Zał ącznik nr 4 do Uchwały Nr XXVI/316/09 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 24 marca 2009 roku

PlanOdnowyMiejscowości Jawiszowice nalata2009–2015

1 Spis tre ści

Wst ęp ...... 3 Charakterystyka sołectwa Jawiszowice ...... 5 Poło Ŝenie ...... 5 Klimat...... 6 Historia...... 7 Krajobraz kulturowy ...... 9 Ludno ść ...... 10 Inwentaryzacja zasobów ...... 12 Rynek pracy i gospodarka ...... 12 Gospodarka...... 12 Bezrobocie...... 14 Gospodarka rolna...... 20 Walory przyrodnicze ...... 21 Kultura...... 21 Zabytki...... 21 Instytucje kultury...... 24 Edukacja ...... 31 Sport ...... 33 Analiza SWOT...... 35 Wizja rozwoju ...... 36 Planowane zadania i przedsi ęwzi ęcia z zakresu odnowy wsi...... 37 System wdra Ŝania i monitoringu...... 40

2 Wst ęp

Plan Odnowy Miejscowo ści Jawiszowice (POM) jest dokumentem, który ma na celu przedstawienie wizji rozwoju wsi Jawiszowice. Konieczno ść jego opracowania wynika wprost z wymogów Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW) – Oś priorytetowa 3 „Jako ść Ŝycia na obszarach wiejskich i ró Ŝnicowanie gospodarki wiejskiej” - Działanie „Odnowa i rozwój wsi”. POM jest równie Ŝ niezb ędnym dokumentem przy ubieganiu si ę o środki dla projektów z zakresu odnowy wsi realizowanych w ramach osi 4 „LEADER”. Celem Działania „Odnowa i rozwój wsi” jest wpływ na popraw ę jako ści Ŝycia na obszarach wiejskich przez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich. Umo Ŝliwi to rozwój to Ŝsamo ści społeczno ści wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich oraz wpłynie na wzrost atrakcyjno ści turystycznej i inwestycyjnej obszarów wiejskich. Realizacja działania tworzy warunki dla rozwoju społeczno - ekonomicznego obszarów wiejskich i aktywizacji ludno ści wiejskiej przez wsparcie inwestycyjne przyznawane na realizacj ę projektów zwi ązanych z zagospodarowaniem przestrzeni publicznej, w tym utrzymaniem, odbudow ą i popraw ą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi oraz podniesienie atrakcyjno ści turystycznej obszarów wiejskich.

W ramach działania wsparciem finansowym b ędą obj ęte projekty m.in. z zakresu: 1. budowy, przebudowy, remontu lub wyposa Ŝania budynków pełni ących funkcje rekreacyjne, sportowe i społeczno - kulturalne, w tym świetlic i domów kultury; 2. budowy, przebudowy, remontu lub wyposa Ŝania obiektów małej architektury; 3. budowy, przebudowy lub remontu obiektów sportowych, ście Ŝek rowerowych, szlaków pieszych, placów zabaw, miejsc rekreacji, przeznaczonych do u Ŝytku publicznego, 4. zakupu towarów słu Ŝą cych przedsi ęwzi ęciom zwi ązanym z kultywowaniem tradycji społeczno ści lokalnych lub tradycyjnych zawodów; 5. operacji zwi ązanych z kształtowaniem obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszka ńców, sprzyjaj ących nawi ązywaniu kontaktów społecznych, ze wzgl ędu na ich poło Ŝenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne, w szczególno ści poprzez odnawianie lub budow ę placów parkingowych, chodników lub o świetlenia ulicznego; 6. urz ądzania i porz ądkowania terenów zielonych, parków lub innych miejsc wypoczynku; 7. budowy, przebudowy lub remontu infrastruktury turystycznej; 8. zagospodarowania zbiorników i cieków wodnych w celu wykorzystania ich do rekreacji lub w celu poprawy estetyki miejscowo ści; 9. rewitalizacji budynków wpisanych do rejestru zabytków lub obj ętych wojewódzk ą ewidencj ą zabytków, u Ŝytkowanych na cele publiczne oraz obiektów małej architektury, odnawiania lub konserwacji lokalnych pomników historycznych i miejsc pami ęci; 10. zakupu i odnawiania obiektów charakterystycznych dla danego regionu lub tradycji budownictwa wiejskiego i ich adaptacji na cele publiczne; 11. budowy, przebudowy, remontu lub wyposa Ŝania obiektów budowlanych przeznaczonych na cele promocji lokalnych produktów i usług, w tym pawilonów, punktów wystawowych, sal ekspozycyjnych lub witryn; 12. odnawiania elewacji zewn ętrznych i dachów w budynkach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytków lub obj ętych wojewódzk ą ewidencj ą zabytków i cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków; 13. wyburzenia i rozbiórki zdewastowanych obiektów budowlanych w celu uporz ądkowania terenu w miejscowo ści, je Ŝeli niemo Ŝliwe jest ich odnowienie i dalsze u Ŝytkowanie — w zakresie koniecznym do realizacji pozostałych operacji,

14. zakupu materiału siewnego lub nasadzeniowego roślin wieloletnich; 15. zakupu sprz ętu, materiałów i usług, słu Ŝą cych realizacji operacji;

Plan Odnowy Miejscowo ści Jawiszowice okre śla generalny kierunek rozwoju wsi oraz przedstawia metody i narz ędzia jego wdra Ŝania. Z uwagi na fakt, i Ŝ odnowa wsi jest wypadkow ą aktywno ści, zaanga Ŝowania i solidarnej postawy mieszka ńców, w przygotowanie dokumentu zaanga Ŝowani zostali od samego pocz ątku mieszka ńcy wsi, w szczególno ści wybrani przedstawiciele. Spełniony został zatem podstawowy warunek – oddolnej inicjatywy współpracy dla osi ągni ęcia wspólnego celu. Z kolei warunkiem ubiegania si ę o środki unijne jest zgodno ść Planu Odnowy Miejscowo ści ze Strategi ą Rozwoju Gminy oraz innymi dokumentami strategicznymi o charakterze lokalnym, regionalnym, krajowym, dlatego te Ŝ Plan Odnowy Miejscowo ści Jawiszowice wpisuje si ę w Strategi ę Rozwoju Województwa Małopolskiego 2007- 2013, Strategi ę Rozwoju Kraju, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia oraz Strategi ę Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa na lata 2007-2013. Opracowanie i uchwalenie Planu Odnowy Miejscowo ści stanowi niezb ędny warunek przy ubieganiu si ę o środki finansowe w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007- 2013 Działanie „Odnowa i rozwój wsi”. Plan Odnowy Miejscowo ści Jawiszowice spełnia wyznaczone kryteria w ramach Działania i b ędzie stanowił obligatoryjny zał ącznik wniosków aplikacyjnych.

Charakterystyka sołectwa Jawiszowice Połłożeniie

Poło Ŝenie gminy

Gmina Brzeszcze poło Ŝona jest w środkowo - zachodniej cz ęś ci województwa małopolskiego, w zachodniej cz ęś ci powiatu o świ ęcimskiego 1. Od północy i północnego wschodu graniczy z gmin ą O świ ęcim, od wschodu z gmin ą K ęty, od południa z gmin ą Wilamowice, a od zachodu z gmin ą Mied źna. Gminy Wilamowice i Mied źna stanowi ą równocze śnie granic ę pomi ędzy województwem małopolskim i śląskim. Gmina Brzeszcze jest gmin ą górniczo – przemysłowo - rolnicz ą. W skład gminy wchodzi miasto Brzeszcze oraz 5 sołectw: - Jawiszowice, - Skidzi ń, - Przecieszyn, - Zasole, - Wilczkowice. Na terenie gminy przewa Ŝa zabudowa jednorodzinna wolnostoj ąca, w du Ŝej cz ęś ci typu wiejskiego. Całkowita powierzchnia gminy (gmina wraz z miastem Brzeszcze) wynosi 46,13 km2. Obszar gminy zamieszkuje ponad 21 tys. osób, w tym 6,8 tys. to mieszka ńcy Jawiszowic. Główn ą rol ę komunikacyjn ą na terenie gminy pełni droga wojewódzka nr 933 Chrzanów – O świ ęcim – Brzeszcze – Pszczyna. Droga ta ł ączy Gmin ę Brzeszcze z drog ą krajow ą nr 1 Gda ńsk – Cz ęstochowa – Pszczyna – Bielsko Biała – Cieszyn i drog ą krajow ą nr 44 Gliwice – Tychy – Oświ ęcim – Kraków. Przez teren gminy przebiega równie Ŝ linia kolejowa, która ł ączy gmin ę z Oświ ęcimiem i dalej Katowicami i Krakowem oraz Czechowicami - Dziedzicami i Pszczyn ą, Bielskiem - Biał ą. Gmina zgodnie z regionalizacj ą fizyczno - geograficzn ą J. Kondrackiego (2002) poło Ŝona jest w obr ębie mezoregionu Dolina Górnej Wisły (512,22) i mezoregionu Pogórze Wilamowickie (512,23), nale Ŝą cych do makroregionu - Kotlina O świ ęcimska (512,2). Obszar gminy poło Ŝony jest w widłach rzek Wisły i Soły. Wisła stanowi zachodnią granic ę gminy, natomiast Soła wschodni ą. Powierzchnia Pogórza Wilamowickiego wznosi si ę łagodnie w kierunku południowym od poziomu 236 m n.p.m. w dolinie Wisły do około 270 m. n.p.m. w południowej cz ęś ci gminy. Najwi ększa ró Ŝnica wysoko ści wynosi zaledwie 34 m.

Poło Ŝenie sołectwa

Sołectwo (wie ś) Jawiszowice jest poło Ŝone na południu gminy Brzeszcze (rys. 1). Wisła stanowi zachodni ą granic ę wsi – ze Śląskiem (miejscowo ść Góra). Od północy Jawiszowice granicz ą z Brzeszczami, od wschodu na małym odcinku z Przecieszynem, poza tym z Ł ękami, Zasolem i Bielanami a od południa z Wilamowicami i Dankowicami. Przez środek wsi biegn ą ulice Turystyczna (droga wojewódzka) i Bielska (droga powiatowa), ł ącz ące O świ ęcim z Bielskiem – Biał ą, natomiast zachodnim kra ńcem wioski przebiega linia kolejowa Kraków – Zebrzydowice.

1 Charakterystyka gminy – źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Brzeszcze, Małopolska Agencja Energii i Środowiska, 2004 r.

5

Rys. 1. Poło Ŝenie Jawiszowic

źródło: Mapy Google

Teren wsi jest w zasadzie równinny, cho ć troch ę poci ęty w ąwozami, dolinami potoków, a ku południowi wznosz ący si ę lekko w gór ę. Pola uprawne średniej klasy oraz liczne gospodarstwa świadcz ą o rolniczym charakterze miejscowo ści. W zachodniej cz ęś ci wsi, tzw. Ja źnik znajduje si ę kilka stawów o nazwach: Tesznowiec, Komorowiec, Ja źnik Du Ŝy i Mały. Ludno ść zamieszkuj ąca Jawiszowice jest do ść zamo Ŝna i gospodarna. Obecnie mimo Ŝe wi ększo ść mieszka ńców to rdzenni Jawiszowianie, jest do ść du Ŝy procent ludno ści napływowej z okolicznych miejscowo ści lub z bardziej odległych stron kraju, zamieszkuj ącej przede wszystkim Osiedle Paderewskiego.

Klliimat

Gmina Brzeszcze poło Ŝona jest w zasi ęgu umiarkowanie ciepłego pi ętra klimatycznego, rejonu Kotliny O świ ęcimskiej 2. Jest to jeden z najcieplejszych regionów w Polsce, jednak zaznacza si ę na terenie gminy charakterystyczna dla klimatu kotlin zmienno ść warunków klimatycznych, przejawiaj ąca si ę nisk ą temperatur ą miesi ęcy zimowych. Średnia roczna suma opadów jest

2 Informacje o klimacie w gminie Brzeszcze - źródło: Program Ochrony Środowiska (...)

6 stosunkowo wysoka od około 700 do 900 mm. Głównie w okresie pó źnej wiosny i wczesnego lata na terenie gminy wyst ępuje do ść du Ŝo burz z gradem. Obszar jest słabo przewietrzany, wyst ępuje du Ŝa liczba cisz atmosferycznych i słabszych wiatrów. W zwi ązku z tym, i Ŝ rze źba obszaru jest słabo zró Ŝnicowana, obszar nie odznacza si ę wyra źnym zró Ŝnicowaniem mezoklimatycznym. Wi ększo ść terenów poło Ŝona jest w obr ębie mezoklimatu wy Ŝszych teras rzecznych o cechach umiarkowanie korzystnych dla mieszka ńców i rolnictwa. Jednak wyst ępuje tu skłonno ść do powstawania i utrzymywania si ę niskich inwersji termicznych, które sprzyjaj ą koncentracji zanieczyszcze ń powietrza oraz do ść silne wypromieniowanie ciepła w godzinach nocnych. Z tym wi ąŜ e si ę skrócenie okresu bezprzymrozkowego oraz tendencja do powstawania mgieł radiacyjnych

Hiistoriia

Historia gminy

Brzeszcze i okoliczne wsie zało Ŝono w okresie średniowiecza na prawie niemieckim. Najstarsz ą wsi ą na terenie obecnego miasta i gminy s ą Jawiszowice, wzmiankowane w spisach świ ętopietrza w 1326 r. Pozostałe wsie po świadczone zostały w XIV i XV w. 3 Brzeszcze na pocz ątku były wsi ą ksi ąŜę cą a pó źniej królewsk ą. Na pocz ątku XVII w. nale Ŝały do rodu Małachowskich, a po nich do Duninów. W roku 1822 stały si ę własno ści ą Karola Ludwika Habsburga i pozostały w ich posiadaniu do roku 1924. Nast ępnie Karol Stefan, w ramach rozlicze ń podatkowych z rz ądem polskim podarował maj ątek w Brzeszczach mi ędzy innymi Polskiej Akademii Umiej ętno ści. W roku 1903 w Brzeszczach rozpocz ęto budow ę kopalni w ęgla, która stała si ę nowym źródłem utrzymania dla ludno ści. Stała si ę równie Ŝ baz ą dla powstania i rozwoju Ŝycia społecznego, kulturalnego i działalno ści politycznej. Rok 1939 rozpocz ął trwaj ący blisko 6 lat okres okupacji. Teren obecnej gminy znajdował si ę w granicach III Rzeszy. W 1940 przyst ąpiono do budowy obozu koncentracyjnego w O świ ęcimiu, natomiast w 1942 r. powstały dwa podobozy – Budy i Jawischowitz. Brzeszcze zostały wyzwolone przez wojska radzieckie 27 stycznia 1945r. Po roku 1945 nast ąpił dynamiczny rozwój miejscowo ści, szczególnie w latach 60 i 70-tych. 7 lipca 1962 roku Brzeszcze uzyskały prawa miejskie, natomiast obecny kształt administracyjny miasta i gminy został ustalony w 1982 roku. W 1966 roku miasto otrzymało swój herb, którego projektodawc ą jest Józef Fijas. Od 1 stycznia 1999r Gmina Brzeszcze wchodzi w skład powiatu o świ ęcimskiego w województwie małopolskim. Środowisko kulturowe Gminy Brzeszcze tworz ą wyst ępuj ące na tym terenie obiekty zabytkowe, zachowane formy budownictwa zagrodowego, przykopalniane osiedla robotnicze, kapliczki, krzy Ŝe przydro Ŝne, pomniki, cmentarze i inne elementy małej architektury.

Historia sołectwa

Jawiszowice s ą najstarsz ą miejscowo ści ą w gminie Brzeszcze 4. Istniej ą poszlaki, Ŝe mogły istnie ć ju Ŝ na przełomie XII i XIII wieku – wskazuje na to m.in. geneza nazwy „nawsie”. Prawdopodobna data lokacji, czyli formalnego zało Ŝenia wsi, mie ści si ę w przedziale lat 1285 – 1326. Wtedy te Ŝ została w Jawiszowicach ufundowana parafia, z któr ą zwi ązana jest pierwsza

3 Historia gminy – źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Brzeszcze, Małopolska Agencja Energii i Środowiska, 2004 r. 4 Opracowanie rysu historycznego sołectwa Jawiszowice - Barbara Fender, Wojciech Janusz.

