Geçmişten Bugüne Azerbaycan`Da Yer Adlari
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
GEÇMİŞTEN BUGÜNE AZERBAYCAN`DA YER ADLARI Laman ASLANOVA 2020 YÜKSEK LİSANS TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Tez Danışmanı Doç. Dr. Enver KAPAĞAN GEÇMİŞTEN BUGÜNE AZERBAYCAN`DA YER ADLARI Laman Aslanova Doç. Dr. Enver KAPAĞAN T.C. Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi Olarak Hazırlanmıştır KARABÜK Ağustos 2020 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. 1 TEZ ONAY SAYFASI .................................................................................................. 4 ÖNSÖZ .......................................................................................................................... 5 ÖZ ................................................................................................................................... 7 ABSTRACT ................................................................................................................... 7 ARŞİV KAYIT BİLGİLERİ ........................................................................................ 9 ARCHİVE RECORD İNFORMATİON .................................................................. 10 KISALTMALAR ........................................................................................................ 11 ARAŞTIRMANIN KONUSU .................................................................................... 12 ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ .................................................................. 12 ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ .................................................................................. 12 KAPSAM VE SINIRLILIKLAR .............................................................................. 12 GİRİŞ ........................................................................................................................... 13 BİRİNCİ BÖLÜM ...................................................................................................... 14 TOPONİM KAVRAMI VE YER AD BİLİMİ ........................................................ 14 1.1. Toponim Nedir? ............................................................................................. 14 1.2. Toponim Türleri .............................................................................................. 14 1.2.1. Spesifik Toponimler (Farklı Özellikli Yer Adları) ............................... 15 1.2.2. Patronimik Toponimler (Kabile, Nesil Adları İle İlgili Yer Adları) ... 15 1.2.3. Antroponimik Toponimler (Şahıs Adları İle İlgili Yer Adları) .......... 16 1.2.4. Hidronimik Toponimler (Su Ve Su Kaynakları İle İlgili Yer Adları)17 1.2.5. Fitonimik Toponimler (Bitki Adları İle İlgili Yer Adları) ................... 20 1.2.6. Zoonimik Toponimler (Hayvan Adları İle İlgili Yer Adları) .............. 20 İKİNCİ BÖLÜM ......................................................................................................... 22 AZERBAYCAN YER ADLARI ................................................................................ 22 2.1. Tarihi Kaynaklarda Azerbaycan Yer Adları ............................................... 22 2.2. Azerbaycan`da Kutsal Yer Adları ................................................................. 23 2.3. Diğer Dillere Çevrilmiş ve Değişime Uğratılmış Azerbaycan Yer Adları . 29 2.4. Azerbaycan`da En Uzun ve En Kısa Coğrafı Adlar .................................... 32 1 2.5. Batı Azerbaycan`ın Türk Kökenli Yer Adları ............................................. 33 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ..................................................................................................... 52 Azerbaycan Yer Adlarının Değişim Dönemleri ....................................................... 52 3.1 Azerbaycan`da Eski Dönem Yer Adları ........................................................ 52 3.2. Azerbaycan`da Arap İşgali Döneminde Yer Adları .................................... 55 3.3. IX – XII. Yüzyıllar Azerbaycan Toponimleri .............................................. 57 3.4. XIII-XV. Yüzyıllar Azerbaycan Toponimleri .............................................. 61 3.5. Safeviler Dönemi Azerbaycan Toponimleri ................................................. 64 3.6. XVIII. Yüzyıl Azerbaycan Hanlıkları Dönemi Toponimler ....................... 68 3.7. Ortaçağ Azerbaycan Toponimler .................................................................. 74 3.8. XIX-XX. Yüzyılların Başlarında Azerbaycan Toponimleri ....................... 75 3.9. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Döneminde ................................................. 78 3.10. XX. Yüzyılın 20-90. Yıllarında Azerbaycan Yer Adları ............................ 