2008. INFORMACJA DLA NAUKI A Ś WIAT ZASOBÓW CYFROWYCH
Arkadiusz Pulikowski Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej [email protected]
Elektroniczna ksi ąż ka na elektronicznym papierze. Czy to ju ż zmierzch ery druku? Electronic book on electronic paper. Is it the twilight of the print era?
Abstrakt W artykule przedstawiono wyniki bada ń przeprowadzonych na jednym z dost ępnych od niedawna w Polsce czytników dokumentów elektronicznych. E-czytniki wykorzystuj ą do wy świetlania informacji papier elektroniczny (e-papier). Nie emituje on światła, dzi ęki czemu nie m ęczy wzroku, jak to czyni ą wy świetlacze monitorów komputerowych, laptopów, palmtopów itp. Niewielkie rozmiary i waga czytników w poł ączeniu z zaletami e-papieru sprawiaj ą, że staj ą si ę one realnym zagro żeniem dla druku. Na ile realne jest to zagro żenie pokazuj ą wyniki bada ń, przeprowadzone na grupie ochotników, której głównym zadaniem było porównanie komfortu czytania dokumentu drukowanego i wy świetlanego na e-papierze. Słowa kluczowe elektroniczny papier; e-papier; e-ink; e-czytnik; badanie u żytkowników Abstract The paper discusses ebook readers that utilize e-paper technology to display information. E-paper doesn't emit light, therefore it doesn't strain eyes, which is characteristic of personal computers, laptops, palmtops etc. Small size and weight of ebook readers in connection with merits of e-paper makes the device a real threat for print. To what extent the threat is real show the research results presented in this paper. The research was conducted on a group of volunteers, whose main task was to compare the comfort of reading of an e-paper and printed document. Keywords electronic paper; e-paper; e-ink; e-book reader; e-reader; user study
1. Wprowadzenie Papier elektroniczny (e-papier) to rodzaj wy świetlacza imituj ący tradycyjny papier. Od powszechnie dost ępnych wy świetlaczy u żywanych w monitorach, telefonach komórkowych i innych urz ądzeniach odró żnia go przede wszystkim brak pod świetlenia. E-papier świeci światłem odbitym podobnie jak zwykły papier. Charakterystyczne dla e-papieru jest równie ż to, że do wy świetlenia tekstu nie wymaga energii. Pobór pr ądu nast ępuje jedynie w momencie zmiany strony, czemu towarzyszy charakterystyczne odświe żenie ekranu, okre ślane cz ęsto jako błysk. Elektroniczna ksi ąż ka na elektronicznym papierze. Czy to ju ż zmierzch... 153
Elektroniczny papier został wynaleziony przez Nicholasa Sheridona w 975 roku, wówczas pracownika firmy Xerox. Jest on równie ż autorem samego poj ęcia „e-papier” 1. Wynalazek Sheridona musiał czeka ć na zastosowanie praktyczne prawie 30 lat. Dopiero w kwietniu 2004 roku powstało pierwsze komercyjne urz ądzenie wykorzystuj ące elektroniczny papier – LIBRIe. Zostało one udost ępnione na rynku japo ńskim przez firm ę Sony. Elektroniczny papier jest wykorzystywany nie tylko do wyświetlania dokumentów elektronicznych. Stosuje si ę go na przykład w wy świetlaczach telefonów komórkowych, wy świetlaczach zegarków, a nawet w tablicach ogłoszeniowych. Niewielki pobór energii b ędzie z pewno ści ą zach ętą dla producentów innych typów urz ądze ń, co przyczyni si ę do ekspansji e- papieru w zupełnie nowe obszary zastosowa ń. E-czytniki (e-readers, e-book readers) to urz ądzenia słu żą ce do wy świetlania dokumentów elektronicznych. Były dost ępne