7 pisemna wzmianka z 1326 roku. Pod t ą dat ą poborcy tzw. dziesi ęciny papieskiej i świ ętopietrza zanotowali ile był im winien Grzegorz, proboszcz Jawiszowic. Musiał te Ŝ w owych czasach istnie ć ko ściół, na pewno niewielki, drewniany ubogo uposa Ŝony. Dopiero w 1504 roku Piotr Myszkowski nadał ko ściołowi w Jawiszowicach, „z uwagi na jego ubóstwo”, dziesi ęcinę snopow ą ze swoich ról folwarcznych w tej wsi, a do trzech sadzawek ju Ŝ posiadanych dodał jeszcze trzy oraz miejsce na zało Ŝenie nast ępnej, co wraz z czynszem z karczmy dworskiej, było całkiem sporym maj ątkiem. Wystarczyło tak Ŝe na utrzymanie nauczyciela szkoły parafialnej w Jawiszowicach (wymienia si ę takiego w 1513 roku). Jednak wnuk Piotra, Stanisław Myszkowski, stał si ę filarem wyznania kalwi ńskiego (dzi ś zwanego ewangelicko - reformowanym) w Małopolsce. Jego krewni „na Bestwinie i Jawiszowicach” te Ŝ przeszli na to wyznanie, podobnie zreszt ą jak wi ększo ść mieszka ńców tej cz ęś ci ziemi o świ ęcimskiej w I połowie XVI wieku. Przyj ęcie wyznania kalwi ńskiego wi ązało si ę z wygnaniem plebana i sekularyzacj ą dochodów dóbr ko ścielnych – trafiały one teraz do kiesy Myszkowskich. Jeszcze na przełomie XVI i XVII wieku ko ściół jawiszowicki stał pusty (bez plebana i ubogi, co odnotowuj ą protokoły wizytacyjne). Dopiero w I połowie XVII wieku parafianie i panowie przechodz ą na katolicyzm. Zbiega si ę to w czasie z obj ęciem Jawiszowic przez nowych dziedziców. Po Myszkowskich był to ród Por ębskich, a potem Drohojowskich. Ci drudzy byli niew ątpliwie fundatorami obecnego ko ścioła z 1692 roku, postawionego w miejsce poprzedniego, który spłon ął. W śród starszych mieszka ńców wsi znane jest opowiadanie o tym, Ŝe syn organisty miał ten ko ściół podpali ć. Sprawca został uj ęty i spalony na stosie. Inna wersja tej legendy mówi, Ŝe po dokonaniu podpalenia, widz ąc groz ę swego czynu, jak te Ŝ przej ęty strachem, co go po takim uczynku spotka ć mo Ŝe, sprawca chciał uciec przez granic ę na zachód. Doszedłszy jednak do Wisły zawahał si ę, powrócił do wsi i przyznał si ę do tego co zrobił. Ludno ść dostawszy w r ęce człowieka, który dopu ścił si ę takiego świ ętokradztwa, uczyniła nad nim s ąd i jak podaje legenda „ Ŝywcem z niego darto pasy, w trakcie czego ducha wyzion ął”. Jego ciało pochowano przy drodze, na widocznym miejscu i na wieczn ą pami ątk ę usypano kopiec, na którego szczycie postawiono kapliczk ę z Panem Jezusem Upadaj ącym. Maj ątek jawiszowicki w 2 połowie XVIII wieku, po śmierci Kazimierza Drohojewskiego, przechodził z r ąk do r ąk, by w wieku XIX sta ć si ę własno ści ą rodu Habsburgów z śywca. Nale Ŝała do nich nie tylko du Ŝa cz ęść gruntów, ale te Ŝ prawie wszystkie lasy i stawy. W 1772 roku, wskutek I rozbioru Polski, Jawiszowice znalazły si ę pod panowaniem austriackim. Osiem lat pó źniej samodzielne rz ądy w Wiedniu obj ął cesarz Józef II. Przeprowadził on wiele reform w podległych sobie krajach. Za jego rz ądów nast ąpił m.in. podział wsi na cze ść dworsk ą i gromadzk ą. Odt ąd ka Ŝda cz ęść była jakby osobn ą jednostk ą administracyjn ą, posiadaj ącą własn ą kancelari ę. Z kolei ka Ŝda kancelaria musiała mie ć własn ą piecz ęć do u Ŝytku urz ędowego. St ąd kancelaria dworska posługiwała si ę herbem wła ściciela maj ątku, za ś kancelaria gromadzka – odgórnie narzucon ą piecz ęci ą, cz ęsto nawet bez wyobra Ŝenia napiecz ętnego, czyli godła, a tylko z samym napisem informuj ącym o nazwie wsi. Owe wyobra Ŝenia napiecz ętne, o ile takowe posiadała piecz ęć gromadzka, pełniły rol ę herbów wsi. W wyniku reform józefi ńskich, tak Ŝe Jawiszowice otrzymały własn ą piecz ęć . Znajdował si ę na niej wizerunek pawia z roztoczonym ogonem i bł ędny napis: WIE Ś LEATUSZOWICE N30. Jest to niezwykle cenna pami ątka dla Jawiszowic, wzi ąwszy pod uwag ę fakt, Ŝe niewiele miejscowo ści – dawnych wsi zaboru austriackiego – mo Ŝe si ę dzi ś poszczyci ć herbem. W praktyce kancelaryjnej piecz ęcie te były u Ŝywanego do połowy XIX wieku, chocia Ŝ oficjalnie zostały zniesione dopiero w 1927 roku ustaw ą Sejmu Rzeczpospolitej, wprowadzającą dla wszystkich gmin jednolit ą piecz ęć z orłem. Obecnie stare piecz ęcie z herbami zostały tylko na dawnych dokumentach urz ędowych. Rok 1846 był w Galicji rokiem powsta ń chłopów przeciw panom. W Jawiszowicach panował jednak spokój. Za to w nast ępnych latach szerzyła si ę tu ogromna n ędza i panowała malaria. Ludzie umierali z głodu. Najwi ększe spustoszenie spowodował 3-letni nieurodzaj w latach 1844 – 1846, do którego doł ączyła zaraza ziemniaczana. Starostwo wydało wtedy nawet zarz ądzenie, aby ludno ść Ŝywiła si ę perzem.

8 Po I wojnie światowej wszystkie dobra Habsburgów w Jawiszowicach zostały zapisane Polskiej Akademii Umiej ętno ści w Krakowie. Po 1945 roku stały si ę własno ści ą pa ństwow ą. Dzi ś tylko nazwy takie jak „Aleja Dworska”, czy „Czworaki” przypominają dawny charakter Jawiszowic, jako wsi szlacheckiej, z dworem i zabudowaniami folwarcznymi. Ju Ŝ w 2 połowie XIX wieku przez Jawiszowice została poprowadzona kolej Ŝelazna (1856 r.), pojawiły si ę organizacje społeczne, takie jak Kółko Rolnicze (1886 r.) i Stra Ŝ Po Ŝarna. Zmiana charakteru wsi z rolniczej na rolniczo- przemysłow ą nast ąpiła w XX wieku, gdy zacz ęto eksploatowa ć zło Ŝa w ęgla kamiennego. W 1918 r. wybudowano w ramach istniej ącej kopalni „Brzeszcze” nowy szyb Jowisz, który wraz z pozostałymi inwestycjami stał si ę pocz ątkiem nowoczesnej w tamtym czasie kopalni „Jawiszowice” w Dyrekcji Pa ństwowych Kopal ń Brzeszcze – Jawiszowice. W latach 1939 - 1945 przej ęta przez okupanta kopalnia otrzymała odr ębnego zawiadowc ę (1943 r.). Działalno ść wydobywcza w kopalni została ostatecznie zako ńczona w 1999 r. likwidacj ą tzw. Ruchu II w Jawiszowicach. Pozostała tam do dnia dzisiejszego infrastruktura słu Ŝy do transportu materiałów i skały płonnej oraz wentylacji. Mie ści si ę tam równie Ŝ Kopalniana Stacja Ratownictwa Górniczego 5. Druga wojna światowa i jej nast ępstwa otwarły now ą kart ę dziejów Jawiszowic. Na terenie wsi działał oddział Armii Krajowej „Sosienki” pod dowództwem Jana Wawrzyczka ps. Danuta. Niesiono pomoc wi ęź niom pobliskiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, a tak Ŝe wi ęź niom podobozu „Jawischowitz”, pracuj ącym w tutejszej kopalni.

Krajjobrazkullturowy

Pod wzgl ędem krajobrazowym dominuje w gminie krajobraz otwarty – osadniczo – rolniczy 6. Jedynie obszar Brzeszcz jest zurbanizowany. Płaskie ukształtowanie i mały udział zalesie ń w pokryciu terenu powoduj ą, Ŝe charakterystyczne dla gminy s ą dalekie widoki i szerokie panoramy. Szczególn ą rol ę odgrywa jeden z grzbietów karpackich - Beskid Mały, zamykaj ący od południa panoramy z terenu Gminy. Dla walorów krajobrazowych Gminy kluczowymi elementami s ą: - Ci ągi krajobrazowe dolin rzecznych Wisły i Soły ł ącz ące dalekie wgl ądy w pasma Beskidów na południu oraz w rozległy krajobraz rolniczo – osadniczy w pozostałych kierunkach z sekwencj ą wn ętrz kameralnych wyznaczanych przez zaro śla ł ęgowe i starorzecza, - Zespoły stawów rybnych o długiej tradycji historycznej, znacznych walorach przyrodniczych i ukształtowanej formie własnej, - Dominanty kulturowe w postaci wie Ŝ ko ściołów parafialnych oraz elementów infrastruktury górniczej, - Zespół wn ętrz krajobrazu zurbanizowanego w Kolonii Górniczej w Brzeszczach, - Krajobraz osadniczy historycznych zespołów ruralistycznych znacznie przekształcony w wyniku rozbudowy i modernizacji poszczególnych miejscowo ści, - Cennym elementem krajobrazowym, zagro Ŝonym ze wzgl ędu na zmiany gospodarczo – ekonomiczne, jest siatka rozłogów pól, decyduj ąca o to Ŝsamo ści krajobrazu rolniczego Małopolski, - Elementem dysharmonijnym, wymagaj ącym docelowo zagospodarowania krajobrazowego i neutralizacji ekologicznej s ą obszary odstojników i tereny zdewastowane w wyniku szkód górniczych.

5 „Kopalnia Brzeszcze wczoraj i dzi ś”, Jan Leszek Ry ś, Kazimierz Tomczyk, Zdzisław Filip, Maria Dom Ŝał, Teresa Miłek, Wydawnictwo „Prasa Beskidzka”, Brzeszcze 2003 r. 6 Krajobraz kulturowy gminy – źródło: Gminny program opieki nad zabytkami gminy Brzeszcze, Regionalny Ośrodek Bada ń i Dokumentacji Zabytków w Krakowie, Kraków 2007.

9 Teren Gminy był obj ęty rozpoznaniem archeologicznym w ramach Archeologicznego Zdj ęcia Polski. Badania przeprowadzono w granicach obszarów AZP nr 103 – 49, 104 – 49, 105 – 49. W trakcie bada ń nie zidentyfikowano Ŝadnych stanowisk archeologicznych, ani pradziejowych śladów osadniczych. W trakcie prac nad Strategi ą Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Miasta i Gminy Brzeszcze na lata 2005-2015 nakre ślono wizj ę rozwoju gminy: „Brzeszcze – gmina o wiejskich walorach i miejskich standardach, przywi ązana do tradycji, zdecydowana na rozwój”. Jednocze śnie w wyniku prowadzonych wówczas bada ń stwierdzono pewien kryzys w postrzeganiu i definiowaniu owej tradycji. Ze wzgl ędów historycznych elementami tradycji, wokół których mo Ŝna budowa ć pozytywny program kształtowania poczucia to Ŝsamo ści regionalnej wydaj ą si ę by ć: - tradycja ksi ęstwa o świ ęcimskiego, - tradycja górnicza, - tradycja gospodarki rolnej i stawowej, - zwi ązki z Małopolsk ą - tradycja legionowa, - specyfika pogranicza historycznej Ziemi Krakowskiej i Śląska Jako znaki to Ŝsamo ści mog ą wyst ąpi ć: - ko ściół p.w. św. Marcina w Jawiszowicach – najcenniejszy i najstarszy zabytek regionu, o indywidualnej i rozpoznawalnej formie architektonicznej. - zespoły zabudowy kolonii górniczych w Brzeszczach - elementy krajobrazu kulturowego z mozaik ą stawów oraz krajobrazu nadrzecznego Wisły i Soły.

Ludność

Liczba ludno ści w gminie

Liczba ludno ści w gminie Brzeszcze wykazuje w ostatnich latach tendencj ę do nieznacznego zmniejszania si ę, przy czym zjawisko to nap ędzane jest przez migracj ę ludno ści z samego miasta. O ile bowiem, liczba mieszka ńców gminy zmniejszyła si ę o 1%, o tyle z miasta wyprowadziło si ę 375 mieszka ńców (3%), w okresie mi ędzy grudniem 2005 i 2008 roku (tab. 1).

Tab. 1. Liczba mieszka ńców gminy Brzeszcze zameldow anych na pobyt stały, stan na koniec danego roku MIEJSCOWO ŚĆ LATA 2005 2006 2007 2008 Jawiszowice 6843 6819 6804 6856 Przecieszyn 1082 1126 1134 1158 Skidzi ń 770 779 786 797 Wilczkowice 448 438 446 449 Zasole 728 737 752 775 Brzeszcze 12080 11924 11819 11705 Razem GMINA 21951 21823 21741 21740 Źródło: Urz ąd Gminy w Brzeszczach

10

Liczba ludno ści w sołectwie

W skali całego sołectwa Jawiszowice ludno ść wykazuje podobn ą tendencj ę do pozostałych sołectw (rys. 2), tzn. liczba mieszka ńców w 2008 r. nieznacznie si ę zwi ększyła, w porównaniu do poprzednich lat (6843 osób na koniec 2005 r., 6856 osób - 2008 r.). Jednak Ŝe przy uwzgl ędnieniu niepisanego podziału sołectwa na tzw. cz ęść wiejsk ą i osiedle bloków mieszkalnych (os. Paderewskiego) zauwa Ŝalne jest, i Ŝ wzrost ogólnej liczby mieszka ńców sołectwa nast ępuje dzi ęki wzrostowi liczby mieszka ńców cz ęś ci „wiejskiej”, pomimo spadku liczby mieszka ńców na osiedlu Paderewskiego. Nast ępuje zjawisko analogiczne do sytuacji mi ędzy miastem i reszt ą gminy, tzn. migracja mieszka ńców z miasta na wie ś (tab. 2):

Rys. 2. Liczba ludno ści w poszczególnych sołectwach, lata 2005-2008 Źródło: Urz ąd Gminy w Brzeszczach

25000

20000

ci 2005

ś 15000 2006 2007 2008

10000 Liczba ludno

5000

0 Jaw iszow ice Przecieszyn Skidzi ń Wilczkow ice Zasole Brzeszcze GMINA

Sołectw a

Tab. 2. Liczba mieszka ńców Jaw iszow ice, w podziale na cz ęść „w iejsk ą” i Osiedle Paderew skiego LATA JAWISZOWICE 2005 2006 2007 2008

Cz ęść „wiejska” Jawiszowic 3863 3914 3997 4053

Osiedle Paderewskiego 2980 2905 2807 2803

Sołectwo Jawiszowice ogółem 6843 6819 6804 6856 Źródło: Urz ąd Gminy w Brzeszczach

11 Inwentaryzacja zasobów Rynekpracyiigospodarka

Gospodarka

Kopalnia W ęgla Kamiennego "Brzeszcze – Silesia" Ruch I 7 jest najwi ększym przedsi ębiorstwem na terenie gminy Brzeszcze, działaj ącym w ramach Kompanii W ęglowej S.A. Jest te Ŝ licz ącym si ę organizmem gospodarczym województwa. Od wielu lat wywiera zasadniczy wpływ na kształtowanie poziomu Ŝycia mieszka ńców, rozwój stosunków społecznych w środowisku oraz świadomo ści obywatelskiej górników i ich rodzin. Z rozwojem kopalni rosło górnicze miasto Brzeszcze, a wraz z nim ludzie, z których wielu całe swoje Ŝycie, zdolno ści i umiej ętno ści po świ ęciło górnictwu. Kopalnia "Brzeszcze-Silesia" Ruch I ma du Ŝe zasoby w ęgla kamiennego, których eksploatacje utrudniaj ą jednak warunki geologiczne: pokłady cienkie i poprzecinane uskokami. W górnych warstwach obserwuje si ę znaczny napływ wody, a w dolnych coraz silniejsze wyst ępowanie metanu. Obszar górniczy kopalni "Brzeszcze-Silesia" Ruch I zlokalizowany jest w wi ększo ści na terenie miasta Brzeszcze oraz przynale Ŝnej do tej gminy wsi Jawiszowice, Skidzi ń, Przecieszyn, Wilczkowice i le Ŝą cej poza gmin ą wsi Rajsko. Kopalnia s ąsiaduje od zachodu z rejonem Mi ędzyrzecze i Ćwiklice, od wschodu z obszarem O świ ęcim – Polanka , a od południa z Jawiszowicami. Rejony te s ą obszarami rezerwowymi. Od strony północnej usytuowany jest obszar górniczy KWK Piast Ruch II w Woli. Zło Ŝe w ęgla kamiennego zostało udokumentowane do gł ęboko ści zalegania pokładu 510 , tj. do około 1150 m. Przedmiotem eksploatacji s ą aktualnie pokłady warstw orzeskich i rudzkich. W obr ębie obszaru górniczego "Brzeszcze" dokonuje si ę eksploatacji w ęgla oraz kopaliny towarzysz ącej - metanu. Udokumentowane zasoby przemysłowe węgla kopalni "Brzeszcze-Silesia" Ruch I w ilo ści 157,5 mln ton zapewniaj ą jej przy obecnym poziomie wydobycia dalsz ą Ŝywotno ść na ponad 34 lata. Cała ilo ść wydobytego w ęgla kierowana jest do zakładu mechanicznej przeróbki w ęgla, a nast ępnie sprzedawana na cele energetyczne i ciepłownicze, na cele opałowe odbiorcom indywidualnym. Kopalnia "Brzeszcze-Silesia" Ruch I jest najbardziej metanow ą kopalni ą Górno śląskiego Zagł ębia W ęglowego.

