Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Nowodwór

WÓJT GMINY NOWODWÓR

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY NOWODWÓR

(PROJEKT TEKSTU JEDNOLITEGO)

UCHWAŁA Nr VI/28/99 Rady Gminy Nowodwór z dnia 20 czerwca 1999 r, ze zmianami uchwalonymi: - Uchwałą Nr X/32/07 Rady Gminy Nowodwór z dnia 16 lipca 2007 r. zmiany tekstu uchwalone Uchwałą Nr X/32/07 Rady Gminy Nowodwór z dnia 16 lipca 2007 r. wprowadzono czcionką pochyłą, pogrubioną oraz przekreśleniem niepogrubionym (treści nieaktualne)

- Uchwałą Nr ……………….. Rady Gminy Nowodwór z dnia ……………………….. r. zmiany tekstu przyjęte Uchwałą Nr ...... Rady Gminy Nowodwór z dnia ...... wprowadzono czcionką pochyłą w kolorze fioletowym oraz przekreśleniem i podkreśleniem (treści nieaktualne)

Nowodwór, 2015

SPIS TREŚCI

WSTĘP 1. Cel i zadania Studium 2. Przedmiot i zakres studium I. ZAŁOŻENIA STRATEGII ROZWOJU I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA 1. Uwarunkowania regionalne determinujące sposób rozwoju i zagospodarowywania gminy 2. Główne przesłanki i cele strategii 3. Główne kierunki zagospodarowania II. ZASADY POLITYKI PRZESTRZENNEJ 1. Zasady ogólne 2. Zasady polityki przestrzennej w układzie strefowym Strefa I Ochrony i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego I.1. Obszary ochrony głównych elementów struktury ekologicznej i rzeźby I. 2. Obszary kształtowania i wzmacniania elementów systemu ekologicznego I. 3. Obszary wskazane do objęcia prawną ochroną (obowiązującą/proponowaną) I. 4. Obszary wskazane do objęcia ochroną planistyczną Strefa II Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Zabytkowego II.1. Strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej II.2. Strefa pośredniej ochrony konserwatorskiej II.3. Strefa ochrony konserwatorskiej stanowisk archeologicznych Strefa III Ochrony i kształtowania fizjonomii krajobrazu kulturowego III.1. Strefa ochrony krajobrazu otwartego przed zabudową III.2. Punkty widokowe (otwarcia widokowe) III.3. Dominanty architektoniczne III.4. Główny plac historycznego miasta III.5. Parki dworskie zachowane reliktowo III.6. Zieleń przydrożna, aleje, szpalery do kształtowania i ochrony III.7. Cmentarze (katolicki/cmentarz mariawicki) Strefa IV Strefa polityki rozwoju IV.1. Obszary rozwoju rekreacji IV.2. Obszary rozwoju rolnictwa IV.3. Usług i przedsiębiorczości IV.4. Obszary rozwoju mieszkalnictwa IV.4.1. Obszary koncentracji zabudowy wiejskiej IV.4.2. Obszary intensyfikacji zabudowy i kontynuacji IV.4.3. Obszary przekształceń osadnictwa z zabudową ekstensywną IV.4.4. Obszary adaptacji zabudowy IV.4.5. Obszar kształtowania zespołów zabudowy jednorodzinnej IV. 4.6. Obszar kształtowania układu miejskiego

IV.5. Obszary rozwoju gospodarki leśnej IV.6. Obszary rozwoju komunikacji IV.7. Obszary rozwoju systemów infrastruktury technicznej IV.8. Urządzenia gospodarki komunalnej – cmentarze grzebalne IV.9. Energetyka alternatywna – Odnawialne Źródła Energii (OZE) 3. Uwzględnienie potrzeb obronności i bezpieczeństwa państwa 4. Parametry i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów – ustalenia wiążące przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego 5. Charakterystyka i kierunki zagospodarowania w podziale na Jednostki Polno – Osadnicze, Jednostki Wodno-Łąkowo-Leśne oraz Jednostek Leśno-Łąkowe Gminy Nowodwór - ustalenia wiążące przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego 6. Obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym 7. Obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa 8. Obszary, dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odrębnych, w tym obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości, a także obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m2 oraz obszary przestrzeni publicznej 9. Obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne 10. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwania się mas ziemnych 11. Obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny 12. Obszary pomników zagłady i ich stref ochronnych oraz obowiązujące na nich ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady (Dz. U. Nr 41, poz. 412 z późn. zm.) 12. Obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji 13. Granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych 14. Obszary problemowe, w zależności od uwarunkowań i potrzeb zagospodarowania występujących w gminie III. PODSTAWY ROZWOJU I ZAŁOŻENIA PROGRAMU ZAGOSPODAROWANIA 1. Główne czynniki rozwojowe i przekształcenia struktury gminy 2. Podstawy programowe zagospodarowania 3. Zasady rozwoju programu zagospodarowania 4. Standardy programowe kształtowania jakości życia w obszarze gminy

IV. PODSTAWOWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU I ZAGOSPODAROWANIA 1. Charakterystyka gminy 2. Uwarunkowania kulturowe 3. Środowisko przyrodnicze 4. Struktura przestrzenna 5. Gospodarka rolna 6. Komunikacja 7.INFRASTRUKTURA TECHNICZNA V.INFORMACJE OGOLNE I FORMALNO-PRAWNE 1. Podstawy opracowania 2. Opinie i wnioski do studium 3. Zespół autorski

WSTĘP

Pierwsza redakcja studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór miała miejsce w 1999 r. i została zatwierdzona Uchwałą Nr VI/28/99 Rady Gminy Nowodwór z dnia 20 czerwca 1999 r. Opracowanie zostało wykonane przez Pracownię Urbanistyczno-Architektoniczną WIDOK z siedzibą w Lublinie Pierwsza zmiana studium została przyjęta Uchwałą Nr X/32/07 Rady Gminy Nowodwór z dnia 16 lipca 2007 r. i również opracowana została przez ww. Pracownię. Zamierzenia władz Gminy oraz dążenia jej mieszkańców i potencjalnych inwestorów spowodowały konieczność przystąpienia do kolejnej edycji zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Nowodwór. Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest zgodna z założeniami Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz zakresem Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. Nr 118, poz. 1233). Utrata aktualności studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór związana jest ze zmianą prawodawstwa oraz zmianą aktualnych dążeń i potrzeb społeczno-gospodarczych. Kompleksową zmianą objęto część tekstową i graficzną studium. Na podstawie Uchwały Nr IV/26/2011 Rady Gminy Nowodwór z dnia 25 lutego 2011 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór, zebrano wnioski instytucji i organów. Przyjęto także liczne wnioski właścicieli działek położonych na terenie gminy. Napływ wniosków a także analiza dotychczasowych uwarunkowań gminy oraz analiza stopnia zgodności studium z przepisami Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym /Dz. U. z 2012 r. poz. 647 z późn. zm/ oraz przepisami odrębnymi, spowodowały konieczność podjęcia Uchwały Nr XXVIII/143/2013 Rady Gminy Nowodwór z dnia 26 lutego 2013 r. zmieniającej Uchwałę Nr IV/26/2011 Rady Gminy Nowodwór z dnia 25 lutego 2011 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór w części tekstowej, poprzez określenie zakresu opracowania, obejmującego powiększenie istniejących oraz wyznaczenie nowych terenów inwestycyjnych oraz dostosowanie ustaleń studium do obowiązujących wymagań i przepisów ogólnie obowiązujących.

Zmiana studium wymagała nowej redakcji w zakresie kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy zarówno w tekście jak i w załączniku graficznym.

W projekcie II zmiany Studium: 1. zaktualizowano w tekście Studium zapisy w zakresie obecnych uwarunkowań funkcjonalno – przestrzennych oraz zgodnie z aktualnymi przepisami odrębnymi, 2. zaktualizowano w tekście Studium zapisy obejmujące cele, zasady i kierunki zagospodarowania projektowanych terenów, 3. wskazano w rysunku studium tereny do zainwestowania z określeniem kierunków ich zagospodarowania.

Zgodnie z §8 ust. 1 i 2 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy wprowadzone zmiany studium, polegające na uzupełnieniu go o pojedyncze ustalenia o których mowa w art. 10 ust. 2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym są zgodne z obowiązującym prawem i podlegają przepisom ww. ustawy. Wprowadzone zmiany wykłada się do publicznego wglądu w formie ujednoliconego projektu studium z wyróżnieniem projektowanej zmiany. Zmiany wprowadzane w tekście zostały wyróżnione kolorem czcionki oraz przekreśleniami dotyczącymi nieaktualnych ustaleń. Zawartość studium jest zgodna z zakresem przedmiotowym wskazanym w art. 10 ust.1 i ust. 2 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 647 z późn. zm.) oraz z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. Nr 118, poz. 1233).

1. Cel i zadania Studium

Celem studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest rozpoznanie aktualnych uwarunkowań oraz określenie zasad perspektywicznej polityki przestrzennej gminy.

1.1. Zadaniem studium jest:

 zidentyfikowanie kompleksowych uwarunkowań rozwojowych gminy, rozpoznanie potrzeb oraz problemów do rozwiązania;  określenie podstawowych kierunków funkcji terenu i ich przekształceń, szczególnie pożądanej weryfikacji istniejącego i planowanego zagospodarowania;  stworzenie podstaw do aktualizacji i koordynacji planów miejscowych;  stworzenie podstaw merytorycznych prowadzenia negocjacji w zakresie ponadlokalnych zadań publicznych;  określenie podstaw formułowania strategii i programów dot. realizacji określonych celów i zadań wynikających z polityki samorządu,  promocja rozwoju gminy.

1.2 Studium określa warunki godzenia interesu publicznego lokalnego i ponadlokalnego oraz interesów indywidualnych, występujących w obszarze gminy.

2. Przedmiot i zakres Studium

2.1. Przedmiotem opracowania studium jest gmina Nowodwór w granicach administracyjnych. Zakres analiz i studiów został poszerzony o obszar powiązań zewnętrznych, funkcjonalnych i przyrodniczo - krajobrazowych. Opracowanie ma charakter kompleksowy i obejmuje zagadnienia: - gospodarki przestrzennej; - strategii polityki gminy, w tym m.in. - hierarchię celów; - preferencje kierunków rozwoju prowadzących do aktywizacji procesów społeczno-gospodarczych; - poprawy struktury osadniczej.

W II zmianie Studium uwzględniono zmieniające się na przestrzeni lat uwarunkowania oraz zaktualizowano kierunki rozwoju gminy, dostosowując dokument do obowiązującego prawodawstwa. II zmiana Studium uwzględnia: - dostosowanie dokumentu do wymagań przepisów ogólnie obowiązujących, w tym art. 10 ustawy z dnia 27 marca 2003 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, a także planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego,

- wnioski wynikające z dokumentów planistycznych wyższego rzędu, - rozwój osadnictwa oraz towarzyszące nieuciążliwe dla środowiska funkcje usługowe w tym turystyczne, działalności produkcyjne dla obsługi mieszkańców gminy – w związku z wnioskami złożonymi do zmiany Studium, - rozwój rolnictwa ekologicznego, - możliwości lokalizacji na gruntach o niskiej bonitacji urządzeń wytwarzających energię z odnawialnych źródeł o mocy przekraczającej 100 kW z wykorzystaniem energii słonecznej, biogazu i biomasy, - redakcję ustaleń wiążących przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, obejmujące parametry i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów, - redakcję ustaleń wiążących przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, obejmujące charakterystykę i kierunki zagospodarowania w podziale gminy na miejscowości.

Kształtując kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór przyjęto priorytety: - ochrony ładu przestrzennego, - ochrony zasobów środowiska naturalnego i kulturowego, - rolniczego charakteru gminy i stworzenia perspektyw rozwoju dla osiągnięcia wizerunku gminy nowoczesnej, przyjaznej dla mieszkańców i inwestorów.

2.2. Zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Studium określa politykę przestrzenną gminy, uwzględniając występujące na jej obszarze uwarunkowania regionalne. W odniesieniu do gminy Nowodwór obejmują one: - uwarunkowania przyrodnicze, kształtowanie systemu ekologicznego oraz ochronę zasobów wodnych, - ochronę wartości i krajobrazu kulturowego, - elementy rozwoju regionalnego układu komunikacyjnego oraz infrastruktury technicznej, - warunki dostosowania wymogów gospodarki przestrzennej do standardów ekologicznych i prawnych.

2.3 . Studium jest opracowane w formie:

2.3.1. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór zatwierdzonego Uchwałą Nr VI/28/99 Rady Gminy Nowodwór z dnia 20 czerwca 1999 r. , sporządzone w trybie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym /Dz. U. nr 89, poz. 415 z dnia 25 sierpnia 1994r./, składa się z: a. dokumentu będącego załącznikiem uchwały Rady Gminy, który obejmuje:  tekst ustaleń studium dotyczących strategii i strefowej polityki przestrzennej gminy;  rysunek w skali 1: 25 000, będący integralną częścią ustaleń studium pt. „Uwarunkowania i kierunki rozwoju zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór”; b. dokumentacji zawierającej: - część opisową: 1/ Stan istniejący zagospodarowania, 2/ Studia problemowe uwarunkowań i kierunków rozwoju oraz zagospodarowania przestrzennego w ujęciu działowo-branżowym, 3/ Syntezę studium - część graficzną: 1/ Stan istniejący zagospodarowania gminy skala 1: 10 000 2/ Studium ekologii krajobrazu:  Uwarunkowania przyrodnicze skala 1: 10 000  Kierunki kształtowania struktury ekologicznej skala 1: 10 000 3/ Zewnętrzne powiązania gminy skala 1 :25 000 4/ Studium wartości kulturowych i krajobrazu skala 1: 1 0000 5/ Stan stosunków terenowo - prawnych skala 1: 10 000 7/ Komunikacja:  Elementy diagnozy - Analiza potrzeb skala 1 :25 000  Uwarunkowania istniejące i prawne  Studium uwarunkowań i rozwoju komunikacji 8/ Studium uwarunkowań elektroenergetyki:  Schemat zasilania w energie elektryczna skala 1 :25 000 i 1: 10 000 9/ Studium uwarunkowań rozwoju infrastruktury technicznej skala 1: 25 000 i 1: 10 000 10/ Rysunek studium  Uwarunkowania i kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy

2.3.2. I zmiany Studium przyjętej Uchwałą Nr X/32/07 Rady Gminy Nowodwór z dnia 16 lipca 2007 r., sporządzonej w trybie przepisów ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym /Dz.U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm./. Dokonane zmiany oznaczono kursywą w tekście jednolitym Studium.

2.3.3. II zmiany Studium przyjętej Uchwałą Nr ……….. Rady Gminy Nowodwór z dnia ……….. 2014 r., sporządzonej w trybie przepisów ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym /t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 647 z późn. zm./. II zmiana Studium obejmuje: 1/ tekst jednolity Studium, stanowiący załącznik nr 1 do uchwały, 2/ rysunek Studium w skali 1: 25 000, stanowiący załącznik nr 2 do uchwały, 3/ rozstrzygnięcie o sposobie rozpatrzenia uwag do projektu zmiany Studium, stanowiący załącznik nr 3 do uchwały, 4/ syntezę ustaleń projektu zmiany Studium i uzasadnienie przyjętych rozwiązań. Ponadto zrealizowano: 1/ aneks do opracowania ekofizjograficznego podstawowego, 2/ prognozę oddziaływania na środowisko ustaleń II zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór, 3/ część formalno-prawną, dokumentującą tryb sporządzania i uchwalenia II zmiany Studium.

2.4. Dokument studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania obejmuje: a. część dyrektywną - jako ustalenia do realizacji w planach miejscowych oraz do wszelkich działań dotyczących gospodarki przestrzennej (Rozdz. I, II); b. postulatywną - programowa i uwarunkowań koncepcji , stanowiącą podstawę określania szczegółowych uwarunkowań i zadań, w realizacji głównych założeń studium (Rozdz. III-IV); c. cześć formalną (rozdz. V). 2.5. Horyzont czasowy wyraża długookresową strategię polityki przestrzennej; został określony umownie na ok. ,,15 - 20 lat" . Obejmuje okres realizacji stopniowych przekształceń i rozwoju układu urbanistycznego ośrodka gminnego oraz struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy. Wobec wielu niewiadomych dotyczących tempa zmian ekonomicznych - koncepcja urbanistyczna i programowa, zapewnia możliwość realizacji różnych sekwencji rozwojowych.

I. ZAŁOŻENIA STRATEGII ROZWOJU I KIERUNKOW ZAGOSPODAROWANIA

1. Uwarunkowania regionalne determinujące sposób rozwoju i zagospodarowania gminy. 1.1 Usytuowanie w regionie

1/. Gmina Nowodwór, zgodnie z najbardziej rozpowszechnionym podziałem leży na Wysoczyźnie Żelechowskiej (Kondracki) - według innych na obszarze Małego Mazowsza (Chałubińska, Wilgat), w odległości ok. 20 km od miasta Ryki i w obszarze jego obsługi jako miasta powiatowego. Teren gminy znajduje się także w zasięgu związków funkcjonalnych z miastem Łuków oraz z sąsiadującymi ośrodkami lokalnymi szczególnie zespołem Ułęż - Sobieszyn. 2/. Wg regionalnych uwarunkowań przestrzennych województwa gmina wchodzi w skład jednostki strukturalnej „Zespół gmin Ryki” z ośrodkiem administracyjno-usługowym w mieście Ryki, skupiającym obiekty i urządzenia programu obsługi ludności tzw. III poziomu (ponadlokalne)

1.2 Zewnętrzne uwarunkowania rozwoju gminy i uwarunkowania wewnętrzne

1/ Położenie w obszarze zlewni rzeki Świnki (z mniejszymi ciekami), będącej częścią zlewni Wieprza (prawostronny dopływ Wieprza). Dolina Wieprza pełni funkcje korytarza ekologicznego o randze krajowej i stanowi fragment Europejskiej Sieci Ekologicznej (ECONET). Przez obszar gminy biegnie ponadto tranzytowy korytarz ekologiczny (międzyzlewniowy), łączący węzeł ekologiczny o charakterze leśno-wodnym, położony w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Pradolina Wieprza" (rejon Podlodowa) z kompleksami leśnymi gminy Kłoczew oraz ciągiem Ekologicznym doliny Okrzejki (zlewnia Wisły). 2/ Usytuowanie hydrograficzne gminy w obrębie rozległych zbiorników wód podziemnych w utworach skalnych czwartorzędowych stanowi uwarunkowanie objęcia ich ochroną planistyczną jako perspektywicznych zasobów dyspozycyjnych do eksploatacji. 3/ W obszarze gminy występują stosunkowo zwarte kompleksy leśne i ze względu na łączną ich powierzchnię ok. 1500 ha, mimo nierównomier- nego rozmieszczenia, stanowią w strukturze przyrodniczej regionu ważny potencjał biomasy i terenów czynnych biologicznie (ważne ogniwo wieloprzestrzennych układów przyrodniczych). Szczególnie istotne jest zróżnicowanie siedlisk leśnych oraz bogata – wielogatunkowa i wielowiekowa - ich struktura ekologiczna. Mimo wpływów i przekształceń antropologicznych lasy należą w gminie do ekosystemów najbardziej

zbliżonych do naturalnych, niektóre z nich charakteryzują się znaczną stabilnością i zdolnościami homeostatycznymi. 4/ Obszar gminy bezpośrednio przylega do granic Obszaru Chronionego Krajobrazu „Pradolina Wieprza" System ekologiczny gminy, mimo, że nie znalazł się w granicach OCK, ma z doliną Wieprza ważne istniejące i potencjalne połączenia funkcjonalne. Uwarunkowania dotyczące obszarów chronionych zostały określone Uchwała Nr XI/56/90 WRN w Lublinie z dnia 26 lutego 1990 r. Zostały one nowelizowane Rozporządzeniem Wojewody Lubelskiego Nr 28 z dnia 2 czerwca 1998 r. w sprawie Obszarów Chronionego Krajobrazu na terenie województwa lubelskiego. Północna część gminy stanowi obrzeża projektowanego Adamowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (OCK). 5/ Gmina Nowodwór leży poza głównymi krajowymi i międzynarodowymi powiązaniami komunikacyjnymi. Jest położona natomiast w układzie regionalnych powiązań transportowych. Po południowej granicy gminy przebiega droga krajowa Nr 822 - Dęblin - Moszczanka - Kock, stanowiąca ważny łącznik miedzy drogami ekspresowymi s 17 (Warszawa – Lublin – Lublin – Zamość - granice Państwa) i drogi S 19 (Granice Państwa – Budzisko - Suwałki - Białystok – Lublin - Rzeszów) oraz do mostu na rzece Wiśle w Dęblinie. Kategoria drogi została określona w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1998 r. w sprawie ustalenia wykazu dróg krajowych i wojewódzkich (Dz. U. Nr 160 z 1998 r). nr 48 relacji Tomaszów Mazowiecki – Białobrzegi – Głowaczów – Kozienice – Nowe Słowiki – Sieciechów – Opactwo – Dęblin – Moszczanka – Kock, stanowiąca ważne połączenie dla południowego Mazowsza oraz zachodniej Lubelszczyzny. Po północnym skraju gminy przebiega zelektryfikowana linia kolejowa Dęblin – Łuków do traktu Miedzyrzec Podl. – Biała Podlaska - Terespol – Brześć. nr 26 relacji Łuków – Radom. 6/ Siedzibą władz gminnych jest miejscowość Nowodwór, położona w centralnej części gminy. W skład gminy wchodzi 16 sołectw: Borki, Grabowce Dolne, Grabowce Górne, Grabów Rycki, Grabów Szlachecki, Jakubówka, Lendo Wielkie, Niedźwiedź, Nowodwór, Przestrzeń, Rycza, Trzcianki, Urszulin, Wrzosówka, Zawitała, Zielony Kąt. Na kierunku północ-południe gminę przecina rzeka Świnka.

7/ Według danych GUS, w roku 2013 gmina liczyła 4212 osób.

Liczba ludności Gminy Nowodwór w latach 2010-2013 2010 2011 2012 2013 Ludność ogółem 4285 4246 4208 4212 wg GUS /2014/

Czynnikami wpływającymi na rozwój demograficzny gminy są: przyrost naturalny i migracja. Dane demograficzne wskazują, że zaludnienie gminy wykazuje tendencje spadkowe, co wiąże się z wpływem ujemnym przyrostu naturalnego oraz migracji ludności do miast w związku z poszukiwaniem dogodnych warunków bytowych. Emigracja jest sygnałem zagrożenia rozwojowego gminy.

2. Główne przesłanki i cele strategii

2.1 Założenia ogólne

Ustala się następujące kryteria zagospodarowania gminy: 1/ ochrona środowiska przyrodniczego i krajobrazu kulturowego, rozumiana jako wymóg w kształtowaniu zagospodarowania na całym obszarze gminy, 2/ harmonizowanie celów ochronnych, ekologicznych, społecznych i technicznych na zasadzie zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju), wiążące się z:  poprawą kondycji (stanu i odporności ) środowiska przyrodniczego,  poprawą estetyki i ładu przestrzennego,  utrzymaniem zasobów kulturowych, 3/ kompleksowe podejście do kształtowania prawnych i programowych podstaw rozwoju, uwzględniające:  uwarunkowania zewnętrzne, wynikające z regionalnych i lokalnych powiazań ekologicznych, społecznych, gospodarczych, komunikacyjnych i infrastrukturalnych,  niezbędną modernizację infrastruktury technicznej i zagospodarowania w dostosowaniu do postępu i standardów, będących wyzwaniem XXI wieku, m.in. związaną z integracją europejską,  skuteczną możliwość realizacji polityki przestrzennej, opartej na spójnej strategii studium, tworzącej współzależny program zadań długookresowych i operacyjnych w zagospodarowaniu gminy.

2.2. Cele strategiczne

Wiodącym celem rozwoju i zagospodarowania przestrzennego jest osiągnięcie wyższej pozycji ekonomicznej gminy pozwalające na poprawę warunków życia oraz zamożności mieszkańców.

Generalnie, gmina Nowodwór powinna wzmocnić swój potencjał ekonomiczny przez aktywizację rozwoju sfery przedsiębiorczości i usług a także przez większe zróżnicowanie struktury funkcjonalnej obszaru. Nowymi funkcjami w zagospodarowaniu gminy mogą być szczególnie rekreacja i turystyka oraz rozwój agroturystyki. Istniejące, korzystne uwarunkowania gminy stwarzają ponadto możliwość rozwoju różnych form przetwórstwa surowców rolniczych i leśnych. Ważną podstawą ugruntowania lepszej pozycji w subregionie ryckim jest dalszy rozwój osady gminnej oraz wzbogacenie wyposażenia w usługi o obiekty podnoszące jej rangę i atrakcyjność ośrodka.

Osiągniecie celu określa się przez: 1/ Większe i bardziej racjonalne wykorzystanie walorów położenia gminy i środowiska naturalnego; 2/ Intensyfikację rozwoju rolnictwa jako bazy zdrowej żywności oraz zaplecze zakładów przetwórstwa owoców i warzyw; 3/ Podniesienie standardu obsługi ludności, poprzez stwarzanie dogodnych warunków do organizacji spotkań, uroczystości, czasu wolnego dla dzieci i młodzieży oraz integracji międzypokoleniowej w przystosowanych (remonty, modernizacje, wyposażenie) świetlicach wiejskich, 4/ Kształtowanie systemu obsługi turystyki i rekreacji (w tym agroturystyki) w wybranych jednostkach osadniczych z określeniem rangi dostosowanej do form zagospodarowania rekreacyjnego , 5/ Wspieranie edukacji i podnoszenie kwalifikacji ludności gminy oraz stworzenie warunków dla kształtowania „społeczeństwa informacyjnego”.

2.3 Cele rozwoju przestrzennego

Głównymi determinantami kształtowania struktury przestrzennej gminy określającymi zakres i kierunki zagospodarowania są: l/ Kształtowanie ładu przestrzennego i poprawa struktury terenów zabudowanych i otwartych, przez dyscyplinowanie układu osadniczego

terenów wiejskich, dążenie do intensyfikacji zabudowy; krystalizowanie i integracja funkcjonalno-przestrzenna jednostek osadniczych; 2/ Planowany wzrost rangi ośrodka gminnego i wykreowanie Nowodworu, osady o historycznej przeszłości miejskiej na lokalny ośrodek administracyjno- usługowy i turystyczny; 3/ Dostosowanie drogi krajowej nr 822 48 do parametrów drogi krajowej o docelowej klasie technicznej GP - drogi głównej ruchu przyspieszonego, oraz poprawę sprawności powiązań komunikacyjnych z powyższą drogą gminy Nowodwór; 4/ Planowany wzrost miejscowości Grabów Szlachecki i kształtowanie go na ośrodek usługowo-produkcyjny, obsługi turystyki oraz komunikacyjny, wykorzystujący stację kolejową oraz węzłowe położenie w układzie dróg powiatowych i gminnych, a ponadto bliskość kompleksów leśnych, w obrębie projektowanego Adamowskiego Obszaru Chronionego (OCK); 5/ Poprawę koncentracji układu osadniczego i sprawności obsługującego go układu dróg powiatowych i gminnych, z uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z aspektów technicznych, ekologicznych i krajobrazowych w ustalaniu przebiegów dróg oraz ich parametrów; 6/ Tworzenie lokalnego systemu ekologicznego w powiązaniu z systemem regionalnym, opartego szczególnie na ochronie dolin oraz powiększaniu obszarów leśnych jako podstawowego układu przestrzennego, warunkującego harmonizację procesów urbanizacyjnych i inwestycyjnych z ochroną środowiska przyrodniczego i kulturowego; 7/ Rewaloryzacja i rehabilitacja zdegradowanych zasobów środowiska przyrodniczego i krajobrazu kulturowego, warunkujące zachowanie tożsamości kulturowej społeczności gminy oraz rozwój turystyki i rekreacji. 8/ Delimitacja obszarów turystyki i rekreacji letniskowej oraz tworzenie stref wypoczynku dla mieszkańców gminy; 9/ Ochrona walorów środowiska i zasobów wód podziemnych wynikająca z uwarunkowań regionalnych, kształtowanie racjonalnej gospodarki wodno- ściekowej, uwzględniające podatność środowiska przyrodniczego gminy na degradację; 10/ Wzbogacenie oferty funkcji usługowo - administracyjnych w gminie, szczególnie w zakresie kultury i oświaty, a także ochrony zdrowia i profilaktyki, sportu i kultury fizycznej, zieleni i rekreacji, gastronomii, handlu, rzemiosła, skupu i zaopatrzenia wsi; 11/ Zwiększenie wyposażenia miejscowości wiejskich w placówki i urządzenia usługowe, poprawa atrakcyjności programowej zagospodarowania wsi przez rozbudowę i modernizację bazy lokalowej usług;

12/ Przekształcenie istniejącej bazy obsługi rolnictwa, przez jej modernizację, bardziej intensywne zagospodarowanie. Wzrost ilości ośrodków i terenów stanowiących zaplecze techniczne rolnictwa – tworzenie korzystniejszych możliwości rozwoju usług rzemiosła, a także lokalizacji innych form przedsiębiorczości w sferze gospodarki żywnościowej i leśnej; 13/ Przeznaczenie nowych terenów na rozwój przedsiębiorczości szczególnie związanych z obsługą komunikacji, turystyki i rzemiosła jako stref przekształceń i aktywizacji rozwoju.

3. Główne kierunki zagospodarowania

1/ Kształtowanie układu osadniczego, obejmujące rozwój sieci osadniczej z uwzględnieniem uwarunkowań przyrodniczych i kulturowych, przez: a) modernizację i integrację osadnictwa wiejskiego, b) podkreślenie historycznego układu miejskiego Nowodworu, c) skoncentrowanie rozproszonej urbanizacji w ciągi i zespoły osadnicze, d) zachowanie zasobów rolniczej przestrzeni.

2/ Aktywizacja gospodarcza gminy, zapewniająca trwałe podstawy stabilizacji dochodów ludności oraz rozwój bazy ekonomicznej, przez wykorzystanie walorów położenia gminy oraz predyspozycji naturalnych, obejmująca: a) restrukturyzację oraz rozwój ośrodków i stref przedsiębiorczości, b) modernizację i rozwój gospodarki rolnej, c) zagospodarowanie rekreacyjne i rozbudowę bazy obsługi turystyki;

3/ Wzbogacenie sfery infrastruktury społecznej i komunalnej, z uwzględnieniem ilościowego wzrostu ludności w ośrodkach lokalnych oraz jakościowego rozwoju gminy, szczególnie w zakresie: a) wyposażenia w sieć i urządzenia komunalne, b) mieszkalnictwa, c) usług publicznych,

4/ Budowa kompleksu systemów infrastruktury technicznej, szczególnie w zakresie: a) komunikacji, b) gospodarki wodno - ściekowej, c) gospodarki odpadami, d) elektroenergetyki.

5/ Tworzenie systemu ekologicznego i poprawa struktury przyrodniczo-

przestrzennej gminy m.in. przez: - zwiększenie obszarów objętych ochroną, - wykształcenie systemu zasilania ekologicznego, - kształtowanie powiązań ekologiczno-funkcjonalnych różnymi formami zieleni, wspomagających komunikację ekologiczna w obrębie systemu zasilania, m. in poprzez takie ogniwa jak:  węzły ekologiczne o charakterze wodno-łąkowym i leśnym,  korytarze ekologiczne doliny rzek, podmokłe i suche doliny, zbiorniki retencyjne;  ciągi ekologiczne utożsamiane ze strefami korytowymi rzek.

II. ZASADY POLITYKI PRZESTRZENNEJ 1. Zasady ogólne.

1.1. Za wiodącą zasadę zagospodarowania przestrzennego w gminie uznaje się realizację zrównoważonego rozwoju i polityki ładu przestrzennego. W oparciu o uwarunkowania oraz ocenę potencjałów gminy, szans i potrzeb, określono w studium jako obowiązujące: l/ zasady strefowego zagospodarowania i obszary potencjalnego zainwestowania, 2/ obszary i obiekty podlegające ochronie, 3/ tereny przeznaczone dla realizacji funkcji publicznych, 4/ zasady rozwoju systemów infrastruktury technicznej.

1.2. W studium dokonano wydzieleń obszarów oraz wymienionych elementów struktury funkcjonalnej do ostatecznego rozstrzygnięcia w planach miejscowych, bądź w szczegółowych projektach i programach.

1.3. W obszarze gminy wydzielono 4 funkcjonalne strefy polityki przestrzennej:  I - Strefa ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego;  II - Strefa ochrony krajobrazu zabytkowego;  III - Strefa ochrony i kształtowania fizjonomii krajobrazu kulturowego;  IV - Strefa rozwoju

oraz 21 obszarów (stref) hierarchicznie im podporządkowanych. Ich wykaz zawiera załącznik nr 1.

1.4. Ustala się obszary, na których realizację programu zagospodarowania

warunkuje się: 1/ uprzednim opracowaniem i zatwierdzeniem planów miejscowych: - obszar ośrodka gminnego w granicach planowanego zainwestowania; - teren usług i urządzeń publicznych, - innych terenów np. zespołów zabudowy jednorodzinnej, koncentracji przedsiębiorczości i usług, jeśli jest to związane z potrzebą wytra- sowania układu komunikacyjnego i uzbrojenia, 2/ opracowaniem kompleksowej koncepcji architektoniczno-urbanistycznej, z wytycznymi do warunków zabudowy i zagospodarowania : - teren dawnego placu miejskiego, - tereny rekreacyjno-sportowe, 3/ Opracowaniem planów rewaloryzacji konserwatorskich i ekologicznych - obszary w granicach stref ochrony konserwatorskiej lub proponowane do objęcia taką ochroną, - obszary o wysokich walorach przyrodniczych wskazane do ochrony prawnej, - zasięg obszarów ograniczonej działalności od obiektów uciążliwych

1.5. W studium wyznaczono granice obszarów objętych ochroną i zaostrzonych rygorów dot. środowiska przyrodniczego, kulturowego, krajobrazu, ochrony zdrowia ludzi i innych elementów przestrzennych. Warunki ograniczenia użytkowania terenu oraz sposobu ich zagospodarowania wynikające z objęcia szczególną ochroną wynikają bądź z przepisów ogólnie obowiązujących, lub powinny być określone w drodze odpowiednich procedur.

1.6. Działania formalno-prawne wymagane do wdrożenia: 1/ aktualizacja ogólnego planu miejscowego zagospodarowania przestrzennego gminy, 2/ podjęcie procedury nadania statusu zespołu przyrodniczo - krajobrazowego oraz użytku ekologicznego, 3/ opracowania konserwatorskie i specjalistyczne dot. objęcia ochroną obiektów o walorach zabytkowych, 4/ podjęcie procedury wykreślenia z ewidencji WKZ nie istniejących obiektów zabytkowych, 5/ podjęcie procedury prowadzącej do zmiany stanu prawnego kategorii technicznej drogi powiatowej na gminną, 6/ podjęcia procedury uzupełnienia sieci dróg gminnych, 7/ udokumentowanie zasobów złóż surowców mineralnych wskazanych do perspektywicznej eksploatacji, 8/ opracowanie ustalające obszar ograniczonego użytkowania obiektów 18

uciążliwych (składowisko odpadów i wylewisko nieczystości).

2. Zasady polityki przestrzennej w układzie strefowym

Realizacja zagospodarowania w obszarze gminy powinna odpowiadać kryteriom oraz uwzględniać ustalenia proponowane w obrębie wyznaczonych stref polityki przestrzennej, warunkujących osiągniecie zamierzonych celów oraz kierunków przekształceń i rozwoju gminy. Główne zasady strategii rozwoju i polityki przestrzennej przedstawiono graficznie na rysunku studium oraz w niniejszym rozdziale.

W celu ochrony i wzbogacenia potencjału środowiska przyrodniczego gminy, szczególnie głównych elementów struktury ekologicznej wyznacza się STREFĘ I OCHRONY I KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Głównym zadaniem wyodrębnionej strefy jest stworzenie warunków realizacji strategii zrównoważonego rozwoju gminy jako podstawy harmonizowania zagospodarowania przestrzennego i rozwoju wiodących funkcji gminy z jej strukturą przyrodniczą. Celem realizacji strategii jest zwiększenie stabilności środowiska i krajobrazu, przez:  ochronę różnorodności zachowanych naturalnych ekosystemów i wzbogacanie ich zasobów;  poprawę struktury ekologicznej gminy powiązaną z ochroną terenów biologicznie czynnych i przeciwdziałaniem zakłóceniom w funkcjonowaniu układów przyrodniczych;  wzmacnianie odporności środowiska oraz kształtowanie rozwiniętego systemu ekologicznego;  ochronę fizjonomii i wzbogacanie krajobrazu;  integrację lokalnego systemu przyrodniczego z układem regionalnym i krajowym.

Celem ukształtowania zrównoważonej struktury przyrodniczo-krajobrazowej w studium wyznaczono obszary 1-4.

I.1. OBSZRY OCHRONY GŁÓWNYCH ELEMENTÓW STRUKTURY EKOLOGICZNEJ I RZEŹBY

Zadaniem wyodrębnionej podstrefy jest ochrona i wzmocnienie geokompo- nentów środowiska które decydują o strukturze ekologicznej gminy i sposobie funkcjonowania przyrody. Szczególną wagę przypisuje się do ochrony kompleksów leśnych oraz dolin rzecznych, które determinują walory i harmonię krajobrazu kulturowego gminy. W polityce przestrzennej główne działania powinny być skupione w obszarze:  Den dolin rzecznych Ze względu na wyrazistość w krajobrazie, szczególną rolę w strukturze ekologicznej jak i rozmaitość występujących ekosystemów obejmuje się ochronę dna dolin wraz ze strefą krawędziową, w granicach określonych na rysunku studium: 1. Dolinę Świnki - w nawiązaniu do kontekstu przestrzennego, regionalnego bądź lokalnego identyfikuje się ją jako ekologiczną strefę wodno- -łąkowo -łęgową, korytarz ekologiczny i strefę zasilania ekologicznego. 2. Dolinę dopływu Świnki spod Wrzosówki - w nawiązaniu do kontekstu przestrzennego identyfikuje się ją jako odrębną ekologiczną strefę wodno- łąkową, lokalny ciąg ekologiczny i podstrefę wspomagania ekologicznego; 3. Dolinę Czarnej - w nawiązaniu do kontekstu przestrzennego identyfikuje się ją jako odrębną ekologiczną strefę wodno-łąkową, lokalny ciąg ekologiczny i podstrefę wspomagania ekologicznego; 4. Dolinę Świnki k. Lenda W - w nawiązaniu do kontekstu przestrzennego regionalnego bądź lokalnego identyfikuje się ją jako odrębną ekologiczną strefę wodno-łąkową, lokalny ciąg ekologiczny i podstrefę wspomagania ekologicznego;

Podstawową zasadą jest ochrona biologicznej struktury dolin oraz ich użytkowanie podporządkowane wymogom ekologicznym .

Ustala się: - ochronę naturalnych siedlisk typowych dla doliny i jej obrzeży; - wykluczenie zabudowy kubaturowej oraz obiektów budowlanych i urządzeń infrastruktury, poza przypadkami określonymi i opuszczonymi planem

miejscowym,

- zakaz użytkowania terenu, stwarzającego zagrożenia funkcji ekologicznych dolin, - działania w kierunku renaturalizacji dna doliny; zaleca się przekształcanie gruntów ornych na łąki i użytki zielone; - zakaz tworzenia nasypów i grodzenia poprzecznie do osi doliny, - ochrona i kształtowanie pasmowych zadrzewień i zakrzewień na obrzeżu doliny, również w celu utworzenia biologicznego buforu chroniącego łąkowe i podmokłe dno dolin przed spływami zeutrofizowanych wód,

- w odniesieniu do doliny Świnki: * zakaz ingerencji w stosunki wodne; * ochrona zbiorowisk wodnych i szuwarowych, torfowiskowych i łąkowych * ochrona siedlisk leśnych i zaroślowych szczególnie łęgowych: olsowo- wierzbowych, * zapewnienie powiązań funkcjonalnych doliny z ekosytemami leśnymi, w zachodniej i wschodniej części gminy; * ochrona i umiarkowane dogęszczenie zieleni łęgowej, głównie na kierunkach potencjalnych powiązań ekologicznych,

- w odniesieniu do doliny Czarnej: * ochrona łąk i roślinności łęgowej, umiarkowane dogęszczenie zieleni w strefie ochrony źródliskowej; * zapewnienie powiązań funkcjonalnych doliny z ekosystemami leśnymi; * realizacja przepustów w istniejących barierach ekologicznych, jakie stanowią linia kolejowa i droga powiatowa;

- w odniesieniu do doliny Świnki k. Lenda W. * ochrona drożności doliny przez maksymalne odsunięcie zabudowy od doliny oraz zmianę użytkowania na łąki, * obudowa biologiczna koryta rzeki

- w odniesieniu do dopływu Świnki spod Wrzosówki * ochrona drożności doliny przez maksymalne odsunięcie zabudowy od doliny; * ochrona istniejących zadrzewień i rekultywacja terenów zdegradowanych, * realizacja przepustów w drogach przecinających dolinę,

Ważną funkcję w układzie przyrodniczo-krajobrazowym gminy przypisuje się ochronie obszarów:

suchych obniżeń dolinnych (które należy wyznaczyć w planie miejscowym) - będących często terenami okresowego spływu wód. Ze względu na ich rolę w lokalnym systemie ekologicznym, a zwłaszcza niewystarczającą drożność korytarzy ekologicznych i słabość funkcjonowania powiązań przyrodniczych. Podstawową zasadą tych obszarów jest zachowanie krajobrazu otwartego oraz wzmocnienie ich potencjału przyrodniczego przez pasmowe zadrzewienia. W obszarze suchych dolin, powinny obowiązywać następujące zasady: - zakaz lokalizacji zabudowy kubaturowej poza przypadkami określonymi w planie miejscowym; - zakaz składowania odpadów i nieczystości; -zakaz lokalizacji nasypów i ogrodzeń poprzecznie do osi dolin; poprawa przepustowości w liniowych obiektach infrastruktury technicznej, przecinających dolinki, - kształtowanie zielonej szaty roślinnej głównie przez zalesienia i zadrzewienia zboczy oraz uprawy krzewów, roślin wieloletnich; - wyłączenie z zalesień dna dolin, Ochroną obejmuje się także występujące w strefie krawędziowej doliny Świnki rozcięcia erozyjne. W układzie geomorfologicznym gminy są reprezentowane głównie przez wąwozy we wczesnych fazach rozwoju, najczęściej zadrzewione i zakrzewione, spełniają ważne funkcje ekologiczne jako ostoje dla drobnej zwierzyny oraz miejsca lęgowe dla ptaków.

 rzeki, cieki Ze względu na znaczenie rzek w systemie hydrologicznym gminy oraz ich walory przyrodnicze, szczegó1nie Świnki - ochrona rzek należy do priorytetowych zadań polityki przestrzennej i strategii ekologicznej. Ochronie podlegają: - rz. Czarna płynąca przez północny skraj gminy, - rz. Świnka k/Lenda Wielkiego, - dopływ dolnej Świnki spod Wrzosówki w południowo-zachodniej części gminy; - okresowe strugi w obszarze całej gminy, wpadające do rzek; - sieć rowów melioracyjnych k/Trzcianek; Słabo wykształcona i niska sieć rzeczna, powoduje, że istniejące rzeki powinny podlegać szczególnej ochronie sanitarnej, ekologicznej i krajobrazowej.

Ustala się: - obowiązek utrzymania koryt rzecznych i cieków w stanie naturalnym; ograniczając regulację do niezbędnej konieczności; pożądane byłoby odcinkowe zmeandrowanie zmeliorowanych cieków, - zakaz odprowadzania do wód i gruntu nieoczyszczonych ścieków, składowania odpadów; obowiązek eliminacji źródeł zanieczyszczeń. - zakaz eksploatacji surowców mineralnych z koryt rzecznych, - zakaz usuwania zarośli i zadrzewień łęgowych ze strefy brzegowej rzeki, - kształtowanie biologicznej obudowy koryta rzeki.

Dopuszcza się realizację budowli i urządzeń hydrotechnicznych służących retencji wód lub zabezpieczeniom przeciwpowodziowym.

W zakresie działań przeciwpowodziowych wskazuje się: - konieczność konserwacji grobli i opasek brzegowych chroniących brzegi i skarpy obwałowań przed erozją i utrzymujących wody rzek w korycie; - selekcję i wycinkę drzew i krzewów utrudniających swobodny przepływ wezbrań każdorazowo w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody. - zakaz wnoszenia mostków i innych obiektów tego typu na ciągach komunikacyjnych nie będących powiązaniami ogólnodostępnymi,

• wody otwarte (stawy, źródła) Gmina generalnie jest dość uboga w wody powierzchniowe. Obejmują one głównie zespół stawów skupiony w dolinie Świnki w rejonie Nowodworu i Grabowca oraz inne niewielkie zbiorniki. Ze względu na przesuszenie znacznej części obszaru oraz na wyjątkowe znaczenie wody w strukturze i systemie ekologicznym gminy obejmuje się szczególną ochroną istniejące jeszcze tereny podmokłe oraz naturalne i sztuczne zbiorniki wodne. Zaleca się kształtowanie wokół zbiorników wodnych zadarnionych i zadrzewionych stref brzegowych.

Ważnym elementem ochrony i wzbogacania systemu hydrologicznego jest ochrona źródeł i oczek wodnych. Obowiązuje szczególna dbałość o te - zanikające formy przyrodnicze i kulturowe hydrosfery, tj.: - zakaz zmiany stosunków wodnych w ich otoczeniu, prowadzących do osuszania lub obniżania poziomu wód gruntowych, - zakaz zanieczyszczania, likwidacja miejsc zanieczyszczeń (w tym dzikich składowisk odpadów),

- zakaz przekształcania naturalnych warunków wypływu wody ze źródeł, dbałość o utrzymanie stałego odpływu z nisz źródliskowych, przez systematyczne ich oczyszczanie, • projektowane zbiorniki retencyjne

Ze względu na fakt, że wody powierzchniowe zajmują zaledwie 0,6 % powierzchni gminy pożądany jest dalszy rozwój małej retencji. Jej głównym zadaniem jest stabilizacja stosunków wodnych w dolinach rzek Świnki i Czarnej oraz w obszarach przy dolinnych. Ustala się: - rekonstrukcję i rewitalizację wszystkich istniejących w przeszłości zbiorników i stawów; realizację zbiorników wodnych w miejscowości Lendo Wielkie, Grabów Rycki - Dworzec, Borki – Wrzosówka, Nowodwór i Rycza* - możliwość budowy systemu niskich przetamowań podnoszących poziom wody w korycie rzeki i w położonych na pobliskich łąkach wyschnie: torfiankach.

