Z zagranicy

Aleksandra Magdalena Dittwald

KANADYJSKA GALERIA NARODOWA ASPEKTY DIGITALIZACJI MUZEUM

anadyjska Galeria Narodowa (National Galle- Muzeum Kanady (The Virtual Museum of Canada) ry of Canada) jest jednym z czterech muze- w skrócie VMC, łączącego wszystkie muzea kanadyj- ów narodowych Kanady. Pozostałe trzy to: skie we wspólną informatyczną sieć. Kanadyjskie Muzeum Cywilizacji (Canadian Museum of Civilization), Kanadyjskie Muzeum Przy- Historia muzeum rodnicze (Canadian Museum of Nature) oraz Naro- dowe Muzeum Nauki i Techniki (National Museum Kanadyjska Galeria Narodowa została powołana do of Science and Technology)1. Wszystkie wymienione życia w 1880 r. przez Johna Campbella, ówczesnego muzea znajdują się w Ottawie, stolicy Kanady. Galeria Gubernatora Generalnego Kanady. Celem nowo powo- Narodowa posiada prestiżową lokalizację – usytuowa- łanej instytucji było popularyzowanie różnorodnych na jest nad brzegiem rzeki Ottawy, w bliskim sąsiedz- dziedzin sztuki kanadyjskiej, w szczególności malar- twie Parlamentu, katedry Notre-Dame i centrum han- stwa, rzeźby, rękodzieła artystycznego, grafiki i rysun- dlowego miasta. ku. Pierwszą kolekcję muzeum stanowiły prace dyplo- Galeria Narodowa jest tradycyjnym muzeum sztuk mowe studentów Królewskiej Kanadyjskiej Akademii pięknych posiadającym największą i najbardziej Sztuk Pięknych (Royal Canadian Academy of Arts), wszechstronną na świecie kolekcję dawnej i współ- oraz sporadyczne darowizny i zakupy3. czesnej sztuki kanadyjskiej. Istotną jej część stano- Galeria Narodowa od pierwszych lat swego istnie- wią dzieła Inuitów – rdzennych mieszkańców Kana- nia zmagała się z problemami lokalowymi, a jej kolek- dy. W kolekcji muzeum znajdują się również bogate cje wielokrotnie przenoszono do różnych budynków, zbiory sztuki europejskiej, amerykańskiej i azjatyckiej. należących do instytucji rządowych. W 1912 r. gale- Muzeum posiada ponad 45 tys. artefaktów, z czego ria otrzymała do dyspozycji trzy piętra w nowo wybu- dużą część stanowią rysunki, grafiki oraz fotografie. dowanym budynku Victoria Memorial Museum4. Pierwsze próby stworzenia komputerowej inwen- W tym samym roku dyrektorem galerii został miano- taryzacji zbiorów muzeum podjęło już w latach 70., wany jej ówczesny kurator Eric Brown. Dzięki niemu jednakże dopiero pod koniec lat 80. ścisła współpraca galeria, w której pełnił powierzoną mu funkcję przez z rządową Siecią Informacyjną Kanadyjskiego Dzie- 27 lat, z magazynu prac dyplomowych studentów aka- dzictwa Narodowego (Canadian Heritage Information demii stała się jednym z ciekawszych muzeów sztuki Network) w skrócie CHIN, zaowocowała ustaleniem Ameryki Północnej. W czasie jego kadencji muzeum standardów baz danych i udostępnieniem on-line czę- zakupiło liczne prace kanadyjskich artystów z Grupy ści kolekcji. Siedmiu oraz Toma Thomsona i Emily Carr5. Muzeum Obecnie strona internetowa Galerii Narodowej nie także aktywnie promowało sztukę kanadyjską na świe- tylko umożliwia oglądanie zbiorów on-line, lecz także cie, organizując między innymi wystawy w Jeu de Pau- udostępnia interaktywne wystawy, wideoprezentacje, me w Paryżu (1927) oraz w Tate Gallery w Londynie materiały edukacyjne i podkasty2. Galeria Narodowa (1938)6. jest jednym z głównych kontrybutorów Wirtualnego Kolekcja Kanadyjskiej Galerii Narodowej stale rosła

274 MUZEALNICTWO Z zagranicy

1. Główna fasada Kanadyjskiej Galerii Narodowej, arch. , 1988 1. Main facade of National Gallery of Canada, arch. Moshe Safdie, 1988 i na początku lat 50. muzeum po raz trzeci ogłosiło dr Jean Sutherland Boggs, pierwszej kobiety pełniącej konkurs architektoniczny na nowy budynek, jednakże tę zaszczytną funkcję. z braku funduszy i tym razem nie doszło do realizacji W 1980 r. Kanadyjska Galeria Narodowa obcho- projektu7. Duże sumy pieniędzy z budżetu państwa dziła 100-lecie swojego istnienia i nadal nie posiada- wyasygnowane zostały na zakupy znanych dzieł sztu- ła własnego, reprezentacyjnego gmachu muzealnego. ki – między innymi na obrazy Rembrandta i Memlin- Ponadto w tymczasowo zajmowanym budynku biuro- ga z kolekcji księcia Lichtensteinu8. W 1960 r. galeria wym pojawiły się problemy z izolacją termiczną, które przeniosła wszystkie zbiory do nowego 7-piętrowego spowodowały zagrożenie dla cennych dzieł sztuki10. budynku rządowego (Lorne Building), zaprojektowa- Potrzeba nowej siedziby Galerii Narodowej była już nie nego jako obiekt biurowy i tymczasowo przystosowa- tylko sprawą prestiżową rządu kanadyjskiego, ale także nego do potrzeb muzeum. Galeria Narodowa uzyskała koniecznością ochrony unikalnej i cennej kolekcji. trzykrotnie większą przestrzeń wystawienniczą oraz własną salę konferencyjną, bibliotekę i pracownie kon- Budynek Kanadyjskiej Galerii Narodowej serwatorskie. Jedną z ciekawszych ekspozycji Kanadyjskiej Galerii W 1982 r. premier Kanady Pierre Trudeau powołał Narodowej w latach 60. była wystawa „Skarby z Pol- Kanadyjską Korporację Budowy Muzeów (Canadian ski” zorganizowana w 1967 r. z okazji 1000-lecia pań- Museums Construction Corporation), której zada- stwa polskiego, we współpracy z Muzeum Narodowym niem było wzniesienie dwóch muzeów: Kanadyjskiego w Krakowie, Muzeum Narodowym w Warszawie oraz Muzeum Cywilizacji oraz Kanadyjskiej Galerii Narodo- Zamkiem Królewskim na Wawelu9. wej. Ponadto ustalił budżet w wysokości 185 mln dola- W 2. poł. lat 60. Galeria Narodowa rozpoczęła pro- rów, zaplanował długość trwania prac na pięć lat oraz gramowe kolekcjonowanie fotografii artystycznej oraz wyznaczył osobę odpowiedzialną za realizację projek- współczesnej sztuki amerykańskiej. Była to niewąt- tu, dr Jean Sutherland Boggs, byłą dyrektor Galerii pliwie zasługa nowo powołanej dyrektor muzeum – Narodowej11.

