'Moralinezuur' En Voorlichting Van Eijden-Andriessen, C.P.E
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Tilburg University 'Moralinezuur' en voorlichting van Eijden-Andriessen, C.P.E. Publication date: 2010 Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Link to publication in Tilburg University Research Portal Citation for published version (APA): van Eijden-Andriessen, C. P. E. (2010). 'Moralinezuur' en voorlichting: De twee gezichten van Idil in het katholieke debat om de moderniteit 1937-1970. Zuidelijk Historisch Contact. General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal Take down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Download date: 03. okt. 2021 ‘ Moralinezuur’ Eijden-Andriessen van Cecile en voorlichting Uitgever De twee gezichten van Idil Stichting Zuidelijk Historisch Contact in het katholieke debat Voor alle informatie, om de moderniteit 1937-1970 alsmede abonnementen en bestellingen: De Informatiedienst Inzake Lectuur, beter bekend als Idil, werd in 1937 opgericht. Uitgever Gerard Verbiest was mede-oprichter Dr. J.J.A.M. Gorisse Moralinezuur’voorlichtingen ‘ en jarenlang de spil van deze rooms-katholieke recensiedienst. St. Janstraat 11 Idil kwam tot stand op instigatie van de Nederlandsche Boek- 4901 LR Oosterhout handelaren- en Uitgeversvereniging ‘Sint Jan’ en de rooms- e-mail: [email protected] katholieke Bond van Openbare Leeszalen en Bibliotheken, die een oplossing zochten voor een nijpend lectuurprobleem. internet: www.uitgeverij-zhc.nl Katholieke uitgevers, boekhandelaren en bibliotheken vroegen zich af welke boeken zij met het oog op de strenge boekenwet Kernredactie konden uitgeven, verkopen en uitlenen. Zij vonden ook dat katholieken te weinig boeken lazen. Aan de oprichting van Idil prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld, hoofdredacteur lagen dus idealistische, pragmatische en emancipatorische dr. Kitty de Leeuw, redactiesecretaris motieven ten grondslag. dr. Ton Thelen De idealist Gerard Verbiest voelde het als een apostolische missie: de emancipatie en bescherming van de katholieke lezer door middel van ‘voorlichting’ over het goede boek. Tegenstan- Redactieraad ders van deze visie – die vanaf de jaren vijftig luidkeels van prof. dr. Jan Bank zich lieten horen – noemden de voorlichtingspraktijken van prof. dr. Helma Houtman-De Smedt Idil echter regelrechte censuur. Zij trokken ten strijde tegen prof. dr. Jos Koldeweij de betutteling. Kortom, er waren ‘helpers’ en ‘tegenstanders’ van Idil, wat laat zien dat niet alle rooms-katholieke neuzen prof. dr. Wiel Kusters dezelfde kant op wezen. ‘ Moralinezuur’ prof. dr. Peter Nissen Met deze dissertatie levert Cecile van Eijden-Andriessen een prof. dr. Maarten Prak interessante bijdrage aan het historisch debat over het Neder- lands katholicisme in de periode 1937-1970. Zij plaatst Idil in en voorlichting prof. dr. Walter Prevenier het bredere kader van het spanningsveld tussen katholieke prof. dr. Peter Rietbergen normativiteit en de ‘strijd om de moderniteit’ in het tijdperk van prof. dr. Karel Veraghtert verzuiling en beginnende ontzuiling. Daarnaast geeft zij een De twee gezichten van Idil prof. dr. Louis Vos analyse van het Nederlandse katholieke literaire veld in die tijd. Idil beoordeelde lectuur op de katholieke moraal, bracht classifi caties aan om de moraal en kwaliteit van literaire teksten in het katholieke debat www.uitgeverij-zhc.nl voor de lezer te garanderen en onderhield nauwe relaties met om de moderniteit katholieke uitgeverijen, boekhandelaren, bibliotheken en het onderwijsveld. De recensiedienst fungeerde dus als een spin in 1937-1970 het web. Van Eijden presenteert ook enkele literaire casussen rondom romans van belangrijke Nederlandse auteurs, zoals Anna Blaman, Willem Frederik Hermans, Gerard Reve, Gerard Cecile van Eijden-Andriessen Walschap, Simon Vestdijk en Hella Haasse. Hierin laat zij zien welke maatstaven door Idil werden