STAN ŚRODOWISKA W POWIECIE KROŚNIEŃSKIM W 2004 Roku

WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W RZESZOWIE DELEGATURA W JAŚLE

STAN ŚRODOWISKA W POWIECIE KROŚNIEŃSKIM W 2004 roku

Jasło 2005 rok S

Z up. Podkarpackiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska Stanisław Błasik Kierownik Delegatury w Jaśle

SPIS TRE ŚCI

strona

I. Dane ogólne 5

II. Stan środowiska w powiecie kro śnie ńskim w 2004 roku 6 1. Gospodarka wodno-ściekowa 7 2. Jako ść wód powierzchniowych 8

2.1. Rzeki 10

2.2. Zbiornik zaporowy Besko 21 3. Emisja zanieczyszcze ń powietrza 23

4. Poziom zanieczyszcze ń powietrza 26

5. Hałas drogowy 30 6. Gospodarka odpadami 36

6.1. Odpady komunalne 38 6.2. Odpady przemysłowe 40 6.3. Monitoring składowisk odpadów 42

III. Działalno ść inspekcyjna na terenie powiatu kro śnie ńskiego 44 1. Działalno ść kontrolna 44 2. Kontrole interwencyjne 48 3. Działalno ść pokontrolna 49

3.1. Kary pieni ęż ne 49 3.2. Zarz ądzenia pokontrolne 50 4. Instalacje wymagaj ące pozwolenia zintegrowanego 50 5. Ocena wypełniania ustawowych zada ń i obowi ązków przez gminy 51 6. Przeciwdziałanie powa żnym awariom 53

4 I. DANE OGÓLNE

Powiat kro śnie ński poło żony jest w południowej cz ęś ci województwa podkarpackiego. Od zachodu graniczy z powiatem jasielskim, od północy z powiatem strzy żowskim, natomiast od wschodu z powiatami: brzozowskim i sanockim. Południow ą granic ę stanowi granica pa ństwowa ze Słowacj ą. Powierzchnia powiatu wynosi 923 km 2, co stanowi 5,1% powierzchni województwa podkarpackiego. Jest siódmym co do wielko ści powiatem województwa podkarpackiego. Pod wzgl ędem administracyjnym powiat dzieli si ę na 9 gmin, w tym 4 gminy miejsko-wiejskie (Dukla, Iwonicz Zdrój, Jedlicze, Rymanów) i 5 gmin wiejskich: (Chorkówka, Korczyna, Kro ścienko Wy żne, Miejsce Piastowe, Wojaszówka). Najwi ększ ą pod wzgl ędem obszaru gmin ą powiatu jest gmina Dukla (333 km 2), najmniejsz ą za ś gmina Kro ścienko Wy żne (16 km 2). W powiecie zamieszkuje około 110 tysi ęcy osób. Najwy ższy wska źnik g ęsto ści zaludnienia w śród miast powiatu posiada Jedlicze (541 osób na km 2) i Dukla (440 osób na km 2). Najludniejsze spo śród gmin wiejskich to gminy: Kro ścienko Wy żne (318 osoby na km 2) oraz Miejsce Piastowe (226 osób na km 2). Najmniejszy wska źnik zaludnienia posiada gmina Dukla (45 osób na km 2). Powiat kro śnie ński wyró żnia wysoki wska źnik lesisto ści, na poziomie 35,1%. Do gmin o najwi ększym zalesieniu nale ży gmina Dukla (54%) oraz gminy: Korczyna (36%) i Rymanów (33,9%). Prawie cały teren powiatu obj ęto ró żnymi formami ochrony prawnej z uwagi na du że warto ści przyrodnicze i krajobrazowe. W granicach administracyjnych powiatu kro śnie ńskiego znajduj ą si ę: • cz ęść obszaru Magurskiego Parku Narodowego, • parki krajobrazowe: Ja śliski Park Krajobrazowy i Czarnorzecko-Strzy żowski Park Krajobrazowy, • 8 rezerwatów przyrody (Modrzyna, Prz ądki, Cisy w Nowej Wsi, Rezerwat 1000-lecia na Górze Cergowej, Przełom Jasiołki, Igiełki, Wadernik, Kamie ń nad Ja śliskami), • fragmenty Obszarów Chronionego Krajobrazu: Beskidu Niskiego i Czarnorzeckiego. W systemie zarz ądzania zasobami wodnymi teren powiatu nale ży do obszaru dorzecza Wisły, Regionu Wodnego Górnej Wisły. Obszar ten obejmuje fragmentu zlewni Wisłoki i Sanu - dwóch karpackich dopływów Wisły. Głównymi ciekami s ą: rzeka Jasiołka, prawobrze żny dopływ Wisłoki wraz z dopływami oraz rzeka Wisłok, lewobrze żny dopływ Sanu, wraz z Morwaw ą, Lubatówk ą i innymi dopływami. Na granicy mi ędzy powiatami kro śnie ńskim i sanockim poło żony jest zbiornik zaporowy Besko na rzece Wisłok, o du żym znaczeniu gospodarczym dla regionu z uwagi na gromadzenie wód przeznaczonych do spo życia. Struktur ę gospodarcz ą powiatu okre śla si ę jako rolniczo-rekreacyjn ą. U żytki rolne zajmuj ą ponad 58% obszaru, w śród których najwi ększy udział maj ą grunty orne i użytki zielone. Znaczna cz ęść powierzchni u żytków rolnych u żytkowana jest przez gospodarstwa indywidualne.

5 W przemy śle dominuj ą bran że: wydobywcza (wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego oraz kruszywa i gliny), spo żywcza (przetwórstwo owoców i warzyw, przetwórstwo mi ęsa), produkcja szkła i wyrobów ze szkła, produkcja drewna i inne.

Stan środowiska powiatu oraz skala i charakter problemów ekologicznych wykazuj ą znaczne zró żnicowanie przestrzenne. Obszarami o znacznym stopniu przekształcenia środowiska naturalnego s ą miasta: Jedlicze, Rymanów oraz Dukla. Najkorzystniejsze warunki ekologiczne wyst ępuj ą w południowej i północno- wschodniej cz ęś ci powiatu, charakteryzuj ącej si ę niewielkim zaludnieniem i du żym zalesieniem.

II. STAN ŚRODOWISKA W POWIECIE KROŚNIEŃSKIM W 2004 ROKU

Podstawow ą metod ą bada ń środowiska, gwarantuj ącą uzyskanie niezb ędnych danych o zagro żeniach i kondycji środowiska jest system monitoringu. W Polsce rol ę tę spełnia system Pa ństwowego Monitoringu Środowiska. Przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska okre ślaj ą szczegółowo, jakich elementów środowiska i rodzajów oddziaływa ń na nie oraz jakich działa ń maj ą dotyczy ć informacje gromadzone w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska. Znaczna cz ęść informacji uzyskiwana jest na podstawie pomiarów monitoringowych. Badania jako ści środowiska realizowane s ą zgodnie z programem ustalonym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, który z mocy ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska jest koordynatorem systemu w Polsce. Dane emisyjne zbierane s ą z innych źródeł, takich jak: ♦ dane statystyczne, ♦ informacje udost ępniane przez inne organy administracji, ♦ pomiary wielko ści i rodzajów emisji, a tak że ewidencje, do których prowadzenia obowi ązane s ą podmioty z mocy prawa albo na mocy decyzji, ♦ inne informacje uzyskane odpłatnie lub nieodpłatnie od podmiotów nie b ędących organami administracji. Jednym z ustawowych obowi ązków Inspekcji Ochrony Środowiska jest informowanie społecze ństwa o stanie środowiska. Obowi ązek ten Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie realizuje m.in. poprzez udostępnianie za po średnictwem internetu na stronie www.wios.rzeszow.pl wojewódzkich programów monitoringu środowiska, corocznych raportów o stanie środowiska oraz informacji o środowisku w zakresie ustalonym odr ębnymi przepisami. Inne informacje o środowisku udost ępniane s ą na zasadach okre ślonych w ustawie Prawo ochrony środowiska. W 2004 roku na obszarze powiatu kro śnie ńskiego wykonano w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska nast ępuj ące pomiary i badania: badania jako ści wód w rzekach, badania jako ści wód w zbiorniku zaporowym Besko, badania poziomu zanieczyszcze ń powietrza.

6 W opracowaniu zaprezentowano wyniki bada ń i pomiarów monitoringowych. Głównym wykonawc ą bada ń stanu środowiska w powiecie kro śnie ńskim jest WIO Ś Rzeszów Delegatura w Ja śle. W realizacji programu monitoringu środowiska uczestniczyła te ż Pa ństwowa Inspekcja Sanitarna. Opracowanie zawiera równie ż informacj ę o gospodarce ściekowej, emisji zanieczyszcze ń do powietrza oraz o gospodarce odpadami w powiecie kro śnie ńskim, opracowan ą w oparciu o zebrane od u żytkowników środowiska dane emisyjne za 2004 rok.

1. Gospodarka wodno-ściekowa

Głównym źródłem zaopatrzenia w wod ę miejscowo ści na terenie powiatu kro śnie ńskiego s ą zasoby wód powierzchniowych. Z gminnych uj ęć powierzchniowych korzystaj ą m.in. mieszka ńcy gmin: Chorkówka, Dukla i Iwonicz Zdrój. Do wielu miejscowo ści w gminach woda dostarczana jest z uj ęć powierzchniowych administrowanych przez Miejskie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Kro śnie (m.in. do Jedlicza z uj ęcia na rzece Jasiołce w m.Szczepa ńcowa, do Rymanowa z uj ęcia na zbiorniku Besko) Wody podziemne uj ęte do eksploatacji pochodz ą z utworów czwartorz ędowych i trzeciorz ędowych. Podstawowym poziomem u żytkowym jest poziom czwartorz ędowy. Gminne uj ęcia wód podziemnych znajduj ą si ę m.in. w gminach: Chorkówka i Korczyna. Znacz ącym źródłem zaopatrzenia w wod ę, szczególnie na obszarach wiejskich, s ą indywidualne studnie przydomowe. W powiecie funkcjonuje ogółem 8 komunalnych mechaniczno-biologicznych oczyszczalni ścieków, w tym 4 oczyszczalnie w miastach i 4 na obszarach wiejskich. Łączna przepustowo ść oczyszczalni wynosi 5241 m 3/dob ę, w tym oczyszczalnie miejskie 4885 m3/dob ę i oczyszczalnie wiejskie 356 m3/dob ę. Oczyszczalnie w Rymanowie i Wojaszówce zapewniaj ą podwy ższony stopie ń usuwania zwi ązków biogennych w ściekach odprowadzanych do wód. Cztery oczyszczalnie gminne (Dukla, Iwonicz Zdrój, Jedlicze i Rymanów) posiadają punkty zlewne ścieków dowo żonych z zewn ątrz. Ścieki z wielu miejscowo ści w gminach: Chorkówka, Korczyna, Kro ścienko Wy żne, Miejsce Piastowe i Wojaszówka kierowane s ą do oczyszczalni komunalnej w Kro śnie. Odbiornikiem ścieków komunalnych z terenu powiatu jest rzeka Wisłok z dopływami (zlewnia Sanu) oraz rzeka Jasiołka (zlewnia Wisłoki). Według danych zebranych przez WIO Ś szacuje si ę, że w 2004 roku w powiecie kro śnie ńskim sieci ą kanalizacji miejskiej i wiejskiej wprowadzono do wód powierzchniowych 1163,2 tys.m 3 ścieków, tj. o 15% wi ęcej ni ż w roku 2003. Wi ększy ni ż w roku poprzednim odpływ oczyszczonych ścieków komunalnych odnotowano dla oczyszczalni w Rymanowie (wzrost o 38,3%), Ustrobnej gm. Wojaszówka (wzrost o 25,4%), Dukli (wzrost o 24,5%) i Jedliczu (wzrost 18,2%). Główn ą przyczyn ą wzrostu ilo ści ścieków oczyszczonych jest rozbudowa sieci kanalizacyjnej

7 i podł ączenie nowych u żytkowników. Mniejsz ą ni ż w 2003 roku ilo ść ścieków odprowadzono do wód z oczyszczalni w Iwoniczu Zdroju (o 2,6%). Z inwestycji ekologicznych w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, prowadzonych 2004 roku w gminach powiatu kro śnie ńskiego nale ży wymieni ć nast ępuj ące: • gmina Chorkówka: wybudowano kanalizacj ę w miejscowo ści Le śniówka i pozostałej, dotychczas nieskanalizowanej cz ęś ci miejscowo ści Chorkówka oraz wybudowano wodoci ąg w miejscowo ści Zr ęcin. Inwestycje zako ńczono w styczniu 2005r., • gmina Jedlicze: oddano do eksploatacji kolektor B w miejscowo ści Żarnowiec oraz kolektor na ulicy Topolowej i Ogrodowej w Jedliczu, • gmina Rymanów: oddano do eksploatacji sie ć kanalizacji sanitarnej w miejscowo ści Ladzin, • gmina Wojaszówka: wybudowano kolektor sieci kanalizacyjnej w miejscowo ści Bratkówka o długo ści 4,8 km. W bilansie ścieków innych ni ż komunalne, odprowadzanych w sposób zorganizowany do wód powierzchniowych w powiecie kro śnie ńskim, dominuj ą ścieki z Rafinerii Nafty „Jedlicze” S.A. w Jedliczu. Ścieki te oczyszczone s ą na mechaniczno-chemicznej oczyszczalni ścieków. Eksploatacj ą zakładowej sieci kanalizacyjnej oraz oczyszczalni ścieków zajmuje si ę „Raf-Energia ” Spółka z o.o. W 2004 roku z oczyszczalni odprowadzono do rzeki Jasiołki 870,7 tys.m 3 ścieków. Potencjalnym zagro żeniem dla wód powierzchniowych jest eksploatacja złó ż ropy naftowej, prowadzona w gminach: Dukla, Iwonicz Zdrój, Jedlicze, Korczyna i Kro ścienko Wy żne.

2. Jakość wód powierzchniowych

Jako ść śródl ądowych wód powierzchniowych wchodzi w zakres informacji uzyskiwanych w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska. Zgodnie z ustaw ą Prawo wodne, badania jako ści wód powierzchniowych nale żą do kompetencji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. W zwi ązku z integracj ą Polski z Uni ą Europejsk ą nast ąpiła zmiana polskiego prawa dotycz ącego zagadnie ń ochrony wód, maj ąca na celu przystosowanie ustawodawstwa polskiego do regulacji obowi ązuj ących w Unii Europejskiej. Podstawowym unijnym aktem prawnym, dotycz ącym ochrony środowiska wodnego przed zanieczyszczeniem, jest dyrektywa ramowa 2000/60/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Wspólnoty Europejskiej z 23 października 2000r. ustalaj ąca ramy działa ń Wspólnoty w zakresie polityki wodnej. Główne cele do osi ągni ęcia, jakie stawia dyrektywa, to uzyskanie do 2015 roku dobrego stanu wód oraz spełnienie standardów jako ściowych. Polska zobowi ązana jest, podobnie jak inne kraje UE, do wdro żenia postanowie ń Ramowej Dyrektywy Wodnej wg okre ślonego kalendarza. Ramowa dyrektywa wodna tworzy nowe regulacje w zakresie gospodarki wodnej, ale uwzgl ędnia równie ż wcze śniejsze przepisy w tym zakresie. Przepisy dyrektywy okre ślaj ą szczegółowy stosunek wcze śniejszych dyrektyw wodnych UE do

8 dyrektywy ramowej i przewiduj ą utrat ę ich mocy obowi ązuj ącej po 7-13 latach od wej ścia w życie dyrektywy ramowej. Jednym z istotnych zada ń, w realizacji którego uczestniczy Inspekcja Ochrony Środowiska, jest dostosowanie systemu monitoringu wód do wymaga ń Ramowej Dyrektywy Wodnej. Zakres i sposób prowadzenia bada ń monitoringowych śródl ądowych wód powierzchniowych w Polsce zale ży obecnie od sposobu u żytkowania wód oraz od charakteru ich zagro żenia lub ochrony, co okre ślone jest, w nawi ązaniu do stosownych dyrektyw unijnych, w nast ępuj ących wykazach wód przygotowanych przez regionalne zarz ądy gospodarki wodnej: - wód powierzchniowych, które s ą lub mog ą by ć w przyszło ści wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia (dyrektywa 75/440/EWG), - wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb, skorupiaków i mi ęczaków lub innych organizmów w warunkach naturalnych oraz umo żliwiaj ących migracje ryb (dyrektywy 78/659/EWG i 79/923/EWG), - wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, a w szczególno ści do k ąpieli (dyrektywa 76/160/EWG), - wód wra żliwych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie nara żonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych nale ży ograniczy ć (Dyrektywa Azotanowa 91/271/EWG).

