Grzegorz Skorupski
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
GRZEGORZ SKORUPSKI Spotkania z przeszłością. Gostyń i okolice Gostyń 2009 2 żonie Spis treści Od autora ................................................................................................................................ 4 Początki Gostynia ................................................................................................................... 3 Przemysł II założyciel miasta ................................................................................................. 5 Góra, zamek i heretycy ........................................................................................................... 8 Zapomniane nekropolie grodu nad Kanią ............................................................................ 11 Żydzi w powiecie gostyńskim .............................................................................................. 14 Kirkuty i synagogi w powiecie gostyńskim ......................................................................... 19 Żydzi w Piaskach ................................................................................................................. 23 Zagadki gostyńskiej fary ...................................................................................................... 28 Tajemnica figurki ................................................................................................................. 34 Gostyński zakonnik sobowtórem Napoleona ? .................................................................... 37 O opieszałości gostyńskich mieszczan, nieudolnym burmistrzu i tragicznym pożarze. ...... 38 Wpadk i wypadki gostyńskiej władzy samorządowej .......................................................... 41 Uroki życia w (osiemnastowiecznym) Gostyniu.................................................................. 43 Dziewiętnastowieczna bitwa pod Gostyniem....................................................................... 54 Gostyńskie potyczki z zaborcą ............................................................................................. 57 Forsa z herbami miast powiatu ............................................................................................. 62 Siedziba władz miejskich przed wiekami ............................................................................ 64 Przygotowania do wybuchu powstania w powiecie gostyńskim ......................................... 67 Pierwsze miesiące niepodległości Gostynia - rok 1919 ....................................................... 73 Powstańczy grudzień w Piaskach ......................................................................................... 78 3 maja w międzywojennym Gostyniu .................................................................................. 80 Wybory do Rady Miejskiej Gostynia w okresie międzywojennym ..................................... 82 3 Burmistrz przyjmuje prezydenta RP .................................................................................... 87 Jak 70 lat temu w gostyńskim powiecie z nałogiem walczono... ......................................... 88 Gostyń w ogłoszeniach ......................................................................................................... 90 Plac Piłsudskiego w Gostyniu? ............................................................................................ 93 Pomnik Serca Jezusowego ................................................................................................... 94 Wybory parlamentarne w powiecie gostyńskim w okresie międzywojennym .................... 96 Stanisław Rostworowski- generał z Gębic ......................................................................... 104 Gostyń we wrześniu 1939 roku .......................................................................................... 107 Tragiczny dzień .................................................................................................................. 110 W służbie ojczyzny – Wanda Modlibowska „Halszka” ..................................................... 111 Rozstrzelani przez władzę sowiecką .................................................................................. 114 Wyzwoleni przez czerwoną gwiazdę ................................................................................. 116 Trzy pomniki gostyńskiej góry zamkowej ......................................................................... 121 Życie (nazw) gostyńskich ulic ............................................................................................ 123 Kryminalny Gostyń ............................................................................................................ 126 Biskupskie bajanie, czyli dokąd krobskie wiedźmy na sabat latały? ................................. 