 ruim Samen met belangenorganisaties, gemeenten en en gemeenten belangenorganisaties, met Samen ben ik trots op.” trots ik ben wilde werken, maar ik wil een waardevast bedrijf bedrijf waardevast een wil ik maar werken, wilde

dieren. Ook het leefgebied van de vissen is dankzij dankzij is vissen de van leefgebied het Ook dieren. de kaart ziet, zit ons werk er nog lang niet op. op. niet lang nog er werk ons zit ziet, kaart de overleggen, maar nu is iedereen er blij mee. Daar Daar mee. blij er iedereen is nu maar overleggen, herinnert het zich nog goed: “Niet dat ik niet mee mee niet ik dat “Niet goed: nog zich het herinnert

verbindingszones geven ruimte aan planten en en planten aan ruimte geven verbindingszones a os erf bif dt o Wn zas u op zoals Want zo. dat blijft betreft ons Wat het vroeger was. Het was drie jaar lang wekelijks wekelijks lang jaar drie was Het was. vroeger het zich niet serieus genomen. Peter Dielissen Dielissen Peter genomen. serieus niet zich

door het landschap en 250 kilometer aan ecologische ecologische aan kilometer 250 en landschap het door n itrue. tas it e e we ut zoals uit weer er het ziet Straks fietsroutes. en Bij de klassieke aanpak voelden de grondeigenaren grondeigenaren de voelden aanpak klassieke de Bij

kilometer rechtgetrokken beken kronkelen dan weer weer dan kronkelen beken rechtgetrokken kilometer hebben we geen moment uit het oog verloren. verloren. oog het uit moment geen we hebben de ecologie gaat erop vooruit, er komen wandel- wandel- komen er vooruit, erop gaat ecologie de

verdroogd gebied weer natter worden. Bijna 200 200 Bijna worden. natter weer gebied verdroogd anders leggen, maar onze gezamenlijke ambitie ambitie gezamenlijke onze maar leggen, anders gebied wordt mooier en beter. De veiligheid is beter, beter, is veiligheid De beter. en mooier wordt gebied extra hectares. Zo kan mijn bedrijf groeien.” groeien.” bedrijf mijn kan Zo hectares. extra

alles klaar is, kan bijna 13.000 hectare ernstig ernstig hectare 13.000 bijna kan is, klaar alles bestand. Her en der moesten we wat puzzelstukjes puzzelstukjes wat we moesten der en Her bestand. ilse kjt i na ht euta: Ht hele “Het resultaat: het naar uit kijkt Dielissen worden. De schade krijg ik gecompenseerd met gecompenseerd ik krijg schade De worden. uitbannen van wateroverlast is dan ook een illusie. illusie. een ook dan is wateroverlast van uitbannen

vragen een lange adem. Maar als begin 2016 bijna bijna 2016 begin als Maar adem. lange een vragen tegenwind. Maar een goede relatie is daar tegen tegen daar is relatie goede een Maar tegenwind. De nieuwe Aa moet nog gegraven worden. Peter Peter worden. gegraven nog moet Aa nieuwe De kan het water voortaan bij mij op het land geparkeerd geparkeerd land het op mij bij voortaan water het kan ons klimaat verandert en de ruimte is beperkt. Het voor altijd altijd voor Het beperkt. is ruimte de en verandert klimaat ons

We zijn al een flink eind op weg. Sommige projecten projecten Sommige weg. op eind flink een al zijn We Natuurlijk was er al die jaren ook wel eens wel ook jaren die al er was Natuurlijk de nieuwe Aa bij extreme waterstanden volloopt, volloopt, waterstanden extreme bij Aa nieuwe de inrichting van het gebied aan strenge landelijke normen. Maar Maar normen. landelijke strenge aan gebied het van inrichting

was heel plezierig om zo te mogen werken.” werken.” mogen te zo om plezierig heel was Peter Dielissen, melkveehouder bij het Aaveld: “Als “Als Aaveld: het bij melkveehouder Dielissen, Peter is begrijpelijk. Toch voldoet waterschap Rivierenland met de Rivierenland waterschap voldoet Toch begrijpelijk. is

verhaal, waarvan we er enkele met u delen. delen. u met enkele er we waarvan verhaal, in onze provincie de schop in de grond. de in schop de provincie onze in ontstond een constructieve samenwerking. “Het “Het samenwerking. constructieve een ontstond Maar ik denk dat de boeren minder blij waren.” De opmerking opmerking De waren.” blij minder boeren de dat denk ik Maar

we hebben aangepakt. Achter iedere plek zit een een zit plek iedere Achter aangepakt. hebben we maar groter wordt. Daarom ging op tal van plekken plekken van tal op ging Daarom wordt. groter maar IVN, iedereen mocht meepraten.” Vanaf dat moment moment dat Vanaf meepraten.” mocht iedereen IVN, toekomstperspectief voor agrarische bedrijven. bedrijven. agrarische voor toekomstperspectief i mat dt it o el i. k of r it a te leven. van niet er hoef Ik uit. veel zo niet dat maakte mij

u mee op ontdekkingsreis langs de plekken die die plekken de langs ontdekkingsreis op mee u probleem dat met het veranderende klimaat alleen alleen klimaat veranderende het met dat probleem hebben. De gemeente, een buurtvereniging, het het buurtvereniging, een gemeente, De hebben. tegen wateroverlast. Bovendien biedt het plan een een plan het biedt Bovendien wateroverlast. tegen het waterpeil toch heel erg hoog. De sloten liepen over. Voor Voor over. liepen sloten De hoog. erg heel toch waterpeil het