aangelegd en hoe die in de loop der tijd verschoven. Bijdragen tot de geschiedenis van het Zuiden van Nederland ‘Moralinezuur’ en voorlichting De sculptuur ‘De lezer’ die op de voorzijde van dit boek is afgebeeld, is gemaakt door Netty Werkman, Sint-Michielsgestel. Deze publicatie kon gerealiseerd worden dankzij de fi nanciële steun van: - Prof. dr. H.F.J.M. van den Eerenbeemtfonds - Stichting Sormanifonds, Nijmegen - Stichting het Nuyensfonds, Nijmegen - Frederik Mullerfonds, p/a Dr. P.A. Tiele Stichting, ’s-Gravenhage - Fraters CMM, Tilburg Deze publicatie kwam tot stand onder auspiciën van: ISBN: 978-90-70641-92-4 NUR: 694 Uitgave: Zuidelijk Historisch Contact (ZHC) Vormgeving: Grafi sch Ontwerpbureau Kees Kanters, Breda Drukwerk: Drukkerij Wilco, Amersfoort Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever ‘Moralinezuur’ en voorlichting De twee gezichten van Idil in het katholieke debat om de moderniteit 1937-1970 Cecile van Eijden-Andriessen Stichting Zuidelijk Historisch Contact Tilburg Tilburg 2010 Inhoudsopgave Woord vooraf . 11 1 Inleiding . 15 Introductie van het onderwerp . 15 Het historisch kader . 17 De doelstelling van het onderzoek . 18 Algemene historische opvattingen over moderniteit . 20 Katholieken en de perceptie van moderniteit . 21 De verzuiling . 24 De ontzuiling . 31 De katholieke poëtica en moderniteit . 33 Bronnenmateriaal en afbakening van het onderzoek . 36 De opbouw van het boek . 38 2 Tussen ‘papieren gevaar’ en ‘jong-katholiek’ elan . 41 De katholieke lectuurensuur tot 1918 en de katholieke poëtica in het Interbellum Inleiding . 41 Opvattingen over censuur . 43 Preventieve en repressieve censuur . 43 Kerkelijke wetten . 44 Boekenwetgeving vóór 1918 . 45 Boekverbrandingen in de vroegchristelijke tijd . 45 Het Decretum Gelasianum (496) . 46 Dwalingen . 47 Aanscherping van de boekenwetgeving . 48 Humanisme en boekdrukkunst . 48 De Hervorming . 49 De Index Librorum Prohibitorum . 50 De katholieke boekenwet in wording . 51 Boekenwetgeving na 1918 . 53 Boekenwetgeving in de Codex Iuris Canonici (CIC) . 53 Canon 1384 . 53 De canons 1385-1394 over preventieve censuur . 54 De canons 1395-1405 over repressieve censuur . 55 De sancties in canon 2318 . 57 De Index als onderdeel van de boekenwet . 58 De protestants-christelijke censuur: een vergelijking . 60 Het neothomisme . 63 Het neothomisme en de katholieke poëtica . 65 Tijdschriften van het Interbellum . 70 De tijdschriften aan het begin van de twintigste eeuw . 70 Hendrik Moller en zijn ‘Roeping’ . 75 Roeping versus De Gemeenschap . 78 De tijdschriften in de jaren dertig . 82 Conclusie . 83 3 Idil, richtingwijzer in een labyrint . 85 Voorgeschiedenis, context en organisatie (1937-1949) Inleiding . 85 De voorlopers van Idil . 86 Bibliografische tijdschriften . 87 Boekenschouw (1906-1942) . 87 Boekzaal der Geheele Wereld (1925-1932) . 90 Catalogi . 91 Romans à lire et romans à proscrire (1905) van Abbé Louis Bethléem . 91 Boekbeoordelingen door F. Hendrichs s.j. (1912 en 1917) . 92 Jaarlijksche Boekenschouw (1919-1934) . 94 Standaardcatalogus van het r.k. Centraal Bureau voor Lectuur (1925) . 95 Het Lectuur-Repertorium van rector Joris Baers (1932) . 96 De oprichters van Idil . 99 De rooms-katholieke Nederlandsche Boekhandelaren en Uitgeversvereniging ‘Sint Jan’ (1924-1979) en het pragmatisme . 100 Het idealisme van ‘Sint Jan’ . 102 De rooms-katholieke Bond voor Openbare Leeszalen en Boekerijen in Nederland (RKOLB) (1916-1962) . 103 De oprichting van Idil (1937) . 105 Studiecommissie . 105 Het comité van aanbeveling . 107 De organisatie . 108 Het recenseren . 110 Aanloopproblemen . 114 De reactie van de katholieke literaire tijdschriften . 115 De Tweede Wereldoorlog . 116 De Nederlandsche Kultuurkamer (NKK) . 116 Het Nederlands episcopaat tijdens de Tweede Wereldoorlog . 118 ‘Sint Jan’ in oorlogstijd . 118 De RKOLB in oorlogstijd . 120 Idil in oorlogstijd . 121 Nieuwe initiatieven in de jaren 1945-1950 . ..