129 Dwory i pałace powiatu gostyńskiego................................................................................ 131 Bibliografia ............................................................................................................................. 137 Od autora Trzymacie Państwo w ręku pozycję, która na pewno nie ma ambicji być monografią. Pisząc, starłem się przekazać informacje dotyczące historii naszych okolic, przede wszystkim w sposób interesujący, nie ograniczając się wyłącznie do podawania suchych faktów. Głównym moim celem było zainteresowanie czytelników naszą małą ojczyzną, przypadkami przodków, dniami klęski, tragedii i zwycięstwa. Wędrówki w przeszłość są uzupełnieniem wydanej przed kilku laty książki Gostyń dawny i niedawny. Po jej publikacji odezwało się wielu ludzi, którzy udzielili mi cennych rad, podali nowe dane i fakty. W związku z tym postanowiłem w tym wydaniu uzupełnić stare teksty nowymi szczegółami. Mam nadzieję, że książka ta zachęci, zwłaszcza młodych mieszkańców, do zainteresowania się przeszłością naszego regionu. Gostyń, 21 marca 2009 4 Początki Gostynia Pierwsza wzmianka o miejscowości Gostyń pojawiła się w źródłach w 1275 roku. Dotyczyła ona sporu pomiędzy łowczym Mikołajem a Maciejem z Pożegowa o posiadanie wymienionej posiadłości. Sprawę przedłożono bawiącemu w Grabonogu księciu Przemysłowi II. Tenże rozstrzygnął ją na korzyść Mikołaja Przedpełkowica z rodu Łodziów. Trzy lata później, 1 kwietnia 1278 roku, książę wielkopolski wydał dokument, w którym wyraził zgodę na nadanie praw miejskich jednej z osad należących do Mikołaja Przedpełkowica. Z uwagi na wartość tego dokumentu należy go przytoczyć w całości: W imię Pańskie, Amen. Sprawy ludzkie godne spamiętania idą nieraz w zapomnienie, jeżeli się ich nie utrwali na piśmie. Przeto my Przemysł, z łaski Bożej książę wielkopolski, oznajmiamy wszystkim ludziom i obecnym i przyszłym pokoleniom, którzy ten list czytać będą, że zważywszy wszystkie wierne zasługi ukochanego naszego komesa Mikołaja, generalnego sędziego dworu naszego, syna niegdyś Przedpełka, wojewody poznańskiego, dajemy jemu i jego potomkom z naszej życzliwości prawo założenia miasta w Gostyniu i Brzeziu dowoli i w innych jego posiadłościach, które pod naszymi są rządami. Pozwalamy naszemu komesowi w obwodzie Brzezia na założenia miasta na tem samem prawie, jakie mają inne miasta i wsi pod panowaniem naszym, tak ażeby nasz komes Mikołaj z tych założonych osad podobnie jak my miał korzyści. Pozwalamy również jemu i jego potomkom na założenie zamku w obrębie Gostynia i Brzezia, pozostawiając mu dowoli, w którym miejscu. Ażeby ta nasza darowizna i to nasze zatwierdzenie na wieki pozostało nienaruszone, ten list naszą pieczęcią pieczętujemy, a jako świadkowie podpisują się Piotrek kasztelan poznański, ks. Wincenty kanclerz (brat Mikołaja), Teodoryk nasz kapelan, komes Szczedryk kasztelan krzywiński, Cewtej z Podrzecza i Jan kasztelan dubiński. Pisano w Zbąszyniu roku Pańskiego 1278 ręką pisarza Tylona. 3 Warto zapoznać się z postacią, tak zasłużonego dla Przemysła II, kasztelana Mikołaja. Należał on do wpływowego rodu Łodziów. Ojciec, Przedpełk Hugonicz zasłużył się zapewne niemało dla władców wielkopolskich, jako że piastował on funkcję kasztelana zbąskiego, poznańskiego i gnieźnieńskiego. Około 1253 roku otrzymał stanowisko wojewody poznańskiego. Mikołaj również dosłużył się wielu godności. Początkowo pełnił funkcję podkomorzego na dworze Bolesława Pobożnego. Później jednak związał się z księciem wielkopolskim Przemysłem II. W 1275 roku był łowczym, a dwa lata później sędzią ziemi poznańskiej. Od około 1285 roku Mikołaj Przedpełkowic piastował stanowisko wojewody kaliskiego. Zmarł 8 czerwca 1305 roku. W myśl dokumentu wydanego przez Przemysła II, nowe miasto miało powstać na bazie osady Brzezie lub Gostyń. Mikołaj Przedpełkowic wybrał jednak zupełnie inne miejsce. Możliwe jest, że jego dotychczasowy gród obronny mieścił się w na wzgórzu dzisiejszej wsi Gostyń Stary. W XIII wieku wzniesienie to było wyspą wśród rozległego jeziora. Prawdopodobnie, z powodu opadnięcia wód jeziornych, dawny gród gostyński przestał spełniać funkcję obronną. Stąd też konieczne stało się znalezienie nowego miejsca - na bagnach rzeki Kani. Tak powstał Gostyń, przejmujący nazwę od dawnego grodu, które teraz w odróżnieniu zaczęto nazywać Stary Gostyń. Nowa osada, leżąca w rozlewisku Kani lepiej spełniała funkcje obronne. Gostyń Stary Mikołaj przekazał benedyktynom lubińskim jako fundację dla szpitala Świętego Ducha. Nazwa Gostyń pochodzi prawdopodobnie od średniowiecznego imienia Goston lub Gostek. Inną teorię prezentował w okresie międzywojennym dr Kazimierz Krotowski. Według niego, nazwa miasta wiążę się z określeniem gość, oznaczającym w średniowieczu kupca. Krotowski datował początki historii Gostynia VIII-IX