of inwoner van Brabant. Met deze kaart nemen we we nemen kaart deze Met Brabant. van inwoner of gebieden en watertekort voor de landbouw. Een Een landbouw. de voor watertekort en gebieden te maken waar we allemaal vrede mee konden konden mee vrede allemaal we waar maken te en de omliggende dorpen zijn beter beschermd beschermd beter zijn dorpen omliggende de en wel afdoende is. “Tijdens een stortbui afgelopen zomer was was zomer afgelopen stortbui een “Tijdens is. afdoende wel

elkaar en op u als Brabantse bestuurder, partner partner bestuurder, Brabantse als u op en elkaar - natuur essentiële van verdroging voor plekken met alle partijen uitgenodigd om samen een plan een samen om uitgenodigd partijen alle met komen wandel- en fietsroutes en ’s-Hertogenbosch ’s-Hertogenbosch en fietsroutes en wandel- komen Klaas van Vugt vraagt zich wel eens af of de waterberging waterberging de of af eens wel zich vraagt Vugt van Klaas

We hebben dan ook alle reden om trots te zijn op op zijn te trots om reden alle ook dan hebben We veel op zorgen grondwaterstanden Dalende veranderde de sfeer. Peter Dielissen: “We werden werden “We Dielissen: Peter sfeer. de veranderde wordt hersteld, komt ruimte voor de natuur. Er Er natuur. de voor ruimte komt hersteld, wordt

het waterschap koos voor een nieuwe aanpak, aanpak, nieuwe een voor koos waterschap het Langs de beek, waar een oude meander in ere ere in meander oude een waar beek, de Langs midden in het inundatiegebied van toen. toen. van inundatiegebied het in midden

houden. Daar was destijds geen oog voor.” Toen voor.” oog geen destijds was Daar houden. Het resultaat is een plan met winst voor alle partijen. partijen. alle voor winst met plan een is resultaat Het oerhollands verdedigingswerk. De waterberging van nu ligt ligt nu van waterberging De verdedigingswerk. oerhollands

uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje staaltje knap een Waterlinie: Hollandse Nieuwe de van uit

was hard nodig! nodig! hard was

Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel deel Wereldoorlog Tweede de tot maakte gebied Het Doorn. de Dommel.” Dommel.” de

samen met andere organisaties ingezet voor het water in Brabant. En dat dat En Brabant. in water het voor ingezet organisaties andere met samen Toch is ruimte voor water niets nieuws voor de polder Oude Oude polder de voor nieuws niets water voor ruimte is Toch zijn nog lang niet klaar”, aldus de wethouder. wethouder. de aldus klaar”, niet lang nog zijn stad is echt verbeterd. Het is weer goed toeven langs langs toeven goed weer is Het verbeterd. echt is stad

bestuursovereenkomst water. De afgelopen zeven jaar hebben we ons ons we hebben jaar zeven afgelopen De water. bestuursovereenkomst we ook hier samen op kunnen trekken. Kortom, we we Kortom, trekken. kunnen op samen hier ook we mensen komen er graag. De kwaliteit van leven in de de in leven van kwaliteit De graag. er komen mensen

Het kenmerkt de Brabantse manier van werken in het kader van de tweede tweede de van kader het in werken van manier Brabantse de kenmerkt Het zuivering, wij hebben de ophaaldienst. We kijken of of kijken We ophaaldienst. de hebben wij zuivering, landschap.” leven en bewegen. Er fladdert van alles rond. En de de En rond. alles van fladdert Er bewegen. en leven

agenda. “Het waterschap heeft afvalwater op de de op afvalwater heeft waterschap “Het agenda. klaar en ik moet zeggen: het is heel mooi, al dat water in het het in water dat al mooi, heel is het zeggen: moet ik en klaar De wethouder vervolgt: “De nieuwe meanders meanders nieuwe “De vervolgt: wethouder De elkaar. Dat is wat ons betreft hét recept voor een dijk van een samenwerking. samenwerking. een van dijk een voor recept hét betreft ons wat is Dat elkaar.

terugwinnen van grondstoffen uit afval staat op de de op staat afval uit grondstoffen van terugwinnen kwaliteit van het water. Klaas van Vugt: “Het is al anderhalf jaar jaar anderhalf al is “Het Vugt: van Klaas water. het van kwaliteit Hetzelfde doel voor ogen hebben, vertrouwen hebben en rekening houden met met houden rekening en hebben vertrouwen hebben, ogen voor doel Hetzelfde

partijen aan tafel. Maar ook een onderwerp als het het als onderwerp een ook Maar tafel. aan partijen planten die daar een plekje vinden zorgen voor een goede goede een voor zorgen vinden plekje een daar die planten groenstructuur in de stad.“ stad.“ de in groenstructuur

Bij tal van gebiedsontwikkelingen zitten beide zitten gebiedsontwikkelingen van tal Bij De nieuwe slootranden hebben allemaal flauwe oevers. De oevers. flauwe allemaal hebben slootranden nieuwe De “Dankzij het waterschap hebben we nu een geweldige geweldige een nu we hebben waterschap het “Dankzij

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. tegen. vaak elkaar komen gemeente en Waterschap volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: Schreurs: Mary-Ann natuur. voor ruimte volop

gedeputeerde provincie Noord-Brabant Noord-Brabant provincie gedeputeerde voorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond Noord-Brabantse voorzitter

ben ik immers zelf.” zelf.” immers ik ben kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs erlangs met beek kronkelende een nu loopt kantoren

