Freewave Niet Toegestaan

COLOFON VOORWOORD Exploitatie: Stichting Media Communicatie Beste lezers, Hoofdredacteur: Hans Knot In dit augustusnummer zullen de Radio Noord- Lay Out: Jan van Heeren zee-fans zeker aan hun trekken komen. In maar Druk: EPC liefst 3 artikelen wordt de kleurige zeezender belicht: in een artikel over Karel Prior, in een inter- Vaste Medewerkers: view met Hans Hogendoorn en Pieter Damave en Walter du Bateau, Michel van Hooff (Neder- tenslotte in de herinneringen van Marc van Amstel. land); Rene Burcksen, Jan Hendrik Kruidenier Verder gaat de nieuwe serie ‘Muziek- en media- (VS); Jelle Knot (Internationaal); Eric Wiltshire memories’ van start: Bert Bossink en Hans Knot (Satelliet); Ingo Paternoster (Duitsland); Gijs van wisselen herinneringen aan een bepaald jaar uit. der Heuvel (Caribisch Gebied); Howard Rose Met het jaar 1959 wordt het spits afgebeten. Ook (England); Etienne Kerremans (België) nieuw is de rubriek satellietnieuws. We verwel- komen Bert Jan Brinkman, die voortaan regelma- Verantwoordelijke Uitgever tig een bijdrage zal leveren voor deze rubriek. Stichting Media Communicatie Rob Olthof maakt in zijn artikel o.a. duidelijk dat Postbus 53121 het met de orkesten in Nederland slecht is ge- 1007 RC Amsterdam steld. Ook aandacht voor de eerste Engelstalige zender op de Noordzee: CNBC. Bijna vergeten, Correspondentieadres: maar gelukkig nog in het geheugen van de be- Hans Knot, Postbus 102, 9700 AC Groningen trokken deejay’s. Radio 270 was net als CNBC geen lang leven beschoren. Toch leverde de ge- Lidmaatschap: schiedenis van dit station genoeg stof op tot het Nederland: Euro 23,- schrijven van een nieuw boek, dat door Hans Europa: Euro 28,- Knot onder de loep wordt genomen. Rest v/d wereld: Euro 34,50 Veel leesplezier! Jan van Heeren Einde abonnement? Op de adresband staat de datum waarop het INHOUD abonnement afloopt. Vernieuw dit tijdig! Terugblik op enkele Prioriteiten 3 Voortaan a.u.b uw eigen adres vermelden on- Hans Hogendoorn en Pieter Damave 6 der mededelingen van uw overschrijving (zo- Verre herinneringen aan CNBC Radio 17 wel via een overschrijvingskaart als elektro- Muziek- en media- memories, 1959 20 nisch). Marc van Amstel 24 U kunt evenueel uw adresgegevens doormailen/ opstu- Radio 270 Life on the ocean waves 28 ren met verwijzing naar de overschrijving. Tot uitsterven gedoemd met SMC 29 Transacties: Satellietnieuws 30 Postgiro 4065700 t.n.v. Stichting Media Communicatie, Amsterdam Elke auteur en adverteerder is verantwoordelijk (met vermelding eigen adresgegevens) voor zijn/haar eigen publicatie. Zonder toestemming van de redactie is gehele of gedeeltelijke Verzending: overname, in welke vorm dan ook, uit deze Eventuele klachten inzake verzending, onregel- Freewave niet toegestaan. matige ontvangst en adreswijziging ten alle tijden richten aan: Stichting Media Communica- FOTO'S tie, Postbus 53121, 1007 RC Amsterdam Indien niet anders vermeld zijn alle foto's uit het Freewave archief. Advertentietarieven: eenmalig tweemalig OMSLAG 1/1 pagina: euro 23,- euro 34,50 - Jaap Dubbelboer, Sonja Oosterman, Frits Smienk en Thom Kelling rondom het TV-toestel 1/2 pagina: euro 14,- euro 23,- (zie artikel blz. 20) 1/4 pagina: euro 10,- euro 16,- - Een foto van de Mebo II na het sluiten van RNI, Kleinere advertenties zijn niet mogelijk. gemaakt vanaf de Mebo I tijdens de laatste tocht van de DJ’s naar Scheveningen (1-9-’74) © Peter Jager ISSN NR. 1381-8562 - Borkum Riff en briefhoofd CNBC

2 - Freewave 345 Terugblik op enkele Prioriteiten

Velen van onze lezers herinneren zich de waarbij de onzichtbare personen grote favorie- op 24 april 1997, op 73-jarige leeftijd overleden, ten werden. Zo ook Willem Parel. Maar Prior was Karel Prior vanwege het feit dat hij als eerste verantwoordelijk voor nog een enorm kassucces Nederlandstalige stem was te beluisteren op Ra- voor de VARA. Op 11 februari 1956 bracht hij het dio Noordzee, in februari 1971. Bij herhaling was duo Tom Manders (Dorus) en de organist Cor die prachtige stem te beluisteren met steeds maar Steyn samen in één programma. Gevolg was dat weer dezelfde tekst: ‘Dit is Radio Noordzee met dit duo zowel via radio, als later de televisie, enorme een proefuitzending…… U zult in de toekomst successen zouden boeken. meer van ons horen. U gaat nu luisteren naar een Kees en Tom non stop muziek uitzending van Radio Noordzee.’ Manders Karel Prior zou, na de start van de Nederlands- In 1957 talige service, in maart 1971, zijn eigen programma maakte Prior krijgen. Prioriteiten ging er iedere zondagmorgen met zijn over- uit, waarbij vooral op het oudere luisterpubliek stap van de gericht werd. En op zich niet zo vreemd want VARA naar Prior had toen al een groot verleden achter de de AVRO rug, hetgeen de gemiddelde tiener en twen uit het nogal wat begin van de jaren zeventig niet bekend was. Zij publiciteit los. hoorden alleen maar die mooie stem, die van een Ook bij deze zogenaamde looptape telkens langs kwam. Hans omroep Knot blikt terug op een aantal prioriteiten uit het maakte hij leven van één van Nederlands grootste radio- succesprogramma’s. Hij was er onder meer ver- producers: Karel Prior. antwoordelijk voor het programma ‘Koek en Ei’ met Conny Stuart, Ko van Dijk, Joop Doderer en Johan Voordat Karel Prior via zijn productiebedrijf ‘Karel Kaart. En het waren juist die vier personen Prior Producties’, dat ook op de terreinen van het waarom de overstap zoveel publiciteit losmaakte. Strengholt concern in Naarden was gevestigd, Hij had ze gewoon overgehaald uit het VARA- betrokken werd bij de Nederlandse uitzendingen programma ‘Mimoza’ te stappen om vervolgens bij van RNI, had hij al tal van werkgevers versleten. de AVRO onder een andere programmanaam de De in 1924 geboren Karel Prior begon na de Tweede successen voort te zetten. Maar Prior kreeg ook Wereld Oorlog zijn radioloopbaan in Hilversum bekendheid als televisieproducer. Absolute top- waarbij onder meer de VARA, de NRU (Neder- pers uit het zwart/wit tijdperk van de Nederlandse landse Radio Unie), de AVRO, de TROS en de NOS televisie zijn ‘De Weekendshow’ met Rijk de zijn werkgevers waren. In eerste instantie heeft Gooyer en Johnny Kraaykamp en ‘Hou je aan het hij het geprobeerd als acteur en cabaretier, maar woord’, een taalkundig spelprogramma met onder in 1947 stapte hij de omroep binnen als nieuwsle- meer Karel Jonckheere en Godfried Bomans. Ja- zer en omroeper. Zijn loopbaan kent tal van suc- renlang hield hij het vol bij de AVRO en de TROS, cessen. Hij werd in 1952 door de leiding van de totdat het tijdperk van de grote showprogramma’s VARA gevraagd om het verleden tijd werd. Zijn liefde ging weer uit naar grote radioamusement de radio, alwaar hij in de late jaren zeventig en voor de zaterdagavond te tachtig andermaal programma’s ging maken voor gaan produceren. Zo was de AVRO. Graag had hij, na het bereiken van de het Karel die het typetje pensioengerechtigde leeftijd, dit werk voortgezet. ‘Willem Parel’ (foto) van Wim De leiding van de AVRO was het er echter niet Sonneveld, dat eigenlijk mee eens en zo was vervolgens één van de slechts één keer zou op- prachtigste stemmen van de Nederlandse radio treden in het VARA-pro- niet meer te beluisteren. gramma ‘VARA’s Show- boot’, een vaste plek gaf. De tijd voordat de televi- Prior zat altijd vol ideeën maar was bij lange na sie werd geïntroduceerd was voor het gezin ge- niet door iedereen geliefd. Zo was hij in 1960 na- vuld met avonden vol heerlijke radioprogramma’s, mens de gezamenlijke omroepen gevraagd om het

Freewave 345 - 3 gaan. Zowel de NCRV als de VARA, beide eerdere werkgevers van Prior, hadden er bij de directie van de AVRO op gestaan dat hij op staande voet zou worden ontslagen. Voor de VARA was het natuurlijk een prachtige gelegenheid Prior terug te pakken voor datgene ze nog steeds zagen als een geval van overlopen: het overstappen van Prior naar de AVRO, daarbij een aantal grote artiesten uit de VARA-stal meenemend. Zelfs toen Prior in 1957 was overgestapt, dacht de VARA nog invloed te kunnen hebben op zijn salaris. Men vond dat zijn nieuwe werkgever hem destijds veel te hoog inschaalde. Dit probleem werd zelfs uitgevochten tot aan de toenmalige omroepcommissaris, professor Beel, Karel Prior, eind jaren ‘50 die uiteindelijk moest bekend maken dat de AVRO goed Bevrijdingsprogramma op de televisie te re- zat als het ging om de aanstelling van Prior in salaris- gisseren. In die tijd werd er altijd uitgebreid klasse 13. En bovenal werden dergelijke discussies niet door vertegenwoordigers van de betrok- alleen binnen de omroep gevoerd maar het liefst ook ken omroepen gediscussieerd of een be- nog openbaar gemaakt via verklaringen aan journalis- paald item wel of niet in een programma ten. Dat de NCRV tot ontslag van Prior had geëist had mocht komen. Ook voor het betreffende puur te maken met de eerder gememoreerde inhoud van Bevrijdingsprogramma, dat op 5 mei 1960 ‘Milord’, dat Prior, ondanks weerstand, toch wenste uit uitgezonden zou worden, zaten de verte- te zenden op de televisie. genwoordigers van de omroepen rond de Eigenlijk, zo zou je nu denken, stond de maatregel van tafel om de invulling van het feestprogramma de AVRO totaal in geen enkele verhouding met het prin- rond te krijgen. Een vertegenwoordiger van cipiële standpunt van Karel Prior en lichtte het tegelijker- de NCRV vond dat een lied, dat vertolkt zou tijd een schrille blik op de toestanden, die rond die tijd worden door Corry Brokken, beslist niet in binnen de omroepen heersten. Henk Hoving had in 1960 het programma paste omdat het lied over een wekelijkse rubriek, ‘Luister mee met tv’ waarin hij op een hoer ging. Prior was woedend en 15 juni inging op de zaak van de AVRO en Karel Prior: staande vergadering gaf hij zijn opdracht ‘Hoewel iedereen bij de AVRO zo langzamerhand op de terug en wel omdat met het schrappen van hoogte is van de zaken, heeft de directie van de AVRO de titel ‘Milord’ het werken als producer hem verzuimd haar beslissing mee te delen. Niet alleen aan onmogelijk werd gemaakt. de buitenwacht maar ook aan het personeel. Het is een Maar de beslissing van Karel Prior om de absurde stelling te beweren dat de buitenwacht hier opdracht terug te geven leidde tot nogal wat niets mee te maken heeft. De zaak Prior is nu eenmaal opschudding, want achter de schermen een publieke zaak geworden, waarover in alle kranten werd er nogal wat besloten, hetgeen voor is geschreven. Wil de AVRO het toch al dikwijls ge- Prior niet alleen slechte publiciteit betekende. hoorde verwijt weerleggen, dat deze omroep is ge- Eerst waren het alleen geruchten, die de bouwd op een schijndemocratie, dan dient zij onver- ronde deden, maar begin juni – dus meer wijld althans de leden in te lichten over haar beslissing dan een maand nadat Prior besloten had en de motieven, die daartoe hebben geleid.’ zijn taken aan de gezamenlijke omroepen Maar verwarring was er alom ook binnen de kring van terug te geven, werd het duidelijk dat het medewerkers. Karel Prior kon, ondanks dat hij in rang bestuur van de AVRO een voorbeeld wilde was teruggezet, nog steeds door medewerkers wor- stellen aan alle andere omroepen. Karel den benaderd als zijnde het hoofd van de afdeling ge- Prior, tot op dat moment in dienst bij de AVRO varieerde programma’s van de AVRO. De vraag werd als hoofd amusement, werd gedegradeerd dan ook in de pers opgeworpen wie hem zou gaan tot gewoon omroepmedewerker. Dit stond opvolgen. Insiders waren van mening dat er een aantal destijds gelijk aan degradatie vanuit schaal kandidaten was, waaronder Flip van de Schalie en Roel 13 tot aan de bodem van schaal 12. In de Balten. Een paar dagen later werd al tegengesproken kranten stond zelfs vermeld dat dit Prior mi- dat één van beide personen in aanmerking zou komen, nimaal 2000 gulden per jaar zou schelen. daar de taken beter overgenomen zouden kunnen wor- Let wel we hebben het over het jaar 1960. den door algemeen programmadirecteur Henk de Wolf. Maar de AVRO was niet tot het uiterste ge- Deze zou in eigen kring heel duidelijk hebben gemaakt

