Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

RECREA TIE & TO ERISM E

IN RIJN W A A RD EN

2010-2020

Recreatie & Toerism e in Rijnw aarden 2010 – 2020

RECREATIE & TOERISME IN RIJNWAARDEN

Beleidsnotitie ten behoeve van de stimulering van toeristisch-recreatieve ontwikkeling in de gemeente Rijnwaarden

D. Nieuwland, Lobith E.E. de Gans, IR³ Nijmegen

Juli 2010

2 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

INHOUD

VOORWOORD 4

1 INLEIDING 5

2 BELEIDSKADERS 6

3 TOERISTISCH PRODUCT RIJNWAARDEN 9

4 KANSEN & BEDREIGINGEN 13

5 BEZOEKERSPROFIEL 16

6 TOERISTISCHE SAMENWERKING 18

7 ECONOMISCHE BETEKENIS 20

8 CONCLUSIE 22

9 UITVOERINGSPROGRAMMA 24

Bijlagen 29 Geraadpleegde bronnen 34

3 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020 VOORWOORD

Het wethouderschap van de gemeente Rijnwaarden bracht voor mij het beleidsveld Recreatie en Toerisme met zich mee. Een terrein waar naar mijn idee nog veel te doen is en op dit moment geen tijd is te verliezen.

Sinds mijn aantreden in mei 2009 heb ik mij eerst op het beleidsterrein georiënteerd en kennisgemaakt met verschillende spelers op dit gebied in de gemeente. Ik heb mij allereerst voorgenomen om actief de gemeente in te gaan en mijn oor te luisteren gelegd. Al snel kwam ik tot de conclusie dat het beoordelen van initiatieven op het gebied van recreatie en toerisme erg lastig is bij het ontbreken van een gedegen toekomstvisie op dit terrein. Met deze nota over toerisme en recreatie in Rijnwaarden komt daar verandering in. Wij moeten ons daarbij vooral niet laten leiden door de economische situatie van dit moment maar onze blik vestigen op de komende tien jaren.

Als warm voorstander van het gebruik maken van kennis in het werkveld heb ik het Platform Toerisme Rijnwaarden om inbreng gevraagd. Hierin werken verschillende bedrijven en organisaties die op het gebied van toerisme actief zijn samen. Vertegenwoordigd zijn de kampeerbedrijven, horeca, bed & breakfasts, stichting Toeristische Werkgroep Rijnwaarden, de Vrienden van de Lobithse molen, Kunstkring Het Gelders Eiland, een galeriehouder en vertegenwoordigers van Koninklijke Horeca Nederland en van de Kamer van Koophandel. Het eerste concept leverde tal van positieve reacties van de leden van het Platform op. Men deelde mijn concept en er zijn waardevolle aanvullingen gegeven. Zo heb ik de vruchten kunnen plukken van de inzet van de afgelopen jaren om de samenwerking tussen ondernemers in toerisme te bevorderen!

Vervolgstap was de Discussienotitie onder de titel “Toerisme in Rijnwaarden 2009- 2014”. Dit document was de basis voor een discussie-avond op woensdag 16 december 2009 in “De Havenmeester” in Tolkamer, een toeristische locatie bij uitstek. Circa 70 mensen uit het bedrijfsleven, de politiek, toeristische organisaties en ook geïnteresseerde inwoners discussieerden over een aantal discussievragen. Het was een goede manier om te weten te komen wat er leeft in onze gemeenschap en in het bedrijfsleven.

Met het opstellen van deze beleidsnotitie maken wij weloverwogen keuzes met betrekking tot de thema’s zoals genoemd in het coalitieprogramma 2010-2014 “Samen Leven”. Thema’s, die voor Rijnwaarden van belang zijn: economie, natuur- en cultuurhistorie en bereikbaarheid. Economische keuzes, omdat meer bezoekers meer inkomsten en daarmee meer werkgelegenheid betekenen. Natuurlijke keuzes, omdat natuur en landschap tot de kernwaarden van het toeristisch product van Rijnwaarden behoren. Weloverwogen keuzes, passend bij onze gemeente, zodat vraag en aanbod door ondernemers en andere organisaties optimaal op elkaar kunnen worden afgestemd. Deze plannen zijn er om de toeristisch-recreatieve mogelijkheden voor onze eigen inwoners te stimuleren en om ervoor te zorgen dat de lokale economie een bredere basis krijgt. Ik verwacht dat de komende jaren zal blijken dat wij de juiste keuzes hebben gemaakt.

J.A.M. Lamers Wethouder Economie, Toerisme & Recreatie

Lobith, juni 2010

4 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

1 INLEIDING

Aanleiding Toerisme in Rijnwaarden moet een sprong voorwaarts maken; dat is de ambitie dat de gemeente in de komende beleidsperiode wil realiseren, getuige het coalitieakkoord Samen Leven. Het aantal bezoekers en de bestedingen van de bezoekers aan Rijnwaarden zijn de laatste jaren wel toegenomen, maar het college is van mening dat deze groei nog hoger kan zijn. Rijnwaarden moet een aantrekkelijke en meer vanzelfsprekende toeristische bestemming worden voor zowel inwoners uit de eigen regio als voor bezoekers van buiten de gemeente.

Het toeristische product Rijnwaarden kent voorname kwaliteiten: cultuurhistorie, de relatie met het water en de bijzondere natuur in het buitengebied. De gemeente ligt midden in het Nationaal Landschap Gelderse Poort.

Regionaal vormt Rijnwaarden een aantrekkelijk gebied om op verhaal te komen voor de eigen inwoners en de regio’s Arnhem-Nijmegen, Achterhoek en Niederrhein. Voor dit doel worden de bestaande wandelen fietsinfrastructuur intensief gebruikt.

Van oudsher heeft Rijnwaarden, en dan vooral het Recreatiegebied de Bijland, aantrekkingskracht op de bevolking vanuit het Duitse Ruhrgebied. Binnen een aantrekkelijke rij-afstand ligt de Bijland met de mogelijkheid tot snelvaren en een open verbinding naar de Rijn. Rijnwaarden heeft de afgelopen jaren ook niet stilgestaan in haar toeristische ontwikkeling getuige de fraaie Europakade en de initiatieven met betrekking tot het speelpark Carvium Novum.

Binnen de regio Arnhem-Nijmegen ligt een aantal grote publiekstrekkers op bereikbare afstand vanuit Rijnwaarden, zoals Nederlands Openluchtmuseum, Burgers’ Zoo, Arnhem mode- en shoppingstad, het toekomstig Nationaal Historisch museum en de oudste stad van Nederland Nijmegen.

Opdracht Ontwikkel een beleidsnota waarin concreet wordt aangegeven waarop wordt ingezet, ten einde te komen tot een aantal duidelijke keuzes en speerpunten van beleid voor de lopende raadsperiode en daarna. De nota heeft een helder uitvoerings-programma met concrete actiepunten hoe die speerpunten de komende jaren gerealiseerd kunnen worden. Bij het samenstellen van de nota zijn de uitkomsten van de discussienotitie getiteld “Toerisme in Rijnwaarden 2009-2014” verwerkt. Ook de aanvullingen die eind 2009 tijdens de discussieavond door aanwezigen uit het bedrijfsleven, politiek, toeristische organisaties en inwoners naar voren kwamen, zijn meegenomen in deze nota.

5 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

2 BELEIDSKADERS

Inleiding Toerisme en recreatie vormen belangrijke speerpunt in de provinciale en regionale beleidplannen en is als economische pijler belangrijk voor Gelderland en de regio Arnhem Nijmegen. In diverse beleidsnota’s is aandacht voor toeristische productontwikkeling en promotie. De thema’s die voor Rijnwaarden van belang zijn (economie, natuur- en cultuurhistorie en bereikbaarheid) vinden aansluiting in de diverse provinciale en regionale beleidskaders.

Provinciaal beleid Nationaal Landschap De gemeente Rijnwaarden ligt midden in het Nationaal Landschap De Gelderse Poort, dat door het Rijk is aangewezen als één van de 20 Nationale Landschappen van Nederland. Nationale Landschappen zijn gebieden met voor Nederland unieke landschapskwaliteiten in samenhang met bijzondere natuur en recreatieve kwaliteiten. De provincie heeft de kernkwaliteiten van het gebied uitgewerkt en een uitvoeringsprogramma opgesteld. De kernkwaliteiten van het gebied zijn benoemd in de streekplanuitwerking Kernkwaliteiten Waardevolle Landschappen. Economische functies in het landschap kunnen zich, binnen de grenzen van het ruimtelijk beleid, blijven ontwikkelen. De provincie heeft ervoor gekozen om geen apart beleid voor nationale landschappen te ontwikkelen. Voor deze gebieden is het streekplanbeleid van toepassing.

In het uitvoeringsprogramma Gelderse Poort zijn 3 thema’s als speerpunten gekozen: 1. recreatie en ontsluiting/toegankelijk maken, 2. cultuurhistorie, 3. landschap. Binnen deze thema’s kunnen de middelen die beschikbaar zijn vanuit het Investerings- budget Landelijk Gebied worden ingezet.1

Provinciaal Meerjarenprogramma In het Provinciaal Meerjarenprogramma (PMJP) 2007 – 2013 “Agenda voor een Vitaal Gelderland” worden acht thema’s benoemd, ten einde de doelen en prestaties zoals die zijn geformuleerd voor het landelijk gebied tot 2013 te realiseren. Thema’s 3 en 4 betreffen recreatie en landschap. Doel binnen deze thema’s is een recreatief aantrekkelijk Gelderland te ontwikkelen en te behouden. Om dit doel te bereiken is onder andere gekozen voor het versterken van de toegankelijkheid (routenetwerken), bevordering van toeristische activiteiten en de kwaliteiten in de Nationale Landschappen te behouden, duurzaam te beheren en te versterken.2

Waalweelde Het project Waalweelde, onder leiding van de provincie Gelderland is een visie die als kapstok moet dienen om een mooie en veilige Rijn - Waal te ontwikkelen met kansen voor economische activiteiten. Het gaat erom riviergerelateerde ontwikkelingen integraal aan te pakken. Binnen Waalweelde is de gemeente Rijnwaarden verantwoordelijk voor de projecten Rijnwaardensche Uiterwaard en Rijnstrangen. Door projecten binnen WaalWeelde met elkaar in verbinding te brengen, wordt de samenhang aan beide oevers van de Waal geborgd. Deze verbinding komt tot stand door ‘projectenveloppen’. De projecten waarbij Rijnwaarden betrokken is, worden samen met Millingen aan de Rijn aangevuld in de projectenveloppen.