Przedmiotem szczególnej ochrony s ą wody wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia.

W ramach wdra żania przepisów Dyrektywy Azotanowej regionalne zarządy gospodarki wodnej wyznaczyły w Polsce wody wra żliwe na zanieczyszczenie azotanami ze źródeł rolniczych oraz obszary szczególnie nara żone, z których odpływ azotu do tych wód nale ży ograniczy ć. Na terenie RZGW Kraków, który obejmuje m.in. obszar województwa podkarpackiego, aktualnie nie wyst ępuje problem zanieczyszczenia wód azotanami pochodzenia rolniczego w świetle kryteriów Dyrektywy Azotanowej. Niemniej jednak, z uwagi na ustawowy obowi ązek oceny przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska poziomu eutrofizacji wód, prowadzi si ę w kontrolowanych wodach obserwacj ę zawarto ści zwi ązków azotu. Od 2004 roku monitoring wód powierzchniowych w województwie podkarpackim prowadzony jest według nowych zasad. Zmianie uległ sposób i zakres prowadzenia monitoringu, jak równie ż sposób oceny i klasyfikacji wód. Szczegółowe przepisy w tym zakresie zawarte s ą w stosownych rozporz ądzeniach Ministra Środowiska. Badana jako ści wód prowadzono zgodnie z zatwierdzonym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska „Programem monitoringu środowiska w województwie podkarpackim na lata 2004-2005”. W 2004 roku w ramach monitoringu wód powierzchniowych, na terenie powiatu kro śnie ńskiego Delegatura WIO Ś w Ja śle wykonała badania stanu wód w rzekach oraz wód zbiornika zaporowego Besko. Cieki i zbiorniki wodne na obszarach górskich i podgórskich znajduj ą si ę pod silnym wpływem morfologii dorzecza oraz warunków hydrometeorologicznych.

9 Intensywne opady atmosferyczne lub szybkie topnienie śniegu s ą przyczyn ą nagłych wezbra ń wód w ciekach. W wyniku spływów powierzchniowych nast ępuje silne wypłukiwanie zwi ązków chemicznych, wynoszenie materiału glebowego ze zlewni i w konsekwencji wprowadzanie do wód znacznych ilo ści substancji mineralnych i organicznych. Niekorzystnym zjawiskiem dla jako ści wód s ą tak że okresy suszy. W 2004 roku wyst ąpiły w dorzeczu górnej Wisły okresy silnych wezbra ń wiosennych i letnich, które miały istotny wpływ na jako ść badanych wód.

2.1. Rzeki

Sie ć monitoringu rzek na obszarze powiatu kro śnie ńskiego w 2004 roku tworzyło ogółem 8 punktów pomiarowo-kontrolnych rozmieszczonych na ciekach zlewni rzeki Wisłoki i zlewni rzeki Wisłok. Badania monitoringowe wód ukierunkowano na: • ocen ę ogóln ą jako ści wód (5 punktów pomiarowo-kontrolnych – rzeki: Jasiołka, Wisłok, Morwawa), • identyfikacj ę jako ści wód w zale żno ści od aktualnego ich przeznaczenia: - badania dla oceny jako ści wód pod k ątem ich przydatno ści do bytowania ryb w warunkach naturalnych (4 punkty pomiarowo-kontrolne - rzeki: Jasiołka, Wisłok, Morwawa), - badania dla oceny jako ści wód pod k ątem wykorzystania ich do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia (4 punkty pomiarowo-kontrolne – cieki: Jasiołka, Wisłok, Iwonka, Chyrowski), • identyfikacj ę w wodach parametrów maj ących zastosowanie do oceny stopnia eutrofizacji wód powierzchniowych (1 punkt pomiarowo-kontrolny - rzeka Wisłok).

Punkt pomiarowo-kontrolny na rzece Wisłok, zlokalizowany powy żej zbiornika Besko, znajduje si ę w granicach administracyjnych powiatu sanockiego, jednak uj ęto go w prezentacji stanu wód w rzekach powiatu kro śnie ńskiego, poniewa ż badania prowadzone w tym punkcie dostarczaj ą informacji o jako ści wód górnego biegu Wisłoka. Jasiołka jest prawobrze żnym dopływem Wisłoki. Na terenie powiatu kro śnie ńskiego znajduje si ę górny i środkowy odcinek rzeki o długo ści około 50 km, tj. ponad 65% jej długo ści. W górnej, beskidzkiej cz ęś ci zlewni dominuj ą kompleksy le śne. Pozostały, pogórski obszar w niewielkim stopniu jest zalesiony, rzeka przepływa przez tereny zabudowane i tereny u żytkowane rolniczo. Główne źródła zanieczyszcze ń Jasiołki to miasta: Dukla, Jedlicze oraz liczne miejscowo ści poło żone bezpo średnio nad rzek ą lub w jej dolinie, a tak że spływy powierzchniowe. Jasiołka oraz niektóre jej dopływy (np. potok Chyrowski) stanowi ą źródło zaopatrzenia ludno ści w wod ę pitn ą. Wisłok jest najwi ększym lewobrze żnym dopływem Sanu. Odcinek górski rzeki do km 172,8 zamkni ęty jest zapor ą i zbiornikiem wodnym Besko. Ten fragment zlewni stanowi ą zalesione tereny górzyste o niewielkim zaludnieniu. Pozostały obszar zlewni Wisłoka w granicach powiatu kro śnie ńskiego to głównie tereny rolnicze, zabudowane, a w północnej cz ęś ci tak że le śne. Znacz ący wpływ na jako ść wód Wisłoka na obszarze powiatu krośnie ńskiego maj ą ścieki z Krosna oraz Rymanowa

10 i Iwonicza Zdroju, z terenów wiejskich poło żonych w dolinie rzeki oraz dopływy: Morwawa, Lubatówka, a tak że spływy powierzchniowe z terenów u żytkowanych rolniczo. Do zlewni Wisłoka wprowadzane s ą równie ż ścieki z wiejskich oczyszczalni ścieków poło żonych w miejscowo ściach s ąsiednich powiatów: Besko, Zarszyn i Moszczaniec (powiat sanocki) oraz Haczów, Trze śniów i Wzdów (powiat brzozowski). Wody Wisłoka podlegaj ą szczególnej ochronie w zwi ązku z wykorzystywaniem ich do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia. Z zasobów Wisłoka zaopatrywani s ą mieszka ńcy Krosna, Rymanowa i Iwonicza Zdroju oraz innych miejscowo ści. Źródłem wody pitnej dla Iwonicza Zdroju jest tak że potok Iwonka – dopływ rzeki Lubatówki uchodzacej do Wisłoka. Morwawa jest lewobrze żnym dopływem Wisłoka. Posiada długo ść 27,9 km i prawie w cało ści (z wyj ątkiem krótkiego odcinka w powiecie brzozowskim) przepływa przez obszar powiatu kro śnie ńskiego. Na odcinku od źródeł do miejscowo ści Wróblik Szlachecki nosi nazw ę Tabor, w dalszym biegu u żywa si ę nazwy Morwawa. Zlewnia w górnej cz ęś ci, do Rymanowa Zdroju, posiada cechy zlewni górskiej ze znacznymi połaciami lasów. Obszar jest mało zaludniony. Z biegiem rzeki zmienia si ę zagospodarowanie doliny rzecznej, przewa żaj ą w niej użytki rolne (grunty orne i pastwiska) i brak jest lasów. Morwawa jest odbiornikiem ścieków głównie z terenu Rymanowa i Rymanowa Zdroju. Na odcinku uj ściowym przyjmuje ścieki z gminnej oczyszczalni w Haczowie (powiat brzozowski). O jako ści wody w rzece decyduj ą równie ż spływy powierzchniowe z terenów zabudowanych i użytkowanych rolniczo. Sposób monitorowania i oceny jako ści wód uzale żniony jest od zało żonego celu bada ń i ustalony został odr ębnie dla ka żdej rzeki oraz punktu pomiarowo- kontrolnego w „Programie monitoringu środowiska w województwie podkarpackim na lata 2004-2005”. W oparciu o uzyskane wyniki bada ń dokonano oceny jako ści wód w rzekach kontrolowanych w 2004 roku, stosuj ąc kryteria zawarte w nast ępuj ących aktach prawnych: - rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz.U.2004.32.284), - rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 04.10.2002r. w sprawie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody śródl ądowe b ędące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U.2002.176.1455), - rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27.11.2002r. w sprawie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia (Dz.U.2002.204.1728), - rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23.12.2002r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wra żliwych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U.2002.241.2093). Rozporz ądzenia okre ślaj ą wymagany zakres badanych wska źników jako ści wód i ich warto ści graniczne, cz ęstotliwo ść pobierania próbek wód, metodyki referencyjne analiz oraz sposób oceny i klasyfikacji wód.

11 Wyniki ocen jako ści wód w przekrojach kontrolnych poszczególnych sieci pomiarowych monitoringu wód na terenie powiatu kro śnie ńskiego w 2004 roku przedstawiono w tabelach oraz na mapkach.

Klasyfikacja ogólna jakości wód

Ocenie poddano jako ść wód w rzekach badanych w ramach monitoringu diagnostycznego w bardzo szerokim zakresie wska źników, obejmuj ącym: wska źniki fizyczne, tlenowe, biogenne, zasolenia, metale (w tym metale ci ęż kie), wska źniki zanieczyszcze ń przemysłowych (m.in. fenole, cyjanki, pestycydy, WWA, oleje mineralne), wska źniki biologiczne (saprobowo ść fitoplanktonu i peryfitonu, chlorofil „a”) oraz wska źniki mikrobiologiczne. Pełny zakres bada ń diagnostycznych zawiera 51 wska źników jako ści wód. Klasyfikacji ogólnej poddano tak że jako ść wód badanych w ramach monitoringu wód zasilaj ących uj ęcia słu żą ce do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia (Jasiołka – Szczepa ńcowa, potok Chyrowski, potok Iwonka). Aktualne przepisy prawne wprowadzaj ą klasyfikacj ę dla prezentowania stanu wód powierzchniowych obejmuj ącą pi ęć klas jako ści. Podstawowym kryterium kwalifikuj ącym jest spełnianie wymaga ń okre ślonych dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrywania ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia, ustalonych w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 roku. Kryterium uzupełniaj ącym w nowej klasyfikacji wód powierzchniowych s ą warto ści biologicznych wska źników jako ści wody. Nowe klasy jako ści wód powierzchniowych zdefiniowano nast ępuj ąco: klasa I – wody bardzo dobrej jako ści, spełniaj ące wymagania okre ślone dla wód powierzchniowych kategorii A1, w których warto ści biologicznych wska źników jako ści wody nie wskazuj ą na żadne oddziaływania antropogeniczne, klasa II – wody dobrej jako ści, spełniaj ące w odniesieniu do wi ększo ści wska źników jako ści wymagania okre ślone dla wód powierzchniowych kategorii A2, w których warto ści biologicznych wska źników jako ści wody wykazuj ą niewielki wpływ oddziaływa ń antropogenicznych, klasa III – wody zadowalaj ącej jako ści, spełniaj ące wymagania okre ślone dla wód powierzchniowych kategorii A2, w których warto ści biologicznych wska źników jako ści wody wykazuj ą umiarkowany wpływ oddziaływa ń antropogenicznych, klasa IV – wody niezadowalaj ącej jako ści, spełniaj ące wymagania określone dla wód powierzchniowych kategorii A3, w których warto ści biologicznych wska źników jako ści wody wykazuj ą, na skutek oddziaływa ń antropogenicznych, zmiany jako ściowe i ilo ściowe w populacjach biologicznych, klasa V – wody złej jako ści, niespełniaj ące wymaga ń jako ściowych dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia w wod ę do spo życia; warto ści biologicznych wska źników jako ści wykazuj ą, na skutek oddziaływa ń antropogenicznych, zmiany polegaj ące na zaniku wyst ępowania znacznej cz ęś ci populacji biologicznych.

Klasyfikacja ogólna jakości wód w rzekach powiatu krośnieńskiego badanych w 2004 roku

ZLEWNIA RZEKI WISŁOKA S II nie badane III II nie badane ZLEWNIA RZEKI WISŁOK II III IV II nie badane III pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu indeks saprobowości fitoplanktonu chemiczne zapotrzebowanie tlenu oznaczane metodą nadmanganianową indeks saprobowości peryfitonu chemiczne zapotrzebowanie tlenu oznaczane metodą dwuchromianową liczba bakterii grupy coli typu kałowego ogólny węgiel organiczny liczba bakterii grupy coli zawiesiny ogólne Podstaw ę okre ślenia klas jako ści wód powierzchniowych stanowi ą warto ści graniczne wska źników jako ści wody, okre ślone dla poszczególnych klas. Dla ka żdego wska źnika jako ści wody zmierzonego z cz ęstotliwo ści ą jeden raz w miesi ącu wyznacza si ę warto ść st ęż enia odpowiadaj ącą percentylowi 90, a w przypadku mniejszej cz ęstotliwo ści bada ń przyjmuje si ę najmniej korzystn ą warto ść st ęż enia. Klas ę jako ści wód powierzchniowych w punkcie pomiarowym okre śla si ę porównuj ąc wyznaczone warto ści st ęż eń poszczególnych wska źników jako ści wody (z wył ączeniem wska źników wyst ępuj ących w warunkach naturalnych w podwy ższonych st ęż eniach) z warto ściami granicznymi przyjmuj ąc klas ę od najni ższej obejmuj ącą ł ącznie z wy ższymi klasami 90% ilo ści wska źników. Wyniki oceny ogólnej i klasyfikacji jako ści wód w poszczególnych punktach pomiarowo-kontrolnych na badanych rzekach zestawiono w tabeli. Jako wska źniki degraduj ące wody wymieniono wska źniki spełniaj ące wymagania ustalonej dla punktu pomiarowego klasy jako ści oraz klas wy ższych, które miały wpływ na wynik oblicze ń klasyfikacyjnych. Jako ść wód Jasiołki w punkcie pomiarowo-kontrolnym Szczepa ńcowa wg bada ń wykonanych w 2004 roku jest dobra i odpowiada II klasie czysto ści. Poziom II klasy osi ągn ęły wska źniki fizykochemiczne: zawiesiny ogólne, ChZT-Cr, azotyny oraz żelazo. Do klasy III zakwalifikowano barw ę oraz wska źniki mikrobiologiczne. Zakres bada ń nie obejmował wska źników biologicznych (saprobowo ści peryfitonu i fitoplanktonu oraz chlorofilu „a”). W kolejnym punkcie kontrolnym na rzece Jasiołce, poło żonym poni żej zrzutu ścieków komunalnych i przemysłowych z terenu miasta Jedlicze, stwierdzono III klas ę charakteryzuj ącą wody zadowalaj ącej jako ści. Stan sanitarny wód nie zmienił si ę, odnotowano jednak wzrost, w granicach III klasy, zawarto ści w wodach zwi ązków azotu (amoniak, azot Kjeldahla). Potok Chyrowski jest lewobrze żnym dopływem Jasiołki i stanowi źródło zaopatrzenia w wod ę pitn ą mieszka ńców Dukli. Zlewni ę stanowi obszar le śny, niezamieszkały. Wody potoku kontrolowane s ą pod k ątem ich przydatno ści do zaopatrzenia ludno ści w wod ę pitną, jednak obszerny zakres bada ń pozwala na dokonanie klasyfikacji ogólnej jako ści wód potoku wg zasad okre ślonych w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004r. W oparciu o wyniki bada ń jako ść wód potoku okre ślono jako dobr ą i zakwalifikowano do klasy II. Wska źnikami, które zadecydowały o ostatecznym wyniku klasyfikacji, były wska źniki mikrobiologiczne oraz barwa, zawiesiny ogólne, ChZT-Cr i azot Kjeldahla. Badania wykonane w punkcie kontrolnym poło żonym na rzece Wisłok powy żej zbiornika Besko wskazuj ą na dobr ą jako ść wód górnego biegu rzeki. W omawianym punkcie odnotowano II klas ę jako ści, a decyduj ący wpływ na wynik klasyfikacji miały wska źniki mikrobiologiczne, wska źniki tlenowe (ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO), wska źniki biogenne (azot Kjeldahla, azotany, fosforany), a tak że barwa, zawiesiny ogólne, wap ń, zasadowo ść oraz wska źniki biologiczne (saprobowo ść peryfitonu i fitoplanktonu).