Johan van den Hout Hout den van Johan Lambert Verheijen Lambert

ontwikkelingen die er al zijn.” zijn.” al er die ontwikkelingen ik nu nooit overlast kan krijgen van een achterbuurman. Dat Dat achterbuurman. een van krijgen kan overlast nooit nu ik ebnigzn rje. usn uzn wnes en winkels huizen, Tussen rijker. verbindingszone

dat het totaalplaatje beter wordt. We liften mee met met mee liften We wordt. beter totaalplaatje het dat voor de hobby wat akkerbouwproducten. Het voordeel is dat dat is voordeel Het akkerbouwproducten. wat hobby de voor stad Eindhoven is vijf meanders en één ecologische ecologische één en meanders vijf is Eindhoven stad

maar over hoe we er samen voor kunnen zorgen zorgen kunnen voor samen er we hoe over maar “Tegen mijn achtertuin ligt nu mijn eigen akker. Ik verbouw daar daar verbouw Ik akker. eigen mijn nu ligt achtertuin mijn “Tegen en veranderde de Dommel van gedaante. Alleen al de de al Alleen gedaante. van Dommel de veranderde en

gaan niet over wie waarvoor verantwoordelijk is, is, verantwoordelijk waarvoor wie over niet gaan Ook Klaas van Vugt kreeg de kans een stuk grond te kopen. kopen. te grond stuk een kans de kreeg Vugt van Klaas Ook Breugel werd 150.000 m³ vervuild slib weggebaggerd weggebaggerd slib vervuild m³ 150.000 werd Breugel

waterplan voor de toekomst. “De discussies hierover hierover discussies “De toekomst. de voor waterplan verkopen vonden plaats in goed overleg en op vrijwillige basis. basis. vrijwillige op en overleg goed in plaats vonden verkopen helemaal tot aan het Wilhelminakanaal in Son en en Son in Wilhelminakanaal het aan tot helemaal

is de Roadmap ‘Water in de stad’, een compleet compleet een stad’, de in ‘Water Roadmap de is kavelruil. Maar dan wel volgens het poldermodel: alle aan- en en aan- alle poldermodel: het volgens wel dan Maar kavelruil. van Eindhoven, dwars door de stad, langs Nuenen, Nuenen, langs stad, de door dwars Eindhoven, van

met het waterschap. Een voorbeeld dat nu speelt speelt nu dat voorbeeld Een waterschap. het met en weiden. Daarom startte het project met grootschalige grootschalige met project het startte Daarom weiden. en kilometer beek stevig onder handen. Vanaf het zuiden zuiden het Vanaf handen. onder stevig beek kilometer

Mary-Ann Schreurs is vol lof over de samenwerking samenwerking de over lof vol is Schreurs Mary-Ann Waar nu het water schittert in het landschap, lagen eerst akkers akkers eerst lagen landschap, het in schittert water het nu Waar Van 2011 tot 2013 nam Waterschap De Dommel 17 17 Dommel De Waterschap nam 2013 tot 2011 Van

trok het bijna gestrande project weer vlot. vlot. weer project gestrande bijna het trok

nieuwe aanpak, gericht op vertrouwen en het realiseren van meerwaarde voor alle betrokkenen, betrokkenen, alle voor meerwaarde van realiseren het en vertrouwen op gericht aanpak, nieuwe uit. prachtig eens nog ook er ziet water dat al omgeving, en Almkerk isch project.” project.” isch st fanta een echt was “Het banken. of stoelen onder niet stad haar

wederzijds onbegrip. Alle reden voor waterschap Aa en Maas om het roer om te gooien. Een Een gooien. te om roer het om Maas en Aa waterschap voor reden Alle onbegrip. wederzijds van inwoners de voor voeten droge voor alleen niet zorgt Het waterberging. voor water open extra hectare 3,5 wethouder in Eindhoven, steekt haar enthousiasme over het werk aan de Dommel in in Dommel de aan werk het over enthousiasme haar steekt Eindhoven, in wethouder

het landschap. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum, dreigde het project vast te lopen op op lopen te vast project het dreigde Berlicum, van zuidwesten ten stuk het Voor landschap. het Rivierenland waterschap creëerde Zo breed. meter 50 wel soms sloten de werden Uppel bij Doorn Oude polder gedraaid. De beek is een pareltje middenin de stad geworden.” Mary-Ann Schreurs, Schreurs, Mary-Ann geworden.” stad de middenin pareltje een is beek De gedraaid.

De Aa, een rechtgetrokken beek tussen Veghel en ’s-Hertogenbosch, mag weer slingeren door door slingeren weer mag ’s-Hertogenbosch, en Veghel tussen beek rechtgetrokken een Aa, De de In verbreden. gaat sloten je als op klei vrachtwagens wat heel levert Het graven. eens nog en graven Graven, - om precies het is Nu stad. de naar rug de met lang verleden het in lag Dommel “De

Van Aa naar Beter naar Aa Van Dommel.” de langs toeven goed weer is “Het Polderen in de polder de in Polderen 3 2 1

Dynamisch beekdal beekdal Dynamisch schoon natuurlijk Dommel De Doorn Oude Polder samenwerking een van dijk Een

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven Landinrichting Baarle-Nassau De projecten die aan bod komen op deze kaart kregen een financiële bijdrage van: 5 Eén en één werd drie 6 Waterhart gaat sneller kloppen