1 Uitvoeringsprogramma Gelderse Poort, vastgesteld 3 juli 2007 2 Vitaal Gelderland, Provinciaal Meerjarenprogramma (PMJP) 2007 – 2013, deel 1 beleidskader

6 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Regionaal beleid Stadsregio Arnhem Nijmegen Masterplan Dijk en Kolk Het Masterplan Dijk en Kolk beschrijft een reeks cultuur-historische plekken en relicten die getuigen van het rijke historische verleden van de Stadsregio Arnhem Nijmegen. Vrijwel iedere gemeente in de Stadsregio Arnhem Nijmegen heeft nog relicten, legenden en sagen uit deze tijden. Doel van het masterplan is enthousiasmeren, inspireren en aanzetten tot (uitvoering van) nieuwe initiatieven. Het plan bestaat uit een twintigtal concrete projectvoorstellen, die tot voorbeeld en inspiratie dienen. Het belevenisnetwerk dat momenteel door RBTKAN wordt uitgerold, is een eerste concrete uitwerking van de ideeën uit het masterplan en om de rijke historie te laten herleven en meer toegankelijk te maken voor inwoners en bezoekers van de regio. Voor Rijnwaarden betreft het de voorbeeldprojecten Verdronken erfgoed, Veldtocht Hertog van Parma en Moord op Godfried de Deen. Toegevoegd zou kunnen worden de oversteek van de Rijn door de troepen van Lodewijk XIV op 12 juni 1672 bij het Tolhuis in Lobith.

Lokaal beleid In de afgelopen jaren heeft het gemeentebestuur van Rijnwaarden gewerkt aan recreatie en toerisme op grond van het coalitieprogramma onder de titel “Meedoen”. Dit programma leidde tot de “50 actiepunten 2006-2010”.

38a Waar natuur- en waterbelangen dat verdragen, toeristische impulsen toestaan en ondersteunen. 38b Uitbouwen van het huidige aanbod van de toeristische sector met Bed & Breakfast, groepsaccommodaties en andere vormen van verblijfsaccommodatie. 38c De samenhang initiëren tussen voorzieningen, ondernemers en gemeentelijke activiteiten.

39 Met subsidies van derden een aantal kunstrustplaatsen creëren.

40a Doorgaan met de aanleg van fiets/wandelen ruiterpaden. 40b Alternatieven bieden voor onveilige tracés.

44a Onder voorwaarden, die een kleinschalig park in een natuurlijke omgeving waarborgen, realiseren van het ontwikkelde concept. 44b Het aantal verblijfsbungalows beperkt houden tot het in het plan genoemde aantal. 44c Er voor zorgen dat het grootste deel van Carvium Novum openbaar toegankelijk is en aansluit op het gemeentelijke routenet. 44d De initiatiefnemers zelf verantwoordelijk maken voor de verkeersveilige afwikkeling en de benodigde procedures en bijbehorende kosten. 44e Van de zandwinner als maatschappelijke compensatie een bedrag vragen en dit bedrag deels investeren in het openbaar toegankelijke deel van het park. 44f In het bestemmingsplan de kaders opnemen om ongewilde expansie van het speelpark te voorkomen. 44g In een gezamenlijk project met de gemeente stage- en/of werkervaringsplaatsen voor inwoners uit Rijnwaarden realiseren.

7 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Het uitgangspunt van het toeristisch beleid was het verbeteren van de economische situatie. In het coalitieprogramma 2010-2014 “Samen Leven” wordt hierop voortgeborduurd. Toerisme wordt gezien als motor voor de lokale economie en natuur, rust en ruimte worden als belangrijk handelsmerk gezien. Het college wil verder meewerken aan de realisatie van Carvium Novum. Samenwerking met regionale partijen en gemeenten, ook over de grens, zijn onderdeel uit het akkoord.

Landschapsontwikkelingsplan (LOP) In het landschapsontwikkelingsplan 2004 is een aantal doelen bepaald waaraan het toekomstige landschap zal moeten voldoen. Deze doelen zijn samengevat in een visie met de titel “beleefbaar landschap”. De kwaliteit van het landschap beleefbaar maken staat voorop bij nieuwe ontwikkelingen. Het ontwikkelen van nieuwe routes legt het landschap open. Recreatie is vooral gericht op het beleven van het landschap. Uitzicht en openheid zijn hierbij belangrijke kwaliteiten. De volgende speerpunten voor landschapsontwikkeling zijn in het LOP geformuleerd: • Beschermen van landschapskwaliteiten • Ontwikkelen van kavelgrensbeplanting door agrariërs • Erfbeplanting door particulieren • Water (openhouden van Rijnstrangen) • Rijnstrangen als avontuurlijk landschap • Toeristische trekker (bv in de vorm van een landschapspark) Als resultaat van de uitvoering van het LOP ontstaat er een rijk gevarieerd landschap. Een landschap aantrekkelijk om te vertoeven voor recreanten. Het is een landschap waarin onder andere de recreatie, de landbouw, grondstoffenwinning en de baksteenindustrie gelijk opgaan en een bijdrage leveren aan landschapsontwikkeling.3

Rijnwaardense Uiterwaarden Inrichtingsplan 2001 Het inrichtingsplan voor de Rijnwaardense Uiterwaarden dateert al uit 2001. Het inrichtingsplan is opgesteld onder de verantwoording van Rijkswaterstaat Oost- Nederland in samenspraak met diverse partijen. Het inrichtingsplan voegt nieuwe natuur toe en verandert deels de bestaande natuur. Het ontwerp is gebaseerd op zeven hoofdkeuzes: • Combineren van veiligheids- en natuurdoelen. • Behoud van hooggewaardeerde natuur. • Waar mogelijk behoud van historisch landschap. • Halfopen landschap door extensieve begrazing. • Ontwikkeling verschillende watertypen. • Behoud van bereikbaarheid en bewoning. • Mogelijkheden scheppen voor natuurgerichte recreatie.

Alle intensieve recreatievormen (jachthaven, baan voor snelvaat, stranden) kunnen blijven. De mogelijkheden voor extensieve, natuurgerichte recreatie nemen toe. Bijna het hele natuurgebied wordt opengesteld voor de natuurgerichte recreant. Bovendien komen er extra recreatieve voorzieningen in de vorm van een fietspad naar een nieuw trekveer over de Oude Waal. Verspreid over het gebied komen banken en informatieborden. Voor vogelaars komen er vogelkijkschermen. Voorwaarde is wel dat er geld voor het beheer van de voorzieningen wordt gevonden. Het gebied is vrij toegankelijk voor wandelaars. Kwetsbare delen, zoals de geïsoleerde wateren in de Lobberdensche Waard en de Oude Waal, zijn moeilijk toegankelijk. Hiervoor zorgen natuurlijke barrières, zoals water of dichte begroeiing.

3 Landschapsontwikkelingsplan Rijnwaarden, september 2004

8 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

3 TOERISTISCH PRODUCT RIJNWAARDEN

Inleiding De gemeente Rijnwaarden is een plattelandsgemeente van 4500 hectare groot. De gemeente ligt in een waterrijk gebied midden in het nationaal landschap De Gelderse Poort. Door die ligging wordt de gemeente ook wel het Gelders Eiland genoemd. De gemeente omvat zes kernen, elk met een eigen karakter. In dit hoofdstuk komen de sterke en zwakke elementen in het toeristisch-recreatief product Rijnwaarden aan de orde.

Sterk Zes dorpen in de natuur Lobith is het bekendste dorp van de gemeente Rijnwaarden vanwege de waterstanden in de Rijn. Het dorp ligt nu echter niet meer aan de rivier. Begin jaren negentig zijn restanten van het Tolhuis, een oud kasteel gevonden. Het enige overblijfsel wat bewaard is gebleven is het Schipperspoortje. Spijk is het eerste Nederlandse dorp op de oevers van de Rijn. De landsgrens wordt hier gevormd door de rivier. In Tolkamer ligt de Europakade. In vroegere tijden was het een drukte van belang in het dorp. Schippers moesten hier aan land om goederen in te klaren bij de douane. Eenmaal aan land werd ook een borreltje genuttigd en werden de inkopen gedaan. Tegenwoordig is een hotel gevestigd in het oude douanekantoor. Het plaatsje is nu vooral in trek bij dagjesmensen die vanaf de Europakade een tocht over de Rijn willen maken. Een andere trekpleister is het watersportgebied de Bijland. Pannerden bij splitsing van de Rijn in Waal en Pannerdens Kanaal. Pannerden ligt in het Rijnstrangengebied. Dit gebied met grienden, wateren moerasvegetaties, wilgenbosjes en natte graslanden maakt deel uit van het natuurgebied de Gelderse Poort. Herwen ligt aan de rand van natuurgebied De Rijnstrangen en is bekend door Huis Aerdt, een historisch huis, omgracht en omringd door knotwilgen. Vanuit Herwen starten vele wandelen fietsroutes. In Aerdt bevinden zich trekpontjes over de Oude Rijn met toegang tot wandelingen in natuurgebied De Rijnstrangen4.