MUZEALNICTWO 275 Z zagranicy

na stałe galerie i tymczasowe ekspozycje13. Wiel- kość muzeum zaplanowano tak, aby uniknąć konieczności rozbudowy przez następne 30 lat. Charakterystycznym elementem projektu Moshe Safdiego jest wysoki (43 m), przeszklo- ny hall oraz długa (85 m), również przeszklona promenada z granitową kolumnadą. Konstruk- cja Hallu Głównego muzeum została wykonana ze stali i szkła, a jego architektura nawiązuje do neogotyckiej biblioteki parlamentu, znajdującej się w niedalekim sąsiedztwie. W górnej części konstrukcji podwieszane są panele-żagle z bia- łej tkaniny, mające znaczenie zarówno funkcjo- nalne, jak i dekoracyjne. Hall Główny stanowi reprezentacyjne i ceremonialne miejsce publicz- ne muzeum. Cześć jego powierzchni zajmuje restauracja z widokiem na budynki parlamentu i rzekę Ottawę. Główne wejście do muzeum ma charakter szklanego pawilonu, znajduje się w pobliżu kate- dry i pasażu handlowego. Jest dobrze widoczne i łatwo dostępne zarówno od strony ulicy, jak i terenów spacerowych. Długa, przeszklona, łagodnie wznosząca się promenada łączy ze sobą wejście do muzeum i Hall Główny, z którego z kolei prostopadły do promenady korytarz pro- wadzi do Rotundy. Komunikacja wewnętrzna muzeum ma prosty i logiczny układ. Wszystkie galerie muzealne i tymczasowe wystawy dostęp- ne są z Hallu Głównego lub Rotundy. Sześć głównych galerii muzeum usytuowano na trzech poziomach budynku. Wystrój wnętrz 2. Monumentalna rzeźba przedstawiającą pająka Louise Bourgeois, galerii został dostosowany do różnego typu Maman,1999 r. (odlew z brązu 2003 r.) kolekcji. Poszczególne galerie różnią się kolora- 2. Monumental sculpture of a spider, Louise Bourgeois, Maman, 1999, (bron- mi ścian, rodzajem użytego drewna podłogowe- ze cast 2003) go oraz kształtem sufitów – galerie ze sztuką tra- dycyjną posiadają sufity kolebkowe, natomiast Do zamkniętego konkursu na projekt muzeum ze sztuką nowoczesną – płaskie. Wewnątrz galerii zostało zaproszonych sześć firm architektonicznych, usytuowane zostały dwa dziedzińce pokryte szklanym spośród których komisja wybrała koncepcję kanadyj- dachem – jeden z płytką sadzawką, drugi z ogrodem skiego architekta Moshe Safdiego. Był to wybór kon- z drzewami i kwiatami. Tworzą one dodatkową prze- trowersyjny i ryzykowny, gdyż Safdie w owym czasie strzeń publiczną i pozwalają zwiedzającym na chwilę znany był jedynie z eksperymentalnego osiedla miesz- odpoczynku i relaksu. kaniowego Habitat, zaprojektowanego na Expo’67 Jednym z wymagań, jakie postawili architektowi w Montrealu i nie miał na swoim koncie ani jednego przedstawiciele muzeum było wykorzystanie rozproszo- zrealizowanego budynku muzealnego12. nego światła dziennego do oświetlenia sal muzealnych Nowy postmodernistyczny gmach Galerii Naro- znajdujących się zarówno na wyższej, jak i na niższej dowej został uroczyście otwarty w maju 1988 r. kondygnacji. Moshe Safdie we współpracy z Paulem przez ówczesną Gubernator Generalną Kanady Jean- Maranzem, specjalistą do spraw światła w architektu- ne Sauvé. Całkowity koszt projektu osiągnął kwotę rze, zaprojektował system górnego oświetlenia natu- 123 mln dolarów. Powierzchnia nowego obiektu wyno- ralnego galerii za pomocą świetlików dachowych. Do siła 53 265 m², z czego 12 400 m² przeznaczone było niższych kondygnacji światło dzienne doprowadzane

276 MUZEALNICTWO Z zagranicy jest przez głębokie na 7,5 m „kominy świetlne”, pokry- te lustrzaną powierzchnią14. Dzięki temu oryginalnemu rozwiązaniu sale muzealne mają optymalne warunki do oglądania dzieł sztuki, a zapotrzebowanie na sztuczne oświetlenie zostało w dużym stopniu zredukowane. Budynek muzealny posiada także własną biblio- tekę, archiwum, salę konferencyjną na 400 miejsc, sale wykładowe, księgarnię, sklep i trzy restauracje. Pomieszczenia administracyjne, pracownie konserwa- torskie i magazyny znajdują się w oddzielnym skrzydle. Są one połączone z głównym budynkiem muzealnym krótkim, przeszklonym, wielopoziomowym pasażem. Zagospodarowanie przestrzeni wokół muzeum zostało zaprojektowane przez architektkę krajobrazu C. Hahn Oberlander. Jej projekt zainspirowany został obrazem kanadyjskiego artysty A.Y. Jacksona – Terre Sauvage, przedstawiającego surowy, dziewiczy krajo- braz kanadyjski15. Obraz ten znajduje się w kolekcji muzeum. Nowy budynek Kanadyjskiej Galerii Narodowej przypominający sylwetką gotycką katedrę, wkrótce po otwarciu stał się charakterystycznym elementem pano- ramy Ottawy.