“Zonder de intensieve samenwerking met een groot aantal organisaties was het nooit gelukt.” Aan het woord Het buitengebied van Chaam en Baarle-Nassau heeft alles wat Brabant mooi maakt. Beken, boerderijen, bos- Polder Oude Doorn: Landinrichting Baarle-Nassau is Fons Mandigers, gebiedsbeheerder van Natuurmonumenten, over de Moerputten en het Vlijmens Ven: sen, open natuur. Waterschap Brabantse Delta gaf het hele gebied samen met de andere partners van de • Europees Landbouwfonds voor • Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij een gebied van zo’n 700 hectare ten zuidwesten van ’s-Hertogenbosch. Waterschap Aa en Maas werkt daar landinrichting Baarle-Nassau een enorme boost. Van landbouw tot natuur en van water tot recreatie: alles ging Plattelandsontwikkeling • Provincie Noord-Brabant samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Vlinderstichting en de gemeente Heusden aan het erop vooruit. Het waterhart van Jacques van der Aa, lid van het Dagelijks Bestuur van waterschap Brabantse • Gemeente Woudrichem • Waterschap Brabantse Delta voorkomen van wateroverlast én herstelt bijzondere graslanden, zoals blauwgrasland. Delta, gaat er sneller van kloppen. • Provincie Noord-Brabant • Waterschap Rivierenland Kleine Aa • Gemeente Boxtel Dommel natuurlijk schoon • KRW Innovatieregeling • Actief Bodem Beheer de Kempen • Provincie Noord-Brabant • Brabants Landschap • Waterschap De Dommel • Gemeente Eindhoven • Gemeente Nuenen Kampina • Provincie Noord-Brabant • Plattelandontwikkelingsprogramma 2012 – 2016 • Tijdelijke regeling Eenmalige uitkering Stedelijke • Provincie Noord-Brabant Synergieprojecten kaderrichtlijn water • Waterschap De Dommel • Waterschap De Dommel Landgoed Leijkant Dynamisch Beekdal • Familie Van Eijck • Gemeente Sint-Michielsgestel • Gemeente Tilburg “Het resultaat is fenomenaal. • Provincie Noord-Brabant • Provincie Noord-Brabant Dat hebben we dankzij de • Waterschap Aa en Maas • Waterschap Brabantse Delta samenwerking met alle partijen Fons Mandigers: “Ons land Vispassage Crèvecoeur Luienhoek bereikt.” kent van oudsher talloze pol- • Ministerie van Infrastructuur & Milieu • Provincie Noord-Brabant derlandschappen, waaronder • Provincie Noord-Brabant • Waterschap Brabantse Delta Het project is alleen al uniek door de grootte van • Rijkswaterstaat blauwgraslanden. Dit zijn hele • Waterschap Aa en Maas De geschiedenis van het project begint bij de soortenrijke gebieden waar het het gebied. Dankzij de Landinrichtingswet (sinds oppervlaktewater zijn cruciaal. Jacques van der Aa extreme wateroverlast van 1995. Wie herinnert zich 2006 Wet Inrichting Landelijk Gebied), was het licht toe: ”Vroeger werd het water snel afgevoerd en niet de A2 die veranderd was in een enorme zee van grondwater aan de oppervlak- mogelijk om met gronden te schuiven. Jacques dreigde het gebied te verdrogen. Met de maatregelen HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven Werken aan water in Brabant water? In heel Nederland werd de noodklok geluid te komt. Vroeger werden ze van der Aa: “Waar je elders in Brabant afhankelijk uit de landinrichting houden we het water langer • De Vlinderstichting en ook waterschap Aa en Maas liet het er samen door boeren gebruikt voor het bent van vrijwillige medewerking en soms maar vast. De grondwaterstanden zijn hoger, vooral in en • Gemeente Heusden • Life + Nature programma van de Europese met andere partijen niet bij zitten. HoWaBo - Hoog hooi. Tegenwoordig is er nog stukjes van een gebied kan aanpakken, konden rondom natuurgebieden. Ook op landbouwpercelen Van vistrap tot waterberging Commissie Wateraanpak ’s-Hertogenbosch - was geboren en maar een handjevol van over”. we hier op grote schaal en integraal aan de slag.” wordt water langer vastgehouden. We hebben een het gebied bij de Moerputten en het Vlijmens Ven Uiteraard binnen de grenzen van wat redelijk is voor zogenaamd robuust watersysteem gecreëerd.” Een • Natuurmonumenten werd aangewezen voor waterberging. de betrokken partijen. “Het uitgangspunt was dat stevig systeem dat wel tegen een stootje kan. Of de • Provincie Noord-Brabant Resultaten 2008-2015 iedereen erop vooruit zou gaan of juister gezegd: weergoden nu trakteren op natte of droge periodes, • Staatsbosbeheer Vanaf het allereerste begin zagen alle partijen de er in ieder geval niet op achteruit zou gaan.” Het nu of in de toekomst. • Waterschap Aa en Maas waterberging als een kans voor de realisatie van de Inmiddels worden voedselrijke bovenlagen van de waterschap kreeg met de landinrichting de kans om • Waterschap De Dommel Ecologische Hoofdstructuur. Fons Mandigers: “Het grond afgegraven, sloten afgedamd en gedempt en ecologische verbindingszones aan te leggen, beken Over het antwoord op de vraag ‘Wat vind je vooral was geen eenvoudige puzzel. Maar we wisten dat stuwen geplaatst. Zo komt het grondwater omhoog en en natte natuurparels te herstellen en waterberging bijzonder?’, hoeft Jacques van der Aa niet lang na te Colofon Deze kaart is een uitgave van de Noord-Brabantse we met het herstel van bijzondere graslanden samen wordt de grond schraler. Het werk is in 2017 klaar, maar te realiseren. denken: “Waar het water stroomt natuurlijk! Ik ben op Tekst en coördinatie: Colette Communicatie Waterschapsbond en de provincie Noord-Brabant. iets duurzaams en wezenlijks konden neerzetten. de eerste resultaten kun je al zien. Fons Mandigers: alles trots, want het is een mooi en bijzonder gebied. Vormgeving: Tacct Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden Van één en één maakten we uiteindelijk drie. Omdat “Sinds kort vinden we er orchideeën, blauwe knoop, Als je nu over het gebied zou vliegen, zie je overal Maar als waterschap bestuurder loop ik extra warm Drukwerk: Control Media ontleend. we allemaal hetzelfde beeld op het netvlies hadden, blauwe zegge en Spaanse ruiter. Die soorten kom je beken, poelen, vennen en bossen, afgewisseld voor de plekken waar je water kan zien. Denk aan konden we snel stappen zetten.” alleen nog maar in enkele reservaten tegen.” door landbouwgebieden. De ingrepen in gronden de enorme vennen met hun prachtige vergezichten.”