14 W kolejnym punkcie pomiarowo-kontrolnym, zlokalizowanym w miejscowo ści Iskrzynia, jako ść wód Wisłoka wg nowej klasyfikacji okre ślono jako zadowalaj ącą i stwierdzono III klas ę. Z biegiem rzeki pogorszeniu uległ stan sanitarny wód oraz zaobserwowano wzrost zawarto ści w wodach zwi ązków azotu. Niezadowalaj ącą jako ść wód Wisłoka (klasa IV) stwierdzono w punkcie poło żonym poni żej Krosna. Głównymi wska źnikami degraduj ącymi wody były wska źniki mikrobiologiczne oraz fosforany. Od 1998 roku w Kro śnie funkcjonuje mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków z podwy ższonym stopniem usuwania zwi ązków azotu i fosforu. Trendy zmian średnich rocznych warto ści ChZT-Mn – wska źnika ogólnego zanieczyszczenia substancjami organicznymi oraz średnich rocznych st ęż eń fosforanów w wodach Wisłoka poni żej Krosna w latach 1994-2004 zobrazowano na rysunkach. Jak wykazuj ą badania, na przestrzeni 10 lat nie obserwuje si ę istotnych zmian w obci ąż eniu wód Wisłoka substancjami organicznymi. Zwi ększenie efektywno ści eliminacji zwi ązków biogennych ze ścieków odprowadzanych do Wisłoka z oczyszczalni w Kro śnie niew ątpliwie wpłyn ęło na popraw ę jako ści wód rzeki na odcinku poni żej Krosna, jednak spadek koncentracji zanieczyszczeń, głównie zwi ązków azotu i fosforu jest bardzo powolny i podlega znacznym wahaniom.

Zmiany średnich rocznych wartości ChZT-Mn w rzece Wisłok poniżej Krosna w latach 1994-2004

ChZT- Mn 10

8 /l) 2 6 4 enie(mgO ęż

st 2 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Zmiany średnich rocznych stężeń fosforanów w rzece Wisłok poniżej Krosna w latach 1994-2004

FOSFORANY 0,8 /l)

4 0,6

0,4

(mgPO enie

ęż 0,2 st 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

15 Badania Morwawy w punkcie poło żonym na odcinku uj ściowym do Wisłoka pozwoliły zaliczy ć wody tej rzeki do III klasy charakteryzuj ącej wody zadowalaj ącej jako ści. W granicach III klasy utrzymywały si ę wska źniki mikrobiologiczne, biologiczne (saprobowo ść peryfitonu i fitoplanktonu) oraz wska źniki tlenowe (BZT 5, ChZT-Mn) i zwi ązki azotu (amoniak, azot Kjeldahla, azotyny). Obliczone dla serii rocznej st ęż enie fosforanów oraz warto ść ChZT-Cr osi ągn ęły przedział klasy IV. Od 1996 roku do Morwawy, w km 3,6 jej biegu, odprowadzane s ą ścieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Haczowie (powiat brzozowski) w ilo ści 150 tys.m 3/rok. Zastosowana technologia oczyszczania ścieków nie zapewnia wysokiego stopnia usuwania ze ścieków zwi ązków biogennych, co powoduje wtórne zanieczyszczenie wód zwi ązkami azotu i fosforu. Na rysunku przedstawiono średnie roczne st ęż enia fosforanów w wodach Morwawy na odcinku uj ściowym w latach 1994-2004. Badania monitoringowe wykazuj ą od 1996 roku sukcesywny wzrost, z okresowymi wahaniami, zawarto ści tego zanieczyszczenia w wodach Morwawy wprowadzanych do Wisłoka.

Zmiany średnich rocznych stężeń fosforanów w rzece Morwawa-ujście do Wisłoka w latach 1994-2004

FOSFORANY 0,8

/l) 4 0,6 0,4 enie(mgPO

ęż 0,2 st

0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Potok Iwonka jest lewobrze żnym dopływem Lubatówki, która uchodzi do rzeki Wisłok na terenie Krosna. Potok jest źródłem zaopatrzenia w wod ę pitn ą mieszka ńców Iwonicza Zdroju. Zlewni ę Iwonki do uj ęcia wody stanowi górski obszar le śny, praktycznie niezamieszkały. Wody potoku kontrolowane s ą pod k ątem ich przydatno ści do zaopatrzenia ludno ści w wod ę pitn ą, jednak obszerny zakres bada ń pozwala na dokonanie klasyfikacji ogólnej jako ści wód potoku wg zasad okre ślonych w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004r. W oparciu o wyniki bada ń jako ść wód potoku okre ślono jako dobr ą i zakwalifikowano do klasy II. Wska źnikami, które zadecydowały o ostatecznym wyniku klasyfikacji, były wska źniki mikrobiologiczne oraz barwa i zawiesiny ogólne.

Ocena przydatności wód do bytowania ryb w warunkach naturalnych

Ocenie poddano jako ść wód w zakresie wska źników jako ści istotnych dla wód będących naturalnym środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych. Ogółem badano 14 wska źników fizykochemicznych. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 4 pa ździernika 2002r. okre śla warto ści graniczne wska źników jako ści

16 odr ębnie dla wód b ędących środowiskiem bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych. Woda spełnia wymagania dla bytowania ryb, je śli w wyniku pobierania próbek w stałych punktach pomiarowych w okresie 12 miesi ęcy, z cz ęstotliwo ści ą nie mniejsz ą ni ż okre ślona w rozporz ądzeniu: • w 95% próbek spełnione zostały wymagania w zakresie wska źników: odczyn, BZT 5, amoniak, azot amonowy, azotyny, całkowity chlor pozostały, cynk ogólny i mied ź rozpuszczona; w przypadku mniejszej ni ż 1 raz w miesi ącu cz ęstotliwo ści poboru próbek, wymagania dotycz ące tych wska źników musz ą by ć spełnione w ka żdej próbce, • wymagania w zakresie temperatury były spełniane w okresach stanowi ących ł ącznie co najmniej 98% czasu, • w 50% próbek zostały spełnione wymagania w zakresie rozpuszczonego tlenu, • zostało spełnione wymaganie dotycz ące średniorocznej warto ści zawiesin ogólnych.

Wyniki oceny wód w poszczególnych punktach pomiarowo-kontrolnych na badanych rzekach powiatu kro śnie ńskiego wraz ze wskazaniem wska źników degraduj ących wody, zestawiono w tabeli.

Ocena przydatności wód do bytowania ryb w rzekach powiatu krośnieńskiego badanych w 2004 roku ZLEWNIA RZEKI WISŁOKA S ZLEWNIA RZEKI WISŁOK

Badania wykazały, że jedynie wody Wisłoka w górnym biegu, na dopływie do zbiornika zaporowego Besko, spełniaj ą wymagania ustalone dla wód b ędących środowiskiem życia ryb karpiowatych. Pozostały kontrolowany odcinek Wisłoka na terenie powiatu kro śnie ńskiego oraz badany odcinek Jasiołki i Morwawy s ą nieprzydatne do bytowania ryb łososiowatych oraz karpiowatych według kryteriów okre ślonych w rozporz ądzeniu. Wska źnikami degraduj ącymi wody były: azotyny, fosfor ogólny, niejonowy amoniak, azot amonowy oraz BZT 5.

Ocena przydatności wód powierzchniowych płynących do celów pitnych

Ocenie według kryterium przydatno ści wód do zaopatrzenia ludno ści w wode przeznaczon ą do spo życia poddano jako ść wód w nast ępuj ących ciekach: • Jasiołka – rzeka zasilaj ąca komunalne uj ęcie wód powierzchniowych dla miasta Krosna w m. Szczepa ńcowa,

17 • Wisłok – rzeka zasilaj ąca komunalne uj ęcie wód powierzchniowych dla miasta Krosna w m. Iskrzynia, • potok Chyrowski – potok zasilaj ący komunalne uj ęcie wód powierzchniowych dla miasta Dukla, • potok Iwonka – potok zasilaj ący komunalne uj ęcie wód powierzchniowych dla miasta Iwonicz Zdrój. Przepisy prawne ustalaj ą trzy kategorie jako ści wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia w zale żno ści od warto ści granicznych fizykochemicznych i mikrobiologicznych wska źników jako ści wody. Kryterium podziału stanowi stopie ń zło żono ści technologii uzdatniania niezb ędnej do uzyskania wody przeznaczonej do spo życia i przedstawia si ę nast ępuj ąco: • kategoria A1 – woda wymagaj ąca prostego uzdatniania fizycznego, w szczególno ści filtracji i dezynfekcji, • kategoria A2 – woda wymagaj ąca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególno ści utleniania wst ępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji oraz dezynfekcji, • kategoria A3 – woda wymagaj ąca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególno ści utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na w ęglu aktywnym oraz dezynfekcji. Woda spełnia wymagania, je śli w wyniku pobierania próbek wody w regularnych odst ępach czasu z cz ęstotliwo ści ą nie mniejsz ą ni ż okre ślona w rozporz ądzeniu: • w 95% próbek nie zostały przekroczone ustalone dla danej kategorii jako ści wody warto ści dopuszczalne nast ępuj ących wska źników: barwa, temperatura, azotany, żelazo, fluorki, mied ź, cynk, arsen, kadm, chrom ogólny, chrom +6 , ołów, selen, rt ęć , bar, cyjanki, siarczany, indeks fenolowy, rozpuszczone lub zemulgowane węglowodory, WWA, pestycydy, amoniak, a w 90% próbek warto ści dopuszczalne pozostałych wska źników jako ści wody, • w odniesieniu do pozostałych 5% lub 10% próbek, w których warto ści dopuszczalne wska źników jako ści wody zostały przekroczone: - warto ści wska źników, z wyj ątkiem pH, tlenu rozpuszczonego i wska źników mikrobiologicznych, nie odbiegaj ą wi ęcej ni ż 50% od warto ści dopuszczalnych wska źników jako ści wody, - nie wynika zagro żenie dla zdrowia człowieka, - w kolejnych próbkach wody nie stwierdzono przekroczenia warto ści dopuszczalnych wska źników jako ści wody.

Wyniki oceny jako ści wód monitorowanych cieków na terenie powiatu kro śnie ńskiego wraz ze wskazaniem wska źników degraduj ących wody, zestawiono w tabeli. Zgodnie z przyj ętym kryterium oceny wody Jasiołki, potoku Chyrowskiego oraz Iwonki, zasilaj ące komunalne uj ęcia wód powierzchniowych w powiecie kro śnie ńskim, odpowiadały kategorii A2 ze wzgl ędów sanitarnych. Parametry fizykochemiczne spełniały wymagania kategorii A1, czyli wskazuj ą na wody wymagaj ącego prostego uzdatniania fizycznego.

19 Wody Wisłoka powy żej uj ęcia w Iskrzyni zaliczono do kategorii A3. O ostatecznym wyniku klasyfikacji zdecydowały podwyższone st ęż enia zawiesin ogólnych. Pozostałe wska źniki fizykochemiczne mie ściły si ę w kategorii A1 lub A2, natomiast wska źniki mikrobiologiczne odpowiadały kategorii A2.

Ocena jakości wód w rzekach powiatu krośnieńskiego wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia wg badań wykonanych w 2004 roku S A2 A2 A3 A2

Ocena poziomu azotanów i wskaźników eutrofizacji w badanych rzekach

Badania cieków na obszarze powiatu kro śnie ńskiego pod k ątem zanieczyszczenia wód azotanami wykazały, że na kontrolowanych odcinkach rzek nie stwierdzono wód, w których zawarto ść azotanów przekraczała poziom 40 mgNO 3/l. Średnie roczne st ęż enia azotanów wynosiły od 4,33 mgNO 3/l (Wisłok - ppk powy żej zbiornika Besko) do 8,14 mgNO 3/l (Wisłok – ppk poni żej Krosna). Maksymalne st ęż enie azotanów, na poziomie 19,7 mgNO 3/l, odnotowano w rzece Wisłok w Iskrzyni. W rzekach powiatu kro śnie ńskiego obj ętych badaniami w 2004 roku prowadzono obserwacj ę poziomu st ęż eń wska źników jako ści, stosowanych przy ocenie eutrofizacji wód, tj.: azotanów, azotu azotanowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego oraz chlorofilu „a”. Pełnym cyklem bada ń, zgodnym z wymaganiami okre ślonymi w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 23.12.2002r., obj ęto rzek ę Wisłok poni żej Krosna, gdzie w latach wcze śniejszych odnotowano podwy ższone st ęż enia chlorofilu „a”, głównego wska źnika eutrofizacji. Badania wykonane w 2004 roku wykazały, że średnie roczne st ęż enia wska źników eutrofizacji ustalone dla rzek powiatu kro śnie ńskiego nie przekroczyły ustalonych w rozporz ądzeniu warto ści granicznych, powy żej których mo że zachodzi ć eutrofizacja.

20 Wartości podstawowych wskaźników eutrofizacji w rzekach powiatu krośnieńskiego badanych w 2004 roku ZLEWNIA RZEKI WISŁOKA ZLEWNIA RZEKI WISŁOK Wartości graniczne 10 2,2 5 0,25 25 Średnie wartości stężeń chlorofilu „a” dla okresu letniego (maj-październik) oraz zimowego(styczeń-kwiecień i listopad- grudzień) ustalono w punktach, gdzie badania tego wskaźnika wykonywano co miesiąc.

