Linux İşletim Sistemi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Linux İşletim Sistemi Terimler ve Kavramlar • Dağıtım (Distro, Distribution) : Linux sistemini kurmayı ve yönetmeyi kolaylaştırmayı amaçlayan yazılımlar bütünüdür. • Çekirdek (Kernel) : Arka planda çalışır, sistem kaynaklarını yötetir ve bunlar (donanımlar ile yazılımlar) arasında iletişimi sağlar. İşletim sisteminin kalbidir. • Kabuk (Shell) : Kullanıcının işletim sistemiyle iletişimini sağlayan yorumlayıcı, komutları yorumlamak ve yönetmek için kullanılan programdır. (Bash, sh, csh, ksh..) • Konsol (Komut satırı-Command Line) : (Terminal-uçbirim) Çeşitli komutları çalıştırmamıza ve bu komutların verdiği çıktıları almaya yarayan bir arabirimdir. • Root / Super User (Kök/Yetkili Kullanıcı) : Tam Yetkili kullanıcı, yönetici. – Sudo : Normal kullanıcıyı geçici olarak tam yetkili yapmak. – Su : Kullanıcı değiştirmeyi sağlar. • GUI (Graphical User Interface) : Bilgisayarlarda işletilen komutlar ve bunların çıktıları yerine simgeler, pencereler, düğmeler ve panellerin tümünü ifade etmek için kullanılan genel adıdır. • Önyükleyici (Bootloader) : İşletim sistemlerini başlatmak için kullanılan küçük programlardır. (Grub, Lilo) • Masaüstü Ortamları (Desktop Environments) : Görsel olarak sistemi kullanmaya imkan tanıyan içerisinde kendisine özel bazı, masaüstü efektleri, panel ve programlar olan ortamlardır. (işlemlerin görsel yapılmasını sağlayan arayüzlerdir.) • Paket Yönetim Sistemi(Package Managers) : Paketlenmiş (derlenmiş kod, program) uygulamaları kurma, güncelleme, kaldırma işlemlerinin yapılmasıdır. Yapan araçlara Paket Yönetim Sistemleri denir. Paketler –.deb, .rpm .. Paket Yönetim Sistemleri –Apt, Rpm, Yum, Pkg, Aptitude, Dpkg .. Synaptic Paket Yöneticisi (PARDUS 19) Synaptic Paket Yöneticisi, APT paket yönetim sistemini kullanan tüm Linux dağıtımlarında (Ubuntu, Debian, LinuxMint, Pardus gibi) kullanılabilen, program kurma-kaldırma-güncelleme işlerinin yapılabildiği bir paket yöneticisidir. Pardus –> Sistem –> Synaptic Paket Yöneticisi yolu takip edilerek çalıştırılabilir. 1 Arama, İşaretleme ve Uygulama 1. İlk olarak yüklemek istediğiniz paketi arıyoruz. Unutulmamalıdır ki binlerce uygun tema, uygulama, kütüphane ve doküman vardır. Synaptic’de bütün bu paketler Pardus servislerinde sizin indirebilmeniz ve update edebilmeniz(güncellemeniz) için yerleştirlmişlerdir; Paket yöneticisi, Windows’un update sistemi gibi çalışmaz, daha gelişmiş ve esaslı bir şekilde çalışır. Yüklediğiniz kritik olmayan programları da update eder. Aradığınız paketleri kategoriler içerisinde bulabilirsiniz. Araç yerinde arama butonuna tıklayarak arama yapabilirsiniz. 2. Yüklemek istediğiniz paketi bulduğunuz zaman, üzerinde sağ tıklayın ve yüklemek için işaretleyin. Genelikle bu sizi bağlı olduğu diğer programlarında yüklenmesi gerektiğini söylecektir ve demet şeklinde gerekli programları otomatik olarak işaretleyecektir. (kaldırırken de aynı işlemi yapabilirsiniz). Ayrıca bir anda birden fazla programı da kurabilirsiniz. 3. Yüklemek istediğiniz bütün programları işaretledikten sonra, uygula butonuna tıklayabilirsiniz. Böylece indirme ve kurulum yapılacaktır. Yüklenen Program veya Uygulamalar Nasıl Silinir? Bir programı kaldırmak istediğiniz zaman, yükleme işlemi yaparken yaptıklarınızın aynısını yapmalısınız. Tek fark üzerinde sağ tıklayarak kaldırmak için işaretleyi seçmelisiniz. 