Kolekcje i wystawy

Kanadyjska Galeria Narodowa posiada w swojej kolekcji ponad 45 tys. artefaktów, w tym ponad 30 tys. stanowią rysunki, grafiki oraz fotografie16. Zaledwie 3. Przeszklona, łagodnie wznosząca się promenada prowadząca do 3% kolekcji wystawiane jest w stałych galeriach. Więk- Hallu Głównego szość swoich zbiorów muzeum zawdzięcza zakupom 3. Glazed, gently ramped promenade leads to the Grand Hall i darowiznom. Od 1913 r. Galeria Narodowa ma, przy- znany przez rząd, stały budżet przeznaczony na zakup ly Carr oraz artystów z Grupy Siedmiu, jak i współ- prac artystów kanadyjskich i międzynarodowych17. czesnych artystów kanadyjskich Williama Kurelka Dzięki niemu muzeum powoli lecz systematycznie i Jean-Paula Riopelle’a. Kolekcja sztuki kanadyjskiej powiększa swoją kolekcję. wzbogaciła się znacząco w 1944 r. dzięki zapisowi Przestrzeń muzealna podzielona jest na sześć głów- dr. J. MacCalluma. Znalazły się w nim 134 dzieła, nych galerii – cztery stałe i dwie tymczasowe. Do gale- głównie autorstwa znanych pejzażystów z Grupy Sied- rii stałych należą: sztuka kanadyjska, sztuka europej- miu oraz Toma Thomsona18. ska i amerykańska, sztuka współczesna oraz sztuka W galerii kanadyjskiej znajduje się także Rideau inuicka. Jedna z galerii tymczasowych poświęcona Chapel – zrekonstruowana, neogotycka kaplica klasz- jest rysunkom, grafikom i fotografii z bogatej kolekcji torna z XIX w., która została ocalona z przeznaczonego muzeum, natomiast druga, o powierzchni wystawien- do rozbiórki żeńskiego klasztoru w Ottawie. Posiada niczej ponad 1500 m² (10 zróżnicowanej wielkości ona unikatowe w Ameryce Północnej drewniane skle- sal), wykorzystywana jest do urządzania prioryteto- pienie wachlarzowe, podtrzymywane przez smukłe, wych wystaw, mających za zadanie propagowanie sztu- żeliwne kolumny19. ki światowej oraz kanadyjskiej. Pierwsze historyczne dzieło europejskiego artysty W kolekcji sztuki kanadyjskiej znajdują się zarów- Galeria Narodowa zakupiła już w 1896 roku. Był to no XIX-wieczne prace pierwszych artystów emigrantów obraz angielskiego marynisty Georga Philipa Reinagle z Europy: Williama Berczy’ego, Paula Kane’a i Corne- Śmierć Nelsona. Obecnie muzeum posiada w swojej liusa Krieghoffa, znanych kanadyjskich pejzażystów kolekcji dzieła wielu europejskich mistrzów, między z okresu międzywojennego: Toma Thomsona, Emi- innymi Memlinga, El Greca, Rubensa, Rembrand-

MUZEALNICTWO 277 Z zagranicy

Narodowa nabyła znaną rzeźbę amerykańskiej artystki francuskiego pochodzenia, Louise Bourgeois – Maman. Monumentalną rzeźbę przedstawiającą pająka usta- wiono na placu muzealnym i w krótkim czasie stała się nieodłącznym elementem wizerunku galerii.

Wystawy

Od czasu uzyskania nowego budynku Kanadyjska Galeria Narodowa organizuje corocznie cztery wysta- wy, w tym jedną prestiżową, w okresie letniego sezo- nu turystycznego. W 1997 r. ekspozycja poświęcona portretom Renoira miała rekordową frekwencję – 340 tys. zwiedzających. W ostatnich latach dużym powo- dzeniem cieszyły się także wystawy: „Bernini”, „Pejza- że Renoira”, „Sztuka Renesansu”, „Klimt”, „Caravag- gio” czy „Irysy van Gogha”, które poza swoim celem edukacyjnym były istotnym czynnikiem podnoszącym frekwencję zwiedzających muzeum. Kanadyjska Galeria Narodowa organizuje co roku ok. 30 wystaw objazdowych, w ramach programu „W drodze” („On Tour”), którego celem jest dotarcie do jak najszerszego grona odbiorców zarówno w kraju, jak i za granicą. Za niewielką opłatą mniejsze placów- ki muzealne mogą otrzymać wystawę przygotowaną 4. Hall Główny, widok w stronę korytarza wiodącego do galerii przez pracowników galerii. Program został rozszerzony 4. Grand Hall, view towards thecorridor which leadsto thegalleries o sprzedaż katalogów wystaw i serie wykładów tema- tycznych. Współpraca z muzeami i galeriami z dużych ta, Klimta, Picassa i Dalego. Spośród impresjonistów ośrodków miejskich, jak i z mniejszych, prowincjonal- zobaczyć można dzieła Moneta, Degasa, Cezanne’a, nych, stwarza możliwość promocji krajowych artystów van Gogha lub Gauguina. i sztuki kanadyjskiej22. W 2000 r. Kanadyjska Galeria Narodowa na swojej stronie internetowej umieściła listę ponad 100 euro- Digitalizacja Kanadyjskiej Galerii Narodowej pejskich artefaktów, w których dokumentacji brak jest danych dotyczących okresu 1933–1945. Chodzi Trudno nie zauważyć, że wpływy technologii cyfrowej o dzieła skradzione lub zagrabione przez Niemcy hit- są znaczące i trwałe. Byłoby może przesadą twierdzić, że lerowskie. Na liście tej znalazł się między innymi rysu- komputer był główną przyczyną przemian, przekształcania nek Albrechta Dürera Naga kobieta z laską (Akt stojący i przedefiniowywania roli muzeum w ostatnich czasach. z laską), który przed wojną znajdował się w kolekcji Jednakże, łatwo zauważyć, że nowe technologie cyfrowe Biblioteki Ossolińskich we Lwowie20. są zawsze ściśle związane ze zmianami, zawsze stwarzają Współczesna sztuka amerykańska przez wiele lat dylematy dla muzeum, zarówno konstruktywne, jak była pomijana przy zakupach Galerii Narodowej. i destrukcyjne23. Dopiero w połowie lat 60. dyrekcja muzeum uznała za W procesie digitalizacji muzeum można wyróżnić konieczne uzupełnienie tej luki. Jednym z pierwszych trzy podstawowe etapy: zakupów była praca Andy Warhola – Brillo. 1. Inwentaryzacja komputerowa zbiorów. W kolekcji współczesnej sztuki amerykańskiej moż- 2. Prezentacja muzeum na stronach internetowych. na obecnie zobaczyć dzieła między innymi Alexandra 3. Udostępnianie zbiorów muzealnych on-line. Caldera, Jaksona Pollocka czy Marka Rothko. W 1989 r. Proces digitalizacji Galerii Narodowej w Kanadzie muzeum zakupiło za 1,76 mln dolarów obraz amery- rozpoczął się już w latach 70. i trwa nieustannie do kańskiego malarza Barnetta Newmana – Głos ognia. dnia dzisiejszego, gdyż wraz z pojawianiem się nowych Zakup ten wzbudził duże kontrowersje i był kwestio- technologii zmieniają się wymagania klientów, którym nowany nawet w parlamencie21. W 2004 r. Galeria muzeum stara się sprostać.