VAN EEN SAMENWERKING

6 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking 7 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking 1 INVESTERINGEN STAND VAN ZAKEN

Sommige projecten vergen jaren van voorbereiding. Totaal aan investeringen tweede Daarom zijn we in dit laatste jaar van de tweede bestuursovereenkomst water nog op veel plekken in bestuursovereenkomst water: onze provincie hard aan het werk. Eind 2015 zit minimaal 85% van het werk erop. De rest volgt snel daarna. Soms VAN EEN SAMENWERKING wordt er zelfs meer gerealiseerd dan de oorspronkelijke doelstelling. De Brabantse waterschappen en de provincie zijn trots op een 4 € 234 miljoen dijk van een samenwerking met de vele partners in Brabant. Onder andere: • Alle Brabantse gemeenten • ANWB • Brabants Landschap ’S-HERTOGENBOSCH • Brabantse Milieufederatie 5 Verdrogingsbestrĳding Beek- en kreekherstel • Brabants Particulier Grondbezit Totaal 12.995 ha Totaal 199,5 kilometer • Natuurmonumenten • Staatsbosbeheer 3 • TOP Brabant • ZLTO

Vispassages Waterberging Totaal 86 Totaal 1780 hectare

Gereed 7 Nog zeker te realiseren in 2015 8 BOXTEL Risico op afronding na 2015 OISTERWĲK EVZ Totaal 250 kilometer Peildatum september 2014 BREDA

10 TILBURG ROOSENDAAL 9

CHAAM

BERGEN OP ZOOM 6

HELMOND 2 BAARLE-NASSAU EINDHOVEN

1 2 3

Op orde* Restopgave

Polder Oude Doorn Lees het artikel De Dommel Lees het artikel Dynamisch Beekdal Lees het artikel op pagina 3 natuurlijk schoon op pagina 4 op pagina 5 Waterschap Rivierenland verbreedde hier de sloten Vispassages tot soms wel 50 meter. Met al die extra ruimte voor “Mijn bedrijf heeft weer toekomst.” water houden de inwoners van Almkerk en omgeving “De kwaliteit van leven in de stad is echt 4 5 droge voeten bij extreem weer. verbeterd. Het is weer goed toeven langs Peter Dielissen Niet op kaart melkveehouder Waterberging de Dommel.” beschikbaar