Od kilku lat, na terenie pogórniczym Kopalni „Brzeszcze-Silesia” - dawnym Ruchu II Jawiszowice, lokuj ą swoje zakłady przedsi ębiorstwa nabywaj ące nieruchomości po likwidowanej w tym miejscu działalno ści kopalni. Obszar ten spełnia de facto rol ę strefy gospodarczej, która zaczyna znacz ąco wpływa ć zarówno na klimat gospodarczy w Jawiszowicach, jak i w całej gminie.

W gminie Brzeszcze zostały zarejestrowane w 2007 r. ogółem 1893 podmioty gospodarki narodowej (tab. 3), przy czym w uj ęciu trzyletnim – od 2005 r. nast ępuje wzrost ilo ści rejestrowanych podmiotów. Wielko ści te nie do ko ńca odzwierciedlaj ą stan rzeczywisty, poniewa Ŝ obejmuj ą równie Ŝ podmioty, które zostały wyrejestrowane w tym samym roku. W gminnej ewidencji działalno ści gospodarczej na koniec 2008 r. zarejestrowane były 1172 przedsi ębiorstwa prowadzone przez osoby fizyczne, przy czym rozkład pomi ędzy poszczególne miejscowo ści gminy wygl ądał nast ępuj ąco: Brzeszcze - 619, Jawiszowice – 391, Skidzi ń – 49, Wilczkowice – 19, Zasole – 29, Przecieszyn – 65 8.

7 Informacje o KWK „Brzeszcze-Silesia” - źródło: strona internetowa kopalni www.kwsa.pl 8 Źródło: Urz ąd Gminy w Brzeszczach.

12 Tab. 3 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własno ściowych oraz wg sekcji PKD - Gmina Brzeszcze 2005 2006 2007 PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ ZAREJESTROWANE W REJESTRZE REGON WG SEKTORÓW WŁASNO ŚCIOWYCH Ogółem ogółem 1 844 1 860 1 893 Sektor publiczny podmioty gospodarki narodowej ogółem 83 77 77 pa ństwowe i samorz ądowe jednostki prawa bud Ŝetowego ogółem 41 36 36 spółki handlowe 4 4 4 Sektor prywatny podmioty gospodarki narodowej ogółem 1 761 1 783 1 816 osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą 1 447 1 459 1 488 spółki handlowe 45 46 50 spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 2 2 2 spółdzielnie 6 6 6 fundacje 1 1 1 stowarzyszenia i organizacje społeczne 28 32 35 PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ ZAREJESTROWANE W REJESTRZE REGON WG SEKCJI PKD Jednostki zarejestrowane ogółem ogółem 1 844 1 860 1 893 w sekcji A Rolnictwo, łowiectwo i le śnictwo ogółem 19 28 30 w sekcji C Górnictwo ogółem 3 3 3 w sekcji D Przetwórstwo przemysłowe ogółem 139 137 137 w sekcji E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczn ą, gaz, wod ę ogółem 2 2 2 w sekcji F Budownictwo ogółem 189 197 206 w sekcji G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów u Ŝytku osobistego i domowego ogółem 681 673 661 w sekcji H Hotele i restauracje ogółem 52 53 55 w sekcji I Transport, gospodarka magazynowa i łączno ść ogółem 134 138 147 w sekcji J Po średnictwo finansowe ogółem 59 58 63 w sekcji K Obsługa nieruchomo ści, wynajem i usługi zwi ązane z prowadzeniem działalno ści gospodarczej ogółem 287 292 299 w sekcji L Administracja publiczna i obrona narodowa; obowi ązkowe ubezpieczenie społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne ogółem 13 11 11 w sekcji M Edukacja ogółem 55 53 51 w sekcji N Ochrona zdrowia i pomoc społeczna ogółem 59 57 60 w sekcji O Działalno ść usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała

Źródło: strona internetowa Głównego Urz ędu Statystycznego www.stat.gov.pl

Dominuj ący rodzaj działalno ści, wg sekcji PKD, to handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów u Ŝytku osobistego i domowego (661 podmiotów), przy czym wyra źna jest tendencja spadkowa w porównaniu do poprzednich lat. Jednymi z cz ęstszych rodzajów działalno ści s ą równie Ŝ obsługa nieruchomo ści, wynajem i usługi zwi ązane z prowadzeniem działalno ści gospodarczej (299 podmiotów) oraz budownictwo (206 podmiotów). Te rodzaje działalno ści anga Ŝowały jak dot ąd coraz wi ęcej podmiotów w ka Ŝdym z badanych lat.

13 Bezrobocie

Bezrobocie w gminie

Na podstawie danych z Powiatowego Urz ędu Pracy w O świ ęcimiu z lat 2007 – 2008 9 mo Ŝna zauwa Ŝyć, i Ŝ stopa bezrobocia w powiecie o świ ęcimskim w całym tym okresie była wy Ŝsza od stopy bezrobocia w województwie małopolskim ale ni Ŝsza od stopy bezrobocia w kraju (tab. 4). Na koniec 2008 r. wyniosła 9%, co oznacza, Ŝe była ni Ŝsza od stopy bezrobocia na koniec 2007 r. (grudzie ń 2007 r. - 10,6%) oraz na przełomie 2006 / 2007 r. (stycze ń 2007 – 14,4%).

Tab. 4 Stopa bezrobocia w latach 2007 – 2008 r. w powiecie o świ ęcimskim na tle województwa i kraju.

Stopa bezrobocia w roku 2008 Stopa bezrobocia w roku 2007 woj. woj. Miesi ąc PolskaMałopolskie PUP O świ ęcim Misi ąc PolskaMałopolskie PUP O świ ęcim grudzie ń 9,5 7,6 9 grudzie ń 11,2 8,7 10,6 listopad 9,1 7,2 8,5 listopad 11,2 8,8 10,9 pa ździernik 8,8 7 8,3 pa ździernik 11,3 8,7 10,7 wrzesie ń 8,9 7 8,3 wrzesie ń 11,6 9 10,8 sierpie ń 9,1 7,1 8,5 sierpie ń 11,9 9,1 11,1 lipiec 9,2 7,1 8,7 lipiec 12,1 9,2 11,4 czerwiec 9,4 7,3 9,1 czerwiec 12,3 9,4 11,4 maj 9,8 7,6 9,4 maj 12,9 9,8 11,7 kwiecie ń 10,3 8 9,7 kwiecie ń 13,6 10,4 12,5 marzec 10,9 8,4 10,2 marzec 14,3 10,9 13,1 luty 11,3 8,8 10,8 luty 14,8 11,4 14,0 stycze ń 11,5 8,9 10,9 stycze ń 15,1 11,6 14,4

Źródło: strona internetowa Powiatowego Urz ędu Pracy w O świ ęcimiu, www.pup.oswiecim.pl

Najliczniej reprezentowanym przedziałem wiekowym wśród osób bezrobotnych w gminie Brzeszcze jest przedział 25 – 34 lata. A Ŝ 33% bezrobotnych wywodzi si ę z tej młodej grupy wiekowej. Bardziej wymowne jest natomiast to, i Ŝ drug ą najliczniejsz ą grup ą s ą osoby bezrobotne w wieku 18 – 24 lata (27%), co pozwala zauwa Ŝyć, Ŝe ok. 60% bezrobotnych w gminie to młodzi ludzie - w wieku 18 – 34 lata. Kolejna w skali wielko ści grupa to przedział wiekowy 45 – 54 lata (20%).

Tab. 5 Struktura wieku osób bezrobotnych w gminie Brzeszcze, stan na 10.02.2009 r.

Gmina Brzeszcze Wiek Liczba % ogółu bezrobotnych 18-24 147 27,12 25-34 179 33,03 35-44 85 15,68 45-54 113 20,85 55-59 17 3,14 60-64 1 0,18 Ogółem 542 100

Źródło: Powiatowy Urz ąd Pracy w O świ ęcimiu.

9 Informacje dotycz ące bezrobocia (w tym z obszaru gminy Brzeszcze) – źródło: Powiatowy Urz ąd Pracy w Oświ ęcimiu oraz strona www.pup.oswiecim.pl

14

Najwi ęcej osób spo śród grona bezrobotnych w gminie Brzeszcze posiada wykształcenie policealne lub średnie zawodowe (30,2%), najmniej osób natomiast legitymuje si ę wykształceniem wy Ŝszym, bo niespełna 11%. W śród bezrobotnych zarejestrowanych jest równie Ŝ sporo osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym – 28,2%.

Tab. 6 Struktura wykształcenia osób bezrobotnych w gminie Brzeszcze, stan na 10.02.2009 r.

Gmina Brzeszcze Wykształcenie Liczba % ogółu bezrobotnych wy Ŝsze 59 10,89 policealne i średnie zawodowe 164 30,26

średnie ogólnokształc ące 67 12,36

zasadnicze zawodowe 153 28,23 gimnazjalne i poni Ŝej 99 18,27 Ogółem 542 100

Źródło: Powiatowy Urz ąd Pracy w O świ ęcimiu.

W gminie Brzeszcze niemal 27% osób bezrobotnych posiada w swoim dorobku sta Ŝ pracy od roku do pi ęciu lat, co mo Ŝe dziwi ć, zwa Ŝywszy na mniejsz ą liczb ę bezrobotnych legitymuj ących si ę sta Ŝem do jednego roku (21,6%), a nawet brakiem jakiegokolwiek sta Ŝu (19,4%). Najmniej osób szukaj ących pracy wywodzi si ę z kr ęgu najbardziej do świadczonych, tj. posiadaj ących sta Ŝ pracy rz ędu trzydziestu i wi ęcej lat (2,2%).

Tab. 7 Liczba osób bezrobotnych w gminie Brzeszcze według sta Ŝu pracy, stan na 10.02.2009 r.

Gmina Brzeszcze Sta Ŝ pracy ogółem Liczba % ogółu bezrobotnych do 1 roku 117 21,59 1-5 146 26,94 5-10 66 12,18 10-20 54 9,96 20-30 42 7,75 30 lat i wi ęcej 12 2,21 bez sta Ŝu 105 19,37 Ogółem 542 100

Źródło: Powiatowy Urz ąd Pracy w O świ ęcimiu.

Stosunkowo optymistycznym wska źnikiem jest czas pozostawania osób bezrobotnych bez pracy. Najbardziej niebezpieczne, tzw. chroniczne, bezrobocie pow. 24 miesi ęcy wyst ępuje w gminie Brzeszcze na do ść niskim poziomie 14,4%. Jeszcze ni Ŝej kształtuje si ę bezrobocie osób pozostaj ących bez pracy od roku do dwóch lat (6%). Osoby bezrobotne w gminie szukaj ą pracy najcz ęś ciej od miesi ąca do trzech miesi ęcy (29,5%), od trzech do sze ściu miesi ęcy (20,8%), cz ęsto te Ŝ wystarcza jeden miesi ąc (18,6%).

15

Tab. 8 Liczba osób bezrobotnych w gminie Brzeszcze według czasu pozostawania bez pracy, stan na 10.02.2009 r.

Gmina Brzeszcze Czas pozostawania bez pracy w Liczba miesi ącach % ogółu bezrobotnych do 1 101 18,63 1-3 160 29,52 3-6 113 20,85 6-12 57 10,52 12-24 33 6,09 pow. 24 78 14,39 Ogółem 542 100

Źródło: Powiatowy Urz ąd Pracy w O świ ęcimiu.

Bezrobocie w sołectwie

W dniu 10 lutego 2009 r. w Powiatowym Urz ędzie Pracy w O świ ęcimiu były zarejestrowane 194 osoby bezrobotne z Jawiszowic, przy czym stanowili oni 35,8% ogółu bezrobotnych w gminie. Wi ęcej bezrobotnych zanotowano w mie ście (53,5%), natomiast najwy Ŝej 4% ogółu bezrobotnych w gminie stanowi ą mieszka ńcy któregokolwiek z pozostałych czterech sołectw (Skidzi ń 4,06%). Niepokoj ącym zjawiskiem jest wysoki odsetek kobiet bezrobotnych w śród ogółu bezrobotnych w poszczególnych miejscowo ściach. Spo śród bezrobotnych Jawiszowian kobiety stanowi ą 70,6%, czyli 137 osób. W trzech innych sołectwach, mimo niŜszej liczby bezrobotnych osób, odsetek kobiet bezrobotnych jest jeszcze wy Ŝszy (tab 9).

Tab. 9 Liczba bezrobotnych w poszczególnych miejscowo ściach gminy Brzeszcze, stan na 10.02.2009 r.

% ogółu bezrobotnych Liczba % ogółu kobiet w ogóle Miejscowo ści w gminie Brzeszcze w tym kobiety bezrobotnych bezrobotnych bezrobotnych w miejscowo ści Brzeszcze 290 206 53,51 71,03 Jawiszowice 194 137 35,79 70,62 Przecieszyn 17 10 3,14 58,82 Skidzi ń 22 16 4,06 72,73 Zasole 14 7 2,58 50 Wilczkowice 5 4 0,92 80 OGÓŁEM 542 380 100 70,11

Źródło: Powiatowy Urz ąd Pracy w O świ ęcimiu

16 Rys. 3 Struktura płci osób bezrobotnych w poszczególnych miejscow o ściach gminy Brzeszcze (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% % ogółu bezrobotnych%w ogółu sołectw ie Brzeszcze Jaw iszow ice Przecieszyn Skidzi ń Zasole Wilczkow ice OGÓŁEM

bezrobotni m ęŜ czy źni bezrobotne kobiety

Opracowanie własne na podstawie danych PUP

Statystyka bezrobocia w Jawiszowicach wykazuje podobie ństwa do statystyki gminnej, tzn. wśród bezrobotnych dominuj ą osoby młode, głównie z przedziału 25 – 34 lata. W sumie, osoby w wieku 18 – 34 lat to prawie 66% ogółu bezrobotnych w sołectwie. Wynik ten, cho ć zbli Ŝony do rezultatów w pozostałych miejscowo ściach, jest najbardziej znacz ący, bior ąc pod uwag ę liczb ę osób bezrobotnych w sołectwie w porównaniu do liczby osób bezrobotnych w innych miejscowo ściach (tab. 10).