• Łąki, łęgi

Zadaniem wyznaczonego obszaru jest zmiana użytkowania na łąki i pastwiska - dolin i terenów podmokłych, celem podniesienia ich przydatności dla funkcji przyrodniczej i rekreacyjnej. W strukturze użytkowania terenu łąki i pastwiska zajmują aktualnie ok. 9 % powierzchni gminy. Ze względu na położenie w dolinach rzek mają ważne znaczenie przyrodnicze i krajobrazowe. Ich dalszy przyrost może przyczynić się do poprawy systemu ekologicznego gminy. Ustala się zakaz zmiany przeznaczenia łąk i pastwisk na cele budowlane oraz inne formy użytkowania rolniczego. Z uwagi na uwarunkowania ekologiczne zaleca się przekształcenie na użytki zielone gruntów ornych położonych w dolinach rzek, na podmokłych terenach, w obrzeżu zbiorników wodnych oraz w obszarach suchych dolin i innych obniżeń terenowych. Ze względu na konieczność ochrony ekosystemów wodnych wraz ze strefami ekotonowymi, rodzime typy zadrzewień (łęgowych) powinny podlegać szczególnej trosce, występują one głównie w dolinie Świnki. Ustala się zakaz wycinki drzew i zakrzaczeń (zakaz zrębów zupełnych).

 zmiana wprowadzona Uchwałą Nr X/32/07 Rady Gminy Nowodwór z dnia 16 lipca 2007 r. w sprawie uchwalenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór oznaczona pochyłym drukiem.

• Lasy i zadrzewienia

W strukturze przyrodniczej terenom leśnym przypisuje się rangę węzłową. Lasy i zadrzewienia stanowią obecnie ok. 40% 1839,0 ha powierzchni gminy co kształtuje lesistość na poziomie 25,6%. Zakłada się, że utrzymanie lesistości w skali gminy powinno osiągnąć poziom około 30%. W studium wskazuje się możliwość powiększenia zasobów leśnych poprzez kształtowanie ciągłości przestrzennej kompleksów oraz zadrzewień i zalesień na terenach określonych na rysunku studium. Ustala się następujące zasady polityki przestrzennej na terenach leśnych: - zakaz zmiany przeznaczenia terenów leśnych na nieleśne, z wyjątkiem lasów wskazanych dla rekreacji, na których dopuszcza się zagospodarowanie na warunkach określonych w planie miejscowym, - ochrona i kształtowanie granicy rolno-leśnej, zgodnie z zaleceniami botanicznymi i fitosocjologicznymi ( ochrona strefy okrajkowej), - systematyczne odnawianie lasu, kształtowanie struktury gatunkowej w kierunku powiększenia różnorodności biologicznej i zwiększania odporności na czynniki zewnętrzne; - gatunki drzewostanu w zalesieniach powinny być dostosowane do typu miejscowego siedliska leśnego, - zakaz likwidacji istniejących zadrzewień i zakrzewień poza systemem ESOCH nowe nasadzenia powinny przybierać formę nasadzeń pasmowych.

Dla ochrony kompleksów leśnych ustala się strefę ochrony warunków siedliskowych, obejmującą pas terenu o szerokości ok. 100 m od obrzeży lasu, w tym pas o szerokości 12 - 30 m, min. 30 m dla nowej zabudowy oraz w min. 12 m dla istniejących siedlisk, który powinien zostać niezabudowany.*

I. 2. OBSZARY KSZTAŁTOWANIA I WZMACNIANIA ELEMENTÓW SYSTEMU EKOLOGICZEGO

Na równowagę ekologiczną w środowisku przyrodniczym stabilizującą system ekologiczny. System ten umożliwia zasilanie ubogich pod względem przyrodniczym obszarów biomasą nagromadzoną w węzłach ekologicznych.

Zadaniem wyznaczonych w studium obszarów jest ochrona głównych ogniw zasilania ekologicznego oraz tworzenie ciągłości powiązań przyrodniczych wspomagających system ekologiczny gminy. W oparciu o waloryzację struktury przyrodniczo-ekologicznej wyodrębniono wszystkie podstawowe ogniwa zasilania: - węzły ekologiczne (wodno-łąkowo-leśny oraz leśno-wodny) ; - ciągi ekologiczne (doliny rzek) - korytarz ekologiczny (strefa leśna i dolina Świnki),

Kluczową rolę w kształtowaniu systemu ekologicznego spełniają węzły ekologiczne (koncentrujące potencjał ekologiczny) w dolinie Świnki. Zagrożeniem dla funkcjonowania węzłów mogłaby być intensyfikacja użytkowania stawów związana z oczyszczaniem brzegów i toni z roślinności oraz prace melioracyjne. W studium wyznaczono pasmowe elementy zasilania ekologicznego obejmują one: 1/ korytarz ekologiczny związany z doliną Świnki (wiążący ze sobą obszary o podwyższonym potencjale tj. regionalne korytarze- doliny Okrzejki i doliny Wieprza); 2/ ciągi ekologiczne (określają w przybliżeniu trasę migracji gatunków) związane z dolinami rzek, pasmowymi zadrzewieniami i suchymi dolinkami); 3/ ciągi leśne; 4/ kierunki powiązań ekologiczno-funkcjonalnych wymagające kształtowania:  między doliną Wieprza a doliną Wisły (poprzez dolinę Okrzejki),  w obrębie terenów leśno-polnych,  między enklawami leśnymi.

Poprawa struktury przyrodniczej i systemu ekologicznego wymaga także wzmocnienia środowiska przyrodniczego, głównie przez zalesienia, rekultywacje obszarów zdegradowanych i likwidację barier ekologicznych.

Zadaniem wyznaczonych obszarów jest ukierunkowanie działań wzbogacających wartości przyrodnicze terenów zdegradowanych i powiazanie ich z potrzebami poprawy aktywności systemu ekologicznego gminy. W studium wskazano zadania priorytetowe, odnoszące się do wzmacniania głównych ogniw systemu ekologicznego tj. zasobów leśnych, dolin rzecznych, kształtowania powiązań miedzy obszarami zasilającymi, łagodzenie kolizji.

 Obszary wskazane do zalesienia Zadaniem wyznaczonych obszarów jest określenie potencjalnych możliwości powiększenia zasobów leśnych oraz ukształtowanie granicy rolno-leśnej.

Ponieważ gmina posiada znaczny udział gleb słabych o niskiej bonitacji wyznacza się tereny do zalesienia jako kierunkowe przekształcenie użytków rolnych. Na rysunku studium wskazano możliwość zalesień: - gruntów przyleśnych oraz pozwalających na powiększenie powierzchni leśnych lub ich powiązanie przestrzenne, - gruntów odłogujących i innych marginalnych, zdegradowanych i wskazanych przez użytkowników, - gruntów najsłabszych, jako alternatywnej formy użytkowania gospodarczego; - terenów i miejsc w ramach melioracji przeciwerozyjnych (fitomelioracja), - terenów położonych na kierunkach powiązań ekologicznych.

Zaproponowana w studium granica rolno-leśna uwzględnia trzy aspekty: 1/ użytkowy, wskazując pod zalesienie grunty słabe rolniczo, 2/ ekologiczny, przeznaczając pod zalesienie tereny położone na kierunkach powiązań przyrodniczych i sprzyjając tym samym większej spójności systemu ekologicznego; 3/ krajobrazowy, wskazując zasadę kształtowania linii brzegowych lasu oraz zalesień terenów z uwzględnieniem walorów ekspozycji i fizjonomii i krajobrazu.

W procesie regulacji granicy rolno-leśnej należy uwzględnić kształtowanie strefy ekotonalnej na granicy lasu z gruntami rolnymi i terenami budowlanymi o szerokości 12 - 30 m*, min. 12 m, oraz wyłączenie jej z wszelkiej zabudowy kubaturowej.

Elementem wzmacniania potencjału środowiska jest także transformacja niektórych gruntów ornych na użytki zielone. Zadaniem wyznaczonych terenów jest przebudowa składu gatunkowego szaty roślinnej i podniesienie walorów przyrodniczych terenów użytkowanych rolniczo, położonych w układzie powiązań ekologicznych.

Transformacja powinna być realizowana m. in. w dolinach rzek, w obniżeniach dolinnych, w strefach krawędziowych, strefach ujściowych wąwozów i dolin, na terenach podmokłych, w obrzeżach zbiorników wodnych. Do transformacji wskazuje się grunty orne: - w otoczeniu stawów i zbiorników wodnych w dolinie rzek; - grunty przyleśne, - strefę przykrawędziową doliny Świnki.

W gminie dużą rolę przyznaje się także:

• Pasmowym zadrzewieniom i zakrzewieniom

Zadaniem takich terenów jest wspomaganie funkcji ekologicznych w terenie przyrodniczym oraz poprawa wizualnego wizerunku krajobrazu gminy. Tworzenie pasmowych zadrzewień i zakrzewień, drogą nasadzeń zieleni średniej i wysokiej jest elementem wzrostu stabilności krajobrazu, z drugiej strony jest elementem kształtowania ciągłości przestrzennej i powiązań między kompleksami leśnymi oraz w obrębie systemu ekologicznego. Szczególne znaczenie ma realizacja dwóch równoleżnikowych rzędów zadrzewień przy drogach z Mamlicza do Kol. Chrusty i· z Grabowa Szlacheckiego do Urszulina. Łącznie z istniejącymi i projektowanymi zadrzewieniami o przebiegu południkowym, tworzyć będą system fitomelioracyjny, bardzo istotny dla poprawy agroklimatu tej wylesionej części gminy. Istnieje potrzeba aby fitomelioracje były zharmonizowane z propozycjami usprawnienia funkcjonowania systemu ekologicznego; powinny polegać na: - udrożnieniu pasm ekologicznych (ciągów i korytarzy); - biologicznym wzmacnianiu istniejących powiązań przyrodniczych; - kształtowaniu nowych powiązań ekologiczno- funkcjonalnych; Ustala się następujące zasady:  zakaz likwidacji zieleni mającej znamiona założeń skupisk zieleni, uzupełnianie drzewostanu istniejących alei, szpalerów i innych form zieleni komponowanej;  ochrona i uzupełnianie zadrzewień i zakrzewień wąwozów, krawędzi skarp;  ochrona typowych zadrzewień śródpolnych,  kształtowanie ciągów szpalerowych i alei wzdłuż dróg publicznych i dróg gospodarczych;  tworzenie pasmowych nasadzeń w obniżeniach dolinnych, w granicach obrębów geodezyjnych, wzdłuż ścieżek gospodarczych;  odtwarzanie zieleni łęgowej w wilgotnych dolinkach strug;  nasadzenia drzew na terenach siedlisk rolnych i wokół nich.

Przy projektowaniu składu gatunkowego nasadzeń trzeba pamiętać o wymaganiach siedliskowych drzew. Wobec braku, zwłaszcza przy drogach lokalnych, odpowiednio szerokiego pasa drogowego, unikać należy gatunków o szerokim systemie korzeniowym i intensywnej transpiracji (topole). Działaniem w sferze wzmacniania systemu ekologicznego jest: • Obudowa biologiczna rzek Zadaniem takich działań jest udrożnienie ciągów ekologicznych oraz tworzenie biologicznych buforów wzdłuż koryt rzek, chroniących przed spływami zeutrofizowanych wód. Ustala się: - zakaz odprowadzania nieoczyszczonych ścieków; - utrzymanie koryt rzek w stanie naturalnym, ochronę zastoisk i zakoli; - ochronę zadrzewień i zarośli łęgowych, uzupełnianie pasmowych zadrzewień brzegów gatunkami drzew i krzewów typowymi dla fitocenozłęgowych, szczególnie pobrzeży Świnki; - ochronę zespołów roślinnych i zarośli rozwijających się w korycie rzeki dnie doliny, będącej warunkiem procesów samooczyszczania się wód oraz siedliskiem gatunków zwierząt wodnych i siedlisk wilgotnych; - ochronę zespołu fauny rzecznej; - rekonstrukcję i rewitalizację wszystkich istniejących w przeszłości zbiorników wodnych i stawów oraz możliwość budowy niskich przetamowań, podnoszących poziom wody w korytach rzek o niskich przepływach.

Ciągłość przestrzenna systemu ekologicznego jest uzależnione od likwidacji barier

• Bariery ekologiczne wymagające udrożnienia Zadaniem działań na terenach określonych w planie jest osłabienie lub eliminowanie zakłóceń i barier w funkcjonowaniu systemu ekologicznego. W gminie występują głównie bariery liniowe, stanowią je nasypy drogowe przeci- nające ciągi ekologiczne (dolina Czarnej, Dolina Świnki) lub biegnące wzdłuż granic stref ekologicznych (droga powiatowa Nowodwór - Grabów Rycki). Jednak większe utrudnienie dla funkcjonowania systemu ekologicznego stanowi kolej łukowska oraz drogi powiatowe przecinające leśne korytarze ekologiczne, a także wysypisko w miejscowości Przestrzeń. Ustala się następujące zasady działań: - rekultywację leśną składowiska komunalnego w Przestrzeni (po jego wyeksploatowaniu);

- realizowanie przepustów w nasypie kolejowym i drogowym przecinającym wylot doliny Czarnej i strugi w strefie źródliskowej Świnki; - realizacja we wskazanych miejscach przepustów w nasypach drogowych oraz zabezpieczenie drożności w istniejących przepustach (mostach); - zabezpieczenie ciągłości powiązań ekologicznych w strefach ekologicznych przeciętych pasami technicznymi infrastruktury (lasy Grabów Szlachecki, Mamlicz, Wrzosówka - Borki, Karasówka, Dwórzec, Lendo Wielkie, Nowodwór, Grabowce Górne);

 Obszary wskazane do rekultywacji

Zadaniem wyznaczonych obszarów jest przywrócenie naturalnych i użytkowych walorów - terenów przekształconych lub zdegradowanych oraz neutralizowanie obiektów destrukcyjnych. Ponieważ największym źródłem zagrożeń środowiska w gminie są odpady i niekontrolowana eksploatacja surowców mineralnych, do priorytetów powinny należeć działania na rzecz poprawy stanu sanitarnego i estetycznego środowiska. W tym zakresie ustala się: - rekultywację wyrobisk i terenów poeksploatacyjnych m.in. w miejscowościach Nowodwór, Zawitała, Grabów Szlachecki, Wrzosówka* zgodnie z przeznaczeniem określonym w planie miejscowym lub pod zalesienie, - likwidację dzikich wysypisk śmieci, powstałych na płaskim terenie, powinna polegać na wywiezieniu odpadów, a wysypisk w wyrobiskach, po uprzednim wywiezieniu odpadów na wypełnieniu ich ziemią i wyrównaniu powierzchni;

I.3. OBSZARY WSKAZANE DO OBJĘCIA PRAWNĄ OCHRONĄ (OBOWIĄZUJĄCA/PROPONOWANA)

Zadaniem wyznaczonych obszarów jest stworzenie w gminie obszarowej ochrony prawnej terenów o najcenniejszych walorach środowiska i krajobrazu, celem zabezpieczenia trwałych podstaw dla zachowania pożądanej struktury przyrodniczej gminy.

Za podstawę obszarowej ochrony przyjmuje się Ekologiczny System Obszarów Chronionych. Cenne wartości środowiska przyrodniczego i krajobrazu uzasadniają rozszerzenie prawnej ochrony obszarowej w gminie. W studium uwzględnia się istniejące i projektowane obszary i obiekty chronione, których formy przewiduje art. 13 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114 poz. 492, z późniejszymi zmianami) ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody /Dz. U. z 2013 r., poz. 627 z późn. zm./ oraz art. 15 i art. 16 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101 poz. 444, z późniejszymi zmianami /Dz. U. z 2011 r. Nr 12 poz. 59 z późn. zm./. Projektowane obszary chronione, do czasu ustanowienia ochrony prawnej obejmuje się ochroną planistyczną.

1. Główną formą ochrony przyrody i krajobrazu w gminie są:

• Pomniki przyrody:

A. istniejące:

- dąb szypułkowy na skraju lasu w miejscowości Mamlicz (obwód pnia 370 cm, wysokość ok.19 m)

B. projektowane:

- lipa drobnolistna w miejscowości Rycza k. Mamlicza, właściciel P.K. Bichta (obwód pnia 315 cm, wysokość ok. 16 m); - lipa drobnolistna w miejscowości Przestrzeń, właściciel P. K. Pamela (obwód pnia 345 cm, wysokość pnia do korony 3,0 m); - kasztanowiec zwyczajny w miejscowości Lendo Wielkie, ogród dworski w Lendzie (obwód pnia 350 cm, wysokość 24,0 m); - grupa 4 lip drobnolistnych w miejscowości Lendo Wielkie w ogrodzie podworskim, obwód największej 330 cm, wysokość 24 m; - głaz narzutowy w miejscowości Kol. Zawitała (w terenie zabudowy mieszkaniowej o wymiarach 505x210x90), - głaz narzutowy w miejscowości Kol. Zawitała (w terenie zabudowy mieszka niowej 505x150x55), - ponadto ochroną obejmuje się wszystkie tzw. okazałe egzemplarze drzew i pozostałości starodrzewu parkowego. Ustala się: 1/ zakaz pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania obiektów poddanych ochronie oraz dokonywania istotnych zmian obiektów;

2/ zapewnienie właściwych dla gatunków drzew warunków siedliskowych, ułatwiające pobieranie wody i substancji mineralnych; 3/ ochrona podłoża wokół systemu korzeniowego przez zakaz zmiany stosunków wodnych i lokalizacji obiektów i urządzeń (poza ogrodzeniem ochronnym w odległości mniejszej niż 20 m; 4/ zakaz niszczenia gleby, zakopywania i wylewania odpadów i nieczystości palenia ognisk, stosowania środków chemicznych w otoczeniu obiektów; 5/ zakaz umieszczania na obiektach tablic, napisów i innych znaków niezwiązanych z ochrona obiektu; 6/ konserwacja i leczenie, podporządkowanie zabiegów pielęgnacyjnych celom ochronnym;

• Projektowane użytki ekologiczne

1. „ STAW KIESZ” Do objęcia tym statusem wskazuje się naturalne, śródpolny staw w rejonie Kol. Zagórcze . Cel ochrony: zachowanie w stanie nienaruszonym roślinności szuwarowej oraz stanowiska lęgowego rybitwy czarnej, miejsc gniazdowania i przelotów dla wielu ptaków związanych z siedliskami wodnymi i podmokłymi; Podstawa ochrony: - rzadkie gatunki roślin, - żerowisko dla cennej entomofauny, biotop mew i rybitw oraz gatunków związanych z zadrzewieniami nadrzecznymi.

Na obszarze projektowanego użytku podstawową zasadą jest ochrona w stanie naturalnym bioróżnorodności środowiska przyrodniczego, zachowanych siedlisk rzadkich gatunków roślin oraz typowych dla ekosystemu zbiorowisk roślinnych a także zachowanie strefy szuwarów o szerokości min. kilkumetrowej. Ustala się następujące warunki: 1/ zakaz zmiany stosunków wodnych i prowadzenia robót melioracyjnych; 2/ zakaz niszczenia i wycinania roślinności szuwarowej w okresie lęgowym ptaków (kwiecień - sierpień); 3/ zakaz eksploatacji surowców; 4/ zakaz płoszenia zwierząt, niszczenia gniazd i miejsc lęgowych, wybierania jaj; 5/ zakaz stosowania chemicznych środków ochrony roślin; 32

6/ zakaz wyrzucania oraz składowania odpadów i nieczystości; 7/ prowadzenie stałej kontroli stanu środowiska.

• Projektowany Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy "Dolina Świnki"

Statusem tym proponuje się objąć fragment doliny Świnki poniżej Grabowca Ryckiego z kompleksem stawów w Nowodworze z towarzyszącymi łąkami i olsami oraz kompleks leśny na zachód od Borek.

Cel ochrony: zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych obszaru mającego cechy krajobrazu harmonijnego. Podstawa ochrony: - charakterystyczne układy przestrzenne zbiorowisk wodnych, szuwarowych, łąkowych i leśnych na niewielkim podmokłym obszarze, z rzadkimi gatunkami roślin (grążel żółty, salwinia pływająca); - charakter doliny Świnki - płaskie dno ograniczone zboczami o wysokości względnej sięgającej 20 m, meandrującej rzece towarzyszą zarośla łęgowe i olsy, w kilku miejscach zbudowano stawy w celu uruchomienia młyna wodnego oraz hodowli ryb; - cenne walory faunistyczne, związane głównie z ornitofauną wodna (miejsce rozrodu płazów, występowanie żółwia błotnego); występują tu również stosunkowo rzadkie gatunki ptaków jak perkozka, błotniak stawowy, myszołów, puszczyk, sowa uszata, dzięcioł czarny, pełzacz leśny, skowronek borowy i gil; - kompleks leśny przylegający do doliny, usytuowany na zachód od Borek bardzo atrakcyjny pod względem krajobrazowym, w runie spotkać można gatunki rzadkie i chronione.

Na obszarze projektowanego zespołu ustala się warunki: 1/ ochronę naturalnego ukształtowania obszaru, powiązań widokowych i otwarć widokowych w dolinie Świnki; 2/ zakaz zmiany stosunków wodnych na terenie zespołu i w sąsiedztwie; 3/ zakaz eksploatacji surowców mineralnych oraz działalności zmieniającej naturalne uksztaltowanie terenu, tworzenia nasypu, zwałowisk; 4/ rekultywację terenów zdegradowanych, 5/ ochronę istniejących kompleksów leśnych i zadrzewień oraz krajobrazowych walorów granicy rolno-leśnej; 33

6/ zakaz przeprowadzania napowietrznych linii przesyłowych i elektro – energetycznych; 7/ zakaz wyrzucania odpadów i nieczystości; 8/ zakaz wypalania roślinności; 9/ zakaz zabudowy kubaturowej w dnie doliny i w strefach widokowych; 10/ prowadzenie stałej kontroli środowiska;

• Projektowany Adamowski Obszar Chronionego Krajobrazu

Do objęcia tym statusem ochrony wskazuje się północną część gminy Nowodwór w obrębie Grabowa Szlacheckiego i Urszulina. Celem projektowanego obszaru jest objęcie ochroną atrakcyjnych krajobrazowo, faunistycznie oraz florystycznie terenów stanowiących uzupełnienie korytarza ekologicznego łączącego Dolinę Tyśmienicy, Dolinę Wieprza z Nadwiślańskim Obszarem Chronionego Krajobrazu.

Cel ochrony: zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych obszaru i zapewnienie właściwego zagospodarowania dla potrzeb rozwoju turystyki i wypoczynku.

• Lasy ochronne (projektowane) - do statusu lasu glebochronnego wskazano:

1/ kompleks leśny o pow. 7,74 ha na obszarze Grabowa Szlacheckiego; - do statusu wodochronnego, wskazano ocalałe pozostałości olsów położone w dnach dolin rzecznych, określone na rysunku planu, znajdujące się na terenie następujących miejscowości: 1/ Borki o pow. 5,30 ha; 2/ Grabowce Górne o pow. 0,42 ha; 3/ Grabowce Dolne o pow. 15,67 ha; 4/ Grabów Rycki o pow. 12,41 ha ; 5/ Jakubówka o pow. 68,69 ha; 6/ Lendo Wielkie o pow. 2,59 ha; 7/ Niedźwiedź o pow. 5,76 ha; 8/ Nowodwór o pow. 11,49 ha; 9/ Przestrzeń o pow. 1,30 ha; 10/ Rycza o pow. 3,87 ha; 34

11/ Urszulin o pow. 5,81 ha; 12/ Grabów Szlachecki 14,03 ha

W obszarach lasów ochronnych obowiązuje: 1/ ograniczenie dostępności lasów dla celów gospodarczych i rekreacyjnych, podporządkowanie gospodarki leśnej wiodącym celom ochronnym, przez zachowanie trwałości lasów , 2/ zakaz odwadniania terenów podmokłych i bagien śródleśnych, 3/ zakaz regulacji stosunków wodnych powodujących obniżanie poziomu wód gruntowych lub zasadniczo ich zmieniających, 4/ maksymalna ochrona gleby i roślinności leśnej przez zakaz wypasu bydła, grabienia ściółki, niszczenia roślinności krzewinkowej, pozyskiwania żywicy i karpiny, 5/ ograniczenie stosowania zrębów zupełnych do najsłabszych siedlisk leśnych oraz prowadzenia ścinki drzew, uzasadnionej działaniami sanitarnymi i zdrowotnymi lasu, 6/ podwyższony wiek rębności, ustalenie etapu cięć według potrzeb hodowlanych lasu oraz dostosowanie do ochrony poszczególnych drzewostanów, 7/ systematyczne odnawianie lasu, kształtowanie struktury gatunkowej i przestrzennej lasu zgodnie z warunkami siedliskowymi, w kierunku powiększania różnorodności biologicznej i zwiększania odporności na wpływ działań antropogenicznych z otaczających gruntów nieleśnych.

W obszarach tych obowiązuje podporzadkowanie gospodarki leśnej wiodącym funkcjom ochronnym oraz zakaz zrębów zupełnych. Procedury nadania kompleksom leśnym statusu lasów ochronnych oraz zasady gospodarki leśnej określone są w Rozporządzeniu MO ŚZNi L z dnia 25 sierpnia 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki leśnej (Dz. U. Nr 69 poz. 337 z 7.09.1992 r).

Zasoby wodne i ujęcia wód podziemnych 3.1. Jednolite części wód podziemnych (JCWPd), położenie gminy w obszarze GZWP-215A

Ramowa Dyrektywa Wodna ((2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. ), określająca zasady wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, zobowiązuje kraje Unii Europejskiej do koordynacji działań w zakresie wód śródlądowych, w tym wód podziemnych.

Na mocy RDW w Polsce wyodrębniono 161 jednolitych części wód podziemnych (JCWPd), dla których określono stan ilościowy i chemiczny (jakościowy) oraz wdrożono stały monitoring i sporządzanie raportów o ich stanie. Głównym kryterium wyodrębnienia poszczególnych JCWPd jest podział zlewniowy stosowany przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej.

Zgodnie z podziałem Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie dla obszaru regionu środkowej Wisły, gmina Nowodwór, jak i cały powiat rycki, położona jest w jednostce Jednolitej Części Wód Podziemnych GW230084 (region wodny Środkowej Wisły, obszar dorzecza Wisły). Ocena stanu wód wskazuje na stan wód ilościowy i jakościowy dobry. Ocena ryzyka niespełnienia celów środowiskowych – niezagrożone. JCWPd nr 84 charakteryzuje się znaczną nadwyżką zasobów wód podziemnych w odniesieniu do wielkości poboru wynoszącego mniej niż 6 % wielkości zasobów. Na obszarze JCWPd nie występują zanieczyszczenia wód podziemnych. Wody dobrej jakości, wymagają na ogół prostego uzdatniania. W obszarze JCWPD nr 84 występują poziomy wodonośne wód zwykłych w osadach czwartorzędu, miocenu i oligocenu oraz kredy górnej. Jednostka znajduje się w części w obrębie górnokredowego zbiornika Niecka Lubelska – GZWP nr 406 – Zbiornik Lublin, nr 407 – Zbiornik Chełm – Zamość oraz zbiornika trzeciorzędowego GZWP 215 – Subniecka warszawska. Gmina Nowodwór położona jest w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 215 - Subniecka warszawska (część centralna). Jest to zbiornik porowy. Głównym użytkowym poziomem wodonośnym jest poziom trzeciorzędowy (Tr). Średni moduł zasobów odnawialnych dla utworów trzeciorzędowych i czwartorzędowych wynosi około 9 m3/d*km2. W obszarze zbiornika, wody podlegają szczególnej ochronie pod względem ilościowym i jakościowym.

Obszar ochronny ustanawia w drodze aktu prawa miejscowego, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej na podstawie planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, wskazując zakazy, nakazy lub ograniczenia oraz obszary, na których one obowiązują. Do czasu wydania rozporządzenia nie powinny być lokalizowane i podejmowane działania negatywnie oddziałujące na ilość i jakość wód podziemnych piętra wodonośnego.

3.2. Jednolite części wód powierzchniowych (JCWP)

Plan gospodarowania wodami dorzecza Wisły (MP Nr 49 z 2011 r., poz.549) wyznacza jednolite części wód powierzchniowych i podziemnych. Zgodnie z Planem gospodarowania wodami dorzecza Wisły gmina Nowodwór położona jest w zlewni Jednolitej Części Wód Powierzchniowych: 1/ PLRW20001724889 (nazwa jednolitej części wód: rzeka Czarna) 2/ PLRW20001724949 (nazwa jednolitej części wód: rzeka Świnka) 3/ PLRW20001724949 (nazwa jednolitej części wód: rzeka Zalesianka) 4/ PLRW200017249572 (nazwa jednolitej części wód: dopływ spod Bazanowa Starego) 5/ PLRW200017249549 (nazwa jednolitej części wód: dopływ ze stawów koło Sobieszyna). Dla jednolitych części wód powierzchniowych będących w złym stanie celem jest osiągnięcie co najmniej dobrego stanu/ potencjału ekologicznego oraz dodatkowo utrzymanie co najmniej dobrego stanu chemicznego. Dla jednolitych części wód powierzchniowych będących w dobrym stanie celem jest utrzymanie dobrego stanu/ potencjału ekologicznego. Ramowa Dyrektywa Wodna (2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. ), dopuszcza realizację inwestycji mających wpływ na stan wód, powodujących zmiany w charakterystykach fizycznych jednolitych części wód, jeżeli cele którym służą stanowią nadrzędny interes społeczny lub korzyści dla środowiska naturalnego i dla społeczeństwa m.in. zbiorniki wodne realizowane w celu ochrony przed powodzią, przed skutkami suszy, produkcja energii elektrycznej, aktywizacja gospodarcza terenu.

3.3. Ujęcia wód podziemnych

Sieć wodociągowa na obszarze gminy Nowodwór zasilana jest w wodę z trzech ujęć wód podziemnych zlokalizowanych na terenie gminy. Znajdują się one w miejscowościach: Nowodwór, Trzcianki i Zawitała. Zakazy obowiązujące w strefach udokumentowanych ujęć wód podziemnych zostały określone decyzjami administracyjnymi. W obszarze strefy ochrony pośredniej obowiązuje nakaz zagospodarowania zielenią, szczelnego odprowadzania poza granice strefy ścieków z urządzeń sanitarnych, przeznaczonych do użytku personelu obsługującego ujęcia oraz odprowadzenia wód opadowych poza strefę.

I. 4 OBSZARY WSKAZANE DO OBJĘCIA OCHRONĄ PLANISTYCZNĄ

Zadaniem wyznaczonych obszarów jest kształtowanie powiązań przyrodniczych i ochrona obszarów zasilania ekologicznego oraz uzupełnianie ochrony prawnej terenów o wysokich wartościach przyrodniczych i krajobrazowych.

Do planistycznej ochrony wskazuje się obszary posiadające wiodące znaczenie dla utrzymania aktywności środowiska, tworzące ciągłość powiązań w systemie ekologicznym. Ich celem jest stworzenie właściwych warunków dla funkcjonowania przyrody oraz uaktywnienie procesów odpornościowych środowiska. Ustala się następujące formy ochrony planistycznej określone na rysunku studium:  Ekologiczny System Obszarów Chronionych (ESOCH) o znaczeniu regionalnym i lokalnym; wiążący ze sobą tereny chronione, stabilizujący krajobraz i związki funkcjonalne systemu lokalnego z systemem regionalnym;  Kierunki powiązań w obrębie ESOCH - strategiczne strefy, warunkujące drożność powiązań ekologicznych; uzupełniającym elementem tego systemu jest strefa ochrony warunków siedliskowych lasu - zabezpiecza ekosystemy leśne od niekorzystnych wpływów zewnętrznych;

 Obszar dyspozycyjnych wód podziemnych w celu zabezpieczenia zasobów przydatnych do perspektywicznego zaopatrzenia w wodę.  Obszary źródliskowe rzek w celu ochrony przed zakłóceniem równowagi systemu hydrologicznego;  Obszary projektowane do ochrony prawnej: - Projektowany Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy "Dolina Świnki," - Projektowany Adamowski Obszar Chronionego Krajobrazu, do czasu uzyskania odpowiedniego statusu.

W wyodrębnionych obszarach zasilania ekologicznego, obowiązuje szczególna ochrona powierzchni biologicznie czynnych. Podstawową zasadą jest zachowanie istniejącego układu fizjograficznego i przyrodniczego w związkach funkcjonalnych z terenami otwartymi.

ESOCH - stanowi ekologicznie aktywny, ciągły przestrzennie układ, którego podstawę tworzą:, - dolina Świnki, - kompleksy leśne, ponadto system współtworzą: - poliekosystemowy węzeł w rejonie Nowodworu i Grabowca Dolnego; - małe dolinki rzeczne i suche obniżenia dolinne, umożliwiające komunikację ekologiczną i kształtowanie nowych powiązań przyrodniczych; - strefy ochrony warunków siedliskowych lasów. Zasady gospodarowania w "Systemie" podporządkowuje się funkcjom dla których został utworzony, a wiec funkcjom ekologicznym i ochronie środowiska. Za funkcje uzupełniające uznaje się gospodarkę leśną, rekreację, rolno- hodowlana, podlegające określonym rygorom.

W użytkowaniu i zagospodarowaniu terenu nacisk należy położyć na: - ochronę tych terenów przed ograniczaniem powierzchni, - ochronę przed zmianą przeznaczenia na użytkowanie zagrażające ich funkcji podstawowej; - podniesienie aktywności biologicznej, - działaniach prowadzących do ochrony rzadkich gatunków roślin i zwierząt a także wzbogacania składu gatunkowego flory i fauny,

Z systemu wyklucza się: - lokalizacje wszelkich inwestycji mogących destabilizować równowagę ekologiczną i zdysharmonizować krajobraz, w szczególności zakładów przemysłowych i ferm, a także magazynów, składów, baz w postaci zwartych i monolitycznych form zabudowy kubaturowej; z wyjątkiem modernizacji elementów wskazanych do adaptacji oraz obiektów realizowanych dla celów ochronnych; - lokalizację nowych kopalń surowców mineralnych; - składowania odpadów oraz lokalizację wylewisk i grzebalisk zwierząt; - tworzenie nasypów ziemnych, usytuowanych poprzecznie do osi dolin i innych wyraźnych obniżeń; - odprowadzania ścieków do wód i gruntu; - wprowadzania zmian w uksztaltowaniu i pokryciu naturalnym terenu; - wprowadzanie funkcji niezgodnych z przeznaczeniem terenu, z wyjątkiem służących celom ochrony ekologicznej i sanitarnej.

Obszar ochrony dyspozycyjnych zasobów wód - obejmuje środkową i południowo-zachodnią część gminy. Celem wydzielenia obszaru chronionego jest powstrzymanie postępującej degradacji wód i zachowanie poziomów wodonośnych do wykorzystania w przyszłości. Obowiązują: - likwidacja obiektów i ognisk zanieczyszczających wody podziemne (rekultywacja wysypisk); nadzór sanitarny nad sposobem utylizacji ścieków i śmieci; - zakaz gromadzenia ścieków i składowania odpadów, które mogłyby zanieczyszczać wody; - ochrona istniejących lasów i zadrzewień oraz zwiększenie lesistości obszaru; - zakaz odprowadzania ścieków do wód i gruntów; - obowiązek realizacji zbiorczego systemu gospodarki wodno-ściekowej; - stałe kontrolowanie gospodarki wodnej pod kątem ochrony ujęć wody i odnawialności eksploatowanych zasobów;

Obszary źródliskowe rzek - tą formą ochrony obejmuje się: 1/ źródliska rzeki Świnki w strefie leśno-polnej Dwórzec- Mamlicz - Rycza, 2/ źródliska rzeki Czarnej w strefie leśno-polnej i łąkowo-wodnej Ciećwierz – Grabów Szlachecki, Ponadto pożądana jest ochrona obszaru źródliskowego dopływu Świnki w strefie leśno-polnej miejscowości Wrzosówka.

Rygorami ochrony obejmuje się także wszystkie źródła z otoczeniem w promieniu min. 100 m. W obszarze źródlisk, określonym na rysunku studium ustala się: - zakaz zmiany stosunków wodnych, prowadzących do osuszania terenu lub obniżania poziomu wód gruntowych; - zakaz przekształcania naturalnych wysięków, podmokłości i źródeł oraz zmiany warunków wypływu wody; - zakaz zmiany ukształtowania i pokrycia terenu wokół źródliska; - ochrona istniejących zadrzewień i zarośli, kształtowanie naturalnej ochronnej strefy buforowej (odpowiednie gatunki krzewów i zadrzewień), utrudniającej bezpośrednią dostępność do miejsc źródliskowych; - zwiększenie lesistości i zadrzewień w celu zwiększenia retencyjności obszaru źródliskowego;

Projektowany Adamowski Obszar Chronionego Krajobrazu

W zakresie ochrony środowiska, do czasu ustanowienia Adamowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu ustala się ochronę planistyczną polegającą na:  szczególnej dbałości o estetykę krajobrazu, w tym: - ochronie punktów i panoram widokowych, - ochronie naturalnego krajobrazu dolin rzecznych i zbiorników wodnych, - ochronie krajobrazu naturalnych ekosystemów,  szczególnej dbałości o harmonię użytkowania gospodarczego z wartościami przyrodniczo-krajobrazowymi,  wymogu zachowania przestrzennej zawartości oraz przestrzennych powiązań pomiędzy obszarami o wysokiej aktywności biologicznej,  zakazie lokalizowania inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko i wymagających opracowania oceny oddziaływania na środowisko z wyjątkiem gazociągów.

Po ustanowieniu Adamowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu obowiązują zasady wynikające z aktu prawnego ustanawiającego tę formę ochrony przyrody.

W celu ochrony i przywrócenia wartości krajobrazu kulturowego oraz kształtowania harmonijnych układów przestrzennych w zagospodarowaniu gminy wyznacza się STREFĘ II OCHRONY KRAJOBRAZU ZABYTKOWEGO

poprzez wyznaczenie obszarów ( II.1 - II.3 ) i wyodrębnionych stref określających ramy działań ochronnych i wymagań w zagospodarowaniu przestrzennym w nawiązaniu do waloryzacji krajobrazu kulturowego gminy.

Dla zapewnienia skuteczności działań w zakresie ochrony i kształtowania dziedzictwa kulturowego niezbędne jest uznanie postulatów: - ochrony dziedzictwa kulturowego jako elementu zrównoważonego rozwoju oraz istotnego interesu społecznego, przekładającego się na zasobność i budowanie produktów turystycznych opartych na dziedzictwie kulturowym oraz wartościach przyrodniczych i krajobrazowych, - ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego dla utrzymania tożsamości regionu i społeczności lokalnej, - pozyskania akceptacji społecznej dla zasad ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków.

Podstawą prawną ochrony zabytków i opieki nad zabytkami jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1446).

W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego wyznaczone zostały Kierunki polityki przestrzennej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, w których przewidziano ochronę uwzględniając: 1/ Prowadzenie ochrony konserwatorskiej poprzez: • konserwację zmierzającą do utrzymania zabytków w stanie gwarantującym zachowanie ich wartości; • rewaloryzację i adaptację do nowych funkcji; • „kontynuację”, tj. tworzenie współczesnego otoczenia zabytków w nawiązaniu do tradycji.

2/ Dla obiektów i zespołów objętych ścisłą ochroną konserwatorską (wpisane do rejestru zabytków) ustala się: • zachowanie zabytków w ich obecnej formie przestrzennej wraz z ich najbliższym otoczeniem; • utrzymanie w miarę możliwości pierwotnych funkcji obiektów zabytkowych, dopuszczenie dokonania zmian w sposobie użytkowania, za zgodą służb konserwatorskich; • użytkowanie gwarantujące zachowanie i utrzymanie zabytku; • przywracanie utraconych wartości obiektom przy poprawie standardu funkcjonalnego i technicznego; • zagospodarowanie terenów otaczających w sposób zgodny z zabytkowym charakterem obiektu; • zagwarantowanie stref ochrony krajobrazowej i osi widokowych, stref ekspozycji i stref obserwacji archeologicznej; • pozyskiwanie inwestorów zainteresowanych zagospodarowaniem i rewaloryzacją obiektów zabytkowych. 3/ Dla obiektów i obszarów znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków, ustala się: • zachowanie, w miarę możliwości, w celu utrzymania tożsamości kulturowej miejsca; • użytkowanie gwarantujące zachowanie i utrzymanie zabytku; • w przypadku koniecznej rozbiórki obiektu opracowanie dokumentacji fotograficznej i skróconej inwentaryzacji architektonicznej w celu uzyskania zgody na rozbiórkę; • obejmowanie ochroną na mocy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; • eksponowanie obiektów w krajobrazie i odpowiednie zagospodarowanie terenów otaczających; • zachowanie istniejących stref ochrony krajobrazowej i osi widokowych; • podnoszenie jakości funkcjonalnej i technicznej obiektów. 4/ Kształtowanie harmonijnego krajobrazu kulturowego poprzez: • opracowanie planu ochrony krajobrazu kulturowego; • powołanie nowych form ochrony krajobrazu; • kontynuowanie tradycyjnych form osadnictwa; • utrzymanie regionalno-historycznej skali i struktury jednostek osadniczych; • skupianie zabudowy na zasadzie dogęszczania istniejącej struktury jednostek

osadniczych przy kontynuowaniu historycznego układu i charakteru; • otaczanie wysoką zielenią obiektów dysharmonijnych; • ograniczania napowietrznych linii energetycznych i telekomunikacyjnych na rzecz sieci podziemnych w otoczeniu obiektów i zespołów zabytkowych; • kształtowanie form zabudowy nawiązujących do tradycyjnego budownictwa; • utrzymanie obiektów małej architektury współtworzących walory krajobrazu kulturowego. 5/ Utrzymanie ciągłości tradycji i tożsamości ludności poprzez identyfikację z miejscem zamieszkania, poprzez ochronę: przejawów działalności kulturowej i kulturotwórczej, przetrwałych tradycji, obrzędów, strój ludowy oraz współczesnych form kontynuacji tradycji lokalnych.

W obrębie gminy Nowodwór, zgodnie ze stanem istniejącym ustalono:  Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków „A” W obowiązującym wykazie zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków „A” opublikowanego w Dz. Urz. Woj. Lubelskiego nr 84/2010, poz. 1552, nie zostały uwzględnione żadne obiekty z terenu gminy Nowodwór.  Zabytki w wojewódzkiej ewidencji zabytków Do zachowania i rewaloryzacji w oparciu o projekt zaopiniowany przez Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, w wykazie kart ewidencyjnych zabytków, znajdujących się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, znalazły się następujące obiekty:

Wykaz kart ewidencyjnych cmentarzy

Miejscowość Obiekt

Grabów Szlachecki dawny cmentarz mariawicki

Nowodwór cmentarz parafialny

 Zabytki archeologiczne W wykazie stanowisk archeologicznych ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków, zlokalizowanych w obrębie gminy Nowodwór, znalazło się 67 stanowisk, wskazanych na rysunku zmiany Studium. Zamierzenia inwestycyjne związane z prowadzeniem prac ziemnych w obszarze lub sąsiedztwie stanowiska archeologicznego, wymagają zgłoszenia do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, który określi konieczność

przeprowadzenia badań archeologicznych lub nadzoru archeologicznego nad pracami ziemnymi. Planowane w obrębie stanowisk archeologicznych duże zamierzenia inwestycyjne m.in. związane z budową nowych budynków i inwestycji liniowych (drogi, sieci, melioracje, infrastruktura techniczna), którym towarzyszą prace ziemne i przekształcenia naturalne ukształtowania – wymagają wcześniejszego uzgodnienia w celu uzyskania zaleceń konserwatorskich dla planowanej inwestycji.

 Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Gminną ewidencję zabytków prowadzi wójt (burmistrz, prezydent miasta) w formie kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy.

Gminna ewidencja zabytków powinna obejmować zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków, inne zabytki nieruchome ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Spośród obiektów, terenów i obszarów o wartościach zabytkowych i kulturowych, znajdujących się na terenie gminy Nowodwór, w celu ochrony prawnej wyznaczone zostały strefy ochrony z zasobami zabytków, ustalające cel ochrony oraz zasady gospodarowania zasobami. Zasoby te winny po weryfikacji zostać umieszczone w gminnej ewidencji zabytków.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, prace prowadzone przy zabytkach niewpisanych do rejestru, ujętych w gminnej ewidencji zabytków, a do czasu jej założenia w odniesieniu do zabytków ujętych w wojewódzkiej ewidencji wymagają uzgodnienia z Lubelskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. W przypadku ujawnienia podczas nienadzorowanych archeologicznie prac ziemnych i budowlanych przedmiotów, które posiadają cechy zabytku archeologicznego ( np. fragmenty naczyń glinianych, szklanych, kafli, fragmenty konstrukcji murowanych, drewnianych, wyroby metalowe, znaleziska monetarne, materiały kostne, będące pozostałością pochówków, itp.) osoby prowadzące roboty obowiązane są wstrzymać wszelkie prace mogące uszkodzić lub zniszczyć odkryte zabytki, a także zabezpieczyć je oraz miejsca ich odkrycia i niezwłocznie zawiadomić Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków lub Wójta Gminy.