278 MUZEALNICTWO Z zagranicy

Inwentaryzacja komputerowa zbiorów Konsultacje ze specjalistami CHIN, jak i szkolenia dla pracowników muzealnych znacznie ułatwiły i przyspie- W 1972 r. rząd kanadyjski wystąpił z inicjatywą szyły proces digitalizacji zbiorów, a po pewnym czasie inwentaryzacji wszystkich obiektów dziedzictwa naro- pozwoliły pracownikom muzeum przejąć kontrolę nad dowego znajdujących się w kanadyjskich muzeach. dobrze zaprojektowanym systemem komputerowym26. Kanadyjska Galeria Narodowa była jednym z pierw- W związku z planowanym przeniesieniem wszyst- szych uczestników nowo powstałego programu inwen- kich zbiorów do nowego budynku, priorytetem pierw- taryzacyjnego. szej fazy projektu było umożliwienie określenia loka- Ambitna inicjatywa rządu spotkała się jednak z bra- lizacji poszczególnych obiektów, przygotowania list kiem entuzjazmu wśród pracowników muzealnych. przewozowych i drukowania podpisów pod poszcze- W powstałym w galerii dziale rejestracji umieszczono gólnymi eksponatami. pierwszy komputer i dane dotyczące zbiorów zaczę- Dane o obiektach i artystach ograniczone były do li wprowadzać do systemu, nie zawsze odpowiednio niezbędnego minimum. Stworzono jednak fundamen- przeszkoleni, pracownicy kontraktowi lub studenci ty dla przyszłej, bardziej szczegółowej dokumentacji zatrudnieni w ramach letniego stażu. Przez niemal oraz ustalono standardy dotyczące procesu dokumen- 10 lat wykonywali pracę bez użycia konkretnych stan- tacji nowych nabytków. dardów, wsparcia ze strony specjalistów i ogólnie bez Podstawowy proces inwentaryzacji ponad 45 tys. przekonania. Dane z systemu kartkowego, często cha- artefaktów zakończony został po ośmiu latach. Nowa otyczne, wprowadzane były do komputera również dwujęzyczna (angielsko-francuska) baza danych stała w niemniej chaotyczny sposób. Rezultat owej pracy się wzorem dobrze zaplanowanego i wdrożonego pro- był mierny. Pracownicy muzeum obarczali winą za jektu27. Sukces komputerowej inwentaryzacji zbio- niepowodzenie informatyków i technologię jako taką, rów zachęcił muzeum do wprowadzenia komputerów natomiast konsultanci komputerowi zarzucali muzeal- również w innych działach: finansowym, bibliotece, nikom brak wiary w nową technologię i nieprzywiązy- punkcie sprzedaży czy w dziale wydawnictw muzeal- wanie wagi do komputeryzacji zbiorów24. W podobnej nych. sytuacji znalazło się zresztą wiele muzeów kanadyj- skich i amerykańskich. Reasumując, pierwsze podej- Prezentacja muzeum ście do komputeryzacji muzealnych rekordów zakoń- na stronach internetowych czyło się fiaskiem. Na początku lat 80. podjęto ponownie próby skom- Uruchomienie w 1990 r. ogólnoświatowej sieci puteryzowania Galerii Narodowej i innych muzeów (World Wide Web – WWW) miało duży wpływ na nie- Kanady. Tym razem kilka istotnych czynników wpły- mal wszystkie dziedziny życia. Podstawową funkcję, nęło na pozytywny wynik prac. Po pierwsze, Sieć którą umożliwił system WWW była łatwość komu- Informacyjna Kanadyjskiego Dziedzictwa Narodowego nikacji i szybkiego przekazywania informacji. Strony (CHIN) otrzymała nowy sprzęt komputerowy i upraw- internetowe poszczególnych organizacji pozwalały im nienia, które pozwoliły jej na ustalenie standardów i nadzorowanie projektu. Po drugie, nieudana pierw- sza faza komputeryzacji spowodowała, że nowy pro- jekt znalazł się pod pełną kontrolą rządowej komisji rewizyjnej. Po trzecie, zatwierdzenie budowy nowego budynku muzealnego dodało motywacji do działania. Mając w perspektywie przeprowadzkę, niezbędna stała się pełna inwentaryzacja kolekcji25. Realizację nowego projektu komputerowej inwen- taryzacji zbiorów pod nadzorem CHIN rozpoczęto w 1983 roku. Początkowo drukowane na papierze katalogi zbiorów przesyłano do CHIN, gdzie wpro- wadzano informacje do komputerowych baz danych. Z czasem dane przesyłane były przez modemy telefo- 5. Oświetlenie galerii światłem naturalnym przy użyciu świetlików niczne i elektroniczną pocztę. Galeria Narodowa i inne dachowych i „kominów świetlnych” muzea kanadyjskie miały dostęp do dobrze przygoto- 5. Illumination of Gallery by natural light through skylight sand wanego i przetestowanego systemu komputerowego. ”shafts of light”