Tab. 10 Struktura wieku osób bezrobotnych w poszczególnych miejscowo ściach gminy Brzeszcze, stan na 10.02.2009 r. Brzeszcze Jawiszow ice Przecieszyn Skidzi ń Zasole Wilczkow ice Wiek liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu 18-24 70 24,14 58 29,9 7 41,18 5 22,73 6 42,86 1 20 25-34 92 31,72 70 36,08 6 35,29 7 31,82 3 21,43 1 20 35-44 51 17,59 21 10,82 1 5,88 7 31,82 2 14,29 3 60 45-54 66 22,76 38 19,59 3 17,65 3 13,64 3 21,43 0 0 55-59 10 3,45 7 3,61 0 0 0 0 0 0 0 0 60-64 1 0,34 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ogółem 290 100 194 100 17 100 22 100 14 100 5 100

Źródło: Powiatowy Urz ąd Pracy w O świ ęcimiu

Rys. 4 Struktura wieku osób bezrobotnych w poszczególnych miejscowo ściach gminy Brzeszcze (%)

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Brzeszcze Jaw iszow ice Przecieszyn Skidzi ń Zasole Wilczkow ice

18-24 25-34 35-44 45-54 55-59 60-64

Opracowanie własne na podstawie danych PUP

17

Najwi ęcej, bo prawie 33% bezrobotnych mieszka ńców Jawiszowic legitymuje si ę wykształceniem policealnym i średnim zawodowym, najmniej bezrobotnych to osoby z wykształceniem wy Ŝszym (12,4%). Druga liczna kategoria to osoby posiadaj ące wykształcenie zasadnicze zawodowe (26,3%). Wyniki te plasuj ą Jawiszowice po środku rezultatów w pozostałych miejscowo ściach.

Tab. 11 Struktura wykształcenia osób bezrobotnych w poszczególnych miejscowo ściach gminy Brzeszcze, stan na 10.02.2009 r.

Brzeszcze Jawiszowice Przecieszyn Skidzi ń Zasole Wilczkowice Wykształcenie liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu wy Ŝsze 30 10,34 24 12,37 2 11,76 2 9,09 1 7,14 0 0 policealne i średnie zawodowe 79 27,24 64 32,99 6 35,29 7 31,82 6 42,86 2 40 średnie ogólnokształc ą ce 31 10,69 27 13,92 4 23,53 3 13,64 1 7,14 1 20 zasadnicze zawodowe 88 30,34 51 26,29 3 17,65 5 22,73 5 35,71 1 20 gimnazjalne i poni Ŝej 62 21,38 28 14,43 2 11,76 5 22,73 1 7,14 1 20 Ogółem 290 100 194 100 17 100 22 100 14 100 5 100

Źródło: Powiatowy Urz ąd Pracy w O świ ęcimiu

Rys. 5 Struktura w ykształcenia osób bezrobotnych w poszczególnych miejscow o ściach gminy Brzeszcze (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Brzeszcze Jaw iszow ice Przecieszyn Skidzi ń Zasole Wilczkow ice

wy Ŝsze policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokształc ące zasadnicze zawodowe gimnazjalne i poni Ŝej

Opracowanie własne na podstawie danych PUP

Najcz ęstszy dorobek zawodowy osób bezrobotnych w Jawiszowicach to okres od roku do pi ęciu lat (30,4%), co mo Ŝe dziwi ć w przypadku zestawienia z odsetkiem osób bezrobotnych w sołectwie nie posiadaj ących w ogóle sta Ŝu, których jest mniej - 21,1%. Równie liczn ą grup ą s ą bezrobotni ze sta Ŝem maksymalnie jednego roku (20,1%).

18 Tab. 12 Liczba osób bezrobotnych w gminie Brzeszcze według sta Ŝu pracy, stan na 10.02.2009 r.

Sta Ŝ pracy Brzeszcze Jawiszow ice Przecieszyn Skidzi ń Zasole Wilczkow ice ogółem liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu Do 1 roku 66 22,76 39 20,1 3 17,65 6 27,27 2 14,29 1 20 1-5 72 24,83 59 30,41 5 29,41 5 22,73 4 28,57 1 20 5-10 34 11,72 21 10,82 3 17,65 3 13,64 3 21,43 2 40 10-20 35 12,07 13 6,7 1 5,88 2 9,09 3 21,43 0 0 20-30 22 7,59 16 8,25 2 11,76 2 9,09 0 0 0 0 30 lat i w i ęcej 7 2,41 5 2,58 0 0 0 0 0 0 0 0 bez sta Ŝu 54 18,62 41 21,13 3 17,65 4 18,18 2 14,29 1 20 Ogółem 290 100 194 100 17 100 22 100 14 100 5 100

Źródło: Powiatowy Urz ąd Pracy w O świ ęcimiu

Rys. 6 Struktura sta Ŝu pracy osób bezrobotnych w poszczególnych miejscowo ściach gminy Brzeszcze (%) 100%

90% 80%

70%

60%

50%

40% 30%

20%

10%

0% Brzeszcze Jaw iszow ice Przecieszyn Skidzi ń Zasole Wilczkow ice

Do 1 roku 1-5 5-10 10-20 20-30 30 lat i wi ęcej bez sta Ŝu

Opracowanie własne na podstawie danych PUP

Bezrobotni mieszka ńcy Jawiszowic nie tkwi ą długo w marazmie. Ponad 70% z nich pozostaje bez zatrudnienia od jednego do sze ściu miesi ęcy, przy czym w miar ę równomiernie rozkłada si ę to pomi ędzy kategorie: do 1 miesi ąca – 20,1%, od 1 do 3 miesi ęcy – 27,8%, od 3 do 6 miesi ęcy – 24,2%. Tylko 4% bezrobotnych pozostaje bez zatrudnienia dłu Ŝej ni Ŝ rok, a 12,9% pozostaje poza rynkiem pracy dłu Ŝej ni Ŝ dwa lata. Podobnie, cho ć z małymi wyj ątkami, wygl ąda sytuacja w pozostałych miejscowo ściach.

Tab. 13 Liczba osób bezrobotnych w gminie Brzeszcze według czasu pozostawania bez pracy w miesi ącach, stan na 10.02.2009 r.

Czas Brzeszcze Jawiszow ice Przecieszyn Skidzi ń Zasole Wilczkow ice pozostaw ania bez pracy w liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu liczba % ogółu miesi ącach do 1 49 16,9 39 20,1 4 23,53 5 22,73 4 28,57 0 0 1-3 90 31,03 54 27,84 4 23,53 6 27,27 3 21,43 3 60 3-6 61 21,03 47 24,23 2 11,76 2 9,09 1 7,14 0 0 6-12 27 9,31 21 10,82 3 17,65 1 4,55 4 28,57 1 20 12-24 18 6,21 8 4,12 2 11,76 3 13,64 2 14,29 0 0 pow . 24 45 15,52 25 12,89 2 11,76 5 22,73 0 0 1 20 Ogółem 290 100 194 100 17 100 22 100 14 100 5 100

Źródło: Powiatowy Urz ąd Pracy w O świ ęcimiu

19

Rys. 7 Struktura czasu pozostawania bez pracy przez osoby bezrobotne w poszczególnych miejscowo ściach gminy Brzeszcze (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Brzeszcze Jaw iszow ice Przecieszyn Skidzi ń Zasole Wilczkow ice

do 1 1-3 3-6 6-12 12-24 pow. 24

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PUP

Gospodarka rolna

Sołectwo Jawiszowice, podobnie jak cała gmina, z racji swojego poło Ŝenia w Kotlinie Oświ ęcimskiej nale Ŝy do cieplejszych rejonów w Polsce, charakteryzuje si ę tak Ŝe długim okresem wegetacyjnym około 220 dni/rok 10 . Średnia suma opadów atmosferycznych kształtuje si ę na poziomie około 700-900 mm rocznie na m 2. Wszystkie te elementy stwarzaj ą korzystne warunki do produkcji rolnej. Struktur ę gospodarstw rolnych cechuje du Ŝe rozdrobnienie. W śród gospodarstw rolnych najwi ększ ą grup ę stanowi ą gospodarstwa o powierzchni w przedziale od 1 do 2 ha. W strukturze upraw najwi ęcej miejsca zajmuj ą uprawy zbó Ŝ i ro ślin okopowych. Produkcja zwierz ęca to przede wszystkim hodowla zwierz ąt na własne potrzeby gospodarstwa rolnego. Na uwag ę zasługuj ę wielowiekowa tradycja hodowli ryb, głównie karpi prowadzona w południowo - zachodniej cz ęś ci Jawiszowic. Kompleks stawów z racji swojego specyficznego charakteru zwi ązanego z hodowl ą karpi, oraz blisko ści doliny rzeki Wisły, jest miejscem wyst ępowania szerokiej gamy przedstawicieli zarówno flory i fauny, czego obrazem jest fakt, Ŝe teren ten został zaliczony do Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków w ramach sieci Natura 2000 o nazwie „Stawy w Brzeszczach”. Odkrycie złó Ŝ w ęgla kamiennego spowodowało, Ŝe okoliczne tereny utraciły swój pierwotny charakter rolniczy. Nowe miejsca pracy zwi ązane z przemysłem wydobywczym oraz niewielka powierzchnia gospodarstw rolnych (charakteryzuj ąca si ę nisk ą dochodowo ści ą) na terenie Jawiszowic spowodowały, Ŝe działalno ść rolnicza stała si ę zaj ęciem dodatkowym, a nie głównym źródłem dochodów mieszka ńców.

10 Opracowanie informacji nt. Gospodarki rolnej sołectwa – źródło: Urz ąd Gminy w Brzeszczach.

20 Walloryprzyrodniicze

W dolinie rzeki Soły, okalaj ącej gmin ę od strony wschodniej Ŝyje około 100 gatunków ptaków i stanowi ona najcenniejsze siedlisko ptaków ł ęgowych 11 . Spotka ć tu mo Ŝna bardzo rzadko wyst ępuj ące ślepowrony, b ąki i zielonki. Corocznie gnie ŜdŜą si ę tu łab ędź niemy, krakwa, wodnik, kokoszka, krwawodziób, śmieszka, rybitwa rzeczna, brz ęczka i dziwonia. W otoczeniu rzeki zachowały si ę unikatowe, naturalne zbiorowiska lasów ł ęgowych i zbiorowiska niele śne zwi ązane z dolinami rzek. W lasach i zaro ślach nadrzecznych gniazduj ą m.in. dzi ęcioły: zielony i zielonosiwy, pustułka, słowik rdzawy, kwiczoł, świerszczak, strumieniówka, remiz oraz dziwonia. Ł ąki nad Soł ą zasiedlane s ą równie Ŝ przez tak rzadkie gatunki ptaków, jak świergotek ł ąkowy, pokl ąskwa czy kl ąskawka. Malownicza jest tak Ŝe dolina Wisły ze starorzeczami zwanymi potocznie „wi śliskami”. W Dolinie Górnej Wisły poło Ŝony jest ciekawy kompleks le śno-stawowy zwany „Naziele ńce”. Kompleks obejmuje kilkana ście stawów rybnych o ł ącznej powierzchni ponad 150 ha, przylegaj ące obszary lasu mieszanego oraz nadwi śla ńskie ł ąki. Jak dowodz ą dokumenty historyczne, zbiorniki na Naziele ńcach i hodowl ę ryb na tym terenie rozwijano ju Ŝ od XV wieku. Źródłem wody dla stawów na Naziele ńcach jest wij ąca si ę na tym terenie Młynówka – ciek ł ącz ący rzeki Soł ę i Wisł ę. Stawy stanowi ą wspaniałe środowisko Ŝycia dla wielu gatunków ro ślin i zwierz ąt. Szczególnie bogata jest strefa przybrze Ŝna tworzona przez liczne gatunki ro ślin wynurzonych, formuj ących pi ękne i bogate pasma szuwarów. Dodatkowo miło śnikom w ędkarstwa atrakcyjne sp ędzanie czasu z wędk ą zapewniaj ą stawy wodne w miejscowo ściach Skidzi ń i Wilczkowice, powstałe na skutek wydobycia Ŝwiru a nast ępnie zagospodarowane przez organizacje w ędkarskie.

Kulltura

Zabytki

Zabytki w gminie

Na terenie gminy Brzeszcze do rejestru zabytków wpisane s ą nast ępuj ące obiekty: 12

• Jawiszowice - Brzeszcze - budynek dawnej ła źni obozowej, latarnia obozowa w parku przy ul. Dworcowej, nr rejestru A-1629 z 29.12.1995; • Jawiszowice - ko ściół p.w. św. Marcina z otoczeniem i starodrzewiem, nr rejestru A-81 z 9.01.1969 (A-1602/95 w ksi ędze rejestrów dawnego woj. Katowickiego); • Brzeszcze – ko ściół p. w. św. Urbana, nr rejestru A-71/M z 16.01.2007.

Zabytki nieruchome:

Najcenniejszym zabytkiem nieruchomym Gminy Brzeszcze jest niew ątpliwie drewniany

11 Informacje o walorach przyrodniczych – źródło: folder promocyjny miasta i gminy Brzeszcze, VEGA Studio Adv. Tomasz Müller, 2008 r. 12 Gminny program opieki nad zabytkami gminy Brzeszcze (...)

21 ko ściół p. w. św. Marcina z Tours w Jawiszowicach, wzniesiony w r. 1692, co zostało usankcjonowane wpisaniem go ju Ŝ w 1969 r. do rejestru zabytków. Ko ściół parafialny w Brzeszczach pod wezwaniem św. Urbana wzniesiony w 1876 stanowi stosunkowo pó źny przykład budowli w stylu klasycystycznym. Jest to typowy przykład tak zwanego stylu józefi ńskiego, czyli budowli wzniesionej według „urz ędowego” projektu powielanego z drobnymi modyfikacjami na terenach zaboru austriackiego. Na uwag ę zasługuj ą wyst ępuj ące na terenie Jawiszowic murowane kapliczki o stosunkowo du Ŝej kubaturze, znane nie tylko z bezpo średniego otoczenia ko ścioła parafialnego, ale te Ŝ z miejsc przydro Ŝnych usytuowanych z dala od centrum miejscowo ści. Obok nich na terenie całej Gminy liczne s ą kapliczki słupowe, zwłaszcza te z pocz ątku XX w., charakteryzuj ące si ę wysokim poziomem rzemiosła. Istotna dla krajobrazu kulturowego Gminy jest liczba obiektów zwi ązanych z technik ą. S ą to osiedla górnicze i infrastruktura techniczna zwi ązana z kopalni ą w Brzeszczach oraz obiekty kolejowe, takie jak stacja kolejowa Jawiszowice - Ja źnik przy ul. Wi śniowej i nastawnia kolejowa przy ul. Lisica. Zjawiskiem najbardziej typowym dla Gminy i przez to niezwykle interesuj ącym s ą jednak liczne domy mieszkalne reprezentuj ące okre ślone, powtarzaj ące si ę typy budynku. S ą to: - budynki drewniane wykonane w konstrukcji zr ębowej, niekiedy z fragmentami murowanymi (z cegły b ądź z popularnego na tym terenie ŜuŜla kotłowego). S ą to budowle parterowe, kryte dachem dwuspadowym, z szalowanymi szczytami. W starszej redakcji wyst ępuje bielenie lub oblepianie glin ą msze mi ędzy belkami zr ębu. Nowsza redakcja, wyst ępuj ąca najliczniej, to niewielki dom o zwartej bryle i dwuizbowym układzie wn ętrz. Cz ęść budynków posiada nadal oryginaln ą stolark ę okienn ą i drzwiow ą, a niekiedy tak Ŝe oryginalne belki z inskrypcjami i datami. - zabudowania Kolonii Górniczej, Nowej Kolonii i Kolonii Urz ędniczej zró Ŝnicowane pod wzgl ędem formy zale Ŝnie od przeznaczenia, ale zachowuj ące wspólny kostium stylowy i detal architektoniczny. S ą to budynki pi ętrowe, lub parterowe (w Kolonii Urz ędniczej) nakryte dachami dwuspadowymi, charakteryzuj ące si ę zró Ŝnicowaniem kolorystycznym i fakturowym (zestawienie cegły i tynku) oraz bogactwem detalu i podziałów architektonicznych modelowanych w cegle. - budynki z terenów wiejskich, mieszkalne, na rzucie prostok ąta, parterowe z u Ŝytkowym poddaszem, z dachem dwuspadowym, czasami naczółkowym lub półszczytowym, krytym dachówk ą cementow ą (pierwotnie lub wtórnie, w zale Ŝno ści od czasu powstania), ze zdobi ącą ściany dekoracj ą ramow ą, tynkowany lub pozostawiony w surowej, czerwonej cegle, z koncentracj ą elementów zdobniczych (o okre ślonym zestawie motywów) w szczytach budowli. Typowy jest te Ŝ ich układ funkcjonalny, gdzie na osi budynku znajduje si ę przelotowa sie ń, po jednej jej stronie pomieszczenia (pomieszczenie) mieszkalne, a po drugiej – pomieszczenia gospodarcze. W najstarszej redakcji tego typu na osi wyst ępuje wn ęka i murowane „przysiadki”. Prawdopodobnie jest to typ budynku przej ęty z architektury miejskiej nieodległych K ęt. - nowsza odmiana typowego budynku mieszkalnego charakteryzuje si ę niesymetryczn ą brył ą zło Ŝon ą z cz ęś ci parterowej i pi ętrowej „wystawki”, ze szczytem w osi skrajnej budowli. Jest to typ budynku genetycznie nawi ązuj ący do angielskich wzorów malowniczego historyzmu, uproszczony w kr ęgu niemieckoj ęzycznym i powielany w osiedlach robotniczych Śląska w 2 poł. XIX i pocz. XX w. Ciekaw ą cech ą domów murowanych jest zwyczaj datowania w szczycie budynku najlepiej widocznym od drogi. Umieszczana tam data była ryta bezpo średnio w tynku, wzgl ędnie wykuwano ją na kamiennej tabliczce montowanej w szczycie elewacji. Przykłady takich dat wskaza ć mo Ŝna w bardzo wielu obiektach; obejmuj ą one okres od 1892 (Jawiszowice, Janowiec) po 1947 (Jawiszowice, Biela ńska). Warto odnotowa ć, Ŝe daty na domach wyst ępowały te Ŝ: na kominach, ryte w tynku, na metalowych chor ągiewkach oraz we wn ętrzach, na drewnianych belkach (głównie w domach drewnianych).