2.2. Zbiornik zaporowy Besko

Zbiornik zaporowy Besko poło żony jest na obszarze dwóch powiatów: kro śnie ńskiego (gmina Rymanów) oraz sanockiego (gminy: Besko i Zarszyn). Powstał w latach 1971-1978 w wyniku spi ętrzenia zapor ą betonow ą rzeki Wisłok w km 172,8. Do głównych zada ń zbiornika nale ży: magazynowanie wody do celów pitnych, wyrównanie przepływów w rzece Wisłok oraz redukcja kulminacji fal powodziowych. Obj ęto ść zbiornika wynosi 14,2 mln m 3 i wzrasta do 15,4 mln 3 przy maksymalnym poziomie pi ętrzenia. Rezerwa powodziowa przy normalnym poziomie pi ętrzenia wynosi 2,9 mln m 3, co stanowi 20% całkowitej pojemno ści zbiornika. Główne parametry morfometryczne przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: • powierzchnia zbiornika przy normalnym poziomie pi ętrzenia 124,6 ha • powierzchnia zbiornika przy maksymalnym poziomie pi ętrzenia 131,0 ha • maksymalna długo ść zbiornika 4,0 km • szeroko ść zbiornika 150-160 m • średnia gł ęboko ść 11,8 m

Wewn ątrz korpusu zapory znajduje si ę uj ęcie wody wraz z pompowni ą, nale żą ce do Miejskiego Przedsi ębiorstwa Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Kro śnie. Główn ą rzek ą zasilaj ącą jest Wisłok, który dostarcza około 80% z ogólnej ilo ści wód dopływaj ących do zbiornika. Innymi wi ększymi ciekami dopływaj ącymi do zbiornika s ą: potok Czernisławka oraz potok Gł ęboki, nazywany cz ęsto potokiem z Gł ębokiego. Obszar całkowitej zlewni zbiornika wynosi 207 km 2, w tym zlewni bezpo średniej - 57 km 2. W bezpo średnim otoczeniu zbiornika le ży wie ś Pastwiska

21 (gm. Zarszyn), południowa cz ęść wsi Sieniawa (gm. Rymanów) oraz nieliczne zabudowania wsi Mymo ń (gm. Besko). Zlewnia zasilaj ąca zbiornik Besko ma charakter rolniczy i silnie rozwini ętą gospodark ę le śną. Kompleksy le śne zajmuj ą ponad 50% obszaru zlewni, natomiast w użytkach rolnych znaczny udział maj ą ł ąki i pastwiska. Brak jest tutaj przemysłu, funkcjonuje natomiast kilka zakładów gospodarki rolnej, których działalno ść koncentruje si ę na hodowli bydła oraz na uprawie zbó ż. Zabudowa rekreacyjna wokół zbiornika jest nieliczna, głównie w Rudawce Rymanowskiej i okolicy. W 2004 roku ocenie poddano jako ść wód zgromadzonych w zbiorniku oraz głównych cieków zasilaj ących zbiornik pod k ątem ich przydatno ści do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia. Próbki wody do bada ń pobrano ze zbiornika w pobli żu zapory oraz z potoku Czernisławka na odcinku uj ściowym do zbiornika. Badaniami pod k ątem przydatno ści wód do zaopatrzenia ludno ści w wod ę pitn ą obj ęto tak że rzek ę Wisłok w punkcie pomiarowym monitoringu diagnostycznego, poło żonym powy żej zbiornika Besko. Zakres bada ń, cz ęstotliwo ść poboru próbek wody oraz sposób oceny i klasyfikacji wód zbiornika i jego dopływów ustalono w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002r. w sprawie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia i zamieszczono w „Programie monitoringu środowiska w województwie podkarpackim na lata 2004-2005”. Wyniki bada ń zestawiono w tabeli.

Ocena jakości wód w zbiorniku zaporowym Besko i jego dopływach pod kątem przydatności do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia wg badań wykonanych w 2004 roku A2 A3 A2 A2

Próbki wody pobrano ze zbiornika Besko w kwietniu i sierpniu w punkcie poło żonym w pobli żu zapory z warstwy powierzchniowej (gł ęboko ść 1 m) oraz z warstwy naddennej (gł ęboko ść 17 i 21 m). Zakres bada ń dla próbek pobranych nad

22 dnem zbiornika ograniczono do wska źników biogennych, mikrobiologicznych oraz stopnia natlenienia. Wyniki bada ń przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: 1. Wody zbiornika Besko zasilaj ące komunalne uj ęcie wody pitnej odpowiadały kategorii A2, czyli wymagaj ą prostego uzdatniana fizycznego i chemicznego. O wyniku oceny zdecydowały wska źniki mikrobiologiczne, a tak że wska źniki fizyczne: barwa i odczyn oraz ogólny w ęgiel organiczny – wska źnik charakteryzuj ący zawarto ść w wodzie substancji organicznych. 2. Wody zbiornika w warstwie naddennej zaliczono do kategorii A3 ze wzgl ędu na spadek natlenienia wód poni żej poziomu 50%, ustalonego w przepisach jako graniczny dla kategorii A2. Kategorii A2 odpowiadały wska źniki mikrobiologiczne oraz azot Kjeldahla. 3. Podczas bada ń wiosennych i letnich wykonano pomiary temperatury i natlenienia wód zbiornika w profilu pionowym w punkcie poboru próbek. Wiosn ą temperatura w słupie wody była wyrównana, ró żnica mi ędzy powierzchni ą i dnem wynosiła zaledwie 2,2 oC. Wody zbiornika na całej gł ęboko ści były dobrze natlenione. Przy dnie natlenienie wód wynosiło ponad 80%, natomiast w warstwie powierzchniowej odnotowano niewielkie przesycenie tlenem. Mniej korzystnie przedstawiały si ę warunki tlenowe w okresie letnim. Temperatura wody od powierzchni do dna zmieniała si ę w zakresie 21,1-15,8 oC, w punkcie pomiarowym obserwowano uwarstwienie termiczne wód. Warstwa ciepłego epilimnionu si ęgała do gł ęboko ści 5m, a mi ąż szo ść skoku termicznego wynosiła ponad 2m. Od gł ęboko ści ok. 2 m nad dnem natlenienie utrzymywało si ę na poziomie ni ższym od 50%. Pogorszenie warunków tlenowych w sezonie letnim wi ąż e si ę z osiadaniem na dnie biomasy obumarłego planktonu i wi ększym zu życiem tlenu w procesach biochemicznych. 4. Rzeki zasilaj ące zbiornik Besko maj ą znaczny wpływ na jako ść wód retencjonowanych w zbiorniku. Badania rzeki Wisłok i potoku Czernisławka wskazuj ą, że ich wody odpowiadały kategorii A2 ze wzgl ędu na wska źniki fizykochemiczne i stan sanitarny. W przypadku Wisłoka na wynik klasyfikacji w grupie fizykochemicznej decyduj ący wpływ miały wska źniki fizyczne: barwa, odczyn i zawiesiny ogólne oraz ogólny w ęgiel organiczny – wska źnik charakteryzuj ący zawarto ść w wodzie substancji organicznych. Na wynik oceny Czernisławki w tej grupie wska źników wpłyn ął jedynie odczyn.

3. Emisja zanieczyszczeń powietrza

Podstawowymi źródłami emisji zanieczyszcze ń do powietrza w powiecie kro śnie ńskim s ą: spalanie paliw dla celów bytowych, procesy technologiczne w zakładach przemysłowych.. Stopie ń koncentracji źródeł i wielko ści emisji s ą zró żnicowane. Najwi ększe skupienie punktowych źródeł emisji znajduje si ę w Jedliczu i Rymanowie. S ą to kotłownie komunalne i zakłady przemysłowe, emituj ące zanieczyszczenia powstaj ące podczas prowadzonych procesów technologicznych oraz zanieczyszczenia energetyczne z zakładowych kotłowni przeznaczonych do celów grzewczych i technologicznych.

23 Na terenach wiejskich do powietrza emitowane s ą gazy i pyły głównie ze spalania energetycznego paliw stałych w paleniskach domowych. W wi ększych miejscowo ściach źródłem emisji s ą tak że zakłady produkcyjne, obiekty gminnych spółdzielni, zakłady usługowe oraz szkoły i o środki zdrowia. Zanieczyszczenia technologiczne na terenie powiatu powstaj ą głównie podczas wytwarzania produktów rafinacji ropy naftowej, produkcji i obróbki szkła oraz podczas spalania odpadów. Według danych WIO Ś ocenia si ę, że w 2004 roku wyemitowano do powietrza w powiecie kro śnie ńskim 396,3 ton zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych (bez CO 2), w tym: • 56,5 ton zanieczyszcze ń pyłowych (tj. 14,3%), • 339,8 ton zanieczyszcze ń gazowych (tj. 85,7%). W porównaniu do 2003 roku emisja zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych (bez CO 2) zmniejszyła si ę o 4,3%.

Zmiany wielkości emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych w powiecie krośnieńskim w latach 2001-2003

500

400

300

tony 200

100

0 2001 rok 2002 rok 2003 rok 2004 rok

Struktura emisji zanieczyszcze ń gazowych w powiecie kro śnie ńskim przedstawia si ę nast ępuj ąco: - 114 ton dwutlenku siarki tj. 33,5% ł ącznej emisji gazów, - 106 ton dwutlenku azotu tj. 31,2 % ł ącznej emisji gazów, - 66,4 ton tlenku w ęgla tj. 19,5% ł ącznej emisji gazów, - 53,4 ton zanieczyszcze ń specyficznych, głównie w ęglowodorów alifatycznych.

24 Struktura emisji zanieczyszczeń powietrza w powiecie krośnieńskim w 2004 roku (bez CO 2)

pozostałe 13,5% pyły 14,3%

tlenek w ęgla 16,7% dwutlenek siarki 28,8%

dwutlenek azotu 26,7%

W strukturze emitowanych do powietrza substancji ze źródeł punktowych zdecydowanie przewa żaj ą zanieczyszczenia gazowe, głównie dwutlenek siarki i dwutlenek azotu pochodz ące ze spalania paliw. Ponadto do atmosfery wprowadzane są z procesów energetycznych: tlenek w ęgla, dwutlenek w ęgla i pyły. Z procesów technologicznych, stosowanych w zakładach powiatu kro śnie ńskiego, do powietrza emitowane s ą przede wszystkim w ęglowodory alifatyczne i metale ci ęż kie, przy czym emisja zanieczyszcze ń technologicznych jest zdecydowanie mniejsza ni ż zanieczyszcze ń powstaj ących przy spalaniu paliw do celów energetycznych.

Do zakładów maj ących decyduj ący wpływ na wielko ść emisji zanieczyszcze ń w powiecie nale żą : „Raf-Energia” Sp. z o.o w Jedliczu, Rafineria Nafty „Jedlicze” S.A., „Raf-Ekologia” Sp. z o.o. w Jedliczu, a tak że DECO-GLASS Sp. z o.o. w Kro śnie – Zakład w Chorkówce. Najwi ększy udział w emisji zanieczyszcze ń do powietrza w powiecie ma Spółka „Raf-Energia” w Jedliczu. Z eksploatowanej przez t ę Spółk ę elektrociepłowni pochodzi ponad 62% ł ącznej ilo ści emitowanych pyłów, prawie 88% emisji dwutlenku siarki i 71% emisji dwutlenku azotu. Najcz ęś ciej stosowanymi urz ądzeniami ochrony powietrza w zakładach s ą cyklony, filtry tkaninowe i multicyklony, dzi ęki którym nast ępuje zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń pyłowych do powietrza. Na ograniczenie emisji zanieczyszcze ń do powietrza maj ą wpływ inwestycje w zakresie ochrony powietrza. Spo śród inwestycji realizowanych w 2004 roku przez zakłady emituj ące zanieczyszczenia do powietrza wymieni ć mo żna: - Spółka „Raf-Ekologia” w Jedliczu – rozpocz ęła inwestycj ę maj ącą na celu popraw ę warunków spalania odpadów niebezpiecznych, termin zako ńczenia inwestycji czerwiec 2005r., - Zakład Uzdatniania Wody w Sieniawie – poprawa stanu technicznego instalacji poprzez wymian ę baterii cyklonów wraz z wentylatorami i kanałami spalinowymi, - DECO-GLASS Sp. z o.o. – ograniczenie emisji tlenków azotu i tlenku w ęgla poprzez zastosowanie w odpręż arkach wi ększej ilo ści palników niskoemisyjnych oraz bezemisyjnych.

25 4. Poziom zanieczyszczeń powietrza

Oceny jako ści powietrza i obserwacji zachodz ących zmian dokonuje si ę w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska. Z mocy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska, odpowiedzialno ść za ocen ę jako ści powietrza spoczywa na wojewódzkim inspektorze ochrony środowiska. System monitoringu powietrza w Polsce poddany został modernizacji celem przystosowania go do wymogów okre ślonych w prawie Unii Europejskiej i nowych polskich regulacji prawnych. Ustawa Prawo ochrony środowiska zobowi ązuje do podejmowania działa ń maj ących na celu ocen ę powietrza prowadzon ą w sposób porównywalny do krajów członkowskich UE. Pomiary i badania jako ści powietrza prowadzone w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska dostarczaj ą danych dotycz ących poziomów wybranych zanieczyszcze ń w powietrzu, w ró żnych skalach przestrzennych i czasowych, a tak że danych umo żliwiaj ących śledzenie zjawisk o charakterze globalnym. Uzyskane informacje pozwalaj ą na identyfikacj ę obszarów, na których przekroczone s ą dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu. Nadrz ędnym celem działa ń podejmowanych na rzecz ochrony powietrza jest ochrona zdrowia ludzkiego, a priorytetowym obszarem dla monitoringu powietrza s ą miasta i aglomeracje miejskie. Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska wojewódzki inspektor ochrony środowiska wykonuje corocznie ocen ę jako ści powietrza w strefach. Celem rocznej oceny jest uzyskanie informacji o st ęż eniach zanieczyszcze ń na obszarze poszczególnych stref województwa w zakresie umo żliwiaj ącym: - dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyj ęte kryteria, - uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stęż eń zanieczyszcze ń na obszarze stref w zakresie umo żliwiaj ącym wskazanie obszarów przekrocze ń warto ści kryterialnych oraz okre ślenie poziomów st ęż eń wyst ępuj ących na tych obszarach, - wskazanie prawdopodobnych przyczyn wyst ępowania ponadnormatywnych st ęż eń zanieczyszcze ń w okre ślonych rejonach, - wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniej ącego systemu monitoringu i oceny. Wyniki oceny poziomu substancji w strefach stanowi ą dla wojewody podstaw ę okre ślenia programów ochrony powietrza dla stref, w których poziom cho ćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji. Według nowych przepisów prawnych, st ęż enia zanieczyszcze ń powinny zosta ć zredukowane przynajmniej do poziomu st ęż enia dopuszczalnego na całym terytorium kraju w okre ślonym terminie i nie powinny przekracza ć warto ści dopuszczalnej po tym terminie. Wprowadzenie marginesu tolerancji ma na celu okresowe podwy ższenie poziomu st ęż eń, powy żej którego istnieje obowi ązek przygotowania programów ochrony powietrza. Obowi ązek prowadzenia oceny jako ści powietrza przy uwzgl ędnieniu kryterium zwi ązanego z ochron ą zdrowia dotyczy nast ępuj ących substancji: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, pył zawieszonego PM10, ołów, benzen, tlenek w ęgla i ozon.

26 W ocenie pod k ątem ochrony ro ślin i ekosystemów nale ży uwzgl ędni ć dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i ozon.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie realizuj ąc przepis art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska dokonał w 2004 roku trzeciej oceny jako ści powietrza w województwie podkarpackim. Wyniki tej oceny, jak równie ż dwóch poprzednich ocen rocznych, dost ępne s ą na stronie internetowej WIO Ś pod adresem: www.wios.rzeszow.pl .

Klasyfikacji stref, których granice pokrywaj ą si ę z granicami powiatów, dokonano oddzielnie dla dwóch kryteriów ustanowionych: - w celu ochrony zdrowia (dla terenu kraju i uzdrowisk), - w celu ochrony ro ślin (dla terenu kraju i parków narodowych) oraz oddzielnie dla ka żdej substancji zanieczyszczaj ącej powietrze. Na podstawie pomiarów wykonanych w 2004 roku stref ę kro śnie ńsk ą (wyłączeniem miasta Krosna) sklasyfikowano pod wzgl ędem zanieczyszczenia powietrza wg kryterium ochrony zdrowia i zakwalifikowano do klasy A. Oznacza to, że w tej strefie nie stwierdzono przekrocze ń poziomów dopuszczalnych substancji zanieczyszczaj ących powietrze. Na mapkach przedstawiono rozkłady średnich st ęż eń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego PM10 oraz benzenu w 2004 roku na terenie województwa podkarpackiego. Ocen ę poziomu zanieczyszczenia powietrza w strefie kro śnie ńskiej w 2004 roku wykonano w oparciu o wyniki bada ń prowadzonych na dwóch stacjach pomiarowych poło żonych na obszarach ochrony uzdrowiskowej: • Iwonicz Zdrój - ul. Torosiewicza 2 • Rymanów Zdrój - ul. Zdrojowa 53 oraz na stanowisku pomiarowym w Jedliczu, ul. Rejtana. Program pomiarowy dla stacji w uzdrowiskach obejmował prowadzenie 24-godzinnych manualnych pomiarów st ęż eń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu oraz na stacjach uzdrowiskowych i w Jedliczu - pomiary poziomu benzenu z okresowym poborem próbek metod ą pasywn ą. Wykonawc ą bada ń poziomu SO 2 i NO 2 w uzdrowiskach była Pa ństwowa Inspekcja Sanitarna, natomiast pomiary poziomu benzenu w powietrzu na wszystkich stanowiskach pomiarowych wykonała Delegatura WIO Ś w Ja śle. Uzyskane wyniki zinterpretowano w oparciu o rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002r.: - w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U.2002.87.796), - w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U.2002.87.798).