MUZEALNICTWO 279 Z zagranicy

na tanią reklamę swoich produktów i usług. Nieba- Muzea australijskie, w ramach projektu GLAM wem zaczęły powstawać pierwsze strony internetowe (Galleries, Libraries, Archives and Museums) zaczęły muzeów, które pełniły funkcje zarówno informacyjne, udostępniać część swojej kolekcji Wikipedii. Podobnie jak i promocyjne. postąpiło Tropenmuseum z Amsterdamu28. Metro- Galeria Narodowa w Ottawie uruchomiła swoją politan Museum of Art z Nowego Jorku (w skrócie pierwszą stronę internetową w 1996 r. w dwóch peł- Met) natomiast ogłaszało, już kilkrotnie, konkursy nych wersjach językowych – angielskiej i francuskiej. fotograficzne na zdjęcia wykonane przez zwiedza- Na początku była to strona statyczna i posiadała jedy- jących na terenie muzeum. Zdjęcia te można było nie podstawowe informacje o muzeum oraz ogólne potem zarówno oglądać na Flickrze, jak i na stronie dane dotyczące zbiorów. Trzy lata później Galeria Naro- internetowej muzeum. Grupa entuzjastów Met na Fli- dowa udostępniała już część swoich zbiorów on-line. ckrze ma ponad 2 tys. członków i prezentuje niemal Obecnie strona internetowa galerii zawiera, oprócz 14 tys. zdjęć29. Innym ciekawym projektem jest zdjęć, również filmy, prelekcje, materiały edukacyjne, Google Art Project (http://www.googleartproject.com/) quizy, interaktywne gry i podkasty. pokazujący wysokiej rozdzielczości zdjęcia dzieł sztuki Pierwsze aplikacje internetowe typu Web-2 pojawiły z 17 znanych muzeów świata. się już w 2001 roku. Pozwalały one na tworzenie inter- Strona internetowa muzeum to jego elektroniczny netowych stron przez użytkowników, a nie organizacje folder reklamowy. W odróżnieniu od materiałów dru- zainteresowane wyłącznie promocją swoich towarów kowanych (broszur, informatorów), na stronie inter- i usług. Muzea przez wiele lat sceptycznie odnosiły netowej można dokonywać nieustannej aktualizacji, się do tej koncepcji, obawiając się przede wszystkim odpowiadającej zmianom zachodzącym w muzeum utraty wpływów z praw autorskich. Jednakże sukces czy galerii, promować tymczasowe wystawy lub oferty i popularność takich aplikacji, jak Wikipedia, You specjalne. Jak powinna wyglądać dobra strona muze- Tube, Flickr, Facebook spowodowały konieczność zwe- alna, aby przekazać jak najwięcej istotnych informacji ryfikowania ich konserwatywnego podejścia do nowe- i zachęcić internautów do odwiedzenia rzeczywistego go typu aplikacji. muzeum? Przy analizowaniu jakości muzealnych stron internetowych brane są pod uwagę następujące kryte- ria: 1) zawartość, 2) prezentacja – projekt strony pod kątem graficznym, 3) funkcjonalność, 4) interaktyw- ność, opinie użytkowników, 5) serwisy internetowe, 6) walory techniczne30. 1. Zawartość – dotyczy wyczerpujących informacji na temat wystaw, artystów i ich dzieł oraz przydatności tych materiałów dla wirtualnego użytkownika. Warto- ści danej stronie dodają zdjęcia artefaktów, ich histo- rie, komentarze i porównania oraz unikatowe dane, które nie są powszechnie dostępne, przypisy i linki do powiązanych tematycznie materiałów i innych stron internetowych. Treść powinna być zgodna z prawdą i stale aktualizowana. Obecność dodatkowych funkcji, takich jak zróżnicowanie profili użytkowników: dzie- cięcy, szkolny czy profesjonalny, a także podanie treści w kilku językach, ma również niemały wpływ na ocenę atrakcyjności strony. Istotne są również informacje na temat samego muzeum, lokalizacji, historii, statystyki i aktualnych wystaw. Jedną z najlepszych pod tym względem jest strona internetowa Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku – http://www.metmuseum.org/. Stro-