na długo przed wprowadzeniem e-papieru do masowej produkcji (2004), ale wykorzystywały wy świetlacze emituj ące światło i m ęcz ące wzrok. Najnowsze e-czytniki do wy świetlania tekstu wykorzystuj ą e-papier, głównie w technologii E Ink opracowanej przez E Ink Corporation. Najnowsza odmiana E Inku to Vizplex. Charakteryzuje si ę tłem ja śniejszym o 20% i dwa razy szybszym czasem od świe żania w porównaniu do poprzednika 2. Przełomowym momentem na drodze do upowszechniania e-czytników było z pewno ści ą wprowadzenie do sprzeda ży, w listopadzie 2007 roku przez najwi ększ ą na świecie ksi ęgarni ę internetow ą Amazon, urz ądzenia o nazwie Kindle. Magazyn Time podał w lipcu 2008 roku interesuj ące informacje na temat tego czytnika 3. A ż 12 procent ksi ąż ek sprzedawanych w czerwcu 2008 roku przez ksi ęgarni ę Amazon było przeznaczonych dla Kindle’a. Odsetek ten dotyczy ksi ąż ek dost ępnych zarówno w wersji elektronicznej, jak i drukowanej. Amazon ma w ofercie 130 tysi ęcy takich pozycji. Według szacunków Marka Mahaneya, analityka Citigroup, Amazon sprzeda w 2008 roku 380 tysi ęcy e-czytników Kindle wobec wcze śniej planowanych 190 000. Oznaczałoby to osi ągni ęcie tempa sprzeda ży na poziomie iPhone’a w pierwszym roku sprzeda ży4. E-papier wy świetla na razie obraz w odcieniach szaro ści, ale s ą ju ż opracowane kolorowe protytypy oraz jeden kolorowy e-czytnik dost ępny w sprzeda ży - FLEPia firmy Fujitsu 5. Wszystkie czytniki elektroniczne posiadaj ą wbudowan ą pami ęć (64-512MB) oraz gniazda kart pami ęci (SD, MMC, Memory Stick), pozwalaj ące rozszerzy ć dost ępn ą pojemno ść . E-
1 Chrostowski, J. Ksi ąż ki na przemiał? W: Wiedza i Życie . 2008, nr 8, s. 61. 2 Ibidem. 3 Quittner, J. Amazon Kindle Sales on the Rise? [online].2008-07-09 [dost ęp 3 wrze śnia 2008]. Dost ępny w Internecie:
W Polsce s ą obecnie dost ępne: – Sony Reader PRS 505 przez Allegro w cenie 840-880 zł z USA; – Hanlin eReader na Allegro i na www.ebookreader.pl w cenie 1090 zł; – Cybook Gen3 na www.e-czytnik.pl za 1329 zł – wykorzystany w badaniu; – iRex iLiad na www.e-czytnik.pl za 2634 zł. Parametry wymienionych modeli oraz promowanego przez ksi ęgarni ę Amazon Kindle’a zostały zestawione w tabeli 1. Oprócz tych urz ądze ń, na świecie s ą dost ępne jeszcze: STAReBOOK, Astak Mentor, GeR2, BeBook. Tabela 1. Parametry wybranych e-czytników
Bookeen Sony Reader HanLin Amazon iRex ILiad Cybook Gen 3 PRS-505 eBook Kindle Rodzaj wy świetlacza E Ink Vizplex E Ink Vizplex E Ink Vizplex E Ink Vizplex E Ink Długo ść [mm] 188 175 184 190 216 Szeroko ść [mm] 118 122 120 134 155 Grubo ść [mm] 8,5 8 10 18 16 Waga [g] 174 250 200 289 388 90x120mm 90x120mm 90x120mm 90x120mm 122x163mm Rozmiar wy świetlacza 6” 6” 6” 6” 8,1” 800x600 800x600 800x600 800x600 1024x768 Rozdzielczo ść wy świetl. 166,7 dpi 166,7 dpi 166,7 dpi 166,7 dpi 158 Liczba odcieni szaro ści 4 8 4 4 16 Żywotno ść baterii 8000 7500 9000 bd. bd. [liczba wy świetl. stron]
Źródło: E-book Reader Matrix [online] [dost ęp 3 wrze śnia 2008]. Dost ępny w Internecie:
2. Cel badania Producenci i dystrybutorzy e-czytników zapewniaj ą potencjalnych klientów, że wykorzystywany przez nich e-papier odtwarza w du żym stopniu wła ściwo ści tradycyjnego papieru. Przeprowadzone badanie miało na celu sprawdzenie, na ile wiarygodne s ą te zapewnienia i czy rzeczywi ście zbli ża si ę koniec ery druku.
