BELEIDSPLAN Tweeduizend KUNSTFORT BIJ Vijfhuizen

BELEIDSPLAN

tweed uizend 12 15

KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN CMYK: Zwart (100%) + Rood (c19m100y100k5) + Grijs (50% zwart)

INHOUD

Inleiding en perspectief

1 Missie & Uitgangspunten

2 Kernpunten van het beleid 2012/15 2.1 Het Kunstfort als totaalbeleving 2.2 Een geïntegreerd beleid 2.3 thema’s en cross-overs 2.4 Nieuwe media

3 Ontwikkelingsplannen 3.1 Genieloods 3.2 Militaire boomgaard

4 aNDere Activiteiten 4.1 Educatie 4.2 Artists in Residence (AIR) 4.3 Op het bedrijfsleven gerichte activiteiten KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN BELEIDSPLAN 2012/15 5 Samenwerkingsverbanden 5.1 Samenwerkingspartners en contacten 5.2 Salons

6 pUblic Relations & Publiciteit 6.1 website: de publieksgroepen 6.2 Algemeen publiciteitsbeleid: fort en recreatie 6.3 Gerichte publiciteit: kunst 6.4 Nieuwe media

7 Organisatie 7.1 Vrijwilligers & stagiaires 7.2 Bestuur 7.3 Personeel

8 Resultaten & StreefcijferS

9 Financiën 9.1 Exploitatie 9.2 Vriendenkring & sponsoring 9.3 Meerjarenbegroting

Colofon

KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

Inleiding EN Tentoonstelling Trailerpark, 2009 perspectief

Het voorliggende beleidsplan van het een professioneel werkende instelling. Van Kunstfort bij Vijfhuizen heeft betrekking begin af aan was een klein team van vaste op de periode 2012/2015. Daarmee is het medewerkers, samen met het bestuur en een vervolg op Fortissimo dat de periode een grote groep vrijwilligers verantwoorde- 2009/2012 omschrijft. In dat eerste be- lijk voor het reilen en zeilen van het fort. In leidsplan werden de mogelijkheden voor het 2009 werd een parttime directeur aange- Kunstfort in brede zin verkend en er werd steld, Holger Nickisch, die de continuïteit een stevig fundament gelegd om van het waarborgt en consequent zorg draagt voor Kunstfort een cultureel centrum van beteke- organisatie, beleid en het ontwikkelen van nis te maken. In dit tweede beleidsplan een relevant netwerk. De naamsbekendheid bouwt het bestuur samen met de directeur groeit nog steeds en het aantal professionele de toekomstvisie uit. Het Kunstfort moet contacten van het Kunstfort met instellingen een voorbeeldig en zelfstandig functione- in en buiten Haarlemmermeer neemt toe. rend cultuurcentrum zijn dat aantrekkelijk Sinds 2005 worden ieder jaar vijf tot zeven is voor de mensen uit de directe omgeving, tentoonstellingen en projecten gerealiseerd, een centrum van cultuur en erfgoed waar met een piek in 2010 toen er vijftien pre- de gemeente en de provincie trots op zijn en sentaties en activiteiten plaatsvonden. Het waar bezoekers uit de hele regio en daar- aantal gasten van het restaurant, dat naast buiten graag komen. particulieren ook bedrijven, instellingen en De ontwikkeling van het Kunstfort is de partijen ontvangt nam toe tot circa 12.000 Tentoonstelling Trailerpark, 2009 laatste jaren gunstig verlopen. Aanvankelijk per jaar. Een groeiend aantal bezoekers komt met steun van de Provincie Noord-Holland voor rekening van de exposities, activiteiten en later van de gemeente Haarlemmermeer en rondleidingen. Het Kunstfort noteert op kon het Kunstfort redelijk snel uitgroeien tot dit moment een totaal aantal bezoekers van

Inleiding en perspectief KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

8 9

Ingang Kunstfort ruim 20.000 in 2011. Ook aan de explosieve erfgoed en hedendaagse kunst met elkaar groei van de educatieve activiteiten kan het verenigt. Bij de tentoonstellingen wordt culturele belang van het Kunstfort voor de gestreefd naar excellente kwaliteit en (inter) gemeente Haarlemmermeer worden afgele- nationale uitstraling, stevig ingebed in de zen. Kwamen er in 2008 250 leerlingen op lokale en regionale gemeenschap. het Kunstfort langs, in 2010 400, en in 2011 Met de plannen om de historische militaire staat de teller al op 2.500 leerlingen.De boomgaard te herstellen en de unieke Ge- kwaliteit van onze cultuureducatie voor jon- nieloods te verbouwen heeft het fort boven- geren wordt in de regio breed gewaardeerd. dien enkele nieuwe en markante attracties in Om de successen van het Kunstfort te het verschiet. Wij verwachten in de toe- bestendigen en waar mogelijk de bezoe- komst nog beter onze nationale reputatie en kersaantallen te verhogen, zet het Kunstfort (internationale) potentie waar te maken. nieuwe beleidslijnen uit. Zij betreffen het beheer van het terrein, dat volledig onder de verantwoordelijkheid van de Stichting Bestuur en directie Kunstfort bij Vijfhuizen valt, en de invulling Stichting Kunstfort bij Vijfhuizen van het kunstprogramma, waarvoor nog altijd aanvullende financiering moet worden gezocht. Een van de aandachtspunten is de manier waarop de artistieke projecten aansluiten bij de andere activiteiten van het fort.

Opening manifestatie Ruhezeit Abgelaufen, 2009 Want hoewel het Kunstfort voor velen op de eerste plaats een erfgoedmonument is, onderscheidt het Kunstfort zich van de andere forten van de Stelling van Amsterdam door het tentoonstellingsbeleid. Kunst is in de visie van het fort onmisbaar, stimulerend en vernieuwend. Daarnaast is het juist datgene dat de verschillende publieksgroepen van het fort met elkaar verbindt. Het Kunstfort bij Vijfhuizen is een aantrekkelijk en multifunctioneel cultuurcentrum dat op een unieke wijze de terreinen van

Groot geveldoek voor aankondiging Inleiding en perspectief tentoonstellingen KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

Hoofdstuk 1 Missie en Uitgangspunten

Missie de identiteit van een regio. Daarom streeft Het Kunstfort bij Vijfhuizen is een erfgoed- het Kunstfort naar een goede inbedding complex dat functioneert als een centrum in de omgeving. De artistieke projecten en voor actuele beeldende kunst. Beeldende tentoonstellingen versterken deze werking. kunst wordt inventief toegepast om de relatie tussen kunst, de geschiedenis van de > Door een ambitieus en betrokken beel- locatie en het omringende landschap steeds dend kunstprogramma onderscheidt het weer opnieuw te onderzoeken en te verbeel- Kunstfort zich van andere forten. den. Het Kunstfort ontwikkelt activiteiten voor een breed publiek. Bezoekers maken > Kunst verbindt heden en verleden en kennis met hedendaagse kunst, terwijl zij vormt de schakel tussen de culturele, ook geïnformeerd worden over de historie historische, landschappelijke en sociale van de fortgebouwen en (de veranderingen functie en betekenis van het fort. Het in) het landschap. Kunstfort functioneert als een ontmoe- tingsplek. Een effectief gebruik van de Uitgangspunten nieuwe media, waaronder de sociale me- > Het Kunstfort maakt onderdeel uit van dia, is noodzakelijk voor een goed contact een UNESCO werelderfgoed-monument. met alle publieksgroepen. Het is cultureel, historisch en landschap- In deze visie levert kunst een bijdrage aan pelijk van belang voor de omgeving, zowel het vergroten van de gemeenschapszin vanuit een regionaal, als vanuit een natio- van mensen. Cultuureducatie speelt een naal en internationaal perspectief. belangrijke rol. Er zijn programma’s voor Erfgoedmonumenten bepalen het karakter kinderen van verschillende leeftijden en van een landschap en zijn van belang voor jongeren.

Filmzaal Missie & Uitgangspunten Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

12 13

Deelname aan Kunstlijn Haarlem, 2009

> Kunst en cultuur zijn een belangrijke stimulans voor een goed vestigingsklimaat. Zij dragen bij aan de positionering van de gemeente (city marketing). Ook in dit opzicht is het Kunstfort van belang voor Haarlemmermeer en de Provincie Noord- Holland.

> Het Kunstfort heeft aandacht voor nieuwe (culturele) ontwikkelingen en biedt ruimte voor experimenten; het is een platform in de talentontwikkeling van (jonge) kunstenaars en een broedplaats voor culturele ideeën.