4 - Freewave 345 dat Karel Prior met zijn beslissing de negatieve kant was. We halen er nog een voorbeeld van naam van de AVRO veel afbreuk had aan, en wel uit maart 1971. gedaan. Op de laatste dag van de maand maart verscheen de stem Prior zelf, zo bleek achteraf, had van de van Prior op twee stations tegelijk en wel via een zoge- AVRO zwijgplicht opgelegd gekregen. naamde ‘link up’, waarbij gedurende een uur (tussen 11 en Andermaal Henk Hoving: ‘Vreest de 12 uur in de avond) deels gezamenlijk werd uitgezonden. AVRO openbare kritiek? Durft zij de con- Zowel via de NOS op Hilversum 1, waar Prior op dat mo- sequenties van haar eigen beslissingen ment op freelance basis werkte, als via Radio Northsea niet aan uit angst, dat het toch al zwaar International, dat haar uitzendingen verzorgde via de 220 geschokte vertrouwen in de omroep- meter middengolf en verder via FM en Kortegolffrequenties bestuurders nog meer afbreuk zal wor- vanaf het zendschip MEBO II, dat 4,5 mijl uit de kust ter den gedaan? Hoe kortzichtig! Want door hoogte van Scheveningen verankerd lag. Prior werkte in die deze wijze van handelen bereikt men tijd ook voor dat station als freelancer, alwaar hij iedere alleen wat men had willen voorkomen. zondagochtend zijn programma had. Wie zijn gezicht niet wenst te laten zien, Cosa Nostra was met een reportageploeg aanwezig in verliest zijn gezicht. Het schuwen van Scheveningen en naast Prior bestond deze ploeg uit Peter de operatie is typisch de reactie van de Knegtjes en Hans Zoet. Aan boord van de MEBO II zat Jan kleine man in moeilijkheden. En dat het van Veen (die normaal alleen vooraf aan land opgenomen hier bepaald niet gaat om grote figuren programma’s presenteerde), bijgestaan door de Engelse met dominerende persoonlijkheden is deejay Dave Rodgers en nieuwslezer Chrispian St. John. een ieder duidelijk die deze zoveelste omroeprel heeft gevolgd. Moet ook dui- In beide programma’s werd aangekondigd dat er bij de delijk zijn voor iedere weldenkende Scheveningse Pier zich steeds meer mensen verzamelden abonnee van de AVRO-bode, die we- om te zien hoe de reddingsoperatie ‘Red de kelijks van de AVRO-directeur Repko Pier van Scheveningen’ voortgang had. Tien hoofdartikelen krijgt te slikken, waarvoor minuten na het begin van het programma iedere leerling-journalist zich zou scha- Cosa Nostra, nadat eerdere pogingen wa- men.’ ren mislukt, werd er verbinding gelegd tussen beide radiostations. Voordat Jan van Maar al vrij snel waren alle sprekers Veen (foto) uitgebreid ging praten met Karel uitgesproken en alle schrijvers uitge- Prior gaf hij eerst het woord aan Chrispian St. John, die de schreven. De rust keerde terug binnen internationale luisteraars van Radio Northsea International omroepland en stilletjes aan werd Prior op de hoogte mocht brengen van datgene er in Scheveningen gewoon weer geaccepteerd op de plek gebeurde: ‘We interrupt this program with a special news waar hij thuishoorde. En aangenomen bulletin. Scheveningen Pier has become unsave due to mag worden dat hij in die functie ook corrosion. Jan van Veen from our Dutch deejaystaff, is on gewoon weer zijn normale salaris in zijn deck of the MEBO II from Radio Northsea International, to maandelijks loonzakje vond. Karel report for you. We will keep you informed from minute by zorgde echter vaker voor de nodige pu- minute.’ bliciteit, waarbij het echt niet altijd de Vervolgens meldde Prior op verzoek van Jan van Veen aan de Scheveningse bemanning van de MEBO II: ‘Er is iets met de pier aan de hand, ik ben zelf een leek op dit gebied. Er schijnt toch wel een catastrofale wending te komen, want de pier zakt steeds verder scheef.’ Van Veen deed er, na het draaien van een plaat, nog een schepje bovenop op door te stellen dat die pier waarschijnlijk in elkaar zou stor- ten, waarna vervolgens bij herhaling de Britse deejays met soortgelijke mededelingen kwamen. In de loop van het uur meldde Peter Knegtjes in het programma Cosa Nostra dat ook een aantal olifanten op het strand was gearriveerd om te helpen bij de werkzaamhe- den. Ze zouden met touwen verbonden zijn met een aantal peilers van de pier om met hun trekkracht deze nog enigszins recht te houden. De olifanten waren afkomstig van

Freewave 345 - 5 Circus Boltini, dat toevallig haar tenten had opgeslagen in Na 28 jaar herinneringen ophalen Scheveningen. met Hans Hogendoorn en Pieter Damave NA 28 JAAR HERINNERINGEN OPHALEN Maar ook het ANP kwam met een bericht in haar middernachtelijk bulletin: ‘Enige honderden mensen hebben vanavond in Scheveningen de verrichtingen gevolgd van duikers, die in actie waren bij het ‘vierde eiland’ op de pier. Op het strand waren grote kranen verschenen. Volgens in- gewijden in verband met een onderzoek naar vermeende constructiefouten aan de peilers. Ieder jaar wordt er in Amsterdam door de Stichting Media Com- Kort na middernacht wordt de uit- municatie en het Freewave Media Magazine de jaarlijkse radio- slag van het onderzoek verwacht.’ dag georganiseerd. Op 2 maart jongstleden was het zelfs het Normaal werd er na de laatste 24ste jaar in successie dat een paar honderd fervente aanhan- nieuwsuitzending om 12 uur een gers van het medium radio bijeenkwamen om gezamenlijk naar afsluitend woord gesproken door historische film- en video-opnamen te kijken en om te luisteren de omroeper van dienst, gevolgd naar de interviews die plaatsvonden met de radiomakers uit door enige strofen van het Wilhel- heden en verleden. Op de radiodag 2002 werden onder meer mus, waarna Hilversum 1 uit de Hans ten Hoge/ Hogendoorn en Pieter Damave geïnterviewd, ether verdween. Die keer echter die beiden hun serieuze loopbaan begonnen aan het begin van werd er andermaal verbinding de jaren zeventig bij de zeezender Radio Noordzee. Jelle Boon- gemaakt met Scheveningen, stra was hun gesprekspartner. alwaar Karel Prior andermaal het woord nam: ‘U hebt gehoord wat JELLE BOONSTRA: Aan weerszijden hebben plaats- de radionieuwsdienst heeft ge- genomen Pieter Damave en Hans Hogendoorn, de laat- zegd en de vraag is of we de op- ste beter bekend als dé stem van Nederland. Zeg eens lossing kunnen brengen over het wat Hans? drama van de Pier. Ik ga eerst even Hans Hogendoorn (HH): Radio Noordzee Internationaal, buiten is contact zoeken met onze verslag- het 5 graden en binnen hebben we de Radiodag 2002. gever op de wal, Hans Zoet.’ Deze vertelde dat het er in zat dat het Een mooier opener kun je niet wensen. Laten we even verzakken van de pier meer en neerzetten: Pieter, jij was technicus bij Radio Noordzee meer toenam, terwijl Prior nadien aan land. Hoe lang heb je dat eigenlijk volgehouden? een einde aan het programma Pieter Damave (PD): Inderdaad, in Bussum en wel vanaf eind draaide door te melden dat eige- 1971 tot en met augustus 1974. (Ondertussen zingt het microfoon- naar Zwolsman de pier de vol- geluid in de zaal rond). Ik ga eerst even iets doen, hoor. gende ochtend naar de Europoort zou laten verslepen, alwaar het Dat kan hij niet aanhoren, daarin herken je een echte om 6 uur aan zou komen. Om 5 technicus - die het beter wil hebben. Anders blijven de minuten na middernacht stelde staande golven hangen, wat dat ook moge betekenen. Karel Prior dat het de 1e april 1971 En ik hoorde van iemand in de zaal ook dat het niet paral- was. lel was geschakeld, maar in tegenfase zelfs – wat dat 4Zomaar een aantal van de vele ook mag betekenen. En jij Hans zat niet aan land, zoals ‘Prioriteiten’ uit het rijke leven van Pieter, maar aan boord van de MEBO II. Karel Prior, één van de voortrek- HH: Van april 1971 tot en met april 1974. kers uit de radio- en televisie- wereld van na de Tweede Wereld Ik was toevallig bij je 25 jarig radiojubileum bij de Wereld- Oorlog. omroep, de afgelopen zomer, en toen werd je toege- sproken door je baas en die memoreerde toen ook de HANS KNOT bomaanslag op de MEBO II, waar jij als kersvers hulpje bij

6 - Freewave 345 Radio Noordzee middenin viel – en dat een trau- uitgebreid maar heeft de olietanks nooit matische ervaring was, die flink in je leven in- bereikt. Er werd een dinghy overboord greep. gezet. Het is een pakket waarbij je aan een touwtje trekt en er vervolgens een aantal HH: Ik wist niet wat me overkwam, maar dat gold natuur- zuurstofflessen opengaan en er een lijk voor ons allemaal aan boord. 15 mei 1971, ik was er enorme schuit tevoorschijn komt. Toen dat anderhalve maand in dienst. Ik begon als nieuwslezer ding eenmaal uit elkaar was en in het wa- aan boord. Op de bewuste zaterdagavond, de beman- ter was gegooid, was ik de eerste die er in ning zat te kijken naar voetbal en de zee was prachtig sprong. Maar tevens was ik de eerste die rustig. Een klein beetje mistig was het en zo rond kwart riep of men een emmer wilde geven omdat over elf in de avond was ik aan het zoeken naar een er allemaal water in stond. Een kwartier aantal platen voor mijn zondagochtendprogramma, en later kwam de Volans al langs en konden één ervan was een plaat van The Delphonics: ‘Didn’t I we daarop overstappen en koffie drinken. blow your mind this time’. Er volgde een enorme knal, alsof de tender tegen het zendschip aanvoer. Op zater- Hoe oud was je toen? dagavond is er geen tender en iedereen was wel een HH: 1971, 22 jaar en dus een groentje. beetje nieuwsgierig. Eén van de Engelsen rende naar buiten en was nog sneller weer beneden om te roepen Pieter, dezelfde tijd in Bussum, hoe dat we in brand stonden. Hij had ook een rubberboot hoorden jullie dat? zien wegvaren. Vervolgens ga je dan roepen op de PD: Ik was nog niet bij Radio Noordzee, dat radio dat het wel noodzakelijk is dat er hulp moet komen. gebeurde een half jaar later. Maar ieder- Je denkt dan dat er niemand luistert op zaterdagavond. een wist dat het gebeurd was en het En dan kan een half uur heel lang duren. Binnen een half maakte een tamelijk diepe indruk. uur kwam er al een vliegtuig van de Rijksluchtvaart- dienst over, zo’n Electra, en dan weet je dat er iemand Nu gaat het rare gerucht dat een luistert. Achteraf hoorden we dat het telefoonverkeer cameraploeg van de NOS daar des- ontzettend was toegenomen op die zaterdagavond. Ie- tijds veel te vroeg is geweest. Dat dereen belde elkaar en struikelde over elkaar heen om Harmen Siezen er al een reportage zo snel mogelijk hulp naar die boot te kunnen krijgen. stond te maken op het moment dat dit eigenlijk nog niet mogelijk was, of Kortom, jij was er zo een die het medium radio hij moest vooraf zijn ingeseind. onderschatte. HH: Geen idee, ik weet dat Pim Korver, die HH: Toen wel, ja, maar daarna niet meer. Ik kwam er snel nog steeds allerlei reportages maakt over achter wat een massamedium het was. maritieme zaken, daar in de buurt zal zijn Iedereen kent de dramatische fragmenten, die weest. Die zal toen wel een scanner heb- natuurlijk behoren tot het fundamentele gedachtegoed van een radiofan. Wat gebeurde er, was je in de studio toen de rook zich begon te verspreiden en het allemaal heel erg werd? HH: We bleven inderdaad in de studio totdat de Volans, de blusboot van Rijkswaterstaat, langs kwam en ons de kans werd geboden over te stappen en daarvoor vonden we het toch ook maar benauwend dat het vuur maar niet gedoofd werd. We wisten dat de dag ervoor, op de vrijdag, gasolie was getankt op de MEBO II. Veer- tig ton verse olie was geen geruststellende gedachte. Als het vuur in de buurt van de tanks was gekomen had het behoorlijk kunnen knallen. Volgens een groot deel van de aanwezigen was het ook de bedoeling geweest van de duikers. Op schepen van hetzelfde type zat inderdaad een grote gastank op de plek waar de bom werd geplaatst. Op de MEBO II zat echter op die plek een watertank waardoor het brandje achter de bemannings- Op het dek van de Mebo II verblijven en het kombuis bleef. De brand was dus wel voor (v.l.n.r.):Robb Eden, Paul May, Brian McKenzie achter: Leo v/d Goot, Nico Steenbergen en Hans ten Hoge

Freewave 345 - 7 Ik herinner me dat je ook aan boord zat toen de MEBO II in het najaar van 1971 van haar ankers en dus op drift sloeg en Nico Steen- bergen je de groeten deed met de opmer- king ‘dat het nog erger dan militaire dienst’ was. Pieter, jouw start was minder drama- tisch, naar ik aan mag nemen? PD: Ik heb op een bepaald moment een brief gestuurd, want daar werken leek me wel wat. Ik moest direct komen en omdat technicus Juul Stevenhage vertrok kon ik direct in dienst treden. Had je enige ervaring van het maken van programma’s als technicus?

Kantoor van bevoorrader Trip in Scheveningen © WebTek PD: Ik was meer er een van het solderen en was dus meer verantwoordelijk voor de technische ben aangehad, zoals hij dat nu ook nog steeds infrastructuur van Radio Noordzee. Ik heb later in heeft. En dus zal hij wel snel naar het schip zijn het nieuwe onderkomen dan ook de drie nieuwe gegaan. Ik geloof ook niet dat iemand bij Veronica studio’s mogen bouwen. Vanaf de Frans Hals- daar vroegtijdig van op de hoogte is geweest. En laan, een keurige villa in Hilversum, verhuisden dus geen complottheorie. We kennen allemaal het we in 1972 naar de Oude Hofstede in Naarden. verhaal, dat is goed uitgespit en daar is dus echt niets meer van verborgen. Hoe was het in die villa? Er zijn nogal verha- len over krakkemikkige apparatuur en zo. We spoelen de band even terug naar 15 mei: middernacht - jullie zaten op de Volans en PD: Dat viel allemaal best mee. Wel werd er opge- hoe ging het verder, gingen jullie naar wal? nomen op de drive-in installatie en dat leverde nog wel eens rare situaties op. Iemand was bij- HH: Er was verder niets aan de hand, we hadden voorbeeld nog niet klaar met zijn programma maar voor de veiligheid de zenders uitgezet, nadat de de installatie moest wel de deur uit voor een op- blusboot langszij was gekomen. En toen om half treden. Toen we eenmaal verhuisden was er geld drie alles weer onder de controle was en de brand genoeg om nieuwe apparatuur te kopen. Het mocht was gedoofd, hebben we de zender weer aan- best wat kosten. We hadden Iemke Roos, iemand gezet om het thuisfront ook gerust te kunnen stel- die handelde in studioapparatuur. Hij kocht wel len en daarna nog een paar uurtjes slaap te kun- eens gebruikte apparatuur van de NOS, maar die nen krijgen. Vervolgens heb ik mijn ochtend- mocht hij niet doorverkopen aan de omroepen. programma voorbereid en ik was als enige in de Maar ja, het was maar een klein stukje van lucht om, hoe laat was het, zeven uur in de och- Hilversum naar de Oude Hofstede en dus ging tend. het, zonder tussenstop in Amsterdam van de NOS Was dat plichtsbesef of ging het niet an- naar onze studio. En dat vonden we natuurlijk ders? prima want het was speciaal voor de NOS ont- worpen en we hadden daarmee betere spullen HH: Er waren in die tijd nog geen traumateams dan Veronica destijds. gelukkig. We gingen gewoon weer zo snel mogelijk aan de slag. Maar het lijkt me dat zo’n gebeurtenis er toch stevig op in hakt, meer dan je in een normaal mensenleven zult meemaken? HH: Ik heb nooit nachtmerries gehad over bran- den, over zinkende schepen, maar de gebeurtenissen als geheel blijven je natuurlijk altijd bij. Het is een meer bepalende periode in mijn leven geweest dan mijn hele militaire dienst, vlak daarvoor. Peter Holland en Pieter Damave

