Zapomniani kaci Hitlera Hitler’s Forgotten Executioners Bydgoszcz 2015 „Świat, a nawet polskie społeczeństwo i polska historiografia II wojny, nigdy w pełni nie wyeksponowały w skali szerszej niż regionalna specyficznego charakteru zbrodni niemieckich na Polakach w tym pierwszym okresie okupacji”. prof. dr hab. Stanisław Salmonowicz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska ‘The world, and even Polish society and Polish Second World War historiography, never fully exposed, on a scale wider than the regional, the specific nature of German crimes against Poles during the first period of the occupation.‘ Prof. Stanisław Salmonowicz, PhD Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland Zapomniani kaci Hitlera „Samoobrona” Niemiecka na Pomorzu Gdańskim (Selbstschutz Westpreussen) w 1939 r. KATALOG WYSTAWY Hitler’s Forgotten Executioners German ‘Self-Protection’ in Gdańsk Pomerania Selbstschutz Westpreussen in 1939 EXHIBITION CATALOGUE Bydgoszcz 2015 Wystawa przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN The exhibition has been prepared by the Branch Office in Bydgoszcz of the w Gdańsku – Delegatura w Bydgoszczy Public Education Bureau, Institute of National Remembrance, Gdańsk. • Opracowanie katalogu: • Catalogue development: dr Izabela Mazanowska, dr Tomasz Sylwiusz Ceran dr Izabela Mazanowska, dr Tomasz Sylwiusz Ceran • Projekt graficzny wystawy: • Graphic design of the exhibition: Fractal. More than ideas Fractal. More than ideas • Projekt graficzny i druk katalogu: Graphic design and printing of the catalogue: Remedia. Centrum Promocji i Reklamy Remedia. Centrum Promocji i Reklamy Przy opracowaniu wystawy i katalogu wykorzystano fotografie ze zbio- For the preparation of the exhibition and catalogue, photographs rów: Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy, Oddzia- from the following collections were used: the Branch Commission łowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdań- for Investigation of Crimes Against the Polish Nation in Bydgoszcz, sku, Muzeum Miasta Gdyni, Muzeum Oświaty w Bydgoszczy, Archi- the Museum of Gdynia, the Museum of Education in Bydgoszcz, wum Państwowego w Bydgoszczy, Archiwum Państwowego w Poznaniu, the National Archives in Bydgoszcz, the Witalis Szlachcikowski City Library Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Witalisa Szlachcikowskiego w Wąbrzeź- in Wąbrzeźno, the Municipal Office of Ksiązki and private collections nie, Urzędu Gminy Książki oraz zbiorów prywatnych Aleksandra Czar- of Aleksander Czarnecki, Henryk Klimek, Milena Lewicka, and Judyta neckiego, Henryka Klimka, Mileny Lewickiej i Judyty Majewskiej. Majewska. ISBN 978-83-7629-849-8 Z okazji 75. rocznicy wybuchu II wojny światowej i rozpoczęcia niemieckiej okupacji ziem polskich przygotowaliśmy wystawę Zapomniani kaci Hitlera. „Samoobrona” Niemiecka na Pomorzu Gdańskim (Selbstschutz Westpreussen) w 1939 r. Jest to pierwsza wystawa zarówno w Polsce, jak i w Niemczech na temat tej zbrodniczej i dziś zapomnianej organizacji. Z uwagi na duże zainteresowanie tematyką zbrodni popełnionych na polskiej ludności cywilnej w pierwszych miesiącach okupacji niemieckiej i potrzebę dotarcia do większego grona odbiorców postanowiliśmy opublikować katalog wystawy. Szczegółowe badania nad działalnością Selbstschutzu oraz stanem wiedzy na ten temat wśród młodego pokolenia pokazują, że pamięć o wydarzeniach jesieni 1939 r. coraz bardziej się zaciera i bez podejmowania coraz to nowych działań, mających na celu ich naukową analizę i przypominanie, może zniknąć zupełnie. Prezentowany katalog jest jednym z efektów projektu naukowo-edukacyjnego dotyczącego okupacji niemieckiej w Polsce, realizowanego w Dele- gaturze IPN w Bydgoszczy. Do tej pory oprócz wystawy ukazała się monografia zbrodni w Łopatkach koło Wąbrzeźna oraz obozu zniszczenia w Ka- rolewie koło Więcborka. W przygotowaniu jest zbiór studiów na temat der Volksdeutsche Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940. Mamy nadzieję, że dzięki badaniom naukowym uda się odkryć nieznane karty z historii okupacji niemieckiej w Polsce, a dzięki pracy edukacyjnej ocalić pamięć o tych tragicznych wydarzeniach. W 1939 r. do największych masowych zbrodni popełnionych na ludności cywilnej doszło na Pomorzu Gdańskim. Chcielibyśmy, aby rzetelna wiedza na temat „zbrodni pomorskiej” stała się tak powszechna jak ta dotycząca „zbrodni wołyńskiej” czy „zbrodni katyńskiej”. Izabela Mazanowska Tomasz Sylwuisz Ceran On the occasion of the 75th anniversary of the outbreak of the Second World War and the beginning of the German occupation of Polish territory, we have prepared an exhibition: Hitler’s Forgotten Executioners - Selbstschutz Westpreussen - German “Self-Protection” in Gdańsk Pomerania in 1939. It is the first exhibition, both in Poland and in