> De Kunstfort directeur, medewerkers en vrijwilligers zoeken voortdurend naar mogelijkheden om middelen te verwer- ven om de hoge kwaliteit en frequentie van activiteiten te waarborgen: cultureel ondernemerschap Tentoonstelling Armed and relatively is noodzakelijk. dangerous van Thom Puckey, 2011

Tentoonstelling Dolly, you say you want TITEL VAN PAGINA a revolution, 2011 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

Hoofdstuk 2 Kernpunten van het beleid 2012/15

Erfgoed, beeldende kunst en landschap tot internationale allianties. Het Kunstfort vormen de ingrediënten voor de culturele combineert deze ambities met het vermogen beleving die het Kunstfort voor kunstenaars om voor een breed publiek toegankelijk te en publiek zo uniek maakt. Het is een plek blijven; belangrijk voor de Gemeente en de waar de beleving van de landelijke omgeving Provincie. en de natuur samen opgaan met de ervaring van kunst en cultuur. Vanwege deze verwe- Het Kunstfort investeert tevens gericht in venheid spreken wij over het Kunstfort als nieuwe en sociale media om haar beleids- totaalbeleving. ambities en haar tentoonstellingspraktijk te koppelen aan maximaal publieksbereik. Beeldende kunst is cruciaal om de verschillende sectoren die de reikwijdte van het 2.1 Kunstfort als totaalbeleving fort bepalen met elkaar te verbinden. Het De ongeveer 20.000 bezoekers komen om Kunstfort hanteert een geïntegreerd beleid, verschillende redenen naar het Kunstfort. om door middel van tentoonstellingen en ar- Zij bezoeken het restaurant of een tentoon- tistieke projecten de kennis van de geschie- stelling, lopen als voorbijgangers binnen, denis van de locatie en het landschap in de komen als genodigden naar een opening of omgeving te stimuleren. nemen deel aan een publieksactiviteit. Het Kunstfort speelt actief in op die diversiteit. De kwaliteit van de kunst staat daarbij Het Fort bij Vijfhuizen ligt aan de Ringdijk, voorop. Kunst van hoge kwaliteit vergroot in de gemeente Haarlemmermeer en tussen de slagkracht van het Kunstfort en maakt Hoofddorp en Haarlem. Maar het fort is ook landelijke samenwerkingsverbanden moge- aantrekkelijk voor mensen uit de stad. lijk. Dit zal in de toekomst worden uitgebreid De Stelling van Amsterdam markeert immers

Rondleiding buitenkunstwerken langs Houten Kernpunten van het beleid 2012-2015 Mannen van Tom Claassen Rondleiding bezoekers

Winterimpressie

Lezing Raoul Teulings, 2009

Houten huizen op het fortterrein van architect Jaco Woltjer, 2005

Beeldentuin: Love GUN van Serge Verheugen Opening Stellingmaand,2010 Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

18 19

Winterimpressie

Het Kunstfort bindt alle generaties!

de peri-urbane gordel die rond de hoofdstad ligt. Door de landelijke uitstraling en de rela- tieve nabijheid is het een ideaal fietsgebied. Met het oog op de verwachtingen van de verschillende publieksgroepen zijn een vijftal aandachtsgebieden geformuleerd, te weten: beeldende kunst, erfgoed, recreatie, educatie en business. De laatste vier activiteiten Rondleiding door de tentoonstelling Van Zwaarden en ploegen, 2010 hebben niet uitsluitend met beeldende kunst te maken. Er worden bijvoorbeeld historische rondleidingen gegeven die niet direct aan de kunst refereren: ook de educatie (met name voor jeugd en jongeren) en de zakelijke markt behelzen activiteiten die op zichzelf kunnen staan. Toch is er sprake

Rondleiding Buitenkunstwerken van Oscar van een sterke wisselwerking tussen deze Prinsen, 2010 aandachtsgebieden en de beeldende kunst.

Er is een belangrijke rol weggelegd voor het Catering van de ‘Kiemerij’ bij de opening buitenterrein en het Kunstfort-restaurant. Dolly, you want a revolution, 2011 Het buitenterrein is een mooie parkachtige omgeving en een duidelijk visueel en functi- oneel onderdeel van het fort. Het is met zijn bijzondere kwaliteiten complementair aan de tentoonstellingszalen.

Het buitenterrein: groeiprojecten De aanvullende functie van het buitenterrein heeft alles te maken met de manier waarop de tentoonstellingen tot stand komen. Het Maatschappelijke stage op het Kunstfort Kunstfort heeft goed geoutilleerde ruimtes in het fortgebouw. Het grootste deel van de presentaties vindt plaats in de goed geoutilleerde ruimtes in het fortgebouw. De expo-

Beeldentuin: Achtung, biologisch abbaubare Tentoonstelling Armed and relatively TITEL VAN PAGINA Minen! van Ives Maes dangerous van Thom Puckey, 2011 Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

20 21

Impressie van tentoonstelling In Orbit, 2011

Tentoonstelling In Orbit van Rob Sweere, 2011 sitiezalen van het fort zijn echter geen gebruikelijke presentatieruimtes. Het zijn geen zalen met strakke witte muren. Integendeel, de grootste expositieruimte is de sfeervolle poterne, gevolgd door drie kleinere ruimtes. Bij het maken van tentoonstellingen wordt rekening gehouden met de manier waarop Opening speech van Xander Karskens, 2011 de architectuur de kunstwerken beïnvloedt. Soms refereert de kunstenaar met zijn werk aan de specifieke architectuur. Regelmatig laten kunstenaars ook door de omgeving inspireren. Dan wordt een tentoonstelling buiten de muren voortgezet. In de afgelopen periode zijn er op het buitenterrein sculptuurprojecten gerealiseerd die, in tegenstelling tot de tentoonstellingszalen, altijd toegankelijk zijn. Mede vanwege

die toegankelijkheid wil het Kunstfort het Tentoonstelling van Linda Nieuwstad in de buitenterrein in de komende jaren verder Genieloods, 2011 ontwikkelen. Het Kunstfort zal het terrein zodanig vorm geven dat bezoekers er niet

Bijenmuseum van Stadtimkerei Finger, 2011 alleen beelden kunnen zien, maar tegelijker- tijd kennis maken met bijzondere historische, ecologische of landschappelijk eigenschap- pen, al naar gelang hun interesse. Ook de beeldende kunst die hier getoond wordt is voortdurend onderhevig aan de actuele ontwikkelingen en tentoonstellingen. Een aantal ‘groeiprojecten’ wordt geïnitieerd, als Tentoonstelling In Orbit van Rob Sweere, 2011 een concept dat voor het eerst werd gehan- teerd tijdens de tentoonstelling DOLLY, You say you want a revolution (voorjaar 2011). De deelnemende kunstenaars ontwierpen,

Rondleiding door tentoonstelling In Orbit, 2011 Stelling van Amsterdam, UNESCO werelderfgoed TITEL VAN PAGINA Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

22 1 Bijschrift 23

naast hun bijdragen aan de tentoonstelling, Het restaurant van het Kunstfort een buitenkunstwerk waarin de zichtbare, Imker Pim Lemmers verzorgt de bijen van het Kunstfort organische groei over een langere periode en duurzaamheid centraal staat. Onder andere maakte Stadtimkerei Finger een werk met bijenkorven, gericht op het produceren van honing. Annechien Meier ontwierp een plan voor een militaire moestuin. Het Kunstfort zal deze en andere werken vanaf 2012 realiseren.

Het restaurant Peter van Mensch, lector cultureel erfgoed Het restaurant dat ook met het buitenter- aan de Reinwardt academie in gesprek met Rob rein verbonden is, is de tweede belang- Berends, directeur van de Cultuurcompagnie rijke schakel in de wisselwerking tussen de verschillende facetten van het Kunstfort. Het is een goede plek om het terrein te overzien, met twee aantrekkelijke terrassen, een klein terras bij de ingang en een groter zonneter- ras aan de achterkant van het fort. Omge- ving, cultuur en horeca vullen elkaar aan. Dit geldt voor individuele bezoekers en voor de

instellingen en bedrijven die gebruik maken Kunstenaar en chef Henri Roquas van de vergaderruimtes van het restaurant. Kunstzinnig diner in het restaurant van het Zij komen voor de historische gebouwen, Kunstfort de mooie omgeving, en zij hebben vaak een affiniteit met de beeldende kunst. Beide, restaurant en buitenruimte, zijn van door- slaggevend belang als het Kunstfort veel bezoekers wil ontvangen.

2.2 Een geïntegreerd beleid De totaalbeleving die het Kunstfort voor-

Bijeenkomst met experts uit de erfgoedsector, 2010 Het Kunstfort bindt alle generaties! TITEL VAN PAGINA Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

24 25

Nederlandse Veteranendag op het Kunstfort, 2009

staat wordt versterkt door de manier waarop meewerken, waardoor de relatie met de de verschillende deelactiviteiten, die de omgeving versterkt wordt. identiteit van het fort bepalen, via beel- Ten derde biedt de kunst verschillende mo- dende kunst, verbonden worden. Bijna alle gelijkheden voor een actieve deelname van activiteiten worden gekoppeld aan de aan- het publiek. wezige kunst of tentoonstellingen of worden in samenwerking met kunstenaars georga- 2.3 Thema’s en cross-overs niseerd. Overal is kunst toegankelijk, ook in Er zijn drie hoofdthema’s waar het Kunstfort het restaurant. Voor de tentoonstellingen en zich op richt wanneer wij cross-overs tussen projecten worden thema’s gekozen die op de de deelactiviteiten organiseren, te weten: omgeving aansluiten. (militair) erfgoed; landschap, duurzaamheid en ecologie; en performance kunst. In de visie van het fort heeft dit geïntegreerde beleid verschillende voordelen. Kunstfort & Erfgoed Ten eerste stimuleert deze manier van werken Naast verschillende historische activiteiten, het experiment. Kunstenaars en curatoren zoals rondleidingen, open monumentendag, Tentoonstelling Speed Bump, 2010 worden uitgedaagd om hun grenzen te of de activiteiten die het Stellingbureau (een verleggen en de tentoonstellingsruimte als onderdeel van de Provincie Noord-Holland) traditioneel terrein van de beeldende kunst in de Stellingmaand september initieert te overstijgen, bijvoorbeeld door vernieu- en coördineert, besteedt het Kunstfort wing na te streven in de manier waarop de aandacht aan de cross-over tussen erfgoed historische fortarchitectuur en de landelijke en beeldende kunst. Dit heeft in Neder- omgeving als manifestatieplek aan elkaar land een zekere traditie. Diverse historische gekoppeld worden. instituten werken op verschillende manieren Ten tweede biedt een geïntegreerd beleid met beeldend kunstenaars, vormgevers en de mogelijkheid om andere expertise binnen performers samen om nieuwe presentatie- te halen. Professionals met verschillende en bemiddelingsactiviteiten te ontwikkelen. specialismen kunnen inhoudelijk betrokken Meestal gebeurt dit vanuit het perspectief worden bij het ontwerp van tentoonstel- van het erfgoed. lingen en bemiddelingsactiviteiten. Het Bij het Kunstfort staat echter de beeldende hoeft hier juist niet uitsluitend om experts kunst centraal. uit het culturele veld te gaan. Het kunnen In het kader van de tentoonstellingen die het ook maatschappelijke organisaties zijn die Kunstfort in het verleden organiseerde zijn