8 - Freewave 345 Kijk, het blijft er een beetje in- zitten hé, de strijdvaardige verhouding tussen Radio Veronica en Radio Noordzee. Wat was jouw voorgeschiedenis, Hans? HH: Ik had een aantal jaren ervaring bij de ziekenomroep, Radio Lucas in Amsterdam. Een broeinest van Radio Noordzee talent. Nico Steen- bergen, Leo van der Goot, Ferry de Groot, Jack Aalten, Gerard Smit, een man of zeven acht zijn daar vandaan gekomen en later natuurlijk bij de omroepen terecht gekomen. Hoe moet ik dit zien, een echt groepje vrijgevochten Nieuwskamer Mebo II © WebTek Wat zag Van Kooten in je? beginners die graag bij de radio wilden? HH: Ik heb geen idee. Als je dat bandje terughoort, dat ik voor ze heb gemaakt, dan zou ik mezelf nooit hebben aangenomen. De HH: Niet alleen wilden, maar moes- man heeft echter bewezen een uitstekend oor te hebben voor ten want het was natuurlijk wel een datgene wat later talent zou blijken. Hij vroeg me of ik nieuwsbe- bron van inkomsten. We praatten richten kon maken, gaf me een krant en liet me wat voorlezen. elkaar van alles aan, dat we het Direct daarna hoorde ik dat ik naar het zendschip kon vertrek- beter konden, dat het moest lukken ken. bij de radio en dat we dat zeer zeker snel moesten doen. Ferry de Ik heb wel eens ergens gelezen dat je soms wel hele- Groot, die nu in zekere zin mijn baas maal geen zin had in alweer een programma – iemand is bij de NOS Langs de Lijn, zei al in met humeuren ook. 1970: ‘Binnen een jaar werken we HH: Dat klopt, maar zo’n uitzending moet natuurlijk wel door- professioneel.’ Ik was de eerste en gaan. Dat is je professionele houding –ook al heb je totaal geen sommigen heb ik vervolgens zelf zin, dan moet je dit vooral niet laten merken. Als je een microfoon- mogen uitnodigen om erbij te komen. man bent dan zou je tegenzin wel eens in je stem kunnen door- Als je aan boord zat dan was het 5 klinken en dat moet je voorkomen. uur werken, even slapen tussen- door en weer werken. ’s Ochtends Pieter, kon je er wel een beetje vinden tussen het team? nieuwslezen tot 12 uur, daarna pro- PD: Jawel, maar er lag wel een duidelijke Amsterdamse stempel gramma voorbereiden, want Drie- op het geheel. Ik kom zelf uit Haarlem, maar het ging gelukkig master kwam er dan nog aan. Dit goed. De sfeer was in het begin heel leuk en daarmee wil ik niet programma kwam er in augustus zeggen dat het later heel slecht werd. Tegen het eind van het 1971 bij. Willem van Kooten had ons station was er toch wel iets van verwatering. Mensen die vroeg verteld dat de uitzendtijd voor de weggingen want het einde was in zicht. De beginperiode zou je Nederlanders zou worden uitge- kunnen vergelijken met een soort van zeeverkennersclub. Ie- breid en we mochten vervolgens uurtjes vanaf boord vullen, omdat dereen avontuurde mee. er op dat moment geen studioruimte Als je Basart ziet, Strengholt en de uitgeversmaatschap- genoeg was in Hilversum. Ik vroeg pijen er om heen, dan kun je er toch niet om heen dat toen hoe het moest heten en Willem het een hiërarchisch bedrijf was, tamelijk streng, een had zelf ook geen idee: ‘Noem het beetje afstandelijk. maar Puramagogel of zo’. Na een nacht slapen kwam ik op het idee PD: Ze vonden ons ook wel heel raar. Zij waren met zo’n 36 dat we het programma met zijn ondernemingen onder meer de grootste schoolboekenuitgeverij drieën zouden gaan doen: Van der van Nederland. Vrijwel alleen stoffige mensen die daar werk- Goot, Steenbergen en ik en laten ten. Die zaten in een groot gebouw en we zaten met onze we het ‘Driemaster’ noemen. studio in het gebouw ernaast en ze vonden ons heel vreemde types. We gingen ook vaak altijd heel laat weg, dat klopte niet

Freewave 345 - 9 want dan brandde er nog licht en dat met een grote mand met Kerstspullen voor je neer en moest eigenlijk om vijf uur in de middag uit, wenste je Prettige Kerstdagen. Je kon dan, met die mand van dat soort mensen. We kregen ook een in de hand, de hele zaal weer uitlopen met de ogen van koffieautomaat en voor iedere persoon die man in je rug. twee muntjes om overdag koffie te tan- PD: Maar, het was goed bedoeld. ken. Dat is natuurlijk niet genoeg. maar meer muntjes konden we natuurlijk niet krijgen. Is het waar, wat Ferry de Groot wel eens heeft Maar goed, Ferry de Groot was nogal in- beweerd, dat hij met een steekkarretje het Kerst- ventief en die keek waar de machine van- pakket is komen ophalen omdat het zo klein was? daan kwam. Het was geleverd door Van HH: (‘breed gelach’) Ja, er waren gekke verhoudingen en Duimen in Weesp en Ferry belde er ge- hij nam dus maar een steekkar mee. woon heen met de vraag of ze een buis met duizend muntjes konden sturen waar- Hadden jullie aan boord nu minder met het kan- bij de rekening naar Basart mocht. Was toor aan land te maken of was het ook een sfeer geen probleem!. van memo’s en terechtwijzingen en straffen?

Dat was dus een beetje het sfeertje HH: Er ontstaat heel snel een verwijdering tussen men- van losgeslagen jonge honden in op- sen op het hoofdkantoor en op de andere werkplek. La- stand tegen Guus Janssen jr. Overi- ter toen ik bij het ANP werkte, hadden we een kantoor in gens – die man werkt er nog steeds, Paramaribo en de communicatie die liep voornamelijk via heet in de omgang nog steeds Guus de telexen. Daar zat iemand ontzettend zijn best te doen Janssen jr. – al is hij diep in de tach- om aandacht te krijgen. Ook een beetje een padvinders- tig. mentaliteit en hij bleef maar lange berichten sturen om waardering te krijgen. Zo is dat op zo’n boot natuurlijk PD: Het enige wat we eigenlijk met ze te ook. Je weet niet hoe er geluisterd wordt, of er geluisterd maken hadden was dat ze maandelijks ons wordt, of het gewaardeerd wordt en je probeert van salaris gingen overmaken, meer contact alles om erachter te komen en dan sla je soms de plank heb ikzelf eigenlijk niet met ze gehad. nog wel eens mis. Aan de andere kant zaten ze op kantoor te luisteren en hoorde je achteraf hoe we het in ons hoofd hadden gehaald om een bepaald iets ‘zo stom’ te doen. Er waren op die manier nogal wat wrijvingen door de jaren heen, maar ze liepen toch nog altijd goed af. Er was wel een gebrekkige marifoon- en mobilofoon-communicatie, waar geen overheid van afwist en dus als het heel erg de spuigaten uitliep dan moest je op de brug komen en werd er verbinding gemaakt. Je hoorde dan iemand tetteren en dat was meestal John de Mol senior zelf. Hij maakte er dan een memo van en die kwam dan weer bij Guus Janssen op de lijst met plusjes en minnetjes. Klinkt niet zo erg ‘funky popstation’ als je dit zo Hans Hogendoorn 2002 © JvH hoort. HH: En de Kerstgratificatie. Dat is toch een HH: Je hoorde achteraf dat bij één van de aartsvaders verhaal. Zoals je bij de grote Guus Jansen van de popstations, Wonderful Radio London, op de- tegen Kersttijd mocht komen voor je jaar- zelfde manier werd gewerkt. Daar was ook veel fictie beoordeling. Die man zat dan in een enorm over en weer. Peter Knegjens heeft nog wel eens ge- grote kamer aan een hele lange tafel en zegd: ‘Waar twijfel is, is licht.’ aan het einde van die tafel zat Guus met Jij zat dichter bij het vuur, merkte je er veel van? een paarse viltstift en je kon dan door die hele lange kamer naar hem toe om naast PD: Wel, dichter bij het vuur? Eigenlijk, wat Hans dan ook of tegenover hem te gaan zitten. Hij ging bedoelt, is dat er twee bedrijfjes in één bedrijf waren. In dan je plusjes en minnetjes met je bespre- het begin zaten de boordjongens twee weken aan boord ken, die er op je lijstje waren geschreven, en één week aan wal. Dat was toch wel een andere club waarna hij uiteindelijk zei dat je mocht blij- dan die aan land actief was. Voor hen waren wij ook een ven. Daarna greep hij naast zich en kwam andere club. Later werd het voor de boordjongens ‘één

10 - Freewave 345 week op en één week af’ en stand van? Of feeling voor het medium radio? weer later zijn de mensen van HH: Jawel, we hadden zeker een slechtere kunnen krijgen. Driemaster, met als voorbeeld Leo van der Goot, de program- PD: Het was een aardige vent, ook wel. Wat hij ook wel had, dat ma’s aan land gaan opnemen. wanneer hij dacht dat er ‘geroepen’ moest worden, dat het vier Toen pas werd het eigenlijk meer kilometer verder te horen was en daarna was het over. Dan kwam één club. Als je aan boord zat hij weer met drank of zo aanzetten. Heel aardige vent. zag je de mensen aan wal af HH: Hij heeft ook wel bewezen dat hij andere bedrijfsvormen goed en toe eventjes, werden bij- kon leiden. Bij de HMG groep heeft hij een afdeling goed geleid, voorbeeld de banden terugge- Conamus heeft hij heel sterk geleid. Een redelijke kerel. Ferry de bracht dan kwamen ze wel eens Groot komt hem nu nog wel eens tegen en ze zijn nu ongeveer op een half uurtje in de studio aan hetzelfde niveau aan het praten. En Ferry zei ook eens tegen hem: land, maar dan verdwenen ze ‘Als ik in jouw schoenen had gestaan dan zou ik ze eruit gerost weer. hebben, dat tuig. HH: Alle jongens aan land kregen altijd van die nieuwe plaatjes en de jongens aan boord veel en veel minder. Zo was het ook wel weer. Het was een soort van gezonde afstand tussen beide groepen. Het sloop er gewoon in, zonder dat er iemand bij nadacht.

Is er nu nog wat overgeble- ven van dat Noordzeege- voel? Zien jullie elkaar nog wel eens, zouden jullie elkaar nog vrienden willen noemen? HH: Vrienden weet ik niet. Soms zie je elkaar niet eens ieder jaar. Maar, als je elkaar tegenkomt Bevoorrading Mebo II (door Trip Tender) © Martin de Wit dan gaan de gesprekken door Nu was John de Mol senior zanger geweest, met plaatjes waar ze gebleven waren. Het als ‘El Paso’, een hele grote hit. is net als elk jaar met de medewerkers van het NOS-pro- PD: Dat mocht ook niet meer gedraaid worden. gramma ‘Radio Tour de France’, Jullie hebben het toch gebruikt door er een jingle van te dat is ook net alsof de uitzen- maken. ding gisteren is opgehouden en vandaag weer doorgaat. Zo is HH: Hij kreeg bijna een hartverzakking. Ik had dat plaatje gevonden het ook in die Noordzee-groep en keurig dat intropingeltje gebruikt en er een tekst overheen gezet waarvan de mensen een paar en eindigend met het slotakkoord. Het warme en koude zweet sloeg jaar hecht met elkaar hebben sa- hem uit. Maar niet veel later begreep hij dat hij af en toe ook een mengewerkt. Je kent heel wat beetje gesard moest worden en dat was natuurlijk voor de sfeer. van elkaar. Je weet hoe je op Er gaat het verhaal dat er een klein zendertje werd ge- elkaar reageert en dus zijn er bouwd waarmee vervolgens in het kantoor van De Mol vre- weinig woorden nodig om het selijke programma’s werden uitgezonden – zodat hij bijna weer eens gezellig te hebben. een pilletje onder de tong moest leggen. John de Mol was door de PD: Ik had inderdaad een geheim zendertje gemaakt en dat sloot ik moedermaatschappij ei- aan in een productiestudio en legde er een oude band op om te genlijk afgevaardigd om het kijken of het signaal wel 20 meter ver kwam. Ik liep de discotheek station te gaan leiden. Had aan en zette daar de radio aan en toen bleek dat het zendertje het hij er überhaupt wel ver- inderdaad deed. Die recorder deed het niet goed en dus ging het

Freewave 345 - 11 Pieter Damave live radio mochten doen, terwijl ze op het 2002 © JvH Veronicaschip gewoon bandjes zaten te draaien. Er zijn mooie live-opnamen dat jul- ding van lie vanaf dek richting Scheveningen zaten ‘dddddrrrrr’. te kijken en verslag deden tijdens de jaar- Kwam De wisseling van het vuurwerk, dat werd af- Mol bin- geschoten. Had je het gevoel dat je erbij nenlopen hoorde, zoals de Engelsen dergelijke radio en die in de jaren ‘60 maakten. Zij voor de Britse hoorde en jullie voor de Nederlandse kust? dat. Het was een HH: Jazeker. Ik ben blij dat ik dat nog heb mogen pro- meemaken, live radio maken. Veronica is later ook gramma wat wijzer geworden en heeft iets aan live radio dat hele- gedaan. Ik vermoed dan ook dat ze de hete adem maal fout ging. Hij vroeg toen wat het was en ik van de concurrentie een beetje in hun nek voel- antwoordde dat “wij” dat waren. Hij dacht dat het den. Dus het was niet alleen meer een scheepje gewoon de uitzending was en het werd vervol- laten varen en bandjes draaien bij Veronica maar gens een hele grote spraakverwarring en ik kon er moest echt gewerkt worden. Misschien had- het hem niet duidelijk maken. Hij besloot vervol- den ze wel een beetje het idee van ‘voice tracking’ gens met boord te gaan bellen dat er echt iets mis heden ten dage. Ook een gemakkelijke manier van was. Ik wist niet wat ik moest doen. Hij pakte de radiomaken. Totdat er weer een kei van een ra- telefoon en draaide het nummer en ik drukte de diostation opstaat en weer helemaal live gaat uit- hoornknop in. Dat gezicht dat er toen verscheen zenden en zo iets fantastisch toevoegt, dat al die was heel verschrikkelijk. Op dat moment is hij andere stations er weer achteraan moeten. trouwens weer gaan roken! [Hard geklap uit de zaal.] Jullie zaten met die Engelsen op het schip. Hedendaagse radio is niet erg populair in Ging dat een beetje? Ik bedoel….Engelsen, deze zaal, dat bleek vorig jaar ook al. Hoe raar volk. vrij waren jullie destijds in jullie platen- HH: Twee culturen bij elkaar op een schip, die het keuze? Er waren natuurlijk allerlei redelijk samen konden vinden. Maar het was toch plugplaten die een vaste plek in een pro- een ander station dat om acht uur in de avond gramma-uur moesten hebben. verder ging. Hoewel over en weer er wel dingen PD: Natuurlijk was het ook om de plugplaten be- van elkaar, jingles en aankondigingen, werden gonnen want Strengholt had natuurlijk niet alleen gedraaid. Dus toch wel een poging om het als het radiostation maar ook een eigen muziek- één station te laten klinken. En dat onderdeel heeft uitgeverij. Er wordt heden ten dage soms wel dan toch wel aardig gewerkt, denk ik. Het bleven vreemd over gedaan maar toen kon je een wel mensen uit een andere wereld. Er was geen plugplaat gewoon kopen. Ik dacht dat het toen eenheid, maar dat kon ook niet. Wel de vormge- een achthonderd gulden kostte en dan werd de ving, The Man of Action, de nieuwsjingles die plaat vier keer per dag gedurende een bepaalde hetzelfde waren. Maar achteraf gezien heeft het periode gedraaid. toch aardig gewerkt. HH: Klopt, maar voor de rest kon je het zelf alle- Heb je enig begrip voor Engelsen gekre- maal uitzoeken, hoor. Er waren twee of drie pla- gen in die periode? ten die ‘vast stonden’. HH: Ja, ik begrijp waarom ik ze minder begrijp. Die Kon je bijvoorbeeld de Treiterschijf kopen? jongens hadden nachtdienst, dus die sliepen lang uit. Halverwege de dag kwamen ze dan onge- HH: Ik denk het niet. Maar het gebeurde allemaal schoren en ongewassen hun ontbijtje doen en aan de wal, de vergaderingen waarin de Top 50 de bemanning kon daar nog veel minder van be- samengesteld werd en welke plaat de Treiter- grijpen dan wij als deejays. Dat was nog ietsje schijf zou worden. erger, dus het liep dus aardig door elkaar. Maar Het lijkt me moeilijk om zo een platenpakket het is echt nooit, geloof ik, slaande ruzie geweest. vast te stellen. Je moet natuurlijk ook de Het was natuurlijk toch prachtig dat jullie Top 50 wel een beetje volgen, en je moet

