ONDARROA Aldiz
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
JABEA: ONDARROAKO UDALA Txomin Agirre Udal Liburutegia 48700 ONDARROA Tf.: 94 683 33 43 LEGE GORDAILUA: N BI-1-1.547-82 I A T S I R ERREDAKZIOA: E B ONDARROAKO X I L HISTORIA ZALEAK E F IDAZKARITZA: Yolanda Urrosolo AZALA: A O Felix Beristain B I X Aurkibidea “Sare konpontzailea” T R 1972an egina, A L A Oleoa mihise gainean D Ondarroako Ondare Artistikoa Ondarroa, euskal kulturaren kabia U 100 x 81 zm. 7 Hiru Emakumeen Irudiak Elizan 87 On Anjel Urzelai Ondarroan (1927-1936) ARTIKULO EGILEAK: Ondarroa, 2001eko maiatza 99 Segundo Bedialauneta Txori Erreka Ioan Arantzamendi 102 Jose Mari Etxaburu Kamiñazpi F. Javier Arrieta Ondarroa: Herria eta Herritarrak Jose Mari Azpiri 14 Antiguako Amaren ereserkia 127 Txatxamatxalinatxu Jabier Castro 130 Bitor Ureña, Musika Bandako Patxi Etxaburu 22 Font Sendagilearen garaia (1820-1823) J.C. Etxebeste Zuzendaria (1960-1974) "Ondarroa, 2002" Erretrato Otzarea: argazki dokumentoak Iñaki Garcia Camino 37 Gotzon Iparragirre Ekitaldiz betetako urtea 42 Ondarroako Des-izenak Anjel Ituarte Artxiboak Arakatzen Hemen gatozkizue aurten ere, iaz hasi- Gabonetan Jose Luis Burgoaren marrazki his- 48 Arane I., 17 urtegaz pilotari Jose Agustin Maiz 138 Ingelesak, Pattarra eta Arrillaga (1802) Joseba Markuerkiaga tako erronkari jarraipena emanez, ONDARROA torikoekin egin genuen erakusketan oinarritu- Imanol Oruemazaga urtekariaren beste zenbaki batekin, 2002. tako liburuska bat argitaratu: Ondarroako Kirmen Uribe urteari dagokiona, hain zuzen ere. Historia Marrazkietan. Eta beste erakusketa Ondarroa, Arrantza Herria Andres Urrutia bat ere, Burgoaren irudi berriekin. Aipatzekoa Ondarroa: Herriko artxiboak osatzen Aurtengoa gainera, urte berezia izan 56 Ondarroako Arranontziak (1794-1900) Augustin Zubikarai da ekitaldi hauek guztiak aurrera eramateko 144 Antiguako Kanpaiak dugu, Ondarroako sorrera agiriaren 675. Iparorratza herritar, erakunde eta Udalaren laguntza 62 MAKETAZIOA: urteurrena izan delako, eta ospakizun ekital- 145 Eibartarrak karlisten aurka (bertsoak) behar izan dugula, eta Ondarroako biztanleok 64 Ondarroako arrantzaleak “izurdeari” tiroka Nekane Akarregi diak bideratzeko Herri Batzorde bat eratu “Plaiko Zubixe” gogoz erantzun diezuela gure deialdiei. Gure 146 delako, Erdi Aroko azokari kutsu herrikoia 72 2001eko Bajurako Arranontziak eskerrik beroenak guztioi. Barrura begira ere, ARGAZKIAK • IRUDIAK: eta itsastiarra eman nahian. Horrez gain, izan dugu lanik. Elkartearen estatutuak 73 2001eko Arrasteko Arranontziak Eskerrik asko borondatez beste pilo bat ekitaldi antolatu dira urteurre- euren argazki eta irudiak zehaztu eta onartzeaz gain, Udalarekin hitzar- Ondarroako 675. urteurrena naren inguruan, eta guk geuk ere, Augustin 74 Txomin Agirregaz itxas giroan utzi dizkigutenei. men bat sinatzeko zorian gaude, orain arte 158 Bizkaia antes de la fundación de Zubikarairi eginiko omenaldian parte hartze- Mila esker denori eta segi egindako lana sustatu eta aurrikusten diren 80 Euskal Itsas gizonen Gizarte Asegurantzaren az gain, bi hitzaldi antolatu ditugu XIV. men- la Villa de Ondarroa zuen altxorra den hori beste zenbait erronkari aurre egiten laguntze- aurrekariak