27 Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu na terenie kraju, czas ich obowiązywania, okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów i dopuszczalne częstości przekraczania tych poziomów oraz marginesy tolerancji µ µ µ * poziom dopuszczalny ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi ** poziom dopuszczalny ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin

Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu na obszarach ochrony uzdrowiskowej

Dopuszczalne poziomy substancji okre ślone s ą: a) ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi – dla obszaru całego kraju oraz, dla niektórych zanieczyszcze ń, dla obszarów ochrony uzdrowiskowej, b) ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin – dla obszaru kraju oraz, dla niektórych zanieczyszcze ń, dla obszarów parków narodowych. Badania jako ści powietrza prowadzone na stacjach i stanowiskach pomiarowych w powiecie kro śnie ńskim pozwalaj ą dokona ć oceny jako ści powietrza pod k ątem ochrony zdrowia ludzi. Średnie roczne st ęż enia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i benzenu na stacjach i stanowiskach pomiarowych monitoringu atmosfery w powiecie kro śnie ńskim w latach 2001-2004 przedstawiono w tabeli i na rysunku.

28 Dwutlenek siarki powstaje przede wszystkim w wyniku spalania paliw zawieraj ących siark ę. W 2004 roku średnioroczne st ęż enia dwutlenku siarki na badanych obszarach ochrony uzdrowiskowej, nienormowane dla kryterium ochrony zdrowia ludzi, wynosiły 4,3 µg/m 3 w Iwoniczu Zdroju i 3,7 µg/m 3 w Rymanowie Zdroju. W ci ągu roku nie odnotowano przekrocze ń 24-godzinnego dopuszczalnego poziomu tej substancji (tj. 125 µg/m 3). Średnioroczne warto ści st ęż eń dwutlenku siarki na przestrzeni lat 2001-2004 wykazuj ą tendencj ę wzrostow ą.

Średnie roczne stężenia zanieczyszczeń powietrza w powiecie krośnieńskim w latach 2001-2004

DWUTLENEK SIARKI 6

3 2001 2002 2003 2004 4

enie w ug/m w enie 2

ęż

st 0 Iwonicz Zdrój Rymanów Zdrój

DWUTLENEK AZOTU 10 3 8 2001 2002 2003 2004

6 4 ug/m w enie ęż 2 st 0 Iwonicz Zdrój Rymanów Zdrój

BENZEN 4

3 2002 2003 2004 3

2 ug/m w enie 1 ęż

st 0 Iwonicz Zdrój Rymanów Zdrój Jedlicze

Średnie st ęż enia roczne dwutlenku azotu w uzdrowiskach kształtowały si ę na zbli żonym poziomie i wynosiły 5,9 µg/m 3 w Iwoniczu Zdroju oraz 5,6 µg/m 3 w Rymanowie Zdroju. Pomiary nie wykazały przekroczeń dopuszczalnego poziomu średniorocznego, ustalonego dla obszarów ochrony uzdrowiskowej. Uzyskane warto ści średnie były ni ższe od 17% warto ści normatywnej. W ci ągu roku nie odnotowano przekrocze ń 24-godzinnego dopuszczalnego st ęż enia tego

29 zanieczyszczenia. Poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu w Iwoniczu Zdroju od roku 2002 jest stabilny, natomiast w Rymanowie Zdroju podlegał zmianom. W latach 2001-2003 odnotowano wzrost st ęż eń NO 2 do poziomu odpowiadaj ącego 21% warto ści normy okre ślonej dla uzdrowisk, a w 2004 roku obserwowano trend spadkowy.

Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i benzenu na stacjach pomiarowych w powiecie krośnieńskim w latach 2001-2004

Sµ S

Pomiary st ęż eń benzenu w powietrzu na obszarach ochrony uzdrowiskowej prowadzono od 2003 roku metod ą pasywn ą. Średnie roczne st ęż enia tej substancji w okresie 2 lat obserwacji nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego i kształtowały si ę nast ępuj ąco: • w Iwoniczu Zdroju stanowiły 20-27% poziomu dopuszczalnego dla uzdrowisk, • w Rymanowie Zdroju stanowiły 22-33% poziomu dopuszczalnego dla uzdrowisk. St ęż enia benzenu na obszarach ochrony uzdrowiskowej s ą niskie i nie przekraczaj ą dolnego progu oszacowania, w zwi ązku z czym, zgodnie z obowi ązuj ącymi w tym zakresie przepisami, w 2004 roku odst ąpiono od prowadzenia pomiarów w Iwoniczu Zdroju i Rymanowie Zdroju. Średnioroczne st ęż enia benzenu na stanowisku pomiarowym w Jedliczu, okre ślone na podstawie bada ń prowadzonych metod ą pasywn ą od 2002 roku, nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego wynosz ącego 5 µg/m 3. Uzyskane warto ści st ęż eń zawierały si ę w przedziale 35-45% warto ści dopuszczalnej.

5. Hałas drogowy

Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska, hałas uwa ża si ę za czynnik zanieczyszczaj ący środowisko, wobec którego przyjmuje si ę takie same ogólne zasady, obowi ązki i formy post ępowania jak do pozostałych zanieczyszcze ń i zwi ązanych z nimi dziedzin ochrony środowiska. Wszechobecno ść hałasu w naszym życiu zawodowym i domowym budzi uzasadniony niepokój i poczucie zagro żenia, wpływa z du żym stopniu na sfer ę psychiczn ą człowieka, prowadz ąc do ró żnych zaburze ń i patologii. Z bada ń uci ąż liwo ści ró żnych poziomów hałasu wynika, że najbardziej negatywnie odbierany

30 jest przez ludzi hałas uliczny (samochodowo-tramwajowy), osiedlowy i lotniczy. Wi ększ ą tolerancj ą cieszy si ę hałas przemysłowy czy kolejowy. Negatywne reakcje na hałas nasilaj ą si ę szczególnie przy poziomach powyżej 65 dB, przy czym czynnikiem, który znacz ąco wpływa na relacje mi ędzy warunkami akustycznymi a człowiekiem jest tzw. subiektywna wra żliwo ść na hałas. Ze wzgl ędu na obszar oddziaływania oraz liczb ę ludno ści nara żonej na jego oddziaływanie, jednym z najbardziej uci ąż liwych obecnie źródeł hałasu w środowisku jest ruch drogowy. Obserwowany wzrost liczby pojazdów osobowych i ci ęż arowych, wzmo żony ruch tranzytowy (towarowy i osobowy) powoduj ą ci ągły wzrost poziomu hałasu w środowisku oraz zanieczyszczenie atmosfery spalinami i pyłami. Staje si ę to coraz bardziej uci ąż liwe dla mieszka ńców du żych miast, wzdłu ż tras komunikacyjnych oraz w pobli żu dróg dojazdowych do obiektów przemysłowych i usługowych. Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska. Do realizacji tego celu słu żą instrumenty planowania przestrzennego oraz instrumenty ochrony środowiska takie jak: pozwolenia, programy ochrony środowiska i programy ochrony przed hałasem. Ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadziła obowi ązek oceny stanu akustycznego środowiska dla aglomeracji, dla terenów głównych dróg, linii kolejowych i lotnisk, których eksploatacja mo że powodowa ć negatywne oddziaływanie na znacznych obszarach oraz dla pozostałych terenów wskazanych w powiatowych programach ochrony środowiska. Do prowadzenia pomiarów hałasu w środowisku i pozyskiwania wyników bada ń od innych jednostek oraz dokonywania ocen stanu akustycznego w formie map akustycznych w cyklach 5 letnich zobowi ązany jest starosta. W 2004 roku, w ramach realizacji „Programu monitoringu środowiska w województwie podkarpackim na lata 2004-2005” Delegatura w Ja śle wykonała badania uci ąż liwo ści hałasu drogowego wzdłu ż drogi krajowej nr 9 na przygranicznym odcinku Miejsce Piastowe – Barwinek (drogowe przej ście graniczne ze Słowacj ą). Badania akustyczne obejmowały okre ślenie w wyznaczonych punktach pomiarowych równowa żnego poziomu d źwi ęku A, oznaczonego symbolem L Aeq , który jest podstawowym technicznym wska źnikiem oceny poziomu hałasu w środowisku oraz pomiary nat ęż enia i struktury ruchu pojazdów z uwzgl ędnieniem pojazdów ci ęż kich i szczególnie hała śliwych. Kryteria oceny stanu akustycznego środowiska okre ślone s ą aktualnie w nast ępuj ących rozporz ądzeniach wykonawczych: rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U.2004.178.1841), rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 roku w sprawie warto ści progowych poziomów hałasu (Dz.U.2002.8.81).

Ustawa Prawo ochrony środowiska silnie akcentuje problematyk ę opracowywania programów ochrony środowiska przed hałasem i wprowadza do systemu prawa oprócz poziomów dopuszczalnych tak że tzw. poziomy progowe.

31 Stanowi ą one kryterium do wyznaczenia terenów ekstremalnie zagro żonych hałasem, wymagaj ących działa ń naprawczych. Dopuszczalne i progowe poziomy hałasu w środowisku odnosz ą si ę do ró żnych kategorii źródeł hałasu i s ą zró żnicowane w zale żno ści od funkcji urbanistycznej danego terenu. Warto ści normatywne dla hałasu drogowego i kolejowego przedstawiono w tabelach. Badania akustyczne w pobli żu drogi krajowej nr 9 na odcinku przygranicznym Miejsce Piastowe - Barwinek przeprowadzono w celu okre ślenia warunków panuj ących w bezpo średnim s ąsiedztwie tranzytowej trasy komunikacji drogowej prowadz ącej ruch osobowy i towarowy w kierunku przej ścia granicznego ze Słowacj ą. Pomiary wykonano w 6 punktach. Równocze śnie z pomiarami poziomu hałasu wykonano pomiary natęż enia i struktury ruchu pojazdów, z uwzgl ędnieniem pojazdów lekkich (samochody osobowe, małe furgonetki, motocykle) oraz pojazdów ci ęż kich, szczególnie hała śliwych (samochody ci ęż arowe, samochody ci ęż arowe z przyczepami, autobusy, ci ągniki, itp.). Równowa żny poziom hałasu L Aeq dla 16 godzin pory dnia i 8 godzin pory nocy okre ślono w pobli żu odcinka drogi krajowej nr 9 na terenie Dukli, w pozostałych punktach pomiary wykonano jedynie w porze dziennej.

Dopuszczalne poziomy hałasu komunikacyjnego w środowisku

32 Wartości progowe poziomów hałasu komunikacyjnego w środowisku

Obszar wzdłu ż drogi krajowej nr 9 na przygranicznym odcinku, objęty pomiarami akustycznymi, stanowi ą głównie tereny zabudowy zagrodowej, zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z działalno ści ą usługow ą oraz wielorodzinnej, wi ęc jako dopuszczalny równowa żny poziom hałasu dla tych terenów: dla pory dnia - 60 dB i dla pory nocy - 50 dB.

Warto ści równowa żnego poziomu hałasu L Aeq w poszczególnych punktach pomiarowych oraz wyniki pomiarów nat ęż enia ruchu na badanym odcinku drogi krajowej nr 9 przedstawiono w tabeli oraz na rysunku. Zebrane dane posłu żyły tak że do wykonania mapki, na której zaznaczono poszczególne punkty pomiarowe, a poziom hałasu wzdłu ż drogi oznaczono kolorowymi liniami, którym przyporz ądkowano odpowiednie przedziały warto ści równowa żnego poziomu hałasu LAeq .

Poziom hałasu drogowego wzdłuż drogi krajowej nr 9 na odcinku Miejsce Piastowe – Barwinek

Tylawa Miejsce Miejsce Piastowe Piastowe ul.Kolejowa Węgierski Węgierski Węgierski Węgierski ul.Dukielska kier.Krosno kier.Barwinek Dukla ul.Trakt Dukla ul.Trakt Dukla ul.Trakt Dukla ul.Trakt

33 Wyniki pomiarów poziomu hałasu drogowego wzdłuż drogi krajowej nr 9 na odcinku Miejsce Piastowe – Barwinek

PORA DNIA (6 oo – 22 oo ) PORA NOCY (22 oo - 6 oo )

Miejsce Piastowe

Punkty pomiarowe poziomu hałasu zlokalizowano w rejonie skrzy żowania drogi krajowej nr 9 z drog ą krajow ą nr 28 Wadowice – Przemy śl. Otoczenie trasy komunikacyjnej na tym odcinku stanowi lu źna zabudowa niska, typu zagrodowego. Równowa żny poziom hałasu L Aeq , ustalony na podstawie pomiarów, w obu punktach był wysoki i wynosił 70,8 dB w punkcie nr 1 oraz 73,6 dB w punkcie nr 2. Nat ęż enie ruchu pojazdów doje żdżaj ących do skrzy żowania kształtowało si ę na poziomie 276 pojazdów na godzin ę, podczas gdy ilo ść pojazdów przemieszczaj ących si ę w kierunku Dukli była znacznie wi ększa i wynosiła 415 pojazdów na godzin ę. Udział pojazdów ci ęż kich w strumieniu ruchu obserwowanym w obu punktach pomiarowych był na zbli żonym poziomie – 13,0% i 14,5%.

Dukla

Punkty pomiarowe znajdowały si ę przy drodze krajowej nr 9 na wylocie w kierunku Krosna (punkt nr 3), w centralnej cz ęś ci miasta (punkt nr 4) oraz na wylocie trasy w kierunku południowym (punkt nr 5). W punkcie nr 4 poło żonym przy ulicy Trakt W ęgierski pomiary wykonano w porze dziennej i nocnej, w pozostałych punktach w porze dnia. Na odcinkach wylotowych z miasta z drog ą s ąsiaduj ą zabudowania niskie, jednorodzinne o charakterze zagrodowym, lu źno rozmieszczone po jednej stronie drogi. W centralnej cz ęś ci miasta w rejonie prowadzenia pomiarów wyst ępuje zabudowa jednorodzinna z obiektami usługowo-handlowymi oraz zabudowa wysoka.

34 Wzdłu ż badanego odcinka drogi krajowej nr 9 na terenie Dukli w porze dnia stwierdzono wysokie poziomy równowa żnego hałasu, mieszcz ące si ę w granicach 71,5–74 dB. Nat ęż enie ruchu wynosiło od 286 pojazdów na godzin ę w centralnej cz ęś ci miasta (punkt nr 4) do 441 pojazdów na godzin ę (punkt nr 3). Ró żnił je znacznie procentowy udział pojazdów hała śliwych w strumieniu ruchu samochodów, który kształtował si ę od 10,4% przy wje ździe do miasta od strony Krosna do 18,5% w centralnej cz ęś ci miasta. W śród pojazdów uci ąż liwych akustycznie przewa żały samochody ci ęż arowe z przyczepami.

35 W porze nocnej zarejestrowano 78 pojazdów przemieszczaj ących si ę przez Dukl ę. A ż 29,5% stanowiły pojazdy ci ęż kie tranzytowe, głównie TIR-y i samochody ci ęż arowe z przyczepami. Zaobserwowano, że pojazdy te poruszały si ę po mie ście z du żą pr ędko ści ą, znacznie przekraczaj ącą pr ędko ść dopuszczaln ą na terenach zabudowanych, co jest przyczyn ą nadmiernego hałasu emitowanego do środowiska i stwarza bardzo du żą uci ąż liwo ść dla mieszka ńców miasta. Równowa żny poziom hałasu w Dukli w porze nocnej wynosił 68 dB, czyli przekraczał poziom dopuszczalny o 18 dB.

