Ramotowski, Jerzy Akiba Rubinstein - Król Królewskiej Gry
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Ramotowski, Jerzy Akiba Rubinstein - król królewskiej gry "Studia Łomżyńskie", 24, 2013, s. [261]-270 Zdigitalizowano w ramach projektu pn. Budowa platformy "Podlaskie Czasopisma Regionalne", dofinansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa SONB/SP/465121/2020). Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku. STUDIA ŁOMŻYŃSKIE tom XXIV, ŁOMŻA 2013 Jerzy Ramotowski Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów Akiba Rubinstein - król królewskiej gry Słowa kluczowe: szachy, turnieje, olimpiady. Key words: chess, toumaments, Olympics. Za kolebkę szachów historycy uważają Indie, zaś za datę ich powstania przyj mują rok 570, gdyż brak jest wcześniejszych pisemnych infonnacji. Dzięki Arabom i wyprawom krzyżowym szachy pojawiły się najpierw na Półwyspie Iberyjskim i Apenińskim, a następnie w całej Europie, a więc także i w Polsce. Dowodzą tego motywy szachownicy w herbach z tego okresu. Na przykład herb wczele (wczele znaczy przetrącone czoło), którym pieczętował się m.in. Sienkiewiczowski Zagłoba, a pochodzący według legendy z 1103 roku, przedstawia srebrno-złotą szachownicę na tarczy, a w klejnocie Murzynkę z opaską na czole trzymającą oburącz mniejszą szachownicę. W ratuszu i w katedrze we Wrocławiu są rysunki, witraże, płaskorzeź by i proporce księstw śląskich łączące elementy białego orła z biało-czerwoną sza chownicą· Szachy stały się bardzo popularne w Polsce w XVI w. Grano w nie w zamkach, klasztorach i dworach. Znajduje to odbicie w literaturze tego okresu. W 1564 r. Jan Kochanowski pisze poemat Szachy będący unikatowym dziełem w literaturze szacho wej. Łukasz Górnicki w Dworzaninie (1566 r.) podkreśla, że "gra w szachy jest czy sta, a rozumu bystrego zabawa". Pierwszy polski podręcznik gry w szachy Nauka o szachach, obszernie w polskim języku przełożona z ksiąg Damiana, Portugalczyka z uwagami Rui Lopeza, Hiszpana napisał wojewoda poznański Jan Ostroróg w la tach 1602- 1610. Traktat ten w fonnie manuskryptu przechowywany był w zbiorach Biblioteki Krasińskich w Warszawie spłonął w czasie powstania warszawskiego i do dziś nie jest znana żadna jego kopia. Pierwsze kluby i stowarzyszenia szachowe powstały na ziemiach polskich w la tach 40. XIX w. Kartę tytułową polskich szachów otwiera wspaniały sukces war- 262 JERZY RAMOTOWSKI szawskiego szachisty Szymona Winawera (1838-1919), który w 1867 r. na turnieju w Pradze zajął drugie miejsce z przyszłym mistrzem świata Wilhelmem Steinitzem. W 15 lat po sukcesie Winawera na świat przyszedł godny jego następca Akiba Rubinstein. Urodził się on 12 grudnia 1882 r. w Stawiskach (obecnie w jego domu rodzinnym ma swoją siedzibę Urząd Miasta i Gminy) w ubogiej rodzinie żydow skiej. Był najmłodszym, dwunastym dzieckiem. Ojciec jego był nauczycielem he brajskiego w miejscowej szkółce i zmarł na gruźlicę na osiem miesięcy przed naro dzinami syna. Tylko jedna z sióstr doczekała wieku dorosłego, pozostałe rodzeństwo zmarło na gruźlicę. Według jednych biografów Rubinsteina, wychowaniem chłopca zajęli się dziadkowie ze strony matki Reizel, której ojciec Aaron Eliezer Donenberg dorobił się fortuny na handlu drewnem. Według innych byli to dziadkowie ze strony ojca. Gdy matka wyszła za mąż za rabina Hellera, zwanego geniuszem z Pińska, rodzina przeniosła się w 1888 r. do Białegostoku . Dziadkowie wysłali go do szkoły rabinackiej (jesziby), gdzie uczył się razem z przyrodnim bratem Chaimem Helle rem, który w przyszłości stał się poważanym badaczem Tory, zaś po emigracji do USA został duchowym przywódcą tamtejszych ortodoksyjnych Żydów. Z powodu miernego zdrowia i groźby zarażenia gruźlicąAkiba opuścił szkołę w 1898 r. Mając wiele wolnego czasu, zaczął poznawać tajniki gry w szachy. Być może stało się to za pośrednictwem przetłumaczonego wówczas na hebrajski podręcznika gry w szachy autorstwa twórcy tzw. szkoły kalabryjskiej Giacomo Greco. W wy wiadzie dla "Wiener Schachzeitung" w 1926 r. Akiba powiedział: Grę w szachy pokazano mi, gdy miałem 14 lat i uczyłem się w chaderze. W 