‘Keep them rollin’ en de BLOB van Jurgen Bey, 2009 TITEL VAN PAGINA Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

26 27

al ervaringen opgedaan met hedendaagse behoud van het huidige landschap meebe- kunst die reflecteert op oorlog, militaire paald. Dit gegeven inspireerde het Kunstfort cultuur en bunkerarchitectuur; tevens heb- om tentoonstellingen te ontwikkelen waarin ben verschillende kunstenaars nieuw werk duurzaamheid en veranderingen in het land- Tentoonstelling Van Zwaarden en Ploegen, 2010 gemaakt, geïnspireerd door het Kunstfort schap centraal staan. Je kunt die omgeving zelf. Voorbeelden van dergelijke exposities immers mooi vanuit het Kunstfort bekijken, zijn Dreams are my Reality: The seriousness beleven, bespreken, en ook als aanleiding of Play (voorjaar 2010), of Van Zwaarden en gebruiken om kritisch na te denken over de Ploegen (najaar van 2010), een ‘trench art’- toekomst van onze leefomgeving. collectie die in combinatie met hedendaagse kunst werd getoond. Omdat sommige Het concept voor deze thematiek werd fortbezoekers vooral historische informatie tijdens DOLLY, You say you want a revolu- willen krijgen, worden de tentoonstellingen tion ontwikkeld. In de tentoonstelling ligt de zo duidelijk mogelijk toegelicht. nadruk op alternatieve en kleinschalige manieren van landbouw en de huidige relatie Kunstfort & landschap, duurzaam- tussen mens, technologie en omgeving. Dat heid en ecologie het cluster Kunstfort & landschap, duur- De bijzondere ligging van het Kunstfort en zaamheid en ecologie een ruime opvatting de unieke infrastructuur (gebouwen, terrein hanteert over mogelijke thema’s blijkt uit het en polder) schept verplichtingen om het jaarprogramma voor 2012. In dit programma thema Beeldende kunst & groen structureel wordt de relatie met het landschap o.a. uit-

vorm te geven. Daarbij wordt met name gebreid naar de invloed van geluid. Ook de Tentoonstelling Speed Bump, 2010 gelet op de bijzondere aspecten van het ideeën voor groeiprojecten worden verder omringende landschap. doorgezet.

De groene omgeving speelde al een belang- Kunstfort & performance rijke rol bij de plaatsing van de Stelling van Het Kunstfort heeft door zijn gemengde doel- Amsterdam op de UNESCO werelderfgoed- groepen en zijn hybride locatie altijd inspan- lijst: de linie vormt een cirkel van groen rond ningen gedaan om bezoekers op een directe de hoofdstad. Als recreatiebestemming is het manier deel te laten nemen aan tentoonstel- Kunstfort onderdeel van meerdere toeristi- lingen en evenementen: kunstwerken die in sche routes langs de forten. De aanwezig- gebruik kunnen worden genomen door het heid van de Stelling heeft het ontstaan en publiek (zoals de objecten van Oscar Prinsen

Tentoonstelling Speed Bump, 2010 TITEL VAN PAGINA Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

28 29

Beeldentuin: Sluipweg van Hans van Houwelingen

Tentoonstelling Trailerpark, 2009

en Rob Sweere), participatieprojecten, ‘out- reach’ activiteiten in de omgeving, optredens en performances als onderdeel van exposities. Vooral de performancekunst en ‘live- OPENING: Sluipweg van Hans van Houwelingen art’, waarbij kunstenaars een tijdsgebonden, eenmalig werk verzorgen zijn bijzonder geschikt om de interactie met het publiek te stimuleren en de relevantie van actuele kunst op het moment zelf te toetsen. Om de aandacht voor deze disciplines te fo- cussen voorziet het Kunstfort een kleinscha- lig, jaarlijks terugkerend performance-eve- nement, bij voorkeur in de zomermaanden, om gebruik te maken van buitenlocaties en complexere nevenactiviteiten. De locatie dient als uitgangspunt om beeldend kunste- Tentoonstelling Trailerpark, 2009 naars en podiumkunstenaars uit te nodigen voor een tijdelijke samenwerking, wellicht verbonden aan een gastverblijf op het fort. Het plan sluit aan op eerdere interdiscipli- Tentoonstelling Dreams are my reality, 2010 naire zomeractiviteiten, zoals de zomeracademie die in 2009 plaats had in het kader van de tentoonstelling Trailerpark met als onderwerp mobiele kunst. Theater, dans en muziek hebben de afgelopen decennia een traditie van locatie- Opening Stellingmaand,2010 voorstellingen ontwikkeld en zoeken naar ‘oneigenlijke’ plekken om het publieksbereik van de podiumkunsten te verbreden. Samenwerking met culturele instellingen en kunstenaars van andere sectoren is dus ook bij dit thematische cluster voor de hand liggend.

Tentoonstelling Dreams are my reality, 2010 Tentoonstelling Trailerpark, 2009 TITEL VAN PAGINA Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

30 31

Tentoonstelling Speed Bump, 2010

2.4 Nieuwe media met de website van het Kunstfort. Een goed- Het Kunstfort investeert gericht in nieuwe kope en eigentijdse manier om informatie te en sociale media om de beleidsambities en verspreiden en regelmatig te vernieuwen en de tentoonstellingspraktijk te koppelen aan op maat aan te bieden. Steeds meer digitale maximaal publieksbereik. Daarbij wordt toepassingen bestaan uit dergelijke combi- rekening gehouden met het feit dat het naties. Een variant wordt op dit moment bij publiek uit verschillende sectoren afkomstig het Kunstfort uitgeprobeerd. Door mid- is. Het publiek en vooral de jongeren van del van een digitaal gastenboek kunnen vandaag zijn gewend dat informatie altijd en bezoekers hun opmerkingen achterlaten. overal toegankelijk is en dat zij als individu- De verhalen zijn vervolgens (na redactie) ele gebruikers worden aangesproken. Daar- op de website van het Kunstfort te zien. voor zijn nieuwe en sociale media onmisbaar Het Kunstfort zal de ontwikkelingen op dit en het Kunstfort experimenteert actief met gebied de volgende jaren op de voet volgen innovatieve toepassingen. en gericht inzetten om een zo groot mogelijk publiek te bereiken. Nu al kunnen bezoekers in het Kunstfort met behulp van enkele nieuwe media zelfstandig het buitenterrein op gaan, en toch gerichte informatie krijgen. Ze kunnen met informatie naar keuze worden bediend en zelf een Ontwikkeling van applicaties voor mobiele telefoon ‘customized’ tour samenstellen. Het eerste instrument om op die manier van het Kunst- fort te genieten is de Stellingtour als iPhone applicatie. Het Kunstfort heeft deze App. speciaal laten ontwikkelen. Hiermee wordt het verhaal van het Kunstfort ontsloten.

De allernieuwste ontwikkelingen gaan nog verder. In 2012 zal het Kunstfort ook QR (Quick response) gaan toepassen – de zwart-witte blokjescode. Wanneer geïn- teresseerden een dergelijke code met hun smartphone scannen, worden zij verbonden

Tentoonstelling Dreams are my reality, 2010 Applicatie de Stellingtour TITEL VAN PAGINA Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