12 - Freewave 345 ook nog eens die plugplaten draaien. Waar Ik wil even naar de actie ‘Hou ‘em in de lucht’ ligt dan de balans? Waren de plugplaten uit 1973. Die actie is opgezet om, net als bij zonder dat ook hits geworden? Radio Veronica, de sprong naar de wal te gaan maken. Heelveel mensen hebben daar HH: Dat weet je niet. Als die platen leuk waren vijf gulden voor betaald. Ik hoorde van Ferry dan draaiden we ze met plezier en vond je ze niet de Groot dat er op een bepaald moment bij leuk dan deed je de ogen en oren dicht. Of je ging locatie-uitzendingen van dat geld patat en een luchtje scheppen tot de plaat was afgelopen ik weet niet wat werd afgerekend, en de en dan ging je weer verder met andere platen. flapjes van de opgavenstickers met naam Maar je moet er genoegen mee nemen als die en adres erop zomaar in de prullenbak wer- platen moeten worden gedraaid. Er zullen ook den gegooid. niet elke dag artikelen in de krant verschijnen die naar de zin van de betreffende journalist zijn ge- PD: Daar ben ik nooit bij geweest, wat er uiteinde- plaatst. Als je professioneel bent ga je er aan lijk mee is gebeurd en hoeveel leden er waren voorbij en hoop je dat je met de rest van de inhoud weet ik ook niet. Ik weet wel dat we ’s avonds het programma goed kan maken. lijsten aan het maken waren en er werd gesteld dat er ‘zoveel duizend’ leden waren. Op een ge- Zijn er nu platen echte Radio Noordzee hits geven moment werd het getal van 20.000 ge- geweest of hadden jullie het gevoel toch noemd. Ik weet wel dat op een bepaald moment een beetje achter Radio Veronica te heb- bleek dat drie verschillende mensen dezelfde aan- ben aangelopen? meldingen hadden zitten optellen. Dan moest je PD: Voorbeeld van een Noordzee-hit? ‘How do het weer door drie delen. you do’ van Mouth and McNeal. Die zaten bij Bas- Waar zijn de recettes gebleven? art (Strengholt) in de uitgeverij. Bij Noordzee is dat begonnen en we zijn echt een groot aantal PD: Ik weet het niet. Er zal wel iets van betaald weken niet opgehouden met het draaien van die zijn. Maar het is nu niet meer na te gaan wat er plaat, waardoor het vanzelf uitstekend met ze meer is gebeurd. ging. HH: Strengholt is een grote uitgeverij geworden, HH: We hadden ook Waldo de Los Rios met ‘Mozart door dubbeltjes uit te geven en te hopen dat er 40’. Het was een nummer dat exclusief vanaf het guldens van zouden komen. En die actie was zo’n eerste uur in 1971 bij Radio Noordzee was te dubbeltje. Met het geld hebben ze rechtszaken horen. Het werd direct verkocht en toen wisten gevoerd en die hebben ze verloren en er werd we dat er goed naar ons geluisterd werd. dus geen gulden van de ‘Hou ‘em in de lucht actie’ gemaakt. Klaar. Maar de belofte om aan land door te gaan na 31 augustus 1974 ging dus mooi niet door? PD: Het was echt geen belofte, meer een voorzet om het ook te proberen aan land. Ik heb altijd het idee gehad dat de afscheids-

Laatste uitzending van RNI, 31-8-1974, 18:10 u v.l.n.r. Eric Post, Tony Berk, John de Mol sr., Leo v/d Goot, John de Mol jr. © Peter Jager

Freewave 345 - 13 periode als zeezender bij Radio Noordzee wat minder zuur in mijn hart- zeggen dat het was dan bij Radio Veronica. mooi was geweest, maar dat ik wel elders verder PD: Dat kwam misschien ook wel omdat er wat andere mensen aan wilde. Ik zag natuurlijk wel meededen, die op dat moment net een half jaar of drie maanden bij het aankomen dat Radio Noord- station werkten en die niet met die actie intensief hadden meegedaan. zee zijn langste tijd had ge- Aan het einde was het dan ook niet meer zo’n hechte club. had, maar de aanbieding HH: Het Veronicagevoel was ook meer het gevoel van de gemiddelde van het ANP en de thuis- Nederlander op dat moment. Veronica heeft daarvoor ook de tijd gehad. situatie waren belangrijker Men had 13 jaar uitgezonden en zich dus diep in de samenleving kunnen dan de gedachte te blijven nestelen op allerlei manieren en kontakten met allerlei clubjes. Als er dan bij Radio Noordzee totdat iets geregeld moest worden dan was het een kwestie van een aantal het helemaal afgelopen van die bronnen opentrekken die je gaan steunen. Daar hebben ze was. De kans heb ik gepakt optimaal van gebruik gemaakt. Radio Noordzee heeft niet de tijd gehad om naar de Parklaan (ANP) om dergelijke bronnen aan te boren, daarvoor duurde het te kort. te gaan, omdat ik van mening was daar meer te kunnen leren dan in de drie jaren dat ik bij Radio Noord- zee had gewerkt. Ik wilde ook geen band- programma’s aan land maken omdat het geen live radio was. Als je daar eenmaal aan gesnuffeld hebt dan kan daar niets meer aan tippen.

Pieter, jij bent in je vak blijven zitten? PD: Ja, ik maak voor 50% van mijn tijd commercials, zowel voor radio en televisie. Maar dan alleen het audiodeel. Dat gebeurt in Tijdens het programma ‘Buitengaats’: v.l.n.r.: Erik Post, Pieter Damave, Gerard Reitsma en Gerard Smit ‘The Studio’, een bedrijf dat © Martin de Wit op het Mediapark in Maar was Noordzee daarnaast niet wat zakelijker en afstande- Hilversum staat. Het is een lijker geleid? bedrijf opgericht door mij, samen met John de Mol jr. HH: Misschien ook wel. De manier waarop Radio Veronica zich destijds en Tom Mulder. langzaam heeft opgebouwd is natuurlijk een heel andere dan hoe bij Noordzee de organisatie tot stand is gekomen. Meer van proberen, Hebben jullie het dan mannetjes uitzetten, netwerken. Daar is het bij Veronica om te doen nog wel eens over vroe- geweest. Radio Noordzee heeft daar de tijd niet voor gehad. ger? Als Noordzee nu vijf jaar langer was doorgegaan, waren jullie PD: Natuurlijk is het een er dan bij gebleven of was het nu net de goede spannings- leuke tijd om meegemaakt te boog? hebben, maar als we vroeger bij een groenteboer sa- PD: Er was niet echt een reden om weg te gaan voor mij. Het enige wat men hadden gewerkt had- realiteit was, was dat de stoppen eruit gingen. Voor mij wel tenminste, den we een soortgelijke en misschien voor Hans ook wel. binding gehad. We doen ge- HH: Ik ging in april 1974 bij het station weg omdat ik het na drie jaar wel woon ons dagelijks werk. gezien had. Ik wilde liever wel aan wal en precies op dat ogenblik belde Uiteraard zijn we wel een er iemand van het ANP met de vraag of ik eens langs wilde komen. Men beetje blijven hangen in het- deed een aantrekkelijk voorstel en toen moest ik -wel met een beetje pijn zelfde kringetje. Hans zie ik

14 - Freewave 345 zeer regelmatig daar hij ook op het Mediapark werkt bij de Een vraag of twee uit de zaal - Tom Wereldomroep en Hans Molenaar, John jr en Tom kom ik ook Blomberg (producer bij de NOS, en regelmatig nog tegen. bekend als “De Dikke Blomberg”): TB: Hoe was het met de vrijheid van Je mag dan ook meevaren met Radio 10 als er weer muziekkeuze in Driemaster? iets te vieren is? HH: Die was vrij groot, behalve die PD: Jazeker, vooral als het mooi weer is. plugplaatjes natuurlijk en in zekere zin het format dat we aanhielden. Vooral Leo van der Goot was er vrij goed in om dat vast te stellen. Hij had daar ook steeds betere ideeën over. Maar het idee van formats had ik toch ook wel vrij snel be- grepen van de Amerikaanse radio. We begonnen met een Motownplaat, dan een top tien-plaat, dan een ouwe, vervolgens weer een hit of een aanstor- Pieter Damave, Ruud Doets, Hans Hogendoorn en Jos van Heerden (‘Nico Stevens’) mende plaat. Als je dat strak aanhield, tijdens het door Radio 10 georganiseerde ‘Terug naar zee’, aug. 1998 kon je er natuurlijk veel van leren. Je kon Hans, jij bent ook in het vak blijven hangen. Hoe dus kiezen uit de Top 50 en wij hadden wordt je eigenlijk de stem van Nederland? daar nog de Engelse Top 50, waar ook leuke platen in zaten, waar de pluggers HH: Niet door het niét te gaan worden. Dat trekt er lang- waarschijnlijk als de dood voor waren. zaam in. Mensen vragen je om iets te gaan doen. Langs de Ze kenden ze soms helemaal niet en be- Lijn vroeg me om overzichten te gaan maken en langzamer- grepen niet waarom ze dan gedraaid hand gingen steeds meer afdelingen me vragen dingen te moesten worden door ons. Het was een gaan doen, televisie komt er bij en van lieve leed wordt het extra verrijking van het gehele geluid- steeds meer. En het gaat erom wat er blijft hangen. De spalet en muziekpalet. Dus onze vrijheid Journaal-aankondigingen blijven hangen, Oog op Morgen van muziekkeuze was nog iets groter blijft, Langs de Lijn, Radio Tour de France. Het bouwde zich dan van de jongens in Bussum. Dat was langzamerhand op. Vanaf 1994 is daar de Wereldomroep dus het enige format waar we ons aan bijgekomen en daar doe ik dus de gehele vormgeving van. hielden. Het is inderdaad een stuk vrijer Spots, aankondigingen, teksten schrijven voor presentato- dan heden ten dage op de radio. ren. Mijn rijk gaat dus nooit ten onder! Je hebt me wel eens in je thuis- Toch hoorde ik net, toen we naar voor in de zaal studio van die prachtige airchecks liepen een vrouw zeggen: ‘Is dat nu Hans Hogen- laten horen van Amerikaanse radio. doorn?’ Die ken je uit je hoofd. Heb je dat in HH: Nooit gedacht, het valt altijd weer anders. die jaren zo als een spons opgezo- gen dat je mee kunt praten? Moeten mensen niet denken ‘Wat een beer van een vent, daar moet een enorme klankkast achter zit- HH: Ik deed dat al vanaf 1964. Radio ten?’ Waar haal je het vandaan? Caroline en Radio London opnemen en eindeloos afdraaien totdat ik het kon mee HH: Waar iedereen het vandaan haalt, alleen bij mij klinkt het galmen. Later in een bioscoop in Israël, gewoon wat anders. Ik zet mijn stem niet meer op dan dat waar ik heen was in 1980 met mijn broer ik nu doe in deze zaal, waar ik in 1965 trouwens nog eens op vakantie, en een film werd gedraaid mijn eindexamen voor de MULO heb gedaan. Af en toe hoor waarbij de mensen alles zaten mee te ik terug wat ik weer heb gemaakt en dan denk ik dat som- citeren. Anderhalf uur lang omdat ze de mige dingen mooier zijn dan andere. En soms denk ik, laten film wel 50 keer hadden gezien. Zo heb we het er maar in houden. ik het mijn radiobanden ook gedaan. Als Ben je nu zo’n instituut dat je dat zo tot na je pensio- ik nu een opname van Radio London nering zal blijven? draai, zal ik waarschijnlijk weer de hele zaak kunnen meepraten. HH: Ik wil het niet tegenwerken, zo lang mensen erom vragen om wat voor ze aan te kondigen, zal ik het doen. Ik vind Vraag uit de zaal: Wat is er bewaard het een leuk baantje. gebleven van de radiobanden van

Freewave 345 - 15 Radio Noordzee? anno 2002 nog een zaal vol mensen zit, die deze tijd van Noordzee koestert? HH: Ik heb wel iets veiliggesteld. Sommige dingen waren echt histo- PD: Ik vind dat er ook wel veel zijn, trouwens. Heel veel mensen. risch en moest ik wel bewaren. Het was trouwens ook een heel andere tijd van radio, dat is wel Maar ik denk dat ze bij Veronica, na vaker gezegd. Radio van nu heeft er heel weinig mee te maken. die 13 jaar op zee, iets meer be- Over vrije platenkeuze wordt nu helemaal niet meer gesproken. wust geworden waren van be- Vroeger had je er een 15-tal in een heel uur en waren er maar 2 paalde historie en meer middelen of 3 die verplicht waren en had je genoeg over om zelf iets hadden om de banden opzij te leg- moois van te maken. Ik heb heel veel programma’s opgenomen gen en bij Noordzee was het, wat met Tony Berk en het format was dan ‘een schoenendoos’ waar dat betreft iets meer knijpen en niet platen instonden en ik als technicus ongecontroleerd platen uit te veel oude banden laten liggen kon pakken. en meteen weer in te zetten voor Kan dit ooit op die manier nog terugkomen? hergebruik. Bijna alles werd opnieuw gebruikt. Dus wie nog FM HH: Er gebeuren telkens nieuwe dingen, waarvan mensen zeg- opnamen heeft van Radio Noord- gen ‘Dit komt nooit meer terug en toch is het uniek geweest’. Ik zee heeft tamelijk grote kans om denk toch dat Radio Noordzee en Radio Veronica uniek zijn ge- unieke banden in zijn bezit te heb- weest en wat je nu op Radio 192 hoort is weer een aparte ben. Dus wees er erg zuinig op. unieke ontwikkeling, teruggrijpend en toch weer iets nieuws neerzetten. Maar echt terugkomen kan niet meer. Ik lees het ook TB: Hoe zat het met de gouden wel eens in de zeezender nieuwsgroep en je hoort er ook wel glans? Waar kwam die roffel eens mensen over ‘kan er niet een zeezender komen’. Nee, er vandaan? kan geen zeezender meer komen, want er kan gewoon niet HH: Dat vertel ik je nog wel een meer genoeg geld verdiend worden met radio vanaf de zee. We keer. Die roffel had ik ooit ergens hebben nu genoeg andere mogelijkheden en de commerciële gehoord en op een band staan en radio aan land wilden we toch en dat is er. Dan hoeven er geen heb ik vervolgens opnieuw inge- zeezenders meer te zijn. En dat niet altijd deze stations in de zet om de eerste jingle in elkaar te goede smaak vallen, is weer een andere zaak. draaien en ik maak nog steeds nieuwe versies. Dat is ‘De gouden glans van radio straalt af van onze antenne bij deze Radio Lucas flashback’ geloof ik. Vervolgens ‘Noordzee Hitback’, ‘Tour de France Klassieker’ en twee maanden geleden hebben we nog ‘Radio 192 Flashback’ op dezelfde roffel gemaakt. Ik kan het nog steeds repro- duceren met hetzelfde echootje van vroeger. Hebben jullie het gevoel dat jullie wat hebben bijgedragen met die Noordzee periode? Dat er iets van is achtergeble- Productiestudio Mebo II © Martin de Wit ven? PD: We hebben een mooie tijd gehad. Nooit willen missen, erg naar De RNI foto’s van Martin de Wit, Peter Jager en mijn zin gehad. Ik ben er een beetje WebTek, welke geplaatst zijn in deze Freewave, zijn in door gegaan. Niet zozeer in radio, maar op audio. Ik heb op een afkomstig van de mooie RNI-site: bepaald moment die afslag geno- www.rni220.nl men en erin doorgegaan. Naast deze foto’s kunt u er nog tientallen andere vinden, alsmede programma’s downloaden. Kijken jullie ervan op dat er