Het toeristisch product bestaat naast natuur, landschap en cultuurhistorische elementen uit accommodaties en attracties. Voor een overzicht van accommodaties, bezienswaardigheden, attracties en bewegwijzerde routes wordt verwezen naar bijlage 1. Het toeristisch-recreatief product in Rijnwaarden kenmerkt zich door kleinschaligheid.

Het aantal overnachtingen in 2008, deels op basis van een aangenomen forfait, in de gemeente bedroeg:

Aantal overnachtingen in Rijnwaarden 2008 Hotel en Bed & Breakfasts 7.262 Campings (inclusief forfaits) 71.304 Jachthaven/Watersportvereniging (incl. forfaits) 25.280 Totaal 103.846

4 website www.rijnwaarden.nl

9 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

De vijf R’s van Rijnwaarden De sterke onderdelen in het toeristisch product van Rijnwaarden, zeg maar het DNA van Rijnwaarden, zijn te vatten in de 5 R’s van Rijnwaarden.

Rijnstrangen De prachtige natuur is een onmiskenbaar handelsmerk van Rijnwaarden. Het Rijnstrangengebied is een vijftien kilometer lang slingerend waterlint tussen de Loowaard en Tolkamer. Het is de restgeul van de rivier die tot 1707 nog de Neder-Rijn heette. De Rijnstrangen in het noorden van de gemeente met gebieden als de Steenwaard, Erfkamerlingschap, de Grote en Kleine Gelderse Waard bieden de bezoeker de mogelijkheid de natuur van dichtbij te beleven. Wandelingen over onverharde paden en gras vereisen laarzen of stevige wandelschoenen. Door specifieke regelgeving zorgen hogere overheden er mede voor dat deze gebieden bewaard blijven en waar mogelijk nog verbeterd worden. Om de flora en fauna ook echt te kunnen beleven, is de toegankelijkheid van de natuur een constant aandachtspunt.

Rivier De Rijn vormt een constante factor in de Gelderse Poort. De relatie tussen de Rijn en het achterland kan worden versterkt en beter benut door bijvoorbeeld de grote en kleine pleziervaart en de uiterwaardenlandschappen. De Rijn en de Waal hebben ook voor veel cultuurhistorische highlights in Rijnwaarden gezorgd. De Romeinse Limes is daar een in het oog lopend voorbeeld van met een verdwenen Castellum Carvium. Maar ook de moord op de Vikinghoofdman Godfried de Deen die in 885 bij Spijk werd vermoord. De Middeleeuwen en nieuwe tijd hebben hun sporen achtergelaten in onze regio. Verdedigingslinies, versterkte woonsteden etc. zijn voor een deel nog steeds in het landschap te vinden. Het gebruik van grondstoffen leidde in onze regio ook tot een landschappelijke verandering (klei- en zandwinning met daarbij ook steenindustrie). Functieverandering van bijvoorbeeld steenfabrieken vragen om andere invulling voor de gebouwen inclusief de zo karakteristieke lange schoorsteenpijpen in het gebied. Vele uitstekende visgebieden en uitnodigende uiterwaarden benadrukken de invloed van de rivier. Op de Europakade in Tolkamer kan de dynamiek van de rivier vanaf de vele terrassen worden beleefd.

10 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Romeinen De Limes is de benaming voor de noordelijke Romeinse grens in Europa. Deze grens liep langs de Donau en de Rijn. Deze Limes is eigenlijk de grens waarachter de Romeinen zich terugtrokken toen ze na een paar nederlagen de verovering van Germania opgaven. Meestal lag de grens dan ook aan de zuidkant zodat het water een natuurlijke barrière vormde. De grensafscheiding bestond uit wallen, greppels en palissaden, ook waren er op korte afstand van elkaar wachttorens geplaatst om het overzicht te houden. Net achter de Limes lagen de castella, dit waren kleine forten waar ongeveer 600 manschappen onderdak vonden. In Nederland bestond de Limes waarschijnlijk uit circa 18 castella, de eerste hiervan lag bij Herwen. Dit castellum, dat Carvium heette, lag in de Romeinse tijd dicht bij de splitsing van Rijn en Waal. De overblijfselen van dit castellum liggen waarschijnlijk ergens in de Bijlandse waard, de oorspronkelijke plek van het castellum is door het meanderen van de Rijn verloren gegaan. Tijdens de baggerwerkzaamheden in de Bijland kwam een grafsteen uit de eerste eeuw te voorschijn waarop de naam Carvium vermeld staat.

Over enkele jaren zal een 65 hectare groot terrein aan de Eltenseweg in Lobith worden heringericht voor natuur en recreatie. Naast een hotel en restaurant is er een speelpark voorzien. In het speelpark maken kinderen kennis met de Romeinse nederzettings- geschiedenis langs de Rijn (destijds de grens of limes van het Romeinse rijk) in ons land. Een reconstructie van een Romeinse militaire burcht vormt de spectaculaire behuizing voor een dag spelen en ontdekken.

Artist impression Carvium Novum

Rust In Rijnwaarden krijgt onthaasten betekenis. Rust en ruimte zijn kernbegrippen. Dit biedt kansen voor zogenaamde slow-tourism ontwikkelingen, voor gemeenten die op het gebied van leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit goed scoren. Uitdaging is om binnen het behoud van deze kwaliteiten economische spin-off te realiseren.

Ruimte Het landschap heeft een open karakter dat het verdient om behouden en versterkt te worden. Cultuurhistorische landschapselementen kunnen weer teruggebracht worden in de open ruimte. Daar waar het niet teruggebracht kan worden, kunnen herkenbare landschapselementen wellicht op een andere manier beleefbaar worden gemaakt.

11 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Zwak Rijnwaarden ligt weliswaar centraal in de regio Arnhem Nijmegen Kleve en Emmerich, maar is slecht ontsloten. Goede bereikbaarheid is een belangrijke voorwaarde voor toeristisch ontwikkeling. Een autoveer voor verbinding en fysieke ontsluiting met Millingerwaard, Duffelt en Ooijpolder, Nijmegen en Kleve kan leiden tot nieuwe samenwerkingsverbanden, bezoekersstromen en arrangementen. De regio Arnhem Nijmegen is nationaal en internationaal bereikbaar via autosnelwegen en (snelle) treinverbindingen. Airport Niederrhein in Weeze is van belang als poort naar de regio vanuit Europa. Rijnwaarden zou hier beter op kunnen aansluiten.

De gemeente kent een gevarieerd aanbod aan verblijfaccommodaties. De vraag is of het aanbod aansluit bij de veeleisende en veranderende vragen uit de markt op het gebied van wellness, authenticiteit en duurzaamheid. Dit marktsegment is nauwelijks vertegenwoordigd. Kleinschaligheid is naast troef ook een zwak onderdeel, omdat dit vaak innovatie in de weg staat.

Ondanks de ligging tegen de grens is er geen sprake van structurele samenwerking met Duitsland door de verschillende actoren in de gemeente.

Het toeristisch recreatief product Rijnwaarden kent een grote verscheidenheid, maar mist een duidelijk gezicht of merknaam. De volgende communicatieslogans worden door elkaar gebruikt: Veelzijdig Rijnwaarden, Heel Natuurlijk Rijnwaarden, Rijnwaarden Gelders Eiland, Mooi Toeristisch Rijnwaarden, Rijnwaarden Gelderse Poort.

Samengevat:

STERK ZWAK Natuur, Rijnstrangengebied Bereikbaarheid Dynamiek van de rivier Onderscheidende verblijfsaccommodaties Rijke cultuurhistorie, Romeinen Geen eenduidige branding Rust en ruimte Geen structurele samenwerking met Duitsland Kleinschalig, traditioneel Weinig innovatie

12 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

4 KANSEN EN BEDREIGINGEN

Inleiding In de vrijetijdssector is zowel in Nederland als in Duitsland een aantal trends en ontwikkelingen te signaleren. De meeste daarvan komen in beide landen overeen. Zowel in het Uitvoeringsprogramma Vrijetijdseconomie 2009-2012 van de provincie Gelderland als in het Trendrapport Toerisme, Recreatie en Vrijetijd van het NRIT worden deze ontwikkelingen genoemd.5 De trens en ontwikkelingen in de markt geven inzicht in de kansen en de bedreigingen voor de verdere toeristisch-recreatieve ontwikkeling van Rijnwaarden.

Kansen

Toename digitale mogelijkheden Internet wordt in toenemende mate gebruikt voor de vrije tijd, zoals voor het zoeken en boeken van vakantiebestemmingen en dagjes uit. Internet is daarom een van de belangrijkste technologische ontwikkelingen voor de vrijetijdssector. Vooral Nederlandse consumenten maken gebruik van zogenaamd dynamic packaging, dat wil zeggen dat zij zelf hun arrangementen samenstellen uit diverse boekbare modules. De Duitse consument kiest meer voor kant en klare producten.

Toename aantal actieve ouderen met tijd en geld Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen ouder dan 50 jaar in Nederland en Duitsland de komende 10 jaar toe. Het gaat hierbij om een ander type ‘oudere’ dan voorheen; de huidige oudere beschikt over het algemeen over veel tijd en geld, is gewend aan een actieve vrijetijdsbesteding en is langer gezond en mobiel. Met het stijgen van de leeftijd neemt over het algemeen de behoefte aan comfort, kwaliteit en service toe.

Groeiende belangstelling voor gezondheid, wellness en duurzaamheid Vergrijzing, toenemende werkdruk en daarmee de behoefte aan onthaasting dragen bij aan de groeiende belangstelling voor gezondheid, slowness en wellness. Gezonde voeding, ontspanning, contact met de natuur en cultuur(historie) zijn elementen die een steeds grotere rol spelen. Thema’s als ecotoerisme en duurzaamheid staan volop in de belangstelling.