Cijfers en feiten uit de polder Waterschap Aa en Maas werkt al jaren aan een natuurlijk beekdal tussen Vispassage Crèvecoeur HoWaBo - Moerputten - Lees het artikel Mary-Ann Schreurs ’s-Hertogenbosch en Veghel. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum op pagina 6 • 47.000 m3 afgegraven grond wethouder gemeente Eindhoven werkte zij met de zogenaamde Mutual Gains Approach. Het idee hierbij Vlijmens Ven Ecologische verbindingszones • 25.381 m3 ruimte voor waterberging (vanaf zomerpeil tot aan maaiveld) is dat samenwerking ontstaat als alle partijen winst kunnen behalen. Er Heel Zuidoost-Brabant ‘aan je vinnen’ (evz’s) • 3,5 hectare waterberging Vanaf het zuiden van Eindhoven tot aan het Wilhelminakanaal in Son en wordt niet naar standpunten, maar naar belangen gekeken. “Zonder de intensieve samenwerking • 1500 meter watergang Breugel nam Waterschap De Dommel samen met anderen de Dommel Windes, kopvoorns en rivierprikken voelen zich als een vis in het water in met een groot aantal organisaties • De afgegraven grond doet nu dienst als dijkverzwaring voor de stevig onder handen. De cijfers zijn indrukwekkend: Nadat er veel tijd werd geïnvesteerd in het elkaar leren kennen, begrijpen onze grote rivieren. Behalve als ze gaan paaien. Dan kiezen ze voor heldere Overdiepsepolder in Raamsdonksveer en vertrouwen, werd intensief gewerkt aan een ontwerp voor het beekjes met meer zuurstof. Ieder voorjaar komt dan ook een massale was het nooit gelukt.” Verdrogingsbestrijding • Voldoet aan de normen voor wateroverlast. Dat betekent dat statistisch • 150.000 m³ vervuild slib is weggebaggerd. beekdal. Met het plan dat er nu ligt haalt het waterschap haar doelen vistrek op gang. Helaas sta je als vis op weg naar een gezond plekje voor gezien: Dat is ongeveer 60 keer de inhoud van het wedstrijdbad De Tongelreep binnen budget, verbetert de kavelstructuur voor de landbouw, komt er je nageslacht geregeld voor een dichte deur. Zoals tot 2012 bij spuisluis Fons Mandigers - De kern Almkerk eens in de 100 jaar mag overstromen • 200 ton zink en 17 ton cadmium zijn daarbij verwijderd, volop ruimte voor recreatie en wordt er beekherstel en waterberging Crèvecoeur in ’s-Hertogenbosch. Gelukkig kun je tegenwoordig als vis gebiedsbeheerder Natuurmonumenten - De akkers in de polder Oude Doorn eens in de 25 jaar mogen bij elkaar 11 treinwagons vol gerealiseerd. vanaf de Maas via de Dieze rustig doorzwemmen naar de beken van de Aa Beek- en kreekherstel overstromen • In totaal 14 nieuwe meanders verlengen de Dommel met 2 kilometer en de Dommel. Dankzij de bekkentrap vispassage die waterschap Aa en Van Vlinderstichting tot Staatsbosbeheer en van gemeente tot - De graslanden in polder Oude Doorn eens in de 10 jaar mogen • Planten en dieren vinden hun weg dankzij 19 poelen, 2 vispassages Maas naast de spuisluis heeft aangelegd, ligt heel Zuidoost-Brabant ‘aan je Natuurmonumenten: vanaf het begin zagen alle partners de noodzaak * Alle trajecten of gebieden op de kaart die ‘op orde’ zijn, overstromen en 11 faunapassages (tunnels onder wegen of loopplanken onder vinnen’. Het enige wat je hoeft te doen is kleine sprongetjes wagen over voor waterberging als een prachtige kans! Een kans voor het herstel van EVZ’s én kreek- en beekherstel zijn aangepakt. Tijdens de tweede bestuursovereenkomst bruggen) 22 bekkens, die elk 8 centimeter waterpeil overbruggen. Een makkie! zeldzaam blauwgrasland. op orde of als restopgave. water of daarvoor. Ook de trajecten en gebieden waar de schop nog in de grond gaat, ziet u terug bij ‘op orde’. 6 7 8 9 10

Zo vouwt u de kaart weer op

Landinrichting Baarle-Nassau Lees het artikel Kleine Aa Kampina Landgoed Leijkant Luienhoek op pagina 7 ’t Merkske – een vergeten idylle “Voor elk wat wils.” Meer water voor dorstige heide Landgoedeigenaar zet eerste stap Droge voeten in Sprundel en St. Willebrord staat weer op de kaart Waterschap De Dommel maakt samen met anderen het prachtige gebied Natte Natuurparel de Kampina heeft dorst. Door een tekort aan Soms krijg je een vraag die naadloos aansluit bij je eigen plannen. Dat Een blanke straat, ondergelopen kelders en schuurtjes en flinke plassen rond de Essche Stroom beter ‘beleefbaar’: veiliger, schoner en mooier. grondwater verdroogt het van oorsprong natte natuurgebied en verzuurt overkwam Waterschap Brabantse Delta, toen de familie van Eijck contact water op een akker. De wateroverlast waar inwoners van Sprundel en Wie goed kijkt op de kaart, ziet ten westen van Baarle-Nassau een kleine Een van de projecten is de Kleine Aa: in 2011 richtte het waterschap het water van de vennen. Het kenmerkende paarse heidelandschap zocht om te praten over natuurontwikkeling op landgoed Leijkant. St. Willebrord regelmatig mee te kampen hadden was misschien niet uitstulping. Hier ligt het beekdal van ’t Merkske, een nog onaangetaste samen met Brabants Landschap deze beek bij Boxtel opnieuw in. met vennen verandert zo in een eentonige grasvlakte. Waterschap De “We wilden gebruik maken van de provinciale landgoedregel, waarbij levensbedreigend, maar het gaf wel schade en ongemak. Waterschap grensrivier die uitmondt in de Mark. De beek vindt een natuurlijke weg Tussen de rechte lijnen van de spoorlijn en de landbouwpercelen, Dommel ging samen met Natuurmonumenten de verdroging te lijf door: particuliere natuurontwikkeling hand in hand gaat met de mogelijkheid Brabantse Delta en de gemeente Rucphen vonden het de hoogste door een van de lieflijkste plekjes in Brabant. Als je er wandelt, waan kronkelt de Kleine Aa weer speels door het landschap. Martijn • Naaldbomen te kappen. Naaldbomen drinken het hele jaar door om op het landgoed te gaan wonen”, aldus Esther van Eijck. Alle edenr tijd om de overlast aan te pakken. Het waterschap groef twee je je niet alleen in België, je bent er soms ook. Het beekdal grenst Fliervoet, districtsbeheerder bij Brabants Landschap: “De Kleine Aa is grondwater. Waar naaldbomen gekapt worden, krijgen heide en andere voor de familie om samen met het waterschap en de gemeenten Tilburg waterbergingen en bij de aanleg van een nieuwe rotonde werd de veel te namelijk aan de noordkant, aan de zuidkant én aan de westkant aan een essentiële schakel in de natuurlijke verbinding tussen de Loonse planten een kans. en Goirle plannen te maken voor het hele gebied. “We hebben zeer smalle duiker vervanger door een groter formaat. Werk met werk maken, 1 2 3 4 onze zuiderburen. Terwijl pakweg 50 jaar geleden de beken in Brabant en Drunense Duinen en het Groene Woud.” Daarom moest de beek • Slootjes te dempen. Regenwater blijft zo in het gebied. plezierig samengewerkt. Er werd meegedacht en er was veel flexibiliteit. heet dat. Als het nu flink regent, kan het water weg uit de straat en is er massaal werden rechtgetrokken, werd ’t Merkske dankzij haar verstopte een ideale doorgangsroute worden voor veel diersoorten. “Dat is • Landbouwsloten om te leiden. Meststoffen blijven zo ver weg van de De Oude Leij slingert nu als een groene curve door het landschap, er ligt voldoende plek om het water te ‘parkeren’. ligging ‘vergeten’ of gespaard. Het immense projectgebied van de gelukt”, aldus Martijn Fliervoet. “De Kleine Aa is ontzettend gevarieerd kwetsbare vennen. een ecologische verbindingszone en er is ruimte voor waterberging. Het landinrichting Baarle-Nassau reikt wel tot dit bijzondere hoekje van ingericht. Er is voor elk dier wat wils.” Waterspitsmuis, boomkikker, resultaat is prachtig.” Brabant. Waterschap Brabantse Delta bracht er in 2010 de waterstand kamsalamander… Martijn Fliervoet is ervan overtuigd dat deze dieren verder omhoog, zodat het toch al zo oorspronkelijk ogende gebied, nog binnenkort hun neus laten zien in het gebied. “Dat is gewoon een kwestie idyllischer wordt met hooilanden, broekbossen en kwelmoerasjes. van tijd.”