22

Zabytki ruchome:

Zabytki ruchome skupione s ą w wyposa Ŝeniach ko ściołów w Jawiszowicach i Brzeszczach oraz wyst ępuj ą w formie kapliczek przydro Ŝnych.

Do najcenniejszych zabytków ruchomych w gminie naleŜą : − kompleksowe zabytkowe wyposa Ŝenie ko ścioła p. w. św. Marcina z Tours w Jawiszowicach; − średniowieczna rze źba Pieta (w prezbiterium) oraz obraz z wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieci ątkiem (w kaplicy dolnej) w ko ściele p. w. Matki Boskiej Bolesnej w Jawiszowicach. − wyposa Ŝenie ko ścioła parafialnego w Brzeszczach z ołtarzem głównym z 1892, autorstwa krakowskiego snycerza Kazimierza Chodzi ńskiego oraz par ą barokowych ołtarzy bocznych sprowadzonych w 1892 z ko ścioła Mariackiego w Krakowie. − kapliczka św. Anny Samotrze ć z Brzeszcz, ul. Naziele ńce, z dat ą 1619 (przekształcona 1844). − wyposa Ŝenie czterech kaplic wokół ko ścioła p. w. św. Marcina z Tours w Jawiszowicach. − kapliczki przydro Ŝne z kamiennymi figurami świ ętych i kamiennymi krzy Ŝami wyst ępuj ące we wszystkich wsiach gminy, datowane od schyłku XVIII w., po 1 ćw. XX w. − belka z inskrypcj ą z 1869 r., pochodz ąca ze starego drewnianego domu stoj ącego niegdy ś na tej posesji, zachowana w stodole przy domu w Jawiszowicach, ul. Biała.

Zabytki w sołectwie

Zabytki znajduj ące si ę w Jawiszowicach stanowi ą w głównej mierze o wielko ści całego zasobu zabytków w gminie, począwszy od wskazanych zabytków nieruchomych, wpisanych do Rys. 8 Ko ściół p.w. św. Marcina w Jawiszowicach wojewódzkiego rejestru zabytków (ko ściół p. w. św. Źródło: http://szlak.wrotamalopolski.pl/ Marcina, ła źnia i latarnia obozowa przy ulicy Dworcowej), przez obiekty zabytkowe obj ęte gminn ą ewidencj ą zabytków, m.in.: kaplice przy Ko ściele św. Marcina z ko ńca XIX w, a sko ńczywszy na wyposa Ŝeniu kaplic i kapliczek przydro Ŝnych.

Ko ściół parafialny p. w. św. Marcina z k. XVII w. Budynek usytuowany w centrum miejscowo ści, nieopodal kraw ędzi wzniesienia opadaj ącego stromo w dół na północ od niego 13 . Wokół otoczony placem, b ędącym niegdy ś przyko ścielnym cmentarzem, z którego zachowały si ę dwa kamienne nagrobki na północ od ko ścioła oraz du Ŝa, obwiedziona osobnym ogrodzeniem przestrze ń grzebalna na północ od ko ścioła, usytuowana na stoku i u podnó Ŝa wzniesienia. Plac przyko ścielny otoczony drewnianym ogrodzeniem z poziomo uło Ŝonych belek, krytym gontem, z nielicznymi bramkami oraz czterema murowanymi kaplicami w obwodzie. Na placu, od południa, kamienna figura Naj świ ętszego Serca Pana Jezusa oraz uło Ŝony wokół ko ścioła chodnik z nieregularnych płyt kamiennych. Budynek ko ścioła drewniany, konstrukcji zr ębowej, na kamiennej podmurówce, kryty

13 Informacje dot. ko ścioła p. w. św. Marcina w Jawiszowicach – źródło: Gminna ewidencja zabytków, Urz ąd Gminy w Brzeszczach.

23 gontem z wyj ątkiem górnych partii ścian nawy i prezbiterium oraz partii dolnych, znajduj ących si ę pod sobotami, gdzie odsłoni ęty zr ąb. Wewn ątrz korpus nawowy jednoprzestrzenny, do świetlony od południa i północy par ą naprzeciwległych okien, przykryty płaskim stropem o ści ętych naro Ŝach i bogatym profilowaniu na styku ze ścianami. Nawa otwarta do w ęŜ szego prezbiterium półokr ągłym łukiem t ęczowym z profilowan ą belk ą t ęczow ą i rozbudowan ą grup ą rze źbiarsk ą na belce. Prezbiterium do świetlone par ą okien umieszczonych w ścianie południowej i rozet ą na osi, przykryte stropem o zarysie łuku odcinkowego, z bogato profilowanym gzymsem na styku ścian i stropu. Od północy przylega do niej stosunkowo w ąska, prostok ątna w rzucie zakrystia, z rz ędem okien w ścianie północnej. Od cz ęś ci chórowej korpus nawowy oddzielony łukiem o wykroju beczkowym, z belk ą t ęczow ą, na której wymalowane daty rozbudowy (1922*1924). Cz ęść chórowa prostok ątna, do świetlona par ą naprzeciwległych okien, kryta jak korpus nawowy, z elementami konstrukcji wie Ŝy wcielonymi do środka i krzy Ŝuj ącymi si ę ze sob ą tu Ŝ pod stropem. We wn ętrze to wpisany drewniany chór muzyczny wsparty na dwóch kanelowych kolumnach na wysokich cokołach, z faluj ącym parapetem, dost ępny poprzez schody umieszczone w południowo-zachodnim naro Ŝniku. Przestrze ń t ą poprzedza jeszcze niewielki, współczesny przedsionek na rzucie prostok ąta, z du Ŝą , dwuskrzydłow ą bram ą. Wyposa Ŝenie wn ętrza bardzo bogate i ró Ŝnorodne, na które składaj ą si ę m.in.: malowidła ścienne, rozbudowany ołtarz główny z bramkami i dwa ołtarze boczne, liczne obrazy, rze źby i feretrony, witra Ŝe, dwie kamienne kropielnice, ambona, konfesjonały, ławki i ławy oraz zamykane skrzynki mieszcz ące stacje Drogi Krzy Ŝowej. Wszystkie te elementy, na ogół w bardzo dobrym stanie, stanowi ą znakomicie zharmonizowan ą cało ść . Ko ściół p. w. św. Marcina w Jawiszowicach wł ączono do Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Małopolskiego. Szlak, o długo ści 1500 km obejmuje 237 zespołów architektonicznych od ko ściołów, cerkwi, kaplic i dzwonnic po spichlerze, wiejskie chałupy i szlacheckie dwory. Wszystkie obiekty na szlaku s ą oznakowane, a drog ę do nich wskazuje ponad 600 drogowskazów. Do najcenniejszych obiektów regionu nale Ŝą ko ścioły w S ękowej, Binarowej, Lipnicy Murowanej i D ębnie Podhala ńskim, które w 2003 r. zostały wpisane na List ę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO. Powiązanie z regionalnym szlakiem o du Ŝym potencjale promocyjnym powinno skutkowa ć wi ększ ą atrakcyjno ści ą turystyczn ą Gminy. W 2007 r. przeprowadzone zostały roboty konserwatorskie, restauratorskie i budowlane ła źni i latryny obozowej w dawnym podobozie KL Auschwitz – Birkenau, tzn. - podobozie Jawischowitz przy ulicy Dworcowej. Obiekty s ą wpisane do rejestru zabytków. Inwestycja współfinansowana była z programu operacyjnego Dziedzictwo Kulturowe priorytetu „Rewaloryzacja Zabytków nieruchomych i ruchomych” ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przewiduje si ę, i Ŝ po zrealizowaniu projektu mi ędzy innymi b ędą organizowane w tym miejscu lekcje z historii oraz spotkania z młodzie Ŝą . Planowane jest równie Ŝ nawi ązanie współpracy z Muzeum Pa ństwowym KL Auschwitz – Birkenau. Wa Ŝnym obiektem historycznym jest pomnik „w Kółku” ku czci mieszka ńców wsi pomordowanych przez okupanta niemieckiego w latach 1939-1945.

Instytucje kultury

Instytucje kultury w gminie

Gmina Brzeszcze to gmina górnicza... 14 , tymi słowami rozpoczynaj ą si ę cz ęsto informacje o Brzeszczach. My śląc górnictwo, widzimy oczyma wyobra źni w ęgiel, hałdy i krewkich m ęŜ czyzn wykonuj ących w pocie czoła sw ą ci ęŜ ka prac ę. Rzeczywi ście, tradycja górnicza przez długie lata wyznaczała kierunek rozwoju tego śląsko - małopolskiego pogranicza. Dzi ś, za spraw ą przemian

14 Opracowanie dot. działalno ści O środka Kultury i jego placówek - Ośrodek Kultury, Brzeszcze 2009.

24 społeczno gospodarczych tak Ŝe w sferze Ŝycia kulturalnego wiele si ę zmieniło. Ośrodek Kultury w Brzeszczach w 2008 roku obchodził 25-lecie swego istnienia. Jego struktura i formy działalności zmieniały si ę przez lat. Odpowiadaj ąc na potrzeby mieszka ńców stał si ę Centrum Aktywno ści Lokalnej, co zostało w 2003 r. potwierdzone oficjalnym certyfikatem. Ogólnopolskie Stowarzyszenie CAL, zrzeszaj ące Centra Aktywno ści Lokalnej w grudniu 2008 r. prolongowało certyfikat na kolejne 5 lat. Integrując i aktywizuj ąc Ŝycie kulturalne gminy działa w my śl zasady: "Pomó Ŝmy ludziom, aby pomogli sobie sami". Jak wykazuj ą badania (Mapa Zasobów i Potrzeb Gminy Brzeszcze) Ośrodek Kultury jest postrzegany w środowisku jako lider w organizowaniu Ŝycia społecznego. Wi ększo ść projektów i przedsi ęwzi ęć realizuje współpracuj ąc z lokalnymi samorz ądami, instytucjami, organizacjami społecznymi oraz przedsi ębiorcami, cz ęsto wł ączaj ąc si ę w ogólnopolskie akcje. Zespół O środka ma do świadczenie w realizacji projektów finansowanych ze środków zewn ętrznych, tzn. z publicznych środków krajowych, unijnych a tak Ŝe prywatnych fundacji. Ośrodek Kultury w Brzeszczach jest wydawc ą lokalnego pisma „Odgłosy Brzeszcz”. Miesi ęcznik ukazuje si ę od stycznia 1992 roku, jego nakład obecnie wynosi obecnie 1600 egzemplarzy. Kolporta Ŝ obejmuje gmin ę Brzeszcze. Spójny program integracyjny i aktywizacyjny w środowisku współtworz ą wszystkie palcówki Ośrodka Kultury: Siedziba główna, Brzeszcze: W siedzibie głównej spotykaj ą si ę: − „Klub Nieprofesjonalnej Twórczo ści literackiej PIÓROMANI” − Klubu PIWNICA Free Culture (dla młodych duchem) − Uniwersytet KA śDEGO WIEKU − Zespół taneczny „SZALONE MAŁOLATY” − Dzieci ęcy Zespół Pie śni i Ta ńca „ISKIERKI” − ZESPOŁY REGIONALNE działaj ące na co dzie ń w ka Ŝdym sołectwie gminy − BRYD śYŚCI − FILATELI ŚCI − WERNISA śE i wystawy (dla miło śników sztuk plastycznych) − warsztaty CERAMICZNE (uczestnicy od 2 do 100 lat) − warsztaty TEATRALNE (dla dzieci i młodzie Ŝy)

Kino „WISŁA”: − nale Ŝy do Sieci Kin Studyjnych i Lokalnych − dysponuje sal ą z 293 miejscami wyposa Ŝon ą w nagło śnienie DOLBY STEREO − prowadzi zaj ęcia edukacyjne w ramach Młodzie Ŝowej Akademii Filmowej − organizuje cykliczne imprezy: Przegl ąd Filmów Górskich i Sportów Ekstremalnych, Festiwal Filmów o Kobietach, Przegl ąd Filmów Podró Ŝniczych, Akademia Filmu Francuskiego

Biblioteka Główna oraz jej filie: − budynek Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej - Brzeszcze − budynek Szkoły Podstawowej - Jawiszowice − budynek Domu Ludowego - Skidzi ń − budynek Zespołu Szkolno – Przedszkolnego - Zasole − budynek Domu Ludowego - Wilczkowice − budynek Domu Ludowego - Bór − budynek Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej - Przecieszyn

25 W Bibliotece Głównej oraz w jej filiach czytelnicy znajd ą wiele ciekawych tytułów, mog ą te Ŝ wzi ąć udział w organizowanych wydarzeniach, m.in.: − Wieczory z Ksi ąŜ ką (czytelnicy doro śli) − Spotkania pod Literk ą (grupy przedszkolne) − Spotkania autorskie − Konkurs literacki dla uczniów gimnazjów i szkół średnich

Placówki terenowe O środka Kultury: 1. Hala Sportowa: − korty tenisowe i boiska − ścianka wspinaczkowa − siłownia − sala fitness − lekkoatletyka

2. Basen „Pod Platanem”: − grota solna − siłownia − sauna − kawiarnia

3. Świetlice: − Świetlica - Os. Szymanowskiego, Brzeszcze − Świetlica - Os. Paderewskiego, Jawiszowice − Świetlica – ul. Bielska (budynek OSP Jawiszowice) − Świetlica – ul. Wyzwolenia (budynek OSP Przecieszyn) − Świetlica – ul. Kostka Jagiełły 4 (budynek OSP Zasole) − Dom Ludowy w Brzeszczach - Borze − Dom Ludowy w Skidziniu − Dom Ludowy w Wilczkowicach

4. Izba Pami ęci w budynku "Willa", Brzeszcze

Stowarzyszenie na rzecz Gminy Brzeszcze „Brzost” Celem działania Stowarzyszenia „ Brzost” jest organizowanie i wspieranie przedsi ęwzi ęć , maj ących na celu ochron ę, piel ęgnowanie, poznawanie, dokumentowanie historii, tradycji i kultury Gminy Brzeszcze 15 . Realizowane zadania: „Milcz ący świadkowie naszej historii”, zadanie jest realizowane ze środków uzyskanych przez Stowarzyszenie „Brzost” w ramach konkursu ogłoszonego przez Urz ąd Gminy Brzeszcze dla organizacji pozarz ądowych. Jego celem jest m.in. renowacja i konserwacja kapliczek i krzy Ŝy przydro Ŝnych usytuowanych na gruntach, których wła ścicielem jest Gmina Brzeszcze. W ramach tego zadania wykonane zostały prace renowacyjno – konserwatorskie: - Figury św. Jana Nepomucena z 1779 r. w Skidziniu - Krzy Ŝa z Grup ą św. Jana i oryginalnego ogrodzenia z 1816 r. w Brzeszczach.