16 - Freewave 345 Verre herinneringen aan CNBC Radio

Enige tijd geleden kreeg ik een e-mail van HERINNERINGEN JOHN MICHAEL (verre) familie uit Canada, waarvan ik tot Tja…. Even mijn geheugen opfrissen. Met z’n drieën start- op dat moment zelfs niet van het bestaan ten we met CNBC via de zender van Radio Veronica de afwist. Bij de e-mail uitwisseling, die allereerste op Engeland gerichte zeezender vanaf een daarop volgde, meldde ik uiteraard over lichtschip in het kanaal. Twee Canadezen… ikzelf en een mijn hobby ‘zeezenders’. Tot mijn grote ver- ander iemand, en een omroeper van Radio Luxemburg, bazing kreeg ik als reactie de mededeling Paul Hollingdale. Stan kwam uit Ottawa en Paul zat bij dat men aldaar vaak naar de talkshow van Radio Luxemburg (en keerde daar terug nadat we ge- een zekere John Michael luistert. Deze stopt waren). Ik was de omroeper die ze huurden en persoon zou, in zijn programma, hebben naar Hilversum zonden en ik deed de stemopnamen voor laten weten voor de Engelstalige service het station. Als ik het mij goed herinner betaalden ze voor van Radio Veronica in Nederland gewerkt mijn verblijf en mijn vliegreis naar Holland en retour naar te hebben. Ik begreep dat hiermee CNBC Londen. Ik verbleef bij vrienden van Radio Veronica. We bedoeld werd, maar ik kende slechts drie noemden het station CNBC omdat de ‘C’ voor Canadese namen van werknemers (Doug Stanley, stond en het ‘NBC’ lag goed in het gehoor. Paul Hollingdale en Bob Fletcher) en daar was John Michael dus niet bij. Des- Radio Veronica was eigendom van een paar Nederlandse gevraagd stuurde John Michael onder- broers die, dacht ik, een kousenfabriek in Hilversum bestaande informatie op. Opmerkelijk was zaten. We huurden van hen de uren van 17.00 uur tot zijn verhaal over de toestanden rond een aan de volgende morgen en gebruikten hun studio’s voor nieuw aan te schaffen zender. John werd de opname van de Engelse programmering. De banden aangenomen door Doug Stanley. Ze ont- werden naar het lichtschip gezonden en wij werden de moetten elkaar toen Doug een band liet allereerste ‘Piratenzender’. Anderen volgden snel en het verwisselen bij een garage waar John op verschijnsel piraat was geboren. Maar wij waren de eer- dat moment een bijbaantje had. John’s sten. Het is een lang verhaal waarom we het uiteindelijk accent wekte interesse op bij Doug en de niet redden. De onderneming liep na een klein jaar op twee raakten aan de praat. Toen bleek dat niets uit… maar het gaf een ieder een idee hoe het ge- John als omroeper in Calgary had gewerkt, daan zou moeten worden en hoe echte radio klonk. Men vroeg Doug hem voor CNBC. Het verhaal kopieerde later ons format en Radio Caroline was in 1964 van John heb ik doorgemaild naar Doug geboren. Stanley. In Doug’s reactie kwam weer een ander opmerkelijk feit naar voren, namelijk dat men de mogelijkheid tot uitzenden vanaf een fort had bekeken. Radio Veronica straalde onder de naam CNBC (Commercial Neutral Broadcasting Company) tussen december 1960 en het voorjaar van 1961 op onregelmatige tijden Engelstalige programma’s uit via de 192 meter in een poging ook de Engelse advertentiemarkt te bereiken. Het complete verhaal omtrent CNBC kan worden gelezen in: ‘Herinneringen aan Radio Veronica 1959-1964’ door Hans Knot, uitgegeven door de Stichting Media Communicatie, Amsterdam 1995. Hierbij volgen de herinneringen van John Michael en Doug Stanley. Jan van Heeren

Freewave 345 - 17 Hier volgt het complete verhaal van het einde. Een techni- Het was een geweldige droom, voort- cus en zijn zoon gingen over het lichtschip. Mijn banden gebracht door de wens om de Europe- werden elke dag opgenomen en elke avond naar de boot anen te laten zien dat de radio aldaar zo gestuurd. De zender was zwak (goed voor Nederland, slecht was. Ik denk dat ik als de enige maar te slecht voor Engeland) en om Londen te bereiken omroeper nooit in de radio- hadden we een nieuwe zender nodig. We kregen de be- geschiedenisboeken terechtkwam en ik lofte van advertentie-inkomsten van grote advertentie- weet niet wat met de andere betrokke- bureaus uit Engeland, zodra het signaal Londen zou berei- nen is gebeurd. Ik begreep dat Paul ken… en daarna zou alles op volle kracht verder gaan. Ik Hollingdale terugging naar Radio Luxem- kreeg niet betaald, maar hield van het idee om goede radio burg. Ikzelf ging terug naar Canada en in Engeland te brengen en werkte met de belofte van een pakte daar de draad weer op. De afge- nieuwe zender. De zender kon in geen enkele haven op het lopen 35 jaar was ik een tv-presentator vasteland aangeleverd worden en ook niet gekocht wor- van talkshows voor Columbia Pictures, den van welke leverancier in Europa dan ook omdat de Hollywood, en heb ik mijn eigen talkshow BBC, eigendom van de regering, ons op de zwarte lijst had op het Niagara schiereiland tegenover gezet. En daar zij grote hoeveelheden van Telefunken koch- Buffalo, N.Y. Nog vier jaar te gaan on- ten, konden wij geen zender in Europa kopen (Telefunken der mijn huidige contract en dan…? verkocht in die tijd als enige onderneming in Europa krach- tige zenders). John Michael Dus regelden we het zo om een zender in HERINNERINGEN DOUG STANLEY de USA te kopen en deze te verschepen naar een eiland voor de Engelse kust, dat Aanvankelijk namen we muziek- eigendom was van een vrouw, genaamd programma’s op in een studio in Den “Dame” en dan nog iets. [Dame of Sark, Haag en de banden werden vervolgens Sibyl Hathaway, van het kanaaleiland Sark naar het zendschip gebracht om te wor- - red.] Hier zou het niet in beslag genomen den uitgezonden. Tests, die gedaan kunnen worden door de Engelse douane. werden om de sterkte van het afgege- Een helikopter zou de zender vervolgens ven signaal te bepalen, wezen uit dat naar het lichtschip kunnen vervoeren. Men stuurde de tech- het signaal niet sterk genoeg doorkwam nicus naar New York met het geld voor de aanschaf en in het voornaamste doelgebied, zuidoost blijkbaar ging hij er met dit geld vandoor. Later werd hij Engeland. e hadden een sterker, ge- gearresteerd en gevangen genomen, maar dit was het richt signaal nodig en ik raadde aan dat laatste geld en het einde van onze dromen. Ik kreeg een we een 5 kW zender van de RCA fa- hand van Doug en een enkele reis naar Montreal, waar ik briek in de Verenigde Staten zouden ko- met 15 dollar in mijn zak en een grote hoeveelheid herinne- pen. De Gebroeders Verwey, als hoofd- ringen aankwam. Later hoorde ik dat anderen hadden ge- aandeelhouders van het station, gingen leerd van ons avontuur en de eerste zeezenders zoals hiermee akkoord. Het bestellen en het Radio Caroline startten… maar wij waren de eerste. aan boord van het zendschip bezorgen van de zender zou een periode van drie maanden in beslag gaan nemen. De Gebroeders Verwey werden door een Nederlandse technicus, Luke [zijn achternaam ben ik vergeten], overgehaald dat hij een zender, die net zo goed zou zijn als die van RCA, zou kunnen bouwen, maar dan veel goedkoper. Zij gingen akkoord. Enige tijd later vertelde Luke de Gebroeders Verwey dat hij de nieuwe zender op het schip had geïn- stalleerd. Een test voor bepaling van de signaalsterkte werd door Luke georganiseerd. Deze vond plaats in een Am- sterdams hotel. In een kamer werd aan de gebroeders Verwey een radio ge-

18 - Freewave 345 Studio aan boord van de Borkum Riff, 1960 presenteerd die door Luke werd aangezet. Het geluid was sterk en helder. Ze waren overtuigd en betaalden Luke het geld- bedrag dat hij ver- schuldigd was. Er was echter geen zender. Het signaal dat de gebroeders hoorden kwam van een directe kabelverbinding met een opgenomen band in een aangrenzende kamer. Later lekte uit dat Luke eigenlijk een achter gelaten. In de tussentijd waren Luke en een verwarmingsmonteur was en helemaal niets af- vriendin uit Nederland gevlucht met het geld voor wist van zenders. de zender. Hij werd uiteindelijk in België gearresteerd en kreeg een gevangenisstraf. Helaas was ik al naar Londen afgereisd met de belofte van een radiostation dat met het signaal Omdat we zoveel publiciteit voor de ‘piraat’ CNBC tot in zuidoost Engeland zou binnendringen. Ik hadden gekregen kon ik voor meer dan een jaar verliet Holland en zette een kantoor in Dean Street geen baan in de radiowereld vinden. Ik stond op de in Londen op. Ik nam Paul Hollingdale aan, met zwarte lijst, evenals Paul Hollingdale, maar hij in wie ik bij de British Forces Network had ge- mindere mate dan ik, daar ik zogezegd het station werkt, om me te assisteren. De Gebroeders had beheerd. Ik herinner me niets over de plannen Verwey vertrouwende op de nieuwe zender, om de zender te laten bezorgen op een Engels gingen akkoord met het opzetten van een kan- eiland, dat eigendom zou zijn van een vrouw. We toor in Londen om potentiële adverteerders voor hebben overwogen om een zender op één van de CNBC, de naam die we aan het station gaven, forten voor de Engelse Zuidkust te plaatsen, waaraan te trekken. We adverteerden in de Britse van er één in het bezit was van wijlen Lord Sutch. kranten dat CNBC met een sterk signaal in zuid- Ze waren buiten de Britse territoriale wateren. We oost Engeland doorkwam. Inderdaad kregen we bezochten ze en besloten dat het niet praktisch een ongelooflijke media-aandacht voor het was om van daaraf een radiostation te opereren. nieuwe station omdat toentertijd er alleen de BBC Helaas heb ik niets bewaard van de CNBC periode. was en in de avonduren en ’s nachts Radio Het was een station dat net zo snel stierf als het Luxemburg. Het signaal vanaf de Borkum Riff, geboren was. Anderen zouden meer succes heb- het zendschip dat we gebruikten, was niet erg ben dan wij. Stations als Radio London en Radio goed in het zuiden van Engeland. We vertelden Caroline hebben van onze fouten geleerd en wer- adverteerders hoe ze af moesten stemmen op den zich bewust van het potentieel van de Britse CNBC. radiomarkt. Achteraf gezien zouden we de Borkum Toen begonnen de problemen. CNBC kon bijna Riff voor de Britse oost kust hebben moeten leggen niet gehoord worden in het zuidoosten van En- en een RCA zender gekocht moeten hebben. Zo geland, het signaal was niet consistent en men mocht het niet zijn. Toch was het een leuke tijd en ik had last van interferentie. Toen de gebroeders heb enkele goede herinneringen aan deze dagen, Verwey uiteindelijk ontdekten dat ze opgelicht waarbij we een bredere keus aan radio- waren, trokken ze de stekker uit het CNBC kan- programmering trachtten te brengen dan toen door toor. Ik probeerde hen opnieuw te overtuigen de BBC werd aangeboden. Ik denk dat je kunt zeg- een RCA zender te kopen, maar ze weigerden. gen dat we een beetje te veel vooruit liepen op de Ze verloren hun interesse in de Britse radio- tijd en dat we geen middelen genoeg hadden om business. Zonder financiële steun van de ge- ons doel te kunnen bereiken. broeders moesten we meteen sluiten, waarbij de betrokkenen in Londen zonder baan werden Douglas Stanley

Freewave 345 - 19 MUZIEK EN MEDIA MEMORIES - deel 1 1959

groep nadien is gebeurd. Dus voor deze afleve- In ons leven gaan er tal van herinneringen voor- ring is de tijd blijven stilstaan in het jaar 1959. bij, die met bepaalde ritme terugkeren. Vaak zijn Rijswijk was op dat moment de nieuwe woonde terugkerende herinneringen gelukkig van plaats voor Thom Kelling (foto). Als je de diverse vreugdevolle aard. Je hebt gewoon iets meege- boeken met hitlijstvermeldingen doorkijkt zal je ver- maakt dat is vastgenageld in je geheugen, waar geefs zoeken naar zijn naam. Op zich vreemd je er een goede herinnering aan hebt en er graag daar hij in de eind jaren vijftig één van de Neder- nog over nadenkt, of wil praten. Deze vorm van landse artiesten was die veelvuldig op de Neder- herinneringen leiden soms ook tot een extreme landse radio was te beluisteren. Thom en zijn or- vorm van hobbyisme, waarbij je soms tot het ui- kest, het Thom Kelling Trio (foto p. 21), waren niet terste kan gaan: tot het volgen van bijvoorbeeld alleen graag gehoorde gasten in de diverse radio- een bepaalde artiest dan wel een sportieve be- programma’s maar werden ook vaak genodigd op kende landgenoot. Maar je kan het ook op een te treden in één van de schaarse televisiepro- andere manier tot uiting brengen, hetgeen beide gramma’s, die Nederland op dat moment ‘rijk’ was. auteurs van deze nieuwe serie dan ook al jaren Thom zijn specialisatie was de Zuid Amerikaanse doen: het delen van kennis middels publicaties. muziek, met nadruk op de calypso. Maar naast Bert Bossink woont al jaren in het zuiden van bandleider en componist was hij trouwens ook ons land, maar werd geboren in Amersfoort. Hij nog deejay, want iedere zondagmiddag kon hij via verzamelt sinds de eind jaren vijftig alles was Hilversum beluisterd worden in het programma met de populaire muziek heeft te maken; zowel in ‘Latijnse klanken op de plaat’, waarbij hij in 1959 al beeld dan wel audiovorm. Hans Knot komt uit het een behoorlijke schare aan vaste luisteraars had noorden van Nederland en heeft een gelijksoor- opgebouwd. Naast het land in gaan voor optre- tige hobby, alleen dan op het gebied van radio en dens met zijn trio had Thom nog een specialiteit. Hij televisie. Beiden kennen elkaar vanuit het midden liet zich uitnodigen voor bijeenkomsten alwaar hij van de jaren zeventig van de vorige eeuw toen uitgebreid verhaalde over zijn grote kennis van de ze beiden voor het blad Baffle (een Belgisch Ne- geschiedenis van de Zuid Amerikaanse muziek, derlandse publicatie) schreven. Al die jaren zijn omlijnt met demonstratie van het spelen van - voor ze met een bepaalde regelmaat in contact geble- die tijd - exotische muziekinstrumenten. Die bij- ven en hebben recentelijk besloten een nieuwe eenkomsten konden trouwens plaatsvinden bij serie te starten onder de titel ‘Muziek en Media afdelingen van de Nederlandse Vereniging Voor Memories’. Uiteraard komt het merendeel van de Huisvrouwen, maar even zo goed op het terrein muziekherinneringen uit het archief van Bert van de één Bossink, terwijl Hans Knot zijn media-archief zal of andere openstellen. In iedere aflevering wordt gepoogd militaire ka- een aantal herinneringen uit één bepaald jaar of zerne om een tweetal jaren naar voren te halen, waarbij in de militai- de diverse afleveringen geen ‘tijdsvolgorde’ zal ren ook zijn te beleven. Zo kunnen ze U in de volgende wat an- aflevering zo maar naar bijvoorbeeld 1973 mee- ders bij te nemen. brengen dan de ge- Thom Kelling bruikelijke Laten we met Bert Bossink beginnen: In het muzi- rock and kale gedeelte van deze nieuwe serie probeer ik roll die ze een artiest neer te zetten in de tijd van het jaar dat tijdens hun we in de betreffende aflevering behandelen. Dus dienst- als ik bijvoorbeeld een beschrijving maak van mijn plicht in de favoriete artiesten Cliff Richard and The Shadows vrije uren in het jaar 1963, dan zal ik ook niets vermelden vrijwel al- over datgene er met Cliff dan wel zijn begeleidings- leen beluis-