Groeiende belangstelling voor kunst, cultuur en cultuurhistorie De afgelopen jaren is de belangstelling voor cultuur en cultuurhistorisch aanbod aanzienlijk gestegen. De consument is meer dan gemiddeld bereid geld uit te geven aan deze vorm van toerisme en dagrecreatie.

Belevenis en authenticiteit De toeristische consument van tegenwoordig zoekt steeds minder zijn ontspanning in een gekunstelde wereld. De consument wil echte dingen, dingen die pakkend, persoonlijk en, bovenal, authentiek zijn. Regio’s die dit bieden, staan in toenemende mate in de (toeristische) belangstelling.

Groeiende belangstelling voor evenementen Evenementen zijn de afgelopen jaren een steeds belangrijker rol gaan spelen in de vrijetijdsbesteding. De evenementensector kenmerkt zich door het aantrekken van hoge aantallen bezoekers. Daarnaast hebben evenementen een aanzienlijke

5 Uitvoeringsprogramma Vrijetijdseconomie 2009-2012, provincie Gelderland, Trendrapport NRIT 2008-2009

13 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020 economische spin-off, omdat een bezoeker een aanzienlijk bedrag uitgeeft in de plaats waar het evenement plaatsvindt aan o.a. horeca en overnachting.

Nieuwe bestemmingen gemakkelijk bereikbaar De Gelderse Poort en de Niederrhein hebben voor de short-breaker een onverwacht en verassend productaanbod. De regio is een bestemming die op dit moment nog vooral in trek is bij binnenlandse bezoekers. Echter de gemiddelde bestedingen per dag van de buitenlandse bezoekers liggen dusdanig hoog dat ook dit een interessante doelgroep vormt. Door de aanwezigheid van Airport Weeze is de Niederrhein een goed bereikbare nieuwe bestemming voor Europeanen uit onder andere Italië, Spanje, Zweden, Groot-Brittannië en Ierland.

Bedreigingen

Regeldruk remt investeringen Regeldruk staat kwaliteitsverbetering en vernieuwing in de weg als ondernemers het gevoel krijgen te sterk belemmerd te worden in hun ondernemerszin en daardoor niet snel kunnen inspelen op veranderingen in de markt. Ondernemers in de vrijetijdseconomie hebben voor hun plannen vaak (fysiek) ruimte nodig. In sommige situatie wegen andere belangen dan die van de vrijetijdssector zwaarder, bijvoorbeeld natuurbelangen.

Concurrentie (inter-)nationale bestemmingen Concurrentie met andere bestemmingen neemt toe. De markt is door internet open en transparant geworden, waardoor consumenten gemakkelijk prijzen en kwaliteit van product kunnen verglijken. Bovendien is de consument van nu veeleisend en onvoorspelbaar. De aard van het vakantiegedrag van de consument loopt sterk uiteen en is impulsief en afhankelijk van weersomstandigheden en aanbiedingen. Het gedrag van de toeristische consument is hierdoor lastiger te voorspellen.

Geringe lobbykracht van de sector De lobbykracht van de vrijetijdssector laat nogal te wensen over. De sector is zeer divers en minder sterk georganiseerd dan bijvoorbeeld de landbouwsector. Door versnippering in lobbykracht krijgt de toeristische sector niet altijd de aandacht die het verdiend.

14 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Krimp kleine gemeenten Door krimp van kleine gemeenten, vooral in plattelandsgebieden staat het voorzieningenniveau zowel kwalitatief als kwantitatief onder druk. De financiële armslag van lokale overheid en lokaal bedrijfsleven om innovatieve projecten mede te ondersteunen is gering.

Samengevat:

KANSEN BEDREIGINGEN Toename digitale mogelijkheden Nieuwe bestemmingen gemakkelijk bereikbaar, concurrentie

Toename aantal actieve ouderen met tijd en Regeldruk remt investeringen geld

Groeiende belangstelling voor kunst, cultuur Versnipperde sector, weinig lobbykracht en cultuurhistorie

Belevenis en authenticiteit Krimp kleine gemeenten, afname voorzieningenniveau Groeiende belangstelling voor evenementen

Groeiende belangstelling voor gezondheid, wellness en duurzaamheid Toeristische bestedingen als extra bijdrage in lokale economie

15 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

5 BEZOEKERSPROFIEL

Inleiding Om optimaal in te kunnen spelen op de wensen van de (toekomstige) consument is het noodzakelijk te weten wat de kenmerken en het gedrag zijn van de huidige bezoekers. In deze paragraaf worden de profielen van Nederlandse en Duitse toeristische consumenten beschreven. Kennis van het profiel van de bezoeker in combinatie met de trends en ontwikkelingen is belangrijk bij het maken van de juiste product-markt- combinaties. Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen een toerist (van buiten de regio) of een recreant (afkomstig uit de regio). Een toerist die voor een korte vakantie in de regio verblijft, vertoont het zelfde gedrag als de recreërende regiobewoner. De zakelijke markt wordt in deze nota buiten beschouwing gelaten.

Kenmerken bezoekers afkomstig uit Nederland Uit de Monitor Vrijetijdseconomie Regio Arnhem Nijmegen (RBT KAN/GOBT 2008) blijkt dat in 2007 in de regio Arnhem Nijmegen ruim 1,3 miljoen overnachtingen en 68,8 miljoen dagbezoeken aan de regio plaatsvonden. Het merendeel van de dagbezoeken (95%) had een toeristisch-recreatief karakter.

De helft van de vakantiegangers in de regio Arnhem-Nijmegen maakt deel uit van een gezin zonder kinderen. De belangrijkste herkomstprovincies van vakantiegangers in de regio zijn Noord- en Zuid-Holland en Noord-Brabant. De vakantiegangers in de regio Arnhem-Nijmegen zijn hoger opgeleid dan de gemiddelde Nederlander. Circa tweederde van de vakantiegangers verbleef maximaal drie nachten in het gebied. De regio is dus vooral in trek voor korte vakanties.

Dagtoeristen in de regio Arnhem-Nijmegen komen relatief vaak uit Gelderland of uit de aangrenzende provincies. Ongeveer de helft van de dagbezoekers kwam in 2007 één á twee keer naar het gebied de rest vaker. Gemiddeld wordt de regio jaarlijks 13 keer bezocht door een dagbezoeker. Meer dan de helft van de dagtoeristen bezoekt het gebied met twee personen.

Circa 70% van de toeristische verblijfsgasten heeft voorafgaand aan het bezoek aan de regio informatie ingewonnen over het gebied, 60% van de vakantiegangers deed dit via het internet. De verblijfsgasten die informatie zoeken via het internet doen dit meestal via zoekmachines. Ook tijdens het bezoek aan de regio is het internet de belangrijkste informatiebron.

Ruim de helft van de vakanties wordt rechtstreeks bij de accommodatie geboekt (een derde telefonisch en tweederde via het internet). Daarnaast boekt één op de vijf vakantiegangers via een boekingssite. Dagbezoekers winnen voorafgaand aan hun bezoek minder vaak informatie in over de regio dan de verblijfsgasten. Circa de helft van de dagbezoekers doet dit. Bij de dagbezoekers die dit wel doen is internet ook de belangrijkste informatiebron.

De actieve 55+ers en dertigers en veertigers met kinderen vormen de belangrijke doelgroepen voor de regio waarin Rijnwaarden ligt. De eerste groep heeft belangstelling voor natuurbeleving in combinatie met wandelen en fietsen, voor cultuur en cultuurhistorie en is gericht op rust en ruimte. De groep 55+ers bestaat veelal uit kapitaalkrachtige consumenten. Gezinnen met kinderen kunnen hier van de natuur genieten in combinatie met dagattracties als het Nationaal Openluchtmuseum, Burgers’ Zoo, Afrikamuseum en Rheinmuseum. Carvium Novum vormt op termijn uiteraard ook een aantrekkelijk “verkoopargument” voor Rijnwaarden als vakantiegebied voor gezinnen met kinderen.

16 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Kenmerken bezoekers afkomstig uit Duitsland Duitsland vormt voor de Duitsers het belangrijkste vakantieland. Na Beieren is Nordrhein-Westfalen de belangrijkste deelstaat voor wat betreft toeristisch dagbezoek en staat het op de derde plaats voor wat betreft het aantal overnachtingen. Van de niet-stedelijke gebieden in Nordrhein-Westfalen, staat de Niederrhein op plaats drie voor wat het aantal overnachtingen betreft, na het Teutoburger Wald en het Sauerland. Worden ook de stedelijke regio’s meegeteld dan komt de Niederrhein op plaats zes.

Het aantal korte vakanties stijgt ten koste van de lange (hoofd)vakantie. Vakanties worden meer over het jaar gespreid en ook de Duitse consument is prijsbewuster geworden.

Meer dan de helft (53,3%) boekt niet van te voren via een reisbureau of internet, maar neemt zelf contact op met een accommodatie in de regio. Internet wordt wel steeds belangrijker als informatie- en boekingsmedium.

Uit onderzoek van IFT Freizeit- und Tourismusberatung GmbH uit Keulen blijkt dat de meeste bezoekers aan de Niederrhein tussen de 40 en 59 jaar oud, hoog opgeleid en getrouwd zijn. Er is overwegend sprake van dagbezoekers, hoewel blijkt dat de potentie voor korte vakanties (2 overnachtingen) aanwezig is. Bezoekmotieven zijn voornamelijk stedenbezoek (cultuur), fietstochten en wellness. Opvallend is dat, in tegenstelling tot Nederlandse bezoekers, boottrips over de Rijn in de belangstelling staan.