Tylawa

Pomiary wykonane przy drodze krajowej nr 9 w punkcie poło żonym w miejscowo ści Tylawa obrazuj ą klimat akustyczny kształtowany głównie przez tranzytowy ruch drogowy w kierunku przej ścia granicznego ze Słowacj ą w miejscowo ści Barwinek. Tereny poło żone wzdłu ż badanego odcinka trasy komunikacyjnej to tereny wiejskie z rozproszon ą zabudow ą zagrodow ą. Odległo ść budynków od jezdni wynosi 30-40 m. Przeprowadzone pomiary wykazały, że równowa żny poziom hałasu wynosił 70,2 dB i był wy ższy od poziomu dopuszczalnego o 10,2 dB. Nat ęż enie ruchu kształtowało si ę na poziomie 143 pojazdów na godzin ę, przy czym udział pojazdów ci ęż kich w strumieniu ruchu był wysoki – 25,2%. Obserwowano, że pojazdy uci ąż liwe akustycznie, głównie TIR-y i samochody ci ęż arowe, poruszały si ę po przygranicznym odcinku drogi z du żą pr ędko ści ą, znacznie przekraczaj ącą pr ędko ść dozwolon ą, co ma niew ątpliwy wpływ na niekorzystny klimat akustyczny w s ąsiedztwie trasy komunikacyjnej.

Klimat akustyczny kształtowany przez lokaln ą i tranzytow ą komunikacj ę drogow ą w s ąsiedztwie drogi krajowej nr 9 na odcinku przygranicznym Miejsce Piastowe–Barwinek przedstawia si ę zdecydowanie niekorzystnie. Tereny przylegaj ące do drogi nara żone s ą na znaczne oddziaływanie ze strony hałasu drogowego. We wszystkich punktach pomiarowych, w których wykonano pomiary hałasu, stwierdzono znaczny dyskomfort akustyczny wyra żaj ący si ę przekroczeniem dopuszczalnych warto ści poziomu równowa żnego. Poziom progowy hałasu dla pory dnia nie został przekroczony. W porze nocnej mieszka ńcy Dukli nara żeni s ą na znaczne oddziaływanie hałasu drogowego, którego źródłem s ą głównie tranzytowe pojazdy ci ęż kie. Emitowany w tej porze dnia przez pojazdy samochodowe hałas powodował przekroczenie dopuszczalnego i progowego poziomu hałasu.

6. Gospodarka odpadami

Członkostwo w Unii Europejskiej zobowi ązuje Polsk ę do osi ągni ęcia pewnych standardów w zakresie gospodarki odpadami przemysłowymi i komunalnymi. Zgodnie z polskim i unijnym prawem okre ślone zostały zasady racjonalnego post ępowania z odpadami według nast ępuj ącej hierarchii: • zapobieganie powstawaniu odpadów i ich minimalizacja,

36 • zapewnienie odzysku odpadów, których powstania w danych warunkach techniczno-ekonomicznych nie da si ę unikn ąć , • unieszkodliwianie odpadów (poza składowaniem), których nie udało si ę wykorzysta ć, • bezpieczne dla ludzkiego zdrowia i środowiska składowanie odpadów, których nie da si ę podda ć procesowi odzysku lub unieszkodliwiania.

W zakresie gospodarki odpadami komunalnymi Polska zobowi ązała si ę do uregulowania standardów dotycz ących m.in. zamkni ęcia składowisk nie spełniaj ących okre ślonych w prawie wymogów, osi ągni ęcia wysokich poziomów selektywnego zbierania, odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego i innych rodzajów odpadów oraz redukcji ilo ści składowanych odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji. Zgodnie z przyj ętą strategi ą post ępowania z odpadami, składowanie odpadów powinno by ć ostatnim elementem w ła ńcuchu przedsi ęwzi ęć maj ących na celu unieszkodliwianie odpadów. Przepisy prawne szczegółowo okre ślaj ą wymagania dotycz ące lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów, a tak że zakres i sposób prowadzenia monitoringu składowisk w ró żnych cyklach jego „ życia”. Uporz ądkowana gospodarka odpadami powinna by ć oparta na rzetelnej informacji, a rol ę t ę w Polsce spełnia monitoring odpadów realizowany przez Inspekcj ę Ochrony Środowiska. Zbieranie informacji prowadzone jest w systemie ankietowym, a dane ewidencjonowane s ą w komputerowej bazie SIGOP. Na podstawie zebranych informacji oraz ustale ń pokontrolnych szacuje si ę, że na terenie powiatu kro śnie ńskiego w 2004 roku wytworzono ogółem 35721,1 ton odpadów, w tym:

• 24248,6 ton (tj. 67,9 %) odpadów przemysłowych,

• 11472,5 ton (tj. 32,1 %) odpadów komunalnych.

Odpady w powiecie krośnieńskim wg danych WIOŚ Rzeszów Delegatury w Jaśle

25 tys.ton 20

0 2000 2001 2002 2003 2004 odpady przemysłowe odpady komunalne

37 W porównaniu do 2003 roku ogólna ilo ść wytworzonych w powiecie kro śnie ńskim odpadów wzrosła o 35,8%. Ilo ść wytworzonych odpadów komunalnych na przestrzeni lat 2000-2004 kształtowała si ę na podobnym poziomie, natomiast w 2004 roku zauwa żalny jest wzrost ilo ści odpadów przemysłowych. Jedn ą z przyczyn tego zjawiska, obok faktycznego wzrostu ilo ści wytwarzanych odpadów w niektórych zakładach, jest zwi ększenie liczby producentów odpadów obj ętych bilansowaniem w ramach bazy SIGOP, jak równie ż wi ększa rzetelno ść dostarczanych danych.

6.1. Odpady komunalne

Odpady komunalne to odpady powstaj ące w gospodarstwach domowych, a tak że odpady nie zawieraj ące odpadów niebezpiecznych pochodz ące od innych wytwórców odpadów, które ze wzgl ędu na swój charakter lub skład s ą podobne do odpadów powstaj ących w gospodarstwach domowych. W 2004 roku w powiecie kro śnie ńskim powstało 11472,5 ton odpadów komunalnych, tj. o 3,5% wi ęcej ni ż w roku poprzednim. Na zorganizowane składowiska komunalne trafiło ok. 96% odpadów, tj. 10985,4 ton. Odpady z gmin powiatu deponowane były na składowiskach komunalnych zlokalizowanych w nast ępuj ących miejscowo ściach:

→→→ Krosno 1703,6 ton, →→→ Dukla 6624,8 ton, →→→ Jaszczew 974,0 ton, →→→ poza terenem woj.podkarpackiego 1683,0 ton

Pozostałe 487,1 ton odpadów, w wyniku prowadzonej w 6 gminach selektywnej zbiórki odpadów (szkło, tworzywa sztuczne, metale, makulatura), przekazano do powtórnego wykorzystania (recyklingu). Na obszarze powiatu kro śnie ńskiego funkcjonuj ą dwa składowiska komunalne: w Dukli przy ul. Parkowej oraz w miejscowo ści Jaszczew, gm. Jedlicze. Na składowiskach tych gromadzone s ą niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne, odpady wielkogabarytowe, skratki z oczyszczalni ścieków oraz zawarto ść piaskowników. Na obu składowiskach prowadzona jest segregacja odpadów. Na składowisku w Dukli gromadzone s ą odpady komunalne z terenu miasta i gminy Dukla oraz innych gmin, mi ędzy innymi: Nowy Żmigród, Chorkówka, Krempna, Jasienica Rosielna, Brzozów, Iwonicz, Rymanów, Domaradz i Brzozów. Zarz ądzaj ącym składowiskiem jest Gospodarka Komunalna i Mieszkaniowa w Dukli Sp. z o.o. W 2004 roku na składowisku zło żono ogółem 9983,1 ton odpadów, a stan nagromadzenia na koniec 2004 roku wynosił 38943,6 ton. Odpady z terenu gminy Jedlicze składowane s ą na gminnym składowisku zlokalizowanym w miejscowo ści Jaszczew. W 2004 roku na składowisku zdeponowano 971,3 ton odpadów, natomiast nagromadzenie odpadów na koniec roku wynosiło 7320,3 ton. Składowiskiem zarz ądza Jedlickie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z o.o. w Jedliczu.

39 Zarz ądzaj ący składowiskami prowadz ą okresowe badania maj ące na celu okre ślenie wpływu składowiska na środowisko. Wyniki bada ń zaprezentowano w dziale II.6.3 opracowania.

6.2. Odpady przemysłowe

Pozyskiwanie danych niezb ędnych do oceny gospodarki odpadami przemysłowymi prowadzone jest drog ą ankietyzacji podmiotów wytwarzaj ących odpady przemysłowe. Z terenu powiatu kro śnie ńskiego dane za 2004 rok otrzymano z 31 jednostek (w tym 6 kopal ń ropy naftowej), których działalno ść zwi ązana jest z powstawaniem odpadów przemysłowych. Według danych zgromadzonych w bazie SIGOP w 2004 roku w powiecie kro śnie ńskim wytworzono 24248,6 ton odpadów przemysłowych, co stanowi 67,9% łącznej ilo ści powstałych odpadów (przemysłowych i komunalnych). W odniesieniu do roku 2003 ilo ść odpadów przemysłowych zwi ększyła si ę prawie dwukrotnie. W bilansie odpadów przemysłowych za 2004 rok uj ęto dane z nowych jednostek, wytwarzaj ących znaczne ilo ści odpadów. Gospodark ę odpadami przemysłowymi w powiecie cechuje wysoki odsetek odpadów wykorzystanych, przy niskim udziale odpadów składowanych w środowisku. Ze wzgl ędu na magazynowanie na terenie zakładów odpadów wytworzonych w latach ubiegłych, bilans odpadów w 2004 roku nie zamyka si ę w obr ębie jednego roku. Nale ży zaznaczy ć, że w porównaniu do 2003 roku ilo ść odpadów magazynowanych w obr ębie zakładów (do momentu ich wykorzystania lub unieszkodliwienia) zmniejszyła si ę o 1175,9 ton. Z wytworzonej w 2004 roku ilo ści odpadów przemysłowych: - 84,3% wykorzystano gospodarczo (odzyskano), - 16,0% unieszkodliwiono (głównie termicznie), - 1,2% składowano. Najwi ększe ilo ści wytworzonych odpadów w powiecie kro śnie ńskim według grup stanowi ą: • odpady z toczenia i piłowania metali nie żela żnych, • odpady z przeróbki ropy naftowej, • odpady z hutnictwa szkła, • odpadowe oleje, • odpady z instalacji i urz ądze ń słu żą cych zagospodarowaniu odpadów, Wszystkie wymienione rodzaje odpadów s ą prawie w cało ści odzyskiwane. Ponad 79,4% odpadów przemysłowych wytworzono w gminie Jedlicze, pozostałe 20,6% przypada na gminy: Chorkówka, Dukla, Iwonicz Zdrój, Korczyna, Kro ścienko Wy żne i Rymanów. W śród jednostek wytwarzaj ących znacz ące ilo ści odpadów przemysłowych w powiecie wymieni ć nale ży: - MONTONAFT Sp. z o.o. w Jedliczu, - Rafineri ę Nafty „Jedlicze” S.A w Jedliczu, - DECO-GLASS Sp. z o.o., - „Raf-Ekologi ę” Sp. z o.o. w Jedliczu,

40 - Kro śnie ńsk ą Fabryk ę Mebli KROFAM Sp. z o.o. w Dukli,

W wykazie nie uj ęto Spółki „Raf-Energia” w Jedliczu, poniewa ż w wyniku wzajemnych uzgodnie ń dane dotycz ące odpadów wytworzonych w 2004 roku przez t ę Spółk ę wykazała w ankiecie do systemu SIGOP Rafineria Nafty „Jedlicze”. Spółka „Raf-Ekologia” w Jedliczu zarz ądza instalacj ą termicznego przekształcania odpadów, w której procesowi spalania poddawane s ą odpady stałe, półpłynne i płynne. Spółka ma uregulowan ą sytuacj ę formalno-prawn ą w zakresie wytwarzania odpadów oraz prowadzenia odzysku, unieszkodliwiania, zbierania i transportu odpadów. Ustalono, że w 2004 roku w instalacji unieszkodliwiono ogółem 7609,9 ton odpadów, w tym m.in.: kwa śne smoły, filtry papierowe, osady z dna zbiorników, odpady medyczne i weterynaryjne, odpady olejowe, zu żyte sorbenty, szlamy wodne zawieraj ące lakiery i farby. Na terenie Rafinerii Nafty „Jedlicze” S.A zlokalizowane s ą zakładowe składowiska odpadów niebezpiecznych, tj. smół porafinacyjnych oraz zu żytych sorbentów ilastych. Składowisko smół porafinacyjnych stanowi ą dwa doły obwałowane ziemi ą o powierzchni 2000 m 2. Nagromadzenie odpadów w obu zbiornikach na koniec 2004 roku wynosiło 4646,7 ton. Składowisko zu żytych sorbentów ilastych jest składowiskiem nadpoziomowym, a gromadzone na nim odpady maj ą charakter hałdy. Na koniec 2004 roku stan nagromadzenia tych odpadów na składowisku wynosił 4087 ton. Wśród odpadów przemysłowych wa żną grup ę ze wzgl ędu na oddziaływanie na środowisko stanowi ą odpady niebezpieczne. W 2004 roku na terenie powiatu kro śnie ńskiego wytworzono 4960,1 ton odpadów niebezpiecznych, co stanowi 20,4% ogólnej masy odpadów przemysłowych. W porównaniu do roku 2000 ilo ść wytwarzanych odpadów niebezpiecznych zmniejszyła się o ok. 10%. W 2004 roku gospodarka odpadami niebezpiecznymi przedstawiała si ę nast ępuj ąco: - 53,6% wytworzonej ilo ści w cało ści wykorzystano (odzysk), - 49,1% unieszkodliwiono poza składowaniem , - pozostał ą ilo ść odpadów magazynowano na terenach zakładów, do momentu ich wykorzystania lub unieszkodliwienia. Głównym źródłem odpadów niebezpiecznych w powiecie jest przemysł przeróbki ropy naftowej. Pod wzgl ędem ilo ści wytworzonych odpadów niebezpiecznych dominuj ącą grup ę stanowiły odpady pochodz ące z działalno ści gospodarczej prowadzonej przez nast ępuj ące podmioty: • Rafineria Nafty „Jedlicze” S.A. – 54,2% ogólnej ilości wytworzonych odpadów niebezpiecznych; s ą to osady z dna zbiornika, odpadowe oleje, zu żyte filtry iłowe i kwa śne smoły, • „Raf-Ekologia” Sp. z o.o. – 10,9% ogólnej ilo ści wytworzonych odpadów niebezpiecznych; s ą to odpadowe oleje, żużle i popioły paleniskowe zawieraj ące substancje niebezpieczne oraz osady z dna zbiorników i inne smoły, • Zakład Produkcyjno-Remontowy Energetyki Jedlicze Sp. z o.o. - 0,8% ogólnej ilo ści wytworzonych odpadów niebezpiecznych, najwi ększ ą grup ę stanowi ą odpady olejowe.

41 Pozostałe rodzaje odpadów niebezpiecznych wytwarzane s ą w znacznie mniejszych ilo ściach ni ż wymienione i s ą to m.in.: oleje hydrauliczne, odpady farb i lakierów, baterie i akumulatory ołowiowe, świetlówki.

6.3. Monitoring składowisk odpadów

Obowi ązek monitorowania składowiska odpadów spoczywa na zarz ądzaj ącym składowiskiem i wynika z art. 59 ust.1 pkt 7 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach. Zagadnienia te szczegółowo reguluje obowi ązuj ące od 2003 roku rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 roku w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz.U.2002.220.1858). Raporty z realizacji monitoringu poszczególnych elementów środowiska w rejonie składowisk odpadów zarz ądzaj ący składowiskami przekazuj ą wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska. W 2004 roku raporty z bada ń monitoringowych składowisk zło żyli: Jedlickie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Jedliczu, Gospodarka Komunalna i Mieszkaniowa w Dukli Sp. z o.o. w Dukli oraz Rafineria Nafty „Jedlicze” S.A. w Jedliczu.