Najwa Ŝniejsze osi ągni ęcia, zrealizowane projekty: − Opracowanie i przygotowanie kilkunastu wystaw prezentuj ących sylwetki m.in. prof. dr

15 Źródło: internetowy serwis gminy Brzeszcze – http://www.brzeszcze.pl/serwis-organizacji-pozarzadowych/

26 hab. Kazimierza Bielenina, Feliksa Chowa ńca, Bolesława Skalskiego, płk. Mieczysława Bielenina, a tak Ŝe po świ ęcone wydarzeniom m.in. z okazji 100-lecia erygowania parafii p.w. św. Urbana, 120-lecia istnienia Kółka Rolniczego, − Ufundowanie i odsłoni ęcie 2 tablic po świ ęconych mieszka ńcom gminy Brzeszcze, walcz ącym o wolno ść w latach 1914 – 1921, oraz w czasie II drugiej wojny światowej, − Opracowanie i wydanie 3 ksi ąŜ ek: „Szkice z przeszło ści Brzeszcz, Jawiszowic, Przecieszyna, Skidzinia, Wilczkowic i Zasola”, „Kalendarium parafii św. Urbana w Brzeszczach”, „Karol Wojtyła biskup – kardynał - papie Ŝ w Ŝyciu parafii św. Urbana w Brzeszczach”. − Opracowanie i wydanie mapy: „ Ście Ŝkami naszej historii, tradycji, kultury i przyrody”. − Opracowanie i wydanie sze ściu wzorów widokówek prezentuj ących dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze gminy Brzeszcze”.

Instytucje kultury w sołectwie

Świetlica O środka Kultury w Jawiszowicach w 2008 r. W Świetlicy w 2008 r. odbyło si ę wiele ciekawych i interesuj ących imprez kulturalnych. Dla dzieci w czasie ferii zimowych i wakacji opracowano bogaty program wycieczek, oraz ró Ŝnego rodzaju zaj ęć takich jak: zaj ęcia rekreacyjne na hali sportowej, wyjazdy na basen oraz do kr ęgielni, spotkania mi ędzyplacówkowe, wycieczki turystyczne, zaj ęcia plastyczne, konkursy i zabawy integracyjne, wycieczki piesze. Ponadto doro śli z du Ŝym zainteresowaniem uczestniczyli w warsztatach: florystycznych, plastycznych (,,Kwiaty z bibuły”, ,,Dekoracje i ozdoby wielkanocne”, ,, Świ ąteczna dekoracja stołu” - Bo Ŝe Narodzenie), tworzenia bi Ŝuterii, ceramicznych, w prelekcjach zdrowotnych, pokazach kulinarnych, wycieczkach autokarowych (,, Świ ęto kwitn ącej azalii” - Goczałkowice, wycieczka do śywca, ,,Babie lato” - Pisarzowice). Du Ŝym sukcesem w 2008 r. jest zach ęcenie mieszka ńców Jawiszowic do udziału w wyjazdach kulturalnych tj.: do teatru (Teatr Polski w Bielsku Białej), oraz do operetki (Teatr Muzyczny w Gliwicach), w których mieszka ńcy bardzo licznie uczestniczyli. W miesi ącu czerwcu odbyło si ę spotkanie integracyjne trzech filii Brata Alberta osób niepełnosprawnych. Dzieci z IV grupy z Przedszkola ,,Pod T ęcz ą” od miesi ąca kwietnia (oprócz wakacji) przychodziły do świetlicy na zaj ęcia, oraz na spotkania z przedstawicielkami Koła Gospody ń Wiejskich ,,Jawiszowianki”. W świetlicy odbywały si ę tak Ŝe spotkania Harcerskiego Kr ęgu Seniorów oraz zaj ęcia z aerobiku.

Świetlica na osiedlu Paderewskiego w 2008 r. Oferta świetlicy w 2008 r. skierowana była do dzieci i młodzie Ŝy oraz kobiet. Młodzi bywalcy świetlicy mieli zorganizowane krajoznawcze wycieczki autokarowe. Wyjazdy do Figloparku, na basen, kr ęgle, hal ę sportow ą. W świetlicy organizowane były konkursy, zabawy, kąciki kulinarne, zaj ęcia teatralne i plastyczno - techniczne. Odbyły się równie Ŝ du Ŝe imprezy plenerowe : Osiedlowy Turniej Piłki No Ŝnej, Dzie ń Dziecka, Piknik Osiedlowy, Mikołaj. Imprezy te mogły si ę odby ć dzi ęki współpracy z Samorz ądem Osiedlowym oraz O.K. Brzeszcze. Dla pa ń w świetlicy zorganizowane były warsztaty florystyczne, ceramiczne, rze źbienia w mydle, tworzenia bi Ŝuterii, decupage, dekoracji stołu, kulinarne. Panie miały zorganizowany wyjazd do ogrodów w Goczałkowicach i Pisarzowicach. Parokrotnie go ściły w Teatrze Polskim w Bielsku - Białej. Uczestniczyły w integracyjnych imprezach; 8 Marca, Dzie ń Matki, Świ ęto Ziemniaka, Andrzejki. Powy Ŝsze działania wynikały z propozycji zawartych w ankietach, które wypełniali uczestnicy zaj ęć . Oferta była przyj ęta z zadowoleniem, o czym świadczyła ilo ść uczestników, ale warunki lokalowe s ą bardzo skromne. W 2009 roku realizowane b ędą sprawdzone pomysły, w miar ę mo Ŝliwo ści wprowadzone zostan ą równie Ŝ nowe atrakcje, w odpowiedzi na sugestie klientów świetlicy. Ze świetlicy korzysta miejscowe Koło Emerytów i Rencistów oraz Samorz ąd Osiedlowy,

27 przeprowadzaj ący tam spotkania organizacyjne. Wiele imprez organizacyjnych przebiega w terenie „pod chmurk ą” lub w wynaj ętych innych miejscach.

„Szum we Wsi” Stowarzyszenie „Brzost” wraz z O środkiem Kultury, zrealizowało równie Ŝ z powodzeniem w 2006 r. projekt „Szum we Wsi”, na który pozyskana została dotacja Fundacji Bankowej im. Leopolda Kronenberga 16 . Projekt miał na celu zaktywizowanie społeczno ści wsi Jawiszowice, poruszenie tematów, które od dawna pozostawały nieco w cieniu, przypomnienie wa Ŝnych dat i zasłu Ŝonych osób. Dzi ęki zaanga Ŝowaniu mieszka ńców zebrano dokumenty, zdj ęcia, wspomnienia dotycz ące wsi. Bezpo średnio w projekt zaanga Ŝowało si ę ok. 65 osób z 16 organizacji. Adresatami projektu byli mieszka ńcy wsi Jawiszowice wraz z Osiedlem Paderewskiego. Dzi ęki realizacji projektu zebrana została baza materiałów pisemnych i graficznych, która liczy ok. 500 pozycji. Projekt stał si ę impulsem dla dalszych działa ń na rzecz promocji miejscowo ści. Powstał m.in. pomysł zrealizowania serii widokówek promuj ących Jawiszowice, opracowanych przez bior ące udział w projekcie organizacje i instytucje. Sołtys i Rada Sołecka Jawiszowic podj ęli działania w kierunku nadania wsi LOGO wzorowanego na dawnej piecz ęci, które stanie si ę znakiem rozpoznawczym miejscowo ści. Pomy ślne przeprowadzenie projektu, ukazuj ące wielka potrzeb ę społeczn ą tego typu przedsi ęwzi ęć przyczyniło si ę do podj ęcia decyzji przez władze Gminy o powołaniu w ramach O środka Kultury specjalnej komórki opracowuj ącej zagadnienia historyczno – etnograficzne. Projekt „Szum we Wsi” był pierwszym tak szerokim przedsi ęwzi ęciem z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego, realizowanym w Gminie Brzeszcze. W ramach projektu zorganizowano 10 wystaw. Wi ększo ści przedsi ęwzi ęć w ramach projektu towarzyszyły badania archiwalne. Aby efekty projektu przyczyniły si ę do rozbudzenia ducha lokalnego patriotyzmu i o Ŝywienia Ŝycia społecznego, element projektu – konkurs wielkanocny „ Jajuszowickie jajo i paw jajuszowicki ” wszedł na stałe do kalendarza imprez gminnych, przyczyniaj ąc si ę do wypromowania lokalnego produktu.

We wrze śniu 2008 r. otwarciem wystawy rolniczej na stadionie LKS Jawiszowice, rozpocz ęły si ę obchody Do Ŝynek Diecezjalno - Powiatowych w gminie Brzeszcze 17 . W ramach wystawy zwiedzano stoiska rolników, jednostek ochotniczych stra Ŝy po Ŝarnej, pszczelarzy, my śliwych, kół gospody ń wiejskich, szkół ponadgimnazjalnych z terenu gminy Brzeszcze. Wielobarwny korowód przemaszerował na msz ę dzi ękczynn ą za tegoroczne zbiory do ko ścioła p.w. Matki Bo Ŝej Bolesnej w Jawiszowicach, w którym ks. bp Tadeusz Rakoczy po świecił przyniesione do świ ątyni wie ńce do Ŝynkowe. Po mszy, na stadionie LKS Jawiszowice, odbyła si ę ceremonia do Ŝynkowa, oficjalnie rozpoczynaj ąca Do Ŝynki Diecezjalno – Powiatowe. W do Ŝynkach brali udział przedstawiciele Kancelarii Prezydenta RP, Małopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego, Zarz ądu Województwa Małopolskiego, posłowie RP, członkowie władz powiatu oświ ęcimskiego, jak równie Ŝ gmin s ąsiaduj ących. Obchody urozmaiciły wyst ępy zespołów folklorystycznych z terenu gminy Brzeszcze i powiatu o świ ęcimskiego. Ogl ądając i słuchaj ąc tych wyst ępów, uczestnicy mogli zakosztowa ć potraw przygotowanych przez organizacje, szkoły i firmy. Wieczorem odbył si ę festyn ko ńcz ący obchody do Ŝynkowe.

Kółko Rolnicze w Jawiszowicach zostało zało Ŝone w 1886 r. 18 Od samego pocz ątku Kółko

16 Informacje o „Szumie we wsi”, Zespole Jawiszowianki - źródło: O środek Kultury w Brzeszczach, strona internetowa www.ok.brzeszcze.pl ) 17 Informacje o do Ŝynkach oraz Towarzystwie Charytatywnym im. Ojca Pio Koło nr 6 w Jawiszowicach – źródło: gminna strona internetowa www.brzeszcze.pl 18 Informacje o Kółku Rolniczym w Jawiszowicach – „Przedwojenne kółka rolnicze”, opracowanie Przemysław

28 wykazywało si ę przedsi ębiorczo ści ą, co owocowało otwieraniem m.in. domu Kółka, kolejnych sklepików, ale równie Ŝ wykazywało dbało ść o drenowanie gruntów, sprowadzanie nawozów itd. W czasie tzw. wielkiej posuchy w 1889 r. skupywano od rolników bydło powy Ŝej jego warto ści na ówczesnym rynku. Do ść szybko konieczne okazało si ę rozszerzanie bazy lokalowej, w której znalazły si ę m.in. nowy dom Kółka, mleczarnia, nast ępnie kolejne sale Kółka dla potrzeb ró Ŝnego rodzaju uroczysto ści, wesel, itp.

Towarzystwo Charytatywne im. Ojca Pio Koło nr 6 w Jawiszowicach - celem i misj ą organizacji jest działalno ść charytatywna wynikaj ącą z potrzeby serca, skierowana do ludzi potrzebuj ących, w szczególno ści dzieci. Najwa Ŝniejsze osi ągni ęcia, zrealizowane projekty: - Kiermasz Ozdób Wielkanocnych – środki z kiermaszu przekazano potrzebuj ącym (w 2006 roku – rodzicom11-letniego chłopca leczonego w Instytucie Hematologii, w 2007 roku – na dofinansowanie kolonii letnich dla dzieci z parafii św. Marcina w Jawiszowicach), − w okresie wakacji letnich półkolonia dla 20 dzieci, − spotkanie ze Św. Mikołajem, − „spotkanie wigilijne” dla 20 starszych osób, które dzi ęki temu mogły si ę spotka ć z dawno niewidzianymi znajomymi, − wyjazd do Łagiewnik i Bystrej dla członków i sympatyków stowarzyszenia.

Zespół „JAWISZOWIANKI” powstał w 1988 r. i zajmuje si ę odtwarzaniem zapomnianych tradycji, zarówno w obrz ędach , jak i przez śpiewanie starych piosenek. Zespół wykonuje nast ępuj ące rodzaje pie śni / piosenek: • regionalne („Wiejska dziewczyna”, „Krasna Aneczka”, czy „Kowal”), • do Ŝynkowe („Kosiarze”) • biesiadne („Na wójtowej roli”) „JAWISZOWIANKI” bior ą udział w przegl ądach chórów i zespołów śpiewaczych oraz przegl ądach kol ęd i pastorałek. Z obrz ędami wyje ŜdŜaj ą na przegl ądy poza gmin ę lub wyst ępuj ą przed młodzieŜą szkoln ą. Źródłem powstania scenariuszy s ą opowiadania i wspomnienia najstarszych członki ń zespołu. Strój zespołu wzorowany jest strojem regionu śląska cieszy ńskiego. „Jawiszowianki” spotykaj ą si ę w sołtysówce, gdzie odbywaj ą si ę próby. Członkinie zespołu wypracowuj ą środki finansowe na działalno ść na kiermaszach m.in. na kiermaszu przed świ ątecznym organizowanym w Niedziel ę Palmow ą przy ko ściele św. Marcina w Jawiszowicach, jak równie Ŝ korzystaj ą ze wsparcia sponsorów. Zespół „JAWISZOWIANKI” odnosi liczne sukcesy.: • II miejsce w Przegl ądzie Piosenek Regionalnych w Chorzowie – Park Etnograficzny (1998) • II miejsce w Biesiadzie Zespołów w Siemianowicach Śląskich oraz w Przegl ądzie Zespołów Folklorystycznych w Wi śniowej (1999) • II miejsce w Przegl ądzie Zespołów Folklorystycznych w Wi śniowej (2001) • wyró Ŝnienie w Powiatowym Przegl ądzie Zespołów Folklorystycznych w Osieku (2005) • wyró Ŝnienie w Przegl ądzie Zespołów Folklorystycznych Wi śniowej (2005, 2007) • II miejsce w Powiatowym Przegl ądzie Zespołów Artystycznych w K ętach (2008) „JAWISZOWIANKI” bior ą udział równie Ŝ w innych przegl ądach i konkursach z terenu województwa małopolskiego (Wojewódzki Przegl ąd Regionu Małopolski „PAWIE PIÓRO”; Przepatrzowiny Teatrów Regionalnych Małopolski – Czarny Dunajec) i śląskiego ( EURO- FOLKLOR Mi ędzynarodowy Przegl ąd Zespołów Regionalnych „ZŁOTY KŁOS” - Zebrzydowice). Wzi ęły udział w projektach realizowanych przez O środek Kultury: „Cztery Pory Roku”, „Szum we Wsi”. Uczestnicz ą w imprezach organizowanych w gminie: Do Ŝynkach, Biesiadzie z Piosenk ą, Barbórkowych Potyczkach.