81 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ............................................................................................... 86 AZERBAYCAN`IN BÖLGELERİNE GÖRE YER ADLARI ............................ 86 4.1. Abşeron Bölgesi Yer Adları ........................................................................... 86 4.2. Kuba-Haçmaz Bölgesi Yer Adları ................................................................. 96 4.3. Dağlık Şirvan Bölgesi Yer Adları ................................................................ 102 4.4. Şeki – Zakatala Bölgesi Yer Adları ............................................................. 108 4.5. Aran Bölgesi Yer Adları ............................................................................... 113 4.6. Gence- Kazah Bölgesi Yer Adları ................................................................ 120 4.7. Yukarı Karabağ Bölgesi Yer Adları ........................................................... 125 4.8. Kelbecer – Laçın Bölgesi Yer Adları ........................................................... 129 4.9. Lenkeran Bölgesi Yer Adları ....................................................................... 132 4.10. Nahçıvan Bölgesi Yer Adları ...................................................................... 136 4.11. Azerbaycan`da Yer Adlarının Geçmişten Bugüne Değişemi .................. 143 BEŞİNCİ BÖLÜM .................................................................................................... 149 AZERBAYCAN YER ADLARININ BAZI GRAMMER ÖZELLİKLERİ ........ 149 5.1. Azerbaycan`daki Yer Adlarının Fonetik Özellikleri ................................. 149 5.1.1. Azerbaycan`da Tek Heceli Yer Adları ................................................ 151 5.1.2. Azerbaycan`da İki Heceli Yer Adları .................................................. 152 5.1.3. Azerbaycan`da Üç Heceli Yer Adları .................................................. 153 5.1.4. Azerbaycan`da Dört Heceli Yer Adları ............................................... 154 2 5.1.5. Azerbaycan`da Beş Ve Daha Çok Heceli Yer Adlar .......................... 155 5.2. Yapısı Bakımından Azerbaycan`da Yer Adları ......................................... 156 5.2.1. Basit İsimlerden Kurulan Yer Adları .................................................. 156 5.2.2. Türemiş İsimlerden Kurulan Yer Adları ............................................ 157 5.2.3. Bileşik İsimlerden Kurulan Yer Adları ............................................... 159 KAYNAKÇA ............................................................................................................. 166 ÖZGEÇMİŞ .............................................................................................................. 170 3 Adınız SOYADINIZ tarafından hazırlanan “TEZ BAŞLIĞINI BURAYA YAZINIZ” başlıklı bu tezin Programı Seçiniz olarak uygun olduğunu onaylarım. Unvan Adı SOYADI .......................... Tez Danışmanı, Danışmanın Anabilim Dalını buraya yazınız TEZ ONAY SAYFASI Bu çalışma, jürimiz tarafından Oy Birliği/Oy Çokluğu Seçiniz ile Anabilim Dalınızı buraya yazınıznda Doktora tezi olarak kabul edilmiştir. Savunma sınavı tarihi Ünvanı, Adı SOYADI (Kurumu) İmzası Başkan : Unvan Adı SOYADI ( Kurum kısaltması) .......................... Üye : Unvan Adı SOYADI ( Kurum kısaltması) .......................... Üye : Unvan Adı SOYADI ( Kurum kısaltması) .......................... KBÜ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yönetim Kurulu, bu tez ile, Program Seçin derecesini onamıştır. Prof. Dr. Hasan SOLMAZ .......................... Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Müdürü 4 ÖNSÖZ Yer adları, milletlerin dünyada kalıcı olmasında önemli rolü olan, onları dünden bugüne taşıyabilen kaynaklardır. Coğrafi adlar halkın milli serveti ve tarihinin aynasıdır. Onlar yarandığı dönemin coğrafi, sosyal, kültürel hayatı ile ilgili olduğundan arkeologların kazılarda bulduğu nadir kalıntılar kadar değerlidir. Halkımızın tarihi, kültürü, gelenekleri ile bağlı olan toponimik birimler sadece mekanları adlandırmakla yetinmeyip, aynı zamanda dilin sözlük bazasını da zenginleştirir. Halkımızın tarihini öğrenirken biz halkın etnogenizinde yer alan kabilelerle ilgili bilgi alıyoruz ki, aynı etnonimlerin de büyük bir kısmı toponimlerin yaranmasında yer almıştır. Bu çalışmada toponimler “Yer ad bilimi” adıyla ele alındı. Çalışmanın birinci bölümünde, toponim kavramanına, onun yaranmasına, toponimlerin önemine, hangi alanda kullanılmasına, toponimlerin türlerine ve onların incelenmesine yer verilmiştir. İkinci bölümde, Azerbaycan yer adlarına, onların öğrenilme tarihine, yerli ve yabancı gezginlerin eserlerinde Azerbaycan yer adları ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Üçüncü bölümde, Azerbaycan yer adlarının değişimine, bu değişimi doğuran sebeplere, Çarlık Rusya`nın ve SSCB`nin Azerbaycan toponimlerinin değişmesindeki etkisine yer verilmiştir. Dördüncü bölümde, Azerbaycan yer