32 33

Hoofdstuk 3 Ontwikkelingsplannen

Het Kunstfort heeft de ambitie om in de haar oorspronkelijke uiterlijk behoudt. Het beleidsperiode 2012-2015 twee nieuwe, exploitatiemodel gaat uit van een multifunc- markante fortonderdelen te realiseren, die tionele ruimte, die zowel voor exposities als de aantrekkingskracht van het Kunstfort zul- voor vergaderingen, recepties en andere len verhogen. Hierbij gaat het om de unieke horeca- gelegenheden benut kan worden. Genieloods die in de toekomst een volwaar- In 2010 werd een internationale architec- dig onderdeel zal uitmaken van de presenta- tuurprijsvraag uitgeschreven, die gewonnen tieruimtes. Daarnaast wordt gewerkt aan het werd door de samenwerkende architecten herstellen van een historische boomgaard. Office Jarrik Ouburg, Paulien Bremmer Ar- chitects en CC Studio met hun spectaculaire 3.1 Genieloods ontwerp ‘The Silver Bullet’. De Genieloods van het Kunstfort, onder aan Doelen die de Stichting met de herinrichting de Geniedijk, is uitzonderlijk voor Neder- van de Genieloods voor ogen heeft: land en de Stelling van Amsterdam. Het is > Aantrekkelijker maken van de Genieloods in plaats van de gebruikelijke houten loods als cultureel erfgoed, zo markant voor de een ijzeren loods die tijdens de renovatie in gemeente Haarlemmermeer en de Stelling originele staat is gerestaureerd. Hoewel dit van Amsterdam. gebouw ook in de huidige staat regelmatig > Uitbreiding van de (voor exploitatie ge- voor paralleltentoonstellingen gebruikt wordt, schikte) ruimtes van het fort bij Vijfhuizen is de situatie niet optimaal, mede vanwege de en verhoging van de facilitaire waarde van gebrekkige klimaatbeheersing. Vandaar dat het fort. het Kunstfort streeft naar een zodanige ver- > Versterking van de uitstraling en marktpo- bouwing van de loods dat zij voor meerdere sitie van het Kunstfort. doeleinden kan worden ingezet, maar wel

Tentoonstelling I am your master, 2010 Ontwikkelingsplannen Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

34 35

Bekendmaking winnaar architectuurprijsvraag Genieloods De Provincie Noord-Holland zal 50% van de sche gegevens. Het wordt een kunst-kijk-en- verbouwingskosten dragen. Het Kunstfort doetuin, die een toegevoegde waarde heeft kan m.b.v. sponsoring de andere 50% bor- voor onze bezoekers. De uitbreidingsplannen gen. Na de succesvolle goedkeuring door het in en om Vijfhuizen vragen om het behoud I.L.G. (Innovatie Landelijke Gebieden) start van natuurlandschap en de publieksfunctie de verbouwing in 2012. in samenwerking met de gemeente Haar- lemmermeer. Voor het fort als onderdeel 3.2 Militaire boomgaard van de Stelling betekent dat een profilering Er is een historisch archiefonderzoek ingezet van de cultuurhistorische waarde van het om na te gaan of er op het terrein van het UNESCO werelderfgoed. Kunstfort sprake was van een eigen militaire boomgaard. Dit onderzoek is de voorberei- ding voor de herinrichting van de militaire boomkwekerij die naar verluidt in de omgeving van het fort bij Vijfhuizen gelegen was. In aanvulling op de huidige functies en het beleid van het fort zal de herinrichting inzetten op een ‘kijk en doe’- omgeving die aansluit bij de ambitie om de publiekspar- ticipatie te stimuleren en die een bijdrage levert aan de profilering van zowel het

Maquette winnend ontwerp Silver Bullet Kunstfort als de Stelling van Amsterdam. Een tweede onderzoek bestaat uit een artistiek Holger Nickisch oogst vergeten groente op het Kunstfort ontwerp, waarvoor een opdracht is verleend aan Annechien Meier in het kader van de tentoonstelling Dolly. We streven naar een kleine park-, of tuin- achtige situatie gericht op landschap- en natuurbehoud, die aansluit op het fort / de Stelling, maar die ook ingaat op de recrea- tieve behoeftes van de directe omgeving. Daarbij wordt de boomkwekerij gedeeltelijk hersteld, met inachtneming van de histori-

Tentoonstelling I am your master, 2010 Goudwilgen groeien op het Kunstfort TITEL VAN PAGINA Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

36 37

Hoofdstuk 4 Andere activiteiten

4.1 Educatie kunst. De tentoonstellingen in het Kunstfort De activiteiten op het gebied van educatie hebben een duidelijke meerwaarde. zijn een groot succes. Het aantal leerlingen uit het Voortgezet en Primair Onderwijs 4.2 Artists in Residence (AIR) uit met name Haarlemmermeer dat het In het Kunstfortgebouw worden een aantal erfgoedcomplex bezoekt groeit explosief: ateliers permanent verhuurd aan artistieke van 250 in 2008 en 400 in 2010 naar circa ondernemers. Zij leveren een bijdrage aan 2.500 in 2011. de uitstraling van het gebouw als culturele Via het Kunstmenu van de gemeente instelling en nemen zo nu en dan deel aan Haarlemmermeer en via initiatieven van publieke evenementen. Zij ontvangen een scholen komen steeds meer scholieren grote diversiteit aan klanten, die daarmee naar het fort. Het Kunstfortterrein is veilig ook in aanraking komen met het fort en de en er is veel te zien. Er zijn diverse interes- omgeving (de zgn. ‘Broedplaatsgedachte’). sante en leuke activiteiten om kinderen in aanraking te brengen met de historie en de Daarnaast profileert het Kunstfortgebouw tentoonstellingen. Ter ondersteuning van zich met drie tijdelijke gastenverblijven. Het zowel geschiedenis als biologie zijn er enkele Kunstfort brengt daar kunstenaars, schrij- lesbrieven ontwikkeld. Ook hier geldt dat vers en onderzoekers onder die voor een de laagdrempeligheid en combinatie met de periode van enkele weken tot maanden op gelaagdheid van de omgeving prikkelend de plek verblijven. Deze gasten worden via werkt. De scholen kunnen een begeleider de website van de internationaal opere- inschakelen die de kinderen een rondleiding rende organisatie Transartists geworven.1 geeft. Zo komen zij op een vanzelfsprekende Het programma zal de komende jaren extra manier ook in aanraking met de beeldende aandacht krijgen. Zo wordt o.a. onderzocht

Tentoonstelling Armed and relatively dangerous 1 www.transartists.com andere activiteiten van Thom Puckey, 2011 Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

38 39

Kunsteducatie op het Kunstfort of de bezoekende kunstenaars de expositie- ruimtes kunnen gebruiken, op de momenten dat er geen reguliere tentoonstellingen zijn.

4.3 Op het bedrijfsleven gerichte activiteiten Er worden verschillende projecten geïniti- eerd, gericht op het bedrijfsleven, waarbij het gaat om grote bedrijven uit de omgeving maar ook om de plaatselijke middenstand. De betrokkenheid van bedrijven bij het Kunstfort is zowel gericht op aanvullende bijdragen ten behoeve van beheer en activiteiten van het Kunstfort, als op de versterking van onze inbedding in de omgeving.

Deelname aan beurzen Om met de verschillende bedrijven in contact te komen presenteert het Kunstfort zich op bedrijfsbeurzen in de Haarlemmer- meer. Daarnaast wordt in sommige gevallen

Gastkamer op het Kunstfort samengewerkt met de middenstand van Vijfhuizen, Hoofddorp en Haarlemmermeer als geheel. In 2011 werd het 25 jarig jubileum van de Ondernemersvereniging Vijfhuizen op het terrein van het Kunstfort gehouden.

Zomeracademie, 2009 andere activiteiten Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

40 41

Hoofdstuk 5 Samenwerkings- verbanden

Vanwege de verschillende doelgroepen, 5.1 Samenwerkingspartners en activiteiten en de integrale aanpak van het contacten Kunstfort zijn samenwerkingsverbanden op allerlei niveaus zeer belangrijk. Op het Het fort draagt met nadruk bij aan de City- gebied van de beeldende kunst en de drie marketing van Haarlemmermeer. cross-overs erfgoed, landschap & ecolo- In de doelstelling van de gemeente Haarlem- gie en performance is de coöperatie met mermeer om aantrekkelijker te zijn voor instellingen en partijen met specialistische bedrijven en hoogopgeleide werknemers, expertise een voorwaarde. Gezien de zich speelt het Kunstfort een belangrijke rol als terugtrekkende overheid is er sprake van cultureel erfgoed- en kunstinstelling. Uit di- heroriëntatie bij erfgoedinstellingen en verse studies blijkt dat het culturele aanbod instellingen voor beeldende kunst, en zijn van een gemeente een cruciale rol speelt in praktische allianties noodzakelijk. de besluitvorming van mensen/werknemers/ werkgevers om zich daar te vestigen. In Het is wenselijk om meer goede contacten de sinds 2010 opgezette Citymarketingbij- met particuliere bedrijven op te bouwen. eenkomsten is het Kunstfort steeds verte- Zowel naar aanleiding van de specifieke genwoordigd om mee te denken en mee tentoonstellingen als in het kader van de te werken aan de Citymarketing van de uitbreidingsactiviteiten wordt naar dergelijke gemeente Haarlemmermeer. samenwerkingspartners gezocht. Vooral de cross-over landschap & ecologie biedt aan- Kunstfort in de regio knopingspunten om een dergelijke samen- Er is contact met alle culturele instellingen in werking aan te gaan. Haarlemmermeer. Dit leidt op korte termijn ook tot een uitwis-

Beeldentuin: Blob van Jurgen Bey Samenwerkingsverbanden Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