Zadaniem wyznaczenia "STREFY POŚREDNIEJ OCHRONY KONSERWATORSKIEJ" oznaczonej numerem ,,II.1" jest zachowanie i uzupełnienie wartości kulturowych zabytkowych zespołów i obiektów zachowanych w elementach układu i substancji zabytkowej, obejmujących obiekty sakralne, historyczny układ urbanistyczny, obiekty techniki, pozostałości zabudowy folwarcznej, parków dworskich, cmentarze i miejsca pamięci, ludowe kapliczki; wymienionych w wykazie obiektów zabytkowych poz./1-13/

Grabowce Dolne 1. Młyn - z ok. 1930 r. wł. prywatna

Grabów Szlachecki 2. Cmentarz mariawicki dawny - z ok. 1900 r. wł. kościelna

Lendo Wielkie 3. leśniczówka - z ok. 1920 r. wł. prywatna 4. Zespół dworsko-parkowy (pozostałości) - XIX w. wł. prywatna 5. obora w ZDP - z ok. 1900 r. wł. prywatna Nowodwór 6. Układ urbanistyczny d. miasta - XVI w. 7. Drzewostan w zespole kościelnym pw. Św. Wojciecha w ZKK - XIX w. wł. kościelna 8. Park dworski (pozostałości) - XIX w. wł. komunalna 9. Cmentarz parafialny początek XX w. wł. kościelna 10. Młyn elektryczny d. wodny koniec XIX w. wł. kościelna 11. Krzyż drewniany z figurką Matki Boskiej - ok. 1900 12. Kapliczka z figurką NMP - 1935 r. wł. kościelna Zawitała 13. Kapliczka murowana z 1944 r. wł. komunalna

Główną zasadą obowiązującą w tym obszarze jest ochrona i konserwacja zachowanych elementów układu ( zieleń, system wodny, konfiguracja terenu) oraz substancji zabytkowej a także, w odniesieniu do obiektów dworsko- parkowych, obiektów techniki uzupełnienie i rewaloryzacja z możliwością adaptacji na nowe funkcje określone w projektach rewaloryzacji w zakresie zgodnym z ustaleniami planu miejscowego.

W strefach objętych pośrednią ochroną konserwatorską wszelka działalność mogąca zmienić wygląd obiektu, jego otoczenia lub widok na obiekt winna być opiniowana przez Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Na obszarach położonych w strefie zabrania się dokonywania zmian zabytkowej struktury przestrzennej, podziałów działek, gabarytów, linii zabudowy, kompozycji. Dopuszcza się rekonstrukcję zniszczonych fragmentów budowli i założeń i uzupełnianie nowymi obiektami i urządzeniami wyłącznie w oparciu o projekty rewaloryzacji zaopiniowane przez WKZ. Zadaniem wyznaczenia "PROJEKTOWANEJ STREFY POŚREDNIEJ OCHRONY KONSERWATORSKIEJ", oznaczonej numerem II.2 jest objęcie ochroną konserwatorską - przez wpis do ewidencji zabytków województwa lubelskiego oraz planistyczną przez wprowadzenie stosownych ustaleń do planu miejscowego, obszarów o walorach zabytkowych i substancji zabytkowej, dotychczas nieobjętych żadną z form ochrony. Według ustaleń studium do ochrony takiej kwalifikuje się obiekty wymienione w wykazie poz. 1-11:

Należą do nich: *Borki 1/ krzyż drewniany z 1917 r. *Dwórzec 2/ mur, budynek gospodarczy podworski /spichlerz?/ - XIX – XX w. *Jakubówka 3/ dwie kapliczki murowane z 1946 r. * Lendo Wielkie 5/ pomnik z 1948 r. ku czci pomordowanych w 1943 r. * Niedźwiedź 6/ murowana kapliczka z 1947 r. (barokowo-ludowa). *Nowodwór: 7/ budynek podworski (czworak ?) z ok. 1900 r. (wł. komunalna) 8/ plebania -I pol. XX w. * Trzcianki: 9/ krzyż drewniany z ok. 1935 r. 10/ Drewniana kuźnia z ok. 1935 r. wł. H. Wojtas *Wrzosówka 11/ kuźnia drewniana z 1946 r.

Główną zasadą obowiązującą w odniesieniu do ww. obiektów jest ich ochrona i konserwacja oraz ekspozycja na tle współczesnego krajobrazu kulturowego gminy jako nielicznych pozostałości tradycyjnego budownictwa.

II.3. STREFA OCHRONY ARCHEOLOGICZNEJ STREFA OCHRONY KONSERWATORSKIEJ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH

Brak rozpoznania zasobów archeologicznych na obszarze gminy (nie przeprowadzono badań metodą AZP, nie potwierdzone w literaturze występowanie stanowisk archeologicznych o własnej formie krajobrazowej lub pojedynczych znalezisk oraz brak badań i nadzorów archeologicznych poprzedzających inwestycje realizowane w gminie) uniemożliwia wyznaczenie strefy ochrony konserwatorskiej zabytków archeologicznych. Do czasu przeprowadzenia badań (AZP) na obszarze gminy w zakresie archeologii,

WYKAZ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH NA TERENIE GMINY NOWODWÓR UJĘTYCH W WOJEWÓDZKIEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW

Nr stan. Obszar Nr stan. w np. Miejscowość* na AZP miejscowości obszarze 1 Borki 69 - 77 46 1 2 Borki 69 - 77 47 2 3 Borki 69 - 77 48 3 4 Borki 69 - 77 49 4 5 Borki 69 - 77 50 5 6 Borki 69 - 77 51 6 7 Borki 68 - 77 8 7 8 Grabowce Dolne 69 - 77 4 1 9 Grabowce Dolne 69 - 77 19 2 10 Grabowce Dolne 69 - 77 20 3 11 Grabowce Dolne 69 - 77 21 4 12 Grabowce Górne 69 - 77 12 1 13 Grabowce Górne 69 - 77 13 2 14 Grabowce Górne 69 - 77 14 3

15 Grabowce Górne 69 - 77 15 4 16 Grabowce Górne 69 - 77 16 5 17 Grabowce Górne 69 - 77 17 6 18 Grabowce Górne 69 - 77 18 7 19 Grabów Rycki 68 - 77 1 1 folwark 20 Grabów Rycki 68 - 77 2 2 21 Grabów Rycki 68 - 77 3 3 22 Grabów Rycki 68 - 77 4 4 23 Grabów Rycki 68 - 77 5 5 24 Grabów Rycki 68 - 77 6 6 25 Grabów Rycki 68 - 77 7 7 26 Grabów Szlachecki 68 - 77 9 1 27 Grabów Szlachecki 68 - 77 10 2 28 Grabów Szlachecki 68 - 77 11 3 29 Grabów Szlachecki 68 - 77 12 4 30 Grabów Szlachecki 68 - 77 13 5 31 Grabów Szlachecki 68 - 77 14 6 32 Grabów Szlachecki 68 - 77 15 7 33 Grabów Szlachecki 68 - 77 16 8 34 Grabów Szlachecki 68 - 77 17 9 35 Grabów Szlachecki 68 - 77 18 10 36 Grabów Szlachecki 68 - 77 19 11 37 Grabów Szlachecki 68 - 77 20 12 38 Grabów Szlachecki 68 - 77 21 13 39 Grabów Szlachecki 68 - 77 22 14 40 Jakubówka 69 - 77 45 1 41 Jakubówka 69 - 76 40 2 42 Kolonia Trzcianka 70 - 76 26 1 43 Kolonia Trzcianka 70 - 76 27 2 44 Lendo Ruskie 69 - 78 46 5 45 Lendo Ruskie 69 - 78 47 6 46 Lendo Wielkie 69 - 77 56 1 47 Lendo Wielkie 69 - 77 57 2 48 Lendo Wielkie 69 - 77 58 3 49 Lendo Wielkie 69 - 77 59 4 50 Lendo Wielkie 69 - 77 60 5 51 Lendo Wielkie 69 - 77 61 6 52 Lendo Wielkie 69 - 77 62 7 53 Lendo Wielkie 69 - 77 63 8 54 Lendo Wielkie 69 - 77 64 9

55 Niedźwiedź 69 - 77 55 1 56 Niedźwiedź 68 - 77 27 2 57 Niedźwiedź 68 - 77 28 3 58 Nowodwór 69 - 77 1 1 59 Nowodwór 69 - 77 2 2 60 Nowodwór 69 - 77 3 3 61 Nowodwór 69 - 77 23 4 62 Nowodwór 69 - 77 24 5 63 Nowodwór 69 - 77 25 6 64 Nowodwór 69 - 77 26 7 65 Nowodwór 69 - 77 27 8 66 Nowodwór 69 - 77 28 9 67 Nowodwór 69 - 77 29 10 68 Nowodwór 69 - 77 30 11 69 Nowodwór 69 - 77 31 12 70 Nowodwór 69 - 77 32 13 71 Nowodwór 69 - 77 33 14 72 Nowodwór 69 - 77 34 15 73 Nowodwór 69 - 77 35 16 74 Nowodwór 69 - 77 36 17 75 Nowodwór 69 - 77 37 18 76 Przestrzeń 69 - 77 65 1 77 Przestrzeń 69 - 77 66 2 78 Przestrzeń 69 - 77 67 3 79 Rycza 69 - 77 38 1 80 Rycza 69 - 77 39 2 81 Rycza 69 - 77 40 3 82 Rycza 69 - 77 41 4 83 Rycza 69 - 77 42 5 84 Rycza 69 - 77 43 6 85 Rycza 69 - 77 44 7 86 Trzcianka 69 - 77 5 3 87 Trzcianka 69 - 77 6 4 88 Trzcianka 69 - 77 7 5 89 Trzcianka 69 - 77 8 6 90 Trzcianka 69 - 76 41 7 91 Trzcianka 69 - 76 42 8 92 Trzcianka 69 - 76 43 9 93 Wrzosówka 69 - 77 9 1 94 Wrzosówka 69 - 77 10 2

95 Wrzosówka 69 - 77 11 3 96 Zawitała 69 - 77 52 1 97 Zawitała 69 - 77 53 2 98 Zawitała 69 - 77 54 3 99 Zawitała 68 - 77 23 4 100 Zawitała 68 - 77 24 5 101 Zawitała 68 - 77 25 6 102 Zawitała 68 - 77 26 7

W celu uściślenia obszaru ochrony archeologicznej należy wprowadzić w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego następujące ustalenia:  realizacja liniowych inwestycji infrastruktury technicznej, związanych z pracami ziemnymi (wodociągi, gazociągi, kanalizacja, melioracje, sieci telefoniczne, budowa dróg itp.) jest warunkowana opinią WOSOZ WKZ;  w przypadku realizacji obiektów w strefie zboczowej dolin rzecznych zobo- wiązuje się inwestorów i wykonawców prac mogących naruszyć strukturę stanowisk do powiadomienia o znaleziskach WOSOZ WKZ lub inne organy, zgodnie z przepisami ustawy o ochronie dóbr kultury i muzeach. Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

W celu kształtowania ładu przestrzennego i poprawy struktury terenów otwartych i zabudowanych wyznacza się STREFĘ III OCHRONY I KSZTAŁTOWANIA FIZJONOMII KRAJOBRAZU KULTUROWEGO

Zadaniem strefy jest akcentowanie wartości krajobrazu gminy oraz kształtowanie harmonijnych układów przestrzennych wiążących walory użytkowe i estetyczne w zagospodarowaniu i zabudowie terenu. W studium wyznaczono obszary zróżnicowanej polityki w odniesieniu do krajobrazu, odnoszą się one przede wszystkim do warunków rozwoju podstawowych funkcji gminy w zgodności z predyspozycjami naturalnymi i kulturowymi krajobrazu; przy czym głównym kryterium jest aspekt wizualny i widokowy.

III.1 STREFA KRAJOBRAZU OTWARTEGO PRZED ZABUDOWĄ

Zadaniem wyznaczonych obszarów jest ochrona krajobrazów polnych i leśno-polnych w skali wnętrz krajobrazowych oraz kształtowanie zwartych, w miarę wielkoprzestrzennych układów rolnych. Zachowanie takiego typu krajobrazu tworzy warunki poprawy ekspozycji krajobrazu w dalekim widoku - sprzyja koncentracji i intensyfikacji produkcji rolnej a jednocześnie stanowi podstawę ochrony rolniczej przestrzeni produkcyjnej . Ochroną obejmuje się wyznaczone na rysunku studium niezabudowane obszary pól uprawnych w strefach polno-osadniczych i polno-leśnych. Główną zasadą obowiązującą w strefie jest ochrona przestrzeni otwartych, a w szczególności najbardziej eksponowanych elementów uksztaltowania terenu (górnych partii wierzchowin) oraz zachowanie dotychczasowego sposobu zagospodarowania terenów rolnych, z jednoczesnym ograniczeniem wszelkich form zainwestowania, ze szczególnym uwzględnieniem zabudowy, przez : - zakaz lokalizacji nowych budynków poza istniejącymi siedliskami; - dopuszcza się uzupełnianie zabudowy w istniejących siedliskach pod warunkiem utrzymania gabarytów - I kondygnacja; - tworzenie osłon krajobrazowych przez nasadzenia wokół zabudowy istniejącej na tym obszarze; kształtowanie układów zieleni na kierunkach powiązań ekologicznych (zalesienia), przydrożnej (szpalery, aleje) i śródpolnej (gniazdowo, w skupiskach zieleni); - dopuszcza się budowę obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej z wykluczeniem napowietrznych linii elektroenergetycznych w górnej partii wierzchowin;

III.2 PUNKTY WIDOKOWE ( OTWARCIA WIDOKOWE )

Zadaniem tej strefy jest ochrona przed zabudową wyodrębnionych na rysunku studium punktów widokowych celem umożliwienia ekspozycji najcenniejszych wartości krajobrazu, który występuje w obszarze gminy i jest dziedzictwem harmonijnej ciągłości krajobrazu kulturowego.

Obejmuje się ochroną następujące otwarcia widokowe:  na panoramę wsi Nowodwór i zespół stawów: - od strony najazdu z Zielonego Kąta,  na zespół stawów i zabudowę wsi Rycza: - przy drodze lokalnej we wsi Hektary  na zespół dworsko-parkowy w Dwórzcu: - z najazdu od północnego zachodu przy drodze lokalnej Grabów Szlachecki – Zawitała,  na krajobraz polny z proj. użytkiem ekologicznym (Staw Kiesz) - przy drodze do Lenda Wielkiego z najazdu od północnego zachodu oraz od północnego wschodu, - z zespołu dworsko-parkowego w Lendzie Wielkim na dolinę Świnki i pomniki (miejsca pamięci narodowej), - w rejonie młyna w Grabowcach Dolnych na zespół stawów w dolinie Świnki. Podstawową zasadą obowiązującą w strefach jest ochrona otwarć widokowych oraz dostosowanie formy urządzenia punktów do warunków ich ekspozycji i otaczającego krajobrazu oraz funkcji obsługi ruchu turystycznego. Ustala się następujące warunki ochrony: - odgospodarowanie i wykluczenie nowych realizacji obiektów kubaturowych oraz inwestycji liniowych, przysłaniających wgląd i ograniczających powiazania widokowe; - odgospodarowanie zadrzewień na osiach widokowych; - formowanie zieleni "nakierujące wgląd" - aleje, szpalery, ciągi zadrzewień; wskazane odtworzenie historycznych powiązań przez rekonstrukcję obiektów – dominant architektonicznych lub akcentowanie tradycji miejsca jako elementów zagospodarowania stref. - formowanie zieleni "nakierujące wgląd" - aleje, szpalery, ciągi zadrzewień; wskazane odtworzenie historycznych powiązań przez rekonstrukcję obiektów – dominant architektonicznych lub akcentowanie tradycji miejsca jako elementów zagospodarowania stref.

III.3. DOMINANTY ARCHITEKTONICZNE

Głównym zadaniem wyodrębnionych na rysunku planu elementów kompozycji krajobrazu jest ochrona warunkująca ich "czytelność" w zagospodarowaniu przestrzennym oraz ustalenie form zagospodarowania umożliwiających ich wyeksponowanie lub rekompozycję. Do głównych elementów krajobrazu określającego jego walory widokowe i krystalizujących układy przestrzenne są zaliczane: • Dominanty architektoniczne na obszarze gminy nie występują zabytkowe dominanty architektoniczne; współczesne dominanty to wieża kościoła parafialnego w Nowodworze w otoczeniu zieleni wysokiej jako zamknięcie widokowe osi krajobrazowej wytyczonej wzdłuż drogi Wrzosówka - Nowodwór oraz element panoramy wsi z najazdu od wsi Zielony Kąt. W zagospodarowaniu przestrzennym obowiązuje ochrona warunków ekspozycji i rangi obiektu w widokach lokalnych; wyklucza się sytuowanie w otoczeniu obiektu budynków i urządzeń oraz form zagospodarowania (wysoka zieleń, napowietrzne linie elektroenergetyczne) ograniczających wgląd na obiekt i „konkurujących" w panoramie wsi. • Dominanty architektoniczne negatywnie eksponowane - komin kotłowni oraz wielkokubaturowe obiekty GS w strefie ekspozycji w Nowodworze; - przeskalowany obiekt strażnicy OSP w Nowodworze.

Obowiązuje tworzenie pasm zieleni przesłaniających wgląd na obiekt na kierunkach głównych powiązań widokowych.

• Akcenty architektoniczne Na rysunku planu wyodrębniono: - kaplicę grobową Paców na cmentarzu parafialnym w Nowodworze; - plebanię w Nowodworze;

W zagospodarowaniu przestrzennym obowiązują zasady utrzymania ich ekspozycji w widokach lokalnych od strony dróg.

Ważnym elementem ochrony i kształtowania kompozycji krajobrazu są osie widokowe i strefy ekspozycji do wyznaczenia na rysunku planu miejscowego. • Osie widokowe: • Główne - od strony młyna w Grabowcach Dolnych na zespół stawów w dolinie Świnki; • Lokalne - wzdłuż drogi Wrzosówka - Nowodwór na dominantę architektoniczną wieżę Kościoła w Nowodworze, - wzdłuż drogi Kalinowy Dół - Lendo Wielkie na d. zespół dworsko-parkowy w Lendzie Wielkim , Główną zasadą obowiązująca w strefie jest zachowanie i kształtowanie związków kompozycyjno-przestrzennych między dominantami architektoniczno- krajobrazowymi oraz odtworzenie historycznych powiązań.

W strefie obowiązują: - wykluczenie realizacji nowych obiektów kubaturowych oraz inwestycji liniowych przysłaniających wgląd i ograniczających powiazania widokowe, - odgospodarowanie zadrzewień tworzących „bariery widokowe" - formowanie zieleni "nakierowujące " wgląd - aleje, szpalery, ciągi zadrzewień; wskazanie odtworzenia historycznych powiązań przez rekonstrukcję obiektów dominant architektoniczno-krajobrazowych (rezydencje, zieleń parkowa);

• Strefa ekspozycji Obejmuje strefę zboczową doliny Świnki na krajobraz wodno-łąkowo- leśny w dnie doliny: - na północny-wschód od drogi Nowodwór - Grabowce D.; - na północny - wschód od drogi Nowodwór - Grabów Rycki; - na północny-zachód od wsi Zastaw -Klak na dolinę Świnki i cmentarz parafialny z kaplicą; - na południowy -zachód we wsi Rycza na dolinę Świnki i młyn; - strefa zboczowa doliny Świnki w Lendzie Wielkim na zachód i południowy – wschód od punktów widokowych - na dawny zespół dworsko-parkowy; - na północny wschód od punktu widokowego w Grabowie Ryckim na d. zespół dworsko-parkowy w Dwórzcu. Główną zasadą obowiązującą w strefie jest ochrona ekspozycji pozostałości historycznych zespołów dworsko-parkowych: Lendo Wielkie, Dwórzec oraz cmentarza parafialnego, młynów w powiazaniu z zespołami stawów i krajobrazem doliny Świnki.

Uzupełniającymi działaniami winno być kształtowanie urbanistyczno- architektoniczne pasm zabudowy wsi Nowodwór, Nowodwór - Zastaw, Rycza eksponowanych z ciągów widokowych i harmonizowanie z otaczającym krajobrazem. Podstawowymi zasadami obowiązującymi w zagospodarowaniu strefy są: - uzupełnianie zabudowy wsi równoległej do doliny rzecznej, wyłącznie zabudowa o wysokich walorach architektonicznych; - zakaz lokalizacji zabudowy wielkokubaturowej gabarytach znacznie przekraczających skalę zabudowy tradycyjnej (maksymalna wysokość parter z poddaszem użytkowym, - dachy spadziste o symetrycznie nachylonych połaciach pokryte materiałem o kolorystyce harmonizującej z krajobrazem; wyklucza się sytuowanie obiektów mogących stanowić dominanty architektoniczne; - wskazane sytuowanie budynków szczytowo do doliny oraz „ryzalitowanie'' elewacji (ganki, podcienie, werandy); - pasmowe kształtowanie zieleni wzdłuż rzeki Świnki, średniej od strony doliny, wysokiej wzdłuż tylnej linii zabudowy; - osłona krajobrazowa obiektów negatywnie eksponowanych;

III.4. GŁÓWNY PLAC HISTORYCZNEGO MIASTA

Zadaniem wyznaczonej strefy jest uczytelnienie zabytkowego układu urbanistycznego Nowodworu o XVI wiecznej proweniencji, który obejmuje strukturę dawnego miasta lokacyjnego, z placem rynkowym i wpisanym w konfigurację terenu układem ulic i bloków przyrynkowych. Jest to układ czytelny w zasięgu i rozplanowaniu, mało przekształcony zachowujący tożsamość. Wiodącą zasadą jest restytucja historycznego rynku - głównego placu miejskiego i przywrócenie mu przynajmniej w części funkcji targowej. Ustala się: 1/rozbiórkę sklepu oraz obiektów kubaturowych przystanku, 2/ urządzenie (wybrukowanie) powierzchni placu, 3/ dopuszcza się funkcje placu postojowego lub targowiska koszyczkowego, 4/ rewaloryzacja pierzei rynkowych - historycznych linii zabudowy, uporządkowanie i odtworzenie pierzei rynkowych, ujednolicenie linii grodzenia, 5/ odtworzenie lub uzupełnienie zabudowy małomiasteczkowej w oparciu o projekty uwzględniające miejscowe tradycje (gabaryty, kształt dachu, pokrycie, detal architektoniczny), 56

6/ osłona zielenią budynków negatywnie eksponowanych, 7/ dopuszczenie lokalizacji obiektu usługowego – informacji turystycznej oraz przystanku pod warunkiem odpowiedniego ukształtowania formy architektonicznej, w sposób nie obniżający wartości kulturowych otoczenia.

III. 5 PARKI DWORSKIE ZACHOWANE RELIKTOWO

Zadaniem jest ochrona istniejącego starodrzewu a także rewaloryzacja zespołów zieleni w nawiązaniu do tradycji historycznej (cz. rekonstrukcja kompozycji parkowej). Strefa obejmuje zieleń objętą ochroną prawną (pomniki przyrody) i proponowaną do ochrony oraz zachowane elementy historycznej kompozycji zieleni.

Zabytkowy drzewostan na terenie gminy Nowodwór związany jest ściśle z pozostałością zespołów dworsko-parkowych oraz zespołem sakralnym i obejmuje: 1/ w miejscowości Nowodwór - zachowany w stanie szczątkowym (zatarcie układu kompozycyjnego i zabytkowego drzewostanu) - pojedyncze egzemplarze dębu, lipy drobnolistnej i klonów jednolistnych, 2/ w miejscowości Dwórzec (Grabów Rycki) - szczątkowy stan zachowania obiektów kubaturowych oraz starodrzewu - pojedyncze drzewa oraz szpaler jesionów, wyznaczających granice dawnego parku; możliwość rewaloryzacji terenu wraz z zespołem stawów na potrzeby turystyczne lub przywrócenie funkcji rezydencjonalnej, 3/ w miejscowości Lendo Wielkie -obiekt zachowany w stanie szczątkowym pozostałości parku - okazały kasztanowiec kilka lip drobnolistnych, para jesionów i topól, jednakże ze względu na malownicze położenie wskazany do rewaloryzacji (m.in. uczytelnienie i odtworzenie układu kompozycyjnego) 4/ w miejscowości Nowodwór - starodrzew przy kościele parafialnym. Wiodącą zasadą jest zakaz likwidacji zieleni i wycinki drzewostanu mającej znamiona założeń parkowych, alei lub szpalerów oraz innych form zieleni komponowanej.

W obszarze obowiązuje: - ochrona, konserwacja i uzupełnianie drzewostanu zieleni komponowanej, - cz. rekompozycja założeń parkowych w oparciu o projekt zaopiniowany przez służby konserwatorskie, 57

- w otoczeniu zanikających zespołów dworko-parkowych, przy projektowaniu uwzględnianie dawnych dróg, alei dojazdowych ze wskazaniem na rekompozycję dawnego układu.

III.6 ZIELEŃ PRZYDROZNA, ALEJE, SZPALERY DO KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY

Zadaniem strefy jest podniesienie rangi zieleni pasmowej zwłaszcza ochrony istniejącego starodrzewu i pozostałości alei oraz stworzenie w zagospodarowaniu gminy możliwości i warunków kształtowania różnych form zadrzewień, szczególnie wzdłuż dróg publicznych i ciągów komunikacyjnych, mogą one mieć formę alei, szpalerów, zieleni kurtynowej, żywopłotów itp. Wiodącą zasadą jest wzbogacanie i kształtowanie układów zieleni w nawiązaniu do warunków ekologii krajobrazu i kształtowania powiązań w systemie ekologicznym, obowiązuje ponadto: - kontynuacja tradycyjnych nasadzeń i nowo kształtowane nasadzenia wzdłuż dróg publicznych (głównych ciągów widokowych) oraz wzdłuż tras rowerowych, z wyłączeniem obszarów w strefie ekspozycji krajobrazowej; - kształtowanie szpalerów i zieleni kurtynowej przysłaniających negatywne widoki; - kształtowanie zieleni wokół obiektów użyteczności publicznej, uwzględniające warunki ich ekspozycji (osłona lub kształtowanie otwarć widokowych). W zagospodarowaniu terenu powinny obowiązywać: a. ochrona zabytkowych alei, szpalerów, ich pozostałości - konserwacja starodrzewu kontynuacja nasadzeń w nawiązaniu do zachowanych założeń kompozycyjnych; b. wykluczenie ogrodzeń naruszających system korzeniowy drzew , c. kształtowanie pasów zieleni izolacyjnej i osłonowej wzdłuż dróg, wokół terenów zainwestowania przemysłowego, składów, baz i innych obiektów wielkokubaturowych i uciążliwych dla ich otoczenia.

III.7 CMENTARZE (KATOLICKI/CMENTARZ MARIAWICKI)

Zadaniem strefy jest zapewnienie ochrony cmentarzy czynnych i zamkniętych, oraz innych miejsc pamięci jako obiektów symbolicznych kultury i przeszłości tej ziemi - szczególnej czci, których wyrazem powinna być ich ochrona wraz z otoczeniem przed niewłaściwym zagospodarowaniem.

Na terenie gminy znajdują się dwa cmentarze grzebalne: 1/ w Nowodworze - parafialny rzymsko-katolicki zał. ok. 1920 r., położony w terenie leśnym - zachowany regularny układ alejek i zadrzewienia; 2/ w Grabowie Szlacheckim - mariawicki, zlokalizowany w bezpośrednim sąsiedztwie kaplicy rzymsko-katolickiej (położonej w części na dawnym cmentarzu) - układ cmentarza zatarty, mogiły zaniedbane.

W odniesieniu do terenów cmentarnych ustala się: 1/ wygrodzenie cmentarza mariawickiego z usytuowaniem symbolu podkreślającego miejsce pochówku oraz uporządkowanie mogił; 2/ ochrona drzewostanu cmentarnego;

3/ zakaz lokalizacji w bliskim sąsiedztwie cmentarzy obiektów i form zagospodarowania, które naruszają warunki ochrony powagi miejsca.

Wśród tzw. obiektów Pamięci Narodowej, na terenie gminy znajdują się: 1/ w miejscowości Lendo Wielkie dwa pomniki ku czci pomordowanych 2/ w Nowodworze pomnik poświęcony osobie znanego geografa Wacława Nałkowskiego – pomnik wymaga renowacji.

ZASADY POLITYKI I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY

W celu wykorzystania zasobów i walorów środowiska przyrodniczego gminy oraz stworzenia korzystnych warunków dla podnoszenia poziomu życia mieszkańcom wyznacza się STREFY POLITYKI ROZWOJU

poprzez określenie obszarów zróżnicowanej polityki rozwoju podstawowych funkcji gminy, umożliwiających wzbogacenie bazy ekonomicznej zgodnie z naturalnymi predyspozycjami środowiska oraz preferencjami wynikającymi z oceny potencjałów występujących w obszarze gminy

IV. 1. OBSZARY ROZWOJU REKREACJI - zadaniem wyznaczonych obszarów jest ukierunkowanie zagospodarowania rekreacyjnego na najatrakcyjniejszych pod względem przyrodniczym i krajobrazowych obszarach gminy

Obejmują tereny przeznaczone na wypoczynek mieszkańców gminy i przyjezdnych oraz dla realizacji bazy i urządzeń obsługi turystyki. W studium wskazuje się możliwość rozwoju różnych form rekreacji a także kształtuje się rozmieszczenie programu zagospodarowania w sposób umożliwiający wykreowanie agroturystyki na jedną z głównych funkcji rozwoju gminy. Realizacja powyższego celu wymaga rozwiązań kompleksowych dla gminy i współdziałających w zakresie zagospodarowania poszczególnych fragmentów gminy i ośrodków. W studium ustala się kierunkowy program zagospodarowania, uwzględniający graniczne wielkości, w sposób zharmonizowany z pozostałymi funkcjami gminy i ochroną środowiska. Kształtuje się system obsługi turystyki i rekreacji przypisując wybranym jednostkom osadniczym następującą rangę, dostosowaną do różnorodnych form zagospodarowania rekreacyjnego: a. ośrodki obsługi turystyki: Nowodwór, Grabów Szlachecki b. wsie letniskowe: Grabowce Dolne, Przestrzeń, Urszulin, Zawitała- Podlasie, Wrzosówka, Jakubówka,

c. wsie preferowane do rozwoju agroturystyki: Nowodwór, Rycza, Niedźwiedź d. wsie z wyznaczonymi terenami zabudowy letniskowej: Zielony Kąt, Przestrzeń, Grabów Rycki, Urszulin – Janówka,  Zawitała, Grabowce Dolne poprzez określenie obszarów zróżnicowanej polityki rozwoju podstawowych funkcji gminy; umożliwiających wzbogacenie bazy ekonomicznej zgodnie z naturalnymi predyspozycjami środowiska oraz preferencjami wynikającymi z oceny potencjałów występujących w obszarze gminy, e. zbiorniki wodne z możliwością uprawiania wędkarstwa: zespół stawów Zastaw - Nowodwór - Grabowce Dolne f. zbiorniki wodne o wiodącej funkcji rekreacyjnej: Jakubówka g. młodzieżowa baza turystyczna (adaptacja obiektów szkolnych, przekształcenie funkcji ): Jakubówka, Niedźwiedź, Grabów Szlachecki h. baza noclegowa i gastronomiczna (zajazd, pensjonat): Grabowce Dolne, Jakubówka, Nowodwór, i. udostępnienie terenów leśnych na rekreacje: kompleks Karsiówka " - Jakubówka, j. projektowane szlaki turystyki rowerowej: o znaczeniu ponadlokalnym * Nowodwór - Trzcianki (Ułęż - Sobieszyn) * Nowodwór - Niedźwiedź - Grabów Szlachecki (Lipiny) * Grabów Szlachecki - (Kobylczyk) o znaczeniu lokalnym * Grabów Rycki - Rycza * Nowodwór - Grabowce Dolne – Przestrzeń

k. tereny projektowanego Adamowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, posiadające cenne walory krajobrazowe i przyrodnicze, stanowiące naturalne predyspozycje do rozwoju wypoczynku i turystyki. Są to tereny zaliczone do strefy zrównoważonego rozwoju turystyki. Kształtowanie warunków dla rozwoju turystyki możliwe jest poprzez: - zwiększenie ilości obiektów turystycznych, przede wszystkim w oparciu o kwatery prywatne – agroturystyczne, a także campingi, pola namiotowe i biwakowe,

- lokalizację zabudowy letniskowej w oparciu o zabudowę istniejącą, - realizację zbiorników wodnych o funkcji retencyjnej, - rozwój zaplecza obsługującego turystykę i związanej z nim infrastruktury technicznej (Grabów Szlachecki), - wzbogacenie obszaru w urządzenia turystyczne – trasy spacerowe, trasy konne, punkty widokowe, urządzenia sportowe, - innowacyjność w organizacji różnorodnych form turystyki w oparciu o posiadane walory, - podniesienie wizerunku turystycznego obszarów przez rewaloryzację obiektów i zespołów zabytkowych, estetyzację zabudowy i wzbogacenie przyrodnicze terenów wiejskich, - zwiększenie dostępności komunikacyjnej obszaru.

Indywidualne formy zagospodarowania rekreacyjnego (zabudowa letniskowa) mogą rozwijać się jako: 1/przekształcenie istniejącej zabudowy zagrodowej na letniskową, 2/ uzupełnianie niezabudowanych działek w ciągach zabudowy wsi,3 3/ realizacje nowej zabudowy na wydzielonych terenach. Preferuje się adaptacje tradycyjnego budownictwa oraz translokację obiektów o cechach architektury zharmonizowanej z krajobrazem kulturowym (rodzime materiały, kolorystyka, detal).

Zakłada się rozwój programu zagospodarowania rekreacyjnego zróżnicowany, ze względu na: - formy turystyki kwalifikowanej 1/wodnej * w oparciu o istniejące zespoły stawów rybnych, z ośrodkiem obsługi w gospodarstwie agroturystycznym (gastronomia, mała architektura wypoczynkowa, terenowe urządzenia do biwakowania ), * adaptacja zabytkowych młynów na funkcje obsługi turystyki, 2/ turystyki krajoznawczej: - rowerowej - turystyki pieszej i konnej * w oparciu o istniejące i projektowane szlaki turystyczne, 3/ związanej z edukacją ekologiczną * wykorzystujących różnorodność florystyczną i krajobrazową w oparciu o sezonową bazę schronisk młodzieżowych w Jakubówce, Niedźwiedziu i Grabowie Szlacheckim (adaptacja szkoły w okresie wakacyjnym), 62

- formy ogólnodostępnej bazy noclegowo-usługowej a. stałej: * w oparciu o domy letniskowe, * w oparciu o zajazdy i małe pensjonaty. Optymalne uksztaltowanie funkcji rekreacyjnej powinno obejmować realizacje w pierwszym etapie: - bazy obsługi turystyki w szczególności usług gastronomii, handlu, obsługi komunikacji, informacji itp.; - adaptacje i modernizacje istniejących, niewykorzystanych obiektów oraz ich przystosowanie na młodzieżowa bazę turystyczną (zielona szkoła, ośrodki edukacji ekologicznej); - rozwój infrastruktury rekreacyjnej tj. szlaków turystycznych, tras rowerowych z urządzeniami towarzyszącymi (np. urządzone miejsca postoju, biwakowania). Dla zapewnienia standardów kultury fizycznej mieszkańców gminy wyznacza się tereny sportowo-rekreacyjne na aktywne formy rekreacji. Główne znaczenie w tym zakresie będą miały: gminny ośrodek sportu i rekreacji w Nowodworze, zespoły boisk i baza przyszkolna a także wyznaczone tereny do urządzenia ogólnodostępnych boisk wiejskich. Główną zasadą obowiązującą w obszarze gminy jest podporzadkowanie zagospodarowania rekreacyjnego uwarunkowaniom wynikającym z ochrony i kształtowania walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych gminy, przez: - wykluczenie sytuowania nowej zabudowy letniskowej na terenach leśnych, w enklawach śródleśnych i dolinach rzecznych; - sytuowanie budownictwa letniskowego na działkach o minimalnej powierzchni 2000 m2 i szerokości frontu 25 m w jednym rzędzie wzdłuż dróg publicznych oraz w minimalnych odległościach 30 m min 12 m od granicy lasu i od linii rozgraniczającej dna dolin rzecznych, ustalonej na rysunku studium; - nawiązanie zabudowy letniskowej do gabarytów, formy i proporcji tradycyjnej zabudowy wiejskiej w: * wysokości (budynki parterowe lub parter z poddaszem użytkowym), * kształtowanie rzutu przyziemia (na rzucie prostokąta lub rozczłonkowanym), * pokryciu dachami o spadku połaci min. 30°, * materiałach konstrukcyjnych i wykończeniowych preferowanych w zabudowie – drewno, kamień, materiały ceramiczne lub inne o zbliżonej fakturze i kolorystyce; 63

- koncentrację urządzeń sportowo-rekreacyjnych i dostosowanie form zagospodarowania do podstawowych funkcji obszaru na którym są sytuowane; - sytuowanie obiektów obsługi turystyki i rekreacji poza obszarami chronionymi, w nawiązaniu do terenowych urządzeń sportowo- rekreacyjnych i układu dróg publicznych; - zagospodarowanie otoczenia zabudowy letniskowej i usługowej zielenią średnią i wysoką, Uzupełnieniem zasad dotyczących kształtowania zagospodarowania rekreacyjnego gminy jest promocja i uatrakcyjnienie jej wizerunku jako obszaru o walorach krajobrazowych przez: • dostosowanie (rewaloryzację) obiektów zabytkowych na potrzeby obsługi rekreacji, • udostępnienie obszarów gminy położonych poza głównymi drogami publicznymi dla turystyki kwalifikowanej (rowerowej i pieszej) przez wytyczenie i zagospodarowanie (miejsc postoju, biwakowania) tras rowerowych łączących obiekty i zespoły o walorach przyrodniczych, krajobrazowych i historycznych (miejsca pamięci, pomniki przyrody, charakterystyczne elementy rzeźby i formy krajobrazowe, zespoły sakralne, zabytkowe cmentarze, punkty widokowe, zespoły przyrodniczo- krajobrazowe), • podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie lokalnych walorów turystycznych.

W celu poprawy efektywności rolnictwa oraz zwiększenia bazy produkcyjnej i usług komplementarnych dla produkcji rolnej

wyznacza się

IV.2 OBSZARY ROZWOJU ROLNICTWA

Zadaniem wyznaczonych terenów jest ukierunkowanie modernizacji i przekształceń w rolnictwie na racjonalne wykorzystanie walorów agroekologicznych i użytkowych gleb oraz zwiększenie bazy usług i przedsiębiorczości związanej z obsługą gospodarki rolnej stosownie do możliwości i potrzeb występujących w gminie.

• Tereny obsługi rolnictwa Obejmują tereny przeznaczone na lokalizacje baz i składów zaopatrzenia, skupu i zbytu, przechowalnictwa, zaplecza usług mechanizacji agrotechnicznych, napraw i konserwacji sprzętu, których działalność warunkuje rozwój funkcji rolniczych oraz specjalizacji produkcji rolnej zaliczanych do działów specjalnych.

Zadaniem wyodrębnionych obszarów jest rozwój przedsiębiorczości i usług komplementarnych w zakresie gospodarki rolnej tj. upraw polowych, ogrodnictwa, sadownictwa, rybactwa, hodowli itp. wspomagających modernizację i rozwój gospodarstw rolnych. W studium określa się adaptację zainwestowanych terenów obsługi rolnictwa /zlewnie mleka, urządzenia skupu i zaopatrzenia rolnictwa/, których lokalizacja nie stwarza kolizji z uwarunkowaniami przyrodniczymi. W ośrodku gminnym tereny stanowiące dotychczas zaplecze obsługi rolnictwa wskazuje się do przekształceń ograniczających ich uciążliwość z uwagi na położenie i sąsiedztwo funkcji publicznych przez przeniesienie części programu produkcyjno-składowego na nowy teren bardziej oddalony od doliny Świnki, z pozostawieniem na dotychczasowym obiektów usługowo- handlowych. Weryfikacja sposobu zagospodarowania proponowana jest także w miejscowości Niedźwiedź i Grabów Szlachecki. Wskazuje się celowość wyznaczenia nowych terenów na realizację ośrodków obsługi rolnictwa zgodnie z zapotrzebowaniem programów inwestorskich w miejscowości: Nowodwór, Grabów Szlachecki, Trzcianki i Niedźwiedź.

Wiodącą zasadą zagospodarowania terenów obsługi rolnictwa jest poprawa stanu technicznego i estetyczno-sanitarnego istniejącego zainwestowania oraz ukierunkowanie przekształceń na minimalizację uciążliwego oddziaływania na otoczenie.

W wyznaczonych obszarach ustala się następujące warunki zagospodarowania: - grupowanie i koncentrowanie funkcjonalne usług i urządzeń obsługujących obszary rolne; - zachowanie odpowiednich do rodzaju działalności warunków sytuowania budynków, a także zagospodarowanie działki zielenią osłonową i izolacyjną; - możliwość przekształceń nieużytkowanych i zdegradowanych obiektów pod względem funkcjonalnym (usługi handlu, obsługa komunikacji) pod warunkiem zmniejszenia uciążliwości dla środowiska; - możliwość lokalizacji nowych obiektów na warunkach szczegółowych określonych w planie dla terenów oznaczonych RPU i RPO .

• Tereny produkcji rolnej

Głównym zadaniem wyznaczonych terenów jest optymalne wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej i większe dostosowanie kierunków produkcji do naturalnych predyspozycji agroklimatycznych obszaru gminy, a także poprawa efektywności produkcyjnej gospodarstw rolnych, poprzez: - ochronę przed zmianą użytkowania rolnego gleb o najwyższej bonitacjii przydatnych do produkcji rolnej (poza funkcjami rolnymi dopuszcza się ekologiczne - zadrzewienia oraz drogi i liniowe urządzenia infrastruktury) w obszarach tych szczególnie powinien obowiązywać zakaz wydzielania działek w sposób inny niż określa to plan miejscowy w obszarze terenów zabudowy; - przeznaczenie gleb najsłabszych i marginalnych pod zalesienie, - przeznaczenie terenów ornych w dnach dolin, obniżonych i podmokłych na użytki zielone; - wspomaganie przekształceń podnoszących walory użytkowe gleb i warunki produkcji (zabiegi przeciw erozyjne, wapnowanie i inne); - adaptację gospodarstw rolnych i specjalistycznych związaną z poprawą ich stanu sanitarnego i zmniejszaniem uciążliwości dla otoczenia i planowanego zagospodarowania; - intensyfikację rozwoju gospodarki rolnej w obszarach posiadających korzystne uwarunkowania agrotechniczne w dostosowaniu do zasad określonych w strefach polityki przestrzennej, wspomaganie przekształceń podnoszących efektywność gospodarstw rolnych (koncentracja ziemi, poprawa struktury agrarnej gminy), - wspomaganie specjalizacji gospodarstw rolnych w kierunkach proekologicznych, szczególnie agroturystycznych, - poprawa stanu i rozwój infrastruktury wiejskiej takiej jak drogi gminne i dojazdowe do pól, - kształtowanie zieleni osłonowej przed spływami zanieczyszczeń agrotechnicz- nich do wód powierzchniowych i gruntowych. - kształtowanie gospodarstw ekologicznych opartych na produkcji rolnej wykorzystującej naturalne procesy zachodzące w gospodarstwie rolnym:  dla produkcji roślinnej z wykorzystaniem nawozów organicznych (kompost, obornik, gnojowica, nawozy zielone) i mineralnych,  dla chowu i hodowli zwierząt w oparciu o pasze własne,  produktów akwakultury,  przetwórstwa.

Według Ramowego Planu Działań dla Żywności i Rolnictwa Ekologicznego w Polsce na lata 2014 – 2020 „Produkcja w ekologicznym gospodarstwie rolnym jest prowadzona zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, uaktywnia biologiczne procesy poprzez stosowanie naturalnych środków produkcji oraz zapewnia trwałą żyzność gleby, zdrowotność roślin i zwierząt. W szczególności produkcja ta polega na stosowaniu prawidłowego płodozmianu i innych naturalnych metod utrzymywania lub podwyższania biologicznej aktywności i żyzności gleby oraz doboru gatunków i odmian roślin oraz gatunków i ras zwierząt, uwzględniającego ich naturalną odporność na choroby.”

Na obszarach rolnych z zabudową zagrodową rozproszoną, główną zasadą polityki przestrzennej jest zahamowanie ekspansji zabudowy na tereny użytkowane rolniczo przez ograniczenie działalności inwestycyjnej w granicach obecnego zainwestowania działek budowlanych; w wyjątkowych przypadkach dopuszcza się powiększenie zabudowy poprzez ukształtowanie skupionego zwartego zespołu. Na tych terenach ważną zasadą jest tworzenie w otoczeniu zabudowy kompleksów zieleni użytkowej (sady, ogrody, zadrzewienia) osła- biających jej negatywną ekspozycję. Zachowanie wielkoprzestrzennych układów polnych jednocześnie stanowi podstawę ochrony rolniczej przestrzeni produkcyjnej i sprzyja pożądanej koncentracji i intensyfikacji produkcji rolnej. Główną zasadą obowiązującą na tym obszarze jest ochrona strefy produkcyjnej przez ograniczenie wszelkich form zainwestowania, ze szczególnym uwzględnieniem: - zakazu lokalizacji nowych budynków poza wydzielonymi ewidencyjnie działkami budowlanymi / istniejącymi na etapie opracowania studium lub powstałymi w oparciu o ustalenia dotychczas obowiązującego planu; - tworzenia osłon krajobrazowych przez nasadzenia zieleni wokół zabudowy ist- niejącej na tym obszarze; dopuszcza się zachowanie istniejącej zabudowy oraz jej rozbudowę w granicach istniejącego siedliska, pod warunkiem utrzymania gabarytów – I kondygnacja ograniczenia ilości kondygnacji rozbudowywanych budynków do dwóch kondygnacji nadziemnych (z kondygnacją poddasza włącznie), - kształtowania układów zieleni na kierunkach głównych powiązań ekologicznych (zalesienia), przydrożnej (aleje, szpalery drzew) i śródpolnej (w układach gniazdowych) . Dopuszcza się budowę obiektów oraz elementów infrastruktury technicznej i dróg, z wykluczeniem górnych partii wierzchowin i kulminacji krajobrazowych.