3. Metodologia badania W badaniu wzi ęło udział 50 osób, pracuj ących na co dzie ń z komputerem i maj ących, przynajmniej potencjalnie, cz ęsty kontakt z ksi ąż ką. Respondentów mo żna podzieli ć na trzy grupy: Elektroniczna ksi ąż ka na elektronicznym papierze. Czy to ju ż zmierzch... 155
– 20 bibliotekarzy z Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego (U Ś); – 15 pracowników Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UŚ; – 15 studentów tego samego Instytutu. Wymienione grupy nie były przedmiotem analizy porównawczej z uwagi na mały zwi ązek takiego porównania z głównym celem badania. Ka żda osoba bior ąca udział w badaniu była na pocz ątku zapoznawana z jego celem, kolejnymi etapami, a tak że miała mo żliwo ść zewn ętrznego obejrzenia e-czytnika. Nast ępnie respondenci byli proszeni o wypełnienie pierwszej cz ęś ci ankiety 6, zawieraj ącej 5 pyta ń wprowadzaj ących. Ostatnie z nich, dotycz ące ogólnego nastawienia do e-czytnika przed badaniem, było powodem rozbicia ankiety na dwie cz ęś ci. Zasadnicze badanie polegało na przeczytaniu fragmentu tekstu z książ ki drukowanej, po czym respondenci kontynuowali lektur ę w e-czytniku. Za materiał badawczy posłu żyła ksi ąż ka autorstwa Wojciecha Jagielskiego pt. Dobre miejsce do umierania 7. To bardzo dobry reporta ż z targanego do wieków konfliktami terenu Zakaukazia. Istotnym argumentem przemawiaj ącym za wykorzystaniem tej wła śnie ksi ąż ki, oprócz interesuj ącej tre ści, była jej dost ępno ść w wersji elektronicznej. Z internetowego serwisu NEXTO 8 została pobrana wersja demo elektronicznej ksi ąż ki, zawieraj ąca pierwszych 16 stron. Respondenci mieli do przeczytania nieco ponad dwie strony tekstu z ksi ąż ki drukowanej, w tym wst ęp napisany przez Ryszarda Kapu ści ńskiego. Przed rozpocz ęciem czytania w e-czytniku, ankietowani mogli, w razie potrzeby, dostosowa ć rozmiar czcionki do indywidualnych preferencji. Do przeczytania na e-papierze był ci ąg dalszy tekstu czytanego wcze śniej w wersji drukowanej, stanowi ący odpowiednik trzech stron ksi ąż ki. W zale żno ści od wybranego rozmiaru czcionki liczba zmian elektronicznych stron wynosiła od 5 do 10. Ostatnim etapem badania było wypełnienie drugiej cz ęś ci ankiety, zawieraj ącej 10 pyta ń. W śród nich znalazły si ę najwa żniejsze, ze wzgl ędu na cel badania, pytania dotycz ące porównania czytelno ści i poziomu zm ęczenia wzroku dla papieru tradycyjnego i elektronicznego. Pytanie nr 7, maj ące za zadanie ocen ę przydatno ści ró żnych funkcji i mo żliwo ści e-czytników, było jednocze śnie ukryt ą metod ą zapoznania z nimi osób ankietowanych. Dopiero po tym pytaniu respondenci byli ponownie pytani o nastawienie do badanego urz ądzenia. Wypełnianie jednej ankiety trwało od 10 do 15 minut, w zale żno ści od szybko ści czytania respondenta i liczby dodatkowych pyta ń zadawanych z czystej ciekawo ści, pobudzonej przez kontakt z nowym urz ądzeniem. Badanie zostało przeprowadzone we wrze śniu 2008 roku.
6 Tekst ankiety znajduje si ę w zał ączniku. 7 Jagielski, W. Dobre miejsce do umierania. Warszawa : Wydawnictwo W.A.B., 2005. 8
4. Wyniki ankiety Na 50 osób bior ących udział w sonda żu 33 stanowiły kobiety (66%), a 17 m ęż czy źni (34%). Struktur ę wiekow ą respondentów przedstawia tabela 2. Dwie ostatnie grupy, z uwagi na mał ą liczebno ść , zostan ą w dalszych analizach poł ączone w jedn ą – 40 i wi ęcej.
Tabela 2. Wiek respondentów 20 - 29 23 os. 46 % 30 - 39 17 os. 34 % 40 - 49 7 os. 14 % 50 i wi ęcej 3 os. 6 % Prawie wszyscy ankietowani – 48 osób (96%) - korzystaj ą z komputera stacjonarnego lub laptopa codziennie lub prawie codziennie. Nie powinno to dziwi ć, bior ąc pod uwag ę, że respondenci to pracownicy naukowi, bibliotekarze i studenci. Tylko 2 osoby (4%) pracuj ą z komputerem co kilka dni. Z kolejnego pytania mo żna dowiedzie ć si ę, w jaki sposób ankietowani czytaj ą obszerne dokumenty elektroniczne. Wyniki przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Sposób odczytu obszernych dokumentów elektronicznych
na ekranie monitora 46 os. 92 % na ekranie palmtopa 3 os. 6 % na ekranie telefonu 6 os. 12 % komórkowego robi ąc wydruki 28 os. 56 %
Było to jedyne pytanie, w którym mo żna było zaznaczy ć wi ęcej ni ż jedn ą odpowied ź. Oprócz ekranu monitora, z którego korzysta 92% badanych, du żą popularno ści ą ciesz ą si ę wydruki – 56%. Nie zabrakło te ż miło śników urz ądze ń przeno śnych. Zarówno ekran palmtopa, jak i tefelonu komórkowego znajduje zastosowanie w śród ankietowanych do odczytu dokumentów elektronicznych (odpowiednio 6% i 12%). Ostatnie pytanie z pierwszej cz ęś ci ankiety badało ogólne nastawienie respondentów do e-czytników. Mo żna je okre śli ć mianem „pierwszego wra żenia”. Sceptycznie lub oboj ętnie nastawionych było w sumie 40% badanych, natomiast 60% stanowili respondenci okre ślaj ący swój stosunek to e-czytnika jako pozytywny lub entuzjastyczny. Szczegóły prezentuje tabela 4.