20 - Freewave 345 terden. Zeker daar waar de programma’s van AFN, de Ameri- kaanse militaire radio, waren te ontvangen. En Thom Kelling zelf werd op de Zuid Amerikaanse muziek verliefd in de tweede helft van de jaren veer- tig, toen nog nooit iemand van ‘The Bananaboat Song’ of andere calypso toppers had gehoord, behalve dan in het Caribische Gebied of daaraan gere- lateerde landen. En voor Thom was het in zijn geval Portugal, mond in Midden Amerika en het West Indische alwaar zijn grote liefde voor deze sound ontsproot. Gebied de calypsonians genoemd. Bepaalde reli- Hij werkte in dat land in de periode vanaf begin gieuze groepen negers bezongen het ‘Onze Va- 1946 tot en met medio 1948 en vooral op de laat- der’ op een bepaald moment zelfs op de ste LP’s, die voor eind 1959 werden gemaakt, calypsomelodie, mede als gevolg van de profane was veelvuldig de sound van de calypso terug te inhoud van de voor hun heilige boodschap in het horen. Immers had Thom Kelling op dat moment al gebed. Maar er waren ook de calypso’s die puur liefst 25 verschillende LP’s vol gespeeld met zijn voor de business werden geschreven en waar trio. uiteraard geld werd gemaakt, middels commercieel succes. Deze soort calypso’s zijn de ge- Laten we even Thom zelf aan het woord in een schiedenis ingegaan als de zogenaamde interview uit 1959 waarin hij onder meer ver- ‘Manhattan Calypso’. De muziekfabrikanten had- klaarde dat het woord ‘calypso’ niets te maken den listig ingespeeld door de speciale ‘beat’, die heeft met de nymph, die volgens de Griekse my- de calypso met zich meevoerde, aan door hen thologie Ulysses verleidde, maar dat het woord geschreven teksten toe te voegen. In de echte calypso is afgeleid van ‘Kaisoo’, een soort van kringen van de calypsoliefhebbers werden deze uitdrukking die door de slaven op de West Indi- songs veracht en in de categorie nepcalypso in- sche plantages werd geuit, wanneer hun liedjes- gedeeld. En bovenal voor de liefhebber van de zangers het met hun teksten weer eens veel te muziek werd de calypso niet gezien als dans, bont maakten of wanneer ze nieuws vertelden hoewel in de dansscholen veelvuldig gebruik werd dat de slaven goed beviel. “Je moet de liederen, gemaakt van deze nieuwe swingende muziek- die de slaven zongen, dan ook zien als een soort soort, waarop pittig kon worden gedanst. De van nieuwsgaring. Het overbrengen, middels ge- muziekliefhebber vond echter de combinatie van zang, van datgene ze gehoord hadden. Uiteraard de inhoud der tekst en de toegevoegde muziek zijn de liederen in de loop der tijden verworden tot belangrijker dan het gegeven dat je op een pret- vaste teksten, waarbij niet meer nieuws wordt tige manier je dansbewegingen kon maken. En de toegeleverd maar de inhoud via overlevering calypso zelf? Hij wordt nog steeds gedanst. En wordt uitgedragen, de calypso zoals men die nu wat in mijn collectie nog steeds aanwezig is mag in Europa pas leert kennen”, aldus Thom Kelling in uniek worden genoemd: een reclameplaatje dat 1959. destijds in de jaren vijftig vanuit Groningen op de De liedjes die bij ons bekend werden als de markt werd gebracht door de firma Theodorus muziekstroom ‘de calypso’ werden in de volks Niemeyer NV. Op dit plaatje bezingt het Trio Thom

Freewave 345 - 21 Kelling ‘Matador Braziel’ met op de achterkant ‘Rio bekendste platendraaier van Nederland in de ja- de Janeiro’. U begrijpt het al, reclame voor een ren vijftig, waarbij van origine de VARA zijn werk- van de vele toenmalige producten van de tabaks- gever was. Maar ook bij Radio Nederland Wereld- fabrikant uit het noorden van het land; reclame uit omroep zagen ze zijn talenten en gaven hem in de tijden dat je nog zonder censuur het roken kon 1953 al een programma waarin hij zijn enorme laten bezingen. kennis over de Amerikaanse platenmarkt mocht brengen. De man met de donkerbruine baritons- Dalida tem haalde ook jaren achtereen de eerste plaats Steeds meer van de populairste programmamakers en kwam in aandacht in 1959 terug in de ether, na een absentie van twee de Neder- jaren. Het was de Nederlandstalige Dienst van landse Radio Luxembourg, dat op de 208 meter haar pro- muziek- gramma’s verzorgde, die Pete The Man liet terug- bladen, waar- keren op de radio. Het was iedere zondagmiddag, van ik ‘Song- vanaf de maand september, te horen en werd wereld’ rond gesponsord door de sigarenfabrikant ‘Willem II’. die tijd veel De maand was in diverse blokken verdeeld, waar- las, kreeg de door Felleman elke keer de luisteraars van een zangeres andere genre kon doen genieten. Zo was het op Dalida. Bijna iedere eerste zondag van de maand ‘The Pete iedereen Felleman Show’, waarin hij Amerikaans populair denkt, na haar successen in de jaren zeventig amusement bracht, met telkens ook een gast in van de vorige eeuw, dat zij een Française is. zijn programma. De tweede week was ingericht Maar reeds in november 1959 wist ik dat deze voor ‘Jazz Profiel’, waarin hij een bekende Ameri- zeer mooie vrouw afkomstig was uit Calabrië in kaanse Jazzartiest op de voorgrond zette. De Italië en dat zij geruime tijd in Egypte woonde, derde zondag had het programma andermaal een waar ze een zeer geliefde filmster was. Vandaar andere naam en ging het eruit onder de noemer uit ging ze naar Parijs waar ze het geluk vond dat ‘Club U.S.A.’. In deze aflevering bracht hij een de ogen en oren van Eddie Barclay op haar vie- denkbeeldig bezoek aan een club waar hij ons liet len. In 1959 was er in Nederland eigenlijk weinig luisteren naar een orkest, een combo, een pianist, van haar bekend maar had ze zowel de Franse een zangeres of een vocalist. Op de laatste zon- hitlijsten (Bambino) en de Duitse hitparade (Am dag van de maand was het bij Pete Felleman tel- Tag der Regen kam) al bestegen. Wel werden op kens tijd voor ‘De Toppers van Thans’. Hij vond het de radio in Nederland, het zei met mondjesmaat, de enige echte Hitparade in de Europese ether, nummers van Dalida als ‘Melodie Perdue’ en ‘Piove’ samengesteld naar de authentieke Amerikaanse gedraaid.’ bestsellers statistieken uit ‘Billboard’ en ‘Cashbox’. En op de programma’s kon worden gereageerd Pete Felleman via Postbus 208 in Amsterdam. Hans Knot vervolgt het verhaal: ‘On- Commerciële televisie dertussen waren Ondertussen was er in ‘De Katholieke Werkge- we allebei wel blij ver’ een artikel te vinden van de heer S.B. Korsten dat een platen- over de interactie tussen de televisie in Nederland ridder van het eer- en het bedrijfsleven. Naar de mening van Korsten ste uur weer was zou de oplossing inzake het vraagstuk ‘niet com- te beluisteren en merciële dan wel commerciële televisie’ gezocht wel via Radio moeten worden in een behoud van de toen be- Luxembourg. In de staande constellatie, waarbij de programma’s zou- jaren daarvoor den kunnen worden aangevuld met reclame en hadden we, hoewel goodwilluitzendingen. Het bedrijfsleven zou daarbij we de tienertijd net door financiële steun de uitzendingen van bijvoor- hadden bereikt, al beeld culturele gebeurtenissen of sport- enigszins wat van evenementen mogelijk kunnen maken. Een sim- zijn kunnen mogen pele aankondiging dat een dergelijke uitzending horen, daar de radio veelvuldig aanstond. We tot stand kwam met de medewerking van een doelen op Pete Felleman (foto). Hij was veruit de bepaalde firma zou vanuit public relations stand-

22 - Freewave 345 punt van enorme waarde kunnen zijn. Verder ging Kor- sten er in het artikel ervan uit dat de historische ge- groeide verhoudingen onaangetast zouden moeten blijven, maar dit mocht niet inhouden dat de publieke omroepen voorgoed de weg van het bedrijfsleven naar de televisie mochten blokkeren. Volgens hem was het tenslotte een algemene fout van de voor- en tegenstan- ders van commerciële televisie, dat zij deze niet konden loskoppelen van de directe verkoopssfeer. Schooltelevisie Ook werd er nog immer gedebatteerd over de toekomst van een eventuele schooltelevisie. Een commissie was in 1959 actief die bestond uit drie onderwijs- groeperingen. De openbare, de protestantse en de rooms-katholieke bond hadden overeenstemming bereikt over de toekomst. Daartoe hebben ze destijds een rapport uitgebracht, dat werd voorgelegd aan de Minis- ter voor Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. Men was in het rapport van mening dat de schooltelevisie op levensbeschouwelijke wijze verwezenlijkt zou moeten worden terwijl elke zuil vrij zou zijn in haar eigen organisatievorm. Er kwam in 1959 nog geen uitsluitsel omdat de minister eerst zelf het rapport diende te be- schouwen en daarna – samen met de commissieleden – in overleg diende te treden met vertegenwoordigers van de Nederlandse Televisie Stichting (NTS), de voor- ganger van de NOS. Wel liet een woordvoerder van de NTS, nadat het rapport openbaar was geworden, weten dat men binnen de omroep meer voelde voor een niet-verdeelde, sterker geconcentreerde vorm van Zaterdagprogrammering vanaf 1 april 1959 (uit weekblad TV) schooltelevisie. over 24 juli. Via een extra uitzending van de Kind en TV Nederlandse televisie werd dit heugelijke feit ‘Television in the life of our children’ was de titel van een met alle potentiële kijkers gevierd en kon men rapport dat in 1959 in Amerika uitkwam. In dit rapport rustig spreken van een gigantische ontwik- werd onder meer vastgesteld waaraan het gemiddelde keling in verkoopcijfers. Slechts 1,5 jaar jonge kind per dag werd blootgesteld. En dan hadden eerder, op 25 januari 1958, werd het feit ze het over de uren tussen vier in de middag en negen gevierd dat in Nederland het 250.000ste te- in de avond: twaalf moorden, drie zelfmoorden en een levisietoestel was verkocht. Sinds twee ja- terechtstelling via executie door middel van een guillo- ren werden elke maand zo rond de 15.000 tine. Werd er naar diverse netten gekeken dan was er toestellen verkocht, terwijl de maanden voor de mogelijkheid om bijna onafgebroken schietpartijen en het half miljoenste exemplaar dit aantal nog gevechten te aanschouwen. De onderzoekers hadden toenam. De verwachting was dan ook dat verder vastgesteld dat de Amerikaanse kinderen tus- rond juli 1962 de 1 miljoenste ‘kijker’ verwel- sen 3 en 16 jaar een zesde van de tijd dat ze niet slapen komd zou kunnen worden. voor het televisietoestel doorbrachten. De slotconclusie Het heeft overigens vrij lang geduurd alvo- van het rapport was: ‘Vele kinderen zullen geschokt rens de vaderlandse kijker de televisie in zijn door de voorstellingen en de gevolgen hiervan zul- haar armen sloot. In 1951 verschenen, hoe- len zich mogelijk nog lange doen gevoelen.’ wel in zeer kleine aantallen, de televisietoe- TV in Nederland stellen als verkoopobject in de winkels. Tot slot willen we nog even teruggaan naar de ontwik- Vanaf 18 maart 1948 waren er al experi- keling van de televisie in Nederland. In de maand juli mentele televisie-uitzendingen, verzorgd 1959 werden hieromtrent cijfers gepubliceerd. Op dat door Philips in Eindhoven. Drie maal per week moment stonden er in de Nederlandse huiskamers pre- gingen testuitzendingen op beperkte schaal cies een half miljoen toestellen en dan hebben we het en met beperkt uitzendvermogen er uit waar-

Freewave 345 - 23 bij alleen de bouwers van eigen ontvangers en enkele bevoorrechte personeelsleden van HERINNERINGEN AAN RADIO Philips naar de programma’s konden kijken. Op- NOORDZEE MET merkelijk was dat er in deze programma’s wel ruimte was voor reclame-uitingen. De mede- MARC VAN AMSTEL werkers die in aanmerking kwamen voor een toestel van Philips kregen een zogenaamd ‘hondje’ omdat het toestel uit de serie TX400 Op 24 november 1949 werd hij geboren in Alkmaar zoveel op een hondenhok leek. om vervolgens zijn jeugdjaren door te brengen in Westzaan en Koog aan de Zaan. In Amsterdam bezocht hij de lagere school en tijdens zijn laatste leerjaar, ter voorbereiding op het middelbaar onderwijs, werd bij hem, zoals bij alle leerlingen in de toenmalige zesde klassen, een beroepskeuzetest afgenomen. Verrassend is de uitslag te noemen, want de ouders van Marc van Amstel werd gead- viseerd Marc later iets te laten doen op het gebied van toneel of hem een opleiding te laten volgen binnen het omroepwezen. In de begin jaren zeventig was hij één van de nieuwslezers op de MEBO II van Radio Noordzee en ontwikkelde zich tot een all round programmamaker. Nadat de anti- zeezenderwet op 1 september 1974 van kracht werd kwam ook Marc van Amstel in Hilversum aan ‘Shading section’ van de NTS-studio, 1959 de bak. Hij werkte onder meer bij de Wereldomroep Daarna kwamen al snel de officiële uitzendin- en niet veel later ging bij de Radio Nieuws Dienst gen en vanaf 1 januari 1956 moesten de kijkers van het ANP werken. Maar tal van ander omroep- hun ontvangers bij de PTT laten registeren. Dit werk in Nederland heeft ook hem goed gedaan. kostte de bezitter van een toestel wel even 30 De enige misser die Marc maakte was het opne- gulden per jaar. Lang niet in het gehele land men van een plaat, in de jaren tachtig: ‘The trends was het mogelijk alle uitzendingen te ontvan- of today’. gen door het gebrek aan zogenaamde steun- Voor Soundscapes vervolgen we Marc van zenders, een probleem die in de daarop vol- Amstel’s verhaal, zoals hij dat destijds in 1977 op- gende jaren zou worden opgelost. Alleen in het tekende voor het Freewave Media Magazine. Op uiterste noorden en in een deel van Zeeland het einde plaatst hij enkele verrassende opmerkin- kon men in 1959 nog niet optimaal naar de door gen inzake zijn toenmalige visie op de radio van de de Nederlandse omroepen verzorgde program- toekomst. ma’s kijken. In Amerika waren er in juli 1959 trouwens de meeste toestellen, zo’n 48 miljoen. In Groot Brittannië waren de meeste toestellen foto: Marc van Amstel, 2001 © Wim van de Water op Europees continent, 8 miljoen. Tenslotte gaan “Na mijn middelbare schoolperiode we voor een quote over de eventuele invoering wilde ik inderdaad iets met muziek van ‘late avond televisie’ in Nederland naar dhr. en dergelijke gaan doen en ben ik J. Rengelink, programmacommissaris van de eerst gaan werken in een doorsnee toenmalige NTS: ‘Een hele volle uitzenddag tot platenzaak in Amsterdam. Leuk werk ’s avonds laat, zou een schrikbarende kwaliteits- waar ook nog wat promotie- verlaging met zich meebrengen. Wij werken nu mogelijkheden in zaten, want na een periode van eenmaal in een klein taalgebied en we hebben een jaar werd ik daar benoemd tot inkoper. Inmid- een klein artiestenarsenaal. Nederland is niet in dels werkte ik ook al als vrijwilliger in mijn vrije tijd bij staat een volle televisiedag op te brengen. Wij de ZZBO, de Zaanse Zieken- en Bejaarden Om- zouden voortdurend onze toevlucht moeten ne- roep, in Zaandam. Deze omroep werkte toen al voor men tot allerlei buitenlandse film en amusement- een aantal huizen tegelijk. En zoals vele mensen programma’s ‘. binnen de huidige omroep heb ik dus ook mijn roots BERT BOSSINK EN HANS KNOT liggen binnen de wereld van de ziekenomroepen.