Obszary preferowanego rozwoju sadownictwa i upraw ogrodniczych

Zadaniem wyznaczonych terenów jest podtrzymywanie tradycyjnych już kierunków upraw m.in. truskawek a także ukierunkowanie upraw polowych na specjalizacje produkcji rolnej, należące do działów specjalnych sadownictwa, szczególnie w miejscowościach Jakubówka, Trzcianki, Zawitała, Rycza, Borki. Preferencje rozwoju wiążą się z zasadnością wykorzystania naturalnych walorów agroklimatycznych i rzeźby tego obszaru szczególnie topoklimatu (wysokie nasłonecznienie wierzchowin i skłonów), z potrzebą większego nasycenia ziele- nią, wylesionych i eksponowanych stref polnych, narażonych na erozję wodną i wietrzną, przez: - zakładanie i powiększanie sadów przydomowych, towarzyszących zabudowie wiejskiej, - kształtowanie pasmowych zadrzewień wzdłuż dróg gminnych i powiatowych;

• Obszary rozwoju gospodarki rybackiej

Zadaniem wyznaczonego obszaru jest wykorzystanie istniejących zespołów stawów Zastaw - Nowodwór - Grabowce Dolne do gospodarki hodowlanej, z uwzględnieniem przepisów obowiązujących na terenie zespołu przyrodniczo- krajobrazowego. Pożądana jest dodatkowa specjalizacja ukierunkowana na ob- sługę turystyki kwalifikowanej (wędkarstwo). Adaptacja istniejącego zespołu zabudowy powinna być związana z jego przekształceniem i modernizacją na warunkach określonych w strefach polityki przestrzennej (I-III), szczególnie w odniesieniu do ochrony powiązań widokowych. Dla uatrakcyjnienia funkcji rybackiej pożądana jest adaptacja młyna na cele obsługi turystyki oraz innych obiektów istniejących w dolinie rzecznej na cele obsługi gospodarki rybackiej i wędkarstwa, w zakresie określonym w planie miejscowym. *

• Tereny przetwórstwa rolno- spożywczego

Obejmują tereny przeznaczone na rozwój bazy przetwórstwa, przechowalnictwa i uszlachetniania płodów rolnych, których lokalizacja sprzyja aktywizacji produkcji i obszarów wiejskich. Zadaniem tych terenów jest umożliwienie modernizacji i rozbudowy istniejących obiektów produkcyjno-usługowych oraz tworzenie rezerw dla sytuowania nowych na wyznaczonych terenach - z uwzględnieniem warunków określonych w strefach polityki przestrzennej I-III. Wiodącą zasadą jest koncentracja przedsiębiorczości w nawiązaniu do istniejącego zainwestowania w celach optymalnego zagospodarowania terenu i wykorzystania infrastruktury technicznej oraz minimalizacja uciążliwości. W studium wskazano rejony lokalizacji funkcji produkcyjnych w miejscowości Nowodwór i Grabów Szlachecki. W zagospodarowaniu terenu na powyższe funkcje ustala się zakaz lokalizacji obiektów: - szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, - mogących pogorszyć stan środowiska w bezpośrednim sąsiedztwie istniejącej i planowanej zabudowy mieszkaniowej.

Dopuszcza się możliwość adaptacji i przekształcenia istniejącej zabudowy gospodarczej na funkcje drobnej przedsiębiorczości i przetwórstwa rolnego o ile nie koliduje to z warunkami określonymi w strefach polityki przestrzennej.

Celem aktywizacji rozwoju funkcji pozarolniczych i zwiększenia bazy ekonomicznej gminy wyznacza się obszar IV.3. USŁUG I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI

Zadaniem wyznaczonych obszarów jest zdynamizowanie procesów gospodarczych gminy i wzbogacenia bazy ekonomicznej gminy przez rozwój sfery produkcyjnej i usługowej. W studium określa się możliwości modernizacji i rozwoju istniejących obiektów oraz wyznacza się nowe tereny do rozwoju nieuciążliwej i drobnoskalowej działalności produkcyjno-usługowych z możliwością lokalizacji obiektów w zakresie: rzemiosła, drobnej wytwórczości, zaplecza produkcyjno- usługowego i innych rodzajów przedsiębiorczości i usług dla ludności. Dopuszcza się obiekty wykorzystujące technologie o niskiej uciążliwości w zakresie hałasu, ścieków, powietrza.

Rozwój sfery usługowo-produkcyjnej w gminie obejmował będzie:

 Obszar rozwoju przedsiębiorczości (składy, bazy, produkcja nieuciążliwa)

Zadaniem tych obszarów jest stworzenie możliwości rozwoju różnych form działalności produkcyjnych, składowania i magazynowania w sposób minimali- zujący ich oddziaływanie na tereny mieszkaniowe i środowisko przyrodnicze. Jednocześnie powinna obowiązywać zasada efektywnego wykorzystania terenu i uzbrojenia technicznego wiążąca się m.in. z grupowaniem obiektów produkcyjno- magazynowych oraz zagospodarowaniem uwzględniającym sąsiedztwo funkcji terenu. Generalną zasadą jest strefowe rozmieszczenie programu zagospodarowania w obrębie działki. Ustala się ukierunkowanie przekształceń istniejącej bazy przemysłowo- składowej i zaplecza technicznego ZUK i GS w Nowodworze przez modernizację zagospodarowania z punktu widzenia wymagań krajobrazowych oraz ograniczenie uciążliwego oddziaływania na otaczające tereny usług publicznych i dolinę Świnki, a także ograniczenie kolizji funkcjonalnych w jej obrębie. Możliwości rozwoju i lokalizacji nowych obiektów tworzy się przez wskazanie w Nowodworze terenów bardziej oddalonych od doliny oraz w miejscowości Grabów Szlachecki. W zagospodarowaniu wyznaczonych obszarów wskazuje się: - restrukturyzację strefy przemysłowo-składowej w Nowodworze określaną jako dostosowanie istniejących obiektów magazynowo - produkcyjnych do nowych, nieuciążliwych funkcji usługowych, składowo-hurtowych, technicznych itp., z możliwością uzupełnienia zabudowy o usługi gastronomii i handlu, - na nowych terenach preferencję dla rozwoju obiektów produkcyjno- usługowych o profilu warunkującym aktywizację gospodarczą gminy (np. przetwórstwo miejscowych surowców, produkcja stolarsko-budowlana, zakłady usługowo- budowlane itp.); - budowa i rozbudowa układów infrastruktury technicznej dostosowana do wzrostu potrzeb zaopatrzenia w energię, urządzenia zaplecza sanitarnego (oprowadzenie ścieków, gospodarka odpadami); uwzględnienie w zagospodarowaniu warunków ochrony środowiska dotyczących wód i powietrza (uszczelnianie podłoża, odwodnienie nawierzchni placów itp.) - kształtowanie pasów zieleni izolacyjnej i osłonowej na granicy z terenami mieszkalnictwa i usług, - uwzględnienie wymogów dotyczących: * gabarytu zabudowy (I kondygnacja), * potrzeb parkingowych użytkowników terenu, 70

* ograniczenia zabudowy działki do 30% powierzchni brutto terenu , * zakazu lokalizacji obiektów wielkoprzestrzennych; kształtowanie rozczłonkowanej bryły obiektów, * realizacji wspólnej dla zespołu infrastruktury jak drogi dojazdowe, place nawrotowe itp., * warunku zagospodarowania działek zielenią jednocześnie z realizacją inwestycji.

• Obszary potencjalnej eksploatacji złóż surowców

Zadaniem wskazanych terenów jest wykorzystanie miejscowych zasobów do celów gospodarczych gminy oraz dla celów rozwoju przedsiębiorczości. Bazę surowcową gminy stanowi torf, węgiel brunatny, kruszywo naturalne, głównie piasek w mniejszym stopniu pospółka. Ponadto istnieją możliwości czerpania wód podziemnych. Wykorzystanie tych surowców wiąże się z koniecznością wykonania badan bilansowych zasobów oraz podporzadkowania możliwości podjęcia eksploatacji do warunków obowiązujących w strefach polityki przestrzennej i ochrony środowiska. Ustala się leśną rekultywację wyrobisk. Wiodącą zasadą jest ochrona krajobrazu i walorów środowiska przed kolizyjnym użytkowaniem kopalin.

• Tereny koncentracji usług nieuciążliwych Zadaniem wyznaczonych terenów jest ukierunkowanie rozwoju usług (komercyjnych i publicznych) w lokalnych ośrodkach wiejskich, w zespołach nawiązujących do obiektów istniejących lub w zabudowie mieszkaniowej lokalizowanych w oparciu o programy indywidualne i inwestorskie. Podstawową zasadą jest grupowanie usług o charakterze centrotwórczym oraz ochrona terenu wskazanego na usługi wielofunkcyjne przed chaotycznym i wzajemnie kolizyjnym zagospodarowaniem. Lokalizacja usług o uciążliwości nie mieszczącej się w strefie działki i zabudowy mieszkaniowej powinna być skierowana na obszar rozwoju przedsiębiorczości. Obowiązuje kształtowanie wokół obiektów usługowych przestrzeni publicznej obejmującej m.in. place, skwery, parkingi, małą architekturę. W studium wskazano tereny na lokalizację imiennie określonych obiektów usługowych i użyteczności publicznej, niezbędnych w związku z przyjętymi celami strategii polityki przestrzennej. Ich wykaz zawiera załącznik Nr 3.

Ze względu na warunki działania usług i wymagania związane z użytkowaniem terenu wskazuje się:

 Tereny usług komercyjnych

Zadaniem wyznaczonych terenów jest wykorzystanie możliwości aktywizacji ekonomicznej gminy przez rozwój usług oraz zwiększenie ich sieci celem wzbogacenia programu usług dla ludności i bazy obsługi turystyki. Obejmują tereny wyznaczone głównie na usługi: handlu, gastronomii, usługi bytowe, usługi rzemiosła, usługi turystyki, rozrywki i inne o charakterze komercyjnym. Wiodącą zasadą jest grupowanie usług i kształtowanie ośrodków wykorzystujących: - centralne położenie w obszarach wsi, - dobra dostępność do usług, - grunty wspólnot wiejskich oraz agencji rolnej, - przekształcenie i zagospodarowanie obiektów zdegradowanych i nieużytkowanych.

W studium określa się następujące, główne warunki rozwoju: 1/ adaptacja istniejących usług, z dopuszczeniem ich modernizacji lub rozbudowy, w dostosowaniu do wymagań określonych w strefach polityki przestrzennej od I-III; 2/ koncentracja usług w rejonie istniejących obiektów w miejscowościach: Nowodwór, Grabów Szlachecki, Zawitała, 3/ kształtowanie nowych centrów grupujących usługi elementarne - Trzcianki, Niedźwiedź, Jakubówka, 4/ w obszarze Nowodworu: - adaptacja istniejących usług, rozwój na zasadzie wiązania z funkcją mieszkaniową, - rozwój usług w centrum ośrodka, 5/ w ramach kształtowania programu funkcji obsługi turystyki - jako element programu ośrodków lokalnych - koncentracje usług, - przy głównych traktach komunikacyjnych, - jako towarzyszące programowi turystyki.

W zagospodarowaniu wyznaczonych obszarów ustala się: - możliwość lokalizacji usług w wyznaczonych terenach budowlanych lub w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej;

wyklucza się lokalizację obiektów mogących pogorszyć stan środowiska i szkodliwych dla ludzi - lokalizację usług warunkuje się ograniczeniem uciążliwości do granic terenu do którego inwestor ma tytuł prawny; - zapewnienie w obrębie każdej wydzielonej działki: miejsc parkingowych, zieleni izolacyjnej i ozdobnej; - możliwość lokalizacji funkcji zamiennych i towarzyszących jeśli nie będą kolidowały z istniejącym i projektowanym przeznaczeniem terenów lub innymi funkcjami w obiektach wielofunkcyjnych; przeznaczenie dopuszczalne obejmuje usługi publiczne i mieszkalnictwo wbudowane towarzyszące usługom.

• Tereny usług publicznych

Zadaniem wyznaczonych terenów jest stworzenie możliwości modernizacji i rozbudowy istniejących obiektów usług oraz ich rozwój, celem podniesienia standardu obsługi ludności oraz rangi ośrodka gminnego. Na wyznaczonych terenach przewiduje się uzupełnienie wyposażenia gminy w usługi podstawowe i elementarne co pozwoli na poprawę dostępności do usług i korzystniejszą organizację przestrzenną obsługi. Obejmują tereny wyznaczone na lokalizację usług oświaty i wychowania, kultury, zdrowia, opieki społecznej, administracji, obronności, porządku i bezpieczeństwa, sakralne, łączności, urządzenia sanitarne, kultury fizycznej i inne związane z realizacją oczywistych celów publicznych. W studium określa się następujące główne warunki rozwoju: - adaptację istniejących usług oraz powiększenie działek do wielkości normatywnej celem umożliwienia rozbudowy obiektów, ich zaplecza technicznego i zaplecza rekreacyjnego (szkoły, strażnice) ; - możliwość rozbudowy szkól zgodnie z potrzebami programowymi programu gimnazjalnego w Nowodworze, a także we wsiach Grabów Szlachecki i Niedźwiedź, - uzupełnienie programu usług przez: * lokalizację obiektu kultury w Nowodworze, * lokalizację ośrodka sportowo-rekreacyjnego w Nowodworze oraz terenów na urządzenie boisk we wszystkich miejscowościach, * uzupełnienie wyposażenia strażnic i usług kultury, * lokalizację obiektu usług zdrowia i łączności w Grabowie Szlacheckim, oraz w innych miejscowościach wg potrzeb.

• Tereny obsługi komunikacji

Zadaniem wyznaczonych terenów jest budowa bazy komunikacji i urządzeń zaplecza technicznego w celu usprawnienia obsługi w obszarze gminy oraz podniesienie standardu obsługi rekreacji i turystyki.

Ustala się następujące zasady zagospodarowania: 1/ koncentracja urządzeń obsługi komunikacji - ukształtowanie kompleksu usług obsługi motoryzacji oraz towarzyszących (stacja paliw, stanowiska naprawcze, myjnia samochodowa) przy drodze powiatowej na głównym kierunku komunikacyjnym do ośrodka gminnego, 2/ adaptacja i modernizacja istniejących zakładów obsługi motoryzacji w sposób niekolizyjny z ochroną środowiska, na warunkach określonych w strefach polityki przestrzennej I-III, 3/ realizacja parkingów dla obsługi turystyki w zespołach usługowych oraz w strefach wskazanych na rysunku studium, 4/ realizacja przystanku dworcowego w ośrodku gminnym.

Na obszarze gminy obowiązuje zakaz lokalizacji zakładów stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi w szczególności zagrożenie wystąpienia poważnych awarii, wynikających z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska /t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 1232 z późn. zm./.

W celu stworzenia możliwości rozbudowy zasobów mieszkaniowych oraz poprawy struktury terenów zabudowanych wyznacza się: STREFĘ IV.4 OBSZARY ROZWOJU MIESZKALNICTWA

Zadaniem polityki przestrzennej jest poprawa efektywności wykorzystania terenów budowlanych oraz wyposażenia w infrastrukturę komunalną zwłaszcza kanalizację. Rozwój mieszkalnictwa wiąże się jednocześnie z możliwością rozwoju usług i kształtowania ośrodków - zespołów obsługi ludności. Obejmujące tereny określono na rysunku studium jako:  osadnictwo wiejskie – w obszarach: 1/ koncentracji zabudowy 2/ intensyfikacji zabudowy

3/ przekształceń osadnictwa z zabudową ekstensywną 4/ adaptacji zabudowy rozproszonej 5/ zespołów zabudowy jednorodzinnej *6/ kierunkowego rozwoju mieszkalnictwa

 osadnictwo miejskie – w obszarze 1/ historycznego układu urbanistycznego Nowodworu

W obszarach zabudowy mieszkaniowej - w osadnictwie wiejskim - jako wiodącą zasadę zagospodarowania przestrzennego przyjęto utrzymanie i tworzenie wiejskiego charakteru jednostek osadniczych: *- w skali zabudowy – maksymalnie jedna kondygnacja z poddaszem użytkowym, - w formie i proporcji bryły budynków w nawiązaniu do tradycji lokalnych (realizacja zabudowy na rzucie prostokąta, kształtowanie proporcji dachu do ścian), - sytuowaniu zabudowy: * w układzie kalenicowym, * w tradycyjnej/ujednoliconej linii wzdłuż dróg publicznych, * zwartości układu (optymalna szerokość frontu ok.30 m),  dopuszczenie budowy budynków garażowych lub gospodarczo- garażowych w odległości 1,5 m od granicy działki sąsiedniej lub bezpośrednio przy granicy działki sąsiedniej.

IV.4.1. OBSZARY KONCENTRACJI ZABUDOWY WIEJSKIEJ

Zadaniem wyznaczonych obszarów jest ochrona wartości tradycyjnych układów osadniczych oraz wypełnianie niezabudowanych terenów budowlanych. Obejmują tereny w następujących miejscowościach: Nowodwór, Grabów Szlachecki, Trzcianki, Niedźwiedź. Miejscowości te powinny poszerzać wyposażenie w usługi podstawowe. Powinny one stanowić „ rdzeń" struktury funkcjonalno- przestrzennej osadnictwa gminy.

Podstawowymi zasadami rozwoju jest kształtowanie węzłowo - pasmowych układów zabudowy, jako obustronnej obudowy dróg lokalnych, tworzenie przestrzeni publicznej wokół obiektów usługowych. Ważną zasadą jest również grupowanie usług w ośrodki /centra obejmujące sieć usług podstawowych (np. szkoła podstawowa, wiejski ośrodek kultury, sklepy, obiekty sakralne, placówka ochrony zdrowia, placówka pocztowa, urządzone tereny rekreacyjno-sportowe).

IV.4.2. OBSZARY INTENSYFIKACJI ZABUDOWY I KONTYNUACJI

Zadaniem wyznaczonych obszarów jest ukierunkowanie rozwoju w układzie pasmowym oraz skupianie zabudowy wraz z modernizacją i uzupełnianiem usług elementarnych. Obejmują intensyfikację kolonijnej zabudowy* wsi Grabów Szlachecki (Mamlicz, Zagórce), Jakubówka, Grabów Rycki, Wrzosówka, Urszulin. Zabudowa powinna rozwijać się w nawiązaniu do już ukształtowanych jednostek poprzez dalsze skupianie zabudowy, z zachowaniem reguł polityki określonej dla strefy. Podstawową zasadą jest stymulowanie dotychczasowego rozwoju wybranych ciągów zabudowy i kontynuacja zabudowy Nowodwór, Trzcianki, Grabowce Dolne, Borki*: - położonych poza uciążliwością ponadlokalnych tras komunikacyjnych, - niekolidujących z systemem obszarów chronionych.

IV.4.3. OBSZARY PRZEKSZTAŁCEŃ OSADNICTWA Z ZABUDOWĄ EKSTENSYWNĄ

Zadaniem wyznaczonych obszarów jest minimalizacja konfliktów terenów zabudowy z wartościami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Obejmują tereny wskazane na rysunku studium, szczególnie położone w strefie dolinnej w strefie przy krawędziowej w granicach miejscowości: Rycza, Grabowce Dolne, Grabów Rycki, Nowodwór, Lendo Wielkie. Podstawową zasadą jest sukcesywne: - zmniejszanie intensywności zainwestowania (przenoszenie zamierzeń inwestycyjnych/odtwarzanie zabudowy - na tereny rozwojowe), - przekształcenie funkcji zabudowy zagrodowej na letniskową - jako mniej kolizyjną formę użytkowania i zagospodarowania terenu, - wzbogacanie w zieleń tworzącą m.in. osłonę krajobrazową,

Warunkiem realizacji założeń jest stopniowe odgospodarowywanie ciągów i zespołów osadniczych. Nasycanie i izolowanie zielenią powinno być obowiązkowe szczególnie w strefach eksponowanych widokowo.

IV.4.4. OBSZARY ADAPTACJI ZABUDOWY

Zadaniem wyznaczonych obszarów jest zahamowanie dezintegracji i ekspansji zabudowy na tereny użytkowane rolniczo oraz docelowe zwiększenie powierzchni terenów otwartych. Obejmują rozproszoną zabudowę w obrębie miejscowości: Grabów Szlachecki (Ciećwierz), Grabów Rycki, Wrzosówka, Zawitała, Zielony Kąt, Przestrzeń. Na tym obszarze winno obowiązywać ograniczenie działalności inwestycyjnej w granicach obecnego zainwestowania działek budowlanych.

Uzupełniającą zasadą jest osłabienie negatywnej ekspozycji w widokach lokalnych rozproszonej zabudowy, przez preferowane tworzenie kompleksów zieleni użytkowej i ozdobnej w jej otoczeniu (sady przydomowe, ogrody ozdobne, plantacje drzew ozdobnych). Na obszarze wskazanym na rysunku studium dopuszcza się wyłącznie: rozbudowę, budowę obiektów i budowę urządzeń infrastruktury technicznej i dróg, służących poprawie standardu wyposażenia siedlisk i funkcjonowania istniejącego osadnictwa.

IV.4.5. OBSZAR KSZTAŁTOWANIA ZESPOŁÓW ZABUDOWY JEDNORODZINNEJ

Zadaniem wyznaczonego obszaru jest stworzenie możliwości rozbudowy terenów mieszkaniowych w ośrodkach lokalnych przede wszystkim w Nowodworze. Główną zasadą polityki jest kontynuacja struktury przestrzennej miejscowości przez komponowanie: - zespołu mieszkalno-usługowego, - elementów krystalizujących m.in. przestrzeni publicznych, centrum usług podstawowych, układu komunikacyjnego;

Podział terenu i jego zagospodarowanie powinno być poprzedzone opracowaniem planu w skali uszczegółowionej. Obszar kierunkowego rozwoju zabudowy jednorodzinnej umożliwia tworzenie zasobów mieszkalnictwa dla wzrostu ilościowego Nowodworu jako ośrodka gminnego przez stworzenie zorganizowanej struktury funkcjonalno- przestrzennej zgodnie z przedstawionymi wyżej warunkami. Ważną zasadą obowiązującą na tym obszarze jest ochrona terenów dotychczas niezabudowanych, położonych obrzeżnie do terenów zainwestowania Nowodworu przed nieplanowaną, chaotyczną zabudową przez wykluczenie z zabudowy - do czasu określenia warunków realizacji docelowej struktury urbanistycznej.

IV.4.6. OBSZAR KSZTAŁTOWANIA UKŁADU MIEJSKIEGO

Zadaniem wyznaczonego obszaru jest kreacja miejscowości Nowodwór w nawiązaniu do tradycji miejskich realizowana przez: 1/ podkreślenie w przestrzeni urbanistycznej rangi i walorów głównego placu historycznego miasta (urządzenie nawierzchni, małej architektury, zieleni); 2/ uczytelnienie rozplanowania miejscowości i zabudowy w pierzei rynku, 3/ kształtowanie istniejących i nowych usług publicznych w nawiązaniu do skali i ekspozycji miejsca oraz położenia terenu; 4/ ochronę starodrzewu, wzbogacenie terenu o zieleń ozdobną i publiczną;

Generalną zasadą rozwoju Nowodworu jest integracja historycznej struktury miejscowości – układu urbanistycznego i zabudowy oraz ochrona walorów widokowych - charakterystycznych akcentów i dominant w panoramach lokalnych. Rewaloryzacji rynku może towarzyszyć urządzenie targowiska koszyczkowego, wkomponowanie i realizacja przystanku dworcowego. Generalnego uporządkowania i rekultywacji wymaga wyrobisko żwiru dolinie Świnki, zaś przekształcenia strefa przemysłowo- składowa ze względu na sąsiedztwo usług publicznych oraz położenie w korytarzu ekologicznym i w strefie ekspozycji.

Zadaniem uzupełniającym w tym obszarze winno być podniesienie efektywności wykorzystania i kształtowania atrakcyjności terenów miejscowości gminnej. Powyższy obszar obejmuje strefy:  KSZTAŁTOWANIA CENTRUM  KSZTAŁTOWANIA MIESZKALNICTWA JEDNORODZINNEGO

W strefie KSZTAŁTOWANIA CENTRUM, określonej w oparciu o tereny centralnie położone i o dobrej dostępności komunikacyjnej, w znacznej części obecnie zagospodarowane na funkcje usługowe (również usługi publiczne), o korzystnej (w skali gminy) strukturze własnościowej wiodącym zadaniem jest krystalizacja układu osadniczego przez: - kształtowanie kompozycji urbanistycznej z określeniem elementów kreu- jących sylwetę miejscowości (dominanty, subdominanty, akcenty)

oraz regulacja układu podporządkowana wymogom konserwatorskim rewaloryzacji historycznego rynku (plac, ulice, pierzeje - ciągi piesze, pasma zieleni); - zwiększenie intensywności zabudowy i jej zwartości; - tworzenie powiązań przestrzennych (funkcjonalnych, kompozycyjnych, widokowych) ze strefami mieszkalnictwa. Zadaniem uzupełniającym w tym obszarze winno być podniesienie efektywności wykorzystania i kształtowanie atrakcyjności terenów położonych nad doliną Świnki. Realizację założeń przewiduje się przez: - przekształcenia terenów użytkowanych niezgodnie z główną funkcją strefy (rozbiórka lub przeniesienie na inne lokalizacje obiektów substandardowych lub uciążliwych), - rewitalizacja strefy krawędziowej doliny w oparciu o koncepcję urbanistyczną zagospodarowania obszaru z usługami publicznymi i zielenią, obejmującego gminny ośrodek sportu i rekreacji, ośrodek kultury i bibliotekę z parkiem krajobrazowym, program może być wzbogacony o obiekt amfiteatralny oraz usługi gastronomii i handlu; - zagospodarowanie enklaw zabudowy i budowę nowych obiektów.

W strefie KSZTAŁTOWANIA MIESZKALNICTWA JEDNORODZINNEGO wiodącą zasadą zagospodarowania jest stworzenie zorganizowanego zespołu osiedlowego przez zaprojektowanie układu ulicznego wiążącego jednostki mieszkaniowe i umożliwienie realizacji różnych form zabudowy usługowo – mieszkaniowej. Podstawowe założenia powinny być realizowane przez: - zapewnienie wysokich standardów zamieszkania w zakresie mieszkalnictwa, wyposażenia w infrastrukturę społeczną i komunalną; - tworzenie terenów zieleni ogólnodostępnej, warunkujących ochronę środowiska przyrodniczego i poprawę środowiska życia (przewietrzanie, wilgotność, rekreacja); - stworzenie izolacji i ochrony głównie od tras komunikacyjnych i obiektów uciążliwych, - kształtowanie ciągów funkcjonalnych m.in. usługowo-handlowych przez sytuowanie usług nieuciążliwych dla zabudowy mieszkaniowej ( usługi „wbudowane" i obiekty wolnostojące), - podniesienie walorów estetycznych i rekreacyjnych terenów mieszkaniowych przez zwiększenie terenów zielni przyulicznej, skwerów itp.

W celu wykorzystania zasobów leśnych oraz zwiększenia bazy działalności usługowej i produkcyjnej w gminie wyznacza IV.5. OBSZARY ROZWOJU GOSPODARKI LEŚNEJ

Zadaniem wyznaczonych terenów jest zapewnienie ochrony i prowadzenie racjonalnej gospodarki leśnej oraz wykorzystanie walorów krajobrazowych kompleksów leśnych na funkcje turystyczne i rekreacyjne. Podstawą prowadzenia gospodarki leśnej są plany urządzenia lasu. Powinny one uwzględniać w większym stopniu zalecenia wynikające z oceny związków lasów z systemem przyrodniczym i ekologicznym regionu i gminy. W obszarze gminy wyróżniono następujące strefy polityki przestrzennej na terenach leśnych, zgodnie z układem przestrzennym określonym na rysunku studium.

 Lasy gospodarcze  Lasy wodochronne  Lasy glebochronne  Lasy przydatne do użytkowania rekreacyjnego  Teren obsługi gospodarki leśnej  Obszary kierunkowego powiększania kompleksów leśnych

Wiodącą zasadą jest dostosowanie warunków ochrony i gospodarki leśnej do statusu lasu, oraz działania skierowane na ograniczenie negatywnego oddziaływania czynników antropogenicznych na środowisko leśne. W studium wskazuje się konieczność podniesienia rangi problemu ochrony lasów, szczegó1nie zmniejszenia skutków rabunkowej eksploatacji lasów prywatnych, a także wydzielenie z lasów gospodarczych - terenów leśnych (fragmentów kompleksów) które ze względu na swoją rolę (znaczenie w systemie ekologicznym) i położenie powinny uzyskać kategorię lasów ochronnych. W strefach leśnych powinna obowiązywać segregacja funkcjonalna gospodarki leśnej oraz ukierunkowanie dostępności lub ograniczenia dostępności lasów stosownie do kategorii przestrzennej i ochronnej lasu. Najwyższą dostępność mogą uzyskać lasy przydatne do użytkowania rekreacyjnego. Powinno temu towarzyszyć odpowiednie przygotowanie lasu do spełniania takiej funkcji celem ograniczenia wszystkich możliwych skutków zwiększonej penetracji lasu. Jednym z takich działań jest stworzenie parkingów przyleśnych oraz miejsc odpoczynku (zadaszenia, urządzenia sanitarne).

Do celów rekreacyjnych przydatne są kompleksy leśne duże lub co najmniej średniej wielkości. Istotny jest udział drzewostanów starszych o umiarkowanym zwarciu i niezbyt bujnym podszyciu. Ze względów ochronnych, z wykorzystania rekreacyjnego powinny być wykluczone siedliska najsuchsze. Nieprzydatne są również lasy trwale podmokłe. Drugim założeniem strategicznym jest poprawa racjonalności gospodarki leśnej w odniesieniu do eksploatacji jej zasobów. Należy zwiększyć działania na rzecz poprawy zasobności lasów gospodarczych przez wspomaganie i wzbogacanie struktury gatunkowej i piętrowej drzewostanu (właściwy dobór gatunków dosadzeń). Obecnie zasobność lasu jest zróżnicowana, występują tu niemal wszystkie nizinne typy siedliskowe lasu. W strukturze siedlisk leśnych najwyższy udział ma las mieszany wilgotny (28,1 %) i bór świeży (23,4 %). W strukturze gatunkowej występuje nadmierny udział sosny zwyczajnej. Przeważają drzewostany młodszych oraz średnich klas wieku głównie II i III klasa. Większość lasów ma strukturę jednowiekowa i jednopiętrową. Stan zdrowotny drzew jest na ogół dobry.

Lasy państwowe stanowią jedynie 14 % powierzchni leśnej gminy. Nie tworzą przy tym wyodrębnionych kompleksów, lecz rozrzucone są w poszcze- gólnych wsiach wśród lasów niepaństwowych. Lasy prywatne należą ewidencyjnie do 15 wsi. Przeważa własność drobna - wielkość działek rzadko przekracza 0,3 ha. Najmniejsze rozdrobnienie własności leśnej występuje w Grabowie Szlacheckim. Drugim zagrożeniem jest nadmierna długość granicy rolno-leśnej z powodu rozdrobnienia lasów oraz dużej ilości enklaw i półenklaw polnych - co stanowi walor krajobrazowy jednak znaczna długość strefy ekotonalnej ma niekorzystny wpływ na środowisko leśne. Zagwarantowanie optymalnych warunków siedliskowych, zwłaszcza wilgotnościowych wymaga działań nie tylko w granicach terenów zalesionych. W studium wyznaczono strefę ochrony warunków siedliskowych lasu obejmującą przyległy do lasu obszar o szerokości 100m. W strefie tej przede wszystkim nie powinno prowadzić się działań zmieniających radykalnie stosunki wodne (szkodliwe jest zarówno obniżenie jak znacznie podwyższenie poziomu wód gruntowych). Należy wykluczyć zainwestowanie kubaturowe na obszarach bezpośrednio sąsiadujących z lasem (min. w pasie o szer. 12 - 30m), wpływ na lasy powinien być każdorazowo uwzględniony przy lokalizowaniu inwestycji wodochłonnych, a także wierceń i głębokich wykopów, mogących powodować powstanie leja depresyjnego.

Przy projektowaniu obszarów przeznaczonych do zalesienia brano pod uwagę zarówno funkcje gospodarcze jak i pozaprodukcyjne lasów. Przeanalizowano wnioski właścicieli gruntów zamierzających zalesić nieprzydatne dla uprawy działki rolne. Wytypowano obszary z przewagą VI i V klas. Równorzędnie potraktowano potrzeby w zakresie wzmocnienia struktury ekologicznej gminy oraz gospodarcze - zwiększenia zwartości i koncentracji kompleksów leśnych. Dopuszcza się etapowanie zalesień, w takim przypadku w pierwszej kolejności do zmiany użytkowania z rolnego na leśny przewiduje się grunty klasy VIz i VI, w drugiej klasy V. Zalesianie gruntów porolnych powinno odbywać się pod nadzorem służb leśnych, w celu zapewnienia maksymalnej udatności nasadzeń. W miarę możliwości należy stosować zabiegi i technologie zabezpieczające pierwsze pokolenie drzew przed zaatakowaniem przez hubę korzeniowa. Na obszarze gminy wyróżniono dwie kategorie lasów ochronnych: glebochronne i wodochronne (szczegółowo omówione w strefie I. 3 - 4). Pierwsze z nich mają chronić siedliska najsłabsze narażone na erozję wietrzną i inne formy degradacji (najczęściej stabilizują stosunki wodno-glebowe i pokrycie szaty roślinnej). Drugie zabezpieczać mają siedliska wilgotne i związane z nimi biocenozy leśne. Ochrona tych siedlisk ważna jest również dla utrzymania retencji wodnej i poprawy bilansu wodnego w skali zlewni.

IV. 6. OBSZARY KSZTAŁTOWANIA KOMUNIKACJI -zadaniem wyznaczonych obszarów jest zapewnienie sprawnej obsługi komunikacyjnej oraz powiązań zewnętrznych i wewnętrznych gminy

Rozwiązanie problemów komunikacyjnych, a szczególnie stworzenie sprawnego układu komunikacji należy do głównych zadań strategii rozwoju gminy i polityki przestrzennej. Zapewnienie właściwej obsługi istniejącego i projektowanego zainwestowania wymaga: - modernizacji istniejących tras komunikacyjnych przez utwardzenie nawierzchni ok. 1/2 długości dróg publicznych oraz dostosowanie parametrów technicznych i geometrii dróg publicznych (powiatowych i gminnych) do obowiązujących przepisów;

- rozbudowy dróg publicznych i budowy nowych odcinków dróg dla obsługi te- renów budowlanych lub usprawnienia przebiegu dróg i powiązań w komunikacji ; - przekształcenia układu funkcjonalnego dróg wskazanych na rysunku studium z dostosowaniem do uwarunkowań wynikających z perspektywicznych przekształceń układu przestrzennego gminy; - budowy obiektów obsługi komunikacji; - podniesienia bezpieczeństwa ruchu kolejowego na istniejącym odcinku linii kolejowej Dęblin – Łuków (przejazd kolejowy).

System powiązań ponadlokalnych gminy opierał się będzie głównie o : - drogę krajową Nr 822 DĘBLIN – KOCK Nr 48 Tomaszów Mazowiecki - Inowłódz - Klwów - Potworów –Białobrzegi - Głowaczów - Kozienice - Nowe Słowiki – Sieciechów - Opactwo -Dęblin - Moszczanka – Kock, - drogi powiatowe;

System ten wymaga przekształceń funkcjonalnych w układzie dróg powiatowych oraz usprawnienia, w szczególności przez: - podniesienie stanu technicznego (parametry, geometria drogi), - modernizacji skrzyżowań. Zakłada się utrzymanie istniejących parametrów dróg oraz przyjmowanie dla odcinków projektowanych parametrów technicznych zgodnie z obowiązującymi przepisami. Drogi projektowane powinny spełniać wymagania wynikające z przepisów Rozporządzenia z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. z 2010 r. Nr 65, poz. 407) oraz z Ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 260 z późn. zm.)

Połączenie gminy Nowodwór z regionem następuje poprzez drogi powiatowe o numerach: 1349L w klasie G (główna) relacji: Ryki – Grabów Szlachecki – Kobylczyk 1361L w klasie Z (zbiorcza) relacji: Wola Gułowska – Kalinowy Dół - Lendo Wielkie 1423L w klasie Z (zbiorcza) relacji: droga krajowa Nr 48 – Trzcianki – Nowodwór – Lendo Wielkie

1426L w klasie Z (zbiorcza) relacji: Ryki – Oszczywilk – Borki – Niedźwiedź 1428L w klasie G (główna) relacji: Grabów Szlachecki – Nowodwór – Białki Dolne 1429L w klasie Z (zbiorcza) relacji: Grabów Szlachecki – Lendo Ruskie – Sobieszyn 1430L w klasie L (lokalna) relacji: Ryki – Ogonów – Bazanów Nowy - Nowodwór 1431L w klasie L (lokalna) relacji: Zosin – Zielony Kąt

Komunikacja wewnętrzna gminy pomiędzy poszczególnymi miejscowościami zapewniona jest poprzez sieć dróg gminnych o numerach:

102733L Grabów Szlachecki (dr.pow.1429L) - Praga - Lipiny 102834L dr.pow.1423L - Grabów Rycki 103034L Grabów Szlachecki - gr.gminy Kłoczew (Rzyczyna) 103035L Grabów Szlachecki - gr.gminy Kłoczew (Wojciechówka) 103036L Urszulin - Sosnówka - Zawitała (dr.pow.1426L) 103037L Sosnówka - gr.gminy Adamów 103038L dr.pow.1423L - Rycza - Grabów Rycki 103039L dr.pow.1426L - Jakubówka 103040L dr.pow.1426L - Jakubówka - Wrzosówka (dr.pow.1430L) 103041L dr.pow.1430L - Wrzosówka - Chajdaczka dr.pow.1436L 103042L dr.pow.1436L - Kol.Grabowce - Grabowce Górne 103043L Hektary - Grabowce Górne - Grabowce Dolne 103044L dr.pow.1428L - Nowodwór - gr.gminy Ułęż (Grabowce Dolne) 103045L dr.pow.1426L - Borki - Zastaw - Rycza - Przestrzeń 103046L dr.pow.1426L - Zawitała - Zielony Kąt - dr.pow.1436L 103047L dr.pow.1423L - Mamlicz - Kol.Zagórce - Podlasie 103081L Trzcianka - dr.pow.1423L - gr.gminy Ryki 103082L Zawitała - Garbów Rycki - Garbów Szlachecki 103083L Jakubówka

Dla poprawy i udoskonalenia zewnętrznych powiązań zakłada się: 1/ modernizację poprzez poszerzenie linii rozgraniczających następujących dróg powiatowych: - Nr 22 115 relacji Karczmiska - Grabów Szlachecki;

- Nr 22 117 relacji Brusów - Borki; - Nr 22 118 relacji Bazanów - Nowodwór; - Nr 22 119 relacji Grabów Szlachecki - droga krajowa Nr 822; - Nr 22 120 relacji Borki - Zawitała - Niedźwiedź; - Nr 22 121 relacji droga Nr 822 - Nowodwór - Lendo; - Nr 22 123 relacji Niedźwiedź - Sobieszyn; - Nr 22 12 relacji Lendo Wielkie - Kalinowy Dół;

2/ zmiany funkcji pełnionych przez odcinki dróg powiatowych: - Nr 22 121 rezerwa terenu na realizację drogi powiatowej na odcinku od drogi gminnej nr 22 52 011 do drogi krajowej nr 822. Wariantowo przełożenie przebiegu drogi poza teren zainwestowania wsi Trzcianki lub utrzymanie dotychczasowego przebiegu. - Nr 22 115 postulowana zmiana pełnionej funkcji w części przebiegu z drogi powiatowej na ścieżkę rowerowa na odcinku Grabów Szlachecki – Kobylczyk z jednoczesnym przełożeniem trasowania na odcinek drogi powiatowej nr 22 123 oraz nałożeniem funkcji drogi powiatowej na drogę gminną nr 22 52 003. - Nr 22 119 postulowane wydłużenie przebiegu drogi powiatowej (zmiana drogi gminnej Nr 22 52 002 na drogę powiatowa). Utrzymanie istniejącego przebiegu drogi na odcinku od drogi krajowej nr 822 do Nowodworu uwarunkowane bezkolizyjnością z funkcjonowaniem lotniska Ułęż. W przypadku wystąpienia kolizji obowiązuje realizacja drogi nr 22 121 wg wskazań ustaleń planu. - Nr 22 123 postulowana zmiana funkcji w części przebiegu z drogi powiatowej na ścieżkę rowerowa; - Nr 22 122 postulowana zmiana funkcji z drogi powiatowej na drogę gminną. W przypadku wyboru wariantu drogi powiatowej istniejąca droga powinna być zaliczona do kategorii dróg gminnych.

- Nr 102733L Grabów Szlachecki (dr.pow.1429L) - Praga - Lipiny – postulowana zmiana kategorii drogi na całości przebiegu na drogę powiatową w klasie Z (zbiorcza), - Nr 103035L Grabów Szlachecki - gr.gminy Kłoczew (Wojciechówka) postulowana zmiana kategorii drogi na całości przebiegu na drogę powiatową w klasie Z (zbiorcza),

3/ budowę nowych odcinków dróg powiatowych, w klasie Z (zbiorczej) na odcinkach zgodnie z załącznikiem graficznym do Studium: - Trzcianki (dr. powiatowa nr 1423L ) – Chojdaczka – Nowodwór (dr. powiatowa nr 1423L), - Niedźwiedź (dr. powiatowa 1429L) – Sosnówka – Grabów Szlachecki (dr. powiatowa 1429L)

W studium określa się zasady uksztaltowania układu powiązań komunikacyjnych, opartych o system dróg krajowych, powiatowych i gminnych, wzajemnie współdziałających w powiązaniach zewnętrznych gminy i jej obsłudze wewnętrznej. Docelowy układ dróg został przedstawiony na rysunku zgodnie z klasyfikacją funkcjonalną dostosowaną do klas i parametrów ustalonych w Rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 43 poz. 430 z 1999 r.).

1/ droga klasy "G" (główna): szerokość pasa technicznego 25 m, odstępy pomiędzy skrzyżowaniami - poza terenami zabudowy 800m, w terenie zabudowy 500m; w wyjątkach dopuszcza się odstępy w odległościach odpowiednio 600m i 400 m. Do terenów przeznaczonych pod nową zabudowę należy poprowadzić drogę dojazdową obsługującą te tereny (ograniczona liczba i częstość zjazdów), 2/ droga klasy "Z" (zbiorcza): szerokość pasa technicznego 20 m, odstępy pomiędzy skrzyżowaniami - poza terenami zabudowy 500m, w terenie zabudowy 300m; w wyjątkach dopuszcza się odstępy w odległościach odpowiednio 250m i 150 m. Należy dążyć do ograniczenia liczby zjazdów, szczególnie do terenów nowej zabudowy. 3/ droga klasy "L"(lokalna): szerokość pasa technicznego 15,0 m. Dostępność nieograniczona. 4/ Droga klasy „D” (dojazdowa) – szerokość pasa technicznego 10,0 – 15,0m.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, do działek budowlanych oraz do budynków i urządzeń z nimi związanych należy zapewnić dojście i dojazd umożliwiający dostęp do drogi publicznej, odpowiednie do przeznaczenia i sposobu ich użytkowania oraz wymagań dotyczących ochrony przeciwpożarowej, określonych w przepisach odrębnych.

Biorąc pod uwagę powyższe, postuluje się minimalną szerokość w liniach rozgraniczających dla: 1/ dróg wewnętrznych – 8,0 m 2/ ciągów pieszo – jezdnych – 5,0 m.

Budynki z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi powinny być lokalizowane poza zasięgiem zagrożeń i uciążliwości określonych w przepisach odrębnych. Dopuszcza się wznoszenie budynków w tym zasięgu pod warunkiem stosowania środków technicznych ograniczających potencjalne uciążliwości poniżej poziomu ustalonego w przepisach lub też zwiększających odporność budynku na te zagrożenia i uciążliwości, jeżeli nie jest to sprzeczne z przepisami odrębnymi. Zgodnie z ustawą z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U.1985 Nr 14 poz. 60 z późn. zm.), w związku z hierarchią dróg występujących na obszarze gminy Nowodwór, według art. 43. 1. ww. ustawy, obiekty budowlane przy drogach powinny być usytuowane w odległości od zewnętrznej krawędzi jezdni co najmniej:

W terenie Poza terenem Rodzaj drogi zabudowanym zabudowy

Droga ogólnodostępna:

a) krajowa 10 m 25 m

b) wojewódzka, powiatowa 8 m 20 m

c) gminna 6 m 15 m

System powiązań w obszarze gminy opierał się będzie na: 1. sieci dróg gminnych (zróżnicowanej klasami technicznymi w zależności od pełnionej funkcji w powiązaniach bądź bezpośredniej obsługi terenów zabudowy) 2. sieci ulicznej ośrodka gminnego.

Dla wewnętrznych powiązań zakłada się wykorzystanie dróg powiatowych i gminnych relacji wieś - wieś, wieś - ośrodek gminny. Prawnie ustalona sieć dróg gminnych rozbuduje się poprzez włączenie do dróg publicznych dróg wiejskich, służących bezpośredniej obsłudze terenów zabudowy.

Zakłada się wydzielenie dla nich pasów technicznych oraz ich budowę zgodnie z wymogami dróg dojazdowych. Projektowany układ został określony na rysunku studium. W studium wyznaczono ponadto rezerwy terenu na realizację ścieżek rowerowych w nawiązaniu do dróg publicznych istniejących i projektowanych oraz układu własnościowego. Określa się parametry techniczne dla poszczególnych klas dróg ustalonych na rysunku studium: Usprawnienie komunikacji na obszarze gminy jest związane ponadto z bu- dową bazy komunikacji i urządzeń zaplecza technicznego: 1/ budowa obiektów obsługi komunikacji publicznej; *zadaszeń na przystankach komunikacji zbiorowej, * przystanku dworcowego z małą gastronomią w Nowodworze; * budowę drogi dojazdowej i parkingu do przystanku kolejowego w Grabowie Szlacheckim. 2/ budowę obiektów obsługi komunikacji; 3/ wyznaczenia lokalizacji stacji paliw i obsługi motoryzacji.

Racjonalizacja układu komunikacji drogowej publicznej i wewnętrznej oraz modernizacja tego układu powinny stać się zadaniem priorytetowym w strefie OBSZARU KSZTAŁTOWANIA KOMUNIKACJI.

IV.7. OBSZARY KSZTAŁTOWANIA INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ - zadaniem wyznaczonych obszarów jest poprawa standardów użytkowych, ochronnych i technicznych gminy, w istniejących i planowanych terenach zainwestowania

Wymaga to ukształtowania w obszarze gminy 6 głównych podsystemów infrastruktury technicznej oraz rozbudowy i budowy dla każdego układu – sieci i urządzeń inżynieryjnych.

Najważniejszym uwarunkowaniem dla systemu wodno-kanalizacyjnego jest ochrona zasobów wód, stanowiących źródło zaopatrzenia ludności i rozwoju gospodarki gminy, pod kątem zabezpieczenia perspektywicznego bilansu potrzeb oraz odnawialności zasobów wód podziemnych. W obszarze gminy zasoby te mają rangę regionalną. Dlatego gospodarkę wodną zalicza się do strategicznych zadań gminy.