Elektroniczna ksi ąż ka na elektronicznym papierze. Czy to ju ż zmierzch... 157
Tabela 4. Ogólne nastawienie do e-czytników przed badaniem sceptyczne 6 os. 12 % oboj ętne 14 os. 28 % pozytywne 23 os. 46 % entuzjastyczne 7 os. 14 %
Pierwsze pytanie drugiej cz ęś ci ankiety, wypełniane po przeczytaniu tekstu w postaci drukowanej i elektronicznej, dotyczyło czytelno ści tekstu w e-czytniku. Tabela 5 pokazuje jak wypadło porównanie z tradycyjn ą ksi ąż ką. Tylko jedna osoba (2%) uznała czytelno ść tekstu wy świetlanego w e-czytniku jako du żo gorsz ą ni ż papieru. 30% ankietowanych okre śliło czytelno ść e-papieru na poziomie niewiele gorszym od papieru tradycyjnego. Natomiast dla a ż 42% czytelno ść ksi ąż ki elektronicznej była taka sama jak drukowanej. Zaskoczyła liczebno ść ostatniej grupy, dla której e-papier okazał si ę bardziej czytelny ni ż papier tradycyjny – 13 osób (26%). Respondenci z tej grupy wskazywali na dwa atuty e-czytnika zwi ększaj ące, ich zdaniem, czytelno ść tekstu. Pierwszy to mo żliwo ść zmiany rozmiaru czcionki, drugi to mniejszy kontrast e-papieru. Je śli poł ączy ć osoby, uznaj ące czytelno ść e-papieru jako odpowiadaj ącą drukowi tradycyjnemu lub przewy ższaj ącą go w jedn ą grup ę, to b ędzie ona liczy ć 34 osoby, co stanowi a ż 68% wszystkich ankietowanych. Tabela 5. Czytelno ść tekstu w e-czytniku
du żo gorsza ni ż 1 os. 2 % papieru niewiele gorsza od 15 os. 30 % papieru taka sama jak 21 os. 42 % papieru lepsza ni ż papieru 13 os. 26 %
Tabela 6 prezentuje ocen ę czytelno ści tekstu w e-czytniku w rozbiciu na grupy wiekowe. Ró żnice s ą niewielkie. Respondenci nale żą cy do przedziału 20-29 troch ę cz ęś ciej oceniali czytelno ść e-papieru jako tak ą sam ą jak papieru lub lepsz ą. Tabela 6. Czytelno ść tekstu e-czytnika
przedział wiekowy 20-29 (23 os.) 30-39 (17 os.) 40 i wi ęcej (10 os.) du żo gorsza ni ż papieru 0 os. 0 % 1 os. 6 % 0 os. 0 % niewiele gorsza od papieru 4 os. 17 % 7 os. 41 % 4 os. 40 % taka sama jak papieru 11 os. 48 % 6 os. 35 % 4 os. 40 % lepsza ni ż papieru 8 os. 35 % 3 os. 18 % 2 os. 20 %
158 Arkadiusz Pulikowski
Pytanie nr 2 miało na celu porównanie poziomu zm ęczenia wzroku w kontakcie z wy świetlaczem e-czytnika wzgl ędem ksi ąż ki drukowanej. Aż 68% uznało, że e-papier m ęczy wzrok podobnie jak papier drukowany. W tej grupie znalazły si ę osoby, które zwracały uwag ę na brak w śród dost ępnych mo żliwo ści wyboru, opcji „mniej ni ż papier”. Taka opcja nie została przewidziana, poniewa ż trudno było sobie wyobrazi ć, że mo że istnie ć no śnik m ęcz ący wzrok mniej od papieru. Mo żna przypuszcza ć, że tak ą opcj ę zaznaczyłyby osoby, które w poprzednim pytaniu uznały czytelno ść wy świetlacza e-czytnika, jako lepsz ą ni ż papieru tradycyjnego. Porównuj ąc odpowiedzi dla pyta ń nr 1 i 2, wida ć du że podobie ństwa. Najlepiej zobrazuje to tabela 7, w której oprócz odpowiedzi na pytanie 2. pojawi ą si ę odpowiadaj ące im odpowiedzi do pytania nr 1.
Tabela 7. Zm ęczenie wzroku i czytelno ść tekstu w e-czytniku
Zm ęczenie wzroku Czytelno ść tekstu podobnie jak monitor du żo gorsza ni ż 2 os. 4 % 1 os. 2 % komputera papieru wi ększe ni ż dla papieru, niewiele gorsza lecz znacznie mniejsze ni ż 14 os. 28 % od papieru 15 os. 30 % na monitorze komputera podobne jak dla papieru taka sama jak 34 os. 68 % 34 os. 68 % papieru lub lepsza
Tabela 8 prezentuje ocen ę zm ęczenia wzroku dla e-czytnika w rozbiciu na grupy wiekowe. Poza niewielkimi odchyleniami panuje wyra źna zgodno ść w ocenie poziomu zm ęczenia wzroku.
Tabela 8. M ęczenie wzroku dla wy świetlacza e-czytnika
przedział wiekowy 20-29 (23 os.) 30-39 (17 os.) 40 i wi ęcej (10 os.) podobnie jak papier 14 os. 61 % 14 os. 82 % 6 os. 60 % bardziej ni ż papier, lecz znacznie mniej ni ż 7 os. 30 % 3 os. 18 % 4 os. 40 % monitor komputera podobnie jak monitor 2 os. 9 % 0 os. 0 % 0 os. 0 % komputera
Kolejne pytanie miało „udzieli ć” odpowiedzi na pytanie, jak długie teksty respondenci uwa żaj ą za mo żliwe do czytania na e-czytniku. 80% badanych (40 osób) stwierdziło, że mogłoby czyta ć nawet kilkusetstronicowe dokumenty, natomiast 20% (10 osób), że co najwy żej kilkudziesi ęciostronicowe. W świetle odpowiedzi udzielonych przez respondentów dla poprzednich dwóch pyta ń, wyniki te nie powinny dziwi ć. Elektroniczna ksi ąż ka na elektronicznym papierze. Czy to ju ż zmierzch... 159
Tabela 9 prezentuje odpowiedzi z podziałem na grupy wiekowe. Podobnie jak to miało miejsce w zestawieniu wieku i zm ęczenia wzroku, i tym razem nie wida ć wyra źnych ró żnic.
Tabela 9. Przewidywana długo ść tekstów mo żliwych do odczytu na e-czytniku
przedział wiekowy 20-29 (23 os.) 30-39 (17 os.) 40 i wi ęcej (10 os.) nawet kilkusetstronicowych 20 os. 87 % 13 os. 76 % 7 os. 70 % dokumentów co najwy żej kilkudziesi ęciostronicowych 3 os. 13 % 4 os. 24 % 3 os. 30 % dokumentów
Pytania nr 4 i 5 dotyczyły gabarytów e-czytnika wykorzystywanego w badaniu. Cybook firmy Bookeen nie odró żnia si ę pod tym wzgl ędem od innych urz ądze ń tego typu produkowanych obecnie na świecie (patrz tabela 1). Mo żna wi ęc go traktowa ć jako typowego reprezentanta 6-calowego e-czytnika. 92% respondentów (46 osób) uznało wymiary Cybooka jako „w sam raz”. Tylko 3 osoby (6%) uznało je za zbyt małe. Znalazła si ę te ż jedna osoba (2%), której zdaniem wymiary e-czytnika były za du że. Troch ę bardziej zró żnicowane były opinie wyra żane w nast ępnym pytaniu, dotycz ącym rozmiaru samego wy świetlacza. Dla 74% respondentów (37 osób) był on „w sam raz”, dla 26% (13 osób) za mały. Nikt nie zaznaczył opcji „stanowczo za mały”. Pytanie nr 6 poruszało problem ciemnego błysku, pojawiaj ącego si ę podczas zmiany strony na wy świetlaczu. Jest on uwarunkowany technologicznie i wyst ępuje we wszystkich e-czytnikach wykorzystuj ących e-papier firmy E Ink. 17 osób (34%) stwierdziło, że błysk im nie przeszkadza. 27 osób (54%) uznało, że przeszkadza on w niewielkim stopniu. Jedynie 6 osobom (12%) błysk bardzo przeszkadzał. Mo żna powiedzie ć, że 88% badanych (44 osoby) okre śla charakterystyczne od świe żenie ekranu przy zmianie strony, jako przeszkadzaj ące w niewielkim stopniu lub wcale. Pytanie nr 7 prezentowało respondentom dost ępne funkcje i mo żliwo ści e-czytników. Ka żdą z nich mo żna było oceni ć w trzystopniowej skali jako bardzo przydatn ą, przydatn ą i małoprzydatn ą. Tabela 10 przedstawia uzyskane wyniki. Warto ści liczbowe wyró żnione pogrubieniem oznaczaj ą udział procentowy. Pozostałe wyra żaj ą liczb ę osób. Wi ększo ść funkcji i mo żliwo ści e-czytników została wyra źnie oceniona jako bardzo przydatna lub przydatna. Niewielu ankietowanych zaznaczało swój wybór w kolumnie „małoprzydatne”.