6. Widok galerii oświetlonej naturalnym światłem 6. View of gallery illuminated with natural light

280 MUZEALNICTWO Z zagranicy na Galerii Narodowej w Ottawie niewiele jej ustępuje – http://www.gallery.ca/en/. 2. Prezentacja, czyli projekt strony pod kątem gra- ficznym, ma szczególne znaczenie dla muzeów sztuki. Strona powinna wyróżniać się atrakcyjną i estetyczną szatą graficzną. Odwiedzający stronę zapamiętują kolo- rowe obrazy, ich uwaga skupia się głównie na rucho- mych grafikach. Użyte multimedia, takie jak wideo czy animacje, podnoszą wartość strony. Użytkownicy Internetu częściej czytają nagłówki, omijają zazwyczaj duże bloki tekstu. Szata graficzna, która oddaje cha- rakter muzeum i podkreśla wyjątkowość zgromadzo- nych artefaktów, zachęca do bardziej szczegółowego jej przejrzenia. Jako przykład może posłużyć strona inter- netowa Muzeum Sztuk Pięknych z Bostonu – http:// www.mfa.org/ z bardzo atrakcyjną stroną główną. 3. Funkcjonalność – dotyczy łatwości poruszania się użytkowników po stronie internetowej. Korzystanie 7. Galeria sztuki europejskiej z niej powinno być łatwe, wręcz intuicyjne. Powinni- 7. Gallery of European Art śmy wiedzieć, który przycisk nacisnąć, aby dotrzeć tam, gdzie potrzebujemy. coraz częściej przez muzea jest podkast. Umożliwia Strona powinna być dobrze zorganizowana i łatwa on, między innymi, kopiowanie informacji na iPod lub w użyciu, z uwzględnieniem czytelnej listy wyboru, odtwarzacz MP3 i tworzenie przez zwiedzających pry- pasków narzędzi, przycisków, ikon i ramek, a także watnych audioprzewodników. Przykładem muzeum, możliwości powrotu z każdej strony. Zgodnie z naj- które aktywnie propaguje tę formę interakcji z użyt- nowszymi trendami przechodzenie do kolejnych stron kownikami jest Muzeum Sztuki w Seattle31. za pomocą klikania jest preferowane bardziej niż prze- 5. Serwisy internetowe. Muzealna strona inter- wijanie długich stron. W porównaniu ze stroną Galerii netowa oprócz danych na temat lokalizacji, dojazdu Narodowej, strona Muzeum Sztuk Pięknych z Bostonu i godzin otwarcia powinna posiadać informacje doty- wydaje się prostsza i klarowniejsza. czące kalendarza wystaw czasowych i innych wydarzeń 4. Interaktywność i opinie użytkowników. Pierw- kulturalnych organizowanych przez muzeum. Ponadto sze muzealne strony internetowe umożliwiały kontakt powinna podawać łatwo dostępną informację o naj- z użytkownikiem tylko poprzez e-mail. Powstanie apli- bardziej popularnych artefaktach i najnowszych nabyt- kacji Web 2.0 w 2001 r. dało użytkownikom Internetu kach muzeum. Częstymi serwisami są: możliwość większą możliwość interakcji ze stroną internetową nabycia biletów on-line, zarezerwowania wycieczek i integracji z innymi internautami. Wiele muzeów, grupowych z przewodnikiem lub dokonania zakupów w tym Kanadyjska Galeria Narodowa, zaczęło używać w sklepie muzealnym. Facebooka, Flickra, Twittera i You Tube. Amerykańskie Ważnym elementem muzealnych serwisów inter- Metropolitan Museum ponadto używa: Feeds, iTu- netowych są różnego rodzaju formy edukacji: wykła- nesU, MySpace, Email Newsletters. Dzięki tym apli- dy dostępne on-line, prezentacje, filmy dokumentalne kacjom użytkownik ma możliwość współdziałania ze o artystach lub znanych dziełach, komentarze kura- stroną internetową, może komunikować się z pracow- torów lub artystów – przyczyniają się do pogłębienia nikami muzeum, z innymi zwiedzającymi lub przyja- wiedzy o sztuce i o muzeum. Strony internetowe ame- ciółmi muzeum. Może również wymieniać się informa- rykańskich i kanadyjskich muzeów oferują, wysoki na cjami, nowościami, opiniami i sugestiami, a także brać ogół, standard serwisów internetowych, a Kanadyjska udział w ankietach i sondażach. Galeria Narodowa jest tego dobrym przykładem. Najczęściej zadawane przez użytkowników pytania 6. Dane techniczne. Przy ocenie technicznych powinny zostać uwzględnione przez projektantów aspektów strony internetowej brane są pod uwagę muzealnej strony internetowej w informacjach dla następujące kryteria: dostępność, szybkość, kompaty- zwiedzających lub w formie FAQ (Frequently Asked bilność oraz bezpieczeństwo. Standardowym wymaga- Questions). niem jest dzisiaj, aby strona internetowa była dostępna Jedną z najnowszych technologii wykorzystywanych 24 godziny na dobę i umożliwiała szybkie ładowa-

MUZEALNICTWO 281 Z zagranicy

Virtual Museum of Canada), w skrócie VMC i po raz pierwszy pojawił się w Internecie w marcu 2001 roku. Wirtualne Muzeum Kanady jest niezależną jednost- ką istniejącą tylko w Internecie i powstałą z inicjatywy CHIN. Posiada formę rozbudowanej strony interne- towej, na której znajdują się podstawowe informacje dotyczące ponad 3 tys. instytucji związanych z kana- dyjskim dziedzictwem narodowym. Należą do nich zarówno muzea, towarzystwa historyczne, galerie, archiwa, jak i ogrody botaniczne, obserwatoria astro- nomiczne czy parki narodowe. Bogata i różnorodna zawartość wirtualnego muzeum zależna jest od mate- riałów przygotowanych przez muzea i poszczególne instytucje. W chwili obecnej na stronie VMC znaj- duje się 765 wystaw w formie cyfrowej, promujących kanadyjskie muzea33. Wirtualne Muzeum Kanady ma

8. Galeria sztuki kanadyjskiej, obrazy Toma Thomsona i Grupy Siedmiu 8. Gallery of Canadian Art, paintings of Tom Thomson and Group of Seven

nie elementów graficznych, także dla użytkowników o małej prędkości łącza. Ponadto powinna być kom- patybilna ze standardowymi przeglądarkami interneto- wymi: Firefox, Internet Explorer, Chrome, Opera, Safa- ri. W przypadku użycia nowych technologii, np. do odtwarzania plików wideo, odpowiednie linki powin- ny umożliwić internautom instalację wymaganych aplikacji. Wszystkie zakupy on-line poprzez muzealną stronę powinny zapewnić użytkownikowi maksymalne bezpieczeństwo wynikające z zaszyfrowania transakcji finansowych.