Germany, on this criminal and today forgotten organization. Due to the great interest in the subject of crimes committed on Polish civilians in the first months of the German occupation and the desire to reach out to a larger audience, we decided to publish a catalogue of the exhibition. Detailed research into the activity of Selbstschutz, and studies on the level of knowledge on the subject among young people, show that memories of the events of autumn 1939 are becoming ever more blurred. Without initiating new, analytical, commemorative measures, these memories may disappear altogether. This catalogue is a result of the scientific-educational project on the German occupation of Poland, carried out at the Branch Office of the Institute of National Remembrance in Bydgoszcz. Thus far, in addition to the exhibition, two monographs were published on crimes in Łopatki near Wąbrzeźno and the death camp in Karolewo near Wiecbork. A collection of studies on der Volksdeutsche Selbstschutz in occupied Poland 1939–1940 is also in preparation. We hope that thanks to the research we will be able to uncover the hidden secrets of the history of the German occupation in Poland, and thanks to the educational work we will preserve the memory of these tragic events. It was in Gdańsk Pomerania in 1939 where the greatest mass crimes were committed against civilians. Our wish is that reliable knowledge about the Pomeranian massacres becomes as common as has happened with the massacres of Poles in Volhynia and Katyń. Izabela Mazanowska Tomasz Sylwuisz Ceran „Samoobrona“ Niemiecka (der Volksdeutsche Selbstschutz) Po wkroczeniu do Polski wojsk niemieckich obywatele polscy niemieckiego policję jednak w praktyce zajmował się niemal wyłącznie dokonywaniem pochodzenia (volksdeutsche) zaczęli się organizować, tworząc lokalne samowolnych, a później zorganizowanych egzekucji na ludności polskiej oddziały „Samoobrony”, aby chronić ludność i mienie niemieckie o „antyniemieckim” (czyli patriotycznym) nastawieniu i rabowaniem mienia „przed napaścią Polaków”. Miały one zapewnić spokój i porządek polskiego. Himmler traktował go jako namiastkę jednostek specjalnych (Ruhe und Ordnung). Centralne władze państwa niemieckiego szybko (Einsatzgruppen) służącą do zabijania wrogów narodowego socjalizmu, postanowiły wykorzystać oddolną inicjatywę miejscowych Niemców, a także przyszłych rekrutów, którzy powinni zasilić szeregi SS. nadając jej formalny charakter. Między 8 a 10 września 1939 r. odby- Na spotkaniu założycielskim ustalono, że członkiem organizacji może zostać ła się konferencja dowództwa SS pod kierownictwem Heinricha Himmlera. każdy volksdeutsch zdolny do służby wojskowej, w wieku od 17 do 45 lat. Zamierzano utworzyć z Niemców paramilitarną organizację, która zdusiłaby Członkowie „Samoobrony” dostali karabiny odebrane polskim żołnierzom, w zarodku polski ruch oporu oraz przeciwdziałała rzekomym aktom terroru a poruszali się zazwyczaj rowerami skonfiskowanymi polskiej ludności skierowanym wobec ludności niemieckiej. Selbstschutz wspomagający cywilnej. German ‘Self-Protection’ (der Volksdeutsche Selbstschutz) After the invasion of German troops, Polish citizens of German origin and later organized, executions of those members of the Polish population (Volksdeutsche) began to organize themselves, creating local branches of guilty of having an ‘anti-German’ (i.e. patriotic) attitude, and robbing Poles ‘Self-Protection’ to protect the population and German property from ‘assault of their property. Himmler regarded it as a substitute for the special units by Poles’. Their role was to ensure peace and order (Ruhe und Ordnung). deployed to kill enemies of national socialism (Einsatzgruppen). These units The central German state authorities quickly decided to take advantage would also serve as future recruits to swell the ranks of the SS. of this grassroots initiative of local Germans, giving it a formal character. At the founding meeting it was agreed that any Volksdeutsch capable Between September 8 and 10, 1939, Heinrich Himmler led a conference of military service between the ages of 17 and 45 might become a member of SS leadership with the intention of creating a paramilitary organization of the organization. Members of the ‘Self-Protection’ received guns taken that would nip in the bud the Polish resistance movement, and counteract from Polish soldiers, and used bicycles confiscated from Polish civilians. the alleged acts of terror directed against the German population. However, the Selbstschutz in practice dealt almost exclusively with making arbitrary, 1. Selbstschutz w Toruniu / Selbstschutz in Toruń 2. Selbstschutz na Pomorzu Gdańskim / Selbstschutz in Gdańsk Pomerania 3. Selbstschutz w Bydgoszczy / Selbstschutz in Bydgoszcz 4. Apel Selbstschutzu / Selbstschutz