160 Arkadiusz Pulikowski
Tabela 10. Przydatno ść funkcji dost ępnych w e-czytnikach
/* - oznacza funkcje niedost ępne w testowanym czytniku bardzoprzydatne przydatne małoprzydatne 35 15 0 zmiana kroju i rozmiaru czcionki 70 30 0 14 25 11 zmiana orientacji strony z pionowej na poziom ą (wi ęcej tekstu w linii) 28 50 22 38 10 2 wyszukiwanie w tek ście /* 76 20 4 21 28 1 tworzenie zakładek 42 56 2 18 31 1 wyeksponowane przyciski do wygodnej nawigacji mi ędzy stronami 36 62 2 42 8 0 mo żliwo ść przechowywania na karcie pami ęci nawet kilku tysi ęcy ksi ąż ek 84 16 0 31 18 1 porz ądkowanie ksi ąż ek w ramach folderów (gatunki literackie, nazwiska 62 36 2 autorów) /* 38 11 1 otwieranie ksi ąż ki na stronie, na której ostatnio sko ńczyli śmy czytanie 76 22 2 12 31 7 wy świetlanie zdj ęć (na razie tylko czarno-białych) 24 62 14 11 24 15 odtwarzanie muzyki w formacie MP3 (na słuchawkach) 22 48 30 23 24 3 tworzenie odr ęcznych notatek i wyró żnie ń rysikiem /* 46 48 6 7 35 8 wska źnik pozycji w ksi ąż ce (pasek na dole ekranu) 14 70 16 29 18 3 poł ączenie z Internetem (do pobierania ksi ąż ek) /* 58 36 6 38 12 0 energooszcz ędno ść wy świetlacza pozwalaj ąca na wykonanie kilku tysi ęcy 76 24 0 odsłon stron na jednym ładowaniu akumulatora
Pytanie nr 8 badało nastawienie respondentów do e-czytnika po wypróbowaniu i poznaniu mo żliwo ści jakie oferuje. W porównaniu z tym samym pytaniem zadanym w pierwszej cz ęś ci ankiety zaszły wyra źne zmiany na korzy ść e-czytnika. Suma osób nastawionych sceptycznie lub oboj ętnie zmalała z 40% do 6%. Natomiast suma respondentów nastawionych pozytywnie lub entuzjastycznie zwi ększyła si ę z 60% do a ż 94%. Tabela 11 prezentuje odpowiedzi dla obu pyta ń. Z 6 (12%) do 2 (4%) zmalała liczba osób sceptycznie nastawionych do urz ądzenia. Osoby oboj ętne przed badaniem wyra źnie dokonały wyboru i tylko 1 z 14 osób nadal pozostała oboj ętna. Nieznacznie wzrósł odsetek respondentów nastawionych pozytywnie (z 46% do 56%). Najwi ęcej zyskała grupa entuzjastów, która z 7 osób (14%) rozrosła si ę do 19 (38%). Elektroniczna ksi ąż ka na elektronicznym papierze. Czy to ju ż zmierzch... 161
Tabela 11. Nastawienie do e-czytnika przed i po wypróbowaniu
Nastawienie przed wypróbowaniem Nastawienie po wypróbowaniu sceptyczne 6 os. 12 % sceptyczne 2 os. 4 % oboj ętne 14 os. 28 % oboj ętne 1 os. 2 % pozytywne 23 os. 46 % pozytywne 28 os. 56 % entuzjastyczne 7 os. 14 % entuzjastyczne 19 os. 38 %
Dokładna charakterystyka zmian nastawienia została pokazana w tabeli 12.
Tabela 12. Zmiany nastawienia do e-czytnika
sceptyczne-sceptyczne 1 pozytywne-sceptyczne 0 sceptyczne-oboj ętne 0 pozytywne-oboj ętne 0 sceptyczne-pozytywne 2 pozytywne-pozytywne 17 sceptyczne-entuzjastyczne 3 pozytywne-entuzjastyczne 6
oboj ętne-sceptyczne 1 entuzjastyczne-sceptyczne 0 oboj ętne-oboj ętne 1 entuzjastyczne-oboj ętne 0 oboj ętne-pozytywne 9 entuzjastyczne-pozytywne 0 oboj ętne-entuzjastyczne 3 entuzjastyczne-entuzjastyczne 7 Wynika z niej, że osoby oboj ętne przed badaniem wybierały nastawienie pozytywne lub entuzjastyczne. Tylko w jednym przypadku doszło do pogorszenia nastawienia z oboj ętnego do sceptycznego. Nie było natomiast rozczarowa ń u osób, które przed czytaniem okre śliły swoje nastawienie jako pozytywne lub entuzjastyczne. Ponad połowa ankietowanych zmieniła swoje nastawienie do e-czytnika na lepsze (spo śród tych, którzy mogli, czyli bez entuzjastów). W tabeli 13 przedstawiono rozkład nastawienia do e-czytnika po wypróbowaniu, w zale żno ści wieku respondentów. Jedynym wyj ątkiem od widocznej zgodno ści ocen jest brak entuzjastów w najstarszej grupie wiekowej. Je śli jednak zsumowa ć osoby nastawione pozytywnie i entuzjastycznie, to we wszystkich grupach otrzymamy wynik w okolicy 90%.