Dąbrowski, Warszawa 1996.

29

Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna Jawiszowice została zało Ŝona w 1922 roku i działa nieprzerwanie do dzisiaj. Do organizacji nale Ŝy 163 członków czynnych. Jednostka nale Ŝy do Krajowego Systemu Ratownictwa Ga śniczego i Kompanii Pompowniczej „KRAK”, posiada czynn ą Grup ę Ratownictwa Ga śniczego. OSP rocznie uczestniczy w około 100 ró Ŝnych działaniach ratowniczo ga śniczych. U boku jednostki działa orkiestra d ęta 19 .

Orkiestra D ęta Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej w Jawiszowicach powstała w 1991 r. Baz ą orkiestry byli mieszka ńcy Jawiszowic graj ący w orkiestrze d ętej KWK „Brzeszcze”. Obecnie orkiestra liczy 35 muzyków. Orkiestra D ęta OSP Jawiszowice aktywnie uczestniczy w Ŝyciu kulturalnym regionu poprzez: − wyst ępy na uroczysto ściach stra Ŝackich w powiecie i w gminie, − coroczny udział w przegl ądach orkiestr stra Ŝackich, − obchody uroczysto ści na terenie sołectwa Jawiszowice, − Dzie ń Górnika, do Ŝynki, świ ęta ludowe, parafiada, jubileusze, projekt „Szum we wsi”, − obchody świ ąt ko ścielnych. Wa Ŝniejsze wydarzenia w działalno ści orkiestry: Orkiestra d ęta ści śle współpracuje z OSP Jawiszowice, która gwarantuje umundurowanie, napraw ę i zakup instrumentów d ętych, pomieszczenie na próby, przewóz na przegl ądy. W społeczno ści lokalnej ceniona jest współpraca orkiestry z parafią św. Marcina. W szeregach orkiestry przybywa młodych muzyków. Repertuar orkiestry wzbogacany jest nie tylko o tradycyjne regionalne utwory, ale tak Ŝe o nowe opracowania muzyczne.

Stronnictwo Ludowe w Jawiszowicach W 1931 r. zawi ązało si ę w Jawiszowicach Stronnictwo Ludowe 20 . W 1937 roku odbyło si ę po świ ęcenie sztandaru miejscowego Koła Stronnictwa Ludowego. W czasie działa ń wojennych i rabunku w ko ściele św. Marcina sztandar ten zabrali Niemcy i ślad po nim zagin ął. Po zako ńczeniu wojny w roku 1946 w Jawiszowicach zacz ęło pr ęŜ nie działa ć koło Polskiego Stronnictwa Ludowego. Efektem tej działalno ści jest ufundowany sztandar, który jest powodem do dumy stronnictwa do dnia dzisiejszego. Sztandar ten był po świ ęcony w Świ ęto Ludowe w 1946 roku. Nast ępnie udano si ę z orszakiem na sal ę w Kółku, sk ąd sztandar w ukryciu został wyniesiony i schowany na 50 lat. Działacze reprezentuj ą stronnictwo w ró Ŝnych imprezach, uroczysto ściach na terenie swojej działalno ści.

Klub Seniora w Jawiszowicach Klub powstał w 1991 r. i działa aktywnie do dnia dzisiejszego, zrzeszaj ąc obecnie 70 osób 21 . Dzi ęki staraniom Klubu, na pocz ątku działalno ści udało si ę pozyska ć od KWK „Brzeszcze” budynek po byłym kopalnianym przedszkolu. Członkowie Klubu wykazali wielkie zaanga Ŝowanie w samodzielne odrestaurowanie i zaadaptowanie budynku i terenu dla swoich potrzeb. Otwarto ść członków Klubu Seniora przejawia si ę w wielu dziedzinach, które ł ącz ą pokolenia, przekazuj ą tradycje, ucz ą jak wła ściwie dba ć o zdrowie, jak wykorzystać wolny czas by zyska ć nowe spojrzenie na Ŝycie, by pozna ć wiele ciekawych i urokliwych zak ątków. Systematyczno ść spotka ń pozwala członkom Klubu na realizacj ę wielu zada ń i inicjatyw zwi ązanych nade wszystko z Jawiszowicami. Do tradycji nale Ŝą takie spotkania jak: opłatek, „świ ęcone”, Dzie ń Imienin, Dzie ń Kobiet, Dzie ń Dziecka, Dzie ń Górnika z Msz ą św. w ko ściele św. Marcina. Podczas uroczysto ści środowiskowych i ko ścielnych (odpusty w parafii, Bo Ŝe Ciało,

19 Źródło: OSP Jawiszowice. 20 Informacje o Stronnictwie Ludowym w Jawiszowicach: źródło: Jaromin Władysława / Stronnictwo Ludowe J-ce. 21 Informacje o Klubie Seniora w Jawiszowicach – sprawozdanie Klubu z działalno ści w 2008 r., materiał z okazji 15- lecia istnienia Klubu, gminna strona internetowa www.brzeszcze.pl

30 św. Barbary, rocznica Konstytucji 3 Maja, Świ ęto Stra Ŝaków, Dni Gminy Brzeszcze) nie brakuje równie Ŝ Pocztu Sztandarowego i galowych mundurów górniczych. Klub Seniora go ścił w swoich progach wiele osobisto ści, organizował równie Ŝ wiele wyjazdów do ró Ŝnych miejsc. Niektóre wydarzenia w Ŝyciu Klubu Seniora w 2008 r.: Niedziela Palmowa – udział w konkursie „Jajuszowickie jajo i paw” przed ko ściołem św. Marcina, wycieczka pielgrzymkowa do Ł ącka – uroczysto ść „kwitn ącej jabłoni”, zwiedzanie Kopca Grunwaldzkiego, wizyta w Sanktuarium Bo Ŝego Miłosierdzia w Łagiewnikach, Do Ŝynki Diecezjalno – Powiatowo – Gminne (udział członów Klubu w organizacji, prezentacja stoiska), odpust parafialny św. Marcina (udział pocztu sztandarowego, zbiorowe „roczne imieniny”), świ ęto św. Barbary – uroczysta msza św. w ko ściele św. Marcina, poczty sztandarowe, Orkiestra D ęta, ubieranie choinki – kol ędy i Ŝyczenia. Edukacjja

Edukacja w gminie:

Prowadzenie i utrzymanie szkół podstawowych, gimnazjów i przedszkoli na terenie gminy Brzeszcze, a tak Ŝe wykonywanie, z pewnymi wyj ątkami, innych zada ń gminy w zakresie o światy nale Ŝy do Gminnego Zarz ądu Edukacji w Brzeszczach. Obecnie w gminie funkcjonuj ą cztery przedszkola, trzy zespoły szkolno – przedszkolne, trzy szkoły podstawowe, dwa gimnazja, a ponadto dwie szkoły powiatowe. Ilo ść nauczycieli i uczniów w placówkach o światowych na terenie gminy przedstawia tabela 14:

Tab. 14. Ilo ść nauczycieli i uczniów w placówkach o światowych w gminie Brzeszcze w roku szkolnym 2008/2009

31 Uczniowie Ilo ść Placówki / gimnazja Oddziały ogółem nauczycieli Gimnazjum nr 1, Brzeszcze 339 15 43 Gimnazjum nr 2, Brzeszcze 354 15 41 RAZEM gimnazja: 693 30 84 Uczniowie Ilo ść Placówki / szkoły podstawowe Oddziały ogółem nauczycieli Szkoła Podstawowa nr 1, Brzeszcze 294 15 36 Szkoła Podstawowa nr 2, Brzeszcze 471 22 39 Szkoła Podstawowa, Jawiszowice 274 12 26 Szkoła Podstawowa, Skidzi ń 87 6 16 Szkoła Podstawowa, Przecieszyn 74 6 13 Szkoła Podstawowa, Zasole 32 3 6 RAZEM szkoły podstawowe: 1232 64 136 Ilo ść Placówki / przedszkola Dzieci Oddziały nauczycieli Przedszkole nr 1, Brzeszcze 140 6 12 Przedszkole nr 2, Brzeszcze 131 6 16 Przedszkole nr 3, Brzeszcze 145 6 12 Przedszkole nr 4, Jawiszowice 125 5 11 Przedszkole, Skidzi ń 41 2 4 Przedszkole, Przecieszyn 46 2 4 Przedszkole, Zasole 36 2 4 RAZEM przedszkola: 664 29 63 Uczniowie Ilo ść Placówki / szkoły powiatowe Oddziały ogółem nauczycieli

Powiatowy Zespół nr 6 Szkół Zawodowych i 480 20 42 Ogólnokształc ących w Brzeszczach

Powiatowy Zespół Nr 7 Szkół Agrotechnicznych i 309 14 37 Zawodowych w Jawiszowicach RAZEM szkoły powiatowe: 789 34 79

Źródło: Gminny Zarz ąd Edukacji w Brzeszczach, Dyrekcje szkół powiatowych

Edukacja w sołectwie:

O ile w pozostałych sołectwach utworzone zostały zespoły szkolno – przedszkolne, o tyle w Jawiszowicach działaj ą dwie odr ębne placówki dla dzieci – przedszkole nr 4 oraz szkoła podstawowa. Dodatkowo, w Jawiszowicach zlokalizowana jest równie Ŝ szkoła ponadgimnazjalna powiatowa. Placówki edukacyjne w Jawiszowicach:

1. Przedszkole nr 4 "Pod T ęcz ą" w Jawiszowicach W roku 2008 Przedszkole Nr 4 ”Pod T ęcz ą” w Jawiszowicach organizowało b ądź współuczestniczyło w organizacji nast ępujących inicjatyw lokalnych: • Dzie ń Babci i Dziadka - uroczysto ść środowiskowa adresowana do seniorów (ok. 400 osób) z Sołectwa Jawiszowice, • „Jajuszowickie jajo i paw jajuszowicki” - celem uroczysto ści jest kultywowanie tradycji, zainteresowanie młodego pokolenia histori ą i kultura Jawiszowic - miejsca zamieszkania, • Piknik rodzinny – piknik ma na celu integrowanie społeczno ści, • wizyta w przedszkolu go ści z Wiesbaden, • Dzie ń Górnika – celem uroczysto ści jest podtrzymywanie tradycji górniczych w gminie

32 górniczej,

2. Szkoła Podstawowa w Jawiszowicach imienia K. I. Gałczy ńskiego W 2008 r. szkoła brała udział w szeregu inicjatyw i uroczysto ści lokalnych, które m.in. miały na celu integracj ę i aktywizacj ę uczniów. Nale Ŝały do nich: • Koncert Noworoczny, podczas którego uczniowie zaprezentowali si ę szerszemu gronu społeczno ści Jawiszowic, • kiermasz w niedziel ę palmow ą (przy ko ściele p.w. św. Marcina) - odbyło si ę m.in. podsumowanie konkursu plastycznego „Jajuszowickie jajo, jawiszowicki paw”, jak równie Ŝ przekazanie pieni ędzy z kiermaszu dla potrzebuj ącej rodziny oraz na rozwijanie zdolno ści plastycznych niepełnosprawnego ucznia ( niedowidz ący i niedosłysz ący) szkoły, • Piknik i Rodzinny Rajd Rowerowy, którego celem było poznanie przez uczniów ró Ŝnych tras rowerowych, zach ęcenie do uprawiania turystyki rowerowej oraz do sp ędzania wolnego czasu w gronie rodzinnym. Uczestnicy poznali równieŜ miejsca kultu religijnego ( kapliczki), które znajduj ą si ę na terenie Jawiszowic, • Do Ŝynki- impreza powiatowa, której zadaniem było kultywowanie tradycji zwi ązanych z zako ńczeniem Ŝniw, • Wigilia dzieci specjalnej troski – uroczysto ść ta odbywa si ę co roku od 8 lat. Ich celem jest integracja dzieci specjalnej troski ze swoimi rówieśnikami, rozwijanie i uwra Ŝliwianie na potrzeby innych, akceptowanie niepełnosprawno ści innych. Podczas spotka ń pomoc ą słu Ŝy grupa charytatywna z zaprzyja źnionej szkoły średniej.

33 3. Powiatowy Zespół nr 7 Szkół Agrotechnicznych i Zawodowych w Jawiszowicach Rys. 9 Kierunki kształcenia w PZ nr 7 Kwintesencj ą minionego roku dla szkoły jest Źródło: www.pznr7.pl otrzymanie w styczniu 2009 r. Oskarda - nagrody burmistrza Brzeszcz za osi ągni ęcia w roku 2008. W 2008 r. Powiatowy Zespół Nr 7 zako ńczył projekt "Europa pod strzech ą - doskonalenie umiej ętno ści bran Ŝowych", dzi ęki któremu pozyskano środki pozabud Ŝetowe na doposa Ŝenie bazy dydaktycznej oraz na dodatkowe kursy kwalifikacyjne dla nauczycieli i młodzie Ŝy22 . Zorganizowano tak Ŝe kolejne Regionalne Zawody Konne w skokach przez przeszkody, a tak Ŝe nawi ązano współprac ę z Towarzystwem Rolniczym w Poznaniu i uczniowie otrzymali mo Ŝliwo ść odbywania trzymiesi ęcznych praktyk w Niemczech. Członkowie Kapituły wyró Ŝnili równie Ŝ współprac ę Szkolnego Koła Teatralnego "Arlekin" oraz Szkolnego Koła Artystycznego "Manufakturka" ze środowiskiem lokalnym - placówkami o światowymi oraz O środkiem Kultury w Brzeszczach.

Sport

Sport w gminie

Główne obiekty sportowo - rekreacyjne gminy skupione s ą w Brzeszczach, w rejonie ulicy Ofiar O świ ęcimia. Nale Ŝy do nich stadion, hala sportowa oraz kryta pływalnia „Pod platanem”. Głównym u Ŝytkownikiem i zarazem opiekunem stadionu jest Klub Sportowy „Górnik” Brzeszcze, natomiast obiektem hali sportowej i pływalni zarz ądza O środek Kultury. Korzystaj ący z pływalni maj ą do dyspozycji: du Ŝy basen k ąpielowy o wymiarach 25m x 12,5m, mały basen rekreacyjny z funkcj ą basenu do nauki pływania o wymiarach 6m x 12,5m, jaccuzzi, zamkni ętą zje ŜdŜalni ę, urz ądzenia do masa Ŝu i odnowy biologicznej. W budynku basenu znajduje si ę tak Ŝe sauna, grota solna, siłownia, solarium oraz kawiarnia z mał ą gastronomi ą. Na terenie basenu mo Ŝna zakupi ć akcesoria pływackie, stroje k ąpielowe, zabawki dla dzieci. W hali sportowej istnieje mo Ŝliwo ść : • gry w piłk ę no Ŝną, siatkówk ę, koszykówk ę, w tenisa ziemnego (2 korty), w tenisa stołowego (2 stoły), • uprawiania lekkoatletyki i gimnastyki, • korzystania z siłowni, • korzystania ze ścianki wspinaczkowej • aerobik, step.

22 Informacje o szkole – źródło: strona www.pznr7.pl

34

Sport w sołectwie Jawiszowice

W Jawiszowicach od 1956 r. działa klub sportowy LKS Jawiszowice . Kompleks sportowy klubu to stadion główny o pojemno ści 1000 miejsc (300 siedz ących), jedno piłkarskie boisko treningowe, płyta główna o wymiarach 100x66 metrów. W 2008 roku w rundzie jesiennej dru Ŝyna juniorów brała udział w rozgrywkach ligowych piłki no Ŝnej i zaj ęła 10 miejsce. Dru Ŝyna seniorów rozgrywała mecze w grupie A. W rundzie jesiennej dru Ŝyna uplasowała si ę na 11 miejscu. Dru Ŝyna Ŝaków brała udział w rozgrywkach w swojej kategorii i uplasowała si ę na 8 miejscu. Zawodnicy brali udział w turniejach piłki no Ŝnej w K ętach i Nowej Wsi. W obu turniejach brało udział po cztery dru Ŝyny z gmin: K ęty, Brzeszcze i Andrychów. Członkowie klubu, zarówno zawodnicy jak i działacze pracowali społecznie dla klubu. Prace dotyczyły głównie utrzymania boiska: koszenie murawy boiska, walcowanie boiska, sianie trawy i nawozów na płycie boiska.