dearen hasiera hartan Ondarroan eta Bizkaian 162 El Sel de Burgo gurera ekartzen, Udal ko. Horien artean, Ondarroako Herri Artxibo ze giro zen argitzen laguntzeko. Liburutegira, guk gustora Historikoa sortzea dugu lehenetarikoa, alden- 171 Ondarroako Urubildua: kaleratuko ditugu urtekari OHZk ere, urte lanpetua eta era berean, du edo galdu baino lehen, Ondarroaren histo- honetan eta. Lege Sorrera eta Forua emankorra izan dugula esan behar. Urtea, riarekin zerikusia duten argazki, idatzi eta KOLABORATZAILEAK: mahainguru batekin hasi genuen, zeinera testigantzak jasotzeko. Orain arte bezala, Augustin Zubikarai Senideak Eibar, Irun eta Gernikako historia taldeetako Ondarroak eskuzabaltasunez erantzungo due- ordezkariak etorri ziren. Maiatzean, Plaiko laren itxaropenean, laster arte. INPRIMATEGIA: Zubixe inauguratu genuen berriz, 75 urte Ona Tailerrak. Iruñea. betetzen zituela eta. Uztailean, Andra Mari Elizaren berriztapen lanen bukaera, korreta- Ondarroako TIRADA: 1000 ale ren zabaltzea eta argiztatzea ospatzeko ekital- Historia Zaleak dian egon ginen. Eta hortik irailera, iazko 2002KO AZAROA 2 Ondarroa 2002 3 ONDARROAKO AR TISTIKOA ONDARE Ondarroa, 2002ko abuztua. NEKANE AKARREGI ONDARROAKO ONDARE ARTISTIKOA HIRU EMAKUMEEN IRUDIAK ONDARROAKO SANTA MARIAAnjel ELIZAN Ituarte Aulestia 2002.ko Uztailaren 12an Ondarroako Santa Maria eleiza argiztatua izan zen eta inguratzen duen korreta herritarrentzat zabaldua. Horrela, korretatik pasatzean, aurrez aurre agertzen zaizkigu eleizak dituen aberas- tasun handienak: Gargolak, Ondarrun mamu edo kortxeleko mamu bezela deituak. Ezagunenak kortejua osa- tzen dutenak dira, XV. mendeko gizairudiak, apain eta dotore jantziak, balaustrada gainean eta pinakuloei itsatsirik dihardutenak. Baina badaude ere beste mamu batzuk ezezagunagoak, gizaki, animali eta aintzinako mitologiatik hartutako pizti izugarri bezela balaustrada azpitik eleiza inguratuz eta kontrafuerteetan zizelka- tuak izan direnak, berrogeita hamazazpi guztira. Nahiz eta batzuk denporaren ondorioz ezabatuta egon eta egin diren garbiketen erruz gorputz zatiak galdu, gehienak herritarrei erne erne begira, osorik daude. an honen helburua, mamu hauek deskribatu eta dau- irudi apaingarri bihurtuko dira. Garai honetatik aurrera, katen esanahia argitzea izango litzateke, beti, zizel- irudi hauek itxura berdinekin behin eta berriz zizelkatuko katu ziren garaiko iturrietan eta pentsakeran oinarri- dira, ikonografikoki irudi kodifikatu eta finko bihurtzera Ltuz. Irudiok hain asko izanik, emakume itxurako hiru iru- helduz. diei buruz arituko naiz, frontoi aldean eta atariaren ekialde- Baina zer esan nahi dute itxuragabedun animali, pizti an dauden hiru gargoletan konkretuki. Bereizketa eta irudi eta gizaki izugarri guzti hauek eleizaren hormetan? Galdera hautaketa honek eleizako mamu guztiek duten esanahi erantzuteko Erdi Aroko gizonak natura eta munduarekiko baterakoitik aldegiteko akatsera naramala jakinik, hurrengo zeukaten ikuspegia ulertu behar dugu. lan batean guztiak osotasun batean aztertzeko asmoarekin gelditzen naiz. Erdi Arokoentzat mundua sinbolo bat da, eta uniber- tsoa Jainkoaren pentsamendua. Gizaki guztiak Jainkoak Gargolak, hormak ez buztitzeko eleizetako