Tabela 13. Nastawienie do e-czytnika po wypróbowaniu
przedział wiekowy 20-29 (23 os.) 30-39 (17 os.) 40 i wi ęcej (10 os.) sceptyczne 0 os. 0 % 2 os. 12 % 0 os. 0 % oboj ętne 0 os. 0 % 0 os. 0 % 1 os. 10 % pozytywne 12 os. 52 % 7 os. 41 % 9 os. 90 % entuzjastyczne 11 os. 48 % 8 os. 47 % 0 os. 0 % 162 Arkadiusz Pulikowski
W przedostatnim pytaniu ankietowani mieli odpowiedzie ć, czy chcieliby posiada ć e-czytnik. 42 osoby (84%) wybrało „tak”, 6 osób (12%) – „nie wiem”, a tylko 2 osoby (4%) udzieliły odpowiedzi negatywnej. Na respondentów, którzy w pytaniu nr 9 zaznaczyli „tak” lub „nie wiem” (48 osób) czekało jeszcze jedno pytanie. Byli proszeni o okre ślenie ile maksymalnie gotowi byliby zapłaci ć za e-czytnik. Odpowiedzi zostały zebrane w tabeli 14. Najwi ęcej ankietowanych zaznaczyło 300 zł – 31% (15 osób). Wi ększo ść badanych deklarowała kwoty nieprzekraczaj ące 500 zł. Ponad tym progiem znalazło si ę tylko 18% respondentów. Najta ńsze dost ępne w Polsce e-czytniki kosztuj ą ponad 800 zł. Ceny e-czytników stopniowo malej ą. Jak wida ć z tabeli, w naszym kraju koszt zakupu e-czytnika musi spa ść poni żej 500 zł by dystrybutorzy mogli liczy ć na znacz ący wzrost sprzeda ży. Mieszka ńcy Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych i wielu innych krajów ju ż teraz mog ą sobie pozwoli ć na zakup urz ądze ń do odczytu dokumentów elektronicznych bazuj ących na e-papierze. Tam zaczyna si ę ju ż upowszechnianie e-czytników. My niestety musimy jeszcze troch ę poczeka ć. Tabela 14. Maksymalna kwota jak ą respondenci gotowi byliby zapłaci ć za e-czytnik
100 zł 3 os. 6 % 700 zł 2 os. 4 % 200 zł 5 os. 11 % 800 zł 1 os. 2 % 300 zł 15 os. 31 % 900 zł 0 os. 0 % 400 zł 7 os. 15 % 1000 zł 1 os. 2 % 500 zł 9 os. 19 % 1100 zł 0 os. 0 % 600 zł 4 os. 8 % 1200 zł 1 os. 2 %
5. Zako ńczenie Na koniec trzeba odpowiedzie ć na pytanie postawione w tytule artykułu. Czy to ju ż zmierzch ery druku? Niew ątpliwie tak. 80% respondentów pragn ących czyta ć na e-czytniku kilkusetstronicowe dokumenty nie mo że si ę myli ć. Dwie trzecie ankietowanych uznało tekst wy świetlany na e-papierze za równie, a nawet bardziej, czytelny jak na tradycyjnym papierze. Tyle samo osób uznało, że korzystanie z e-czytnika m ęczy wzrok podobnie lub mniej ni ż zwykły papier. Koniec ery druku na pewno nie nast ąpi nagle. B ędzie to proces, którego pr ędko ść b ędzie uzale żniona od tempa upowszechniania e-czytników i co si ę z tym wi ąż e – z ich cen ą. E-papier b ędzie ci ągle udoskonalany, a to z kolei przeło ży si ę na zwi ększenie mo żliwo ści e-czytników.