Een dijk van een samenwerking een van dijk Een 2008-2015 Resultaten | waterberging tot vistrap van Brabant in water aan Werken 2 Een dijk van een samenwerking een van dijk Een 2008-2015 Resultaten | waterberging tot vistrap van Brabant in water aan Werken 4 samenwerking een van dijk Een 2008-2015 Resultaten | waterberging tot vistrap van Brabant in water aan Werken 3 Een dijk van een samenwerking een van dijk Een gebracht kaart in overeenkomst bestuurs tweede feiten en Verhalen 5

is geschikt gemaakt voor waterberging. waterberging. voor gemaakt geschikt is nieuwe dijk van een samenwerking! een van dijk nieuwe

En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare hectare 1700 dan meer elkaar bij van gebied een En bedrijven staan we aan de vooravond van een van vooravond de aan we staan bedrijven

We hebben dan ook alle reden om trots te zijn op op zijn te trots om reden alle ook dan hebben We Dalende grondwaterstanden zorgen op veel veel op zorgen grondwaterstanden Dalende veranderde de sfeer. Peter Dielissen: “We werden werden “We Dielissen: Peter sfeer. de veranderde wordt hersteld, komt ruimte voor de natuur. Er Er natuur. de voor ruimte komt hersteld, wordt

uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje staaltje knap een Waterlinie: Hollandse Nieuwe de van uit

was hard nodig! nodig! hard was

Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel deel Wereldoorlog Tweede de tot maakte gebied Het Doorn. de Dommel.” Dommel.” de

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. tegen. vaak elkaar komen gemeente en Waterschap volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: Schreurs: Mary-Ann natuur. voor ruimte volop

gedeputeerde provincie Noord-Brabant Noord-Brabant provincie gedeputeerde voorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond Noord-Brabantse voorzitter

ben ik immers zelf.” zelf.” immers ik ben kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs erlangs met beek kronkelende een nu loopt kantoren

Johan van den Hout Hout den van Johan Lambert Verheijen Lambert

trok het bijna gestrande project weer vlot. vlot. weer project gestrande bijna het trok

Almkerk en omgeving, al dat water ziet er ook nog eens prachtig uit. uit. prachtig eens nog ook er ziet water dat al omgeving, en Almkerk nieuwe aanpak, gericht op vertrouwen en het realiseren van meerwaarde voor alle betrokkenen, betrokkenen, alle voor meerwaarde van realiseren het en vertrouwen op gericht aanpak, nieuwe isch project.” project.” isch st fanta een echt was “Het banken. of stoelen onder niet stad haar

3,5 hectare extra open water voor waterberging. Het zorgt niet alleen voor droge voeten voor de inwoners van van inwoners de voor voeten droge voor alleen niet zorgt Het waterberging. voor water open extra hectare 3,5 wederzijds onbegrip. Alle reden voor waterschap Aa en Maas om het roer om te gooien. Een Een gooien. te om roer het om Maas en Aa waterschap voor reden Alle onbegrip. wederzijds wethouder in Eindhoven, steekt haar enthousiasme over het werk aan de Dommel in in Dommel de aan werk het over enthousiasme haar steekt Eindhoven, in wethouder

polder Oude Doorn bij Uppel werden de sloten soms wel 50 meter breed. Zo creëerde waterschap Rivierenland Rivierenland waterschap creëerde Zo breed. meter 50 wel soms sloten de werden Uppel bij Doorn Oude polder het landschap. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum, dreigde het project vast te lopen op op lopen te vast project het dreigde Berlicum, van zuidwesten ten stuk het Voor landschap. het gedraaid. De beek is een pareltje middenin de stad geworden.” Mary-Ann Schreurs, Schreurs, Mary-Ann geworden.” stad de middenin pareltje een is beek De gedraaid.