Udostępnianie zbiorów muzealnych on-line

Galeria Narodowa jako jedno z pierwszych muzeów kanadyjskich zaczęła udostępniać swoje zbiory on-line. Pierwsza faza projektu o nazwie „Cybermuse” ukoń- czona została w 1999 r. i pozwalała użytkownikom Internetu oglądać 9,5 tys. obiektów sztuki z kolekcji muzeum. W ciągu kilku następnych lat projekt ten rozszerzony został o specjalne narzędzia edukacyjne dla szkół oraz kompleksowe prezentacje tematycz- ne32. Obecnie niemal cała kolekcja Galerii Narodowej 9. Rideau Chapel, zrekonstruowana, neogotycka kaplica klasztorna wyszukiwana jest on-line, aczkolwiek nie wszystkie ze sklepieniem wachlarzowym artefakty mają dostępną dokumentację fotograficzną. 9. Rideau Chapel, reconstructed, neo-gothic convent chapel with Galeria Narodowa kontynuowała także współpracę fan vaulted ceiling z CHIN nad projektem udostępnienia on-line zbiorów (Fot. 1-5 – A.M. Dittwald; 6-9 – za uprzejmą zgodą National z wszystkich muzeów kanadyjskich. Projekt ten zaowo- Gallery of Canada, , Photo © NGC / Courtesy, National cował powstaniem Wirtualnego Muzeum Kanady (The Gallery of Canada, Ottawa, Photo © NGC)

282 MUZEALNICTWO Z zagranicy w swojej bazie danych prawie milion obiektów. Możli- lecz poprzez to, co przekazał światu34. Słowa te wypo- wość wyszukiwania dzieł poszczególnych artystów lub wiedziane przez Josepha Henry’ego, pierwszego dyrek- tematów równocześnie we wszystkich muzeach kana- tora Smithsonian w XIX w. są aktualne do dziś i odno- dyjskich ułatwia prowadzenie prac badawczych, przy- szą się w takim samym stopniu do Smithsonian, jak gotowanie wystaw i katalogów. Strona internetowa wir- i do każdej innej placówki muzealnej. tualnego muzeum zawiera również galerie zdjęć, mate- Zadaniem muzeów jest nie tylko kolekcjonowanie riały dla nauczycieli i wirtualne laboratorium, z foto- artefaktów, ale także szerzenie wiedzy o zgromadzo- grafiami w formacie 3D. Ciekawą inicjatywą jest dział nych dziełach i ich twórcach wśród ogółu społeczeń- „Wspomnień społeczności”, gdzie mniejsze muzea stwa. Sieci internetowe są doskonałą formą przekazy- lub towarzystwa historyczne, najczęściej prowadzone wania tej wiedzy i w interesie samego muzeum jest to, przez entuzjastów, mogą stworzyć wystawę on-line. aby dotarła ona do jak największej liczby odbiorców. Z kolei „Historia ma znaczenie” to kolekcja reportaży Proces digitalizacji muzeum nie kończy się na kompu- w formie audio lub wideo podkastów, przekazujących terowej inwentaryzacji kolekcji, wręcz przeciwnie, to istotne dla lokalnych środowisk wydarzenia. pierwszy krok do udostępniania zbiorów muzealnych Galeria Narodowa jest jednym z głównych kontry- wszystkim zainteresowanym osobom, to także począ- butorów VMC, udostępnia wyszukiwanie wszystkich tek interaktywnej współpracy pomiędzy muzeum swoich artefaktów, a także pozwala na oglądanie swo- i zwiedzającymi je osobami. ich wirtualnych galerii. Kanadyjska Galeria Narodowa, mimo pierwszych nie najlepszych doświadczeń z komputeryzacją, dzi- *** siaj stanowi przykładową placówkę muzealną wyko- rzystującą maksymalnie najnowsze technologie kom- Wartości i znaczenia Smithsonian nie można oszaco- puterowe. wać poprzez to, co zgromadził wewnątrz swoich murów,

Przypisy

1 The Canadian Encyclopedia, Toronto, 1999, s.1569– międzynarodowej – http://www.gallery.ca/en/about/1930s. 1570. php [dostęp: 2011.06.20]. 2 Podkast – ang. podcast – to seria dźwiękowych lub fil- 7 W latach 1913–1952 kilkakrotnie próbowano zapro- mowych plików komputerowych dystrybuowanych w inter- jektować siedzibę dla galerii, angażowano architektów, necie. Podkast może mieć formę audycji radiowej, wywiadu, organizowano międzynarodowe konkursy. Nie potrafiono wykładu lub krótkiego filmu wideo. Można go pobrać do jednak uzgodnić, zarówno jaki jest najbardziej odpowiedni komputera i odtwarzać na komputerze. Podkastu dźwię- styl dla galerii narodowej, ani jaka jest najlepsza lokalizacja. kowego można słuchać też na odtwarzaczu MP3, na iPho- W. Rybczyński, A Place for Art, The Architecture of the National nie i na wielu typach telefonów komórkowych – http:// Gallery of Canada, Ottawa 1993, s. 54–55. pl.wikipedia.org/wiki/Podcasting [dostęp: 2011.08.01]. 8 Wśród zakupionych w 1950 r. obrazów z kolekcji księ- 3 D. Ord, The National Gallery of Canada; Ideas, Art, cia Liechtensteinu znalazły się obrazy Rembrandta, Filippi- Architecture, Montreal, Kingston, 2003, s. 66. na Lippiego, Hansa Memlinga, Quentina Matsysa, Barthel 4 Galeria dzieliła budynek z Muzeum Człowieka (póź- Behama, Nicolaesa Maesa i Francesco Guardiego – http:// niejszym Muzeum Cywilizacji). W 1916 r. w związku z poża- www.gallery.ca/en/about/1950s.php [dostęp: 2011.06.22]. rem głównego budynku parlamentu, galeria była zmuszona 9 Wystawa z najpiękniejszymi zabytkami kultury pol- ustąpić miejsca Izbie Gmin i Senatowi, aż do 1921 r., do skiej, prezentowana była w Instytucie Sztuki w Chicago, zakończenia odbudowy obiektu rządowego. w Filadelfijskim Muzeum Sztuki i w Kanadyjskiej Galerii 5 D. Ord, op.cit., s. 68–69. Narodowej – http://www.Gallery.ca/en/ about/1960s.php 6 W 1927 r. w Jeu de Paume, w Paryżu, galeria zorgani- [dostęp: 2011.06.22]. zowała wystawę z wybranymi pracami Jamesa Wilsona Mor- 10 D. Ord, op.cit., s. 274. ricea i Toma Thomsona oraz niewielką kolekcją masek i rzeźb 11 W. Rybczyński, op.cit., s. 57. indiańskich artystów. Wystawa ta została uznana za najbar- 12 D. Ord, op.cit., s. 289, zob. także I. Žantovská Mur- dziej wszechstronną wystawę kanadyjskiej sztuki, jaka kie- ray (red.), Moshe Safdie: Buildings and Projects, 1967–1992, dykolwiek pokazywana była poza granicami Kanady – http:// Montreal, Kingston, 1996, s. 163–164. www.gallery.ca/en/about/1920s.php [dostęp: 2011.06.20]. 13 http://www.gallery.ca/en/see/architecture.php W 1937 r. w samym środku wielkiego kryzysu, galeria [dostęp: 2011.06.25]. prezentowała w Londynie jedną z większych wystaw sztuki 14 W. Rybczynski, op.cit., s. 82.