42 43

seling van manifestaties en evenementen en - de samenwerking met de provincie Noord- Daarnaast bestaat de volgende denken over de ontwikkelingen binnen het de samenwerking met verschillende kunst- Holland in het kader van de Stelling van samenwerking: Kunstfort en om de nodige verdieping en disciplines (dans, theater, muziek). Amsterdam is cruciaal. Musea: De Hallen, Haarlem (eenmalige verbreding aan te brengen in het beleid. projecten videokunst) De reeks salons startte in 2010 met een Het Kunstfort bij Vijfhuizen participeert in Samenwerkingspartners geordend Teylers Museum Haarlem (eenmalige pro- bijeenkomst waarop gesproken werd over de het regulier overleg met alle museale instel- naar thema’s jecten, uitwisseling ervaringen erfgoed & identiteit van het Kunstfort. Aan de eerste lingen van Haarlemmermeer: het Museum- Voor de relatie tussen hedendaagse kunst en performance) salon namen leden van de kenniskring van platform. erfgoed zijn Fort Asperen en Fort Ruigen- Hogescholen / academies, vaak tevens het lectoraat van de Rietveldacademie onder hoek nieuwe partners. Maar ook het Teylers huurders en gebruikers van de ruimtes van leiding van Jeroen Boomgaard deel. In de Andere instellingen in Haarlemmermeer Museum in Haarlem, de Reinwardt Acade- het Kunstfort: tweede salon stonden de contacten met waarmee wordt samengewerkt: mie in Amsterdam en de Cultuurcompagnie Rietveld Academie, Amsterdam; Sandberg de plaatselijke ondernemingsverenigingen - Milieu en Natuurcentrum Haarlemmermeer (voorheen Kunst en Cultuur Noord-Holland Instituut, Amsterdam; Reinwardt Academie, centraal. en de Heimanshof (samenwerking groeien Erfgoed Noord-Holland). De contacten Amsterdam; Het Kunstfort streeft naar een frequentie projecten en duurzame ontwikkeling). met het Stellingbureau zijn goed, maar hun Design Academy, Eindhoven; St. Joost, van drie salons per jaar. Thema’s die in 2011 - Pier K (centrum voor kunsteducatie): op functie is vooral coördinerend. Breda. werden behandeld zijn het oprichten van het gebied van ontwikkeling van work- Het Kunstfort kan voor subsidies en fond- een vriendenkring en het zoeken naar alter- shops en cursussen. Introductiecursussen Wat betreft de uitwisseling van ideeën en sen een beroep doen op: De Gemeente natieve financieringsbronnen; het opzetten door kunstenaars op specifieke terreinen. kennis over de relatie tussen kunst, stede- Haarlemmermeer, die zorg draagt voor de van een Artist in Residence-programma in Deelname aan het Kunstmenu voor scholen. lijke ontwikkeling en duurzaamheid, zijn structurele basissubsidie. samenwerking met Transartists; het herzien - Er is voortdurend uitwisseling met alle STROOM in Den Haag, SKOR in Amster- De Provincie Noord-Holland; Cultuurcom- van het persbeleid. forten van de Stelling van Amsterdam. dam, Podium voor Architectuur in Haar- pagnie (voorheen Cultureel Erfgoed Noord- Bovendien wordt samengewerkt met de lemmermeer en Schiphol en het Milieu- en Holland) en Het Stellingbureau. Forten van de Nieuwe Waterlinie, specifiek Natuurcentrum in Hoofddorp de voornaam- Landelijk: de Mondriaan Stichting, het met Fort Asperen. ste partners. VSB-fonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, Cultuurfonds, SNS Reaalfonds e.a. Er wordt gewerkt aan een partnerschap met De input over ontwikkelingen in de podi- het bedrijfsleven en de ondernemingsvereni- umkunsten en de performance komt o.a. 5.2 Salons gingen in Haarlemmermeer, Hoofddorp en vanuit specialisten van het Stedelijk Museum Behalve de bestaande contacten die gericht en omgeving. Met de Ondernemersvereni- Amsterdam en de Amsterdamse Hogeschool zijn op het gezamenlijk organiseren van ging Vijfhuizen is goed contact. Dit gebeurt voor de Kunsten. projecten en regelmatige overlegstructuren ook in het kader van het opzetten van een heeft het Kunstfort een eigen programma, kring van ‘Vrienden van het Kunstfort’ en gericht op het versterken van netwerken: toekomstige sponsoren. de salons. Experts komen bijeen om mee te

Samenwerkingsverbanden Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

44 45

Hoofdstuk 6 Public Relations & Publiciteit

Het PR en publiciteitsbeleid gaat uit van drie Kunst-Fort-Recreatie-Educatie-Business. De centrale beleidsdoelstellingen: het neerzet- categorieën representeren de vijf meest ge- ten van het Kunstfort als een totaalbeleving; bruikelijke verwachtingen van de bezoekers. een kunstbeleid dat verschillende sectoren Zij komen met vijf verschillende ‘bestemmin- integreert en het streven om meer publiek te gen’ of functies van het Kunstfort overeen. bereiken en het publiek ook zoveel mogelijk Iedere categorie bevat up-to-date-informa- actief te betrekken. tie, gecombineerd met standaardinformatie. Het Kunstfort is rijk aan publieksgroepen. Waar nodig heeft de categorie een archief. Er wordt gebruik gemaakt van digitale en De website illustreert goed waar de prio- sociale media om iedere groep via een eigen riteiten liggen en hoe een kruisbestuiving kanaal op de eigen merites aan te spreken. tussen de verschillende categorieën tot Deze digitale campagnes sluiten aan op de stand komt. Ten eerste staat op vrijwel gebruikelijke publiciteit die wordt georga- iedere afbeelding in iedere categorie ook niseerd voor onze tentoonstellingen en een kunstwerk afgebeeld. Het kan dus voor activiteiten. niemand een verrassing zijn dat beeldende kunst centraal staat. Fort en recreatie zijn, 6.1 Website: de publieksgroepen vanwege veel algemene publiciteit, de meest In 2011 is een nieuwe website gelanceerd. bezochte categorieën. Zij bevatten natuurlijk Deze site is niet alleen van belang vanwege de gezochte informatie, maar verwijzen ook een toegankelijkere vormgeving, maar vooral terug naar de kunst – bijvoorbeeld als bij de vanwege de indeling in doelgroepen. Hiertoe categorie recreatie, rondleidingen, ook de werd een analyse gemaakt van de vragen kunstrondleidingen vermeld staan. die bij het Kunstfort binnen komen. Dit re- sulteerde in een indeling in vijf categorieën:

Tentoonstelling Dreams are my reality, 2010 Public Relations & Publiciteit Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

46 47

Opening manifestatie Ruhezeit Abgelaufen, 2009 6.2 algemeen publiciteits- 6.3 Gerichte publiciteit: kunst beleid: fort en recreatie Voor het kunstprogramma wordt naar De kruisbestuiving die op de website plaats- zoveel mogelijk doelgroepgerichte publiciteit vindt, voltrekt zich ook in het echt. Er is een gestreefd. Met het kunstprogramma kan algemeen publiciteitsbeleid en een gericht het Kunstfort zich profileren. Het kan zich beleid. Het algemene beleid verwijst naar de onderscheiden van de andere forten van de categorieën ‘fort’ en ‘recreatie’. Het gerichte Stelling van Amsterdam en ook heel andere publiciteitsbeleid heeft vooral betrekking op doelgroepen aanspreken. Er wordt onder- de kunst. scheid gemaakt tussen het lokale publiek, het kennisnetwerk en een (inter)nationaal De algemene publiciteit voor fort en recreatie kunstpubliek. Dat tweede is bijzonder wordt voor een deel door het Kunstfort belangrijk om kwalitatief goede artistieke en voor een deel door andere instellingen projecten te kunnen ontwikkelen. gedaan: Het Kunstfort is UNESCO-erfgoedmonument. Het Stellingbureau van de De publiciteit per tentoonstelling bestaat uit provincie ontfermt zich over gezamenlijke een folder die ook als uitnodiging fungeert, stellingactiviteiten en daarbij behorende en die in culturele instellingen in de omge- publiciteit. Soms doet het Kunstfort actief ving voor het meenemen ligt, waaronder mee, zoals in september 2010 toen de ope- Haarlem en Amsterdam, en die bij gele- ning van de Stellingmaand op het Kunstfort genheid via de balie of huis-aan-huis in bij Vijfhuizen plaatsvond. Maar er is meer Vijfhuizen wordt verspreid. Verder is er een

Beeldentuin: De Hardkijker van Oscar Prinsen algemene publiciteit dan dit: Er bestaat een groot doek aan de buitenkant van het fort Teleacdocumentaire reeks waar de Stelling bevestigd en zo nodig wordt een posterac- van Amsterdam en Kunstfort bij Vijfhuizen tie in gang gezet. Deze posteracties zijn ook expliciet in voorkomen; er bestaat een fiets- gericht op een algemene versterking van de boekje over de Stelling en een website; er is naam van het Kunstfort. veel aandacht voor fiets en recreatieroutes in Noord-Holland; er is aandacht voor het De tentoonstellingen en activiteiten zijn aan- landschap en de natuur in de omgeving. Het leiding voor een actief persbeleid. Er worden algemene publiciteitsbeleid van het Kunst- contacten onderhouden met streekbladen, fort is erop gericht om de aandacht die deze dagbladen, radio en televisie en gespeciali- publicitaire activiteiten generen op een juiste seerde bladen. Advertenties worden meestal manier op te vangen. in kunstbladen geplaatst, zoals Metropolis M

Tentoonstelling I am your master, 2010 Public Relations & Publiciteit Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

48 49

Rondleiding bezoekers

en De Witte Raaf en wanneer dat zinvol Fort, Recreatie, Educatie en Business) en Daarnaast wordt informatie gegeven over is ook in de landelijke pers. Het specifieke zorgt er voor dat publiek op de hoogte blijft de geschiedenis van het fort. In korte films, kunst-publiciteitsbeleid benadrukt het bereik van bijbehorende activiteiten, en tentoon- animaties, re-enactment, historische foto’s