1. System gospodarki wodnej podstawowej opiera się na następujących zasadach: 1/ Wyznacza się tereny do ochrony, w granicach których winny być przestrzegane ściśle rygory w gospodarowaniu wodą oraz lokalizowaniu obiektów, warunkujące spełnienie przypisanych im funkcji: - rejon zalegania dyspozycyjnych wód podziemnych , - rejony komunalnych ujęć wody, 2/ Zwiększenie dyspozycyjnych zasobów zakłada się poprzez: - retencjonowanie wód powierzchniowych i podziemnych, - oczyszczanie ścieków odprowadzanych do odbiorników w stopniu umożliwiającym ponowne ich ujęcie. 3/ Zakłada się realizację nowych ujęć wody oraz nakazuje się utrzymanie stref ochronnych ujęć wody, odpowiadających przepisom odrębnym i decyzjom administracyjnym, wydanym w tym zakresie. Na terenie ochrony bezpośredniej ujęć wód podziemnych zakłada się.: - odprowadzanie wód opadowych w sposób uniemożliwiający przedostanie się ich do urządzeń służących do poboru wody, - odprowadzanie poza granicę terenu ochrony bezpośredniej wszelkich nieczystości i ścieków powstałych podczas obsługi urządzeń służących do poboru wody. - zagospodarowanie strefy zielenią. 4/ Zakłada się uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej poprzez budowę systemów kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków. Na terenach zabudowy rozproszonej dopuszcza się indywidualne, bezpieczne dla środowiska rozwiązania gospodarki ściekowej. Do czasu realizacji kanalizacji sanitarnej w terenach zabudowy istniejącej i planowanej dopuszczalne jest korzystanie ze szczelnych zbiorników bezodpływowych z okresowym wywożeniem taborem asenizacyjnym do zbiorczej oczyszczalni ścieków lub z przydomowych oczyszczalni ścieków, na zasadach określonych w obowiązujących przepisach.

2. Spośród docelowych systemów infrastruktury w gminie funkcjonuje system elektroenergetyczny. Nie jest jednak wystarczająco sprawny w stosunku do wzrastających potrzeb bilansowych gminy oraz elektroenergetycznego systemu regionalnego. Wymaga budowy nowych elementów, rozbudowy i modernizacji średniego i niskiego napięcia. W układzie magistralnym zasady zasilania opierają się o: - GPZ - RYKI oraz awaryjne GPZ Dęblin i GPZ Michów; W układzie średniego napięcia adaptuje się linie przesyłowe przebiegające przez obszar gminy; planuje się rozbudowę sieci obejmującą: - linie magistralne relacji GPZ Ryki - Trzcianki - Sobieszyn - Podlodów - Trzcianki - Jakubówka - GPZ Ryki; - GPZ Ryki - Kobylczyk - GPZ Ryki - Zosin - Nowodwór - Grabów Rycki. W układzie lokalnym, rozprowadzającym przewiduje się: - realizację nowych stacji transformatorowych zasilanych liniami średniego napięcia.  na terenie ośrodka gminnego oraz w rejonie terenów zabudowy jednorodzinnej stacji wnętrzowych, zasilanych liniami kablowymi  na pozostałym obszarze stacji transformatorowych słupowych i wieżowych, zasilanych liniami napowietrznymi SN, - adaptację i modernizację istniejących linii oraz stacji dla poprawy ich stanu technicznego i wydajności; - realizację nowych urządzeń elektroenergetycznych SN, NN w miejscach spodziewanego deficytu mocy (Nowodwór, Grabów Szlachecki). Wzdłuż linii elektroenergetycznych wyznacza się strefy uciążliwości zgodnie z:  Zarządzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 28.01.1985 w sprawie szczegółowych wytycznych projektowania i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych w zakresie ochrony ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pola elektroenergetycznego (Monitor Polski Nr 132 1985r.);  Rozporządzeniem Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 28.03.1972 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót budowlano-montażowych i rozbiórkowych (Dz. U. Nr 132 z 1972);  Polska Norma PN-75/E Elektroenergetyczne linie napowietrzne, projektowanie i budowa.

W zmianie Studium zakłada się remont i modernizację istniejących oraz budowę nowych urządzeń elektroenergetycznych oraz remont, modernizację i rozbudowę sieci infrastruktury elektroenergetycznej zależnie od aktualnych potrzeb, w sposób nie kolidujący z istniejącym zagospodarowaniem i prawną ochroną. Dla linii elektroenergetycznych przewiduje się zachowanie następujących szerokości stref ochronnych, o ograniczonym sposobie użytkowania, podyktowanych koniecznością ochrony ludzi przed działaniem pola elektrycznego i elektromagnetycznego: - dla jednotorowej linii napowietrznej WN 110 kV – pas 36,0 m (po 18,0 m od osi linii), - dla dwutorowej linii napowietrznej WN 110 kV – pas 40 m (po 20,0 m od osi linii), - dla linii napowietrznej SN 15 kV – pas 15,0 m (po 6,0 m od osi linii), - dla linii kablowej 15 kV i 0,4 kV – pas 1,0 m (po 0,5 m od osi linii). Zabudowa w obszarze strefy ochronnej jest możliwa pod warunkiem spełnienia wymagań obowiązujących przepisów i uzgodnienia z właścicielem sieci. W terenach do zalesienia, zgodnie z PN-E-05100-1 wymaga się pozostawienia pasa wolnego od wprowadzanego drzewostanu dla linii WN 110kV – 20 m, dla linii SN i Nn – 10m, z możliwością wykorzystania dla gospodarki leśnej pod warunkiem utrzymania wysokości drzew nie przekraczających 2 m, pozostawienie wokół słupów powierzchni nie zalesionej w odległości co najmniej 4 m.

3. System telekomunikacji jest obecnie w trakcie realizacji, opiera się na obsłudze gminy przez elektroniczną centralę puławska (z wyjątkiem części północno- zachodniej gminy). Adaptuje się realizowana kablową linię światłowodowa relacji Ryki - Rossosz - Nowodwór - Ułęż; warunkującą modernizację centrali telefonicznej. Po wymianie istniejącej ręcznej centrali na automatyczną w ośrodku gminnym, ustala się przebudowę i modernizację sieci telefonicznej we wszystkich miejscowościach obsługiwanych z powyższej centrali. Przewiduje się realizację sieci telekomunikacyjnej do poszczególnych miejscowości i zespołów zabudowy w postaci kanalizacji telefonicznej, kabli doziemnych lub linii napowietrznych. W zmianie Studium zakłada się rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej poprzez zapewnienie dostępności do nowoczesnych systemów telekomunikacyjnych i teleinformatycznych – przewodowych i bezprzewodowych (w tym dostęp do Internetu szerokopasmowego).

Dopuszcza się lokalizację anten nadawczo - odbiorczych telefonii bezprzewodowej poza obszarami objętymi formami ochrony przyrody oraz środowiska kulturowego.

IV.8. Urządzenia gospodarki komunalnej – cmentarze grzebalne

Zakłada się rozbudowę istniejących cmentarzy lub budowę nowego cmentarza grzebalnego z uwzględnieniem zasięgu stref sanitarnych, w oparciu o ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Tereny rezerwowane pod rozbudowę cmentarza lub pod lokalizację nowego cmentarza winny spełniać wymogi wynikające z rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 25 sierpnia 1959 r. w sprawie określenia, jakie tereny pod względem sanitarnym są odpowiednie na cmentarze (Dz. U. z 1959r. Nr 52, poz.315). Cmentarz powinien być lokalizowany w sposób wykluczający szkodliwy wpływ cmentarza na otoczenie. Odległość cmentarza od zabudowań mieszkalnych, od zakładów produkujących lub przechowujących artykuły żywnościowe, zakładów żywienia zbiorowego oraz studzien, źródeł i strumieni służących do czerpania wody do picia i potrzeb gospodarczych, powinna wynosić co najmniej 150 m. Warunkiem zmniejszenia odległości do 50 m jest zwodociągowanie terenu. Odległość od granicy cmentarza ujęć wody o charakterze zbiorników wodnych, służących jako źródło zaopatrzenia sieci wodociągowej w wodę do picia i potrzeb gospodarczych, nie może być mniejsza niż 500 m. Ustalenia dotyczące stref sanitarnych wokół cmentarzy grzebalnych uwzględnia się w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

IV.9. Energetyka alternatywna – Odnawialne Źródła Energii (OZE)

Lokalizacja oraz parametry inwestycji w zakresie alternatywnych źródeł energii powinny odpowiadać wytycznym zawartym w Wojewódzkim Programie Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego (Uchwała Nr XLI/623/2014 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 3 lutego 2014 r. w sprawie przyjęcia Programu Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego).

Wykorzystanie OZE ma znaczenie ekonomiczne i pozaekonomiczne: 1. Do korzyści ekonomicznych zalicza się: a/ regionalny rozwój gospodarczy, b/ dodatkowe źródła dochodów dla producentów i rolników z regionu (poprzez zagospodarowanie nieużytków rolnych do produkcji roślin energetycznych oraz rolniczych odpadów poprodukcyjnych na cele energetyczne), c/ niższe koszty produkcji energii, d/ dodatkowe miejsca pracy dla ludności, e/ możliwość wykorzystania środków pomocowych. 2. Do korzyści „pozaekonomicznych” zaliczyć można: a/ wzrost bezpieczeństwa energetycznego regionu, b/ realizację polityki zrównoważonego rozwoju, c/ zmniejszenie niekorzystnego wpływu energetyki zawodowej na środowisko, d/ zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, e/ stworzenie wizerunku regionu „proekologicznego”.

Na obszarze gminy Nowodwór wskazuje się tereny 1EF, 2EF pod budowę elektrowni fotowoltaicznej. Pod względem możliwości wykorzystania energii słonecznej obszar Polski podzielony jest na 4 rejony z czego województwo lubelskie stanowi rejon RII – wschodni o najwyższych sumach rocznego promieniowania słonecznego o rocznych zasobach przekraczających 950 kWh/m2. Lepsze uwarunkowania nasłonecznienia posiada wschodnia część województwa. Dla całego województwa lubelskiego zaleca się wykorzystywanie energii słonecznej w sezonie letnim do podgrzewania ciepłej wody użytkowej, w suszarnictwie, do oświetlania znaków drogowych z modułów fotowoltaicznych. Opłacalność inwestycji potwierdzają instalacje zlokalizowane na obszarach gorszych pod względem zasobów użytkowych (Ryki). Proponuje się również lokalizację instalacji słonecznych dla potrzeb indywidualnych użytkowników w obrębie posesji lub dla zasilania niewielkich zespołów zabudowy mieszkaniowej oraz usługowej. Należy założyć stopniowy wzrost wykorzystania ogniw fotowoltaicznych do zasilania znaków i świateł ostrzegawczych, reklam, lamp ogrodowych, w rolnictwie do zasilania silników wentylatorów w suszarniach oraz napowietrzania stawów rybnych. Nie zaleca się lokalizacji elektrowni słonecznych, powodujących niepokój optyczny.

3. Uwzględnienie potrzeb obronności i bezpieczeństwa państwa

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 7 maja 2004 r w sprawie sposobu uwzględnienia w zagospodarowaniu przestrzennym potrzeb obronności i bezpieczeństwa państwa ustala się następujące zasady: a/ w okresie zagrożenia zdrowia i życia ludzi obiekty usług publicznych, przeznacza się na punkty medyczne, punkty zaopatrzenia, punkty koncentracji ludzi, b/ w przypadkach zagrożeń militarnych przyjmuje się wszystkie tereny leśne za obszary koncentracji ludności c/ dla celów zaopatrzenia w wodę zaleca się utrzymanie w technicznej sprawności wszystkich nieeksploatowanych odwiertów wód podziemnych, d/ utrzymanie sieci dróg w należytym stanie technicznym, e/ kształtowanie kompatybilnych systemów łączności.

4. Parametry i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów – ustalenia wiążące przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

Dla zapewnienia ładu przestrzennego w obrębie obszarów objętych zmianą Studium naczelną zasadą jest:

kształtowanie zabudowy o wysokich standardach architektonicznych w harmonii z tradycyjną zabudową oraz krajobrazem kulturowym z uwzględnieniem przepisów ochrony środowiska.

4.1. W zakresie kształtowania zabudowy ustala się gabaryty i parametry budynków:  mieszkalnych w zabudowie zagrodowej i zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej – do dwóch kondygnacji nadziemnych z kondygnacją poddasza włącznie i wysokością kalenicy do 10 m,  w zabudowie letniskowej i rekreacji – jedna kondygnacja nadziemna, wysokość kalenicy do 6,0 m,  usługowych w zabudowie zagrodowej i zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej – do dwóch kondygnacji nadziemna, wysokość kalenicy do 8,0 m,  usługowych, produkcyjnych, inwentarskich, gospodarczych, magazynowych i innych – do ustalenia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

4.2. Dopuszcza się sytuowanie posadowienia parteru do 1 m powyżej poziomu terenu. 4.3. W zakresie konstrukcji i pokrycia dachów - możliwość stosowania dachów dwu- i wielospadowych (preferowane są dachy dwuspadowe, symetryczne - z możliwością fragmentarycznych modyfikacji np. naczółkowe) o kątach nachylenia głównych połaci dachowych do 45O. Nie ustala się ograniczeń w zakresie materiałów służących do krycia dachów. 4.4. Ustala się możliwość zastosowania przedłużonych okapów, ganków oraz werand nawiązujących do tradycji lokalnych. 4.5. W zakresie warunków podziału nieruchomości ustala się optymalne powierzchnie działek budowlanych: - dla zabudowy zagrodowej – min. powierzchnia 2500 m2, - dla zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej – min. powierzchnia 800 m2, - dla zabudowy rekreacyjnej /letniskowej, pensjonatowej/ - min. powierzchnia 1000 m2, 4.6. Ograniczenie intensywności zabudowy poprzez ustalenie minimalnego i maksymalnego wskaźnika intensywności zabudowy w granicach wydzielonej działki:  w terenie zabudowy zagrodowej mieszkaniowej jednorodzinnej, zabudowie letniskowej i rekreacji – 0,1 do 0,5, 4.7. Minimalny udział powierzchni biologicznie czynnej w obrębie działki budowlanej lub terenu inwestycyjnego:  w zabudowie zagrodowej, zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej, zabudowie letniskowej i rekreacji - min. 30%,  w zabudowie usługowej, produkcyjnej - min. 5%. 4.8. W zakresie kształtowania zabudowy na zasadach określonych w miejscowych planach dopuszcza się: 1/ lokalizację obiektów usługowych o charakterze nieuciążliwym, jako uzupełnienie funkcji mieszkaniowej lub zagrodowej, przy założeniu, że obiekty usługowe mogą być realizowane jako wbudowane w budynki mieszkalne lub jako towarzyszące obiekty wolnostojące, 2/ możliwość zbliżenia zabudowy gospodarczej i inwentarskiej do granicy działki sąsiedniej lub lokalizacji tej zabudowy na granicy z działką sąsiednią, 3/ możliwość przekształcenia zabudowy zagrodowej zbędnej dla produkcji rolnej na cele nierolnicze, w tym letniskowe, z uwzględnieniem wymogów ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

4.9. Dopuszcza się odstępstwo od wymienionych zasad w zakresie optymalnych powierzchni działek budowlanych, powierzchni zabudowy oraz udziału powierzchni biologicznie czynnej jeśli wynika to z analizy bilansu terenu w odniesieniu do jego zagospodarowania – zgodnie z ustaleniami miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 4.10. W zakresie kształtowania zabudowy usług publicznych i komercyjnych, zabudowy produkcyjnej, zabudowy: baz, składów, magazynów, specjalistycznych gospodarstw rolnych, budowy obiektów infrastruktury technicznej - parametry oraz wskaźniki kształtowania zabudowy zostaną ustalane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem charakteru planowanej inwestycji, potrzeb związanych zagospodarowaniem terenu inwestycyjnego oraz z dostosowaniem do panujących uwarunkowań lokalnych. 4.11. Ponadto ustala się, że: 1/ realizacja przedsięwzięć w ramach ustalonej funkcji nie może powodować przekroczeń obowiązujących standardów jakości środowiska oraz standardów jakości krajobrazu, 2/ przedsięwzięcia mogą być realizowane w zakresie nie oddziaływującym znacząco na środowisko. Wykluczenie potencjalnych znaczących oddziaływań na środowisko może nastąpić w procedurze uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia, 3/ wprowadza się zakaz budowy zakładów stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, a w szczególności zagrożenie występowania poważnych awarii w granicach administracyjnych gminy oraz w obrębie zwartej zabudowy wsi, 4/ wymagają każdorazowego zgłoszenia do Szefostwa Służby Ruchu Lotniczego SZ RP projektowane obiekty o wysokości równej lub większej od 50 m n.p.t.

5. Charakterystyka i kierunki zagospodarowania w podziale na Jednostki Polno – Osadnicze, Jednostki Wodno-Łąkowo-Leśne oraz Jednostek Leśno-Łąkowe Gminy Nowodwór - ustalenia wiążące przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Nowodwór wydziela w strukturze przestrzennej gminy: 1. jednostki polno-osadnicze, 2. jednostki wodno-łąkowo-leśne, 3. jednostki leśno-łąkowe. odpowiadających charakterem uwarunkowaniom środowiska przyrodniczego oraz uwarunkowaniom kulturowym i ochrony krajobrazu.

Zmiana niniejszego Studium pozwala na wykorzystanie uwarunkowań i walorów ekologicznych oraz rekreacyjno - turystycznych gminy, wpływających na aktywizację społeczno-gospodarczą. Jedną z podstawowych zasad rozwoju budownictwa na terenie gminy jest dążenie do kształtowania węzłowo - pasmowych układów zabudowy, jako obustronnej obudowy dróg lokalnych oraz m.in. tworzenie przestrzeni publicznej wokół obiektów usługowych. Na obszarze wszystkich jednostek osadniczych zakłada się rozbudowę, budowę obiektów i budowę urządzeń infrastruktury technicznej i dróg, służących poprawie standardu wyposażenia siedlisk i funkcjonowania istniejącego i planowanego osadnictwa. Zagospodarowanie jednostek podporządkowuje się zasadom określonym w STREFACH POLITYKI PRZESTRZENNEJ (I-III).

5.1. A - JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA NOWODWÓR CENTRUM-HEKTARY Gminny ośrodek administracyjno - usługowy ograniczony od wschodu doliną rzeki Świnki - korytarzem ekologicznym stanowiącym osnowę systemu przyrodniczego gminy. Obszar jednostki posiada różne formy zabudowy i zagospodarowania, obejmujące: administracją publiczną, usługi i rzemiosło, istniejącą gospodarką rolną i rybacką, zabudowę mieszkaniową jednorodzinną i zagrodową. Odmienne formy zagospodarowania, sąsiadujące ze sobą oraz ze strukturami przyrodniczo – krajobrazowymi narzucają obowiązek uporządkowania zabudowy oraz utrzymania ciągów osadniczych w wyznaczonych granicach. Szczególnej dbałości wymaga zharmonizowanie przyrody i zagospodarowania Jednostki.

Dolina rzeki Świnki powinna być poddana rewaloryzacji urbanistycznej i ekologicznej, tak, by docelowo stać się atrakcyjnym ciągiem przyrodniczo – spacerowym. Wykreowanie miejscowości Nowodwór jako CENTRUM będzie stanowić podstawę marketingu i rozwoju całej gminy. W granicach Jednostki Polno-Osadniczej NOWODWÓR CENTRUM-HEKTARY, w zakresie zagospodarowania ustala się: 1/ kształtowanie ośrodka usługowego w centrum Nowodworu, obejmującego nieuciążliwe dla środowiska usługi publiczne, handlowe, gastronomiczne oraz działalność gospodarczą, koncentrację usług w rejonie istniejących obiektów, 2/ wykreowanie miejscowości Nowodwór na ośrodek turystyki, bazy noclegowej i gastronomicznej z zapleczem urządzeń rekreacji, także w sąsiedztwie zbiorników wodnych i stawów, pod warunkiem wyposażenia projektowanych terenów w niezbędne urządzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej, 3/ zachowanie zabudowy zagrodowej, mieszkaniowej i usługowej z uporządkowaniem i uzupełnieniem ich nową zabudową oraz towarzyszącą zielenią urządzoną, 4/ zapewnienie nowych rezerw terenowych pod rozwój zabudowy zagrodowej, mieszkaniowej, wyposażenie tych terenów w niezbędne urządzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej, 5/ wyznaczenie nowych terenów na realizację ośrodków obsługi rolnictwa zgodnie z zapotrzebowaniem programów inwestorskich, 6/ rekultywację wyrobisk i terenów poeksploatacyjnych zgodnie z ustaleniami miejscowych planów lub pod zalesienie, 7/ rekonstrukcję i rewitalizację zbiorników i stawów, 8/ w rejonie terenu oznaczonego symbolem 2EF możliwość lokalizacji elektrowni fotowoltaicznej.

5.2. B-JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA NOWODWÓR ZASTAW-RYCZA Jednostka stanowi tereny cenne pod względem przyrodniczym i krajobrazowym, częściowo znajduje się w postulowanym do utworzenia zespole przyrodniczo – krajobrazowym doliny Świnki. Jednostkę charakteryzuje zwarty układ osadniczy z uporządkowaną zabudową zagrodową, eksponowaną z ciągów widokowych. Atrakcyjne położenie Jednostki sprzyja agroturystycznej aktywizacji wsi. Wskazuje się tereny Jednostki jako preferowane do pełnienia funkcji agroturystycznej oraz funkcji rekreacji indywidualnej. Sąsiedztwo dna doliny może wpływać na mniej korzystne warunki termiczno-wilgotnościowe.

W granicach Jednostki Polno-Osadniczej NOWODWÓR ZASTAW-RYCZA, w zakresie zagospodarowania ustala się: 1/ utrzymanie dotychczasowego użytkowania – rolnego terenów wokół wsi, 2/ kształtowanie urbanistyczno-architektonicznych pasm zabudowy wsi Nowodwór – Zastaw i Rycza, uzupełnianie zabudowy wsi równoległej do doliny rzecznej, wyłącznie zabudową o wysokich walorach architektonicznych, 3/ adaptację istniejących zespołów zabudowy na warunkach określonych w strefach polityki przestrzennej (I-III), w szczególności w odniesieniu do ochrony powiązań widokowych. 4/ wykorzystanie istniejących zespołów stawów Zastaw - Nowodwór - Grabowce Dolne do gospodarki hodowlanej, z uwzględnieniem przepisów obowiązujących na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, 5/ adaptację młyna na cele obsługi turystyki oraz innych obiektów istniejących w dolinie rzecznej na cele obsługi gospodarki rybackiej i wędkarstwa, na zasadach określonych w miejscowych planach, 6/ w rejonie terenu oznaczonego symbolem 1EF możliwość lokalizacji elektrowni fotowoltaicznej.

5.3. C-JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA NOWODWÓR PRAWOBRZEŻNY- KARASIÓWKA Układ osadniczy Jednostki wykształcił się jako zabudowa zagrodowa i mieszkaniowa wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Jednostkę cechują wysokie walory przyrodnicze z uwagi na malowniczą lokalizację w dolince dopływu rzeki Świnki spod Jakubówki na zboczach doliny rzeki Świnka, co predysponuje Jednostkę do lokalizacji funkcji agroturystyki i letniskowej. W obrębie Jednostki POLNO-OSADNICZEJ NOWODWÓR PRAWOBRZEŻNY- KARASIÓWKA ustala się: 1/ dla terenu 1KP - likwidację obiektów dysharmonijnych w obrębie głównego placu historycznego Nowodworu oraz dopuszczenie lokalizacji obiektu usługowego – informacji turystycznej oraz przystanku pod warunkiem odpowiedniego ukształtowania formy architektonicznej, w sposób nie obniżający wartości kulturowych otoczenia, na zasadach określonych w miejscowych planach, 2/ ograniczenie zabudowy w strefie przykrawędziowej doliny rzeki Świnka, 3/ dbałość o architekturę budynków oraz o ochronę otaczających wnętrz krajobrazowych i panoram widokowych w dolinie rzeki Świnka, 4/ ochronę naturalnych i sztucznych zbiorników wodnych oraz wód otwartych, 100

5/ możliwość przystosowania siedlisk do pełnienia funkcji letniskowych, agroturystyki oraz rekreacji, 6/ możliwość budowy nowego cmentarza oraz rozbudowę istniejącego cmentarza.

5.4. D- JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA – GRABOWCE DOLNE-GRABOWCE GÓRNE Jednostka charakteryzuje się wysokimi walorami przyrodniczymi w związku z położeniem w strefie oddziaływania korytarza ekologicznego związanego z doliną rzeki Świnki. W układach ruralistycznych wsi dominuje typ ulicówki dwurzędowej - Grabowce Górne oraz jednorzędowej - Grabowce Dolne. Z uwagi na atrakcyjną lokalizację wsi Grabowce Dolne, przypisuje się jej rangę wsi letniskowej z lokalizacją bazy noclegowej i gastronomicznej. Zbiorniki wodne – stawy - dają możliwość uprawiania turystyki kwalifikowanej np. wędkarstwa. W obrębie terenów wsi Grabowce Górne przewiduje się zalesienia słabych gruntów rolnych z warunkiem kształtowania urozmaiconej granicy polno-leśnej. W obrębie Jednostki D- JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA – GRABOWCE DOLNE- GRABOWCE GÓRNE ustala się: 1/ organizację form rekreacji niekolidujących z wymogami ochrony przyrody. Dla prawidłowego utrzymania walorów przyrodniczych stawów niezbędnym jest utrzymanie przybrzeżnych trzcinowisk i szuwarowisk będących miejscem schronienia i rozrodu wielu gatunków wodnych i wodno-błotnych, 2/ ochronę wód otwartych, terenów podmokłych, torfowiskowych oraz zbiorników naturalnych i sztucznych w dolinie rzeki Świnki, 3/ zapewnienie nowych rezerw terenowych pod rozwój zabudowy zagrodowej, mieszkaniowej i usługowej oraz wyposażenie tych terenów w niezbędne urządzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej.

5.5. E- JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA TRZCIANKI-WRZOSÓWKA-CHOJDACZKA Jednostka stanowi mozaikę polno-łąkową ze zwartymi kompleksami leśnymi oraz zwartym układem osadniczym wsi Trzcianki i wsi Wrzosówka, ulokowanym wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Wieś Trzcianki położona jest w obszarze pozabilansowego występowania węgla kamiennego. W obrębie Jednostki POLNO-OSADNICZEJ TRZCIANKI-WRZOSÓWKA- CHOJDACZKA wskazuje się: 1/ kontynuację gospodarki o charakterze rolniczym z uwzględnieniem specjalizacji produkcji rolnej w zakresie rozwoju sadownictwa i upraw ogrodniczych,

101

2/ kontynuację gospodarki leśnej - zalesienia jako kierunkowe przekształcenie gruntów o słabej bonitacji z jednoczesnym kształtowaniem granicy polno-leśnej oraz nasadzenia krzewów i drzew na kierunkach powiązań przyrodniczych w obrębie pasm systemu ekologicznego, 3/ poszerzenie usług podstawowych oraz tworzenie przestrzeni publicznej wokół obiektów usługowych, 4/ kształtowanie nowej zabudowy zagrodowej w gospodarstwach rolnych, hodowlanych i ogrodniczych oraz zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej na zasadzie dogęszczenia oraz według układów wyznaczonych w studium.

5.6. F- JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA JAKUBÓWKA-WRZOSÓWKA-NIWA Jednostka stanowi mozaikę polno-łąkowo-osadniczą z udziałem znacznych powierzchni kompleksów leśnych. Układ osadniczy wsi Jakubówka i wsi Wrzosówka utworzył się wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Dotychczasowe osadnictwo obejmuje także zabudowę zagrodową rozproszoną. W obrębie Jednostki F- JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA JAKUBÓWKA- WRZOSÓWKA-NIWA wskazuje się: 1/ kontynuację gospodarki o charakterze rolniczym oraz usystematyzowaną gospodarkę leśną, 2/ utrzymanie drożności węzła ekologicznego wodno –łąkowego - dopływu rzeki Świnka spod Jakubówki zasilającego dolinę rzeki Świnka, 3/ zalesienia oraz nasadzenia krzewów i drzew na kierunkach powiązań przyrodniczych w obrębie węzła wodno – łąkowego, 4/ ochronę terenów podmokłych oraz śródpolnych oczek wodnych, rekonstrukcję i rewitalizację zbiorników i stawów, realizację zbiornika wodnego o wiodącej funkcji rekreacyjnej w Jakubówce, 5/ ochronę obszaru źródliskowego dopływu Świnki w strefie leśno-polnej miejscowości Wrzosówka, 6/ lokalizację nieuciążliwych usług komercyjnych oraz usług publicznych w obrębie wsi Jakubówka, w tym organizację młodzieżowej bazy turystycznej z wykorzystaniem adaptacja obiektów szkolnych lub przekształceniem funkcji obiektów nieużytkowanych, 7/ poszerzenie usług podstawowych oraz tworzenie przestrzeni publicznej wokół obiektów usługowych, 8/ utworzenie bazy noclegowej i gastronomicznej (zajazd, pensjonat) w Jakubówce, 9/ wykreowanie wsi Wrzosówka na wieś o charakterze letniskowym, pod warunkiem wyposażenia w niezbędne urządzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej, 102

10/ kształtowanie nowej zabudowy zagrodowej w gospodarstwach rolnych, hodowlanych i ogrodniczych oraz zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej na zasadzie dogęszczenia oraz według układów wyznaczonych w studium, 11/ rekultywację wyrobisk i terenów poeksploatacyjnych zgodnie z przeznaczeniem określonym w planie miejscowym lub pod zalesienie.

5.7. G-JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA GRABÓW RYCKI PRAWOBRZEŻNY Jednostka stanowi mozaikę polno-osadniczą sąsiadującą od zachodu z rozległym kompleksem leśnym natomiast od wschodu z doliną rzeki Świnka. Osadnictwo Grabowa Ryckiego skumulowane jest w bezpośrednim sąsiedztwie ciągów komunikacji drogowej. Dla miejscowości przewiduje się kreowanie funkcji letniskowej. W obrębie Jednostki POLNO-OSADNICZEJ GRABÓW RYCKI PRAWOBRZEŻNY wskazuje się: 1/ kontynuację gospodarki o charakterze rolniczym, 2/ ochronę naturalnych cieków oraz śródpolnych oczek wodnych i mokradeł, ochronę terenów podmokłych oraz śródpolnych oczek wodnych, rekonstrukcję i rewitalizację zbiorników i stawów, 3/ ochronę suchych dolinek, stanowiących osnowę lokalnego systemu ekologicznego, 4/ ochronę ekspozycji strefy zboczowej na północny wschód od punktu widokowego w Grabowie Ryckim na d. zespół dworsko-parkowy w Dwórzcu, 5/ adaptację istniejącej nieużytkowanej zabudowy usługowej na funkcje rozrywki i kultury, 6/ kształtowanie nowej zabudowy zagrodowej w gospodarstwach rolnych, hodowlanych i ogrodniczych oraz zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej na zasadzie dogęszczenia oraz według układów wyznaczonych w studium.

5.8. H – JEDNOSTKA POLNO-LEŚNO-OSADNICZA KOL. GRABÓW SZLACHECKI Jednostka stanowi mozaikę polno-osadniczą i zajęta jest przede wszystkim przez uprawy polne oraz młode zalesienia. Istniejąca zabudowa zagrodowa ma charakter rozproszony. Jednostka zlokalizowana jest w obrębie projektowanego Adamowskiego Obszaru Chronionego (OCK).

W obrębie Jednostki POLNO-LEŚNO-OSADNICZEJ KOL. GRABÓW SZLACHECKI zaleca się: 1/ kontynuację gospodarki o charakterze rolniczym, 2/ prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej, 3/ zakaz budowy nowych siedlisk poza rezerwami wyznaczonymi w studium.

103

5.9. I – JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA CIEĆWIERZ Jednostka stanowi mozaikę polno-osadniczą z uprawami polnymi oraz zabudową zagrodową o charakterze rozproszonym oraz zgrupowanym w koloniach. Jednostka zlokalizowana jest w obrębie projektowanego Adamowskiego Obszaru Chronionego (OCK), w związku z czym gospodarowanie terenami zlokalizowanymi w obrębie Jednostki winno się odbywać na warunkach określonych w strefach polityki przestrzennej (I-III). W obrębie Jednostki POLNO-OSADNICZAEJ CIEĆWIERZ zaleca się: 1/ kontynuację gospodarki o charakterze rolniczym, 2/ prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej, 3/ ochronę źródliska rzeki Czarnej w strefie leśno-polnej i łąkowo-wodnej Ciećwierz – Grabów Szlachecki, 4/ zakaz budowy nowych siedlisk poza rezerwami wyznaczonymi w studium, ograniczenie działalności inwestycyjnej do granic obecnego zainwestowania działek budowlanych.

5.10. J - JEDNOSTKA POLNO – OSADNICZA GRABÓW SZLACHECKI - MAMLICZ – KOL. ZAGÓRCZE Osadnictwo Jednostki związane z rozwojem rolnictwa stanowi przykład wielodrożnicowego układu przestrzennego. Zabudowa zagrodowa i mieszkaniowa jednorodzinna wykształciły się wzdłuż dróg regionalnych łączących osady z Nowodworem, Rykami i gminami powiatu łukowskiego. Zabudowa Grabowa Szlacheckiego, Mamlicza i Kol. Zagórcze charakteryzuje się zwartością oraz jednolitą linią zabudowy i grodzenia. Centrum usług komercyjnych i publicznych Jednostki stanowi Grabów Szlachecki, dla którego przewiduje się rozwój i kształtowanie jako ośrodka usługowo- produkcyjnego, komunikacyjnego wykorzystującego stację kolejową oraz obsługi turystyki z uwagi na bliskość atrakcyjnych kompleksów leśnych. Część północna Jednostki położona jest w obrębie projektowanego Adamowskiego Obszaru Chronionego (OCK). W obrębie Jednostki POLNO – OSADNICZEJ GRABÓW SZLACHECKI - MAMLICZ –KOL. ZAGÓRCZE ustala się: 1/ kontynuację gospodarki o charakterze rolniczym, 2/ prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej, 3/ ochronę naturalnych cieków oraz śródpolnych oczek wodnych i mokradeł, 4/ ochronę źródliska rzeki Czarnej w strefie leśno-polnej i łąkowo-wodnej Ciećwierz – Grabów Szlachecki,

104

5/ zabezpieczenie ciągłości powiązań ekologicznych w strefach ekologicznych przeciętych pasami technicznymi infrastruktury (lasy Grabów Szlachecki, Mamlicz), 4/ ochronę w stanie naturalnym bioróżnorodności środowiska przyrodniczego użytku ekologicznego (śródpolnego stawu) „KIESZ” w rejonie Kol. Zagórcze, 5/ intensyfikację kolonijnej zabudowy wsi Grabów Szlachecki (Mamlicz, Zagórce), 6/ rezerwę terenów pod rozwój zabudowy zagrodowej, mieszkaniowej, wyposażenie tych terenów w niezbędne urządzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej, 7/ dopuszczenie działalności gospodarczej o charakterze usługowym i wytwórczym, nieuciążliwym dla środowiska, poszerzenie oferty usług podstawowych oraz tworzenie przestrzeni publicznej wokół obiektów usługowych, 8/ wykreowanie ośrodka obsługi ruchu turystycznego, w tym organizację młodzieżowej bazy turystycznej z wykorzystaniem adaptacja obiektów szkolnych lub przekształceniem funkcji obiektów nieużytkowanych, 9/ restaurację cmentarza mariawickiego oraz dopuszczenie budowy nowego cmentarza wg ustaleń miejscowego planu.

5.11. K - JEDNOSTKA POLNO - OSADNICZA URSZULIN - SOSNÓWKA – JANÓWEK Jednostka stanowi mozaikę polno-osadniczą i zajęta jest przede wszystkim przez uprawy polne oraz młode zalesienia. Istniejąca zabudowa zagrodowa ma charakter zwarty w obrębie wsi Urszulin. Pozostałe miejscowości Jednostki charakteryzuje brak wykształconych układów ruralistycznych. Walorami przyrodniczo-krajobrazowymi odznaczają się niewielkie kompleksy leśne i krajobraz leśno-polno-osadniczy w rejonie miejscowości Urszulin. W obrębie Jednostki POLNO - OSADNICZEJ URSZULIN - SOSNÓWKA – JANÓWEK wskazuje się: 1/ kontynuację gospodarki o charakterze rolniczym, 2/ prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej, 3/ ochronę naturalnych cieków oraz śródpolnych oczek wodnych i mokradeł, 4/ ochronę suchych dolinek, stanowiących osnowę lokalnego systemu ekologicznego, 5/ intensyfikację kolonijnej zabudowy wsi Sosnówka, Janówek,

105

6/ wykreowanie wsi Janówek na wieś o charakterze letniskowym, pod warunkiem wyposażenia w niezbędne urządzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej.

5.12. L - JEDNOSTKA POLNO - OSADNICZA NIEDZWIEDŹ - LENDO WIELKIE Przeważającą część Jednostki zajmują uprawy rolne oraz niewielkie enklawy leśne. Osadnictwo stanowi zwartą zabudowę w miejscowościach Niedźwiedź i Lendo Wielkie. Zabudowa rozlokowana jest w sąsiedztwie komunikacji drogowej – dróg powiatowych. W układzie ruralistycznym historycznym wsi Niedźwiedź i Lendo Wielkie dominuje typ ulicówki dwurzędowej. Niedźwiedź jest wsią preferowaną do rozwoju agroturystyki. W obrębie Jednostki POLNO - OSADNICZEJ NIEDZWIEDŹ - LENDO WIELKIE wskazuje się: 1/ kontynuację gospodarki o charakterze rolniczym, 2/ zalesienia słabych gruntów z kształtowaną, urozmaiconą granicą polno-leśną, 3/ ochronę naturalnych cieków oraz śródpolnych oczek wodnych i mokradeł, 4/ rozwój agroturystyki i funkcji letniskowej, 5/ kształtowanie ośrodka usługowego wsi Niedźwiedź z możliwością adaptacji nieużytkowanych obiektów na funkcje usługowe i turystyczne, w tym organizację młodzieżowej bazy turystycznej z wykorzystaniem adaptacja obiektów szkolnych lub przekształceniem funkcji obiektów nieużytkowanych oraz tworzenie przestrzeni publicznych wokół obiektów usługowych.

5.13. M - JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA ZAWITAŁA-KOL. ZAWITAŁA- DWÓRZEC- PODLASIE-ZIELONY KĄT-LENDO WIELKIE Największa powierzchniowo Jednostka polno – osadnicza gminy. W układach ruralistycznych historycznych wsi: Lendo Wielkie, Zawitała dominuje typ ulicówki dwurzędowej. Również dwurzędowa jest zabudowa wsi Zielony Kąt powstałej w późniejszym okresie. Zabudowa pozostałych wsi stanowi zabudowę rozproszoną, zgrupowaną w koloniach. W obrębie Jednostki POLNO-OSADNICZEJ ZAWITAŁA-KOL. ZAWITAŁA- DWÓRZEC- PODLASIE-ZIELONY KĄT-LENDO WIELKIE wskazuje się: 1/ kontynuację gospodarki o charakterze rolniczym z ukierunkowaniem upraw polowych na specjalizacje produkcji rolnej m.in. sadownictwo, 2/ zalesienia słabych gruntów z kształtowaną, urozmaiconą granicą polno-leśną, 3/ ochronę naturalnych cieków oraz śródpolnych oczek wodnych i mokradeł, 4/ zabezpieczenie ciągłości powiązań ekologicznych w strefach ekologicznych przeciętych pasami technicznymi infrastruktury (Dwórzec, Lendo Wielkie),

106

5/ ochronę przed zabudową punktów widokowych i osi widokowych celem ekspozycji cennych wartości krajobrazu: na panoramę wsi Nowodwór i zespół stawów - od strony najazdu z Zielonego Kąta, na zespół dworsko-parkowy w Dwórzcu - z najazdu od północnego zachodu przy drodze lokalnej Grabów Szlachecki – Zawitała oraz ekspozycji strefy zboczowej doliny Świnki w Lendzie Wielkim na zachód i południowy – wschód od punktów widokowych - na dawny zespół dworsko-parkowy, 6/ ochronę i konserwację zachowanych elementów układu zieleni, systemu wodnego i konfiguracja terenu zespołów dworsko-parkowych w miejscowościach Lendo Wielkie, Dwórzec oraz możliwość ich rewaloryzacji i adaptacji na nowe funkcje w zakresie zgodnym z ustaleniami miejscowych planów, 7/ kształtowanie ośrodków usługowych wsi Lendo Wielkie, Zielony Kąt, Zawitała z możliwością adaptacji nieużytkowanych obiektów na funkcje usługowe oraz tworzenie przestrzeni publicznych wokół obiektów usługowych, 8/ rozwój funkcji agroturystycznej oraz letniskowej głównie we wsi Zawitała Podlasie, 9/ rozwój budownictwa mieszkalnego na zasadzie intensyfikacji zabudowy w sąsiedztwie istniejących kolonii zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej, 10/ rekultywację wyrobisk i terenów poeksploatacyjnych zgodnie z przeznaczeniem określonym w planie miejscowym lub pod zalesienie.

5.14. N - JEDNOSTKA POLNO-OSADNICZA BORKI W układzie ruralistycznym wsi wykształcił się typ ulicówki jednorzędowej o zwartej zabudowie i uporządkowanej, jednolitej linii zabudowy oraz jednolitej linii ogrodzeń. Przeważającą część Jednostki zajmują uprawy rolne. Jednostka sąsiaduje z enklawami leśnymi oraz od zachodu z doliną rzeki Świnki. W obrębie Jednostki POLNO-OSADNICZEJ BORKI wskazuje się: 1/ kontynuację gospodarki o charakterze rolniczym z ukierunkowaniem upraw polowych na specjalizacje produkcji rolnej m.in. sadownictwo, 2/ zalesienia słabych gruntów z kształtowaną, urozmaiconą granicą polno-leśną, 3/ ochronę naturalnych cieków oraz śródpolnych oczek wodnych i mokradeł, 4/ realizację zbiornika wodnego Borki – Wrzosówka, 5/ zabezpieczenie ciągłości powiązań ekologicznych w strefach ekologicznych przeciętych pasami technicznymi infrastruktury (Borki - Wrzosówka), 6/ rozwój sieci osadniczej na zasadzie rozbudowy istniejącego osadnictwa i planowanego po przeciwnej stronie drogi powiatowej w oparciu o ustalenia miejscowych planów.

107

5.15. O - JEDNOSTKA POLNO - OSADNICZA GRABOWCE DOLNE – PRZESTRZEŃ Jednostka charakteryzuje się wysokimi walorami przyrodniczymi związanymi z kompleksami leśnymi i krajobrazem leśno-polno-osadniczym. Od strony południowej Jednostka sąsiaduje z korytarzem ekologicznym doliny rzeki Świnki. Osadnictwo Jednostki to zabudowa rozproszona. Kolonię tworzy zabudowa wsi Lendówka oraz wsi Przestrzeń - predysponowanej do pełnienia funkcji letniskowych. W obrębie Jednostki O - JEDNOSTKA POLNO - OSADNICZA GRABOWCE DOLNE – PRZESTRZEŃ ustala się: 1/ kontynuację gospodarki o charakterze rolniczym, 2/ zalesienia słabych gruntów z kształtowaną, urozmaiconą granicą polno-leśną, 3/ zrównoważoną gospodarkę leśną, 4/ ochronę naturalnych cieków oraz śródpolnych oczek wodnych i mokradeł.

5.16. DS - JEDNOSTKA WODNO-ŁĄKOWO-LEŚNA DOLINY ŚWINKI DŚL - JEDNOSTKA ŁĄKOWO-WODNA STREFA DOLINY ŚWINKI K/LENDAW LA - JEDNOSTKA WODNO-LEŚNO-ŁĄKOWA NOWODWÓR- WRZOSÓWKA DC - JEDNOSTKA WODNO-ŁĄKOWO-LEŚNA CIEĆWIERZ-URSZULIN Jednostki stanowią tereny cenne pod względem przyrodniczym i krajobrazowym. Z uwagi na wyróżnienie w krajobrazie, szczególną rolę w strukturze ekologicznej oraz bioróżnorodność ekosystemów obejmuje się ochroną dna dolin oraz ich strefy krawędziowe. Szczególne znaczenie dla systemu przyrodniczego gminy odgrywa jednostka DS-JEDNOSTKA WODNO-ŁĄKOWO-LEŚNA DOLINY ŚWINKI zlokalizowana w postulowanym do utworzenia zespole przyrodniczo – krajobrazowym doliny Świnki. Podstawową zasadą ww. wymienionych jednostkach jest ochrona biologicznej struktury dolin oraz ich użytkowanie podporządkowane wymogom ekologicznym . Zagospodarowanie jednostek podporządkowuje się zasadom określonym w STREFACH POLITYKI PRZESTRZENNEJ (I-III). W obrębie Jednostki DS - JEDNOSTKA WODNO-ŁĄKOWO-LEŚNA DOLINY ŚWINKI ustala się: 1/ dla terenu 1ML – dopuszczenie lokalizacji zabudowy letniskowej wyposażonej w niezbędne urządzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej – z uwzględnieniem rygorów ekologicznych oraz zakaz tworzenia barier poprzecznych, 2/ dla terenu 1UT, 1US – dopuszczenie lokalizacji obiektów sportowo- rekreacyjnych z uwzględnieniem rygorów ekologicznych,

108

3/ dla terenu 1RRM – dopuszczenie lokalizacji obiektów budowlanych z uwzględnieniem rygorów ekologicznych oraz zakaz tworzenia barier poprzecznych.