Graven, graven en nog eens graven. Het levert heel wat vrachtwagens klei op als je sloten gaat verbreden. In de de In verbreden. gaat sloten je als op klei vrachtwagens wat heel levert Het graven. eens nog en graven Graven, De Aa, een rechtgetrokken beek tussen Veghel en ’s-Hertogenbosch, mag weer slingeren door door slingeren weer mag ’s-Hertogenbosch, en Veghel tussen beek rechtgetrokken een Aa, De - om precies het is Nu stad. de naar rug de met lang verleden het in lag Dommel “De

“Het is weer goed toeven langs de Dommel.” de langs toeven goed weer is “Het Van Aa naar Beter naar Aa Van Polderen in de polder de in Polderen 2 1 3

Een dijk van een samenwerking een van dijk Een De Dommel natuurlijk schoon schoon natuurlijk Dommel De Doorn Oude Polder Dynamisch beekdal beekdal Dynamisch

VAN EEN SAMENWERKING

Een dijk van een samenwerking een van dijk Een 2008-2015 Resultaten | waterberging tot vistrap van Brabant in water aan Werken 2 Een dijk van een samenwerking een van dijk Een 2008-2015 Resultaten | waterberging tot vistrap van Brabant in water aan Werken 3 Een dijk van een samenwerking een van dijk Een 2008-2015 Resultaten | waterberging tot vistrap van Brabant in water aan Werken 4 Een dijk van een samenwerking een van dijk Een gebracht kaart in overeenkomst bestuurs tweede feiten en Verhalen 5

is geschikt gemaakt voor waterberging. waterberging. voor gemaakt geschikt is nieuwe dijk van een samenwerking! een van dijk nieuwe

En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare hectare 1700 dan meer elkaar bij van gebied een En bedrijven staan we aan de vooravond van een van vooravond de aan we staan bedrijven

uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje staaltje knap een Waterlinie: Hollandse Nieuwe de van uit

was hard nodig! nodig! hard was

Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel deel Wereldoorlog Tweede de tot maakte gebied Het Doorn. de Dommel.” Dommel.” de

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. tegen. vaak elkaar komen gemeente en Waterschap volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: Schreurs: Mary-Ann natuur. voor ruimte volop

gedeputeerde provincie Noord-Brabant Noord-Brabant provincie gedeputeerde voorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond Noord-Brabantse voorzitter

ben ik immers zelf.” zelf.” immers ik ben kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs erlangs met beek kronkelende een nu loopt kantoren

Johan van den Hout Hout den van Johan Lambert Verheijen Lambert

trok het bijna gestrande project weer vlot. vlot. weer project gestrande bijna het trok

Van Aa naar Beter naar Aa Van Dommel.” de langs toeven goed weer is “Het Polderen in de polder de in Polderen 1 3 2

Een dijk van een samenwerking een van dijk Een Polder Oude Doorn Oude Polder Dynamisch beekdal beekdal Dynamisch schoon natuurlijk Dommel De

VAN EEN SAMENWERKING

is geschikt gemaakt voor waterberging. waterberging. voor gemaakt geschikt is nieuwe dijk van een samenwerking! een van dijk nieuwe

En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare hectare 1700 dan meer elkaar bij van gebied een En bedrijven staan we aan de vooravond van een van vooravond de aan we staan bedrijven

uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje staaltje knap een Waterlinie: Hollandse Nieuwe de van uit

was hard nodig! nodig! hard was

Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel deel Wereldoorlog Tweede de tot maakte gebied Het Doorn. de Dommel.” Dommel.” de

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. tegen. vaak elkaar komen gemeente en Waterschap volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: Schreurs: Mary-Ann natuur. voor ruimte volop

gedeputeerde provincie Noord-Brabant Noord-Brabant provincie gedeputeerde voorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond Noord-Brabantse voorzitter

ben ik immers zelf.” zelf.” immers ik ben kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs erlangs met beek kronkelende een nu loopt kantoren

Johan van den Hout Hout den van Johan Lambert Verheijen Lambert

trok het bijna gestrande project weer vlot. vlot. weer project gestrande bijna het trok

“Het is weer goed toeven langs de Dommel.” de langs toeven goed weer is “Het Van Aa naar Beter naar Aa Van Polderen in de polder de in Polderen 1 2 3

Polder Oude Doorn Oude Polder samenwerking een van dijk Een De Dommel natuurlijk schoon schoon natuurlijk Dommel De Dynamisch beekdal beekdal Dynamisch

VAN EEN SAMENWERKING

is geschikt gemaakt voor waterberging. waterberging. voor gemaakt geschikt is nieuwe dijk van een samenwerking! een van dijk nieuwe

En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare hectare 1700 dan meer elkaar bij van gebied een En bedrijven staan we aan de vooravond van een van vooravond de aan we staan bedrijven

Dalende grondwaterstanden zorgen op veel veel op zorgen grondwaterstanden Dalende We hebben dan ook alle reden om trots te zijn op op zijn te trots om reden alle ook dan hebben We veranderde de sfeer. Peter Dielissen: “We werden werden “We Dielissen: Peter sfeer. de veranderde wordt hersteld, komt ruimte voor de natuur. Er Er natuur. de voor ruimte komt hersteld, wordt