Tentoonstelling Van Zwaarden en Ploegen, buiten de lokale en nationale grenzen. stellingen. Berichten kunnen een vragende, en verhalen komen de militaire historie en de Trenchart verzameling, 2009 Gezien de ambities van het Kunstfort is een uitdagende of kritische noot hebben. kunstwerken tot leven. internationaal beleid vanzelfsprekend. Het Daarnaast wordt er intensief een verbin- De Stellingtour biedt diverse opties: een kan goed gecombineerd worden met de ding gemaakt tussen de Social Media, de rondwandeling op Kunstfort bij Vijfhuizen lokale doelstellingen. vernieuwde website en andere communica- (inclusief een bespreking van de kunstwer- tiemiddelen. ken op het Kunstfort); een rondwandeling 6.4 Nieuwe media Binnen deze beleidsperiode zullen deze op het Fort bij Aalsmeer; een route ‘Com- media bovendien worden ingezet bij de mandant’ van Aalsmeer naar Vijfhuizen; Digitale nieuwsbrief werving van een vriendenkring en nieuwe route ‘Dijkgraaf’ van Vijfhuizen naar Aals- Alle activiteiten uit alle categorieën worden vrijwilligers. meer en Abstract Fields, een geluidsbeleving zes keer per jaar via de digitale nieuwsbrief gecomponeerd door Nathalie Bruys. verspreid. Digitaal gastenboek & QR Rondleiding bezoekers Sinds 2011 is er bij de entree van het fortge- Social Media bouw een digitaal gastenboek beschikbaar, Het Kunstfort manifesteert zich via Social waarvan de opmerkingen van bezoekers Media. Consequent gebruik van Twitter, gepubliceerd worden op onze webpagina. Facebook en LinkedIn, zorgen voor een In 2012 zullen wij bovendien op het hele groter publieksbereik van het Kunstfort. terrein ook informatie over de permanente Het actief toepassen van Social Media kunstwerken en de wisselende tentoonstel- draagt bij aan het versterken van het imago lingen per QR beschikbaar maken. van het Kunstfort en het vergroten van naamsbekendheid. Daarmee wordt een Stellingtour iPhone erfgoedapplicatie

Bekendmaking winnaar architectuur- groter draagvlak gecreëerd en de betrok- kunst en erfgoed prijsvraag Genieloods kenheid van het publiek bij het Kunstfort Het Kunstfort bij Vijfhuizen heeft een verhoogd. speciale iPhone App laten ontwikkelen, de Met het gebruik van Social Media vindt het Stellingtour, waarmee het verhaal van het Kunstfort aansluiting bij zowel de huidige, Kunstfort wordt ontsloten. Middels korte als nieuwe doelgroepen. reportages, achtergrondverhalen en inter- Het Kunstfort speelt met Social Media in op views met kunstenaars kom je meer over de vijf functies van het Kunstfort (Kunst, de kunstwerken op het Kunstfort te weten.

Bereiden van karper uit Fortgracht Public Relations & Publiciteit Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

50 51

Hoofdstuk 7 Organisatie

Het Kunstfort is een relatief kleine instel- Webmaster 1 ling met een grote hoeveelheid activiteiten, Administratieve werkzaamheden 2 ambities en mogelijkheden. Een vijfkoppig Onderhoud & groenbeheer 2 bestuur ondersteunt en stuurt de directeur Historische rondleidingen 5 en controleert hem. De directeur geeft lei- Kunstrondleidingen 5 ding aan twee vaste parttime medewerkers: Surveillance tentoonstellingen 20 een fortbeheerder en een coördinator. Artists in Residence programma Daarnaast zijn er geregeld enkele stagiaires Onderzoek nieuwe media, vriendenkring van de Reinwardt Academie in Amsterdam (stagiaire) 1 en een grote groep vrijwilligers die aller- hande taken waarnemen. Zij ondersteunen Werving de beheerder, verrichten licht administratief De werving van vrijwilligers voor diverse werk, zij coördineren, geven rondleidingen taken en vrijwilligerscentrales is een doorlo- en surveilleren. pend proces. Er wordt continu via de website Specialistische werkzaamheden worden door geworven. Het Kunstfort kan altijd meer freelance medewerkers waargenomen. vrijwilligers gebruiken, voor specialistische en algemene taken, en er is sprake van 7.1 Vrijwilligers en stagiaires doorstroming. Vandaar dat de coördinator De vrijwilligers zijn het gezicht van het Kunst- nauwe contacten onderhoudt met de vrijwil- fort. Er zijn in 2012 ongeveer 35 vrijwilligers ligerscentrales van zowel Haarlemmermeer, bij het Kunstfort betrokken. De grootste Amsterdam als Haarlem. groep vrijwilligers zijn de surveillanten, waarvan sommigen ook rondleidingen geven. Zij Gezamenlijke activiteiten dragen zorg voor de volgende taken. Zonder vrijwilligers zou het Kunstfort niet

Wie Wil Die Kan, leidmotief van het Kunstfort! Organisatie Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

52 53

kunnen functioneren. Het is daarom belang- kan maken. Er is een intensief contact met ren uit het voortgezet onderwijs. Hier gaat 7.3 Personeel rijk dat zij zich thuis voelen, maar ook dat de Haarlemse vrijwilligerscentrale. Er wordt het om de zogenaamde maatschappelijke Het Kunstfort wordt georganiseerd en be- zij op een professionele manier gevoed en bestudeerd hoe andere instellingen hun con- stages. De leerlingen kunnen voor allerlei heerd door drie parttime krachten. geïnstrueerd worden. Sommigen zijn vooral tacten met de vrijwilligers regelen. Er is ook taken worden ingezet. geïnteresseerd in de geschiedenis, sommi- contact met de instellingen in de Haarlem- Directeur (0,6 tot 0,8 FTE ) gen vooral in de gezelligheid en de mooie mermeer die met vrijwilligers werken, zoals 7.2 Bestuur Het Kunstfort heeft sinds de zomer van locatie, anderen blijken het juist zeer op prijs het Cruquius Museum en het Historisch Het Kunstfort heeft een actief bestuur dat 2009 een directeur die de continuïteit van te stellen om in contact te worden gebracht Museum Haarlemmermeer. ongeveer acht keer per jaar bijeenkomt. de organisatie waarborgt en de visie op met de kunstenaars die aan de tentoonstel- Naar het model van de structuur van de Het bestuur is eindverantwoordelijk; het lange termijn vormgeeft. De Kunstfortdirec- lingen deelnemen. surveillance-programma’s en de kunstrond- bestuur keurt de (beleids)plannen goed, teur is verantwoordelijk voor de samenhang Daarom worden bij iedere grote expositie leidingen wordt een aparte tak ‘groenbeheer stelt de jaarrekening en de begroting vast, tussen alle activiteiten die plaatsvinden op zgn. Tables d’Hôtes georganiseerd. Dit zijn en omgeving’ gestart. Dit is zowel praktisch ondersteunt, adviseert en controleert de en om het Kunstfort. Hij geeft leiding aan bijeenkomsten waarbij iedereen wat te eten als inhoudelijk bedoeld met het oog op directeur, en is formeel de werkgever van de de betaalde medewerkers en (indirect) aan meeneemt. De vrijwilligers worden dan door de groeiprojecten die in het kader van het medewerkers. de vrijwilligers; dit verhoogt de professio- de kunstenaars over de komende tentoon- langlopende project ‘Dolly’ (zie 2.1) zullen naliteit van het Kunstfort. Daarnaast zorgt stelling geïnstrueerd, maar ze leren ook worden gerealiseerd. De mensen die de Het bestuur houdt zich aan de uitgangspun- hij/zij voor de constante verbinding met het elkaar kennen. Vanwege het relatief kleine werken verzorgen zouden ook informatie ten van ‘Cultural Governance’, voor zover bestuur. Naast het inhoudelijke programma aantal vaste medewerkers, nemen vrijwil- aan bezoekers kunnen verschaffen. Uit een van toepassing voor een kleine culturele behoort ook tot het takenpakket: de (re) ligers soms ook coördinerende taken waar. kleine peiling blijkt dat er vrij veel mensen instelling. Het bestuur bestaat uit vier tot presentatie van het fort, de relatie met de De vrijwilligers krijgen allen een reiskosten- zijn die graag als vrijwilliger de tuinen en de zeven personen. Er wordt steeds gezocht gemeente en andere betrokken instellingen, vergoeding, en één keer per jaar wordt een eventuele boomgaard bij willen houden. naar personen die in staat zijn om de mis- de netwerkopbouw, samenwerking met vrijwilligersuitstapje georganiseerd. Vaak sie en visie en het beleid zo goed mogelijk andere culturele instellingen, fondsen- en wordt dan een ander fort van de Stelling of Stagiaires van hogescholen en uni- tot uitvoering te brengen. Belangrijk is een sponsorwerving, beleidsontwikkeling, de Nieuwe Waterlinie bezocht. versiteiten voorzitter met een breed netwerk en een beheer van het fort en de omgeving. De Het Kunstfort biedt al enkele jaren plaats bestuurlijke of managementachtergrond, directeur is enerzijds een ondernemer met Het streven aan stagiaires van de Reinwardt Academie, met daarnaast bestuursleden met veel een ruime kennis van de kunsten en ervaring Met het oog op het geïntegreerde beleid een opleiding Museologie met een richting ervaring op het terrein van kunst en cultuur, op het gebied van culturele evenementen. worden de vrijwilligers steeds belangrijker, voor Cultureel Erfgoed. De stagiaires doen financiën, marketing en communicatie en Anderzijds is hij/zij in staat het Kunstfort dat wil zeggen hun vaardigheden en hun onderzoek en nemen werkzaamheden waar juridische zaken, bij voorkeur met bestuur- zakelijk te leiden en uit te bouwen. bereidheid om nieuwe informatie op te op het gebied van communicatie en PR. lijke ervaring. nemen. Zij zijn het visitekaartje van het fort. Coördinator (0,4 tot 0,6 FTE ) Sommigen van hen hebben specialistische Maatschappelijke Stage Coördineren van alle zaken die in en om het kennis waar het Kunstfort goed gebruik van Het Kunstfort biedt ook ruimte voor scholie- Kunstfort plaatsvinden. De coördinator van