MUZEALNICTWO 283 Z zagranicy

15 D. Ord, op.cit., s. 365. at the National Gallery of Canada, [w:] Museum International 16 http://www.gallery.ca/en/about/collections.php#Pre- (UNESCO, Paris), nr 181 (t. 46, nr. 1, 1994). 1900s [dostęp: 2011.06.25]. 25 Ibidem. 17 Początkowo suma wynosiła 100 tys.dolarów, obecnie 26 Ibidem. jest to 8 mln dolarów. 27 Ibidem. 18 Zapis dr. J. MacCalluma – http://www.gallery.ca/en/ 28 http://outreach.wikimedia.org/wiki/GLAM [dostęp: about/collections.php#Pre-1900s [dostęp: 2011.06.26]. 2011.06.27]. 19 Ksiądz architekt C.G. Bouillon zaprojektował pod 29 http://www.flickr.com/groups/metmuseum/ [dostęp: koniec XIX w. wiele kościołów i obiektów sakralnych na tere- 2011.06.27]. nie i Quebec, w tym zespół klasztorny sióstr Sza- 30 J. Pallas, A.A. Economides, Evaluation of Art Museums’ rytek, z którego pochodzi ocalała Rideau Convent Chapel. Web Sites Worldwide. Information Services and Use. t. 28, nr I 20 Zbiór rysunków Albrechta Dürera wraz z opisem ich 2008, s. 45–57. burzliwej historii – vhttp://www.gallery.ca/en/see/collections/ 31 http://www.seattleartmuseum.org/collection/pod- category.php?page=2&categoryid=7&withimages= cast101.asp [dostęp: 2011.06.28]. [dostęp: 2011.06.15]. 32 http://www.gallery.ca/en/about/1990s.php [dostęp: 21 D. Ord, op.cit., Introduction. 2011.06.28]. 22 http://www.gallery.ca/en/see/exhibitions/events/exhi- 33 http://www.museevirtuel-virtualmuseum.ca/descrip- bitions_touring [dostęp: 2011.06.25]. tion_mvc-about_vmc/index-eng.jsp [dostęp: 2011.06.28]. 23 R. Parry, Digital Heritage and the Technologies of Change, 34 http://www.scholarlypress.si.edu/content.cfm?page= London–New York 2007, s. 140. about [dostęp: 2011.06.28]. 24 G. Spurgeon, Managing Change: from Failure to Success

Aleksandra Magdalena Dittwald

National Gallery of Canada – Aspects of Museum Digitalisation

The National Gallery of Canada is one of Canada’s four lection to the new building meant that the project had to be national museums. It is located in Canada’s capital, Ottawa, undertaken for a second time. Canadian Heritage Information and it has prestigious location on the banks of the Ottawa River, Network (in short CHIN) helped the National Gallery with near the Parliament, the Cathedral of Notre-Dame and down- establishment of database standards, data entry and setup of town shopping center. The National Gallery is a traditional fine new computer controlled processes. The project was complet- arts museum. It was created in 1880 and over the years it man- ed after eight years. The National Gallery recognized early the aged to gather a rich collection of European and American art. importance of the internet and it launched its first website in It Canadian art collection is one of the most comprehensive in 1996. Three years later, the museum was able to present part the world. of its collection on-line. Nowadays, museum’s website not only The National Gallery of Canada has over 45 thousand arti- showcases its collection, but it also offers films, educational facts. A large proportion of them are drawings, prints and photo- materials, interactive games and podcasts. The National Gallery graphs. Museum space is divided into 6 galleries – 4 permanent continues cooperation with CHIN and actively participates in and 2 temporary. The permanent galleries consist of Canadian the project “The Virtual Museum of Canada” (VMC). Launched art, American art, Western European art and Inuit art. One of in 2001, the VMC is one of the first internet applications which the temporary galleries is dedicated to museum’s rich collection allow users to search collections of not only one museum, but of of drawings, prints and photographs, and the other provides all participants of the large national network - total of over 3000 space for prestigious yearly exhibitions. The most popular one Canadian heritage institutions. so far had been the 1997 exhibition of Renoir’s portraits, with The role of the museum is not only to collect artifacts, but record attendance of 340 thousand visitors. also to raise awareness about them. Internet applications are a The National Gallery began to create a computerized inven- very good form to achieve this, and it is in the museum’s own tory of the museum’s collection in the 1970s, but did not interest is to reach maximum audience. The Canadian National succeed the first time. The necessity of moving the entire col- Gallery is a good example of using latest computer technologies.

Aleksandra Magdalena Dittwald, historyk sztuki, absol- wentka UKSW w Warszawie; od 1995 r. mieszka i pracuje w Kanadzie; autorka licznych artykułów o amerykańskich i kana- dyjskich muzeach w kolejnych numerach „MUZEALNICTWA”; e-mail: [email protected]

284 MUZEALNICTWO