Het Noordoostelijk Deel Van De Lampongse Districten
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1 Het Noordoostelijk deel van de Lampongse Districten Figuur 1: Het noordoostelijke deel van de Lampongsche Districten met ongeveer in het midden van de kaart de plaats Menggala. De afdeling Sepoetih-Toelangbawang is het meest noordoostelijke deel van de voor- malige residentie de Lampongse Districten met Menggala als hoofdplaats gelegen aan de Way Toelangbawang (fig. 1). In de eerste decennia van de 18e eeuw was dit een uitermate onrustig gebied met een continu oplaaiende strijd over plaatselijke peperleveranties tussen de vorsten van Bantam – waar de Lampongse gebieden onder ressorteerden – en die van Palembang. De VOC was uiteraard niet erg geïnteresseerd in een verstoring van de toelevering van peper en de in 1737 tot onderkoopman/resident van de Lampongs benoemde Reynier De Klerck kreeg de opdracht het geschil te beslechten. Nadat hij gedurende een periode van 18 maanden met een aantal schepen ter hoogte van Menggala vergeefs getracht had de oorlogvoerende vorsten tot andere gedachten te brengen, nam hij het heft in eigen hand. Hij bouwde op de grens van Bantam en Palembang een fort, bracht een aantal kanonnen in stelling, hees de VOC-vlag en plaatste het gebied onder Nederlands gezag. Het fort Valkenoog werd vernoemd naar de toenmalige gouverneur-generaal Adriaan Valckenier. De Klerck zelf werd overigens in oktober 1777 benoemd tot gouverneur-generaal van de VOC en zou in bestuurlijk opzicht een voortvarend beleid gaan voeren. 2 Uit het bovenstaande blijkt, dat de grens met het Palembangse laagland in die dagen wat zuidelijker gesitueerd was dan in latere tijden. Nu immers wordt deze grens gevormd door de 10-20 km noordelijker gelegen rivier Masoedji. MENGGALA Een kleine tweehonderd jaar later wordt de plaats Menggala beschreven als een echte Lampongse hoofdplaats en handelscentrum, die met zijn 10.000 zielen de volkrijkste van het gehele Lampongse gewest is 1. “Menggala is grooter dan Telokbetong, er is meer leven, meer vroolijkheid. Menggala heeft een eigen handelsbeweging, welke zich van de Teloksche onderscheidt; heeft een gansch andere samenstelling van de bevolking, is een hout- stapelplaats. Maar in omvang van in- en uitvoer moet het voor Telokbetong de vlag strijken en – wat erger is voor het plaatsje – er zijn teekenen eer van vermindering dan van toeneming van de handelsbetekenis. Het voornemen tot aanleg van een zijlijn van Menggala naar de stamlijn [van de Z.S.S.] is opgegeven, de K. Paketvaart heeft er haar vasten veertien- daagschen dienst op Batavia gestaakt: onbedriegelijke teekenen van lagere schatting….Een wel teekenende byzonderheid is, dat er van Menggala uit dikwijls telegrafische geldzendingen plaats hebben en in den pepertijd gaat er in één week op het postkantoor voor tienduizenden om.” Figuur 2: Aanlegplaats voor motorboten en prauwen bij de pakhuizen te Menggala 1 De kota is inclusief alle kampongs langs de rivier ongeveer 3,5 km. lang. In het westen ligt te midden van een mooi grasveld de woning van de assistent-resident en ten zuiden daarvan enige Europese en inlandse woningen, de pasanggrahan, de kazerne der gewapende politie en het veel te kleine postkantoor 1,2. Dit hulppostkantoor is geopend op 1 januari 1907, wordt 5 jaar later tot postkantoor opgewaardeerd om waarschijnlijk op 25 juni 1932 weer gedegradeerd te worden tot een hulppostkantoor. De eerste vijf jaar van haar bestaan ressorteerde het onder Telokbetong en vanaf 1932 onder Tandjongkarang 3,4. In de periode van 1907-1912 wordt te Menggala een zwart naamstempel met een lengte van 32 mm. gebruikt 5. In figuur 3 kunnen wij er een, zij het wat vaag afgedrukt, voor- beeld van laten zien. Het op de voorzijde van de envelop aanwezige vierkantstempel type IV van Teloekbetoeng uit 1911 laat tevens zien, dat het kantoor te Menggala in zijn eerste jaren als hulppostkantoor inderdaad onder het postkantoor te Telokbetong ressorteerde. Het kantoor Weltevreden gebruikte toen al een kortebalkstempel. 3 Figuur 3: Een brief op 21 november 1911 van Menggala via Teloekbetoeng en Weltevreden verstuurd naar Freiburg im Breisgau in Duitsland. Van september 1912 tot februari 1917 worden dan te Menggala successievelijk twee verschillende types van het kortebalkstempel gebruikt 4. Beide types hebben een korte smalle balk, 10 strepen in de beide segmenten en een gesloten buitenring. Het subtiele doch essentiële verschil tussen de beide types is de stand van de twee laterale kruizen onder in de ring en in figuur 4 is een poging ondernomen dit voor u grafisch duidelijk te maken. ksb1 ksb2 Figuur 4: Links ksb1 en rechts ksb2 van MENGGALA. Bij beide types is bij de lateraal staande kruizen een zwarte pijl door een van de benen van het kruisje getrokken en dan wordt duidelijk dat bij het tweede type (ksb2) deze laterale kruizen enigszins verplaatst en geroteerd zijn. Bij type ksb1 snijden de twee lijnen in het middelpunt van het stempel, bij type ksb2 is dat niet het geval. Het snijpunt ligt nu niet meer in het middelpunt van het stempel. Op de ZWP-site wordt dat als volgt aangegeven: 1) ksb1 stand van de kruizen is 3#; en 2) ksb2 stand van de kruizen is X#X 4. Bij type ksb2 staan de twee laterale kruizen daardoor veel dichter bij de onderrand van de datumbalk. Figuur 5: De twee types kortebalkstempel van MENGGALA gebruikt op 27 november 1912, 21 februari en 29 september 1913 en op 24 maart en 2 oktober 1914. 