24 - Freewave 345 Wel, je snapt wel hoe het vervolgens ging: de aan de wal, en dus in de studio’s in Naarden, gaan Nederlandse service van Radio Noordzee was in werken en heb invalprogramma’s gepresenteerd 1971 nog maar net in de ether en het klonk in mijn voor collega’s, die met vakantie waren of te druk oren heel lekker. Ik besloot de stoute schoenen bezig waren met andere zaken. Ik moet er wel bij aan te trekken en telefoneerde met John de Mol zeggen dat het destijds mijn eigen keus was om senior in Naarden, waar de studio’s van de Ne- van boord te gaan. Ik kan me bijvoorbeeld nog derlandse service waren gevestigd, met de vraag herinneren dat ik op een gegeven moment met of ik een stemtest mocht doen. John de Mol senior een gesprek had over het leven aan boord van het zendschip. Ik heb hem toen Ik kreeg toestemming en toog naar de prachtige verteld dat aan de ene kant ik het werken op de Hofstede in Naarden waar mijn stem in één van MEBO II erg leuk vond mede door het aan boord de studio’s aan de band werd toevertrouwd. Ik zitten, maar dat ik aan de andere kant ook wel dacht snel iets te horen maar het duurde vervol- weer een tijdje aan land wenste te werken, met in gens drie maanden voordat ik weer iets van de het achterhoofd het gegeven dat door de invoe- organisatie hoorde. Het was de toenmalige ring van een anti- zeezenderwet er toch een einde programmaleider, Tony Berk, die me belde met de zou komen aan radio maken vanaf schepen op de vraag of ik er voor voelde aan boord van het Noordzee. zendschip te gaan werken als nieuwslezer. Te- vens werd door hem de toezegging gedaan dat Ik heb hem toen gevraagd of het niet te regelen wanneer ik een half jaar had meegedraaid, ik te- viel om de laatste maanden van uitzendingen, in vens programma’s mocht gaan presenteren als 1974, aan wal te mogen werken. In eerste instan- invaldeejay voor de andere boordmedewerkers. tie zei hij me dat dit organisatorisch moeilijk te re- Bijvoorbeeld als Leo van der Goot of Hans ten gelen was maar nog geen week later kreeg ik van Hoge met vakantie was zou ik dan ‘Driemaster’ hem het bericht dat het één en ander was gere- mogen presenteren. geld en dat ik in Naarden programma’s kon gaan opnemen. Er was trouwens een gigantisch ver- Dat half jaar was wel een heel korte periode want schil met het werken aan boord. Het was heel het ging allemaal veel sneller dan verwacht, en bijzonder om de programma’s live te mogen pre- reeds na een maand aan boord te hebben geze- senteren. Je werd er bijvoorbeeld geconfronteerd ten als nieuwslezer kwam er een nieuw pro- met wonderlijke weersomstandigheden, want ook gramma bij, dat live vanaf de MEBO II werd gepre- tijdens ruw weer moest je de programma’s presenteerd. Samen met Gerard Smit ben ik vervol- senteren. En het kon vaak erg tekeer gaan op zee. gens het programma ‘Buitengaats’ gaan presen- Probeer dan maar naar behoren een goed pro- teren, terwijl we tevens verantwoordelijk bleven gramma te presenteren, niet altijd een makkie. voor de gedeeltelijke samenstelling en presentatie van het nieuws binnen de Nederlandse service. We hebben dat zo’n twee jaar lang gedaan. De eerste periode van 6 tot 9 uur in de ochtend en in een later stadium van 6 tot 8 uur in de avond en dat op de doorde- weekse dagen. Begin 1974 ben ik

Freewave 345 - 25 Medio 1973 was het al bekend geworden dat er, via een wet, een einde zou komen aan de zeezenders ‘legale stijl’. Immers had een meerderheid van de Tweede Kamer, na een hoor- zitting en diverse debatten besloten een wet in te voeren. Het duurde echter heel lang voordat een datum van invoering van de wet werd bekend gemaakt. Het was op 9 augustus 1974 dat ik samen met Leo van der Goot een drive in show presenteerde op de markt in Den Bosch. We trokken van Groningen naar Middelburg en van Alkmaar John de Mol sr. en Marc van Amstel op de avond van de laatste uitzending, 31-8-1974 © Peter Jager naar Maastricht in deze, door Bureau John Vis, geboekte Vergeet daarbij ook niet het isolement op zo’n schip. Je moest er drive-in shows. In Den Bosch zeven dagen per week optrekken met vogels van verschillende plui- werd ons bekend gemaakt dat mage, hetgeen wel een bepaald karakter gaf aan de programma’s die de 31ste van diezelfde maand je maakte. Bovendien werd je aan boord niet afgeleid door allerlei we onze laatste uitzending andere zaken die in het dagelijks leven spelen. Ik denk dat dit in het zouden hebben en officieel af- vak van radio maken een hele goede zaak is. Met zijn allen was je aan scheid moesten nemen van het boord praktisch alleen bezig met de radio. Presenteerde je niet een ó zo trouwe luisterpubliek dat programma dan was je wel een aan het voorbereiden of een bandje, dagelijks op onze frequenties dat je had laten meelopen tijdens het programma, aan het afluisteren. afstemde. Ook probeerden we elkaar iedere keer weer scherp te krijgen door kritisch naar elkaar te luisteren en vooral van elkaar te leren. Aan wal We hebben dit toen ook aan werd je afgeleid door allerlei telefoontjes, brieven die moesten wor- het publiek van de drive-in den gelezen en de reacties die daarop moesten worden gemaakt, show gemeld en men rea- pluggers die hun handel wilden slijten en bovenal werd je constant geerde behoorlijk emotioneel. op je nek gezeten door de directie. Ondanks alles hebben we de laatste weken toch in een heel Het was voor de directieleden en de programmaleider moeilijk ons prettige stemming gewerkt. snel te bereiken aan boord, hetgeen, zo bleek later, in de studio’s aan Persoonlijk vond ik het heel wal precies andersom was. Aan de andere kant moet ik zeggen dat naar om afscheid te nemen ik aan boord van de MEBO II een hele fijne tijd heb gehad. Ik denk daar want ik heb niet anders dan vaak met heimwee aan terug maar ik ben tevens blij dat ik toch een prettige herinneringen overge- half jaar voor RNI aan de wal heb gewerkt, want het was gezellig houden aan een leuke baan. vertoeven op de Hofstede. Wat me wel opviel is dat de deejays aan Er was zelfs al over de winter- land behoorlijk andere opvattingen hadden over het radio maken, dan programmering gesproken en het team aan boord. De deejays onderling hadden wel goed contact daarin zou ik een dagelijks met elkaar, maar er waren zeker wel communicatiestoornissen tus- ochtendprogramma gaan presen het walteam en het team aan boord. senteren, hetgeen helaas ook Het was wel zo dat, wanneer we van boord waren, we de weke- niet geschiedde. Voor sommi- lijkse deejayvergaderingen in Naarden bijwoonden en wat mij betreft gen betekende het uit de ether waren de kontakten met alle deejays goed te noemen. We hadden verdwijnen van Radio Noord- beslist allemaal dezelfde mening over het maken van commerciële zee het begin van een nare popradio. Als ik aan de wal was en luisterde naar de 220 meter dan periode met werkloosheid, hoorde ik echt niet dat er twee verschillende teams bezig waren. Het want in Hilversum was er bij enige dat je als onderscheid hoorde was wanneer het live werd lange na niet voor iedereen gepresenteerd, maar het bleef hetzelfde Radio Noordzee. ruimte.

26 - Freewave 345 Gelukkig werkte ik inmiddels al enige tijd als deejays van die stations onze deejaynamen. In freelance-medewerker bij Radio Nederland mijn woonplaats was er een jongen die iedere Wereldomroep, zo’n één tot twee keer per week, zondagmiddag een programma presenteerde en hetgeen ik na de closedown van de zeezenders zich Marc van Amstel noemde. Heel flauw en niet ben blijven doen. Na de closedown ben ik ook van mentaliteit getuigende, om maar niet te spre- gaan werken voor Reditune, een Strengholt on- ken over het gebrek aan creativiteit. In de loop der derneming op het gebied van achtergrondmu- jaren heb ik heel wat piraten beluisterd, waarvan ziek. Strengholt was ook de moedermaatschappij ik echter vond dat men niet het recht had de van de Nederlandse Service van Radio Noord- Hilversumse zenders te storen, hetgeen op grootte zee en men dacht met Reditune een aantal banen schaal geschiedde. te kunnen creëren voor de voormalige medewer- Er zijn veel mensen die wel hun vrede met de kers van het radiostation. Hilversumse omroepen vinden en daar ook al ja- Niet veel later kreeg ik ook meer uren bij de Wereld- ren voor betalen via hun omroepbijdrage. Je mag omroep. In 1975 ben ik tevens productiewerk gaan medeburgers derhalve niet het recht ontnemen doen voor de TROS op Hilversum 1 en 2 en kreeg om vrije informatie op te doen. Ik reed op een be- ik een programma via het klassieke station paald moment ‘s avonds laat door Purmerend heen Hilversum 4 dat in december 1975 werd geopend. en wilde mijn autoradio afstemmen op Hilversum Ik vond dit ook een hele ervaring om te doen. Via om het nieuws te beluisteren, toen die uitzending mijn contacten in Hilversum kwam ik in contact ineens werd weggedrukt door een piraat die zei met de Radio Nieuws Dienst, waar ik later voor dat de modulatie ‘kut’ was. Dergelijke uitspraken ging werken. Daarna heb ik geruime tijd tevens hoeven voor mij beslist niet. Er is een hoop programma’s gepresenteerd voor de TROS op ‘spielerei’ onder de piraten en het is lang niet alle- Hilversum 3. De sfeer in Hilversum was trouwens maal grote gedrevenheid en motivatie wat er ach- niet te vergelijken met die van Radio Noordzee. ter deze personen schuil gaat.. Volgens mij moet Het is onmogelijk in Hilversum een dergelijke sfeer er echter wel ruimte gecreëerd worden voor het te creëren, hoewel de sfeer per omroep wel va- uitvoeren van een dergelijke hobby, zoals destijds rieerde. Ik voelde me bij de TROS wel thuis en ook met de 27 Mc is gebeurd, maar het moet niet frappant was het dat het merendeel van de de spuigaten uitlopen. Het moet niet zo zijn dat deejays uit die tijd bij de zeezenders had gewerkt. wanneer ik thuis een plaat opzet er plotseling een ander krom signaal uit mijn installatie komt dan dat Vrijwel spoedig na de closedown van Radio ik verwacht had. Veronica en Radio Noordzee kwam de enorme opkomst van de piraten aan land, die allemaal Tenslotte wil ik stellen dat het een heel goede zaak dachten dat ze nieuw en origineel waren. Ik is dat er satellieten komen, waarop hopelijk ook hoorde echter veel verknipte Veronica- en RNI- radioprogramma’s zullen gaan uitzenden. Deze jingles en tot mijn grote ergernis gebruikten de stations zullen een goede concurrent worden van de bestaande omroepen in ons land. Ik vind dit dan ook een hele andere materie dan de concurrentie van de piraten, omdat achter de satellieten professionele orga- nisaties zullen gaan zitten, hetgeen mijn toekomst- verwachting gunstig stemt.” Aldus Marc van Amstel in een herinnering die hij in 1977 schreef. Heden ten dage is hij werkzaam als hoofdredacteur bij de regio omroep Radio Utrecht.

Marc aan boord van Mebo II, 1973

Freewave 345 - 27 echter ‘Radio 270, life on the Oceaan RADIO 270 waves’, geschreven door Bob Preedy uit. Life on the ocean waves Bladerend door het boekje viel me direct een tweetal dingen op. Allereerst begon het werkelijke verhaal pas op pagina 11 Een station, Radio 270, dat slechts 15 maanden in de ether en begon hij meteen met een historische was en zeer regionaal gericht haar programma’s uit- fout door aan te geven dat Radio London straalde, haalde vooral haar dankbaarheid binnen via het rond de Kerstdagen van 1965 was be- honderden keren per week noemen van de plaatsnaam gonnen, hetgeen natuurlijk 1964 moest ‘Scarborough’, de plaats waar het hoofdkantoor van de zijn. Daarna bleek het mij dat hij gelukkig onderneming achter dit station zat en waar tevens de luis- had gedacht aan het brengen van deels teraars hun verzoeken konden indienen en niet te vergeten ander fotomateriaal dan voorheen werd de typische ‘Radio 270 Offers’ konden kopen. Hierbij valt te gebruikt. Natuurlijk is het moeilijk, indien denken aan de Radio 270 nylons voor de dames en de je zelf niet van dichtbij betrokken bent, originele Radio 270 transistor radio. Een station dat dan niet eerder gepubliceerd materiaal te bren- wel regionaal te beluisteren was via de 270 meter op de gen, maar ik moet zeggen dat er een paar middengolf in 1966 en 1967, maar ook op afstand toch wel hele mooie plaatjes voorbij kwamen die de nodige luisteraars had. Als je het over Nederland hebt zelfs mij niet eerder onder ogen waren kon het station nauwelijks een signaal Amsterdam binnen gekomen. Ook verder in het boek blijkt krijgen maar was het bijvoorbeeld in Groningen, in noord dat Bob Preedy geen andere uitglijders oost Nederland, overdag uitstekend te ontvangen. meer maakt met historische jaar- In de afgelopen decennia waren er tot nu toe drie auteurs verschuivingen en dergelijke. Hij heeft, die uitgebreid aandacht hebben besteed aan het bestaan ten bate van zijn research, een aantal van dit station. Allereerst was er Paul Harris die in ‘When zeer belangrijke mensen uit de geschie- Pirates ruled the waves’ (Impulse Publications Ltd, Aberdeen, denis van Radio 270 geïnterviewd. En 1968) over het station berichtte. Daarna was er ‘De klein- wat uit dit boek ook blijkt is dat dergelijke tjes van de Noordzee, deel 1’ van Hans Knot (Amsterdam, personen na een aantal decennia meer Stichting Media Communicatie 1985) die de historie van Radio wensen te vertellen dan in de laat jaren 270 meenam in zijn verhaal, terwijl in ‘Pop went the Pirates’ zestig en de zeventiger jaren van de vo- van Keith Skues (Lamb’s Meadow Publications, Sheffield, rige eeuw. Zo sprak hij uitgebreid met 1994) ook het station niet is overgeslagen. Je denkt dan Leonard Dale, Peter Duncan, Stella Ellis, moet het genoeg zijn, einde publicaties over Radio 270, Wilf Proudfoot en Don Robinson. Allen immers het station heeft slechts kort bestaan en was te- personen die in het midden van de Radio vens veel minder op de voorgrond tredend dan stations als 270 organisatie actief waren. Radio Caroline en Radio London. Zeer recentelijk kwam Maar ook het archiefwerk in de lokale en regionale archieven van Scarborough en omgeving heeft Preedy goed gedaan, hetgeen andermaal meerdere nieuwe zaken oplevert, die voorheen niet bekend waren. Tevens heeft hij ervoor ge- zorgd niet te veel in herhaling te treden inzake hetgeen door voornoemde auteurs over Radio 270 is gepubliceerd. Daar waar Preedy het wel doet is het zeker in het nut van de lezer daar zaken worden aangehaald die tot nu toe sum- mier werden besproken. Erg goed is het hoofdstuk waarin hij de hoofdrolspelers in het verhaal neerzet wat betreft hun tijd voordat ze betrokken waren bij Ra- dio 270, dat van origine trouwens een