5.17. LDA - JEDNOSTKA LEŚNO-ŁĄKOWA NOWODWÓR – GRABOWCE GÓRNE LE - JEDNOSTKA LEŚNO-ŁĄKOWA TRZCIANKI – CHOJDACZKA LEE - JEDNOSTKA LEŚNO-ŁĄKOWA TRZCIANKI LF - JEDNOSTKA LEŚNO-ŁĄKOWA JAKUBÓWKA LGF - JEDNOSTKA LEŚNO-ŁĄKOWA JAKUBÓWKA – GRABÓW RYCKI LBN - JEDNOSTKA LEŚNO-ŁĄKOWA BORKI - NOWODWÓR ZASTAW- RYCZA LOM - JEDNOSTKA LEŚNO-ŁĄKOWA PRZESTRZEŃ- ZIELONY KĄT- LENDO WIELKIE LH.IKM- JEDNOSTKA LEŚNO-ŁĄKOWA GRABÓW SZLACHECKI – MAMLICZ – KOL. ZAGÓRCZE- CIEĆWIERZ-URSZULIN Jednostki tworzą w większości zwarte kompleksy leśne o nierównomiernym rozmieszczeniu. W strukturze przyrodniczej gminy stanowią tereny czynne biologicznie o dużej bioróżnorodności i dużym potencjale wieloprzestrzennego układu przyrodniczego. Lasy stanowią w strukturze gminy ekosystemy najbardziej zbliżone do naturalnych. Lasy i zadrzewienia stanowią ok. 40% powierzchni gminy. W studium wskazuje się możliwość powiększenia zasobów leśnych poprzez kształtowanie ciągłości przestrzennej kompleksów oraz zadrzewień i zalesień. Obrzeża leśne powinny być chronione przed zabudową, a gospodarka leśna prowadzona zgodnie z planami urządzania lasów państwowych i prywatnych. Funkcję ekologiczną i ochronną lasów traktuje się równorzędnie z funkcją gospodarczą i miejscem wypoczynku oraz rekreacji. Zagospodarowanie jednostek podporządkowuje się zasadom określonym w STREFACH POLITYKI PRZESTRZENNEJ (I-III).

6. Obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym

Obszary rozmieszczenia inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym obejmują gminę w jej granicach administracyjnych. Rozmieszczenie inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym - oraz ich zakres, wymagają zgodności z kierunkami rozwoju wynikającymi ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór

109

natomiast uszczegóławiane tych inwestycji nastąpi na etapie opracowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym na obszarze gminy obejmują:

1/ przebudowę i rozbudowę odcinków dróg gminnych istniejących oraz budowę dróg gminnych projektowanych wraz z towarzyszącą infrastrukturą (w tym ścieżki rowerowe, ciągi pieszo-jezdne), 2/ przebudowę, rozbudowę istniejących oraz budowę nowych urządzeń obsługi technicznej w zakresie elektroenergetyki, 3/ przebudowę, rozbudowę istniejących oraz budowę nowych sieci i urządzeń obsługi technicznej w zakresie zaopatrzenia w wodę, 4/ przebudowę, rozbudowę istniejących oraz budowę nowych urządzeń obsługi technicznej w zakresie oczyszczania ścieków, 5/ budowę sieci i urządzeń związanych z gazyfikacją gminy, 6/ przebudowę, rozbudowę istniejących oraz budowę nowych urządzeń melioracji wodnych (ciągów drenażowych) 7/ przebudowę, rozbudowę istniejących oraz budowę nowych obiektów usług publicznych z zakresu: - administracji, - szkolnictwa, - usług kultury, sportu i rekreacji, - placówek opiekuńczo-wychowawczych, - budownictwa socjalnego, - opieki społecznej, - obiektów ochrony zdrowia, - cmentarzy, - bezpieczeństwa i ochrony zdrowia i życia mieszkańców gminy.

7. Obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa

Według Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego istotnymi z perspektywy rozwoju infrastruktury transportowej jest przebiegająca przez obszar gminy Nowodwór - linia kolejowa zelektryfikowana nr 26 relacji Łuków-Radom oraz sąsiadująca od południa z gminą droga krajowa nr 48 relacji Tomaszów Mazowiecki – Białobrzegi – Głowaczów – Kozienice – Nowe Słowiki – Sieciechów – Opactwo – Dęblin – Moszczanka – Kock o docelowej klasie technicznej GP. 110

Ponadto inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym na obszarze gminy obejmują: 1/ przebudowę, rozbudowę istniejących dróg powiatowych oraz budowę nowych odcinków dróg powiatowych, 2/ włączenie północnej części gminy do obszarów prawne chronionych w ramach projektowanego Adamowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

8. Obszary, dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odrębnych, w tym obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości, a także obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m2 oraz obszary przestrzeni publicznej

W Studium nie wskazuje się: 1/ obszarów do przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości, 2/ obszarów pod lokalizację wielkopowierzchniowych obiektów handlowych /o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m2/, dla których następowałby obowiązek sporządzenia planów, 3/ obszarów przestrzeni publicznych, dla których następowałby obowiązek sporządzenia planów.

9. Obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne

Gmina Nowodwór posiada obowiązujący Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przyjęty Uchwałą Nr XI/57/2000 Rady Gminy Nowodwór z dnia 24 maja 2000 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór (ogłoszony w Dz. Urz. Woj. Lubelskiego z 2001 r. Nr 9, poz. 87), zmieniony Uchwałą X/34/07Rady Gminy Nowodwór z dnia 16 lipca 2007 r. W miarę pojawiających się potrzeb nastąpi określenie skali i zasięgu przestrzennego zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, bądź też zostanie podjęta przez władze gminy oraz radę gminy decyzja o sporządzeniu nowego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Przed podjęciem decyzji o zmianie planu lub opracowaniu nowego planu, zgodnie z art. 14 ust. 5 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym należy dokonać analiz dotyczących zasadności przystąpienia do zmiany lub sporządzenia

111

planu, stopnia zgodności przewidywanych rozwiązań z ustaleniami studium oraz ustala niezbędnego zakresu prac planistycznych, w szczególności w przypadku konieczności zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne.

10. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwania się mas ziemnych

Po analizie danych zawartych na stronie internetowej Państwowego Instytutu Geologicznego – Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO) oraz Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej w zakresie map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (ISOK), stwierdzono, że na terenie gminy Nowodwór nie występują: 1/ obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, 2/ udokumentowane obszary narażone na osuwanie się mas ziemnych.

11. Obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny

Na terenie gminy Nowodwór nie występują obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny nie występują.

12. Obszary pomników zagłady i ich stref ochronnych oraz obowiązujące na nich ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady (Dz. U. Nr 41, poz. 412 z późn. zm.)

Na terenie gminy Nowodwór nie występują obszary pomników zagłady.

13. Obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji

W obrębie gminy Nowodwór nie wskazuje się obszarów wymagających przekształceń lub rehabilitacji. Rekultywacji wymagają tereny wyrobisk i terenów poeksploatacyjnych. Preferowaną formą rekultywacji terenów jest ich zalesianie.

14. Granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych

Przez obszar gminy Nowodwór przebiega linia kolejowa zelektryfikowana nr 26 relacji Łuków-Radom. Działki zajęte pod linią kolejową stanowią tereny zamknięte, wg ustawy z dnia 17 maja 1989 r. prawo geodezyjne i kartograficzne.

112

W obrębie gminy Nowodwór nie występują tereny zamknięte i ich strefy ochronne, dla których nie sporządza się miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, o których mowa w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

15. Obszary problemowe, w zależności od uwarunkowań i potrzeb zagospodarowania występujących w gminie

W Studium nie wskazuje się obszarów problemowych wymagających szczególnych rozstrzygnięć.

113

III. PODSTAWY ROZWOJU I ZAŁOŻENIA PROGRAMU ZAGOSPO - DAROWANIA

1. Główne czynniki rozwojowe i przekształcenia struktury gminy

Istniejący potencjał gminy i uwarunkowania zewnętrzne gminy tworzą przesłanki rozwojowe. Przyjmuje się, że główną rolę pełnić będą następujące czynniki: • wzrost liczby ludności w wyniku szacowanych w skali roku przyrostu naturalnego na poziomie 2-4 % (przewiduje się jednak utrzymanie salda migracji na poziomie zero lub nawet na poziomie ujemnym ok. -20-50); • rozwój przedsiębiorczości pozarolniczej, szczególnie rzemiosła produkcyjnego, zaplecza technicznego i usługowego ; • rozwój rolnictwa i agroturystyki, • obsługa ludności i terenów rolniczych w rejonie ciążenia ośrodków lokalnych • rozwój mieszkalnictwa jednorodzinnego głównie w ośrodku gminnym, Gra- bowie Szlacheckim, Jakubówce oraz funkcji letniskowej głównie we wsiach Grabowce Dolne, Przestrzeń, Urszulin, Zawitała Podlasie

2. Podstawy programowe zagospodarowania

Zakłada się następujące wielkości programowe, jako podstawę oceny potrzeb w zagospodarowaniu przestrzennym w okresie perspektywicznym ( 10 – 15 lat ):

1. Liczba ludności 4, 8 - 5,0 tys. osób (wzrost na poziomie ok. 10%)  ośrodka gminnego 0,7 - 0,9 tys. osób (wzrost na poziomie 30 - 50 %)  miejscowości wiejskich 4,1 tys. osób (utrzymanie stanu istniejącego)

2. Struktura ludności  ludność w wieku 1,2 – 1,3 tys. osób przedprodukcyjnym (do 17 lat) (przyrost 100 – 200 osób)  ludność w wieku produkcyjnym 2,6 – 2,7 tys. osób (M.18-65 lat, K.18-60lat) (przyrost 150 – 250 osób)  ludność w wieku poprodukcyjnym 960 – 1000 osób (M. powyżej 65 lat, K. powyżej 60 lat) (przyrost 210 – 250 osób) 114

3. Pojemność turystyczno – rekreacyjna (jako jednoczesny pobyt szacunek) 580 – 840 osób - budownictwo letniskowe 360 – 540 osób - wypoczynek weekendowy 100 – 150 osób - ruch turystyczny 120 – 150 osób

4. Program usług i urządzeń określa się w oparciu o wielkość 6,5 tys. osób (z uwzględnieniem obsługi zewnętrznej);

5. Zasoby pracy szacuje się na poziomie 2500 - 2700 osób,

6.Szacunkowa struktura zatrudnienia ludności:

 zatrudnienie w rolnictwie 1500 - 1400 osób  zatrudnienie poza rolnictwem 500 - 700 osób - zatrudnienie w obszarze gminy 2000 – 2100 osób - wyjazdy do pracy 400 - 500 osób - bezrobotni ok. 100 osób

3. Zasady rozwoju programu zagospodarowania

1 Mieszkalnictwo; potrzeby w tym zakresie determinowane są głównie: - prognozowanym wzrostem ludności w ośrodku gminnym i w niektórych miejscowościach – ok. 800-1000 osób oraz gospodarstw domowych na poziomie 250-280; - ubytkami w istniejącej zabudowie zagrodowej oraz potrzebami wymiany zabudowy, - niezaspokojonymi potrzebami samodzielnych gospodarstw domowych; - potrzebami komunalnymi; 1/. Zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych przewiduje się na następujących zasadach: * uzyskanie standardu 1 mieszkania na 1 gospodarstwo domowe * uzyskanie minimum standardu 30 m2 pow. użytkowej na 1 mieszkańca; * uzyskanie średniej 0,9 osób na 1 izbę; * przyrostu ilości mieszkań rzędu 380 - 450, z tego - wymiana zasobów 200 - 250 mieszkań

115

- przyrost nowych zasobów 180 - 200 mieszkań (w ośrodku gminnym ok. 80 – 120 mieszkań) 2/. Intensywność zabudowy, powinna się wyrażać w parametrach: - powierzchni działki zagrodowej 0,20 - 0,30 ha, - powierzchni działki jednorodzinnej 1000 - 1500 m2 (w zależności od formy zabudowy - min. 800 m2) - min. powierzchni działki pod zabudowę letniskową 2500 m2

2. Usługi: potrzeby w tym zakresie determinowane są następującymi przesłankami: - rozwojem liczby ludności, w tym szczególnie stopniową zmianą struktury demograficznej, szczególnie wzrostem ludności w podeszłym wieku;

- podniesieniem standardu obsługi przez rozwój ilościowy i rodzajowy usług oraz poprawę stanu bazy usług istniejących;

- poprawę dostępności do usług przez reorganizację przestrzenną obsługi tj. uatrakcyjnienie i wzmocnienie ośrodków lokalnych i przybliżenie do miejsca zamieszkania usług elementarnych ;

- koniecznością maksymalnego zmniejszenia niedogodności w obsłudze ludności, wywołanych odległością do ośrodka gminnego przez wzbogacenie programu usług podstawowych w Grabowie Szlacheckim kształtowanym na ośrodek lokalny,

- kreowaniem statusu historycznej miejskości Nowodworu z uczytelnieniem zabytkowych elementów układu urbanistycznego i wyposażeniem ośrodka w obiekty i usługi o randze ponadlokalnej,

- ośrodek kultury, rekreacji i sportu przystanek dworcowy, obsługa turystyki, 1/. Zakłada się adaptację istniejących placówek usługowych. Stwarza się im terenowe możliwości rozwoju i poprawy bazy materialnej. Obiektom, które ze względu na ograniczone powierzchnie działek nie mają warunków rozbudowy programu wskazano nowe lokalizacje;

116

2/. Nowe elementy programu usług powinny rozwijać się w oparciu o określone w studium standardy kształtowania jakości życia; z uwarunkowań istniejących jako sfery preferowane do rozwoju wskazuje się:

- usługi kultury i sztuki; brak bazy i niedorozwój ilościowy usług w miejscowości gminnej ( potrzeby: ośrodek kultury, sala widowiskowa, klub, baza rozrywkowa i inne),

- zieleń i sport: jest to dziedzina, podobnie jak sfera kultury niedoinwestowana na poziomie elementarnym tj. zaplecza szkół podstawowych, ogó1nodostępnych boisk trawiastych, urządzeń terenowych sportu i rekreacji, zaplecza kultury fizycznej w gminie (szczególnie w ośrodku gminnym). W studium wskazano możliwości rozwoju urządzeń i bazy rekreacyjno-sportowej. Również zasadnicze zmiany są niezbędne w zakresie zieleni publicznej o różnych funkcjach użytkowych. Jej znaczenie powinno być doceniane w aspekcie ochrony i kształtowania zdrowych warunków życia - na terenach publicznych i mieszkaniowych.

- usługi oświaty; główne potrzeby wynikną z przyrostu dzieci i młodzieży, oraz z programu szkół gimnazjalnych; w perspektywie pożądana rozbudowa szkoły w Nowodworze i Grabowie Szlacheckim. Znacznej poprawy wymaga stan bazy sportowo-rekreacyjnej szkól i dla młodzieży.

- usługi ochrony zdrowia i opieki społecznej: oceniany jako średni standard obsługi ludności w usługach lecznictwa otwartego; stanowi bazę minimalną, w perspektywie należy unowocześnić oraz poszerzyć zakres usług o profilaktykę i rehabilitację. Pożądana byłaby również poprawa dostępności ośrodków zdrowia ludności zamieszkałej w miejscowościach oddalonych od centrum gminy, przez lokalizację placówki w Grabowie Szlacheckim. Nowe potrzeby powstają wraz z procesem starzenia się ludności, wiąże się z nim konieczność stworzenia bazy opieki społecznej, - usługi telekomunikacyjne - placówka usytuowana w ośrodku gminnym wymaga poprawy bazy lokalowej, pożądany jest ilościowy rozwój 117

tych usług; w studium wskazano możliwość realizacji placówki w Grabowie Szlacheckim,

- strażnice ochotniczej straży pożarowej: rozwój placówek zależy od modelu funkcjonowania służby; jednak w ocenie warunków życia - remizy stanowią najbardziej oczywisty ośrodek integracji społeczno-kulturalnej ludności. Z tego względu ocenia się, że ich sieć powinna znacznie wzrosnąć (każde sołectwo powinno posiadać tego typu placówkę);

- usługi administracji; stan bazy zaspokaja potrzeby administracji publicznej i gospodarczej - istniejący standard ocenia się jako średni. Pożądana jest realizacja nowego obiektu wielofunkcyjnego, w którym byłyby warunki zachęcające do powstawania usług administracji finansowej i gospodarczej;

- usługi komercyjne: mają one ważne znaczenie dla warunków funkcjonowania gminy i poziomu życia ludności. Ich rozwój zależy przede wszystkim od aktywności i przedsiębiorczości i inwestorów. Sfery tej nie można uznać za zadowalającą zarówno ze względu na ilościową sieć jak też dostępność dla mieszkańców całej gminy.

 przyjmuje się następujące preferencje: - gastronomia: obecny stan wyposażenia jest zdecydowanie niewystarczający dla obsługi istniejących i przyszłych potrzeb. Konieczny jest rozwój sieci – ilościowy i rodzajowy ( o różnym standardzie) - zakładów zlokalizowanych w ośrodkach obsługi (z uwzględnieniem potrzeb mieszkańców). Ten rodzaj usług powinien być kojarzony z bazą noclegową, obsługą motoryzacji i transportu);

- usługi bytowe: sfera usług działająca głównie na potrzeby mieszkańców: powinna uzyskać wsparcie finansowo-promocyjne. Obecnie brak jest tego typu placówek. Pożądany jest wzrost sieci placówek również w miejscowościach poza ośrodkiem gminnym.

118

- handel (detaliczny i hurtowy) - ten rodzaj usług najszybciej dostosowuje swoją strukturę do potrzeb rynkowych. Mimo stosunkowo licznej sieci – gmina nie posiada zadowalającego stanu rozwoju handlu. Do najważniejszych potrzeb należy urządzenie targowiska koszyczkowego(z infrastrukturą) dalsze zwiększenie ilości sklepów oraz bogatsze wyposażenie pod względem rodzajowym. Gmina ma warunki do rozwoju handlu hurtowego, dotychczas są one niewykorzystane.

- rzemiosło usługowe i drobna wytwórczość - obecny stan rozwoju tej sfery przedsiębiorczości jest dość zróżnicowany. Niektóre branże działalności mają już względnie trwałą bazę (szczególnie drzewne, stolarskie, metalowe), ciągle występują niewykorzystane możliwości przetwórstwa rolno-spożywczego i na rzecz obsługi rolnictwa. W studium wskazano tereny do lokalizacji tej funkcji.

3. Miejsca pracy - realizacja przewidywanych kierunków rozwoju gminy oraz ośrodka gminnego stworzy impuls do znacznego wzbogacenia miejsc pracy. Nastąpi zdecydowana zmiana źródeł utrzymania się ludności: • zmniejszenie się o ok. 20% utrzymujących się z rolnictwa (dalszy wzrost dwu zawodowości, która jest dość powszechna w gminie)  dynamiczny rozwój drobnej przedsiębiorczości i usług, który powinien wywołać ponad dwukrotne zwiększenie zatrudnienia. Pełne zaspokojenie potrzeb wymaga działań stymulacyjnych w sferze przedsiębiorczości. Ocenia się, że zrównoważenie rynku pracy nastąpi w wyniku dalszego zwiększenia dojazdów głównie do Ryk i Dęblina. Realizacja programu zagospodarowania w obrębie wskazanych rezerw powinna zapewnić następującą strukturę zatrudnienia:  sfera publiczna 200 osób  sfera produkcyjna 180 - 280 osób  usługi komercyjne 120 - 220 osób

119

4. Potrzeby socjalne : Zakłada się trzy kierunki działań: - zapewnienie komunalnej bazy lokalowej, jako socjalnej rezerwy, dla działań interwencyjnych w wypadkach losowych;

- rozwiązanie problemów ludzi niepełnosprawnych i wymagających opieki; - aktywizację działań profilaktycznych zapobiegającym patologiom społecznym (alkoholizm, przestępczość), W programie zagospodarowania przewiduje się adaptację dotychczasowych (istniejących) form działalności oraz tereny lokalizacji obiektu (typu) pensjonat pomocy społecznej dla ludzi wymagających opieki.

4. Standardy programowe kształtowania jakości życia w obszarze gminy

Celem umożliwienia etapowego rozwoju wyposażenia w program infrastruktury poniżej określono standardy które należy uwzględniać w zagospodarowaniu gminy i ośrodka Nowodwór. Powinno się dążyć do uzyskania ich poziomu, który umożliwi harmonijny rozwój a w przyszłości także w miarę wszechstronny pod względem jakości życia i funkcjonowania program.

I. PROGRAM USŁUG PODSTAWOWYCH (związanych z terenami mieszkaniowymi) 1.Przedszkola 60% uczestniczących dzieci w wieku 3-6 lat 2. Szkoły podstawowe 100% uczestniczących dzieci w wieku 7-15 lat z programem gimnazjum (150 miejsc na 1000 mieszkańców) 3. Ośrodek zdrowia 0,8- 1,0 gabinetu na 1000 mieszkańców - dostępność w promieniu 1,5 – 3,0 km  Lekarz domowy 1 lekarz na 1,5 – 2,0 tys.(gab. ok. 40m2) 4. Apteka 20m2p.uż./1000 mieszkańców 5. Placówka pocztowa 30m2 pow. użyt./ 1000 mieszkańców (1 okienko) 6. Administracja z zapleczem 40m2 pow. użyt./ 1000 mieszkańców 7. Dom spokojnej starości 5 miejsc / 1000 mieszkańców

8. Ośrodek kultury(klub, 80 – 100m2 pow. użyt./ 1000 mieszkańców biblioteka, sala widowiskowa) 9. Parkingi ogólnodost. ośr. gminny - miejsca postojowe w oparciu o program wynikający z normatywów określonych do rodzaju usług 120

10. Handel 300 – 400m2 pow. użyt./ 1000 mieszkańców 11. Gastronomia 50 – 60m2 pow. użyt. /1000 mieszkańców 12. Usługi i rzemiosło 50 – 200m2 pow. użyt. / 1000 mieszkańców

II. PROGRAMY USŁUG PONADPODSTAWOWYCH (projektowanych indywidualnie)

1. Targowiska, bazary 200-300m2 pow. użyt./1000 mieszkańców 2. Handel detaliczny i hurtowy powyżej 300m2 pow. użyt./1000 mieszkańców 3. Rzemiosło i usługi powyżej 300m2 pow. użyt./1000 mieszkańców 4. Gastronomia powyżej 70m2 pow. użyt./1000 mieszkańców 5. Schronisko/noclegownia 1 – 2 miejsca / 1000 mieszkańców (ze stołówką min. 100 miejsc) 6. Ośrodki kultury(z salą widowiskową) 100m2 pow. użyt./ 1000 mieszkańców 7. Kluby młodzieżowe 20m2 pow. użyt./ 1000 mieszańców 8. Klub prasowy z czytelnią jeden obiekt 50 – 60 miejsc 9. Sale dyskotekowe 300 – 500 miejsc (1-2 obiekty na gminę) 10.Tereny urządzone do cyklicznych 0,7 – 1,5 ha imprez (cyrk, wesołe miasteczko) 11. Boiska ogólnodostępne 2,5 - 3,0m2 pow. użyt./ mieszkańca 12. Ośrodek rekreacyjno-sportowy 3,0 – 5,0m2 pow. użyt./ mieszkańca 13. Kąpieliska, tereny rekreacji 0,3 – 0,5m2 pow. użyt./ mieszkańca Przywodnej 14. Cmentarz 4m2 pow. użyt./mieszkańca 15. Tereny zieleni publicznej 8 – 10m2 pow. użyt./ mieszkańca 16. Amfiteatr 0,5m2 pow. użyt./ mieszkańca 17. Strzelnica sportowa 0,7 – 1,0 ha 18. Siłownia jeden obiekt w gminie

121

IV. UWARUNKOWANIA ROZWOJU I ZAGOSPODAROWANIA

1. Charakterystyka gminy 1.1. Środowisko, rzeźba

W odniesieniu do fizyczno-geograficznego i geobotanicznego położenia gminy Nowodwór występują zróżnicowane kwalifikacje w systematyce naukowej. Wg najbardziej rozpowszechnionych (Kondracki) gmina leży na Wysoczyźnie Że- lechowskiej w okręgu Łukowsko - Siedleckim. Przyjmując podział proponowany przez Chałubińskiego, Wilgata i Fijałkowskiego gmina leży w Okręgu Małe Mazow- sze w granicach Równiny Lubartowskiej. Krajobraz gminy stanowi łagodna falista morenowa wysoczyzna porośnięta lasami, o rzeźbie stosunkowo mało urozmaiconej. Wizualnie przeważa krajobraz polno-leśny, zaś w środkowej i wschodniej części gminy polno-osadniczy. Głównymi elementami morfologicznymi są głębokie i dość wąskie doliny rzek, płaskie wierzchowiny w niewielkim stopniu urozmaicane wydmami i suchymi dolinami erozyjno-denudacyjnymi. Cały obszar gminy jest na- chylony z północy na południowy wschód. Hipsometria gminy ma niewielkie zróż- nicowanie, największe deniwelacje względne występują w strefach krawędziowych doliny Świnki poniżej Borek, gdzie różnice wysokości dochodzą do 20 m. Obszar gminy jest wyraźnie podporządkowany dolinie rzeki Świnki, która stanowi oś przyrodniczo-krajobrazową na znacznej jej długości. Pomimo mało urozmaiconej rzeźby geologia obszaru jest dość zróżnicowana. Największymi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi odznaczają się głównie: - kompleksy leśne z dużym udziałem zwłaszcza lasów liściastych, wyróżniają, się zwłaszcza lasy w rej. Wrzosówki, Nowodworu, Borek i Grabowa Szlacheckiego - dolina Świnki z systemem stawów zwłaszcza pomiędzy Borkami - Ryczą – Nowodworem i Grabowcami Dolnymi. (występuje tu mozaika zbiorowisk roślin łąkowych, leśnych, zaroślowych, szuwarowych i wodnych), - staw "Kiesz" w rejonie miejscowości Grabów Szlachecki (ostoja ptactwa wodnego), - niewielkie kompleksy leśne i krajobraz leśno-polno-osadniczy w rejonie miejscowości Urszulin, Niedźwiedź, Przestrzeń, Zielony Kąt. W obszarze gminy stwierdzono występowanie ponad 26 rzadkich i chronionych roślin ( 8 znajduje się pod ochroną całkowitą). Ponadto stwierdzono występowanie 123 gatunków kręgowców. Największą grupę stanowią ptaki (86 gatunków lęgowych) następnie ssaki (22 gatunki). Występują tu także miejsca lęgowe płazów i gadów.

122

1. 2. Stan zagospodarowania

Gmina zajmuje powierzchnię 7,2 tys. ha powierzchni. Zamieszkuje tu ok. 4,5 tys. osób. Zaludnienie na 1 km2 wynosi 61,9 osoby i jest ona w porównaniu do innych terenów wiejskich dość niskie. Sieć osadnicza gminy obejmuje 16 miejscowości i charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem. Średnio na jedną miejscowość przypada 285 ludności. Tylko dwie miejscowości liczą ponad 500 mieszkańców. Największą miejscowością w gminie jest Grabów Szlachecki, zamieszkuje w nim ok. 950 osób. tj. prawie 21 % ludności gminy. Ośrodek gminny liczy 543 osoby tj. 11,8% ludności gminy Nowodwór. Dwie miejscowości mają poniżej 100 osób i aż 8 poniżej 200 osób. Największy ciąg osadniczy stanowi zabudowa zlokalizowana nad rzeką Świnką, która stanowi główną oś przyrodniczo - krajobrazową obszaru gminy. W ogólnej powierzchni gminy do użytków rolnych zakwalifikowano ok. 72 % terenu, lasy i zadrzewienia zajmują 22,8 % powierzchni, wody niecałe 0,6%; pozostałe tereny tj. ok. 400 ha stanowią tereny osiedleńcze z infrastrukturą (zainwestowanie osadnicze - 2,3%, komunikacja - 2,3 %). W strukturze przestrzennej gminy jednak obszary osiedleńcze są zdecydowanie bardziej rozlegle, ze względu na dość znaczne rozproszenie zabudowy, występowanie zabudowy kolonijnej (przysiółków). W strukturze własnościowej obszaru dominują grunty użytkowane w gospodarstwach indywidualnych, obejmują one 99 % powierzchni.

1.3 Położenie gminy.

 Gmina Nowodwór jest położona w północnej części województwa Lubelskiego, obejmuje obrzeże powiatu ryckiego, sąsiadując z powiatem łukowskim. System hydrograficzny tworzy rzeka Świnka wraz ze swoim prawobocznym dopływem - spod Wrzosówki, zwanym również pod nazwa Świnki. Dorzecze tej rzeki jest zlewnią cząstkową dorzecza Wieprza. Skrajnie północna część gminy odwadnia rzeczka Czarna prawostronny dopływ Tyśmienicy, wypływająca na terenie gminy na obszarze łąk w pobliżu torów kolejowych. Elementem sytemu wodnego jest jeszcze rzeczka zwana również Świnką wypływająca w okolicy wsi Lenda Wielkiego (po przepłynięciu kilku kilometrów opuszcza teren gminy).

123

 Gmina leży w obszarze bezpośrednich wpływów Ryk. Jednak w gminie nakładają się powiązania funkcjonalne, przede wszystkim związane z dojazdami do pracy do miast Dęblina i Łukowa. Graniczy z 6 gminami: od północy z gminami Kłoczew i Krzywda (powiat łukowski), od zachodu z gminą Ryki, od południa z gminą Ułęż, od wschodu z gminą Adamów (powiat łukowski) i Jeziorzany. Najszerszy zakres kontaktów gospodarczo-społecznych występuje z gminami Ułęż i Ryki.

 Układ komunikacyjny gminy zapewnia wewnętrzne powiązania między ośrodkiem gminnym i jednostkami wiejskimi oraz zewnętrzne z ośrodkami ponadlokalnymi i miejscowościami w sąsiadujących gminach. Wg aktualnego stanu prawnego tworzy go 9 dróg powiatowych i 16 dróg gminnych o łącznej długości 86,7 km, z tego 51,7km o nawierzchni utwardzonej (60 %) . Osią komunikacyjną gminy jest droga powiatowa Nr 22 119 1428L Grabów Szlachecki - Grabów Rycki - Nowodwór do drogi krajowej Nr 822 48 – o długości 9,4 km, przecinająca gminę na kierunku północ południe. Południkowy przebieg ma również droga Nr 22 123 1429L Grabów Szlachecki - Niedźwiedź - Lendo Wielkie - Lendo Ruskie - Sobieszyn- o długości 7,8 km, biegnąca w pobliżu północno-wschodniej granicy gminy - droga ta jest asfaltowa na odcinku 4,5 km (na odcinku Grabów Szlachecki - Niedźwiedź gruntowa wnioskowana do zmiany kategorii drogi na ścieżkę rowerową). Podstawowe znaczenie w wewnętrznych powiazaniach gminy mają także drogi o przebiegu równoleżnikowym: Nr 22 120 1426L Borki – Zawitała - Niedźwiedź – o długości 4,8 km; Nr 22 1181430L; Bazanów - Wrzosówka - Nowodwór – o długości 2,8 km oraz połączenie komunikacyjne obejmujące drogę gminną Nr 22 57 011 1423L Trzcianki - Nowodwór (długości 1,5 km) do drogi powiatowej Nr 22 119 1428L i Nr 22 121 1423L- Nowodwór - Rycza - Zielony Kąt- Lendo Wielkie. Dla zewnętrznych relacji, szczególnie w łączności z ośrodkiem powiatowym i stolicą regionu główne znaczenie maja drogi: Nr 22 115 1349L - Ryki - Karczmiska - Grabów Szlachecki (3,3 km), w części północnej gminy a także Nr 22 117 1426L Brusów - Jakubówka - Borki; Nr 22 118 1430L Bazanów - Wrzosówka - Nowodwór oraz wspomniane wyżej drogi Nr 22 119 1428L i 22 123 1429L (zapewniające powiazanie z droga krajowa Nr 822) . Znaczącą rolę w powiązaniach regionalnych gminy spełnia linia kolejowa dwutorowa, relacji Dęblin - Łuków, z przystankiem kolejowym w Grabowie Szlacheckim. 124

2. Uwarunkowania kulturowe

Gmina Nowodwór należy do najmniej zasobnych w obiekty zabytkowe na obszarze Lubelszczyzny. Stan ten określają zarówno materialne zasoby krajobrazu kulturowego - stopień zachowania zabytkowej substancji i jej mała czytelność na tle współczesnego krajobrazu wsi, jak też znikome wartości historyczne. Na obszarze gminy żaden z zachowanych obiektów nie jest objęty ochroną prawną przez wpis do rejestru zabytków, zaś w ewidencji Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków figuruje tylko 13 obiektów, z których część zachowana jest reliktowo (pozostałości parku dworskiego w Nowodworze czy Lendzie Wielkim) lub przestała istnieć wyparta przez nowszą zabudowę (kościół parafialny w Nowodworze). Istniejące obiekty o cechach zabytkowych są rozproszone na obszarze całej gminy jako pojedyncze zabytki techniki (młyny czy kuźnie) w takich wsiach jak Grabowce Dolne, Niedźwiedź lub małoskalowe obiekty sakralne - np. kapliczka we wsi Zawitała czy cmentarz mariawicki w Grabowie Szlacheckim. Jedynie takie miejscowości jak Lendo Wielkie czy Nowodwór skupiają po kilka zabytków - pozostałości istniejących tu dawniej zespołów folwarcznych czy obiektów sakralnych. Obiekty te nie były przedmiotem rozpoznania historycznego i nie posiadają opracowań ewidencyjnych. Wyjątek stanowi ośrodek gminny – Nowodwór o zachowanym XVI wiecznym układzie urbanistycznym - świadectwie jego miejskiej przeszłości, który posiada opracowane w 1988 r. " Studium historyczno-urbanistyczne" autorstwa W Borucha. W wykonanym do niniejszego dokumentu opracowaniu "Studium wartości kulturowych i krajobraz" dokonano oceny walorów kulturowych i systematyzacji informacji o tych wartościach. Obejmują one: - przeszłość historyczna, sieć drożną i osadniczą - układy urbanistyczne i ruralistyczne - architekturę sakralną - zespoły rezydencjonalne - wiejską architekturę drewnianą; - zabytki techniki - małą architekturę (krzyże, kapliczki) - cmentarze i miejsca pamięci - zabytkowy drzewostan

125

Gmina Nowodwór nie jest rozpoznana pod względem archeologicznym - badania zaawansowane w skali województwa lubelskiego „Archeologiczne zdjęcia Polski" nie objęły dotychczas obszaru gminy. Krajobraz kulturowy gminy wyróżnia się natomiast znaczną liczbą zachowanych obiektów drewnianego budownictwa ludowego. W spisie adresowym "Zabytków Architektury i Budownictwa w Polsce" sporządzonym przez Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Polsce" w 1995 r. figuruje 132 obiekty, głównie są to chałupy wiejskie, również budynki gospodarcze. Rzadziej są zachowane w układzie i substancji siedliska. Z przeprowadzonej w 1998 r. inwentaryzacji stanu zagospodarowania gminy wynika, że liczba tych obiektów znacznie zmalała choć nie jest to zjawisko tak nasilone jak na obszarach podmiejskich dużych miast czy głównych trasach komunikacyjnych. Wiele obiektów budownictwa ludowego przestało istnieć lub jest niezamieszkałe i chyli się ku upadkowi. Jednak należy podkreślić, że mimo znacznych przekształceń kulturowych w obszarze gminy zachowały się jeszcze obiekty budownictwa ludowego obejmujące: domy mieszkalne, zagrody lub ich część (stodoły, obory), młyny. Najczęściej są to obiekty z początku XX wieku, bardzo nieliczne z końca XIX wieku. W Katalogu zabytków województwa lubelskiego figurują w ewidencji 112 domy mieszkalne - w przeważającej liczbie - domy drewniane. W spisie zabytków najliczniej reprezentowane jest stare budownictwo mieszkalne w Niedźwiedziu - 23 domy (wraz z dawną szkołą), w Borkach - 13 domów, w Grabowcach Dolnych - 10, w Grabowcach Górnych - 11; W Grabowie Szlacheckim 10, Grabowie Ryckim - 11, Zawitale - 10, Trzciankach - 8, Urszulinie – 6, w Ryczy i Przestrzeni po 4, Zielony Kąt -3. Ponadto zachowane zagrody zostały wpisane w miejscowości: Grabowce Dolne - 1, Grabowce Górne - 2, w Grabowie Ryckim - 2; Grabowie Szlacheckim - 3, Zielony Kąt- 1, a także ich fragmenty najczęściej stodoły w Zielonym Kącie, w Grabowcach Górnych, w Grabowie Szlacheckim, w Przestrzeni.

126

3. Środowisko przyrodnicze

3.1 Uwarunkowania

1/ Na aktualną strukturę przyrodniczą gminy determinujący wpływ mają lasy i sieć rzeczna, w mniejszym stopniu uwarunkowania antropologiczne, głównie związane z rozwojem osadnictwa i gospodarki rolnej, których rozwój wiązał się z systematycznym uszczuplaniem terenów leśnych - aczkolwiek przeprowadzona parcelacja majątków ziemskich ( międzywojenna i powojenna) wpłynęła na rozluźnienie stosunkowo skoncentrowanego osadnictwa i na jego rozproszenie, co w dużym stopniu wpłynęło na ukształtowany krajobraz. Analizując kartografię historyczna - mapę Pertheesa z 1786 r. oraz mapę Metzburga (lata 1797-1803) zauważa się dominujące w tym obszarze rozlegle kompleksy leśne oraz układ wykarczowanych pól i polan śródleśnych z drogami przecinającymi lasy. Większość osadnictwa wiejskiego ma dość późne pochodzenie XIX i XX wieczne, powstanie nowych kolonii i przysiółków nie związanych ze starymi ośrodkami osadniczymi wprowadziło bezład przestrzenny szczególnie widoczny na wylesionych wierzchowinach, gdzie warunki fizjograficzne są najkorzystniejsze dla lokalizacji zabudowy. W dalszym rozwoju gminy należy mieć na uwadze fakt, że środowisko przyrodnicze gminy charakteryzuje się wysoką podatnością na degradację a tym samym destabilizacje ekologiczne, zaś układy przyrodniczo-przestrzenne mają stosunkowo niską pojemność osadniczą. Wszystkie te cechy powodują, że niezwykle ważne jest stworzenie zrównoważonej struktury przyrodniczo- funkcjonalnej obszaru gminy opartej na zrównoważeniu stref czynnych biologicznie i przeznaczonych na rozwój funkcji związanych z potrzebami spo- łeczno-ekonomicznymi gminy. Powinny obowiązywać zasady strefowego użytkowania i zagospodarowania terenu tj. *szczególna dbałość o harmonizowanie zabudowy z otoczeniem, wyrażająca się w kształtowaniu skupionych ciągów zabudowy *na terenach otwartych – o wyraźnych rozłogach polnych, należy preferować rozwój rolnictwa, *tereny położone w sąsiedztwie i na kierunkach powiązań przyrodniczych należy przeznaczyć pod zalesienie. Przestrzeń geograficzna gminy (jako jeden z zasobów naturalnych) powinna być użytkowana jak najoszczędniej. Nie zawsze zatem przyrodnicze cechy środowiska preferujące określony sposób użytkowania terenu, mają aktualnie właściwe przełożenie na charakter i intensywność zagospodarowania terenu.

127

2/ Do najbardziej charakterystycznych cech środowiska należą: - stosunkowo korzystne warunki fizjograficzne dla rozwoju osadnictwa; - słabe rozcięcie powierzchni topograficznej, co zwielokrotnia znaczenie w gminie dolin rzecznych Świnki i jej dopływu spod Wrzosówki oraz Świnki spod Lenda Wielkiego - m.in. w związkach ekologicznych z otoczeniem, w aspekcie zachowania różnorodności biologicznej środowiska (jedynie w dolinach, poza kompleksami leśnymi zachowały się resztki naturalnych zbiorowisk roślinnych i odpowiednie warunki bytowe dla zgrupowań fauny), - duża ekspozycyjność stoków wierzchowinowych i polno-leśnych wnętrz krajobrazowych, - wysoka atrakcyjność krajobrazowa otwartej (niezabudowanej) granicy rolno- leśnej – a także wyeksponowanych w widokach lokalnych krawędzi kompleksów leśnych; - ubóstwo wód powierzchniowych, - duże zasoby dobrej jakości wód podziemnych, - walory agroekologiczne rolniczej przestrzeni produkcyjnej przydatne dla ukierunkowanej specjalizacji gospodarki rolnej; - bogate zasoby przyrodnicze i gospodarcze lasów - uboga baza surowców mineralnych 3/ Na korzystne dla osadnictwa warunki fizjograficzne składają się: - dobre warunki morfometryczne rzeźby dla podstawowych typów budownictwa tj. dla lekkiej zabudowy, dla cięższych odosobnionych budowli oraz dla podziemnych wodociągów i kanalizacji, - bardzo korzystne i korzystne warunki klimatyczne (przede wszystkim pod względem nasłonecznienia i przewietrzania), - dominacja terenów o warunkach geologiczno-inżynierskich nie stwarzają- cych przeszkód budownictwu. Cecha ta ma pozytywne i negatywne aspekty: * pozytywne, ponieważ na ogół nie muszą być stosowane specjalne zabiegi geotechniczne dla realizacji obiektów budowlanych, * negatywne, ponieważ nie stwarzają żadnych barier przed chaotycznym rozwojem osadnictwa. 4/ Na terenach wierzchowinowych dominuje teren lekko falistej równiny. Uboga zieleń śródpolna i brak innych naturalnych przeszkód terenowych powoduje że zabudowa kubaturowa jest na ogół dobrze widoczna nawet z większych odległości. Szczególnie razi wówczas, gdy odznacza się złą architekturą, zbyt dużą skalą i brakiem osłony zielenią,

128

5/ Znaczenie dolin rzecznych w stabilizowaniu stosunków ekologicznych w gminie polega na tym, że: - tylko w ich obrębie zachowały się ekosystemy wodne (staw Kierz jest wyjątkiem), - stanowią jedyne (na ogół z trudem funkcjonujące) ciągi (korytarze) ekologiczne, zapewniające łączność pomiędzy znajdującymi się na obrzeżach gminy i poza jej granicami ekologicznymi obszarami węzłowymi; - występujące w nich wilgotne siedliska umożliwiają egzystencję zbiorowisk wodnych, szuwarowych i łąkowych, a także zaroślowych i leśnych typowych dla dolin rzecznych i podmokłych obniżeń. Ze względu na to, że wzdłuż dolin w gminie rozwijają się ciągi osadnicze wpływ tych głównych ogniw systemu ekologicznego na przylegle tereny wierzchowinowe jest ograniczony. Miejscami drożność przestrzenna dolin jest utrudniona liniowymi barierami ekologicznymi typu komunikacyjnego (najmniej przenikalną barierą jest droga). 6/ Ubóstwo powierzchniowych zjawisk wodnych dokumentowane małą gęsto- ścią sieci rzecznej i niewielkimi ich przepływami oraz niewielką sumaryczną powierzchnią wód stojących (ok. 40 ha stawów). 7/ Gmina jest położona w obrębie zbiornika wodnego wód znajdujących się w utworach czwartorzędowych. Zwierciadło tych wód opada w kierunku południowym, w stronę pradoliny Wieprza. Pomimo różnego stopnia wodoprzepuszczalności utworów skalnych i warstw powierzchniowych (na ogół nieprzepuszczalnych), wody podziemne są ze sobą powiązane hydraulicznie. Utworzony przez nie zbiornik jest zasilany z infiltracji opadów atmosferycznych i drenowanymi dolinami. 8/ Rolnicza przestrzeń produkcyjna odznacza się niezbyt korzystnymi warunkami agroekologicznymi. Wskaźnik liczbowy charakteryzujący jej jakość, będący syntezą oceny przydatności rolniczej gleb, agroklimatu, rzeźby i warunków wodnych, wynosi 61,7 punktów, przy średniej wojewódzkiej 77,9 pkt. Największy udział mają grunty w IV klasie bonitacyjnej (45,4 %), udział gleb w klasach V i VI wynosi ok. 44 % (klasa V-27,7%). W ogólnym areale gleb dominują gleby pseudobielicowe i brunatne wykształ cone z piasków i pyłów wodnego pochodzenia. Na niewielkich powierzch- niach występują gleby murszowate i czarne ziemie. Pod względem glebowo- rolniczym największą powierzchnię zajmują kompleksy gleb żytnich dobrych i bardzo dobrych ok. 56 % powierzchni gruntów ornych.

129

9/ Postępująca gospodarka rolna doprowadziła do znacznego zmniejszenia lesi- stości gminy. Mimo, że pod lasami znajduje się ok. 1500 ha, co stanowi jeden z wyższych wskaźników w województwie - to jest to niestety już lesistość niższa od pożądanej. Kompleksy leśne są rozmieszczone nierównomiernie; silnie zalesione są północ, zachodnia i południowa część gminy. Natomiast środkowa i wschodnia jest niemal pozbawiona większych powierzchni leśnych. Wg oceny walorów przyrodniczych lasów - są to zbiorowiska już znacznie przekształcone antropologicznie, jednak ciągle duży jest udział lasów o strukturze wielogatunkowej, wielowiekowej i piętrowej. Na uwagę zasługuje występowanie bardzo cennych przyrodniczo lasów i zadrzewień na siedliskach łęgowych, które w obszarze województwa są dość znacznie przetrzebione i degradowane. Koncentrują się one w dolinie Świnki, wzdłuż cieków w układach kępowych, pasowych i rzędowych. Najczęściej zajmują powierzchnie kilkuarowe. W podobnych układach i miejscach występują zarośla. 10/ W granicach gminy udokumentowano jedynie bilansowe złoża torfu, zlokalizowane w dolinie Świnki. Wg informacji geologicznych w obszarze gminy występują inne surowce mineralne obejmujące węgiel brunatny, surowce skalne głównie piasek. Mają one na obecnym etapie status prognostycznych obszarów występowania surowców i zostały wskazane w studium do ochrony planistycznej. 11/ Ogólna odporność środowiska przyrodniczego na antropopresję nie poddaje się jednoznacznej ocenie, ponieważ geokomponenty w różnym stopniu są podatne na zagrożenia, pochodzące ze źródeł naturalnych bądź antropogenicznych. Ponadto w odniesieniu do tego samego elementu środowiska jego odporność oceniana jest różnie w zależności od charakteru (nie siły) antropo- presji. Najbardziej znamiennym w tym względzie przykładem mimo korzystnej oceny aerosanitarnej gminy - są gleby; w obszarze gminy głównie ze względu na ich zakwaszenie, odznaczają się dość niską odpornością na zabiegi agrotechniczne, niedostosowane do stopnia już obecnie występującej degradacji, a także na nieprawidłowe stosowanie środków chemicznych (w tym nawozów). Również erozja wietrzna stanowi w gminie pewne zagrożenia dla pedosfery. Tego typu erozja jest szczególnie dokuczliwa podczas bezśnieżnych i wietrznych zim. Spośród najczęściej spotykanych przeciwdziałań - trwałe zadarnienia, leśne pasy ochronne - ten drugi środek wydaje się być najwłaściwszy w sytuacji ekologicznej gminy.