Gemiddeld geeft de Duitse dagbezoeker ⁄ 28,60 per persoon per dag uit. Wanneer wordt overnacht, stijgt de besteding per persoon per dag naar ⁄ 104,20.6

6 DWIF, 2007

17 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

6 TOERISTISCHE SAMENWERKING

Inleiding Toerisme vormt per definitie een grensoverschrijdende activiteit die zich niet alleen afspeelt binnen de eigen gemeentegrenzen. Lokale en regionale samenwerking is daarom van evident belang, zowel op het terrein van promotie en productontwikkeling als op het gebied van bereikbaarheid en mobiliteit. Deze paragraaf geeft inzicht in een aantal van de lokale en regionale partijen die actief zijn in de regio en/of waarin in de gemeente Rijnwaarden participeert en die daarmee dus van belang zijn bij de realisatie van de actiepunten. Opvallend is dat er geen sprake is van een duidelijke of eenduidige profilering of “branding” van Rijnwaarden door de partijen gezamenlijk. Deze versnippering kan leiden tot onduidelijkheid bij consumenten over het “product Rijnwaarden”. Er zijn veel organisaties actief betrokken bij de promotie en marketing van Rijnwaarden. Die vele vormen van samenwerking lijken een eenduidige positionering van Rijnwaarden in de weg te staan. Daarom is het van belang dat de gemeente de coördinerende rol met betrekking tot de “branding” van Rijnwaarden op zich neemt.

RBTKAN Sinds 2009 is Rijnwaarden aangesloten bij het Regionaal Bureau voor Toerisme in de regio Arnhem Nijmegen, het RBTKAN. Het regionaal bureau voor toerisme verzorgt de toeristische marketing van de regio. Onderdeel hiervan vormt de ondersteuning van het Platform Toerisme Rijnwaarden en de promotie van Rijnwaarden en de rest van het stadsregiogebied. In de promotie van Rijnwaarden is bewust gekozen voor de merknaam De Gelderse Poort, omdat dit in toeristisch Nederland inmiddels een gevestigde naam is. De ondernemers in Rijnwaarden hebben deze keuze bij de start van het Platform unaniem bevestigd. Zij zien ook de meeste meerwaarde in promotie van Rijnwaarden binnen de kaders van de Gelderse Poort, te meer daar de provincie de uitvoering van het Nationale Landschap De Gelderse Poort ter hand neemt.

Campagne Liemers Leven In opdracht van de gemeente Zevenaar is enkele jaren geleden de promotiecampagne Liemers Leven gestart “Even Liemers leven”. Rijnwaarden neemt hier niet actief in deel, omdat de gemeente in eerste instantie de merknaam Gelderse Poort verkiest. Er zijn wel Rijnwaardense ondernemers die actief meedoen. In contacten met de andere Liemerse gemeenten brengt Rijnwaarden de merknaam De Gelderse Poort in de Liemerse activiteiten.

Gebiedscommissie de Liemers Als onderdeel van de Streekcommissie Achterhoek-Liemers is sinds voorjaar 2008 de Gebiedscommissie de Liemers actief. Hierin werken verschillende gebiedspartijen samen: de vijf Liemerse gemeenten, het Waterschap, LTO de Liemers, de Vereniging Streekbeheer Rijnstromen, Gelders Particulier Grondbezit, Kamer van Koophandel, Vereniging Kleine Kernen Rijnwaarden. De secretariële ondersteuning is in handen van het Plattelandshuis. Onlangs heeft de gebiedscommissie in een werkconferentie aangegeven vooral op het terrein van recreatie en toerisme mogelijkheden voor samenwerking te zien. Rijnwaarden en Zevenaar hebben hierin het voortouw genomen voor verdere uitwerking.

Platform Toerisme Rijnwaarden In januari 2008 is op initiatief van de gemeente Rijnwaarden het Platform Toerisme Rijnwaarden opgericht. De leden zijn ondernemers en vertegenwoordigers van organisaties die met recreatie en toerisme in Rijnwaarden te maken hebben. In de opstartfase van het Platform was de gedachte te werken met vertegenwoordigers uit

18 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020 drie geledingen: de verblijfsaccommodaties, de horecabedrijven en de bezienswaardigheden/overige organisaties. Vooral bij de verblijfsaccommodaties is deze gedachte werkelijkheid geworden. Die ondernemers hebben een structuur bedacht om hun vertegenwoordigers in het Platform te voeden met ideeën en hun meningen. Voor de andere twee geledingen is nog geen “achterban” van de grond gekomen. Binnen het Platform leeft echter de gedachte dat de doorontwikkeling van het Platform tot meer samenwerking zal leiden.

De portefeuillehouder Recreatie en Toerisme en de beleidsmedewerker Recreatie en Toerisme wonen de vergaderingen bij vanuit een adviserende rol. Het platform wordt ondersteund door het RBTKAN. Het Platform de juridische structuur van de Stichting Ondernemerscontact Rijnwaarden overgenomen en is daarom in staat zelfstandig te functioneren en aanspraak kan maken op financiële middelen van overheden of private ondernemingen.

Stichting Recreatie en Toerisme Rijnwaarden Al bijna vijftien jaar is de Toeristische Werkgroep Rijnwaarden (TWR) in Rijnwaarden actief. De TWR organiseert met een groep vrijwilligers jaarlijks diverse evenementen. Door de jaren heen is een grote naam opgebouwd met georganiseerde wandelen fietstochten als bijvoorbeeld de Gelderse Poort Wandeltocht en de Drieverentocht. Maar ook vernieuwende evenementen als een kinderspeurtocht met behulp van GPS staan op het jaarprogramma. De evenementen dragen een bovenregionaal karakter met een vaste schare deelnemers uit het hele land. Jaarlijks ontvangt de werkgroep via het Programma Specifiek Welzijn een financiële bijdrage voor de evenementen. De gemeente onderkent het belang van de werkzaamheden van de werkgroep en ondersteunt dit vanuit het Programma Specifiek Welzijn jaarlijks met een bijdrage voor professionele ondersteuning. Dit bedrag kan de TWR besteden aan ondersteuning bij de werkzaamheden voor de leden. Op dit moment beschikt de TWR over een coördinator.

Grensoverschrijdende samenwerking Ondanks de centrale ligging in de regio Arnhem Nijmegen Kleve en Emmerich is van structurele grensoverschrijdende samenwerking geen sprake. Op productniveau worden grensoverschrijdende fietsroutes uitgebracht maar er zijn nauwelijks grensoverschrijdende arrangementen of evenementen. Van de mogelijkheden die de Euregio Rijn Waal in grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van toerisme en economie biedt, wordt onvoldoende gebruik gemaakt.

19 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

7 ECONOMISCHE BETEKENIS

Inleiding Toerisme en recreatie vormen een belangrijk speerpunt van provinciaal en regionaal beleid en is als economische pijler belangrijk voor Gelderland in het algemeen en de regio Arnhem Nijmegen in het bijzonder. Toerisme en recreatie leggen verbindingen tussen burgers, bedrijven en overheid en levert een wezenlijke bijdrage aan lokale en regionale leefbaarheid en economie, aan werkgelegenheid en aan natuurontwikkeling. In het uitvoeringsprogramma Vrijetijdseconomie van de provincie Gelderland wordt het belang van toerisme als volgt verwoord: • Regionale economie: de vrijetijdseconomie in Gelderland genereert jaarlijks ruim 3 miljard euro aan (dagen verblijfs-) bestedingen en biedt ruim 55.000 personen werkgelegenheid; • Leefbaarheid: toerisme, recreatie en vrijetijdsbesteding zorgen voor een hoogwaardig voorzieningenniveau, dragen bij aan een vitaal platteland, stimuleren de samenlevingszin en omzet bij de middenstand; • Imago: toerisme en recreatie geven een regio profiel en naamsbekendheid. Dat biedt kansen voor profilering als vestigingslocatie voor bewoners en bedrijven; • Ruimtelijke kwaliteit: de vrijetijdseconomie draagt bij aan de instandhouding en het ontsluiten van cultureel erfgoed en het cultuurlandschap; • Ontspanning en gezondheid: toeristisch-recreatieve voorzieningen dragen bij aan de kwaliteit van het leven van individuen en van de samenleving als geheel. Ze verhogen het welzijn en bieden ook de eigen inwoners ontspanningsmogelijkheden.7

Regio Arnhem Nijmegen Uit de Monitor Vrijetijdseconomie Regio Arnhem Nijmegen (RBT/GOBT 2008) blijkt dat 90% van de totale toeristische bestedingen in die regio uit dagtoerisme voortkomt. Juist het landelijk gebied is gebaat bij versterking van het aandeel verblijfstoeristen, bijvoorbeeld ten behoeve van o.a. kamperen bij de boer en Bed & Breakfast. Langer verblijf resulteert immers in meer bestedingen in het verblijfsgebied. De toeristische bestedingen voor versterking van het MKB met name in de kleine plaatsen. De totale omvang van de bestedingen die voortvloeien uit toerisme en recreatie in de regio Arnhem-Nijmegen wordt geraamd op ⁄ 1,25 miljard. Dit gaat gepaard met een directe werkgelegenheid van circa 16.785 full time banen (FTE). Inclusief indirecte werkgelegenheid en een parttime factor levert de vrijetijdssector tussen de 21.850 en 25.400 banen op in de regio8. Het dagtoerisme, inclusief de zakelijke markt, in de regio Arnhem-Nijmegen goed voor 95% bestedingen. Het aandeel van het verblijfstoerisme bedraagt circa 5%. Van de bestedingen is circa 90% toe te rekenen aan toeristisch bezoek (dagen verblijfstoerisme samen) en 10% aan zakelijk toerisme. Toeristische bestedingen komen vooral in detailhandel en horeca terecht. In onderstaande tabel is weergegeven hoe de toeristisch-recreatieve bestedingen in de regio zijn verdeeld over de verschillende sectoren. Voor alle tabellen wordt verwezen naar bijlage 2.