Elektroniczna ksi ąż ka na elektronicznym papierze. Czy to ju ż zmierzch... 163
Bibliografia [1] Chrostowski, J. Ksi ąż ki na przemiał? W: Wiedza i Życie . 2008, nr 8. [2] Chu, H. Electronic books: viewpoints from users and potential users . W: Library Hi Tech. 2003, nr 3, s. 340-346. [3] Clark, D.T.; Goodwin, S.P.; Samuelson, T.; Coker, C. A qualitative assessment of the Kindle e-book reader: results from initial focus groups . W: Performance Measurement and Metrics . 2008, nr 2, s. 118-129. [4] Dearnley, J.A.; McKnight, C. and Morris, A. Electronic Book Usage in Public Libraries: A Study of User and Staff Reactions to a PDA-Based Collection . W: Journal of Librarianship and Information Science . 2004, nr 4, s. 175-182. [5] Landoni, M.; Hanlon, G. E-book reading groups: interacting with e-books in public libraries . W: The Electronic Library . 2007, nr 5, s. 599-612. [6] Hutley, S.; Horwood, W. EBook readers in Australian public libraries - are they REAL-e worth it? 2002 [online] [dost ęp 3 wrze śnia 2008]. Dost ępny w Internecie:
164 Arkadiusz Pulikowski
Zał ącznik
Ankieta
CZ ĘŚĆ I – przed czytaniem (5 pyta ń) 1. Płe ć: kobieta, m ęż czyzna. 2. Wiek: 20 - 29, 30 - 39, 40 - 49, 50 i wi ęcej. 3. Jak cz ęsto korzysta Pani/Pan z komputera (stacjonarnego/laptopa): codziennie lub prawie codziennie, co kilka dni, rzadziej. 4. W jaki sposób czyta Pani/Pan obszerne dokumenty elektroniczne (mo żna zaznaczy ć kilka): na ekranie monitora komputera stacjonarnego lub laptopa, na ekranie palmtopa, na ekranie telefonu komórkowego, robi ąc wydruki. 5. Ogólne nastawienie do e-czytników: sceptyczne, oboj ętne, pozytywne, entuzjastyczne.
CZ ĘŚĆ II – po czytaniu (10 pyta ń) 1. Czytelno ść tekstu w e-czytniku jest: du żo gorsza ni ż papieru, niewiele gorsza od papieru, taka sama jak papieru, lepsza ni ż papieru. 2. Wy świetlacz e-czytnika m ęczy wzrok: podobnie jak papier, bardziej ni ż papier, lecz znacznie mniej ni ż monitor komputera, podobnie jak monitor komputera. 3. Czytelno ść tekstu jest wystarczaj ąca do czytania: nawet kilkusetstronicowych dokumentów, co najwy żej kilkudziesi ęciostronicowych dokumentów. 4. Maj ąc na uwadze mobilno ść , wymiary urz ądzenia (szeroko ść , wysoko ść , grubo ść ) s ą: za małe, za du że, w sam raz. 5. Wy świetlacz czytnika jest: stanowczo za mały, za mały, w sam raz. 6. Błysk pojawiaj ący si ę przy zmianie stron: nie przeszkadza, przeszkadza w niewielkim stopniu, bardzo przeszkadza. 7. Jak ocenia Pani/Pan przydatno ść ni żej wymienionych mo żliwo ści, jakie obecnie oferuj ą e-czytniki:
Elektroniczna ksi ąż ka na elektronicznym papierze. Czy to ju ż zmierzch... 165
/* - oznacza funkcje niedost ępne w testowanym czytniku bardzoprzydatne przydatne małoprzydatne zmiana kroju i rozmiaru czcionki zmiana orientacji strony z pionowej na poziom ą (wi ęcej tekstu w linii) wyszukiwanie w tek ście /* tworzenie zakładek wyeksponowane przyciski do wygodnej nawigacji między stronami mo żliwo ść przechowywania na karcie pami ęci nawet kilku tysi ęcy ksi ąż ek porz ądkowanie ksi ąż ek w ramach folderów (gatunki literackie, nazwiska autorów) /* otwieranie ksi ąż ki na stronie, na której ostatnio sko ńczyli śmy czytanie wy świetlanie zdj ęć (na razie tylko czarno-białych) odtwarzanie muzyki w formacie MP3 (na słuchawkach) tworzenie odr ęcznych notatek i wyró żnie ń rysikiem /* wska źnik pozycji w ksi ąż ce (pasek na dole ekranu) poł ączenie z Internetem (do pobierania ksi ąż ek) /* energooszcz ędno ść wy świetlacza pozwalaj ąca na wykonanie kilku tysi ęcy odsłon stron na jednym ładowaniu akumulatora
8. Nastawienie do e-czytnika po wypróbowaniu i poznaniu mo żliwo ści: sceptyczne, oboj ętne, pozytywne, entuzjastyczne. 9. Czy chciałaby Pani/Pan posiada ć to urz ądzenie? tak, nie, nie wiem. 10. Je śli w pytaniu 9. odpowied ź brzmi „tak” lub „nie wiem”, to ile maksymalnie gotowa byłaby Pani/Pan zapłaci ć za to urz ądzenie: 100 zł, 200 zł, 300 zł, 400 zł, 500 zł, 600 zł, 700 zł, 800 zł, 900 zł, 1000 zł, 1100 zł, 1200 zł.