Organisatie Beleidsplan 2012/15

het Kunstfort is een functie van 2,5 dagen projecten worden ook extra uren ingezet om per week. De taken van de coördinator een en ander te organiseren. Zonder die ex- zijn op dit moment onder andere gericht tra subsidies en de inzet van vele vrijwilligers op: begeleiden vrijwilligers, organisatie en is het niet mogelijk om de tentoonstellingen communicatie, subsidieaanvragen indienen/ en andere ambities te realiseren. eindrapportage, contact onderhouden met de mensen in en om het Kunstfort en met Het restaurant is verpacht en zelfstandig. De samenwerkingspartners, Artists in Residence medewerkers zijn in dienst van de pachter. en het voorbereiden van tentoonstellingen Het Kunstfort ontvangt huur en een klein e.a. activiteiten. De taken van de coördina- aandeel in de winst. tor zijn in feite te veel omvattend voor het beperkte aantal uren dat beschikbaar is. De coördinator is primair iemand met organi- satorische en verbindende kwaliteiten, met gevoel voor PR en communicatie.

Beheerder (0,8 FTE ) Beheer van het gebouw en de omgeving van het fort. Technische vormgeving van tentoonstellingen. De beheerder van het Kunst- fort is op dit moment een betaalde functie van 4 dagen per week. Ook dit is te weinig voor de taken die er liggen. De beheerder is verantwoordelijk voor het beheer van het gebouw en de buitenruimte. NB. De fortbeheerder wordt volledig betaald uit de eigen inkomsten van het Kunstfort door de verhuur van ateliers en andere zaken. Het Kunstfort kampt geregeld met een gebrek aan tijd en geld en dus aan mogelijkheden. Als er extra fondsen zijn voor specifieke

Beeldentuin: Sluipweg van Hans van Houwelingen Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

56 57

Rondleidingen 60 60 60 60 Resultaten en Educatieve activiteiten 40 40 40 40 Trainingen en bedrijfsactiviteiten, restaurant 40 40 40 40 streefcijfers Aantallen Bezoekers & Deelnemers 2008 2009 2010 2011 Tentoonstellingen, incl. openingen 1.400 3.000 3.500 4.500 2008 - 2015 Evenementen, open dagen, manifestaties 950 1.000 1.000 1.000 Lezingen, Workshops, filmavonden voor publiek 100 200 300 Expertmeetings, discussies openbaar 0 50 50 100 Aantallen Evenementen & Activiteiten 2008 2009 2010 2011 Expertmeetings, salons besloten 0 50 50 100 Tentoonstellingen fort & genieloods 3 3 7* 8 Tables d’Hôtes (vrijwilligers bijeenkomsten) 50 100 120 120 Evenementen, open dagen, manifestaties 3 3 3 3 Rondleidingen 600 600 600 700 Lezingen, Workshops, filmavonden voor publiek 2 3 1 2 Educatieve activiteiten 250 300 1.200 2.500 Expertmeetings, discussies openbaar 0 0 0 1 Dagjesmensen (recreanten) 2.000 2.000 2.000 2.000 Expertmeetings, salons besloten 0 2 3 2 Restaurantbezoekers 12.000 10.000 10.000 9.000 Totaal extra activiteiten 8 11 14 16 Tables d’Hôtes 3 3 3 Totaal bezoekers 17.250 17.200 18.720 20.320 Rondleidingen 25 30 37 50** Educatieve activiteiten 10 10 40 40 Trainingen en bedrijfsactiviteiten, restaurant 30 30 30 40 Streefcijfers Bezoekers & Deelnemers 2012 2013 2014 2015 Tentoonstellingen, incl. openingen 4.800 5.000 5.200 5.400 * drie nieuwe beelden buiten / ** introductie vaste service, rondleidingen in het weekend Evenementen, open dagen, manifestaties 1.000 1.200 1.400 1.600 Lezingen, Workshops, filmavonden voor publiek 400 425 450 500 Expertmeetings, discussies openbaar 150 180 210 240 Streefcijfers Evenementen & Activiteiten 2012 2013 2014 2015 Expertmeetings, salons besloten 120 140 160 180 Tentoonstellingen fort & genieloods 5 6 6 6 Tables d’Hôtes (vrijwilligers bijeenkomsten) 150 150 150 150 Evenementen, open dagen, manifestaties 3 4 5 5 Rondleidingen 650 700 750 800 Lezingen, Workshops, filmavonden voor publiek 5 5 5 6 Educatieve activiteiten 2.000 2.000 2.000 2.000 Expertmeetings, discussies openbaar 2 3 3 3 Dagjesmensen (recreanten) 2.500 2.600 2.700 2.900 Expertmeetings, salons besloten 2 2 2 2 Restaurantbezoekers 12.000 12.000 12.000 12.000 Totaal extra activiteiten 17 20 21 22 Tables d’Hôtes (vrijwilligers bijeenkomsten) 3 3 3 3 Totaal bezoekers 23.770 24.395 25.020 25.670

Resultaten & Streefcijfers Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

58 59

Toelichting bij de cijfers: Lezingen, workshops, filmavonden gegeven. Dat wil zeggen dat de bezoeker voor publiek op aanvraag over het fortterrein en door de Tentoonstellingen Hier gaat het om bemiddelingsactiviteiten tentoonstelling wordt geleid. Er wordt gestreefd naar een frequentie van die aan de exposities gekoppeld zijn. Soms Naast deze openbare publieksactiviteiten vijf tentoonstellingen per jaar. Deze kunnen worden zij door kunstenaars gegeven, zoals zijn er besloten bijeenkomsten bedoeld voor zowel in de expositiezalen van het Kunstfort, de workshop van Maria Pask, of de lezing het Kunstfort en haar medewerkers. Dit zijn op het buitenterrein of in de genieloods van Lonnie van Brummelen en Siebren bijvoorbeeld de salons, bijeenkomsten waar plaatsvinden. Het gaat meestal om gecom- de Haan in het kader van de tentoonstel- met een kleine groep speciale genodigden bineerde evenementen. De tentoonstellings- ling Dreams are my Reality. Tijdens deze en specialisten over concrete onderwerpen clusters ‘erfgoed’, ‘performance’, en ‘groen’ activiteiten worden de onderwerpen verder wordt gesproken, of de Tables d’Hôtes voor komen minimaal een keer per jaar voor. In uitgewerkt. Het aantal per jaar en per ten- de vrijwilligers. 2009 en 2010 was sprake van een piek in de toonstelling varieert. De workshops kunnen activiteiten. In de komende periode wordt op initiatief van de kunstenaar, de gastcura- een start gemaakt met het beschreven ge- tor of het Kunstfort worden georganiseerd. ïntegreerde beleid, en er zullen steeds meer activiteiten plaatsvinden waarin de bezoeker Expertmeetings, discussies openbaar actief wordt betrokken bij de tentoonstel- De expertmeetings spelen een rol in het lingen in het Kunstfort, zoals door middel vormen van hoogwaardige netwerken van van educatieve programma’s, lezingen en specialisten. Hoewel de discussies openbaar workshops. toegankelijk zijn, is de informatie en de dis- cussie niet op een algemeen publiek gericht. Evenementen, open dagen, De informatie die verzameld wordt, kan in manifestaties een later stadium voor publieksactiviteiten Het Kunstfort staat in contact met verschil- worden ingezet. Vanwege het niveau is het lende instellingen uit Haarlemmermeer, streven om dergelijke bijeenkomsten met Haarlem en de Provincie Noord-Holland. Er een eenvoudige publicatie af te ronden. Er worden gezamenlijke manifestaties georga- wordt naar gestreefd om een expertmeeting niseerd waaronder de Stellingmaand (samen per jaar te organiseren, gekoppeld aan een met het Stellingbureau), Kunstlijn Haarlem van de drie thematische clusters. en o.a. Open Monumentendag. Deze speciale manifestaties trekken en meer bezoekers. Rondleidingen Het Kunstfort raakt meer en meer bij de Aanvullend op de beschreven bemiddelings- directe omgeving betrokken. activiteiten worden rondleidingen op maat