Gelderse Poort Er bestaan geen specifieke onderzoeken naar de toeristisch-recreatieve effecten in de Gelderse Poort in het algemeen of Rijnwaarden in het bijzonder. De werkgelegenheid in deelregio’s is berekend op basis van de werkgelegenheidsgegevens uit de provinciale werkgelegenheidsenquête (PWE) van de provincie Gelderland. De PWE gaat uit van banen in plaats van het aantal FTE. Het aandeel van toerisme en recreatie

7 Uitvoeringsprogramma Vrijetijdseconomie 2009-2012, provincie Gelderland 8 Monitor Vrijetijdseconomie Regio Arnhem Nijmegen (RBT KAN/GOBT 2008)

20 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020 op de totale werkgelegenheid ligt in de Gelderse Poort (6,9%) duidelijk boven het gemiddelde in de regio Arnhem Nijmegen (5,8%).

Bestedingen per vrijetijdsactiviteit

Activiteit Uitgaven per persoon, excl. vervoerskosten Buitenrecreatie ⁄ 17,75 Waterrecreatie en –sport ⁄ 12,07 Zelf sporten ⁄ 11,96 Sportwedstrijd bezoeken ⁄ 11,83 Wellness, beauty, ontspanning ⁄ 36,67 Attractie bezoek ⁄ 16,64 Evenementen bezoek ⁄ 28,42 Winkelen, funshoppen ⁄ 39,78 Cultuur ⁄ 21,56 Uitgaan ⁄ 21,60 Overige activiteiten ⁄ 13,75 Totaal ⁄ 24,96 Bron: Monitor Vrijetijdseconomie Regio Arnhem Nijmegen (RBT KAN/GOBT 2008)

Aan de hand van het bestedingsprofiel van consumenten in de regio Arnhem Nijmegen kan berekend worden wat de te verwachten extra besteding en dus werkgelegenheid per toeristische categorie is. Gemiddeld besteedt de bezoeker ⁄ 24,96 per persoon per dag. Bij buitenrecreatie ligt dat aanzienlijk lager (⁄ 17,75) dan het gemiddelde en bij wellnessactiviteiten ligt dit beduidend hoger (⁄ 36,67). In de keuze van de ontwikkeling van nieuwe activiteiten en arrangementen moet met deze gegevens rekening gehouden worden.

Een eenvoudige rekensom ter illustratie kan inzicht geven in de te verwachten effecten van extra bezoekers. Stel er zijn 250 toeristische dagen met gemiddeld 100 extra bezoekers in de gehele gemeente Rijnwaarden. Dat betekent in totaal over 3 jaar 75.000 extra bezoekers. Uitgaande van de gemiddelde besteding per bezoeker per dag van ⁄ 24,96, leveren deze extra bezoekers ⁄ 1.872.000,- extra besteding op. Als kengetal geldt dat elke ⁄ 80.000 extra besteding één arbeidsplaats creëert, levert dit ruim 23 directe arbeidsplaatsen op in de gemeente. Dit betekent een toename van bijna 9%.

21 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

8 CONCLUSIE

In de voorgaande hoofdstukken is aangegeven welke kwaliteiten karakteristiek zijn voor Rijnwaarden. Daarnaast is aangegeven welke trends en ontwikkelingen zich in de sector voordoen. Op basis van de sterke en zwakke aspecten van het toeristisch- recreatief product Rijnwaarden en de kansen en bedreigingen in de sector kan een aantal conclusies worden getrokken.

• Provinciaal is aandacht voor landschappelijke en toeristische ontwikkeling van de regio verankerd in het provinciaal meerjarenprogramma en Waalweelde. Het masterplan Dijk en Kolk van de Stadsregio biedt aanzetten voor cultuurhistorische invulling. Het gebied maakt deel uit van het Nationaal Landschap Gelderse Poort. Verdere toeristisch-recreatieve ontwikkelingen door Rijnwaarden kunnen dus rekenen op een breed beleidmatig draagvlak in provincie en regio. De thema’s die belangrijk zijn voor Rijnwaarden sluiten goed aan bij de diverse provinciale en regionale beleidsnota’s.

• Doelgroep voor de regio zijn de actieve 55+ers en dertigers en veertigers met kinderen. Natuurbeleving in combinatie met wandelen en fietsen, cultuur en cultuurhistorie vormen belangrijke bezoekmotieven. Speelpark Carvium Novum legt verbindingen met het Romeinse verleden en vormt op termijn een aantrekkelijk “verkoopargument” voor Rijnwaarden als vakantiegebied voor gezinnen met kinderen. Herkomst van bezoekers is primair te verwachten uit nabijgelegen provincies, de rest van Nederland en de Niederrhein. Promotie dient zich dus vooral op die regio’s en productontwikkeling op die doelgroepen te richten.

• Een groeiend aantal kapitaalkrachtige ouderen met aandacht voor gezondheid en wellness, cultuurhistorie en authenticiteit in combinatie met fietsen en wandelen, biedt een kansrijk klimaat voor verdere toeristische ontwikkeling van Rijnwaarden. Hiervoor zal ten aanzien van de verblijfsaccommodaties het hogere marktsegment beter vertegenwoordigd moeten zijn. Hier liggen kansen voor klimaatneutrale, innovatieve ontwikkelingen.

• De bereikbaarheid van de regio is matig. Versterking van de infrastructuur in gemeente zal moeten worden verbeterd om de kwaliteit van het toeristisch- recreatief product op peil te houden. Verbindingen met Duitsland en de zuidkant van de Rijn zouden hierbij prioriteit moeten krijgen.

• Er zijn veel organisaties actief betrokken bij de promotie en marketing van Rijnwaarden. Van een duidelijke en eenduidige strategie is geen sprake. De vele samenwerking lijkt een eenduidige positionering van Rijnwaarden in de weg te staan. Daarom is het van belang dat de gemeente een coördinerende rol met betrekking tot de “branding” van Rijnwaarden op zich neemt.

• Het toeristisch product van Rijnwaarden sluit aan op wensen van specifieke toeristische doelgroepen. Gemiddeld besteden dergelijke bezoekers ⁄ 24,96 per dag. Op basis van 100 extra bezoekers per dag levert dit ⁄ 1.872.000,- extra besteding en circa 23 nieuwe arbeidsplaatsen op in 3 jaar tijd. Toerisme en recreatie vormen daarom een belangrijk beleidsterrein voor de versterking van de economische structuur en daarmee de leefbaarheid in het gebied.

22 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Visie Met het opstellen van deze beleidsnotitie worden weloverwogen keuzes met betrekking tot de thema’s die voor Rijnwaarden van belang zijn gemaakt. Economische keuzes, omdat meer bezoekers meer inkomsten en daarmee meer werkgelegenheid betekenen en de leefbaarheid binnen de gemeente versterken. Natuurlijke keuzes, omdat natuur en landschap tot de kernwaarden van het toeristisch product van Rijnwaarden behoren. De gemeente zet daarom in op een drietal speerpunten van beleid:

POSITIONERING Rijnwaarden als regionaal centrum van de Gelderse Poort

PRODUCTONTWIKKELING Zichtbaar en beleefbaar maken van natuur- en cultuurhistorie

BEREIKBAARHEID Optimaliseren van toeristische infrastructuur

In het volgende hoofdstuk worden deze speerpunten vertaald in concrete actiepunten.

23 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

9 UITVOERINGSPROGRAMMA

Inleiding Voor de uitwerking en realisatie van de drie speerpunten zullen in 2010 een aantal concrete processtappen gezet moeten worden. Enerzijds in de richting van uitwerking van het fysieke product en anderzijds op de invulling en uitwerking van de positionering van Rijnwaarden in de Gelderse Poort. Om dit te bereiken is een aantal actiepunten geformuleerd die elk een bijdrage leveren aan het bereiken van de doelstelling. Op deze wijze ontstaat een kansrijk, realiseerbaar en op output gericht uitvoeringsprogramma. Tijdens een werkconferentie op 13 juli 2010 is met alle betrokken partijen een prioritering aangebracht in de verschillende actiepunten.

Op dit moment is een breed scala van partijen betrokken bij de, al dan niet toeristische, ontwikkeling van de gemeente Rijnwaarden. Van een centrale aansturing of coördinatie is geen sprake. Effectieve inzet van menskracht en middelen staat hierdoor onder druk en het gevaar van doublures en hiaten in de realisatie is reëel. Het college ziet de centrale regierol primair als een taak van de gemeente.

In dit uitvoeringsprogramma staan activiteiten die het college graag gerealiseerd ziet worden. Niet alle activiteiten uit deze nota behoren evenwel tot de kerntaken van de gemeente en het is daarom belangrijk dat de gemeente de juiste partners zoekt en motiveert om realisatie van haar plannen mogelijk te maken. De taak van de gemeente zou vooral moeten liggen in het voeren van de regie, het bepalen van de randvoorwaarden en het cofinancieren van de uitvoering.

Essentieel voor de realisatie van dit uitvoeringsprogramma is de centrale regie van de gemeente in combinatie met een proactieve uitvoeringsorganisatie of uitvoerder. De gemeente zou deze rol kunnen vervullen, al dan niet in samenwerking met de Stichting Recreatie & Toerisme Rijnwaarden. Hiervoor zal ambtelijke capaciteit moeten worden vrijgemaakt of extra ingehuurd in de vorm van een “toeristisch makelaar”. Zo’n makelaar of aanjager brengt relevante partijen bijeen, gaat op jacht naar financiering en houdt vaart in de voortgang.

Gezien de omvang en ambities die in deze nota zijn vervat, denkt het college in eerste aanvang aan een investering van ⁄ 25.000,00 per jaar in 2011 tot en met 2014. Vervolgens doet het college in het Collegeprogramma 2010-2014 een voorstel om eenmalig een groot bedrag beschikbaar te stellen. In het voorjaar van 2012 wil het college een evaluatiemoment inbouwen, waarop nadrukkelijk kan worden gekeken hoeveel er van de ambities is bereikt. Mocht de conclusie zijn, dat er te weinig is bereikt, zal er meer moeten worden geïnvesteerd en loopt het goed, dan kan de inzet op hetzelfde niveau blijven.