2 PARDUS Mağaza Pardus 17.3 sürümü ile beraber ortaya çımıştır. Pardus Mağaza kullanılarak kolayca yeni uygulama kurulabilir, kurulu uygulamalar kaldırabilir, yeni uygulamalar keşfedilebilir. Pardus –> Donatılar –> Pardus Mağaza yolu takip edilerek çalıştırılabilir. Linux ve Windows’ta Karşılıklı Eşdeğer Kavram ve Programlar Windows Linux Administrator Root Komut İstemi (Cmd) Konsol (Terminal) Windows Masaüstü Gnome, KDE(Plasma), Fluxbox, openbox, ortamı Xfce, Unity, Cinnamon Dosya Sistemi : Fat, Dosya Sistemi : ext2, ext3, ext4, ReiserFS, Ntfs, Fat-iso, Universal FAT, ISO 9660, Universal Disk Format, Network File System, NTFS, JFS, XFS.. .exe, .com .exe(wine) - (/$Path, ) .bat, vbs .sh, py, etc.. Ms Office LibreOffice, ApacheOpenOffice, KdeOffice, GnomeOffice 3 • İnternet Uygulamaları • Çoklu Ortam(Medya) Uygulamaları • Grafik Uygulamaları 4 • Ofis ve Düzenleyici Uygulamalar • Diğer Uygulamalar 5 Linux Dağıtımları Dağıtım, bir GNU/Linux sistemini kurmayı ve yönetmeyi kolaylaştırmayı amaçlayan yazılımlar bütünüdür. DistroWatch.com adında, 2001 yılından beri tüm dağıtımlar ile ilgili kapsamlı bilgileri barındıran bir site mevcuttur. Çeşitli Dağıtımlar ve Ekran Görüntüleri 6 Dağıtımlar ve Temel Nitelikleri 7 8 9 10 11 Masaüstü Ortamı • Bilgisayarların grafiksel ara yüzle kullanılmasını sağlayan bilgisayar yazılımlarına verilen addır. • Grafiksel Kullanıcı Arayüzü (GUI - Graphical User Interface): bilgisayarlarda işletilen komutlar ve bunların çıktıları yerine simgeler, pencereler, düğmeler ve panellerin tümünü ifade etmek için kullanılan genel addır. • Kullanıcıların bilgisayar kullanımlarında, grafiksel ara yüzler ve araçlar aracılığıyla sistem ile etkileşimli olarak çalışmalarına yardımcı olur. Linux Masaüstü Ortamları • Budgie • Lumina • Pantheon • Cinnamon • LXDE • Razor-qt • DDE(Deepin) • LXQt • ROX Desktop • Elokab • MATE • Sugar • Enlightenment • Trinity • MaXX • GNOME • Unity • Mezzo • KDE Plasma • XFCE • Moksha • Liri • Zorin • None 12 Linux Masaüstü Ortamlarının Zaman Çizelgesi 13 14 Dosya Yöneticisi • Sistemde bulunan dosya ve klasörleri görüntülemek, üzerlerinde işlemler yapmak ve gezinmek için kullanılan programdır. • Linux Dağıtımlarında kullanılan belli başlı dosya yöneticileri; Caja Nautilus Dolphin Nemo GNOME Commander PCMan File Manager GNOME Files SpaceFM Konqueror Thunar Midnight Commander Xfe Masaüstü Simgeleri (PARDUS 19) Ev Dizini (/home): Kişisel dosya ve dizinleriniz bulunur. Her kullanıcının, yalnızca kendisinin (ve tabi ki root kullanıcısının) erişebileceği bir dizini vardır: Ev dizini, '/home' dizininin altındadır ve kullanıcı adınızla adlandırılmıştır. (örneğin kullanıcı adınız 'hcatak' ise, başlangıç dizininiz '/home/hcatak' dizinidir). Bu dizin kullanıcıları birbirinden yalıtarak, her birine ayrı bir çalışma alanı sağlar. Her kullanıcı, kendi belgelerini, kişisel bilgilerini, başkasının değiştiremeyeceğinden emin olarak, burada tutabilir. Çöp: Pardus işletim sisteminin geri dönüşüm kutusudur. Sildiğiniz öğeleri barındıran klasördür. Çöpünüzü boşaltmak için, üzerine sağ tıklayıp “Çöp Kutusunu Boşalt” demeniz yeterlidir. Bu öğenizin tamamen silinmesi demektir. Masaüstü Arka Planını Değiştirme (PARDUS 19) Masaüstü arka plan resmini değiştirmek için, masaüstünde boş bir alana sağ tıklayın, ardından “Masaüstü Ayarları”ı seçin. Karşınıza çıkan ekrandan masaüstü arka planıyla ilgili her türlü ayarı yapabilirsiniz. Ekran Çözünürlüğünü Değiştirme (PARDUS 19) Pardus > Ayarlar > Görüntüle Dosya Kopyalama ve Taşıma - Kopyalamak istediğiniz dosya/dizin üzerinde sağ tıklayınız ve “Kopyala” seçeneğini seçiniz. 15 - Hedef dizini seçtikten sonra Dosya menüsü> Yeni Oluştur > Dizin yolunu takip edin. Oluşturacağınız klasöre isim verin. - Klasöre çift tıklayarak içine girin ve düzen menüsünden bir dosya yapıştır seçeneğine tıklayın. Dosyanızın yeni klasöre kopyalandığını göreceksiniz. Kopyala seçeneği yerine kes seçeneği kullanırsanız dosyanızı taşıma işlemi yapmış olacaksınız. - Bu işlevi klavye kısayol tuşlarından Ctrl+C (Kopyala), Ctrl+V (Yapıştır), Ctrl+X (Kes) ile de yapabilirsiniz. - Kopyalama ve taşıma işlemi için sürükle bırak yöntemini de kullanabilirsiniz. Bunun için işlem yapmak istediğiniz dosyayı farenizin sol tuşunu bırakmadan seçip tutuyorsunuz, istediğiniz konuma geldiğinde bırakın, ekrana gelen menüden kopyalama, taşıma, bağ koyma seçeneklerinden istediğiniz işlemi gerçekleştirebilirsiniz. Dosya Silme - Dolphin ile silmek istediğiniz dosyanın konumuna gelin. - Dosya üzerinde sağ tıklayıp açılan menüden “Çöp Kutusuna Taşı” seçeneğini seçin. - Ekrana gelen onay kutusuna evet cevabı vererek dosyanızı çöp kutusuna gönderebilirsiniz. Bu işlevi dosya seçili iken “delete” tuşu ile de yapabilirsiniz. - Çöp kutusuna göndermiş olduğunuz dosyayı çöp kutusunu açarak dosya üzerinde sağ tık> Geri Yükle seçeneği ile de geri getirebilirsiniz. - Kalıcı olarak dosyayı silmek için shift + delete tuş kombinasyonu birlikte kullanabilirsiniz. Dosyayı Yeniden İsimlendirme - Dosyanın bulunduğu dizine gelin. - Dosya/dizin üzerinde sağ tıklayın, ekrana gelen menüde “Yeniden Adlandır” seçeneğini seçin. - Enter tuşuna bastığınız zaman seçmiş olduğunuz dosyalar yeni ön isimle numaralandırılarak sıralanacaktır. Kullanıcı Ekleme ve Yetkilendirme (PARDUS 19) Pardus > Ayarlar > Kullanıcı ve Gruplar Disk Yönetimi (PARDUS 19) Pardus > Donatılar > Diskler Ağ Ağarları (PARDUS 19) Görev Çubuğu > Ağ Simgesi – Sağ Tıkla > Bağlantı Bilgileri Pardus > Ayarlar > Gelişmiş Ağ Ayarları 16 Linux’ta Komutlarla Çalışmak Kullanıcıdan alınan komutları çekirdeğe ileterek işlemler yapmamızı sağlayan komut satırına kabuk(shell) denir. Kabuk, çekirdek ve donanımı(hardware) sarmalar. Kabuk iki şekilde karşımıza çıkar. GUI (Graphical User Interface) CLI (Command Line Interfaces). Sıkça kullanılan kabuklar (CLI); sh (Shell ya da Bourne Shell): İlk UNIX kabuğu. ksh (Korn Shell): sh uyumlu, birçok ek programlama özelliği içeren bir kabuk. Bu kabuk da yaygın bir kitle tarafından kullanılıyor. Bell Laboratuvarlarında David Korn tarafından üretilmiştir. bash(Bourne Again Shell): Kullanım kolaylığı bakımından en çok rağbet gören bash, Bell laboratuvarlarında Stephen Bourne tarafından geliştirilmiştir. csh (C shell): Berkeley Üniversitesi'nde geliştirilen csh'in C diline benzer bir programlama