4 Het eerste type kortebalkstempel van Menggala is nog geen jaar gebruikt en het is dan ook niet verwonderlijk dat wij u hiervan geen complete afstempeling op zegel kunnen laten zien. Het linker voorbeeld van figuur 4 komt uit het stempelboekje van de Rijks Munt te Utrecht en is derhalve geantedateerd. De echte gebruiksperiode is bekend van september 1912 tot mei 1913 4. Vooral bij het meest linkse voorbeeld van figuur 5 is de stand van het linker kruisje goed te zien. Het centrale voorbeeld uit figuur 5 is dus een vroege afstempeling van het tweede type (ksb2). De gebruiksperioden van de twee types van het kortebalkstempel van Menggala vertonen overigens geen overlap. Vanaf 1917 worden dan te Menggala vijf verschillende types van het langebalk- stempel gebruikt: 1, 2, 3, 7 en 9 (fig. 6) 4. Figuur 6: De vijf types van het langebalkstempel van MENGGALA gebruikt op 25 juni en 12 juli 1917, 16 juni 1932 en in december 1939 en januari 1941. Voor een gedetailleerd verslag van de onderscheidende kenmerken van de verschillende types van het langebalkstempel van Menggala wordt verwezen naar de site van ZWP 4. Hier slechts de meest kenmerkende verschillen: 1) De types 1, 2 en 3 hebben een 12- uuraanduiding en de andere twee een 24-uuraanduiding; 2) Type 2 is het enige type met hoge en smalle letters voor de kantoornaam; en 3) De types 1 en 9 hebben 10 verticale strepen in de beide segmenten, de types 2, 3 en 7 daarentegen 12. De Japanse en Republikeinse jaren Het langebalkstempel type 7 is het enige vooroorlogse Nederlands Indische langebalk- stempel van Menggala dat ook tijdens de eerste jaren van de Japanse bezetting is gebruikt. In de DN-catalogus is dit dan een type 020 7. Links in figuur 7 een Christelijke datering van september 1942, rechts daarvan een dynastieke datering van mei 1943 met een door de Japanse rode bol nauwelijks leesbare datum en tenslotte tweemaal een Showa datering uit november en december 1943 (=18). Figuur 7: Het langebalkstempel 7 van MENGGALA gebruikt op 12 september 1942, in mei 1943 (dynastiek) en op 10 november en 13 december 1943 (=18). 5 Vanaf 1944 is ook nog het Japanse stempel type 220 in gebruik genomen (fig. 8). Figuur 8: Het Japanse stempel 220 van MENGGALA (メンガラ) gebruikt op 7 juni, 22 juli en 23 augustus 1944 (=19). Figuur 9 is een digitale uitsnede van hetzelfde poststuk als getoond in figuur 15 van de paragraaf over Tandjongkarang en laat zien dat er in april 1947 onder Republikeins gezag postverkeer tussen Menggala en Tandjongkarang mogelijk was. Figuur 9: De achterzijde van een postwissel met onder andere het langebalkstempel 7 van MENGGALA gebruikt medio april 1947. Naar onze mening is ook in dit noordoostelijke deel van de Lampongse districten geen sprake geweest van enig naoorlogs Nederlands gezag. Immers in maart 1949 bericht de territoriaal troepencommandant voor Zuid-Sumatra Mollinger nog aan de legercommandant Spoor dat Menggala behoort tot de economisch, politiek of tactisch belangrijke plaatsen die nog in “’s vijands handen zijn” 6. Wij hebben ook geen postale stukken gevonden, die zouden kunnen wijzen op herstel van Nederlands gezag in deze regio. 6 De staat Indonesië De eerste jaren na de soevereiniteitsoverdracht wordt te Menggala nog steeds het vooroorlogse Nederlands Indische langebalkstempel type 7 gebruikt. In figuur 10 kunnen wij u er twee voorbeelden uit de vijftiger jaren van tonen. Figuur 10: Het vooroorlogse langebalkstempel 7 van MENGGALA gebruikt op 30 november 1953 en 5 april 1954. GOENOENGSOEGIH Goenoengsoegih was begin vorige eeuw de hoofdplaats van de onderafdeling Sepoetih en is gelegen aan de weg van Telokbetong naar Menggala, min of meer in het midden van het gewest (fig. 1). Als vestiging van het bestuur had het plaatsje een wisselende en afnemende betekenis doorgemaakt: standplaats van de resident, later van de assistent-resident en daarna van de controleur. Figuur 11: Links de moelei’s (jonge ongehuwde dames) van Goenoengsoegih en omstreken en rechts de pasarstraat van dit plaatsje begin 20e eeuw 1. Al met al is Broersma 1 toch niet ontevreden over dit plaatsje: “Het groote plein waaraan de controleurswoning en kantoren liggen is een weidsche verschijning zooals men elders in de Lampongs niet vindt. Zoo is er althans iets dat de bijvoeging „soegih” (rijk, prachtig) aan dezen goenoeng (berg) van ruim 30 meter verklaart. Overigens is het belang der plaats gering; het verkeer gaat er aan voorbij en alleen wat van het westen wordt aangevoerd houdt er ten deele halt tot tijdelijken opslag en verdere verzending….men kan er zich denken als in het hart van Lampongsch volksbestaan, een welvarende omgeving in morbide rust.