Przy Powiatowym Zespole nr 7 Szkół Agrotechnicznych i Zawodowych w Jawiszowicach działa Uczniowski Klub Rekreacyjno – Je ździecki . Klub zacz ął swoj ą działalno ść w roku szkolnym 2006/2007 dla propagowania sportu szkolnego i form aktywnego sp ędzania czasu poprzez uprawianie turystyki krajoznawczej, je ździectwa oraz zaj ęć rekreacyjnych. Celem klubu jest: • Prowadzenie i rozwijanie działalno ści sportowo – rekreacyjnej, • Krzewienie i uprawianie sportu w śród młodzie Ŝy szkolnej, • Tworzenie warunków organizacyjnych i materialnych niezb ędnych do realizacji powy Ŝszych celów • Podnoszenie sprawno ści fizycznej i psychofizycznej swoich członków, • Kształtowanie w śród swoich członków wysokich warto ści moralnych, poczucia godno ści osobistej, zrozumienia zasad dyscypliny i sumiennego wypełniania obowi ązków społecznych i obywatelskich.

We wrze śniu 2008 r. Powiatowy Zespół nr 7 Szkół Agrotechnicznych i Zawodowych w Jawiszowicach współorganizował dwie wielkie imprezy gminno – powiatowe: Regionalne Zawody Konne oraz Do Ŝynki Diecezjalno – Powiatowe. Regionalne Zawody Konne - ok. 30 zawodników startuj ących w sumie na 50 koniach konkurowało na stadninie koni „Korczyk” w Jawiszowicach o wysokie lokaty w dwóch konkursach klasy LL (skoki przez przeszkody do wys. 80 cm), dwóch konkursach klasy L (do 100 cm), konkursie klasy P o Puchar Burmistrza Gminy Brzeszcze (do 110 cm) oraz konkursie klasy N o Puchar Starosty O świ ęcimskiego (do 120cm). Ju Ŝ po raz drugi PZNr7 go ścił zawodników z wielu klubów je ździeckich (z K ęt, Orzesza, Goczałkowic, Ochabów, Rybnika, Bol ęcina, Jastrz ębia – Zdroju, Górek Małych, Bierunia, śywca, Iłownicy czy Tychów). Główne nagrody przypadły jednej z uczennic technikum hodowli koni z „siódemki”, je ŜdŜą cej w barwach LKJ Ochaby.

35 Analiza SWOT

SWOT (Siły, Słabo ści, Szanse, Zagro Ŝenia):

SIŁY (STRENGHTS) – wewn ętrzne czynniki maj ące lub mog ące mie ć pozytywny wpływ na rozwój miejscowo ści, wyró Ŝniaj ące miejscowo ść w sposób korzystny w otoczeniu, tworz ące podstawy dla rozwoju, podnosz ące atrakcyjno ść i konkurencyjno ść w oczach mieszka ńców, inwestorów, osób odwiedzaj ących.

SŁABO ŚCI (WEAKNESSES) – wewn ętrzne czynniki maj ące lub mog ące mie ć negatywny wpływ na rozwój miejscowo ści, utrudniaj ące rozwój i realizacj ę zamierze ń, braki w potencjałach, obni Ŝaj ące pozycj ę miejscowo ści zarówno w oczach mieszka ńców jak i podmiotów zewn ętrznych.

SZANSE (OPPORTUNITIES) – czynniki w otoczeniu sprzyjaj ące lub mog ące sprzyja ć rozwojowi miejscowo ści, umo Ŝliwiaj ące eliminowanie słabo ści, wzmacnianie sił, uruchamianie nowych kierunków rozwoju.

ZAGRO śENIA (THREATS) – czynniki w otoczeniu utrudniaj ące lub mog ące utrudnia ć rozwój miejscowo ści, stanowi ące bariery w przełamywaniu dzisiejszych trudno ści i blokuj ące mo Ŝliwo ści podejmowania działa ń w ró Ŝnych, istotnych z punktu widzenia rozwoju miejscowości dziedzinach.

Mocne strony:

− istniej ące organizacje, − aktywno ść mieszka ńców, − zabytkowy ko ściół, − centrum wsi, − poło Ŝenie – poł ączenie z innymi miastami,

Słabe strony: − rozci ągło ść wsi, − słaba komunikacja podmiejska, − rozdwojenie – cz ęść wiejska + osiedla bloków,

Szanse: − nowi mieszka ńcy, − poło Ŝenie – droga przelotowa, droga S1 − wzrost poziomu wykształcenia mieszka ńców, − zmiana stylu Ŝycia mieszka ńców z pasywnego na aktywny – uczestnictwo w imprezach kulturalnych, organizacjach,

Zagro Ŝenia: − emigracja młodzie Ŝy, − mieszka ńcy pracuj ący poza wsi ą – brak identyfikacji, − czynniki demograficzne – starzenie si ę społecze ństwa, niski przyrost naturalny, − czynniki społeczne – patologie społeczne, oboj ętno ść mieszka ńców na problemy wyst ępuj ące na wsi

36 Wizja rozwoju

Wizja rozwoju sołectwa jest spójna ze Strategi ą Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Miasta i Gminy Brzeszcze, Lokaln ą Strategi ą Rozwoju na lata 2007 – 2015 dla lokalnej grupy działania „Dolina Soły”, której gmina Brzeszcze jest członkiem, jak równie Ŝ ze strategiami rozwoju województwa i kraju. Oczywistym jest, i Ŝ najbli Ŝsze sołectwu s ą strategie gminy Brzeszcze i LGD „Dolina Soły”. Wizja rozwoju gminy Brzeszcze to gmina o wiejskich walorach i miejskich standardach, przywi ązana do tradycji, zdecydowana na rozwój . Aktywno ść samorz ądu lokalnego w celu realizacji misji jest podporz ądkowana czterem ogólnym celom strategicznym: Cel I – Zró Ŝnicowanie gospodarki lokalnej Cel II – Aktywne kształtowanie przestrzeni z zachowaniem zasad ochrony środowiska Cel III – Otwarta polityka społeczna uwzgl ędniaj ąca potencjał i potrzeby lokalnej społeczno ści Cel IV – Inwestowanie we wszechstronny rozwój dzieci i młodzie Ŝy

Z kolei wizja LGD „Dolina Soły” brzmi nast ępuj ąco: Obszar LGD „Dolina Soły” jest obszarem czystym ekologicznie i bezpiecznym, atrakcyjnym turystycznie dzi ęki wykorzystaniu zasobów geograficzno - przyrodniczych i kulturowo - historycznych, miejscem przyjaznym do zamieszkania - dobrze skomunikowanym z innymi regionami, z łatwo dost ępnymi miejscami pracy, wypoczynku i uprawiania sportów, z bogat ą ofert ą kulturaln ą, zarówno dla młodzie Ŝy, jak i ludzi starszych . Cele szczegółowe LGD „Dolina Soły” w oparciu o analiz ę SWOT: 1. Rozwój turystyki, szczególnie kulturowej i wokół zbiorników wodnych. 2. Zachowanie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. 3. Poprawa oferty rekreacyjno - sportowej i kulturalnej. 4. Rozwój przedsi ębiorczo ści i zwi ększenie ilo ści miejsc pracy na wsi poza turystyk ą. 5. Aktywne społecze ństwo m.in. poprzez zwi ększenie stopnia pozyskiwania środków z zewn ątrz.

Przy uwzgl ędnieniu powy Ŝszych dokumentów - Jawiszowice w 2015 roku to przede wszystkim miejscowo ść czysta ekologicznie, ale równie Ŝ zintegrowana wewn ętrznie, bez rozd źwi ęku mi ędzy cz ęś ci ą „wiejsk ą” i osiedlem bloków mieszkalnych przy ulicy Paderewskiego, le Ŝą cym w granicach administracyjnych wsi. Priorytetem jest równie Ŝ zapewnienie wła ściwej komunikacji w ramach gminy – z jednej strony wygodnego i bezpiecznego poł ączenia drogowego wsi i s ąsiaduj ącej z ni ą strefy gospodarczej z planowan ą do budowy w najbli Ŝszych latach drog ą ekspresow ą S1, która ma przebiega ć m.in. przez gmin ę Brzeszcze, a z drugiej strony komunikacji podmiejskiej, pozwalaj ącej mieszka ńcom wsi na integracj ę z miastem. Obecno ść w s ąsiedztwie strefy gospodarczej docelowo powinna wpłyn ąć na zwi ększenie miejsc pracy dla mieszka ńców wsi, jak równie Ŝ na rozwini ęcie sektora usług w okolicy, a co za tym idzie tak Ŝe poprawy jako ści Ŝycia. To z kolei, w poł ączeniu z ochron ą dziedzictwa kulturowego oraz aktywnym systemem wspierania rozwoju dzieci i młodzie Ŝy, powinno wpłyn ąć na wzmocnienie integracji społeczno ści lokalnej, jak równie Ŝ na decyzj ę młodych ludzi o zwi ązaniu si ę na stałe z miejscem pochodzenia.

37

Planowane zadania i przedsi ęwzi ęcia z zakresu odnowy wsi

Jakkolwiek odnowa i rozwój wsi powinna zakłada ć podejmowanie ró Ŝnorakich działa ń i inwestycji, na potrzeby niniejszego dokumentu przyj ęty został zakres działa ń mieszcz ący si ę w katalogu projektów dopuszczonych do dofinansowania w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013, Działanie „Odnowa i rozwój wsi”. W tym duchu przyj ęty został równie Ŝ monta Ŝ finansowy, zakładaj ący dofinansowanie projektu / projektów w ramach ww. Działania, pomini ęte zostały natomiast inne działania i programy, których zadaniem jest wsparcie obszarów wiejskich w innym zakresie. Z uwagi na ograniczenie maksymalnej kwoty wsparcia jednej miejscowo ści do 500 tys. zł w okresie realizacji PROW, jedno z zada ń zostało wybrane jako priorytetowe. Pozostałe zadania, wskazane przez rad ę sołeck ą / samorz ąd osiedlowy we wnioskach do bud Ŝetu gminy na 2009 r. oraz przez LGD „Dolina Soły” w Lokalnej Strategii Rozwoju, b ędą realizowane sukcesywnie, zgodnie z gminnym planem inwestycji, wyznaczonym mo Ŝliwo ściami bud Ŝetu gminy. „Adaptacja budynku po byłej wymiennikowni na świetlic ę na osiedlu Paderewskiego” jest zadaniem, którego rozmach finansowy – w przypadku dofinansowania projektu – pochłonie w cało ści dost ępn ą dla jednej miejscowo ści pul ę środków. Realizacja tego zadania jest przes ądzona, o czym świadczy uj ęcie jej w Wieloletnim Planie Finansowym Gminy Brzeszcze na lata 2008 – 2010, jak równie Ŝ stopie ń jej zaawansowania, tzn. otrzymane 19 wrze śnia 2008 r. pozwolenie na budow ę dla tej inwestycji. Nie ma równie przygotowanego projektu z zakresu odnowy wsi, który miałby by ć zrealizowany w Jawiszowicach. Stan zaawansowania projektu świadczy z jednej strony o potrzebie realizacji tego typu inwestycji, z drugiej strony sprawia, Ŝe realizacja projektu, po śród innych inwestycji na tym terenie, stała si ę dla gminy priorytetem na najbli Ŝsze lata.

Fot. 1 Elewacja południowo – zachodnia budynku, Ekspertyza stanu technicznego budynku wymiennikowni ciepła w Brzeszczach, BAUREN Renke Piotr, 2007.

38

Konieczno ść zrealizowania tej inwestycji wynika z braku w sołectwie, a konkretnie na Osiedlu Paderewskiego, obiektu, który stwarzałby warunki do integracji mieszka ńców, w tym urz ądzania imprez okoliczno ściowych i uroczysto ści, ale równie Ŝ zapewnienia miejsca dla spotka ń organizacji pozarz ądowych i samorz ądu osiedlowego, zaj ęć rekreacyjnych i świetlicowych dla dzieci. W cz ęś ci „wiejskiej” dla tego typu celów wykorzystywana jest sala w remizie stra Ŝackiej, natomiast na osiedlu bloków, gdzie Ŝyje w promieniu kilkuset metrów prawie 3 tysi ące ludzi, jak dot ąd funkcje świetlicy osiedlowej pełni budynek wielko ści małego sklepiku (30 m 2). Zwa Ŝywszy na fakt, i Ŝ mieszka ńcy sołectwa s ą bardzo aktywni społecznie, adaptacja nieczynnego budynku stoj ącego w centrum osiedla bloków stanowi dla nich idealny i bezsporny sposób rozwi ązania ich wa Ŝkiego – infrastrukturalnego – problemu braku odpowiedniego budynku / lokalu dla spotka ń i integracji mieszka ńców.

Fot. 2 Fragment pomieszczenia głównego wymiennikowni, Ekspertyza (...), BAUREN Renke Piotr, 2007.

39

Rys. 10 Widok elewacji oraz rzut parteru budynku wymiennikowni po przebudowie i adaptacji na świetlic ę osiedlow ą

Źródło: dokumentacja techniczna projektu, Urz ąd Gminy w Brzeszczach.

40

41

Tab. 15 Planowane zadania i przedsi ęwzi ęcia z zakresu odnowy wsi

Miejsce Instytucja realizuj ąca Okres realizacji Koszt realizacji w zł rankingowe Nazwa projektu projekt projektu (brutto) projektu

1. Adaptacja budynku po byłej Gmina Brzeszcze 2009-2010 1 200 000,00 zł wymiennikowni na świetlic ę na osiedlu Paderewskiego 2. Budowa parkingu przy Gmina Brzeszcze 2010-2015 Brak danych (b.d.) Cmentarzu Komunalnym w Jawiszowicach wraz z remontem (chodniki i o świetlenie) ul. św. Marcina i ul. Pleba ńskiej z dalszym remontem ul. Olszyny (przebudowa chodnika) 3. Budowa placu zabaw dla dzieci Gmina Brzeszcze 2010-2015 b.d. na Osiedlu Paderewskiego 4. Remont placu przed pomnikiem Gmina Brzeszcze 2010-2015 b.d. „w Kółku” oraz ul. Nawsie 5. Wytyczenie, budowa i Gmina Brzeszcze 2010-2015 b.d. oznakowanie tras rowerowych 6. Adaptacja pomieszcze ń w Gmina Brzeszcze 2010-2015 b.d budynku Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej na świetlic ę 7. Adaptacja pomieszcze ń dla Koła Parafia św. Marcina 2010-2015 b.d. Gospody ń Wiejskich w Jawiszowicach

Źródło: opracowanie własne na podstawie WPI 2008-2010, wniosków do bud Ŝetu gminy na 2009 r., Lokalnej Strategii Rozwoju LGD „Dolina Soły”.

System wdra Ŝania i monitoringu

Pocz ątkiem systemu wdra Ŝania i monitoringu Planu Odnowy Miejscowo ści Jawiszowice na lata 2009 – 2015 jest przyj ęcie POM uchwałami zgromadzenia wiejskiego Jawiszowic, Rady Osiedlowej oraz Rady Miejskiej w Brzeszczach. Ocena efektywno ści POM b ędzie dokonywana corocznie przez zespół przedstawicieli Urz ędu Gminy, Rady Miejskiej w Brzeszczach oraz Liderów lokalnej społeczno ści Jawiszowic. Wspomniany zespół b ędzie równie Ŝ odpowiedzialny za działania informacyjne i promocyjne POM. Co najmniej raz w roku b ędzie dokonywana aktualizacja POM w oparciu o nowe zadania zgłaszane przez Rad ę Miejsk ą, Rad ę Sołeck ą, Rad ę Osiedlow ą, Burmistrza. Dokonane zmiany b ędą zatwierdzane przez Rad ę Miejsk ą w Brzeszczach w konsultacji z Rad ą Sołeck ą i Rad ą Osiedla Paderewskiego. Gmina Brzeszcze jako instytucja wdra Ŝaj ąca b ędzie odpowiedzialna za składanie wniosków aplikacyjnych do instytucji grantodawczych, kontrolę formaln ą składanych wniosków, ich zgodno ści z procedurami i z zapisami w POM, monitorowanie wdra Ŝania poszczególnych projektów, upowszechnianie informacji o współfinansowaniu realizowanych projektów przez UE.

42

43

44