130

Niską odpornością na zanieczyszczenia odznaczają się wody otwarte, głównie z uwagi na niską wodność i małe przepływy rzek. Ponadto cechą nadającą stosunkom hydrologicznym wyjątkowe znaczenie, są występujące w obszarze gminy Nowodwór źródliska dla 4 rzek. Rzeka Czarna bierze swój początek w rejonie łąk i torów kolejowych przysiółka Ciećwierz, Świnka jest zasilana głównie z licznych wysięków i podmokłości w okolicy Mamlicza i Ryczy, jej dopływ ze źródlisk w rejonie wsi Wrzosówka, zaś w części wschodniej "mała" Świnka ma swój początek w rejonie wsi Lendo Wielkie. W związku z pogarszaniem się stabilności stosunków wodnych w gminie ochrona czystości rzek, a szczególnie obszarów ich zasilania tj. źródliskowych ma decydujące znaczenie dla utrzymania równowagi ekologicznej i na procesy odpornościowe pozostałych geokomponentów środowiska, Do najbardziej odpornych obecnie w dalszym ciągu można w gminie zaliczyć szatę roślinną. 12/ Istniejące i potencjalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego gminy wynikają ponadto z: - presji urbanizacyjnej polegającej na rozpraszaniu zabudowy, - braku technicznych urządzeń ochrony środowiska, - chaotycznej eksploatacji lokalnych zasobów naturalnych Brak zorganizowanych systemów unieszkodliwiania ścieków, rozwija się natomiast sieć wodociągowa. Niekorzystną okolicznością w aspekcie ochrony wód jest obudowa wąskich dolin rzek pasmami osadniczymi. Pozbawione kanalizacji sanitarnej w decydującej mierze będą wpływać na pogarszanie się stanu wód tutejszych rzek. Śladem niekontrolowanej eksploatacji złóż surowców mineralnych (głównie okruchowych i ilastych) są wyrobiska poeksploatacyjne, służące powstawaniu dzikich wysypisk śmieci. 13/ Pomimo wzrastającej antropogenizacji środowiska, gmina zachowała tereny o wybijających się walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Należą do nich głównie duże fragmenty doliny Świnki z zespołem stawów i terenami leśnymi. Występują tam: mozaika zbiorowisk łąkowych, leśnych, zaroślowych, szuwarowych i wodnych, stawy będące ostoją ptaków wodnych. Wśród zbiorowisk roślinnych stwierdzono wiele stanowisk gatunków objętych ochroną prawną, a rzadko występujących oraz zagrożonych na terenie woj. lubelskiego. 14/ W gminie obecnie brak obszarowej ochrony prawnej i planistycznej, co nie odzwierciedla konieczności ochrony rzeczywistych walorów przyrodniczo - krajobrazowych gminy. Obecnie zatwierdzono tylko jeden pomnik przyrody (dąb szypułkowy w rejonie wsi Mamlicz).

131

15/ Znaczna część obszaru gminy, zwłaszcza kompleksy leśne prezentuje atrakcyjne turystycznie walory przyrodnicze i krajobrazowe, przydatne również dla wypoczynku sobotnio-niedzielnego. Zaczyna się również rozwijać budownictwo letniskowe. Obecnie w zagospodarowaniu gminy brak jest obiektów turystycznych. Powyższa przydatność środowiska należy wykorzystać dla rozwoju funkcji rekreacyjnych, szczególnie różnych form agroturystyki jako najbardziej pożądanych w rozwoju obszarów wiejskich.

3.2. Warunki ochrony i zasady kształtowania środowiska przyrodniczego

1. Zagadnienia ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego w gminie Nowodwór uznaje się za wiodące dla przesądzenia o kierunkach rozwoju przestrzennego, celem uwzględnia przedstawionych wyżej uwarunkowań dotyczących zasobów i walorów środowiska, a także możliwości wynikających z odporności i chłonności środowiska. Głównym zadaniem jest zatem ustalenie zasięgu i zakresu obowiązujących rygorów ochronnych. Polityka przestrzenna opiera się na przyjęciu jako naczelnego kryterium - warunku kształtowania rozwoju zrównoważonego. Oznacza on zgodność zagospodarowania z naturalnymi warunkami przyrodniczymi. Konsekwentna realizacja tej zasady umożliwia optymalne korzystanie z zasobów naturalnych, tj. zgodnie ze stopniem odnawialności niektórych z nich i ze świadomością nieodnawialności innych. 2. Podstawowym założeniem jest zabezpieczenie stabilności struktury ekologicznej gminy przez zachowanie niezbędnych wielkości terenów czynnych biologicznie jako obszarów zasilania ekologicznego i ruszt struktury przyrodniczo-przestrzennej gminy. Strategia polityki ekologicznej w tym zakresie obejmuje: 1/ stworzenie ochrony prawnej dla obszarów charakteryzujących się najwyższymi wartościami przyrodniczo-krajobrazowymi a także zagrożonych utratą tych walorów; propozycje obejmują: - zwiększenie zakresu ochrony pomnikowej obiektów przyrodniczych; - nadanie statusu zespołu przyrodniczo-krajobrazowego dolinie Świnki z przyległymi kompleksami leśnymi; - nadanie statusu użytku ekologicznego dla stawu Kierz, - objęcie statusem lasów ochronnych - terenów leśnych dla zachowania ich wartości ochrony gleb i stosunków wodnych, - ustalenie zasad gospodarowania i ochrony środowiska w obrębie terenów predysponowanych w obszarze gminy do ustanowienia projektowanego Adamowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, 132

2/ stworzenie ochrony planistycznej dla obszarów szczególnie ważnych w funkcjonowaniu przyrody i niezbędnych dla zachowania powiązań i ciągłości systemów ekologicznych, propozycje obejmują: - ochronę obszaru źródlisk rzek; - ochronę obszaru dyspozycyjnych zasobów wód podziemnych do perspektywicznej eksploatacji; - ochronę dolin rzecznych i elementów powiązań systemu ekologicznego, - ochronę warunków siedliskowych lasów; - ochronę terenów otwartych i polnych przed zabudową; - ochronę stref ekspozycji krajobrazu i krajobrazu polno-leśnego jako najważniejszych wartości krajobrazu kulturowego; Za podstawę obszarowej ochrony środowiska przyrodniczego i krajobrazu przyjmuje się Ekologiczny System Obszarów Chronionych, definiowany jako ekologicznie aktywny układ przestrzenny zapewniający łączność pomiędzy terenami: - prawnie chronionymi, - pokryciu roślinnym i uksztaltowaniu naturalnym wyróżniającym je z ogólnego tła gminy. 3/ kształtowanie zagospodarowania, szczególnie w zakresie rozmieszczenia programu podstawowych funkcji gminy z poszanowaniem ochrony - terenów leśnych; - rolniczej przestrzeni produkcyjnej - walorów architektoniczno-krajobrazowych jednostek przyrodniczo- krajobrazowych 4/ osiągniecie wyraźnej poprawy w stanie sanitarnym gminy, co wymaga: - radykalnego uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, - realizacji programu rekultywacji licznych w gminie wyrobisk poeksploatacyjnych, - poprawy gospodarki leśnej w lasach prywatnych. W zakresie gospodarki wodno-ściekowej niezbędne jest przyspieszenie realizacji oczyszczalni zbiorczych (na terenach zwartej zabudowy) i indywidualnych (na terenach zabudowy rozproszonej) z uwagi na zaawansowany rozwój wodociągów i wzrastającą ilość ścieków bytowych. 5/ wzbogacenie zasobów środowiska przyrodniczego; priorytetowe znaczenie w tym zakresie przypisuje się: a. zalesieniom. Wyznaczone w planie tereny do zalesień powinny koncentrować się w obrębie ESOCH. Docelowo umożliwi to nadanie 133

lasom większej ciągłości przestrzennej i tym samym większej spójności systemowi ekologicznemu który oprócz dolin powinny współtworzyć właśnie pasy leśne. Poza obrębem ESOCH zalesienia powinny przybierać formę nasadzeń gniazdowych (kępowych), urozmaicających zwłaszcza agrocenozy średnio i wielkopowierzchniowe, pozbawione prawie zupełnie średniej i wysokiej zieleni naturalnej.

Struktura ekologiczna gminy umożliwia i wymaga: - kształtowania pasów leśnych na kierunku wschodnim gminy oraz w układach południkowych (głównie w części środkowej gminy), - zalesień gniazdowych w środkowo-zachodniej części gminy, b. małej retencji; poprzez odtworzenie wszystkich istniejących w przeszłości stawów i budowę nowych w dolinach rzek. Niezależnie od powyższego założenia dopuszcza się możliwość realizacji urządzeń piętrzących na rzekach i budowę nowych. Uzyskana w ten sposób kaskada spiętrzeń pozwoli na poprawę zasobności wód powierzchniowych oraz pobór wody do regulacji stosunków wilgotnościowych w glebach. 6/ rekultywację terenów zdegradowanych, szczególnie wyrobisk poeksploatacyjnych. W sytuacji przedstawionej dość niskiej odporności środowiska gminy za preferowaną formę rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych uznaje się ich zalesienie. 3. W kształtowaniu układu osadniczego przyjmuje się następujące zasady: - dążenie do utrzymania zwartej zabudowy, a powstrzymanie jej rozpraszania tam, gdzie tego rodzaju tendencje występują, - zachowywanie wolnych przestrzeni w ciągach zabudowy w strefach przy dolinnych jako niezbędnego warunku ekologicznej wymiany międzystrefo wej.

4. Uwarunkowania urbanistyczne i przestrzenne 4.1 Stan zagospodarowania i przesłanki modernizacji struktury osadniczej

Gmina Nowodwór jest położona poza ważniejszymi trasami komunikacyjnymi i w oddaleniu od dużych ośrodków miejskich. Rdzeń układu przestrzennego gminy stanowią drogi powiatowe, jako po- wiązania komunikacyjne ośrodka gminnego i jednostek wiejskich z ośrodkami sąsiednich gmin i miastem powiatowym Ryki. Główne osie układu komunikacyjnego pokrywają się z przebiegiem ważnych, historycznych traktów komunikacyjnych. Osią podłużną jest przebiegająca południkowo droga wiążąca 134

układ podstawowy dróg z drogą wojewódzką Kock - Moszczanka, trasowana po śladzie traktu wzmiankowanego już na początku XV w. i łączącego Lublin z Mazowszem. Osiami poprzecznymi są: - w południowej części gminy droga powiatowa łącząca Ryki z Nowodworem oraz jej przedłużenie w kategorii drogi gminnej relacji Nowodwór do drogi powiatowej do Ułęża, pokrywające się z przebiegiem traktu od przeprawy na Wiśle pod Stężycą przez Ryki, Nowodwór do Kocka, gdzie łączył się z dalekosiężnym traktem z Lublina na Litwę, - w północnej części gminy droga relacji Ryki - gminy powiatu łukowskiego, trasowana w nawiązaniu do przebiegu linii kolejowej. Drogi te przebiegające wzdłuż dolin lokalnych cieków (rzeki Świnki i jej dopływu bez nazwy oraz rz. Czarnej) stanowiły ważny wyznacznik urbanizacji obszaru gminy, w której krajobrazie jeszcze do XIX wieku dominowały lasy.

Pozostałe drogi powiatowe stanowiące ruszt struktury osadniczej są wytyczone jako poprzeczne odgałęzienia od drogi relacji Grabów Szlachecki - Nowodwór – droga „kocka" i wiążą gminę z ośrodkami sąsiednich gmin. Na obszarze gminy poprzez połączenie odcinkami przebiegających równoleżnikowo tras tworzą one układ sieciowy. Północną część gminy przecina linia kolejowa relacji Dęblin- Łuków, z przystankiem kolejowym w Grabowie Szlacheckim.

Osadnictwo na terenie gminy koncentruje się w ośrodku gminnym, w prze- szłości mieście oraz kilku większych wsiach. Najstarsze wsie powstały przy głów- nych traktach komunikacyjnych, na stokach dolin lokalnych cieków. W układach ruralistycznych historycznych wsi dominuje typ ulicówki: - dwurzędowej (Lendo Wielkie, Niedźwiedź, Zawitała, Grabowce Górne, Trzcianki), - jednorzędowej (Grabów Rycki, Borki, Grabowce Dolne).

Również dwurzędowa jest zabudowa wsi powstałych w okresie późniejszym: Zielony Kąt, Urszulin. Największe jednostki osadnicze to leżący w południowej części gminy - Nowodwór i w północnej jej części - Grabów Szlachecki położone są na rozwidleniu głównych dróg. W obrębie zainwestowania Nowodworu jest czytelny XVI wieczny, historyczny układ urbanistyczny dawnego miasta lokowanego na prawie niemieckim, jako kontynuacja układu przestrzennego wsi Wyprzędów, z rynkiem, blokami przyrynkowymi i ulicami wychodzącymi z

135

naroży rynku i usytuowanymi w jego sąsiedztwie kościołem i cmentarzem (przykościelnym).

Współczesny układ przestrzenny ośrodka gminnego jest wielodrożny i wiąże zabudowę w obrębie dawnego miasta z przyległym od północy zespołem zabudowy zwanym "Kłak" oraz od południa zabudowę powstałą na gruntach rozparcelowanych i skomasowanych dóbr dawnego folwarku (Hektary) a także Karasiówka. Warunki naturalne spowodowały wraz z rozwojem wsi powstawanie nowej zabudowy na gruntach rolnych po wschodniej stronie stawów (tzw. Zastawie), na zboczach doliny Świnki. Również w odniesieniu do wsi Grabów Szlachecki, jej położenie na prze- cięciu dróg regionalnych łączących osadę z Nowodworem, Rykami i gminami powiatu łukowskiego zdeterminowało wielodrożnicowy układ przestrzenny. Wymienione wsie wyróżniają się zwartością i ujednoliconą linią zabudowy, grodzenia. Najstarsza, stosunkowo liczna (w skali regionu) zabudowa z początku XX wieku jest drewniana i sytuowana przy drogach szczytowo, ze względu na parametry wąskich działek. Budynki współczesne są murowane i lokowane kalenicowo do dróg. Nieliczne budynki mieszkalne zrealizowane w ostatnich latach swoją skalą wyróżniają się w ciągach zabudowy wsi i w kilku przypadkach stanowią negatywne dominanty. Poza wymienionymi i zdefiniowanymi przestrzennie układami ruralistycznymi najstarszych wsi znaczne obszary gminy głównie w jej południowo-wschodniej, centralnej i północno-wschodniej części tj. rejonie wsi Lendo Wielkie, Zawitała, Michałówka, Kol. Zagórcze, Ciećwierz, Mamlicz, Jakubówka i Wrzosówka, wyróżniają się rozproszeniem zabudowy, zgrupowanej w koloniach, poza głównymi jednostkami osadniczymi i niejednokrotnie w oddaleniu od dróg publicznych. Brak wykształconych układów ruralistycznych na tych obszarach jest za- pewne wynikiem powstawania siedlisk na terenach pokarczunkowych lub na obszarach rozparcelowanych folwarków i skutkuje naruszeniem ładu przestrzennego, ograniczeniem możliwości obsługi infrastrukturalnej (drogi, sieć komunikacyjna) oraz społecznej. W krajobrazie gminy skutki rozproszenia zabudowy nie są tak negatywne, może z wyjątkiem części centralnej i północnej, ze względu na duże kompleksy leśne i udział zadrzewień i zakrzewień w widokach lokalnych. Usługi podstawowe w jednostkach osadniczych są mało zróżnicowane, bogatszy program usług maja jedynie większe jednostki osadnicze: Nowodwór, Grabów Szlachecki i Rycki, Jakubówka, Niedźwiedź, Zawitała.

136

W większości tych wsi są one skoncentrowane w centrach wsi, na skrzyżowaniach ważniejszych dróg. W pozostałych wsiach usługi są zlokalizowane na pojedynczych działkach w ciągach zabudowy wsi lub jako wbudowane w budynkach mieszkalnych. We wsiach mniejszych istnieją tylko pojedyncze obiekty usługowe. Zagospodarowanie gminy jest zdeterminowane przez warunki środowiska przyrodniczego (rolniczo-leśny sposób użytkowania) i czynniki zewnętrzne określone przez jej położenie w regionie. Poza ośrodkiem gminnym, w którym istnieją m.in. obiekty GS, młyn, tartak, nie występują na terenie gminy większe tereny przemysłu, baz i składów. Gmina odznacza się dużą lesistością. Kompleksy leśne występują głównie w części na zachód od doliny Świnki i rozciągają się od wsi Wrzosówka do północnej granicy gminy. Również we wschodniej części gminy znajduje się kilka dużych kompleksów, najbardziej jednak "izolowanych" przez rozciągające się wokół nich tereny upraw polowych. Dość urozmaicone ukształtowanie południowo-zachodniej części gminy rozciętej doliną rzeki Świnki z rozległymi kompleksami stawów, brak obiektów uciążliwych dla środowiska, tradycyjny sposób użytkowania przestrzeni rolniczej, tworzą korzystne przesłanki do rozwoju innych form zagospodarowania związanych z funkcjami np. rekreacji i różnych form wypoczynku.

4.2 Kierunki przekształceń osadnictwa

Podstawowym kierunkiem przekształceń gminy winno być ukierunkowanie rozwoju układu osadniczego na koncentrację i skupianie zabudowy oraz wzbogacenie atrakcyjności programowej ośrodków obsługi ludności, Współczesne tendencje to rozpraszanie zabudowy na terenach upraw polowych, powstawanie zabudowy kolonijnej i obudowa dróg publicznych głównie o znaczeniu ponadlokalnym. Stan ten powoduje z jednej strony konieczność korekty tradycyjnych obszarów osadnictwa jak i problemy z delimitacją obszarów wskazanych do kontynuacji oraz uzupełniania nową zabudową a także niekorzystne skutki wynikające z nadmiernego i nieefektywnego powiększania terenów zabudowy. Obszary rozwoju osadnictwa wyodrębniono kierując się zasadą wykluczeń realizacji nowej zabudowy na obszarach położonych w systemie ESOCH ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych, stref leśnych i położonych w ich bez- pośrednim sąsiedztwie, a także terenów krajobrazu otwartego pól w tym obszarów wierzchowinowych i kulminacji krajobrazowych oraz stref ekspozycji krajobrazowej. Wyznaczone obszary intensyfikacji zabudowy i kontynuacji 137

ciągów nie obrazują potrzeb bilansowych gminy w zakresie mieszkalnictwa, a znacznie je przekraczają, tworzą ramy dopuszczalnego rozwoju osadnictwa, wskazane do ewentualnego uściślenia w planie miejscowym. W odniesieniu do pojedynczej zabudowy lub usytuowanej gniazdowo na obszarach objętych w niniejszym studium polityką ochrony lub przekształceń obowiązują zasady dostosowania zagospodarowania do funkcji stref:  zabudowa istniejąca na obszarach ochrony i wzbogacenia krajobrazu otwartego jest wskazana do adaptacji w granicach siedliska oraz tworzenia pierścieni zieleni osłonowej, • zabudowa istniejąca na obszarze wskazanym do rewitalizacji i rekultywacji w granicach ESOCH (głównie dotyczy to zabudowy położonej w dnach dolin rzecznych, może być adaptowana do amortyzacji (bez prawa rozbudowy i modernizacji), • pozostała zabudowa istniejąca w granicach ESOCH, ograniczająca prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów leśnych, łąkowych (zabudowa w enklawach leśnych i na terenach przyleśnych, zabudowa dolnych partii stoków dolin ) jest w studium wskazana do adaptacji i sukcesywnego odgospodarowania (pasma zabudowy ekstensywnej) i przekształceń funkcjonalnych (głównie przez adaptację istniejących siedlisk na funkcje letniskowe), • zabudowa mieszkaniowa położona w strefach uciążliwości obiektów i urządzeń może być adaptowana pod warunkiem, że jest możliwe zmniejszenie jej uciążliwości przez zastosowanie środków technicznych lub przekształcenie zagospodarowania w otoczeniu budynków mieszkalnych (zadrzewienia i zalesienia)

Generalnie zatem przebudowa systemu wiejskich jednostek osadniczych na obszarze gminy, pełniących głównie funkcje obsługi rolnictwa winna sprowadzać się do tworzenia zespołów zwartej zabudowy z wykształconymi centrami usługowymi (usługi podstawowe). W zabudowie wsi, poza obszarami dla których określono pozarolniczy kierunek rozwoju, winno dominować budownictwo zagrodowe.

Należy ograniczyć tendencje zabudowy przestrzeni rolniczej budownictwem jednorodzinnym i usługowym. Tendencje te winny zostać wykorzystane do kreowania rozwoju ośrodka gminnego i Grabowa Szlacheckiego oraz ew. miejscowości największych przez odpowiednie ukierunkowanie rozwoju funkcji pozarolniczych.

138

5. Gospodarka rolna

5.1 Uwarunkowania zmian i modernizacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej

1. Jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego kwalifikuje gminę Nowodwór do VII obszaru produkcji żywnościowej. Jest to rejon rycko – lubartowski cechujący się średniokorzystnymi warunkami dla produkcji rolnej, o przewadze gruntów w IV i V klasie bonitacyjnej. Rejon charakteryzują tradycje hodowlane i specjalizacja w uprawie ziemniaka, owoców i warzyw oraz hodowli trzody chlewnej. Obszar gminy Nowodwór cechuje zróżnicowanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Wyrażona wg punktacji IUNG wartość ogólnego wskaźnika należy generalnie do jednych z najniższych w województwie, wynosi 61,7 pkt. i plasuje gminę na 58 miejscu na 69 jednostek administracyjnych w województwie. Gmina Nowodwór ma niższe od przeciętnych warunki produkcji rolniczej. Lepsze są tylko warunki decydujące o dostępności do pól z uwagi na korzystną rzeźbę. Pozostałe, w istotny sposób decydujące o produkcji rolniczej czynniki są niekorzystne, są to przede wszystkim bonitacja gruntów ornych i trwałych użytków zielonych oraz ich przydatność, a także warunki wodne. Położenie gminy Nowodwór oraz uksztaltowanie terenu rzutują wyraźnie na jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Z mapy glebowo-rolniczej wynika, że najlepsze warunki glebowe mają wsie: Trzcianka, Rycza, Lendo Wielkie, Zawitała - zaś najgorsze Grabów Szlachecki, Grabów Rycki, Jakubówka, Lendówka. Występujące gleby w gruntach ornych, to przeważnie gleby pseudobielicowe i brunatne. Gleby pseudobielicowe występują w części południowej i środkowej. Na pozostałym obszarze gleby brunatne kwaśne i wyługowane. Natomiast w postaci niewielkich skrawków występują gleby murszowate i czarne ziemie, zdegradowane i namyte. Przeważają gleby należące do kompleksu gleb żytnich dobrych i bardzo dobrych, stanowią one ok. 56 % powierzchni. Użytki zielone występują głównie w południowej części gminy na czarnych ziemiach namytych zdegradowanych i właściwych, są to głównie gleby średnie (ok. 42%) lub słabe (ok. 38%). Poszczególne klasy bonitacyjne zajmują: - I i II klasa nie występuje; - III klasa 540 ha - 10,5 % 139

- IV klasa 2 344 ha - 45,4 % - V klasa 1431 ha - 27,7 % - VI i VIz klasa 848 ha - 16,4 %

Grunty prawnie chronione (I-III klasy) zajmują niewiele ponad 10% . Grunty najwyższej przydatności dla rolnictwa ok. 60%, a grunty najniższej klasy VI i VI z, z uwagi na istniejące uwarunkowania ekonomiczne powinny podlegać zalesieniu.

2. Użytkowanie gruntów Udział użytków rolnych w powierzchni gminy wynosi ok. 72%. Zasoby rolniczej przestrzeni obejmują 5 156 ha, z tego grunty orne 4 541 ha (88,1 %), łąki i pastwiska ok. 500 ha (9,7%), sady ok. 112 ha (2,2%). Ponad 99 % gruntów (5 113 ha) jest we władaniu indywidualnych gospodarstw chłopskich. W gminie Nowodwór liczba indywidualnych gospodarstw liczy 897 ha - średnia powierzchnia jednego gospodarstwa wynosi 5,53 ha i jest nieco wyższą od średniej powierzchni w województwie (5,3 ha w gminach wiejskich).

W ostatnim 15 leciu nastąpiło zwiększenie średniego gospodarstwa, a jednocześnie większe rozwarstwienie wielkości gospodarstw. Udział gospodarstw do 2 ha stanowi 9,2 %, a powyżej 5 ha 49 %. Liczba gospodarstw o powierzchni powyżej 10 ha wynosi 68 (tj. 7.5 % ogó1nej ilości gospodarstw). Znacznie zwiększył się udział gospodarstw od 2-5,0 ha. Jednak zmiany nie oznaczają koncentracji ziemi w gospodarstwach rodzinnych, gdyż zauważa się zmniejszenie liczby gospodarstw powyżej 10 ha oraz gospodarstw średnich 5- 7,0 ha (w miarę samowystarczalnych) lecz raczej tendencje zmniejszania się zainteresowania rozwojem większych gospodarstw rolnych oraz nastawianiem się na uprawę warzyw i truskawek. W 1985 roku obejmowały one ok. 200 ha, wg aktualnego spisu rolnego ok. 275 ha (ok. 6,0 %).

3. Zatrudnienie w rolnictwie Z opublikowanego przez Urząd Statystyczny powszechnego spisu rolnego wynika, że w rolnictwie zatrudnionych jest 1661 osób. Wskaźnik zatrudnienia liczony na 100 ha użytków rolnych wynosi 32,5 osób i jest wyższy od średniego zatrudnienia dla województwa, które wynosi 28,7 osób na 100 ha UR i średniego zatrudnienia gmin wiejskich, które wynosi 30,2 osób na 100 ha UR.

140

5.2 Ocena zagrożeń i możliwości rozwoju Do niewątpliwie najważniejszych czynników obniżających jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej można zaliczyć: - wadliwe stosunki wilgotnościowe, - znaczne zakwaszenie gruntów, - niedobory składników odżywczych

Gleby w dobrym stopniu kultury nie występują pospolicie. W skali województwa jest ich ok. 2 %. Do grupy tej nie zalicza się gleb o wadliwych stosunkach wilgotnościowych, a wiec zarówno podmokłych jak również nadmiernie suchych. Powierzchnia zmeliorowanych użytków rolnych wynosi na terenie gminy 899 ha tj. 17,4% ogó1nej powierzchni UR, a 35,4% użytków rolnych wymaga jeszcze uregulowania stosunków wodnych.

Odczyn należy do najważniejszych właściwości fizyczno-chemicznych środowiska glebowego, albowiem często decyduje o wykorzystaniu składników pokarmowych przez rośliny. W gminie Nowodwór wg IUNG aż 87 % gleb wykazuje odczyn bardzo kwaśny i kwaśny (w województwie 64 %) i 10 % lekko kwaśny oraz zaledwie 3 % obojętny i zasadowy ( w województwie 13 %). Bardzo wysoki poziom zakwaszenia gleb w gminie wiąże się ze składem mineralnym utworów glebotwórczych pochodzenia polodowcowego, które z natury swojej są już kwaśne lub łatwo ulegają zakwaszeniu. Średni wskaźnik bonitacji negatywnej dla gminy Nowodwór należy do jednych z najwyższych w województwie - 92 (przy średniej dla województwa 75). Dla praktyki rolniczej oznacza to określoną potrzebę wapnowania gleb i tak; wapnowanie uznano jako zabieg konieczny dla: - 68 % gruntów użytkowanych rolniczo, - 24 % jako wskazane.

Wyjątkowe znaczenie ma zawartość próchnicy w glebie, decyduje o właściwościach fizycznych i biologicznych gleby. Stąd też zawartość próchnicy w glebach (z wyjątkiem gleb bagiennych i podmokłych) jest na ogół wskaźnikiem ich zdolności produkcyjnej. Korzystne właściwości próchnicy zależą w dużym stopniu od odczynu gleby i stopnia wysycenia jej jonami o charakterze zasadowym. Obecnie w coraz większym stopniu czynnik ten nabiera znaczenia m.in. ze względu na poziom produkcji zwierzęcej.

141

Wzrastająca liczba gospodarstw rolnych bez produkcji zwierzęcej powoduje, ze zawartość próchnicy w glebie nie może być systematycznie uzu- pełniana i podnoszona. Ocenia się, że 77 % użytków rolnych w gminie charakteryzuje się niską i bardzo niska (niewystarczającą) zawartością magnezu. Strategia rozwoju rolnictwa wiąże się ściśle ze strategią rozwoju całej gospodarki. U progu przemian restrukturyzacyjnych w rolnictwie gmina Nowodwór dysponuje: 1/ znacznymi zasobami siły roboczej; 2/ stosunkowo dobrym wyposażeniem w środki techniczne; 3/ ogólnie dobrym stanem budynków gospodarczych i siedlisk; 4/ rozległymi przestrzennie kompleksami rolnymi - zasobami rolniczej przestrzeni produkcyjnej z dużymi predyspozycjami rozwoju: - specjalistycznych gospodarstw produkcyjnych w produkcji roślinnej i zwierzęcej); - ogrodnictwa i sadownictwa; - rolnictwa proekologicznego, z uwagi na stan środowiska przyrodniczego; - gospodarki rybackiej na bazie istniejących stawów i możliwości ich odtworzenia; Działania strategiczne należy skupić na następujących priorytetach: 1/ procesach rekonstrukcji rolnictwa, w celu zwiększenia jego towarowości, 2/ stymulowania zrzeszeń producentów rolnych celem stworzenia silniejszej bazy produkcyjnej i inwestycyjnej; 3/ organizowaniu wspó1nej z innymi gminami giełd towarowych i terenów urządzonych dla obsługi rolnictwa.

5.3. Kierunki rozwoju rolnictwa

1. Dość powolne z punktu widzenia efektywności rolnictwa - zmiany w strukturze agrarnej wskazują, że w gminie kontynuowane będą przemiany charakterystyczne dla terenów charakteryzujących się przewagą ekstensywnego rolnictwa, z dość dużym udziałem gospodarstw dwuzawodowych. Działania na rzecz poprawy stanu rolniczej przestrzeni produkcyjnej powinna być ukierunkowana na zalesienie gruntów najsłabszych oraz fitomelioracje (pasmowe zadrzewienia śródpolne), poprawiające warunki agroklimatyczne, ważne szczególnie dla rozwoju sadownictwa i warzyw. Na ten cel powinno być przeznaczone 10-15 % powierzchni użytków rolnych. Jednocześnie wzrost zainteresowania m. in. terenami budowlanymi,

142

możliwością prowadzenia działalności gospodarczej (rozwój funkcji poza-

rolniczych) spowoduje, że w okresie 10 - 15 lat z ogólnej powierzchni gruntów ornych ubędzie od 2-4 % czyli ok. 90 -180 ha. Prognozuje się, że w wyniku powyższych procesów powierzchnia rolniczej przestrzeni wynosić będzie 4500 - 4 300 ha UR. Jednocześnie powinny nastąpić - w znacznie większej skali, korzystne zmiany w strukturze użytkowania gruntów, obejmujące wzrost udziału łąk i pastwisk (z 9,7 do 11- 12 %) oraz sadów (z 6 do ok. 8-9 %). Struktura agrarna w gminie jest na średnim poziomie w województwie, znaczny odsetek gospodarstw nie spełnia wymogów gospodarstwa towarowego. Zmiany społeczno-gospodarcze w kraju, konieczność dostosowywania do norm europejskich spowodują, że część gospodarstw ulegnie likwidacji. Szacuje się, ze działy specjalne produkcji rolnej pozwolą na utrzymanie 4 osobowej rodziny już przy powierzchni 3-5 ha, natomiast gospodarstwa o profilu ogólnorolnym powinny w nieodległym czasie osiągnąć powierzchnie min. 20 -30 ha, by zapewnić utrzymanie takiej samej rodzinie. Pomimo niekorzystnych tendencji w strukturze agrarnej należy oczekiwać pozytywnych efektów restrukturyzacyjnych - ich podstawową bazą mogą być: dobre wyposażenie w budynki gospodarcze, w sprzęt i maszyny.

Istnieją przesłanki by sądzić, że funkcja rolnicza wzmocni swoją efektywność na znacznej części obszaru gminy. Generalnie należy stwierdzić, że ponieważ ponad 70 % stanowią gospodarstwa małe do 7 ha, nie przewiduje się decydującej koncentracji ziemi i zasadniczych zmian w strukturze produkcji rolnej.

2. Tradycje rolnictwa w obszarze gminy, a także warunki glebowe są przesłankami świadczącymi, że dominować będzie produkcja roślinna i zwierzęca; dla tych kierunków w obszarze gminy istnieją duże możliwości poprawy efektywności. 1/ w produkcji roślinnej poprawa ta winna nastąpić w wyniku: - zmian w strukturze zasiewów, - zwiększenia udziału w strukturze upraw zbożowych pszenicy, pszenżyta i jęczmienia, głównie w południowo-wschodniej części gminy; - rozszerzenie areału rzepaku, docelowo także z uwzględnieniem produkcji nasion z przeznaczeniem na paliwo rolnicze; - zwiększenie upraw z grupy przemysłowych; - rozwoju produkcji ogrodniczej - sadowniczej i warzywniczej m.in. w Nowodworze, Trzciankach, Zawitale, Ryczy, Przestrzeni;

143

Szanse takie mogą być stworzone w specjalistycznych gospodarstwach rolnych, które powinny się zajmować także produkcją kwalifikowanych zbóż, ziemniaków, roślin strączkowych i warzyw. W rejonach najsłabszych gleb i większej ilości użytków zielonych, gdzie przewiduje się rozwój chowu bydła opasowego w produkcji roślinnej dominować powinny zboża opasowe: pszenżyto, jęczmień jary, ziemniaki dla ce1ów konsumpcyjnych i do przetwórstwa oraz ziemniaki nasienne. Dla mniejszych obszarowo gospodarstw szansą rozwoju powinny być uprawy roślin intensywnych: jagodowych, warzyw do konsumpcji i dla przetwórstwa, ziół i tytoniu. Ważne znaczenie w produkcji rolniczej powinna mieć poprawa gospodarowania na użytkach zielonych. Tam gdzie jest możliwy ze względów ekonomicznych rozwój upraw intensywnych lub tam, gdzie wymagają tego uwarunkowania przyrodnicze, powinno się wprowadzać rolnictwo zintegrowane i ekologiczne. Z przeprowadzonej waloryzacji agroekologicznej wynika, ze technologia ta powinna być preferowana we wsiach: Nowodwór, Grabowce Dolne, Jakubówka, Niedźwiedź. Poprawa efektywności wykorzystania rolniczej przestrzeni wiąże się ze zwiększeniem intensywności produkcji, co wywoła zwiększone nakłady (nawożenie, kwalifikowany materiał siewny, sposób uprawy), a także z nowymi technologiami. Nieodzowne jest przy takim zakwaszeniu gleb wapnowanie. 2/ w produkcji zwierzęcej, w zakresie chowu i hodowli bydła zakłada się przyspieszenie procesu jednokierunkowego użytkowania (mięso lub mleko). Istotny będzie dobór odpowiednich ras mięsnych i krów o wysokiej wydajności. Z uwagi na nowe technologie produkcji i eliminowanie w żywieniu ziemniaków, możliwy jest także dynamiczny rozwój produkcji trzody chlewnej. Nowa ocena rzeźna żywca wieprzowego wymusi stosowanie w żywieniu proporcjonalnych mieszanek przemysłowych. Z aktualnych uwarunkowań ekonomicznych wynika, że powinny powstawać gospodarstwa specjalizujące się w produkcji trzody chlewnej w cyklu zamkniętym (min. 250-300 sztuk w skali roku). Produkcja owczarska na terenie gminy pozostanie w nielicznych gospodarstwach. Współczesna koncentracja chowu zwierząt i związana z tym baza techniczna stwarza ekologiczne problemy. Z powodu braku niezawodnych i efektywnych technologii unieszkodliwiania i utylizacji odchodów fermy staja się źródłem zanieczyszczenia naturalnego środowiska (wód i gleby) amoniakiem, azotanami, drobnoustrojami.

144

3/ należy propagować rolnictwo integrowane wykorzystujące w sposób harmonijny postęp techniczny i biologiczny w uprawie, nawożeniu i ochronie roślin.

W rolnictwie integrowanym przemysłowe środki produkcji (nawozy mineralne i pestycydy ) są stosowane w umiarkowanych ilościach, wspomagają one całokształt poczynań agrotechnicznych rolnika i są efektywnie wykorzystywane. Celem gospodarowania jest uzyskanie stabilnej wydajności i odpowiedniego dochodu rolniczego, doraźnie, jak również w długim okresie w sposób niezagrażający środowisku przyrodniczemu. Można w uproszczeniu stwierdzić, że jest to system który łączy w sobie najlepsze elementy rolnictwa ekologicznego (płodozmian, nawożenie organiczne, uprawa międzyplonów, mechaniczna pielęgnacja, dbałość o żyzność biologiczną i aktywność gleby) i konwencjonalnego (nawozy mineralne stosowane w umiarkowanych dawkach oraz interwencyjnie aplikowane pestycydy).

3. Wraz z rozwojem funkcji nierolniczych, szczególnie usług, należy podejmować w gminie działania umożliwiające podnoszenie dochodów gospodarstw rolniczych. Jedną z tych form jest produkcja zdrowej żywności, zwłaszcza do spożycia w stanie nieprzetworzonym, a także rozwój gospodarstw agroturystycznych. Taka funkcja jest preferowana w Nowodworze, Ryczy i Niedźwiedziu. Atrakcyjność gminy w tym zakresie podnosi możliwość stworzenia agroturystyki w oparciu o gospodarstwa ry- backie. Działania zmierzające do wykorzystania walorów gminy w rozwoju ekologicznie uwarunkowanych funkcji musza być prowadzone zarówno w odniesieniu do siedlisk (poprawa stanu technicznego, sanitarnego i estetycznego) ale przede wszystkim w dziedzinach związanych z rozwojem infrastruktury na rzecz obsługi turystyki. Jednocześnie technologie stosowane w rolnictwie nie powinny ograniczać wspomnianych i innych form działalności, a przede wszystkim nie powodować pogorszenia warunków życia w otoczeniu rolniczej przestrzeni produkcyjnej. O przyjętej strukturze upraw i stosowanych technologiach decydować będzie głównie rynek. Zasoby siły roboczej w rolnictwie pozwalają na podjęcie technologii proekologicznych. Gmina ma bardzo duże możliwości produkcyjne, wykorzystanie których zależeć będzie m. in. od kompleksu zabiegów proekologicznych, restrukturyzacji struktury agrarnej, ale także od poprawy zabiegów agrotechnicznych, wśród nich najważniejszy jest poziom wapnowania gleb. 145

5.4 Rozbudowa infrastruktury wiejskiej i poprawa obsługi wsi i rolnictwa

1. W uwarunkowaniach rozwoju rolnictwa występują także inne czynniki ograni- czające jego modernizację, których przełamanie lub zmiana jest niezbędna dla poprawy szans ekonomicznych gospodarstw rolnych. Należą do nich: - niedorozwój usług i rzemiosła na rzecz wsi i rolnictwa; - degradacja funkcjonalna i materialna ośrodków i obiektów obsługi rolnictwa (GS, SKR, SUR), a także wykorzystanie tych terenów na inne funkcje nie związane z rolnictwem; - słaba infrastruktura techniczna większości wsi (niedorozwój dróg utwardzonych i kanalizacji, - niskie dochody ludności rolniczej, utrudniające inwestowanie, - trudności w zbyciu produktów rolnych, Efektywność produkcji rolnej jest uzależniona od poziomu obsługi rolnictwa zwłaszcza w zakresie odbioru płodów rolnych i zaopatrzenia w środki do produkcji. Bardzo ważnym zadaniem będzie nie tylko utrzymanie istniejących obiektów obsługi rolnictwa, a także stworzenie warunków dla powstawania nowych, związanych z różnymi formami obsługi. Na lokalizację takich ośrod- ków wskazano: Nowodwór, Trzcianki, Grabów Szlachecki i Niedźwiedź. W obsłudze gospodarki rolnej powinno dążyć do utrzymania zorganizowanych form zaplecza i terenów obejmujących zainwestowanie: bazy, składy, magazy- ny, chłodnie, suszarnie i elewatory, drobne przetwórstwo i inne składniki nie- zbędnego majątku trwałego i obiektów związanych z potrzebami rolnictwa. Działania strategiczne gminy w tej dziedzinie winny być ukierunkowane na wspieraniu: - zrzeszania się producentów rolnych - celem tworzenia silniejszej bazy produkcyjnej i inwestycyjnej, - procesów rekonstrukcji rolnictwa w celu zwiększenia jego towarowości, - organizacji giełd (wspólnych z innymi gminami) i terenów urządzonych dla obsługi rolnictwa. Poprawa możliwości i warunków zbytu może mieć miejsce przy właściwym dostępie gospodarstw do rynku zbytu - jedną z głównych dróg jest organizacja giełd rolnych i towarzystw gospodarczych. W przyszłości ważna rolę odgrywać też powinna spółdzielczość rolników. Istotną rolę w obsłudze odgrywać powinny grupy producentów określonego profilu produkcji rolnej. Grupom takim niezależnie od nazwy, powinno udzielać się pomocy doradczej i finansowej.

146

Nieodzowne stanie się wspieranie preferencyjnymi kredytami tworzenia zakładów usługowych, powinny one stanowić dodatkowe miejsca pracy dla rolników. Przeobrażenia w rolnictwie trzeba traktować jako zjawisko konieczne, chociaż będzie długotrwale, kosztowne i może powodować dalszy przejściowy regres.

2. Wszystkie omawiane procesy związane z przebudową rolnictwa będą wymagały zwiększenia nakładów związanych z budowa i uzupełnianiem infrastruktury w zakresie: - zaopatrzenia wsi i rolnictwa w wodę, - melioracji regulujących stosunki wodne, - kanalizacji wsi, - telefonizacji i gazyfikacji, - reelektryfikacji, - budowy i modernizacji dróg dla potrzeb rolnictwa, Ważną i stale rosnącą rolę spełniać będzie doradztwo i oświata rolnicza dostosowana do zmieniających się warunków rynkowo-gospodarczych, reżi- mów technologicznych i ochronnych konsumenta.

5.5. Charakterystyka nowych technologii

W związku z preferencjami technologii ekologicznie przyjaznych środowisku, niezbędne jest stopniowe przygotowywanie dla nich właściwych podstaw rozwoju. Opierają się one na następujących głównych zasadach i wymaganiach: 1. W systemie zintegrowanym gospodarstwo jest wielokierunkowe, produkcja roślinna, zwierzęca zrównoważona (1-2 gatunki). Zmianowanie uproszczone (4-5 gatunków) z udziałem roślin motylkowych (może dominować jakaś grupa roślin): - nawożenie jest zrównoważone (organiczne i mineralne), - poplony uprawia się na pasze i dla poprawy jakości stanowiska na 1-2 polach, (głównie krzyżowe i mieszanki z udziałem motylkowych), - zużycie nawozów mineralnych mniejsze od pobrania, przy czym azotowych w granicach ekologicznie i ekonomicznie uzasadnionych, - w uprawie roli głęboszowanie jest stosowane sporadycznie, a orki zastępowane często innymi uprawkami, - odmiany dobrane do intensywności gospodarowania, odporne, nasiona kwalifikowane, zaprawione,

147

- siew w postaci ścieżek technologicznych, - pielęgnowanie mechaniczne i chemiczne interwencyjne, gdy szkodnik przekracza próg szkodliwości, a dokarmianie dolistne tylko wg potrzeby, - w produkcji zwierzęcej - bez hormonów wzrostu z dopuszczeniem określonych leków (w tym antybiotyków), - dopuszczone uzupełnienia pasz z zakupu. 2. Gospodarstwo rolne w systemie ekologicznym jest wielokierunkowe, ale z obsadą kilku gatunków zwierząt dostosowana do możliwości paszowych (produkcja tylko w oparciu o własne pasze ): - stosuje się zmianowanie tradycyjne wielopolowe z udziałem motylkowych i strączkowych, bez przewagi jednej grupy roślin, często uprawia się mieszanki i tzw. mieszaniny, - nawożenie tylko organiczne często w formie kompostu, z dużym udziałem poplonów (co najmniej 50% areału), głównie w postaci mieszanek z udziałem motylkowych, - nawozy stosowane jako dodatki minerałów do kompostów (rzadziej do gleby) – azotowych nie stosuje się, - gleboszowanie nie ma zastosowania do systemu rolnictwa ekologicznego, - materiał siewny własny, nie zaprawiony specjalnymi środkami, odmiany dostosowane do systemu rolnictwa ekologicznego, - siew tradycyjny, dostosowany do mechanicznego pielęgnowania, bez dokarmiania dolistnego.

6. Komunikacja 6.1 Zasady kształtowania układu

Docelowy układ komunikacyjny gminy oparty został na zhierarchizowanym układzie funkcjonalnym w którym wydzielono: 1. Układ podstawowych powiązań zewnętrznych przenoszących ruch w obszarze województwa i pomiędzy gminami; 2. Układ powiązań lokalnych przenoszący ruch wewnątrzgminny 3. Układ ścieżek rowerowych i ciągów pieszych.

148

Przy tworzeniu sieci powiązań przyjęto następujące zasady;

- UKLAD KOMUNIKACYJNY oparto głównie na istniejącym układzie drogowym i kolejowym, zakładając: a. zmiany funkcjonalne w przebiegu niektórych powiatowych i gminnych; wzbogacenie układu o przebiegi dróg gminnych dotychczas niezrealizowanych oraz planowanych b. dostosowanie parametrów technicznych obowiązujących dla poszczególnych klas dróg,

- ZAŁOŻONO ROZBUDOWĘ UKŁADU LOKALNEGO (dróg gminnych) poprzez podział na trzy grupy: a. drogi stanowiące uzupełnienie układu podstawowego gminy w zakresie powiązań zewnętrznych bliskich w klasie dróg zbiorczych z zastosowaniem w miarę możliwości wyższych parametrów technicznych umożliwiających zwiększenie prędkości i bezpieczeństwa, b. drogi stanowiące powiązania pomiędzy wsiami a ośrodkiem gminnym w klasie dróg lokalnych, c. drogi będącej dojazdami do pól i terenów zainwestowania w klasie dróg dojazdowych,

- PRZY DOBORZE ŚCIEŻEK ROWEROWYCH kierowano się: a. atrakcyjnością terenu, b. w miarę możliwości prowadzeniem ich wzdłuż lub śladami istniejących dróg gruntowych.