24 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

SPEERPUNT 1 POSITIONERING

Rijnwaarden als regionaal centrum

van de Gelderse Poort

Wat willen we bereiken De Gelderse Poort staat midden in de belangstelling. Productontwikkeling en informatieoverdracht worden veelal op ad hoc basis georganiseerd. Rijnwaarden maakt zich sterk voor bundeling van informatie en productontwikkeling in een regionaal centrum voor de Gelderse Poort. Als mogelijke locaties zijn Lobith, Tolkamer en Carvium Novum in beeld.

Doel van de actie Rijnwaarden fysiek en virtueel positioneren als toeristisch centrum in de Gelderse Poort om meer bezoekers te trekken die langer blijven en meer geld uitgeven.

Wat we al doen Ontwikkeling en uitvoering gemeentelijk toeristisch beleid. Samenwerking met RBT KAN.

Wat willen we gaan doen A. Communicatiestructuur opzetten - Merknaam Rijnwaarden formuleren - Uitgave tweetalige promotiefolder

B. Informatiestructuur opzetten - VVV informatiepunt, waarin een aantal activiteiten samenkomen: ° Reserveringscentrale Rijnwaarden-arrangementen ° Passenger Terminal annex ontvangstruimte voor groepen (passagiers van passagiersschepen die aanleggen aan de Europakade/lezingen en/of Carvium Novum) ° Mogelijke samenwerking RIZA/RWS9 peillocatie voor hoogte en waterkwaliteit ° Documentatiecentrum, tentoonstellingsruimte over Streekhistorie Gelders Eiland (collectie Peet, wisseltentoonstellingen Liemers Museum) ° Start- en finishlocatie streekwandelingen en -fietstochten. ° Regionaal Limes-centrum i.s.m. Groesbeek en Millingen aan de Rijn ° Verkooppunt van streekeigen producten (een soort verzamelverkooppunt voor meerdere producenten van streekproducten, ter vervanging van ieder zijn eigen kraampje aan de weg)

Met wie gaan we dat doen Stichting Recreatie en Toerisme Rijnwaarden (TWR), Platform Toerisme Rijnwaarden Heemkundekring, Huis Aerdt, RBTKAN, Euregio Rijn Waal, Kleve, Emmerich, Stadsregio Arnhem Nijmegen, regio Montferland, regio Liemers, RWS

Wanneer gaan we dat doen Communicatiedeel 2010 – 2011 Informatiedeel 2011 - 2014

9 Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling (RIZA)

25 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Wat kost het en hoe gaan we dat betalen Projectsubsidies, private middelen, "Maatschappelijke compensatie" Carvium Novum

SPEERPUNT 2 PRODUCTONTWIKKELING

Zichtbaar en beleefbaar maken

van natuur- en cultuurhistorie

Wat willen we bereiken Creëren van natuur- en cultuurhistorisch aanbod door het zichtbaar en beleefbaar maken van historisch erfgoed.

Doel van de actie De natuur- en cultuurhistorie in Rijnwaarden zichtbaar maken en inzetten om nieuwe doelgroepen te trekken. Lokale en regionale samenwerking stimuleren en versterken. Nieuwe evenementen initiëren.

Wat we al doen Deelname in Belevenisnetwerk van Stadsregio en RBTKAN

Wat willen we gaan doen Romeins verleden zichtbaar maken - Samenwerking met Millingen, Nijmegen, Arnhem en Xanten op het gebied van de Limes aangaan. - Romeinse vondsten terugbrengen naar Rijnwaarden, replica grafsteen Marcus Manilius - Mogelijke locatie van Castellum Carvium in het landschap visualiseren - Speelpark Carvium Novum - Organisatie van nieuwe (jaarlijkse) evenementen stimuleren gekoppeld aan Romeins verleden

Projecten uit masterplan Dijk en Kolk realiseren - Verdronken erfgoed (Gidsproject 8 uit Dijk & Kolk) - Veldtocht Hertog van Parma (Gidsproject 11 uit Dijk & Kolk) - Moord op Godfried de Deen, re-enactment evenement, herbouw Vikingschip (Gidsproject 5 uit Dijk & Kolk) - Organisatie van nieuwe (jaarlijkse) evenementen stimuleren gekoppeld aan cultuurhistorisch productontwikkeling

Blauw erfgoed - ligplaatsen voor historische schepen (zomer en winter) - (tijdelijke) ligplaats voor de Liburne, een herbouwd Romeins schip uit Millingen aan de Rijn - Organisatie van nieuwe (jaarlijkse) evenementen stimuleren, zoals SAIL

Kunstrustplaatsen op cultuurhistorisch bijzondere plaatsen uitbreiden - uitwerken van bestaand plan om tien Kunstrustplaatsen te creëren. Er is op de Loosjesdijk nabij de Tengnagelwaard een kunstrustplaats gerealiseerd. Een tweede project is geïntegreerd in de fietsinfrastructuur Geitenwaard/Bijland/Vossenweg. Mogelijkheid voor nieuwe evenementen.

26 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Met wie gaan we dat doen Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE, voorheen ROB), RBTKAN, Stichting Recreatie en Toerisme Rijnwaarden (voorheen TWR), Stadsregio Arnhem Nijmegen, Provincie Gelderland, Nijmegen, Euregio Rijn Waal, eigenaren historische schepen

Wanneer gaan we dat doen 2010 – 2014

Wat kost het en hoe gaan we dat betalen Projectsubsidies, private middelen, "Maatschappelijke compensatie" Carvium Novum

SPEERPUNT 3 BEREIKBAARHEID

Optimaliseren van toeristische infrastructuur

Wat willen we bereiken Goede regionale ontsluiting, verbetering toeristische infrastructuur.

Doel van de actie Optimalisering van het toeristisch product (vervoer, verblijf, vermaak).

Wat we al doen Fietsknooppuntensysteem Stadsregio en RBTKAN Bijdrage exploitatie voerveer Rijnwaarden - Millingen aan de Rijn

Wat willen we gaan doen Fiets-,Wandel-, Struin- en Ruiterinfrastructuur - Fietsen en wandelen/struinen zijn vormen van toerisme die passen in het gebied. Het dijkenlandschap maakt wel, dat de verkeersstromen door elkaar lopen. Aparte fietspaden verhogen de veiligheid van bezoekers. ° Fietspad Geitenwaard/Bijland/Vossenweg ° Wandel-fietspaden “Ontzanding Gerritzen” in Spijk ° Wandel-fietspaden Carvium Novum Lobith ° Fietspad Marsweg-Elten ° Extensief wandelpad Pannerdensewaard ° Struinverbinding langs de rivier door de Lobberdensewaard ° Voetveerverbinding Tolkamer – Schenkenschanz ° Maximum snelheid op toeristisch veel gebruikte wegen en dijken verlagen naar max 60 km/u. Alleen daar waar geen aantrekkelijke alternatieven zijn.

Openbaar aanlegsteiger voor passagiersschepen Europakade, in combinatie met passengersterminal (zie speerpunt 1) - Invulling zoeken voor de vluchthaven zodra een nieuwe overnachtingshaven klaar is. Openbare steiger is voor de ontwikkeling van aanmeermogelijkheden voor de grote passagiervaart van groot belang. Het moet mogelijk worden voor alle schepen aan te leggen, zonder dat er zakelijke belangen meespelen bij een eigenaar van een steiger.

27 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Camperplaatsen op de Europakade in Tolkamer - Voor campers een beperkt aantal overnachtingsmogelijkheid bieden op de Europakade en/of elders in de gemeente, om de doelgroep te faciliteren die niet op campings verblijft, zonder concurrentievervalsing richting reguliere campings.

Uitbreiding verblijfsaccommodaties - Aansluiten bij marktontwikkelingen op gebied van wellness, authenticiteit en ecotoerisme. Klimaatneutrale invulling in vrijkomende agrarische bedrijven. De haalbaarheid wordt door marktsector bepaald, als overheid faciliteren.

Autoveerverbinding noord - zuid over de Rijn - interactie binnen de Gelderse Poort versterken. De verschillende landschappen in de Gelderse Poort (stuwwallen, uiterwaarden, rijnstrangen, tichelplassen) worden beter beleefbaar als er meer en diverse vervoersmogelijkheden zijn. Veerverbinding Millingen-Bijland zal dan verplaatst worden (verplaatsing fiets-voetveer ivm rivierontwikkelingen ter hoogte van de aanlegplaats op de Bijland is al aan de orde)

Duitstalige informatiepanelen en –materiaal ontwikkelen - Om de Duitse bezoeker te faciliteren en langer te laten blijven is goede informatie in de Duitse taal onontbeerlijk. Dat geldt eveneens voor dagen verblijfsaccommodaties.

Met wie gaan we dat doen Marktpartijen, Euregio Rijn Waal, Stadsregio Arnhem Nijmegen, Stichting Recreatie en Toeristisme Rijnwaarden (voorheen TWR), Platform Toerisme Rijnwaarden, Heemkundekring, Huis Aerdt

Wanneer gaan we dat doen 2010 – 2014

Wat kost het en hoe gaan we dat betalen Projectsubsidies, private middelen, Maatschappelijke compensatie en investeringen voor openbare infrastructuur Carvium Novum.