Hal York, Radio 270

28 - Freewave 345 andere naam zou meekrijgen, Radio Yorkshire. Opvallend was dat er al inge- Tot uitsterven gedoemd zonden brieven in de lokale kranten waren te vinden voordat het station in de ether met SMC kwam. Zelfs werd er in één van de brieven gesuggereerd dat er maar een onderneming moest worden opgezet die zich moest gaan Enige tijd geleden overleed Helmut Zacharias, bekend bezighouden met het storen van de pop- orkestleider en tevens Duits violist. Hij maakte prach- zenders, die in een te groot aantal de ether tige opnames, ondermeer La vie en rose, Moon River, hadden bevolkt. Der Sommerwind, Boogie für Geige en Tokyo Melody. Zeer interessant is het ook te lezen hoe de Ik bedacht me, toen ik over zijn overlijden las in de maanden door de verschillende personen krant, dat ik geen enkele opname van deze fantas- werden doorgebracht voordat het station tische muzikant had. Ik ging dus naar een zeer be- uiteindelijk in 1966 in de ether kwam en welke kende landelijke platenboer en keek in de bakken. Niets tegenslagen er zoal binnen de organisatie dus. Ik vroeg aan de man die achter de computer stond plaatsvonden. Ook in de daarop volgende of hij kon zien of er nog wat leverbaar was van hoofdstukken worden tal van zaken aange- Zacharias. Het antwoord was schokkend: ‘wij hebben haald, via maandelijkse overzichten, wat er geen cd’s van politici en kunnen die ook niet leveren”, tijdens de uitzendmaanden van Radio 270 is was het antwoord. Je vraagt je wel eens af waar zo’n gebeurd. Zonder al te veel in detail te treden knaap zijn opleiding heeft gehad. Mailtje sturen naar kan ik stellen dat, nadat op 7 juni 1966 de zijn baas? Dan zit er weer één meer in de WW. Niet eerste tests van Radio 270 met Roger Gale doen dus. In de platenbakken zie je trouwens steeds als eerste deejay waren te horen, er veel minder orkesten en dat komt gewoon omdat slechts de gebeurd is met Radio 270 en zeker, gezien oudere generatie de James Lasten, Mantovani’s en de de inhoud van ‘Radio 270, life on the Bert Kaempert’s kent. Heden ten dage hebben we prak- Oceaan Waves’ dit boek niet mag ontbre- tisch geen orkesten meer: te duur meneer. Nee, uit een ken in de boekenkast van de fervente zee- of ander fonds wordt dit ook niet gesubsidieerd. Einde zenderliefhebber. orkesten. O ja, we hebben Andre Rieu nog. Het boek Radio 40 heeft 98 Het wachten is dus op een radiostation welke nog pagina’s cd’s van orkesten draait zoals bijvoorbeeld dat ons en is rijke- beloofd was door de organisatie achter Radio 40. Ra- lijk ver- dio 40, o nee, die komt er niet, want het hele plan zorgd schijnt alweer in duigen te zijn gevallen. Mijn advies is met foto’s dan: zet de schotel aan en luister naar Prime time Ra- en illus- dio, zit op 28 graden oost (waar dus alle andere En- tratiemateriaal. gelse stations ook zitten). Fantastisch! Men draait mu- Het is te ziek van eind jaren 40 tot heden en heel gevarieerd. bestellen Luisteren dus. Het debacle van Radio 40 zou als volgt voor 6.99 beredeneerd kunnen worden: De Nederlands reclame- Pond bij wereld gaat ervan uit dat als men eenmaal 40 jaar is, de boek- men reclametechnisch is afgeschreven. Ouderen zou- handel den niet meer beïnvloedbaar zijn. Ouderen zijn namelijk onder zeer merkentrouw. Reclame maken voor een product ISBN heeft via een dergelijk station dus geen zin, want de nummer 1 8743660 2 0. Vermoedelijk zal oudjes kopen het toch niet. Flauwekul dus. Laatst stond daar een bedrag bij opkomen gezien het de in de Pint Nieuws een verhaal over ouderen die regel- Britse prijs is en dus importkosten gemaakt matig van biermerk/soort veranderen omdat men ook dienen te worden. Maar wens je niet via de wel eens een ander biertje wil proberen. Mensen gaan boekhandel maar rechtstreeks bij de auteur toch ook niet elk jaar naar hetzelfde vakantieadres? te bestellen stuur hem dan 15 EURO cash Radio 192 en wel naar R.E.Preedy, Wetherby, LS22 Het station wordt steeds interessanter qua deejays en 6WG England. presentatie. Klasse hoor. Jammer is dat de middengolf- HANS KNOT zender ’s avonds slecht is te ontvangen (Michael,

Freewave 345 - 29 vraag aan de Satellietnieuws Nozema of de power - De KU band - wat opge- Hallo beste lezers van het Freewave Media Ma- schroefd gazine. Er is mij gevraagd of ik regelmatig een kan stukje wil schrijven en ik begin dit keer over de wor- codering perikelen van Canal Digitaal Nederland. den), in Met name over de ‘swop’ van de coderingsnorm Amsterdam zijn we helemaal de pineut omdat de IRDETO naar SECA. Even voorstellen: ik ben Bert Programmaraad gemeend heeft de zender van Jan Brinkman, verwoed radioamateur en satelliet- de kabel te moeten halen. Welke idioot verzint dit? hopper. Eveneens ben ik mede-oprichter van Ne- Op de frequentie waar 192 zat, is nu alleen maar derlands eerste satellietplatform voor de consu- ruis. Kan de overheid nu niks doen tegen dit soort ment: De Nederlandse Belangenvereniging wanbeheer? Eigenlijk had heel Amsterdam in op- Schotelbezitters (NBS). stand moeten komen tegen deze idiote beslis- In Nederland zijn voor satelliet-abonnees van de sing, maar ja, om redenen die de 192-directie be- provider Canal Digitaal twee coderingsnormen ac- kend zijn, kon een actie voor de luisteraars in tief: het ‘oude’ IRDETO systeem en het ‘SECA’ Amsterdam niet gerealiseerd worden. Jammer! systeem. IRDETO stamt uit de beginfase van de Het zal alleen tijd worden dat men nu toch over- digitale satellietuitzendingen en is ooit opgestart weegt om op de Astra te gaan uitzenden. Neder- door de provider MultiChoice. Nadat Canal+ de land verdient dat! Hieruit blijkt maar weer dat de zaak heeft overgenomen is men eveneens ge- stations op het kabelnet niet democratisch geko- start met de SECA codering. (Het door de Canal+ zen worden! Alweer een reden om een schotel groep zelf ontwikkelde Mediaguard systeem). Om in huis te nemen. de abonnees niet Caroline (weer) in de kou te la- Lezers van bladen op het gebied van satelliet ten staan heeft de di- hebben onlangs een onheilspellend bericht gele- rectie van Canal+ be- zen dat de Poolse televisie van de Astra afgaat sloten om te gaan en zich van een andere satelliet gaat bedienen. simulcrypten. Sinds Dat betekent dat Radio Caroline binnenkort niet 1998 wordt er dan ook meer te horen zal zijn op de frequentie die men nu uitgezonden in zowel heeft. Malcolm in Londen dus gebeld: hij wist er- IRDETO als in SECA van, de deejays in de studio weten ervan, doch gecodeerde signalen. men reageert laconiek. Komt tijd, komt raad. Ik De afspraak was dat heb mij altijd afgevraagd waarom Radio Caroline de reeds opgestarte altijd zo low profile bezig is. Geen reclame maken diensten ondersteund voor hun station, geen publiciteit in de bladen, bleven in IRDETO. ‘Zo lang er IRDETO decoders in niets. Laatst had een insider in de organisatie de markt zijn, blijven we IRDETO ondersteunen’ deze verklaring ervoor: Stel dat Caroline veel re- luidde 1 jaar geleden de uitspraak van de Neder- clame zou genereren, overdag gepresenteerde landse Canal + groep. programma’s zou hebben, dan komt automatisch Naar schatting staan er in ons land nog meer dan de belastingdienst om de hoek kijken en de En- 160.000 IRDETO ontvangers bij de consument, gelse Performing Right Society. Nu is het nog reden genoeg om dus nog een poosje door te Mickey Mouse radio, dan liggen de kaarten an- gaan met simulcrypt zou je zeggen. Dat niets min- ders. De administratie van Radio Caroline kan nu der waar is blijkt wel uit de ‘swop’ welke nu aan- achterop een postzegel geschreven worden, is gekondigd is door Canal Digitaal Nederland. Canal men echt commercieel bezig dan heeft men een Digitaal is de afdeling binnen de Canal+ groep boekhouder nodig! Betekent dit dan echt het einde welke verantwoordelijk is voor verspreiding van van Radio Caroline op de Astra? De tijd zal het radio en televisiesignalen via de Astra satelliet leren. (de Nederlandse provider). Met grote kleuren- ROB OLTHOF advertenties worden IRDETO abonnees opgeroe-

30 - Freewave 345 pen om nu over te stappen naar een nieuwe ont- digitale satelliet settopboxen te koop welke ge- vanger van het type SECA systeem. Voor de helft schikt zijn voor meerdere van de prijs, (bij inlevering van je oude trouwe coderingen. (Common irdeto doos) wordt de consument een ‘SECA’ ont- Interface ontvangers, af- vanger aangeboden. Eveneens worden er niet gekort: C.I.) Dit gaat door langer irdeto smartcards verkocht. Je kunt dus middel van een module, niet anders concluderen dan dat het spoedig ge- welke simpelweg teza- beurd is met de IRDETO codering in ons land. men met de smartcard in je ontvanger gestoken moet worden. Voor SECA Waarom nu SECA? Wel het SECA mediaguard gebruik je dan een Aston mediaguard moduul. Er systeem is in combinatie met de mediaHighWay bestaan modules voor IRDETO, Conax, besturingssoftware (EPG) volledig zelf ontwik- CryptoWorks, Viaccess, Betacrypt, Seca. Voor- keld door de Canal+ groep. In alle andere landen waarde is dat men wel beschikt over een gel- van Europa waar C+ actief is werkt men even- dige smartcard van het pakket wat men wil gaan eens met de SECA codering. Door gebruik te ma- zien. Uiteraard zijn ook alle ongecodeerde dien- ken van de mediaHighWay software is het moge- sten (FTA= free to air) prima te ontvangen met lijk om PPV (pay per view) diensten aan te bie- een C.I. ontvanger. Ook zonder een smartcard. den. In landen als Italië, Spanje en Frankrijk is dit al Dat laatste gaat niet op voor mediaguard ontvan- jaren de gewoonste zaak. gers van het type Canal+ goedgekeurd, daar moet Er is echter nog een reden om versneld SECA zelfs voor de FTA stations een kaart ingestoken door te drukken in Nederland. Het IRDETO sys- worden. (Niet voor codering maar zonder kaart teem is jaren geleden gekraakt door slimme is er simpelweg geen beeld). hackers en veel mensen kijken dan ook ‘gratis’ Het enige nadeel van een C.I. ontvanger is het naar de betaaldiensten van Canal+. Nu is het zo ontbreken van de Nederlandse EPG welke uit- dat SECA ook zo lek is als een mandje, zij het niet sluitend werkt via de MediaHighWay software dat SECA simpelweg te updaten is naar een ho- welke ingebouwd is in de Canal+ goedgekeurde gere coderingsnorm. Nog voor het eind van dit boxen. Overigens heeft Canal + sinds kort zijn jaar zal iedere abonnee in Nederland een nieuwe goedkeuring gegeven aan de makers van het smartcard krijgen. Deze wordt naar verwachting SECA moduul (Aston), zodat misschien ook voor geheel gratis toegestuurd. Nadat deze simpel- de Nederlandse markt binnenkort een SECA weg in uw ‘SECA MEDIAGUARD’ settopbox ge- moduul verwacht mag worden waarin ook de schoven wordt zal de ontvanger zich updaten ‘besturingssoftware’ is ingebouwd voor het doen en SECA 2 is een feit. Italië en Spanje zijn ons al functioneren van interactieve diensten zoals de voor gegaan. Mocht in de verre toekomst ook EPG. SECA 2 gehackt worden kan men dus simpelweg overstappen op SECA 3 etc. Tot slot mag je concluderen dat binnen afzien- bare tijd het ‘IRDETO’ tijdperk voor Nederland zal Terug worden afgesloten. Toekomstige satellietschotel- naar gebruikers raad ik dan ook aan om hier rekening IRDETO mee te houden. Het nog ‘gratis’ kijken naar Canal+ rest met een ‘goldkaartje’ is na de ‘swop’ niet meer ons nog de goodwill van Canal Digitaal en de mogelijk en SECA 2 wordt voor het einde van het contracten welke gesloten zijn met de Nederlandse jaar ingevoerd in Nederland. De kans is heel groot omroep over het handhaven van deze coderings- dat op het zelfde moment IRDETO uitgeschakeld norm. Het zou best eens kunnen zijn dat juist wordt. Canal+ doet hier geen uitspraken over. deze publieke en commerciële omroepen er op Overigens (en dat is opmerkelijk) zijn de Neder- staan dat IRDETO nog een tijdje gehandhaafd landse RADIOSTATIONS welke tot de commer- wordt in ons land. Feit is dat toekomstige dien- ciële tak behoren allemaal ongecodeerd te be- sten uitsluitend beschikbaar zullen zijn via de luisteren via de Astra satelliet binnen het Canal SECA-norm. Diensten als Eurosport, Discovery Digitaal boeket. (Hulde!!) De RADIO 1 t/m 5 zen- Channel, Animal Planet, NGC, Canal 16/9, The Stu- ders helaas (nog) niet!! (Foei.) dio, CNBC en de MTV kanalen zijn dit al. THE SKY IS THE LIMIT Bent U als consument nu verplicht om een SECA 73, ‘MediaHighWay’ box aan te schaffen? Neen, zeer Bert Jan Brinkman, zeker niet. Op dit moment zijn er zeer vele merken PA4EN

Freewave 345 - 31 Men vraagt en wij schilderen...

Eeuwenlang was het bezit van een mooi schilderij alleen wegge- legd voor de welgestelden onder ons. Zo’n schilderij ligt dan in de prijsklasse tussen de Euro 500,— en Euro 1000,— en als de kunstenaar naam heeft opgebouwd vaak nog het dubbele of meer. Hele generaties kunnen en konden zich zo’n “piece of art”dus niet veroorloven. Tot nu… Wij hebben een aantal kunstenaars uit het voormalige Oostblok, waar de levensstandaard aanzienlijk lager ligt dan bij ons, bereid gevonden om op afroep schilderijen te maken en op te sturen. Kunt u het zich voorstellen? Ongeveer 4 weken na uw betaling ontvangt u een stuk canvas met bijv. een portret van uw dierbaren of misschien van uw huisdier of uw favoriete artiest of een dierbaar stuk landschap of vakantieherinnering. Uiteraard wordt het schilderij aangetekend verstuurd! Dit alles komt nu binnen bereik van velen. Wat moet u doen? U stuurt ons een foto (uiteraard een kleurenfoto!!!) van het onder- werp wat op het schilderij moet komen te staan. Deze foto wordt door ons opgestuurd naar de desbetreffende artiest en binnen 4 weken ontvangt u uw schilderij thuis. Per aangetekende post, zodat er niets kan wegraken. Heeft u nog vragen? Schroom niet en bel op na 18.00 uur ’s avonds. De prijs van een schilderij? Deze bedraagt Euro 149,— per schilderij welke van een foto gemaakt wordt bij een afmeting van 50x 70 cm. De prijs is incl. verzendkosten en verpakking!

NB: Wilt u een zeer gedetailleerd schilderij welke aan specifieke eisen moet voldoen, dan krijgt u van ons een prijs op aanvraag!

GIRO: 40.65.700 BANK: 98.80.40.301