Proponuje się utworzenie wzdłuż, zwłaszcza nowych przebiegów dróg gminnych pasy techniczne o szerokości 3 - 5 m dla lokalizacji uzbrojenia. Pasy te byłyby nadal użytkowane rolniczo bez możliwości zabudowy i nasadzeń - z rekompensowaniem rolnikom tych ograniczeń np. poprzez zwolnienia tej części gruntów z podatku. Analizując istniejący stan układu komunikacyjnego, dotychczasowe przeznaczenie i zagospodarowanie terenu, własności gruntów; uwzględniając przesłanki układu zewnętrznego wchodzącego w obszar gminy oraz przesądzenia prawne zaproponowano rozwiązanie docelowego układu komunikacyjnego gminy. Należy przy tym podkreślić, iż zasady powiązań układu dróg krajowych rozstrzyga polityka przestrzenna kraju. Kierunki przebiegów dróg wojewódzkich i powiatowych precyzuje plan województwa, zaś ich zatwierdzanie opiera się na stosownej procedurze prawnej. Natomiast 149

plany miejscowe jedynie uszczegółowiają trasowanie poszczególnych odcinków powyższych dróg. Ponieważ w obszarze województwa brak jest aktualnej, sprecyzowanej weryfikacji przebiegów podstawowego układu m.in. w zakresie dróg powiatowych w niniejszym studium gminy przeanalizowano zasadność wszystkich relacji i stanu prawnego dróg. Uszczegółowiono przebiegi i dostosowano je do wymogów organizacji przestrzennej obsługi gminy. Przedstawiony na rysunku studium docelowy system dróg został okre- ślony zgodnie z klasyfikacją funkcjonalną dostosowaną do klas i parametrów ustalonych w Rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny od- powiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 43 poz. 430 z 1999 r.).

6.2 Układ podstawowych powiązań zewnętrznych bliskich Układ podstawowych powiązań zewnętrznych obejmuje głównie sieć dróg powiatowych. Wspomagany jest układem dróg krajowych: droga nr 822 48 Dęblin – Kock i w ograniczonym zakresie nr 17 Warszawa - Ryki - Lublin - Zamość poprzez skrzyżowanie jej z drogą nr 822 48 w miejscowości Moszczanka leżącej poza granicami gminy (droga główna ruchu przyspieszonego).

Z sieci dróg powiatowych (w klasie dróg głównych i zbiorczych) układ będą tworzyły: - Droga nr 22 115 Ryki - granice woj. Siedleckiego 1349L Ryki – Karczmiska- Grabów Szlachecki (klasa drogi (G) - główna) Zakłada się podwyższenie parametrów technicznych w przekrojach poprzecznych (jezdni, linii rozgraniczających), z zachowaniem dotychczasowego przebiegu sytuacyjnego na odcinku zrealizowanym. Na odcinku niezrealizowanym Grabów Szlachecki - Kobylczyk proponuje się zmianę funkcji z drogi powiatowej na ścieżkę rowerową, z jednoczesnym przełożeniem trasowania na odcinek drogi powiatowej nr 22 123 oraz drogę gminną 22 52 003. - Droga nr 22 117 1426L Ryki - Oszczywilk – Borki – Niedźwiedź (klasa drogi (Z) - zbiorcza) Docelowy przebieg sytuacyjny tej drogi pozostanie niezmieniony. Przewiduje się natomiast podwyższenie parametrów technicznych w przekrojach poprzecznych (jezdni linii rozgraniczających).

150

- Droga nr 22 118 1430L Ryki – Ogonów - Bazanów Nowy - Nowodwór (klasa drogi (L) - lokalna) Droga będzie posiadała przebieg sytuacyjny jak w stanie, z korektami szerokości linii rozgraniczających i jezdni. - Droga nr 22 119 1428L Grabów Szlachecki – Nowodwór - Białki Dolne (klasa drogi (G) - główna) Przewiduje się docelowy przebieg drogi przedłużony po śladzie drogi gminnej Nr 22 52 002 103035L z korektami szerokości linii regulacyjnych i jezdni na całej długości, modernizację skrzyżowania w miejscowości Grabów Szlachecki oraz budowę przejazdu strzeżonego przez tory kolejowe relacji Dęblin – Łuków. Utrzymanie istniejącego przebiegu drogi na odcinku Nowodwór - droga krajowa nr 822 48 uwarunkowane jest bezkolizyjnością z funkcjonowaniem lotniska Ułęż, W przypadku wystąpienia kolizji obowiązuje realizacja drogi nr 22 121 wg ustaleń planu. Ze względu na realizacje drogi ekspresowej proponuje się docelowe. - Droga nr 22 120 Borki - Niedźwiedź. Docelowy przebieg sytuacyjny tej drogi pozostanie niezmieniony, wskazane korekty luków poziomych. Przewiduje się natomiast podwyższenie parametrów technicznych w przekrojach poprzecznych (jezdni linii rozgraniczających). Proponuje się przedłużenie ciągu po śladzie drogi gminnej nr 22 52 004. - Droga nr 22 121 1423L ( droga Nr 822 48 – Trzcianka - Nowodwór - Lendo - na odcinku Trzcianki - Nowodwór nieurządzona) (klasa drogi (Z) - zbiorcza). Na odcinku Nowodwór - Lendo droga będzie posiadała przebieg sytuacyjny jak w stanie, z korektami szerokości linii rozgraniczających i jezdni. Na odcinku Nowodwór - droga gminna nr 22 52 011 rezerwa terenu na realizacje drogi powiatowej. Na odcinku od drogi gminnej nr 22 52 011 do drogi krajowej nr 822 wariantowo przełożenie przebiegu drogi poza terenem zainwestowania wsi Trzcianki lub utrzymanie dotychczasowego przebiegu. W chwili obecnej na odcinku pomiędzy Trzciankami a Nowodworem przewiduje się jedynie ścieżkę rowerowa, - Droga nr 22 122 1431L Zosin - Zielony Kąt (klasa drogi (L) - lokalna) Zakłada się zmianę klasyfikacji funkcjonalnej drogi na całej długości z powiatowej na gminną ze względu na przejście przez tereny cenne ekologicznie (las, stawy). Droga prawie w całości wymaga budowy. - Droga nr 22 123 1429L Grabów Szlachecki – Sobieszyn (klasa drogi (L) - lokalna)

151

Na odcinku Lendo Ruskie - Niedźwiedź droga będzie posiadała przebieg sytuacyjny bez zmian jak w stanie istniejącym, z korektami linii rozgraniczających i jezdni. Na odcinku Niedźwiedź do drogi Grabów Szlachecki - Lipiny zakłada się zmianę klasyfikacji funkcjonalnej z drogi powiatowej na ścieżkę rowerową ze względu na przejście przez tereny cenne ekologicznie (duży kompleks leśny). - Droga nr 22 125 1361L granica byłego woj. siedleckiego - Lendo Ruskie Wola Gułowska-Kalinowy Dół-Lendo Wielkie (klasa drogi (L) - lokalna) Droga będzie posiadała przebieg sytuacyjny jak w stanie istniejącym, z korektami linii rozgraniczających i jezdni. W układzie powiązań zewnętrznych znajduje się także istniejąca linia kolejowa Dęblin - Łuków . W obszarze gminy nie przewiduje się zmian przebiegu sytuacyjnego istniejącej linii kolejowej, natomiast zakłada się podniesienie sprawności i bezpieczeństwa ruchu (budowa strzeżonego przejazdu drogi 22 119 1428L).

6.3 Układ powiązań lokalnych - gminnych.

W obsłudze tych powiązań największą rolę pełnią drogi gminne wspomagane powiatowymi w tym także drogi wiejskie. Drogi powiatowe omówiono w poprzednim punkcie. Drogi gminne stanowiące powiazania wsi z ośrodkiem gminnym i pomiędzy sobą oparto na istniejącym obowiązującym układzie dróg gminnych (objętym wykazem dróg gminnych ogłoszonym w Dzienniku Urzędowym Województwa Lubelskiego) z ew. korektami (wykorzystując przebiegi dróg gruntowych) i rozbudową. Korekty występują w przebiegach dróg: - 22 52 014 - częściowo urządzona (asfalt) - zaproponowano zmianę przebiegu drogi w miejscowości Przestrzeń ze względu na zainwestowanie; - 22 52 012 - droga w większości urządzona (asfalt) - przebieg sytuacyjny po istniejącym śladzie; - 22 52 007 - droga w całości gruntowa - proponuje się przełożenie przebiegu drogi na ciąg Grabów Rycki - Jakubówka (w budowie) do drogi gminnej Nr 22 160 13 Leopoldów - Nowiny Rososz - granica gminy Jakubówce.

152

- 22 52 008 - droga nieurządzona - proponuje się przełożenie przebiegu drogi po śladzie drogi gruntowej biegnącej równolegle. - 22 52 006 - droga gruntowa - proponuje się zmianę funkcji części drogi gminnej na ścieżkę rowerową (duży kompleks leśny). Utrzymuje się odcinek od drogi powiatowej nr 22 115 do wsi Rycza. - 22 52 001 - droga gruntowa - proponuje się doprowadzenie drogi jedynie do torów kolejowych tak jak sięga proponowane zainwestowanie. Z dalszego przebiegu w kierunku Rzyczyna należy zrezygnować ze względów ekologicznych (duży kompleks leśny). Gmina posiada niewielką ilość dróg gminnych utwardzonych i ulepszonych i właściwie wszystkie posiadają zaniżone parametry techniczne i często nieuregulowany stan prawny. Poprawa stanu technicznego może jedynie nastąpić przy znaczącym zwiększeniu nakładów na budowę i modernizację, ew. złagodzenie przepisów dotyczących wyłączenia z użytkowania rolniczego.

6.4 Obsługa transportowa i zaplecze techniczne.

Zakłada się dotychczasowe świadczenie usług transportowych komunikacji publicznej autobusowej na trasach linii przelotowych (przez jednostki transportu zewnętrznego). W obszarze ośrodka gminnego należy przewidzieć realizację małego przystanku dworcowego z mała gastronomią oraz zadaszeń na przystankach komunikacji zbiorowej. Z zaplecza technicznego motoryzacji przyjmuje się lokalizację stacji paliw ze stanowiskami naprawczymi i myjnią itp.

6.5 Wnioski o zmianę kategorii dróg:

W wyniku przyjętej koncepcji rozwoju układu drogowego wystąpi ko- nieczność dokonania zmian klasyfikacji funkcjonalnej dróg, a tym samym w stanie prawnym sieci dróg. Wymaga to wdrożenia działań formalno- prawnych określonych przepisami o drogach publicznych w odniesieniu do następujących dróg i ich odcinków lub do ich części: 1/ Drogi powiatowej na gminną -KP/KG a. droga nr 22 122 1431L- na odcinku od drogi nr 22 121 1423L do granicy gminy w Grabowcach Dolnych. 2/ Drogi powiatowej na ścieżkę rowerowa KP/KX c. droga nr 22 115 na odcinku Grabów Szlachecki - Kobylczyk (granica gminy).

153

d. droga nr 22 123 na odcinku Niedźwiedź - droga Grabów Szlachecki – Lipiny 3/ Dróg gminnych na powiatową - KG/KP e. droga nr 22 57002 w całości. f. droga nr 22 57 003 w całości. g. droga nr 22 52 004 w całości.

4/ Projektowane drogi gminne KG – P. h. Grabów Rycki - droga gminna 22 16013 (Leopoldów - Nowiny Rososz); i. w miejscowości Jakubówka; j. relacji Trzcianki - Bazanów; k. w miejscowości Zielony Kąt l. w miejscowości Kolonia Zawitała. 5/ Projektowana droga powiatowa nr 22 119 /aktualnie istniejąca nr 1428L/ *6/ Projektowana droga dla obsługi terenów kierunkowego rozwoju mieszkalnictwa w rejonie Nowodwór - Karasiówka

6.6 Wnioski o zmianę numeracji dróg: 1/ Na odcinku Grabów Szlachecki - droga gminna nr 22 52 003 z Nr 22 123 na 22115, 2/ Na odcinku Zawitała - Urszulin z drogi gminnej nr 22 52 004 na drogę wojewódzką nr 22 120.

7. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

7.1 Uzbrojenie sanitarne

7.1.2 Istniejące uwarunkowania rozwoju

1. Zaopatrzenie w wodę

Biorąc pod uwagę kryterium zasięgu terytorialnego na terenie gminy, wy- różnia się trzy systemy zaopatrzenia w wodę: 1/ system grupowy obsługujący kilka jednostek osadniczych, 2/ system lokalny zaopatrujący w wodę 8-10 gospodarstw, 3/ system indywidualny obejmujący swym zasięgiem pojedyncze obiekty takie jak: dom mieszkalny, obiekt usługowy, zakład rzemieślniczy itp. 154

System grupowy:

Wg danych na dz. 31.12.1996 roku, długość sieci wodociągowej rozdziel- czej w gminie wynosi 57,1 km, a połączeń wodociągowych prowadzących do budynków mieszkalnych - 757 km. Szacuje się, że ok. 80 % mieszkańców gminy korzysta z wodociągów wiejskich.

Na terenie gminy obecnie funkcjonują trzy wodociągi grupowe:

- wodociąg Nowodwór - wodociąg Zawitała - wodociąg Trzcianki

Wodociąg Nowodwór pracuje w układzie dwustopniowym z przejścio- wym gromadzeniem wody w zbiornikach wyrównawczych. W skład ujęcia wody wchodzą: studnia podstawowa i awaryjna, odżelaziacz, chlorator, zestaw pomp dwustopniowych, zbiorniki wyrównawcze 2 x 150 m3, budynek stacji wodociągowej, dwa hydrofory o poj. 4 m3. Studnia podstawowa i awaryjna o zatwierdzonych zasobach w kat. "B" Q = 45,0 m3/h i s =6,5 m oraz Q = 45 m3/h i s+4,09 m są źródłem wody dla wodociągu zasilającego wsie Nowodwór, Rycza, Zastaw, Grabowce Górne, Grabowce Dolne, Wrzosówka, Karasiówka.

Wodociąg Zawitała zasilany z ujęcia o zatwierdzonych zasobach w kat. "B" st. m 1 Q = 52,0 m3/h i s= 4,0 m. oraz st. m 2 Q = 52,0 m3/h i s= 2,28 m działa w układzie dwustopniowym. Elementy stacji wodociągowej - odżela- ziacz, sprężarka, chlorator, zestaw pomp dwustopniowych, zbiornik wyrównawczy, budynek stacji. Wodociąg zaopatruje w wodę wsie: Zawitała, Niedźwiedź, Borki, Lendo Wielkie, Zielony Kąt, Michałówka, Przestrzeń, Grabów Szlachecki, Urszulin, Grabów Rycki, Janówek, Kol. Zagórce, Lendówka.

Trzcianki Wodociąg zaopatruje w wodę mieszkańców położonych na terenie wsi z ujęcia o zatwierdzonych zasobach w Kat. "B" G=42,0 m3/h i s= 28,0m. Wodociąg pracuje w układzie dwustopniowym. Do wodociągu podłączone są wsie z terenu gminy Ryki - Bazanów Nowy i Stary. system lokalny We wsi Jakubówka funkcjonują wodociągi obsługujące 8-10 gospodarstw.

155

System indywidualny

Mieszkańcy wsi zaopatrujący się w wodę w systemie indywidualnym, czerpią ją w większości ze studni kopanych. Dotyczy to ok. 20% ogółem mieszkańców kolonijnej, rozproszonej zabudowy. W kilku wsiach funkcjonują punkty poboru wody (Grabów Rycki, Grabów Szlachecki, Niedźwiedź, Jakubówka) wykorzystywane głównie w sezonie letnim bądź awaryjnie.

7.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków

Obszar gminy nie posiada zorganizowanego systemu kanalizacji sanitarnej i opadowej. Tylko nieliczne budynki, głównie użyteczności publicznej posiadają indywidualne bezodpływowe zbiorniki ścieków.

7.3. Gospodarka odpadami

W 1990 r. oddano do eksploatacji w miejscowości Przestrzeń wysypisko i wylewisko o powierzchni 0,50 ha. Planowany okres użytkowania - 2006 rok. Wyrobisko zlokalizowano w wyrobisku piasku o pojemności 320 m. W lipcu 1996 r. oszacowano wypełnienie wysypiska i wylewiska na 50%. W przypadku niewłaściwego składowania odpadów istnieje zagrożenie zanieczyszczenia wód podziemnych i skażenia gleb wokół wyrobiska, brak warstwy izolacyjnej. Wysypisko wyposażono w piezometry - jeden w obrębie niecki, drugi w pobliżu granicy z wylewiskiem. Terenowy Wojewódzki Inspektorat sanitarny Województwa Lubelskiego decyzją Nr 244/120/85 z dnia 1.03.1985 ustalił wielkość strefy ochronnej na 300 m. Wszystkie sołectwa gromadzą śmieci w kontenerach ustawionych głównie przy sklepach, szkołach, remizach, przystankach. Za odbiór i wywóz śmieci oraz eksploatację wysypiska i wylewiska odpowiedzialny jest Zakład Usług Komunalnych. Składowisko odpadów w miejscowości Przestrzeń zamknięte zostało w 2012 r. Gmina przystąpiła do rekultywacji terenu po zamkniętym składowisku.

W związku z przepisami ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21 z późn. zm.) oraz ustawy 27 kwietnia 2001 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 2011 nr 152 poz. 897 z późn. zm.) nastąpiła zmiana systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w gminach. Gminy zobowiązano do zorganizowania odbioru odpadów 156

komunalnych od właścicieli nieruchomości. Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego zakłada budowę instalacji regionalnych zagospodarowania odpadów obsługujących regiony gospodarowania odpadami. Na obszarze województwa wyznaczono 9 regionów z uwzględnieniem wykazu gmin, które mają być obsługiwane przez te instalacje. Gminę Nowodwór zaliczono do regionu Puławy – obejmującego 21 gmin, posiadającego 7 eksploatowanych składowisk, 1 Zakład Usług Komunalnych w Puławach, 2 linie do sortowania i 2 kompostownie.

7.4. Zaopatrzenie w ciepło i gaz Gospodarka cieplna na terenie gminy bazuje na indywidualnych źródłach ciepła opalanych paliwem stałym. Na obszarze gminy brak sieci gazowych. Dla obszaru gmin: Nowodwór i Ułęż opracowano "Program gazyfikacji wsi w gm. Ułęż i Nowodwór. Źródłem gazu będzie gazociąg wysokoprężny DN 500 mm CN 6,4 MPa relacji Wronów - Warszawa poprzez odgałęzienie DN 100 6,4 MPa o długości 11 km.

7.5.1 Założenia koncepcji rozwoju i wyposażenia w infrastrukturę sanitarną

1. Założenia ogólne kształtowania systemu

Gmina należy do obszarów, w których powinny obowiązywać ostre reżimy sanitarne i ochrona przed zanieczyszczeniem i degradacją wszystkich komponentów środowiska przyrodniczego, szczegó1nie w gospodarce wodnej. Zasoby wód poziemnych na obszarze gminy są w randze zasobów regionalnych.

Dla zapewnienia odpowiedniego standardu życia mieszkańców wsi, a wiec możliwości korzystania odbiorców z wodociągu, kanalizacji, gazu, energii elektrycznej i co; konieczne jest wyposażenie zabudowy w infrastrukturę techniczną. Gospodarkę wodno-ściekową rozwiązano w oparciu o komunalne urządzenia źródłowe i sieci przy założeniu modernizacji i wdrażania najnowszych rozwiązań technicznych, z racjonalizacją zużycia wody.

Realizacji wodociągów wiejskich winno towarzyszyć równoległe rozwią- zywanie zagadnień kanalizacji wsi, oczyszczalni ścieków oraz zachowania warunków ochrony wód podziemnych, powierzchniowych i gleby.

157

Dla zabudowy kolonijnej wsi zakłada się dalszy rozwój lokalnych systemów wodociągowych oraz intensyfikację budowy małych przydomowych oczyszczalni ścieków pracujących dla jednego czy grupy gospodarstw.

Gospodarkę odpadami rozwiązano wykorzystując punkty przeładunkowe tzw. wiejskie punkty gromadzenia odpadów, przy założeniu minimalizacji ilości powstających odpadów i właściwej formy ich utylizacji (bezpieczne ich składowanie) na wysypisku we wsi Przestrzeń. Zakłada się wdrażanie segregacji odpadów u źródła, recykling i likwidację dzikich wysypisk.

Źródłem zaopatrzenia w ciepło winny być wyłącznie paliwa niskoemisyjne, przy założeniu racjonalizacji systemów grzewczych w obiektach istniejących i nowobudowanych.

2. Zaopatrzenie w wodę

Istniejące grupowe systemy zaopatrzenia w wodę o zasięgach: • Nowodwór, Rycza, Zastaw, Grabowce Górne, Grabowce Dolne, Wrzosówka, Karasiówka; • Zawitała, Niedźwiedź, Borki, Lendo Wielkie, Zielony Kąt, Michałówka, Przestrzeń, Grabów Szlachecki, Urszulin, Grabów Rycki, Janówek, Kolonia Zagórce, Lendówka; • Trzcianki oraz Bazanów Nowy i Stary w gminie Ryki; zaspokajają potrzeby gminy, przy założeniu konserwacji istniejących sieci i urządzeń oraz sukcesywnych modernizacji i rozbudowy wodociągów. Lokalne systemy wodociągowe w Jakubówce adaptuje się, z możliwością docelowego podłączenia do wodociągu Nowodwór.

Przy rozbudowie, przebudowie i modernizacji publicznych urządzeń zaopatrzenia w wodę należy dążyć do stosowania ustaleń zawartych w Zarządzeniu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z 21 września 1995 r. w sprawie zasad zapewnienia funkcjonowania publicznych urządzeń zaopatrzenia w wodę w warunkach specjalnych. Dopuszcza się realizację nowych ujęć wody oraz nakazuje się utrzymanie stref ochronnych ujęć wody, odpowiadających przepisom odrębnym i decyzjom administracyjnym, wydanym w tym zakresie.

158

3. Gospodarka ściekowa

Dysproporcja miedzy rozwojem zaopatrzenia w wodę a rozwojem systemów zbierania i oczyszczania ścieków stwarza poważne zagrożenie dla warunków sanitarnych i ochrony środowiska. Grupowym systemem kanalizacji sanitarnej objęto tereny możliwe do podłączenia w układzie grawitacyjnym:  Nowodwór, Borki, Zastaw, Rycza, Hektary;  Grabowce Górne, Grabowce Dolne;  Trzcianki;  Niedźwiedź, Lendo Wielkie;  Grabów Szlachecki, Grabów Rycki.

Planowane oczyszczalnie powinny posiadać wysokosprawne technologie oraz z uwagi na trudności ze znalezieniem wykwalifikowanej obsługi powinny być to oczyszczalnie proste i niezawodne w eksploatacji o dużej pewności działania. Dla pozostałych wsi - pojedynczych gospodarstw i małych zakładów, przyjmuje się kanalizację indywidualną - osadnik gnilny i wywóz taborem asenizacyjnym do punktu zlewnego oczyszczalni gminnej. Dla indywidualnej zabudowy bądź zespołów zabudowy zakłada się wdrażanie rozwiązań lokalnych systemów kanalizacji np. z rozsączkowaniem wód pościekowych. Na terenach zabudowy rozproszonej dopuszcza się indywidualne, bezpieczne dla środowiska rozwiązania gospodarki ściekowej. Do czasu realizacji kanalizacji sanitarnej w terenach zabudowy istniejącej i planowanej dopuszczalne jest korzystanie ze szczelnych zbiorników bezodpływowych z okresowym wywożeniem taborem asenizacyjnym do zbiorczej oczyszczalni ścieków lub z przydomowych oczyszczalni ścieków, na zasadach określonych w obowiązujących przepisach.

4. Gospodarka odpadami.

Gospodarkę odpadami rozwiązano wyznaczając sieć punktów przeładun- kowych tzw. wiejskich punktów gromadzenia odpadów przy minimalizacji ilości powstających odpadów, wdrażania segregacji odpadów u źródła i recyklingu. Przyjęto zasadę lokalizacji co najmniej jednego WPGO w każdym sołectwie. Składowanie odpadów z terenu gminy zakłada się na wysypisko w miejscowości Przestrzeń, z możliwością rozbudowy w kierunku północnym.

159

Gospodarkę odpadami na terenie gminy Nowodwór podporządkowuje się przepisom w zakresie utrzymania czystości i porządku w gminach, przepisom w zakresie gospodarowania odpadami na terenie gminy oraz przepisom odrębnym. Na terenie gminy Nowodwór usługi odbioru odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości zamieszkałych, na których powstają odpady, a także z Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych zlokalizowanego na terenie Zakładu Usług Komunalnych w Nowodworze, prowadzi Zakład Usług Komunalnych w Puławach, odpowiedzialny również za transport odpadów do instalacji. Zaleca się rozwiązanie gospodarki odpadami w skali obszarów kilku gmin oraz dostosowanie posiadanych koncepcji do ustaleń zawartych w „Planie gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2017”, przyjętym przez Sejmik Województwa Lubelskiego uchwałą Nr XXIV/396/2012 z dnia 30 lipca 2012 r. Przedstawione w Planie cele i zadania dotyczą okresu 2012 – 2017 oraz perspektywicznie okresu 2018- 2023.

5. Zaopatrzenie w ciepło i gaz

Źródłem ciepła są i pozostaną do czasu realizacji sieci gazowych paliwa stale. Program gazyfikacji wsi w gminie Nowodwór zakłada układ rozdzielczy w systemie średniego ciśnienia, z możliwością wykorzystania gazu do celów socjalno-bytowych i grzewczych. Źródłem zasilania projektowanego układu będzie istniejący gazociąg wysokiego ciśnienia DN 500 relacji Wronów - Warszawa poprzez odgałęzienie wysokiego ciśnienia DN 100 i stację redukcyjno-pomiarową I stopnia usytuowaną na terenie wsi Grabowce Górne.

7.3. ELEKTROENERGETYKA I TELEKOMUNIKACJA

7.3.1 Uwarunkowania rozwoju

1. Elektroenergetyka

1/ Na terenie gminy nie przewiduje się budowy stacji transformatorowej 110/15 kV tzw. Głównego Punktu Zasilającego jak również linii energetycznej wysokiego napięcia. Podstawowym źródłem zasilania gminy w energię elek- tryczną będzie GPZ Ryki, awaryjnie GPZ Dęblin i projektowany GPZ Michów.

160

Energia elektryczna przesyłana będzie poprzez układ sieci średniego napięcia, którego podstawę stanowią istniejące linie magistralne SN -15 kV tj. linia realizacji: - GPZ Ryki - Bazanów Stary - Kobylczyk - GPZ Ryki - Bazanów Stary - Trzcianka - Podlodów - Jakubówka - Wrzosówka, - Grabów Rycki - Zielony Kąt - Nowodwór - Zosin.

Zakłada się rozbudowę i modernizację istniejącego układu sieci średniego na- pięcia w miarę wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną. Modernizacja lub budowa nowych odcinków linii może być realizowana w oparciu o warunki techniczne określone przez właściwy Zakład Energetyczny. Istniejący układ sieci średniego. napięcia w przyszłości będzie przystosowany do współpracy z projektowanym GPZ -Michów i z ww. istniejącymi GPZ-tami. Każdy tor napowietrznej linii SN – 15 kV wymaga rezerwy pasa technicznego wolnego od zabudowy o szerokości 15m. Wyznaczone w planie gminy tereny zabudowy zagrodowej, usługowej i innej mogą być obsługiwane z napowietrznego układu sieci SN i ze słupowych stacji transformatorowych 15/04 kV. Natomiast na terenach o zwartej zabudowie mieszkaniowej np. w ośrodku gminnym powinna być realizowana sieć średniego napięcia w wykonaniu kablowym oraz wnętrzowe stacje transformatorowe. Siec energetyczna średniego napięcia obecnie jest w wykonaniu napowietrznym. Na terenie gminy istnieją głównie słupowe stacje transformatorowe SN/NN zasilane liniami napowietrznymi średniego napięcia. Moc zainstalowa- nych transformatorów wynosi od 30 do 250 kVA.

2/Adaptuje się na terenie gminy sieć energetyczną niskiego napięcia oraz zakłada się jej rozbudowę i modernizację. Przewiduje się budowę przyłączy energetycznych NN do każdego obiektu wymagającego zaopatrzenia w energię elektryczną. Na terenach wyznaczonych w planie gminy sieć energetyczna może być w wykonaniu napowietrznym i kablowym. Zaleca się układanie linii kablowych NN zasilających i oświetleniowych szczególnie na nowowyznaczonych terenach zabudowy mieszkaniowej, w ośrodku gminnym w Nowodworze oraz w miejscowościach: Grabów Szlachecki, Niedźwiedź, Grabów Rycki, Jakubówka.

161

Wyznaczone tereny pod zabudowę letniskową w miejscowości Przestrzeń i Grabów Rycki również powinny być obsługiwane z linii kablowych NN, głównie ze względów estetycznych i ochrony walorów krajobrazowych.

Zaleca się przebudowę istniejących na terenie wsi linii napowietrznych NN na linie w wykonaniu kablowym.

2. Telekomunikacja

Gmina Nowodwór należy do strefy numerycznej Puławy. Sieć telefoniczna jest generalnie w wykonaniu napowietrznym. Abonenci telefoniczni z obszaru gminy obsługiwani są z ręcznej centrali telefonicznej zainstalowanej w budynku Urzędu Gminy w Nowodworze (typu CB 0 pojemności 200 łącz przy czym liczba przyłączy abonenckich wynosi 199) z następującymi wyjątkami: abonenci z Grabowa Ryckiego i Szlacheckiego włączeni są do centrali Leopoldów oraz abonenci z Jakubówki włączeni są do centrali Ryki. Ilość abonentów może wzrosnąć dopiero po wymianie istniejącej centrali ręcznej na centralę automatyczną i ułożeniu kablowej linii światłowodowej relacji Ryki - Rososz - Nowodwór - Ułęż. Termin realizacji ww. inwestycji przewidziany był (wg dokumentacji) w 1997 r., zostanie przesunięty prawdopodobnie na 1999 r. w związku z tym, że pozwolenie na budowę uzyskano na koniec 1998 r.

162

V. INFORMACJE OGOLNE I FORMALNO-PRAWNE Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór przyjęte Uchwałą Nr VI/28/99 Rady Gminy Nowodwór z dnia 20 czerwca 1999 r 1. Podstawy opracowania

1.1 Studium zostało wykonane w oparciu o wymogi art. 6 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 1ipca 1994 r. ( Dz.U.Nr 15 poz. 139 z 1999 r – tekst jednolity), z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawnych. 1.2 Podstawą trybu formalno-prawnego Studium jest Uchwala Rady Gminy w Nowodworze - Nr XXIV/102/98 z dnia 10.06.1998 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmian miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór.

2. Opinie i wnioski do studium.

2.1. Zgodnie z art. 6 ust. 3 ww. ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, studium w okresie od 28 kwietnia do 18 maja 1999 r. zostało poddane zaopiniowaniu organów, właściwych do uzgadniania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, na podstawie przepisów szczególnych. Proces ten został poprzedzony (w okresie od 29 czerwca do 30 listopada 1998 r.). zebraniem opinii, stanowisk, wytycznych i informacji, dotyczących warunków zagospodarowania, wynikających z potrzeb i zaleceń odpowiednich organów i służb tj. jednostek administracji rządowej (specjalnej i ogó1nej), zarządów gmin sąsiadujących oraz organów bezpieczeństwa i porządku (rozdzielnik do 30 jednostek w dokumentacji). Informacja 0 przystąpieniu do opracowania Studium została podana do publicznej wiadomości w "Gazecie Wyborczej" z dnia 27-28 czerwca 1998 r. W wyniku procedury formalnej złożono następujące zgłoszenia i warunki uzgodnień: 1/ Zakład Energetyczny Sp. A. Lubzel w Lublinie, - pismo z dnia 14 lipca 1998 r. znak.L.dz.6045/TZ-HW/98 • Zakład nie przewiduje budowy większych obiektów kubaturowych wymagających rezerwacji terenu; przebudowa urządzeń energetycznych, powinna być realizowana kosztem i staraniem inwestora projektowanej zabudowy,

163

• w miarę wzrostu obciążenia należy przewidzieć budowę linii elektroenergetycznych średniego i kablowego niskiego napięcia oraz stacji transformatorowych 15/0,4 kV dla zasilania obecnych i przyszłych odbiorców energii elektrycznej (wnętrzowych - dla zwartej zabudowy osiedlowej na terenie gminy). • lokalizowanie stacji transformatorowych na terenach wywłaszczonych, zachowanie pasów technicznych dla linii elektroenergetycznych  w celu prawidłowego wydawania nowych warunków technicznych przyłączania dla przyszłych odbiorców, Zakład Energetyczny prosi o udostępnienie szczegółowych planów zagospodarowania z zaznaczeniem przewidywanych obiektów infrastruktury elektroenergetycznych; 2/ Polskie Sieci Elektroenergetyczne - Wschód Radom – pismo z dnia 5.05.1999 r. Zn. DTI/789/99  uzgodnienie bez uwag . 3/ Urząd Ochrony Państwa - pismo z dnia 02.07.1998 r. zn. LB-G-832/98  Delegatura UOP w Lublinie nie zgłasza wniosków do studium,  uzgodnienie bez uwag 17.05.1999 r. 4/ Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A Warszawa - ZAG w Lublinie pismo z 06.07.98 - Zn. ZS/9-7/94/4810/98r.  należy uwzględnić Koncepcję Gazyfikacji Zespołu Gminy: Michów, Abramów, Kamionka, Baranów, Ułęż oraz program Gazyfikacji Gminy Ułęż i Nowodwór.  Zakład gazowniczy może przedstawić szczegółowe warunki dostawy gazu po uzyskaniu od inwestora danych odnośnie maksymalnego godzinowego i rocznego zapotrzebowania gazu z danego obszaru;  plan zagospodarowania powinien uwzględnić zapotrzebowanie gazu oraz umożliwić przebieg sieci gazowych w pasach drogowych poza działkami prywatnymi;  w przypadku przekwalifikowania terenu z rolnych na tereny zabudowy należy zwrócić szczególną uwagę na zachowanie stref bezpieczeństwa dla gazociągów wysokiego i średniego ciśnienia oraz na lokalizację stacji redukcyjno-pomiarowej. 5/Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Lublinie pismo z dnia 21.07.19998r. IN-II/713/2276/98 oraz z dnia 18.03.1999r. Zn.IA/50/6/761/99  wykaz obiektów zabytkowych

164

 zalecenia formalne i metodyczne do opracowania .Wskazania do opracowania uwarunkowań w zakresie ochrony środowiska kulturowego w studium - uzgodnienie 1.06.1999r r. zgodnie z pismem - wnioskowane formy ochrony konserwatorskiej do czasu ich ustanowienia, podlegają ochronie planistycznej; 6/ Wojewódzki Sztab Wojskowy - Regionalny Sztab Wojskowy Lublin pismo z dnia 29.10.1998 r. Zn. 4476  informacja o kompleksach wojskowych w m. Ułęż i m. Podlodów  wniosek 0 ograniczenie wysokości dla zabudowy zgodnie z Polską Normą PN - 89/L-49001  wszelką projektowaną zabudowę w strefach kompleksów wojskowych należy uwzględnić z Szefostwem Infrastruktury Lotniskowej WLOP w oparciu o mapę w skali 1:10000  zaopiniowanie w dniu 1 czerwca 1999 r.

7/ Dyrekcja Okręgowa Dróg Publicznych w Lublinie - pismo z dnia 06.07.1999 r. – Zn.DODP. 21s/101a/61/96.  utrzymanie rezerwacji terenu pod pasy techniczne dróg: - krajowej nr 822 Bąkowiec - Dęblin - Moszczanka - Kock. - 8 dróg wojewódzkich nr 22 -115; 117; 118; 119; 120; 121; 122; 123; - informacja o zasadach sytuowania budynków w stosunku do drag publicznych;  uzgodnienie Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych Oddział w Lublinie dnia 17 maja 1999 r. - pozytywnie bez uwag 8/ Lubelski Urząd Wojewódzki - Wydział Zarzadzania Kryzysowego w Lublinie – pismo z dnia 7.05.1999 r.zn. ZK-5321/1/1/50/99  uwzględnienie rezerwacji terenu na potrzeby wykonywania budowli ochronnych oraz punktów likwidacji skażeń z możliwością ich zagospodarowania w czasie pokoju z zapewnieniem szybkiej i bezkolizyjnej realizacji tych zadań w okresie zagrożenia państwa; powyższe wymagania dotyczą ujęć wody, przy czym należy się kierować wymaganiami Zarządzenia Nr 2/95 Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 21.09.95 w sprawie zasad funkcjonowania publicznych urządzeń zaopatrzenia w wodę (MP nr 59 poz. 663 z 1995 r.) 9/ Wydział Ochrony Środowiska UW w Lublinie - pismo z dnia 28.08.1999r. –

165

OS.IV.7310/65/98 Szczególną ochroną przed zainwestowaniem należy objąć:  dolinę rzeki Świnki, jako struktury przyrodniczej odgrywającej zasadniczą rolę w funkcjonowaniu przyrody w skali krajobrazu. Na terenie gminy postuluje się utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, który objąłby fragment doliny Świnki poniżej Grabowca Ryckiego, wraz z kompleksem leśnym na zachód od Borek i żwirownię w Nowodworze. Dolina rzeki Świnki jest miejscem, gdzie koncentruje się duża liczba rzadkich gatunków zarówno roślin jak i zwierząt, Na terenie projektowanego zespołu przyrodniczo - krajobrazowego niedopuszczalna jest zmiana sposobu użytkowania terenu,  projektowany użytek ekologiczny obejmujący staw Kierz. Jest on jedynym w gminie stanowiskiem lęgowym rybitwy czarnej, dlatego tez zabrania się zmiany stosunków wodnych oraz usuwania roślinności szuwarowej o szerokości kilku metrów od stawu;  należy dążyć do zwiększenia udziału zadrzewień śródpolnych i środłąkowych oraz zalesienia gruntów,  należy zastosować rozwiązanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy, zgodnie z obowiązującymi przepisami.  należy uwzględnić sprawy dotyczące ochrony powietrza oraz ochrony przed hałasem.  w planie należy umieścić udokumentowane złoża surowców mineralnych, wyznaczone strefy ochronne ujęć, tereny zdegradowane działalnością górnicza odkrywkową, a także tereny przeznaczone do rekultywacji; - pismo uzgadniające.

10/ Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie – Delegatura w Lublinie pismo z dnia 09.09.1999 r. zn. RZGW-Wa-TT1-0318/5160/98  brak wniosków do opracowania,  informacja, że gmina Nowodwór znajduje się jednostce bilansowej dorzecza Wisły Środkowej -Z 5 obejmującej zlewnie Wieprza z systemem Kanału Wieprz - Krzna .  przewidzieć ew. konieczność weryfikacji miejscowego planu po zatwier dzeniu "Warunków korzystania z wód dla zlewni rzeki Wieprz" 11/ Okręgowa Dyrekcja Gospodarki Wodnej w Warszawie - Inspektorat w Lublinie - pismo z dnia 17.05.1999 r. zn. 070/U-16/99 zgłoszono wnioski:

166

 zgodnie z art. 66 prawa wodnego zakazu wznoszenia na rzekach w zasięgu ich przepływu wielkich obiektów kubaturowych stałych, budownictwa mieszkaniowego, gospodarczego, rekreacyjno- sportowego i innych z wyjątkiem konstrukcji przenośnych i łatwych do rozbiórki i transportu;  zezwolenia administratorów cieków wodnych/ rzeki, rowy wodne/ na wykonywanie niezbędnych robót regulacyjno-konserwatorskich w celu utrzymania cieków wodnych w należytym stanie technicznym: roboty zabezpieczające erodowane brzegi i dno cieków wodnych za pomocą umocnień ekologicznych wykonywanych z faszyny wiklinowej, kamienia i ewentualnie czystego gruzu.  zezwolenie na usuwanie drzew i krzaków z koryt rzek i rowów wodnych, utrudniających swobodny przepływ kry lodowej, wód powodziowych, szczególnie na szerokości "wody brzegowej". - uzgodnienie bez uwag 17.05.1999 r. 12/ Telekomunikacja Polska S.A. - Zakład Telekomunikacji Lublin - Rejon Puławy - pismo z dnia 10.05.1999 r. zn. R-2/LN-5516/P.-171/99 zgłoszone wnioski:  istniejące urządzenia telekomunikacyjne na terenie gminy należy pozostawić w stanie pierwotnym, a w przypadku jakichkolwiek kolizji należy wystąpić do tut. rejonu o wydanie warunków technicznych na przebudowę urządzeń,  w przypadku zaistnienia kolizji z urządzeniami telekomunikacji, należy przewidzieć wybudowanie lub przebudowanie kanalizacji telefonicznej bądź ułożenie kabli doziemnych.  w miejscach planowanych pod drogi, ulice, chodniki, zabudowę mieszka niową, usługi i inne obiekty, należy przewidzieć i pozostawić wolne pasy pod przyszłą budowę kanalizacji telefonicznej lub ułożenie kabli doziemnych wraz z doprowadzeniem do budynków. 13/ Przedstawiciel gminy Kłoczew pow. Łuków - protokół rozbieżności kategorii prawnej dróg 14/ Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego - pismo Zn.PR.III.7322/35/99 dnia 25.05.1999 r. - wyrażono stanowisko akceptujące proponowane ustalenia studium, w zakresie: - uwarunkowań ponadlokalnych systemu ekologicznego, prawnych uwarunkowań ochronnych krajobrazu i wartości kulturowych oraz sąsiedztwa terenów specjalnych; - ochrony obszaru dyspozycyjnych zasobów wód podziemnych,

167

- ochrony obszarów źródliskowych rzek Świnki i Czarnej - proponuje się dodatkowo ochronę planistyczną obszaru źródliskowego cieku spod Wrzosówki; - zalesień i kształtowania sytemu powiązań ekologicznych; - korekty sieci dróg powiatowych, polegającej na zmianie kategorii drogi gminnej i rezygnacji ze zbędnych odcinków powiatowych nr 22 121 i 22 122; - warunków kształtowania ładu przestrzennego. 15/ Lubelski Urząd Wojewódzki - Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa pismo Zn. OSiR.IV.7310/48/99 z dnia 07.06.1999 r. – pozytywna opinia do studium, z następującymi uwagami: - uzasadnione poszerzenie projektowanego zespołu przyrodniczo krajobrazowego obejmującego fragment doliny Świnki poniżej Grabowa Ryckiego wraz z kompleksem leśnym na zachód od Borek i żwirownia w Nowodworze; - wprowadzenie oczyszczonych ścieków do wód rzeki Świnki przed stawami rybnymi należy uzgodnić z właścicielem stawów; - d1a terenu planowanego pod lokalizację cmentarza w Nowodworze i stację paliw przy drodze Kolonia Trzcianki - Nowodwór należy wykonać wstępne rozpoznanie hydrogeologiczne określające poziom występowania wód gruntowych; - usytuowanie cmentarza w strefie zboczowej wymaga wprowadzenia pasa zieleni izolacyjnej w części południowej terenu; - stacja paliw nie powinna być zlokalizowana w odległości mniejszej niż 50 m od linii lasu. 16/ Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Lublinie pismo Zn. IN/24/582/1680/99 z dnia 11.06.1999 r. uzgodnienie studium w związku z uwzględnieniem pełnego zakresu problematyki ochrony krajobrazu kulturowego, z zaleceniem z uwagi na brak badań archeologicznych gminy metodą AZP - wprowadzenie zapisu postepowania przy prowadzeniu liniowych prac ziemnych oraz realizacji obiektów kubaturowych w strefie zboczowej do lin rzecznych. 2.2 W związku z podaniem do publicznej wiadomości o opracowaniu studium gminy i zmian w miejscowym planie gminy wpłynęło 60 wniosków indywidualnych, dotyczących: - zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej w miejscowościach Jakubówka, Grabów Rycki, Wrzosówka, Nowodwór, Trzcianki, Przestrzeń - usługi i dz. gospodarczą: Nowodwór, Wrzosówka, - cmentarz parafialny Nowodwór - boisko sportowe z parkingiem Nowodwór 168

- stawy hodowlane: Lendo Wielkie, - oczyszczalnia ścieków - Trzcianki - zalesienie: Wrzosówka, Przestrzeń, Grabowce Górne, Jakubówka, Lendo Wielkie, Zawitała, Grabowce Dolne, Grabów Szlachecki, Rycza, Niedźwiedź, Borki, Nowodwór.

3. Zespół autorski Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór przyjęte Uchwałą Nr VI/28/99 Rady Gminy Nowodwór z dnia 20 czerwca 1999 r wraz z I zmianą przyjętą Uchwałą Nr X/32/07 Rady Gminy Nowodwór z dnia 16 lipca 2007 r. Temat został opracowany przez zespół projektowy w następującym składzie: 1/ mgr Emilia Niećko gł, projektant zag. programowe i strategii 2/ mgr inż. arch. Anna Muzyka - zag. przestrzenne, krajobrazowe i kulturowe 3/ mgr Teresa Barszcz - zag. środowiska przyrodniczego 4/ mgr inż. Adam Madejski - zag. środowiska przyrodniczego 5/ mgr inż. Marta Basta - zag. infrastruktury technicznej, gospodarka wodna 6/ mgr inż. Irena Majerowska - zag. rolnictwa 7/ mgr inż. Alicja Stasiak - zag. elektroenergetyki i telekomunikacji 8/ mgr inż. Joanna Pawelec - zag. komunikacji 9/ techn. Bożena Pyzik - wykonanie graficzne

II zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowodwór 1/ dr inż. arch. Andrzej Zastawnik - sprawdzający projektu uprawniony do projektowania w planowaniu przestrzennym w oparciu o art. 5, pkt 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r. poz .647, z późn.zm.) 2/ inż. Anna Gruszka – koordynator i główny projektant uprawniony do projektowania w planowaniu przestrzennym w oparciu o art. 5, pkt 5 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r. poz. 647, z późn.zm.) 3/ mgr inż. arch krajobrazu Dariusz Kiciński – projektant uprawniony do projektowania w planowaniu przestrzennym w oparciu o art. 5, pkt 4 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r. poz. 647, z późn.zm.) 4/ mgr Agata Irtugan – wykonanie graficzne

169