28 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

BIJLAGEN

BIJLAGE 1

1 Overnachtingaccommodaties Rijnwaarden

Hotel/Pension/Bed & Breakfast Pension Wacht am Rhein, Tolkamer Hotel Grand Café De Tolkamer, Bij Toine Slapen & Eten, Tolkamer Bed & Breakfast Slaap, Lobith De Beijleveldshofstede, Aerdt De Geuzenstee B&B, Lobith De Boswaay, Herwen Mw. W. Ikink-Turling Mw. A.M. Kraaijvanger-Goselink Huis Jodocus, Herwen

Campings Camping de Aerdtse Wacht, Aerdt Recreatiepark de Bijland, Tolkamer De Himmeling, Herwen Kleine camping de Rijnstrangen, Aerdt Camping de Boschhof, Herwen

Jachthaven/Watersportvereniging Jachthaven de Bijland BV, Tolkamer Watersportvereniging de Bijland, Tolkamer

2 Toeristische attracties/bezienswaardigheden Rijnwaarden Tolhuys Coornmolen, Lobith Siertuin ’t Hof, Aerdt Kijk- en Wandeltuin ’n Aerdts Paradijs, Aerdt Expositie Eigentijdse merklappen, Aerdt Galerie Henneman (Henny Bronk), Pannerden Historisch Stoomgemaal Deukerdijk, Pannerden Bezoekerscentrum De Gelderse Poort in Huis Aerdt, Herwen Europakade, Tolkamer Theetuin richting Oud Zevenaar

3 Bewegwijzerde Routestructuren nabij Rijnwaarden Wandelen Gangen door Rijnstrangen LAW-9, deel II (Pieterpad, St.Pietersberg naar Pieterburen) LAW-10 (Noaberpad, Nieuweschans naar Emmerich am Rhein) LAW Rijnoeverpad (in ontwikkeling door NWB van Spijk naar Katwijk aan Zee) Wandelroutes van het RAL Fietsen LF-3 Hanzeroute (Kampen naar Millingen aan de Rijn) LF-17 Rijndeltaroute (Millingen aan de Rijn naar Hoek van Holland) Fietsknooppuntensysteem Stadsregio Arnhem-Nijmegen met aansluitingen in het Duitse grensgebied (o.a. Elten) Fietsroutes van de ANWB (Gelderse Poort-route, Ooij-route) Skeeleren Skeelerroutes van het RAL door de Achterhoek en Liemers, waarvan 2 in Rijnwaarden

Beschreven routes (niet bewegwijzerd) Fietserpad (Pieterpad op de fiets)

29 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

(Water-)Toeristenbelasting

Tarief Het tarief van de (Water-)Toeristenbelasting is de afgelopen jaren sinds 2005 jaarlijks met ⁄ 0,05 per persoon per overnachting gestegen. Deze jaarlijkse stijging is tot en met 2010 vastgelegd tot een tarief van ⁄ 0,70 per persoon per overnachting. De tariefstelling sluit aan bij de regiogemeenten.

Onderstaand staan de tarieven van de toeristenbelastingen in de omgeving weergegeven. Zoals uit het overzicht van het aantal overnachtingen in 2008 blijkt, zorgen de campings voor het grootste aandeel in de opbrengst van de (Water-)Toeristenbelasting. Zij hebben het geluid laten horen, dat ze steeds moeilijker de huidige bezettingen kunnen handhaven. Een verdere verhoging van de (Water-)Toeristenbelasting na 2010 zou volgens hen leiden tot meer “leegstand” op de campings.

Gemeente Tarief 2009 per persoon per overnachting Ubbergen hotel/pension/appartement 1,00 Doesburg 0,77 Montferland 0,75 Zevenaar 0,70 Millingen aan de Rijn 0,67 Rijnwaarden 0,65 (0,70 in 2010) Ubbergen camping 0,65 Duiven Geen toeristenbelasting tot 2013

Eventuele verhoging zou gekoppeld moeten worden aan specifieke doelen ten behoeve van de sector toerisme en recreatie. Te denken valt bijvoorbeeld aan het Streekcentrum zoals verwoord bij de projecten in deze notitie.

Besteding De gemeenteraad heeft voor het eerst in 1992 de (Water-)Toeristenbelasting vastgesteld. Toen heeft de raad daarbij bepaald, dat de opbrengsten van deze belasting binnen de sector Toerisme zouden worden besteed. Ondernemers zijn belastingplichtig en mogen de water- toeristenbelasting doorberekenen aan de gasten die van buiten de gemeente hier in Rijnwaarden overnachten.

Bij de instelling van de (Water-)Toeristenbelasting in 1993 is vastgelegd dat "de opbrengst zal worden aangewend ten behoeve van het toeristisch aantrekkelijker maken van de gemeente".

Bestemming maatschappelijke compensatie Carvium Novum Met de ontwikkelaar van Carvium Novum is afgesproken, dat het bedrijf de gemeente maatschappelijke compensatie aanbiedt. Met hem is afgesproken, dat een deel van dat bedrag wordt geïnvesteerd in fietsen wandelinfrastructuur binnen het plangebied van Carvium Novum. Een deel van deze compensatiegelden zouden als cofinanciering voor de ontwikkeling van verdere toeristische infrastructuur in de gemeente kunnen worden ingezet.

Financiering projecten Rijnwaarden ziet toerisme als een belangrijke pijler in de lokale economie. Al in vroegere tijden wist men “de cost gaat voor den baet uyt”. Dat geldt ook hier. Het ontwikkelen en uitvoeren van plannen moeten gezien worden als een investering in een nieuwe noodzakelijke economische drager die de totale bevolking van Rijnwaarden ten goede komt. Ten eerste zijn er mensen die er hun kost mee kunnen verdienen, maar bovendien blijft de gemeente door de investeringen een prettige omgeving om in te wonen en te recreëren. Bij alle toekomstige ingrepen in het landschap van onze gemeente waarbij nieuwe natuur wordt ontwikkeld door het vermarkten van klei en of zand zou een financiële bijdrage moeten worden geleverd ter versterking van onze toeristische potentie.

30 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Financiële middelen zijn voor de gemeente beperkt de komende jaren. Waar wij blijvend middelen voor willen blijven inzetten is het opgestarte Marketing- en Promotieplan voor het Nationaal Landschap de Gelderse Poort en het lidmaatschap van het RBTKAN.10

10 Discussienota van de gemeente Rijnwaarden op het toeristisch-recreatief beleid voor de komende jaren, Lobith 24 november 2009

31 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

BIJLAGE 2

Economische betekenis toerisme regio Arnhem-Nijmegen

Sector Bestedingen % Werkgelegenheid Toeristisch verblijf ⁄ 36.870.000 464 Zakelijk verblijf ⁄ 30.493.000 384 Subtotaal verblijf ⁄ 67.363.000 5 848 Toeristisch dagbezoek ⁄ 1.091.348.000 14.857 Zakelijk dagbezoek ⁄ 94.250.000 1.080 Subtotaal dagtoerisme ⁄ 10185.598.000 95 15.937

Totaal dagen verblijfstoerisme ⁄ 1.252.961.000 100 16.785 Bron: Monitor Vrijetijdseconomie Regio Arnhem Nijmegen (RBT KAN/GOBT 2008)

Economische betekenis toerisme naar sector

Sector % Besteding Logies 5 ⁄ 62,7 miljoen Horeca 25 ⁄ 313,2 miljoen Detailhandel 50 ⁄ 626,5 miljoen Entree 9 ⁄ 112,7 miljoen Vervoer 11 ⁄ 137,8 miljoen Totaal 100 ⁄ 1.252,9 miljoen

11% 5% 9% 25% Logies Horeca Detailhandel Entree Vervoer

50%

Bron: ZKA,(2005), Monitor Vrijetijdseconomie Regio Arnhem Nijmegen (RBT KAN/GOBT 2008), bewerking IR3

32 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

Werkgelegenheid in toerisme en recreatie naar deelregio

Deelregio Werkgelegenheid Werkgelegenheid Aandeel T&R in T&R in banen in banen totaal het totaal Arnhem 5.560 94.710 5,9% Betuwe 1.270 29.790 4,3% Gelderse Poort 260 3.760 6,9% Land van Maas en Waal 1.170 23.100 5,1% Liemers 1.730 37.610 4,6% Nijmegen stad 5.540 95.940 5,8% Rijk van Nijmegen (excl. Mook) 2.780 37.500 7,4% Veluwezoom 1.840 29.000 6,3% Totaal regio Arnhem Nijmegen 18.820 325.680 5,8%

6,30% 5,90% Arnhem 4,30% Betuwe 7,40% Gelderse Poort Land van Maas en Waal Liemers Nijmegen stad 6,90% Rijk van Nijmegen (excl. Mook) 5,80% Veluwezoom 4,60% 5,10%

Bron: Monitor Vrijetijdseconomie Regio Arnhem Nijmegen (RBT KAN/GOBT 2008)

Bestedingen per vrijetijdsactiviteit

33 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020

GERAADPLEEGDE BRONNEN

• Trendrapport Toerisme, recreatie en vrije tijd 2008-2009, NRIT media, Breda 2009 • Monitor Vrijetijdseconomie regio Arnhem Nijmegen 2007, RBT KAN/GOBT 2008 • Groeten uit Gelderland, Uitvoeringsprogramma Vrijetijdseconomie 2009-2012, Provincie Gelderland, 2008 • Meer verbindingen, cultuurbeleid Provincie Gelderland 2009-2012, Provincie Gelderland, 2008 • Discussienota van de gemeente Rijnwaarden op het toeristisch-recreatief beleid voor de komende jaren, Lobith 24 november 2009 • Tourismus in Nordrhein-Westfalen, Zahlen und Fakten 2008, Tourismus NRW e.V., Köln 2008 • Marketingkampagne Niederrhein, ift Freizeit- und Tourismusberatung GmbH, Köln 2007 • Tourismus in Deutschland, 2007, Deutscher Tourismusverband e.V. Bonn 2008 • LVR-Kulturbericht 2007, Landschaftsverband Rheinland 2008 • Masterplan Dijk en Kolk, 2009 Stadsregio Arnhem Nijmegen • Websites provincie Gelderland, Stadsregio Arnhem Nijmegen, Waalweelde, Rijkswaterstaat

34 Recreatie & Toerisme in Rijnwaarden 2010-2020