teilatue- eginak izanda, bere pentsamenduaren zati eta islada dira(1), tan ezarritako ubideak dira. XIII. mendetik aurrera eta eta bere alde ona eta txarra azaltzen dute, bertutea eta bizio- zehazki katedrale gotiarretan ubide hauek eskematikoki ak, pekatua eta salbazioa. Gure kasuan bizio eta pekatuen zizelkatutako irudi fantastikoekin ordezkatuko dira. XV. sinboluak izango lirateke aipatuko ditugun gargolak. mendean ordea, teilatuen ur jausien gehitzearekin, gargolak ugaldu eta urbide eginkizunez gain, eleizak apaintzeko Pekatua, jaungoikoarengandik eta bere nahiarengan- dik nahita urruntzea da. Pekatuen artean Pekatu kapitala dago, sen eta pasioen ordenarik ezak bultzatutako ondo- rioa. Pekatu orijinalean du sorrera, eta gozamenerako desioa eta txarkeriarenganako joera adierazten du. Historian zehar Kristautasunak pekatu kapitalen sailkapen asko egin ditu baina ezagunena Akinoko Santo Tomasek eginikoa da, zazpitan finkatuz: harrokeria, enbidia, amo- rrua, tristura, zekenkeria, sabelkeria eta lizunkeria. Zazpi pekatuotatik, bi izango dira erromanikotik aurrera ezagunenak eta gaitzetsienak: lizunkeria eta zeken- keria. Biak elkarrekin sarritan kondenatzen dira Biblian. San Pablok Efesotarrei honela die: Andra Mari Elizako gargola bat. ANJEL ITUARTE (1) MALÊ, EMILE: El gótico.Encuentro ed. 78.orr) Ondarroa 2002 7 ONDARROAKO ONDARE ARTISTIKOA ONDARROAKO ONDARE ARTISTIKOA Aipatu ere ez egin zuen artean lizunkeria edota ino- LIZUNKERIA Mallê-ren iritziz lizunkeriaren gaia Languedoken lako bizio eta gutiziarik (...) Jakizue, lizun, zikin eta guti- (Frantzia) sortua da, iturri klasikoetan oinarritu zen eta ziatsu bakar batek ere – halakoa sasijainkozalea baita- ez monjeek berehala zabaldu zuten Erromanikoan Europan duela Kristoren eta Jainkoaren erreinuko ondarean par- Omnes, aves,animalia, bestia de cueva zehar (2). Schafirok ordea, Espainiako irudiak Frantziarren garai berdinekoak direla dio eta Iguacelgo eleizako irudiak terik hartuko.( ) (Ef.5,3). Quieren según la natura compañía siempre nueva direla europan zaharrenak. Lizunkeriaren gaia, musulman Eta bardin jarraitzen du Kolosarrei esanaz: (3) E mucho mas el hombre que toda cosa que se mueva. literaturaren bidez ezagutuko zela . Hilaraz itzazue, beraz, zeuen baitan mundu honen (El Libro del Buen Amor. Hitako Arziprestea. XV. mendean) araberako jarrerak: lizunkeria, zikinkeria, irrits eta grina txarrak eta idolatria den dirugosea (Kol 3,5) Lizunkeria, ezkontzatik kanpo dagoen sexu asetzea Femme aux Serpents edo Emakumea sugeekin, da, kastitatearen kontrako bizioa, eta Erdi Aroko kristauen- Santiagoko de Compostelako Katedraleko kapitelean. tzat pekatu nabarmena. Erdi Aroan, Eleizak pekatu kapital bezala izendatuko du eta lizunak inpernura joango diren gizakiak.Gizakia, beren izaeragatik sexurantz bultzatua dagoenez, Eleizaren lana bertutearen bidetik bideratzea ren irudia femme au serpents edo emakumea sugeekin da: Emakume biluztu bati suge edo bi zapo bularrak urgatzen izango da, salbazioaren bidea erakutsiz. Horretarako kasti- (4) tatea proposatuko du, sermoi, kondena eta eleiz apainketak ari direlarik . Irudi hau, apartera joan gabe, Itziarreko eta erabiliz bere ideologia inposatzeko. Lezoko eleizetako gargoletan aurki