Resultaten & StreefcijferS Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

60 61

Hoofdstuk 9 Financiën

Kunstfort bij Vijfhuizen kiest voor kwaliteit geen kunstenaars worden betaald, kan geen voor een breed publiek en probeert via de curator worden ingehuurd, kunnen geen beeldende kunst ook historische, militaire en bemiddelingsprogramma´s ontwikkeld en andere omgevingsfactoren, zoals landschap geen experts uitgenodigd worden. Kortom, en groen te belichten. dan kan de frequentie en de kwaliteit van de tentoonstellingen niet gehandhaafd worden. Kunstfort bij Vijfhuizen verkeert in de bij- Het Kunstfort streeft wel naar meer particu- zondere omstandigheid dat het zelf voorziet liere inbreng via exploitatie, sponsoring en in het beheer en onderhoud van terrein en de vriendenkring. gebouwen (dit is voorbeeldig voor de forten van de Stelling van Amsterdam) door het 9.1 Exploitatie verhuren van ateliers en de opbrengst van de Tot op heden zijn de meeste tentoonstel- fortwachterwoning aan de Geniedijk. Voor lingen in het Kunstfort eigen producties de organisatie en de activiteiten is de huidige geweest, of die van gastcuratoren. Dat wil financiering krap. Er zouden geen tentoon- zeggen dat het Kunstfort geen huur ont- stellingen ontwikkeld kunnen worden zonder vangt, maar dat alle verkregen gelden in de additionele geldstromen van verschillende productie van de tentoonstelling en de be- fondsen, naast de subsidie van de gemeente middelingsactiviteiten geïnvesteerd worden. Haarlemmermeer. Het Kunstfort zet ca. 35 Als de verbouwing en inrichting van de vrijwilligers en enkele stagiaires in om al het Genieloods in de tweede helft van 2012 werk te kunnen doen. klaar is en het aantal bezoekers in hetzelfde tempo toeneemt als tot op heden, zullen de Zonder de extra financiering kunnen er inkomsten uit de exploitatie eind 2013 wel- geen nieuwe werken geproduceerd worden, licht toenemen.

Beeldentuin: Wie niet weg is… van Guda Koster Financiën Beleidsplan 2012/15 KUNSTFORT BIJ VIJFHUIZEN

62 63

9.3 Financiën 2012 2013 2014 2015 Baten EIGEN INKOMSTEN KUNSTFORT Verhuur en overige opbrengsten 195.000 200.000 205.000 210.000

MANIFESTATIE SUBSIDIES Gemeente Haarlemmermeer 137.500 137.500 137.500 137.500 Fondsen 25.000 45.000 25.000 45.000 9.2 Vriendenkring & sponsoring van de Reinwardt Academie. Tijdens deze 162.500 182.500 162.500 182.500 Aansluitend op de marketing en publici- stage zijn vele beleidsvormende condities, DERDEN teitswerkzaamheden is het Kunstfort bezig administratieve voorwaarden, wettelijke Fondsen en bedrijfssponsors 2.500 3.500 5.000 6.000 om een ‘vriendenkring’ op te zetten. Het regels uitgezocht en in het verslag verwerkt. Bijdragen aan erfgoed investeringen 6.000 7.000 7.500 7.500 functioneren van een goede vriendenkring Ook vond in november 2011 een salon Schoolbezoek educatie 5.000 5.500 6.000 6.500 bindt een specifieke groep mensen aan het plaats op het fort met adviseurs die veel 13.500 16.000 18.500 20.000 Kunstfort. Voor een kleine bijdrage kunnen ervaring op dit gebied hebben. Daaruit zijn zij gratis alle tentoonstellingen bekijken en duidelijke richtlijnen voor volgende stappen 371.000 398.500 386.000 412.500 ontvangen zij met voorrang alle informatie. gekomen: Daarmee dragen zij bij aan de continuïteit Het opzetten van een loyale vriendenkring Lasten van het Kunstfort en zij kunnen helpen om lukt alleen met grote persoonlijke inzet, BEHEERSLASTEN FORT concrete projecten te realiseren en sponso- waarin veelvuldig contact met potentiële Bestuur en adviesraad 10.000 10.000 10.000 10.000 ren aan te trekken. Sponsoring wordt ook Vrienden van groot belang is om betrokken- Beheerder (1,0 fte) 50.000 51.000 52.000 53.000 gezocht door de samenwerking met het heid te creëren. Netwerk-bijeenkomsten in Exploitatiekosten fort(terrein) 82.500 85.000 87.500 90.000 bedrijfsleven, waaronder de uitgebreide de regio zijn een goed platform om potenti- Financieringslasten 1.000 1.000 1.000 1.000 bedrijvigheid in Hoofddorp en Schiphol en ële vrienden te benaderen. 143.500 147.000 150.500 154.000 omgeving. MANIFESTATIES Daarnaast moeten vrijwilligers en medewer- Directeur (0,6 fte) 55.000 56.300 57.700 59.100 Opzetten vriendenkring en sponsoring kers worden getraind om de waarden uit te Coördinator educatief mdw (0,5 fte) 29.400 30.100 30.800 31.600 Het Kunstfort is aangewezen op de steun dragen die werving en behoud van vrienden Commercieel medewerker (0,4 fte) 23.500 24.000 24.600 25.200 van velen die hedendaagse kunst en historie en sponsors op alle niveaus van de organisa- Manifestaties 100.000 110.000 100.000 110.000 een warm hart toedragen. Om in de toe- tie borgen. Het is ook zaak om de contacten Objecten buitenruimte 5.000 5.000 7.500 7.500 komst hedendaagse kunst te kunnen blijven te kunnen beheren met een relatiemanage- Broedplaats kunstenaars 5.000 5.000 7.500 7.500 presenteren, zal het Kunstfort bij Vijfhuizen ment-systeem dat tijdens de beleidsperiode Financieringslasten 1.000 1.000 1.000 1.000 ook steeds meer aangewezen zijn op gelden geïmplementeerd zal worden. 218.900 231.400 229.100 241.900 en toewijding van particulieren en bedrijven. Omdat sponsoring vanuit het bedrijfsleven In de huidige tijd is sponsoring een moeilijke 362.400 378.400 379.600 395.900 alleen plaatsvindt, nadat een commercieel zaak – het advies is duidelijk eerst een goed interessante vriendenkring is gevormd, staat lopende vriendenkring op te zetten. Wel kan SALDO 8.600 20.100 6.400 16.600 het opzetten van een vriendenkring in de voor sponsoring alvast op een laagdrempe- prioriteitsacties van de komende jaren. Veel lige manier gebruik gemaakt worden van Resultaat kunst en educatie 42.900- 32.900- 48.100- 39.400- voorwerk in de vorm van research is in 2011 crowdsourcing, via internetplatforms die gedaan tijdens de stage van een studente deze ontwikkeling faciliteren. Resultaat beheer en onderhoud 51.500 53.000 54.500 56.000

Financiën Beleidsplan 2012/15

Tenslotte voortrekker is van de mogelijkheden van dit Tien enerverende jaren zijn verlopen sinds unieke erfgoed. de oprichting van de Stichting Kunstfort bij Vijfhuizen. De toekomst biedt prachtige perspectieven Er is veel bereikt. Na het vaststellen van het om deze positie verder te ontwikkelen en meerjarenbeleid in 2008 en de benoeming onze actuele doelstellingen te verwezenlij- van een parttime directeur in 2009 is steeds ken: doelgerichter gewerkt aan de uitgangspun- - een samenhangend en uitgebreid plan voor ten. tentoonstellingen en activiteiten rondom Er zijn meer bezoekers, zowel rondom het de hedendaagse beeldende kunst fort, als voor de historische rondleidingen en - inspiratiepunt voor kunstenaars en cultu- de kunsttentoonstellingen. Er worden meer rele instellingen tentoonstellingen gerealiseerd, en vooral - ontmoetingsplaats voor bedrijven en instel- meer activiteiten daaromheen; meer school- lingen kinderen bezoeken het fort en leren over de - verbouwing van de Genieloods historische context. - aanleg van een militaire boomkwekerij Belangrijk is ook dat de ruimte rondom het - uitbreiding van de openingstijden van het fort zoveel aantrekkelijker is geworden om restaurant overdag gebruik van te maken, ook als het gebouw zelf gesloten is. Het Kunstfort blijft zich versterken: Kortom, het Kunstfort is een plaats waar Fortissimo! mensen met plezier kunnen vertoeven en waar de verbeelding wordt geprikkeld. Bestuur en directie, De banden met de gemeente Haarlem- Haarlemmermeer, 2012 mermeer en de provincie Noord-Holland zijn versterkt en er is nu een heel betrokken netwerk van culturele instellingen dat wordt onderhouden door de directeur.

Ook in het contact met andere forten van de Stelling van Amsterdam ervaren wij tot ons groot genoegen, dat het Kunstfort een voor- beeldfunctie vervult en in vele opzichten een Beleidsplan 2012/15

Kunstfort bij Vijfhuizen Fortwachter 1 2141 EE Vijfhuizen, Nederland www.kunstfort.nl [email protected] +31 (0)23 5589013

Colofon

Concept en tekst Holger Nickisch, Saskia Monshouwer

Eindverantwoordelijk Bestuur Kunstfort

Fotografie Copyright Kunstfort en Thomas Lenden

Grafisch ontwerp Michael Kolf - PICADIA

Drukker ORO grafisch projectmanagement

Met dank aan: Boudewijn Barteling, Marian Boellaard, Eric Groes, Marijke Hoogenboom, Xander Karskens, Marcel van Kerkvoorde, Margriet Ronner, Michel Sakes, Liza Sol, Jaco Woltjer en alle vrijwilligers en vrienden van het Kunstfort.

Haarlemmermeer, februari 2012 Zwart + PMS 1797 U + Cool Gray 9 U