Jedlickie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Jedliczu prowadziło w 2004 roku w rejonie składowiska w miejscowo ści Jaszczew badania wód powierzchniowych i podziemnych oraz emisji i składu gazu składowiskowego. • Monitoring wód podziemnych - woda przebadana została w trzech piezometrach. W dwóch piezometrach jako ść wody kształtowała si ę na poziomie klasy II, a decyduj ącymi wska źnikami były: siarczany, przewodno ść elektryczna wła ściwa i ogólny w ęgiel organiczny. W piezometrze P-2 jedynie przewodno ść elektryczna wła ściwa i ogólny w ęgiel organiczny odpowiadały II klasie, a pozostałe monitorowane wska źniki kształtowały si ę na poziomie I klasy lub poni żej granic oznaczalno ści stosowanych metod badawczych. • Monitoring wód powierzchniowych – jako ść wód potoku przepływaj ącego obok składowiska, badanego powy żej i poni żej składowiska, odpowiadała V klasie. Wska źnikami decyduj ącymi o wyniku klasyfikacji wód potoku powy żej składowiska był ogólny w ęgiel organiczny i wielopier ścieniowe w ęglowodory aromatyczne, natomiast w punkcie poni żej składowiska zadecydował azot ogólny i ogólny w ęgiel organiczny. Wody potoku poni żej składowiska charakteryzowały si ę podwy ższonymi st ęż eniami głównie ChZT-Cr, chromu +6 , rt ęci i WWA (III i IV klasa). Pozostałe badane wska źniki kształtowały si ę na niskim poziomie. • Emisja gazu składowiskowego – badania wykonano w 4 studzienkach odgaduj ących, w okresie od stycznia do grudnia 2004 roku. Analiza biogazu w poszczególnych szybikach wentylacyjnych jest następuj ąca: • tlen O2 od 20,03% - 22,14%, • azot N2 od 76,89% - 79,89% • dwutlenek w ęgla CO 2 od 0,00% - 1,38%, • metan CH 4 od 0,00% - 0,20%

42 Porównuj ąc wyniki przedstawione przez zarz ądzaj ącego składowiskiem z warto ściami przedstawianymi w literaturze obserwuje si ę znaczne odst ępstwa w zakresie procentowych udziałów poszczególnych składników w strukturze biogazu. Uogólniony skład fizykochemiczny gazu składowiskowego, jaki podaje literatura przedstawia si ę nast ępuj ąco: - metan - 52% obj ęto ści - CO 2 - 44% - CO - 1,5% - H2 - 1,5% - inne gazy - 1% Odwrotny udział poszczególnych składników mo że by ć m.in. spowodowany zasysaniem do zło ża powietrza atmosferycznego, nieumiej ętnym poborem lub wadliwym wykonaniem szybików.

Gospodarka Komunalna i Mieszkaniowa Sp. z o.o . prowadziła w 2004 roku w rejonie składowiska powierzchniowych Dukli badania wód powierzchniowych i podziemnych oraz emisji składu gazu składowiskowego. • Monitoring wód podziemnych – badania wykazały w wodach podziemnych warto ści przewodno ści elektrycznej wła ściwej oraz st ęż enia ogólnego w ęgla organicznego i miedzi na poziomie II klasy. Pozostałe monitorowane wska źniki jako ści wód odpowiadały II klasie lub kształtowały si ę poni żej granic oznaczalno ści stosowanych metod badawczych. • Monitoring wód powierzchniowych – jako ść wód potoku powy żej i poni żej składowiska odpowiadała w zakresie oznaczanych parametrów fizykochemicznych I klasie. St ęż enia substancji stanowi ących sum ę WWA kształtowały si ę poni żej granic oznaczalno ści stosowanych metodyk. • Emisja gazu składowiskowego – badania wykonano w 3 studzienkach odgaduj ących, w okresie od kwietnia do grudnia 2004 roku. Analiza biogazu w poszczególnych szybikach wentylacyjnych jest następuj ąca: • tlen O2 od 0,4% - 18,9%, • dwutlenek w ęgla CO 2 od 1,5% - 39,5%, • metan CH 4 od 2,6% - 59,0% Rafineria Nafty „Jedlicze” S.A. prowadziła w rejonie składowisk kwa śnych smół oraz zu żytej ziemi odbarwiaj ącej badania wód podziemnych. Wykonane w 2004 roku analizy wykazały podwy ższone st ęż enia: niklu, siarczanów i przewodno ści elektrycznej wła ściwej – warto ści tych wska źników kształtowały si ę poziomie II klasy.

43 II. DZIAŁALNOŚĆ INSPEKCYJNA NA TERENIE POWIATU KROŚNIEŃSKIEGO

1. Działalność kontrolna

Zgodnie z procedur ą przyjmowania nowych członków do Unii Europejskiej, jednym z koniecznych do spełnienia warunków członkostwa, gdy chodzi o dostosowanie si ę do traktatów stanowi ących podstaw ę organizacji i działania Unii jest prowadzenie w ka żdym pa ństwie członkowskim i kandyduj ącym odpowiedniej polityki ochrony środowiska dla realizacji celów i zada ń zrównowa żonego rozwoju, uwzgl ędniaj ącej podstawowe kierunki działa ń, a mianowicie: - rozwa żne i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, - ochrona środowiska przed uci ąż liwo ściami i zagro żeniami maj ąca przede wszystkim na celu zachowanie, ochron ę i popraw ę jako ści środowiska oraz ochron ę zdrowia człowieka, - ochrona zachowawcza środowiska, odnosz ąca si ę w szczególno ści do realizacji celów i zada ń światowej strategii ochrony środowiska, mieszcz ących si ę w celach i zało żeniach programowych działa ń zrównowa żonego rozwoju, - wspieranie działa ń w skali mi ędzynarodowej, podejmowanych w celu rozwi ązywania regionalnych i globalnych problemów ochrony środowiska. Unia Europejska uznaje za priorytetowe zadanie podejmowanie działa ń na rzecz dalszej poprawy stanu środowiska, wymagaj ące rozwijania i umacniania współpracy w tej dziedzinie. Realizacja tego zadania w my śl postanowie ń art. 80 ust. 2 Traktatu Unii Europejskiej winna si ę koncentrowa ć w szczególno ści na nast ępuj ących kierunkach działania: - skuteczna kontrola poziomu zanieczyszcze ń, - zmniejszanie zanieczyszcze ń powietrza i wody na szczeblu regionalnym i ponad regionalnym, - klasyfikacja i bezpieczne obchodzenie si ę z substancjami niebezpiecznymi, - bezpieczne funkcjonowanie zakładów przemysłowych, - efektywna produkcja energii elektrycznej i racjonalne jej wykorzystanie, - zmniejszenie ilo ści odpadów i bezpieczna ich utylizacja, - oddziaływanie rolnictwa na środowisko naturalne, - ochrona lasów, flory i fauny, - planowanie gospodarki gruntami, - wł ączenie si ę do rozwi ązywania problemu globalnego dotycz ącego zmian klimatycznych. Skuteczno ść poszczególnych rozwi ąza ń dotycz ących ochrony środowiska w du żym stopniu zale ży od kontroli ich przestrzegania. Najlepsze rozwi ązania prawne nie spełni ą swojego zadania, je żeli nie b ędzie mo żliwo ści skutecznego sprawdzenia ich realizacji w praktyce. Organy dokonuj ąc kontroli nie naruszaj ą interesów jednostki kontrolowanej. Nie bez znaczenia jest równie ż to, aby dane pozyskane w wyniku kontroli spełniały wszystkie wymagania kodeksu postępowania administracyjnego - w tym mogły stanowi ć dowody w post ępowaniu administracyjnym.

44 Schemat organizacyjny organów ochrony środowiska

PREZES RADY MINISTRÓW

Minister Środowiska

Inspekcja Ochrony Środowiska Główny Inspektor Och rony Wojewoda 16 Wojewódzkich Inspektorów Główny Ochrony Środowiska Urz ąd Inspektorat Ochrony Wojewódzki Środowiska 16 Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska Wydział Środowiska i Rolnictwa Wydział Inspekcji

Wydział - funkcje Monitoringu reglamentacyjne

Laboratorium - funkcje kontrolne

34 Delegatury Wojewódzkich Inspektoratów

Ochrony Środowiska

45 Organy Inspekcji Ochrony Środowiska działaj ą w strukturze publicznych organów administracji pa ństwowej. Zadania merytoryczne z tego zakresu nale żą w szczególno ści do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska oraz 16 wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska. Przedmiotem kontroli Inspekcji Ochrony Środowiska s ą wszelkie instalacje i zakłady, z których emisja zanieczyszcze ń do powietrza, do wód lub do ziemi, oraz w których działania w zakresie gospodarki odpadami podlegaj ą wymogom dotycz ącym uzyskania pozwolenia lub zezwolenia, oraz których eksploatacja wykracza poza powszechne korzystanie ze środowiska. Wi ększo ść kontroli ma charakter planowy, co wynika z ogólnej polityki pa ństwa d ąż enia do realizacji zało żonych celów ekologicznych. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie – Delegatura w Ja śle przeprowadziła w 2004 roku ogółem 256 kontroli w 226 zakładach, w tym 91 podstawowych (78 planowanych), 102 sprawdzaj ących (84 planowane) i 63 interwencyjnych. W ewidencji WIO Ś na koniec 2004 roku znajdowało si ę 151 podmiotów, zlokalizowanych na terenie powiatu kro śnie ńskiego, prowadz ących działalno ść gospodarcz ą, w tym 9 podmiotów o istotnym znaczeniu oddziaływania na środowisko. Przeprowadzono 42 kontrole w 35 podmiotach, w tym: • podstawowych - 15 • sprawdzaj ących - 16 • interwencyjnych - 11 Kontrol ą obj ęto nast ępuj ące podmioty: 1. Rafineria Nafty „Jedlice” S.A. w Jedliczu 2. „Raf-Ekologia” Sp. z o.o. w Jedliczu 3. „Raf-Energia” Sp. z o.o. w Jedliczu 4. Zakłady Produkcyjno Remontowe Energetyki JEDLICZE Sp. z o.o. w Jedliczu 5. Jedlickie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z o.o. w Jedliczu 6. Elektromechanika Import-Export R. Pasterczyk w Jedliczu 7. Urz ąd Gminy w Jedliczu 8. Zakład Masarski KON-BIT w Dobieszynie 9. Firma Handlowo-Usługowa LO-STARK w Miejscu Piastowym 10. Urz ąd Gminy w Miejscu Piastowym 11. Zakład Kamieniarski Usługi Kamieniarskie LUKS-GRANIT w Ustrobnej 12. AUTO-KRAM Blacharstwo, Konserwacja, Skup, Sprzeda ż Samochodów i Cz ęś ci w Zr ęcinie 13. Przedsi ębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe PROJ-REM w Dukli – Gospodarstwo Rolne w Równem 14. Gospodarstwo Ogrodnicze St. Lorenc w Targowiskach 15. Fabryka Mebli SANCRO Sp. z o.o. w Targowiskach 16. BOG-MAR PPHU B. Nowotarski, M. Skolarczyk Sp. J. w Rymanowie 17. Gminna Spółdzielnia SCH w Rymanowie 18. Mechanika Pojazdowa J. Bła ż w Iskrzyni 19. POL-PANEL Sp. z o.o. w Rymanowie

46 20. Nowa Józefina CRISTAL w Żarnowcu 21. Gospodarstwo GOLDAN w Moderówce 22. Przedsi ębiorstwo Utylizacyjno-Transportowe MAL-EKO G. Malinowski w Rogach 23. Zakłady Drzewne KORCZYNA Sp. z o.o. w Korczynie 24. Urz ąd Gminy w Korczynie 25. Urz ąd Gminy w Kro ścienku Wy żnym 26. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Puławach 27. Gospodarka Komunalna i Mieszkaniowa Sp. z o.o. w Dukli 28. JASIOŁKA Sp. z o.o. w Dukli 29. IMPERIUM Sp. z o.o. Restauracja VENUS w Moderówce 30. Firma Handlowo-Usługowa ANPOL w Iwoniczu 31. Przedsi ębiorstwo Produkcji Materiałów Drogowych Sp. z o.o. w Lipowicy 32. CARTON BOX Sp. z o.o. w Szczepa ńcowej 33. AUTO-ZŁOM Skup i Sprzeda ż Cz ęś ci i Samochodów M. Trybus w Szczepa ńcowej 34. Gospodarstwo Rolne Rodzinne W. Maziejuk w Mszanie 35. Cukiernia Handel Artykułami Wielobran żowymi K. Buczek w Głowience.

Zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektora Ochrony Środowiska realizowane były kontrole podstawowe i sprawdzaj ące, natomiast kontrole interwencyjne podejmowano w wyniku skarg i interwencji obywateli, na wnioski kierowane do Inspekcji przez organy samorz ądu terytorialnego i na podstawie informacji przekazywanych przez media. Zakres podejmowanych kontroli obejmował zagadnienia przestrzegania wymaga ń ochrony środowiska w jak najszerszym uj ęciu, równie ż w sposób zintegrowany, tj. uwzgl ędniaj ący wpływ kontrolowanego podmiotu na poszczególne komponenty środowiska. W zwi ązku z implementacj ą prawa unijnego do prawodawstwa polskiego oraz zmianami krajowych przepisów ochrony środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie w trakcie swej działalno ści kontrolnej realizował 17 celów kontrolnych. W wi ększo ści przeprowadzanych kontroli planowych realizowanych jest wi ęcej ni ż jeden cel kontroli. Najcz ęś ciej stwierdzane rodzaje narusze ń przepisów ochrony środowiska przez kontrolowane podmioty: • w zakresie ochrony powietrza: - brak pozwolenia na wprowadzanie zanieczyszcze ń do powietrza, - przekroczenie dopuszczalnych warto ści emisji, - niedotrzymanie warunków prowadzenia procesu technologicznego okre ślonych w pozwoleniu, - niewykonanie obowi ązku przeprowadzania pomiarów emisji, - ewidencjonowanie ilo ści i rodzaju zanieczyszcze ń wprowadzanych do powietrza w sposób niezgodny z obowi ązuj ącym rozporz ądzeniem Ministra Środowiska, - nie wnoszenie opłat za wprowadzanie zanieczyszcze ń do powietrza, - nie przedkładanie kwartalnych informacji o zakresie korzystania ze środowiska do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska;

47 • w zakresie gospodarki wodno – ściekowej: - brak pozwolenia wodnoprawnego na pobór wody i odprowadzanie ścieków, - brak dokumentów potwierdzaj ących wywóz ścieków ze zbiorników bezodpływowych, - brak umów na dostaw ę wody z wodoci ągu i odprowadzanie ścieków do kanalizacji, - nie prowadzenie kwartalnej ewidencji ilo ści i jako ści pobieranej wody oraz ilo ści, stanu i składu odprowadzanych ścieków, - nie wnoszenie opłat za pobór wody i odprowadzanie ścieków; • w zakresie ochrony przed hałasem: - brak zabezpiecze ń akustycznych, - emitowanie hałasu ze źródeł zlokalizowanych w niewielkiej odległo ści od terenów akustycznie chronionych, - przekroczenie dopuszczalnego poziomu d źwi ęku ustalonego decyzj ą wła ściwego organu lub okre ślonego w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku; • w zakresie gospodarki odpadami: - brak uregulowanego stanu formalno-prawnego, - nie prowadzenie ewidencji wytwarzanych odpadów, - nie sporz ądzanie zbiorczych zestawie ń wytworzonych odpadów, - post ępowanie z wytworzonymi odpadami niezgodnie z warunkami pozwolenia, - nie oznakowanie miejsca magazynowania odpadów oraz substancji i preparatów niebezpiecznych.

Ponadto stwierdzano przypadki braku pozwole ń na zmian ę sposobu użytkowania pomieszcze ń lub obiektów, w których prowadzona jest działalno ść .

2. Kontrole interwencyjne

Liczba wniosków o podj ęcie interwencji, jaka wpłyn ęła do Delegatury w 2004r. wyniosła ogółem 102 wnioski, z czego 81 załatwiono we własnym zakresie, 16 wniosków przekazano do załatwienia według wła ściwo ści innym organom, a pozostałe 5 wniosków załatwiono w 2005r. Z terenu powiatu kro śnie ńskiego wpłyn ęło 11 wniosków o podj ęcie interwencji, z czego 4 wnioski mieszka ńców Jedlicza dotyczyły uci ąż liwego zapachu pochodz ącego z instalacji zlokalizowanych na terenie Rafinerii Nafty JEDLICZE S.A. O ustaleniach dokonanych podczas kontroli ka żdorazowo informowane były osoby składaj ące wniosek o interwencj ę. Na podstawie ustale ń kontroli interwencyjnych stwierdzono, że u żytkownicy środowiska nie zawsze: - posiadaj ą wystarczaj ącą znajomo ść obowi ązuj ących przepisów dotycz ących gospodarowania odpadami w zakresie wytwarzania, zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, - dotrzymuj ą dopuszczalne poziomy emisji hałasu do środowiska, - utrzymuj ą urz ądzenia do oczyszczania ścieków w pełnej sprawno ści technicznej,

48 - przestrzegaj ą warunki okre ślone w pozwoleniu na wprowadzanie zanieczyszcze ń do powietrza, - spalaj ą odpady w miejscach i urz ądzeniach przystosowanych do tego celu, - użytkuj ą obiekty budowlane i teren zgodnie z ich przeznaczeniem, - eksploatuj ą urz ądzenia i instalacje o odpowiednim stanie technicznym. Stwierdzano, że cz ęsto przyczyn ą interwencji s ą konflikty mi ędzyludzkie. W takich przypadkach najcz ęś ciej interwencje nie były zasadne. Kontrole interwencyjne podejmowane w zwi ązku ze skargami osób fizycznych na działalno ść małych podmiotów gospodarczych dotyczyły najcz ęś ciej zagadnie ń ochrony powietrza i ochrony przed hałasem. Niekorzystna lokalizacja zakładu i instalacji w bezpo średnim s ąsiedztwie zabudowy mieszkalnej jest powodem wyst ępowania uci ąż liwo ści emisji zanieczyszcze ń z urz ądze ń technologicznych, niezorganizowanej emisji zanieczyszcze ń oraz przekrocze ń poziomów hałasu w środowisku. W zwi ązku z interwencjami przekazywanymi pisemnie lub ustnie Delegatura przeprowadziła 11 kontroli, których nast ępstwem było wydanie 8 zarz ądze ń pokontrolnych, wszcz ęcie post ępowania administracyjnego w celu ustalenia wymiaru kary biegn ącej dla 2 zakładów oraz zastosowanie post ępowania mandatowego wobec osób winnych narusze ń (nało żono 7 mandatów karnych). Sprawy, których załatwienie nie nale ży do wła ściwo ści Inspekcji Ochrony Środowiska przesyłane były w celu rozpatrzenia do odpowiednich organów administracji samorz ądowej zgodnie z przepisami Kodeksu post ępowania administracyjnego.

3. Działalność pokontrolna

Podejmowane kontrole obejmowały swym zakresem zagadnienia przestrzegania przepisów ochrony środowiska zarówno w poszczególnych komponentach środowiska, jak równie ż kompleksowo – w sposób zintegrowany, tj. uwzgl ędniaj ący wpływ kontrolowanego podmiotu na wszystkie elementy środowiska. W przypadku stwierdzenia podczas kontroli narusze ń wymaga ń ochrony środowiska zastosowano okre ślone prawem środki karne i dyscyplinuj ące: - o charakterze pieni ęż nym – decyzje o karach i mandaty, - o charakterze niepieni ęż nym – zarz ądzenia pokontrolne. Celem stosowanych sankcji było przymuszenie podmiotów do spełniania obowi ązków wynikaj ących z przepisów prawa, pozwole ń lub zezwole ń okre ślaj ących zakres i warunki korzystania ze środowiska oraz wyeliminowanie zagro żeń środowiska.

3.1. Kary pieniężne

Głównym środkiem restrykcyjnym stosowanym w celu przymuszenia podmiotu do przestrzegania wymaga ń ochrony środowiska s ą kary pieni ęż ne. W 2004r. wydano: • 4 decyzje o karze biegn ącej

49 • 5 decyzji o karze pieni ęż nej za okres trwania naruszenia, na ł ączn ą kwot ę 24991,10 zł, w tym: - 2 decyzje za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu, - 3 decyzje za przekroczenie składu ścieków okre ślonego w pozwoleniu. Na wniosek podmiotu realizuj ącego przedsi ęwzi ęcie, którego wykonanie zapewni usuni ęcie przyczyn ponoszenia kar, wojewódzki inspektor ochrony środowiska mo że zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska odroczy ć termin płatno ści kary pieni ęż nej. W 2004r. wydano 2 decyzje odraczaj ące termin płatno ści kary pieni ęż nej za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu Zakładom Drzewnym KORCZYNA Sp. z o.o. w Korczynie. W zwi ązku z terminowym usuni ęciem przyczyn ponoszenia kar, kwota odroczonych kar w wysoko ści 8874 zł została zaliczona w poczet środków wydatkowanych na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia proekologicznego.

3.2. Zarządzenia pokontrolne

Zarz ądzenie pokontrolne jest form ą działa ń niepieni ęż nych w celu wyegzekwowania obowi ązków wynikaj ących z decyzji administracyjnych oraz przepisów ochrony środowiska. W 2004r. wydano 25 zarz ądze ń pokontrolnych dotycz ących poszczególnych zakresów korzystania ze środowiska. Obowi ązki okre ślone w zarz ądzeniach pokontrolnych obejmowały najcz ęś ciej: - uregulowania stanu formalno-prawnego w zakresie korzystania ze środowiska, - prowadzenia ewidencji odpadów oraz zanieczyszcze ń wprowadzanych do środowiska, - prowadzenia wła ściwej eksploatacji urz ądze ń oczyszczaj ących, - podejmowania działa ń zmierzaj ących do wyeliminowania lub ograniczenia wpływu na środowisko.

4. Instalacje wymagające pozwolenia zintegrowanego

W 2004r. przeprowadzono, w porozumieniu z Wydziałem Środowiska i Rolnictwa Podkarpackiego Urz ędu Wojewódzkiego, weryfikacj ę listy instalacji wymagaj ących uzyskania pozwolenia zintegrowanego w rozumieniu dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze ń. Weryfikacji dokonano w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002r. w sprawie instalacji mog ących powodowa ć znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako cało ści. Na terenie powiatu kro śnie ńskiego cztery jednostki eksploatuj ą instalacje obj ęte obowi ązkiem uzyskania pozwolenia zintegrowanego tj.: - Rafineria Nafty „Jedlicze” S.A. w Jedliczu, - „Raf-Ekologia” Sp. z o.o. w Jedliczu, - „Raf-Energia” Sp. z o.o. w Jedliczu. - Gospodarka Komunalna i Mieszkaniowa Sp. z o.o. w Dukli

50 Rafineria Nafty „Jedlicze” S.A. w Jedliczu zobowi ązana jest do uzyskania pozwolenia zintegrowanego w terminie do 31 grudnia 2006 roku dla instalacji rafinacji ropy naftowej oraz instalacji do produkcji olejów i smarów. Wojewoda Podkarpacki decyzj ą z dnia 30 kwietnia 2004r., znak: ŚR.IV-6618/2/28/03/04 udzielił Rafinerii pozwolenia zintegrowanego na prowadzenie instalacji Regeneracji Olejów Przepracowanych. „Raf-Ekologia” Sp. z o. o. w Jedliczu zobowi ązana jest do uzyskania w terminie do 30 wrze śnia 2006r. pozwolenia zintegrowanego dla eksploatowanej instalacji do unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. „Raf-Energia” Sp. z o.o. w Jedliczu winna uzyska ć w terminie do 30 czerwca 2006r. pozwolenie zintegrowane dla eksploatowanej kotłowni o mocy powy żej 50 MWt. Gospodarka Komunalna i Mieszkaniowa w Dukli w terminie do 30 kwietnia 2007r. winna uzyska ć pozwolenie zintegrowane dla eksploatowanego składowiska odpadów komunalnych. W trakcie kontroli podmiotów obowi ązanych do uzyskania pozwolenia zintegrowanego na prowadzenie instalacji ustalono, że eksploatuj ący instalacje maj ą świadomo ść , że powinni uzyska ć pozwolenia zintegrowane oraz jakie konsekwencje zwi ązane s ą z nie uzyskaniem tego pozwolenia.

5. Ocena wypełniania ustawowych zadań i obowiązków przez gminy

W 2004 roku rozpocz ęto cykl kontrolny gmin pn. „Ocena wypełniania ustawowych zada ń i obowi ązków w zakresie ochrony środowiska przez organy gmin”. Gminom przekazano wykaz przepisów okre ślaj ących ich kompetencje w sprawach z zakresu ochrony środowiska, a tak że zwrócono si ę do nich o przedło żenie informacji jak wskazane sprawy s ą realizowane. Na terenie powiatu kro śnie ńskiego w 2004r. kontrol ą obj ęto 4 gminy: - Gmin ę Jedlicze, - Gmin ę Miejsce Piastowe, - Gmin ę Kro ścienko Wy żne, - Gmin ę Korczyna. Z analizy zebranych danych wynika, że wszystkie gminy poddane kontroli posiadaj ą uchwalone „Regulaminy utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie gminy”. Wi ększo ść uchwał została podj ęta w latach 1996 – 2001 tj. przed zmianami w ustawie o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminie, wprowadzonymi ustaw ą wprowadzaj ącą ustawę prawo ochrony środowiska, ustaw ę o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw z 2001r. Na terenie gminy Jedlicze i Korczyna funkcjonuj ą odpowiednie jednostki organizacyjne zapewniaj ące utrzymanie czysto ści i porz ądku.

51 Gminy w „Regulaminie utrzymania czysto ści i porz ądku” zawarty maj ą ustawowy obowi ązek zapobiegania zanieczyszczeniu ulic, placów i terenów otwartych poprzez zbieranie i pozbywanie si ę błota, śniegu, lodu oraz innych zanieczyszcze ń uprz ątni ętych z chodników przez wła ścicieli nieruchomo ści oraz odpadów zgromadzonych w przeznaczonych do tego urz ądzeniach ustawionych na chodniku, oraz zapis zobowi ązuj ący wła ścicieli nieruchomo ści do uprz ątania błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszcze ń z terenu nieruchomo ści. Cz ęść gmin prowadzi selektywn ą zbiórk ę odpadów szkła, tworzyw sztucznych oraz tektury i papieru systemem workowym. Istnieje potrzeba zorganizowania w szerszym zakresie selektywnej zbiórki, segregacji oraz magazynowania odpadów niebezpiecznych wyst ępuj ących w strumieniu odpadów komunalnych. Na terenach wiejskich problem bezdomnych zwierz ąt rozwi ązany jest poprzez zawarcie umów z jednostkami posiadaj ącymi pozwolenie na dostarczanie bezdomnych zwierz ąt do schroniska. Celem kontroli jest równie ż ocena stopnia przygotowania gminy do realizacji przedsi ęwzi ęcia w zakresie rozbudowy sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej. Kierunki rozwoju sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej s ą ustalane w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, oraz w planie rozwoju lokalnego gminy. W zakresie realizacji zada ń wynikaj ących z ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków stwierdzono, że w gminach jest realizowany obowi ązek informowania mieszka ńców o jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi. Rady gmin uchwaliły regulaminy dostarczania wody i odprowadzania ścieków. W zakresie realizacji zada ń wynikaj ących z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska stwierdzono, że w kontrolowanych gminach nie uchwalono programów ochrony środowiska. Gminy nie przeprowadzaj ą planowych kontroli przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie obj ętym ich wła ściwo ści ą. Prowadzone s ą jedynie dora źne kontrole interwencyjne, z których wiele na wniosek inspekcji ochrony środowiska. W zakresie realizacji zada ń wynikaj ących z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach w kontrolowanych gminach tylko Gmina Korczyna uchwaliła plan gospodarki odpadami. W zakresie realizacji zada ń wynikaj ących z ustawy z dnia 11 maja 2001r. o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej stwierdzono, że kontrolowane gminy w wi ększo ści przekazały Marszałkowi Województwa i Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Środowiska, w ustawowym terminie (do dnia 15 luty roku kalendarzowego nast ępuj ącego po roku, którego dotyczy sprawozdania roczne zawieraj ące informacje o: rodzaju i ilo ści odpadów opakowaniowych zebranych przez gmin ę lub podmiot działaj ący w ich imieniu, oraz rodzaju i ilo ści odpadów opakowaniowych zebranych przez gmin ę lub podmiot działaj ący w ich imieniu do odzysku i recyklingu oraz o wydatkach poniesionych na te działania.

52 W zakresie realizacji zada ń wynikaj ących z ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody i ustawy z dnia 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze nie stwierdzono znacz ących uchybie ń. Cykl ten b ędzie kontynuowany w 2005r., a jego podsumowaniem b ędzie odpowiedni raport wojewódzki o wynikach tych kontroli.

6. Przeciwdziałanie poważnym awariom

Do zakładów o du żym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej zaliczona jest Rafineria Nafty „Jedlice” S.A. W 2004 oraz 2005r. przeprowadzono kontrole sprawdzaj ące w zakresie: - stanu przygotowania instalacji do uzyskania pozwolenia zintegrowanego, - wdro żenie zasad przeciwdziałania powa żnym awariom, - wdra żania Dyrektywy 94/63/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy w sprawie kontroli lotnych zwi ązków organicznych powstałych wskutek magazynowania benzyny i jej dystrybucji z terminali do stacji paliw. Spółka posiada: - opracowany Wewn ętrzny Plan Operacyjno – Ratowniczy, uwzgl ędniaj ący zagro żenie po żarowe, chemiczne i ekologiczne oraz wdro żyła system bezpiecze ństwa wymaganego na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska, - aktualne karty charakterystyk stosowanych substancji i preparatów niebezpiecznych, - raport bezpiecze ństwa dla Rafinerii zatwierdzony przez Podkarpackiego Komendanta Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Rzeszowie, - program zapobiegania awariom który przedło żony został do KW PSP oraz WIO Ś - wykaz zawieraj ący dane o rodzaju, kategorii i ilo ści substancji niebezpiecznych.

Miejsca przechowywania substancji i preparatów niebezpiecznych na terenie Spółki posiadaj ą oznakowania informuj ące o wyst ępuj ących zagro żeniach, umieszczone w widocznych miejscach. Rafineria Nafty „Jedlice” S.A. w Jedliczu dokonała zgłoszenia Spółki jako zakładu o du żym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej do KW PSP w Rzeszowie W 2004r. na terenie powiatu kro śnie ńskiego nie wyst ąpiła powa żna aw aria.

Niniejsza informacja jest syntetyczn ą prezentacj ą najwa żniejszych zmian zachodz ących w środowisku na terenie powiatu kro śnie ńskiego. Wykorzystano w tym celu zagregowane wska źniki, które odzwierciedlaj ą czynniki oddziaływuj ące na środowisko. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska publikuje równie ż coroczne sprawozdania z prowadzonej działalno ści monitoringowej i realizuj ąc swoje ustawowe obowi ązki wydaje kompleksowe raporty o stanie środowiska w województwie

53 podkarpackim. Ostatni taki dokument powstał w 2004 roku, a jego wersja elektroniczna dost ępna jest na stronie internetowej pod adresem: www.wios.rzeszow.pl . Inspekcja Ochrony Środowiska utrzymuje ścisłe kontakty z organami samorz ądu terytorialnego i innymi instytucjami realizuj ącymi zadania z zakresu ochrony środowiska. W ramach tej współpracy nast ępuje wymiana informacji i do świadcze ń. Na bie żą co prowadzone s ą badania stanu środowiska we wszystkich jego komponentach. Podejmowane s ą wspólne działania zmierzaj ące do zapobie żenia degradacji środowiska naturalnego.

Informacja o stanie środowiska w powiecie kro śnie ńskim w 2004 roku dost ępna jest na stronie internetowej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie Delegatury w Ja śle pod adresem: www. jaslo.wios.rzeszow.pl.

Opracował Zespół: mgr in ż. Jolanta Nawrot mgr in ż. Ewa Czaderna mgr in ż. Leszek Antonik

Jasło, maj 2005 rok