16 roku życia zacząłem zajmować się teorią Poczułem w sobie talent i zainteresowanie dla sza chów. Mam ponadto nadzwyczaj dobrąpamięć. Jeszcze teraz pamiętam wszystkie partie, jakie rozegrałem podczas 21 lat mojej kariery szachowej (a rozegrał ich ponad 800 - przyp. J R.) ... Z szachami wiążą mnie doznania estetyczne. Szachy to nie tylko sztuka, ale rówrueż i wiedza. Zwycięstwo i wszystko pozostałe opiera się na bazie naukowej. Słabe strony przeciwnika, opanowanie pól szachownicy - to wszystko należy do nauko wego uwieńczenia gry szachowej. W Białymstoku, podobnie jak i w innych miastach polskich, nie było klubu sza chowego. Grywano więc w kawiarniach i restauracjach. Miejscem spotkań biało stockich szachistów była cukiernia Steina w kamienicy Wołkowyckich na Mikoła jewskiej róg Aleksandrowskiej pod numerem 38 (dziś Sienkiewicza róg Warszaw skiej). W 1901 r. Akiba stał się najlepszym szachistą białostockim. Podczas pobytu w Białymstoku jednego z wielkich szachistów łódzkich (czy był nim Chaim Janow ski?) przedstawiono mu młodego szachistę, a ten zaprosił Akibę do Łodzi. Dziewięt nastoletni Rubinstein przeniósł się do tego miasta, które nie tylko w Królestwie Pol skim, ale i w całej Rosji uważane było na początku XX w. za najsilrriejszy ośrodek szachowy. W Łodzi zetknął się z tamtejszym mistrzem Henrykiem Salwe, który był dla Akiby zarówno nauczycielem, jak i przyjacielem. Wspólnie stoczyli wiele poje dynków. Wkrótce Salwe i Rubinstein stali się czołowymi zawodnikami powstałego Akiba Rubinstein - król królewskiej gry 263 w 1903 r. Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej. W 1903 r. klub wysłał obu na m Wszechrosyjski Turniej Mistrzowski do Kijowa, na którym Rubin stein zajął piąte miejsce wyprzedzając wielu czołowych szachistów rosyjskich. Chy ba niezbyt mu przychylny sprawozdawca "Moskowskich Viedomosti" przedstawił Rubinsteina jako niezbyt rozgarniętego człowieka, który nie wie, ile ma lat, ale wie, że urodził się w guberni łomżyńskiej. Zdaniem autora notatki, P. P. Bobrowa, wy gląd zewnętrzny Rubinsteina upodabnia go do Japończyka. Są to skośne, półotwar te, półprzymknięte oczy, ciemnożółtawa karnacja skóry, kruczoczarne włosy, łuki brwiowe i podbródek. Przeczą temu jednak: zbyt wysoki wzrost i ,,mineralne" nazwi sko. Oceniając grę Rubinsteina w turnieju musiał przyznać, że "sądząc po grze w turnieju i po całkiem zadawalającym rezultacie, hebrajski podręcznik w rękach pana Rubinsteina nie okazał się zły". W tym roku zremisował z Salwem 5 : 5, w rok później, w walce o mistrzostwo Łodzi pokonał go nieznacznie 5,5 : 4,5, by w 1907 zwyciężyć już wyraźnie 16 : 6. Akiba Rubinstein, foto z 1907 r. ,,Deutsche Schachzeitung", styczeń 1908 264 JERZY RAMOTOWSKI W 1905 r. Rubinstein uczestniczył po raz pierwszy w międzynarodowym turnie ju w Bannen, gdzie wspólnie ze światowej sławy graczem z Czech, Oldrichem Du rasem zdobył tytuł mistrza Niemieckiego Związku Szachowego. Tu też zwrócił na siebie uwagę mistrza świata Emanuela Laskera (był mistrzem świata w latach 1894- 1921), który w kilka lat później stwierdził: Gra jego jest jasna i precyzxjna, a przy tym nie pozbawiona :fine~i. Należy do garstki wybranych, wielkich mistrzów. Jest w grze jasnowidzem Rubinstein jest wybitną indywi dualnością szachową, bowiem tkwi w nim siła, dążąca do absolutnego poznania wiedzy. W roku następnym, wraz z Salwem uczestniczył w turnieju o mistrzostwo Rosji w Petersburgu. Pierwsze miejsce zdobył Salwe detronizując M. Czigorina. Rubinste in podzielił 2-3 miejsce z B. Blumenfeldem. Nie był to jedyny sukces w tym roku. Zwyciężył w zorganizowanym przez macierzysty klub trzykołowy czwórmecz, wy przedzając Czigorina z Moskwy, A. Flamberga z Warszawy i H. Salwe. W 1907 r. w Łodzi odbył się V Wszechrosyjski Turniej, w którym Rubinstein zdobył I miejsce i tytuł mistrza Rosji. Zwyciężył o 0,5 pkt. przed Simonem Alapinem, rozgrywając 26 grudnia wielce znaczącą partię nazwaną,,nieśmiertelnąpartiąRubinsteina" . Pojedynek A. Rubinsteina z E. Laskerem na turnieju w Petersburgu w lutym 1909 Szczytowy punkt w jego kańerze otworzył w 1909 r. turniej w Petersburgu, któ• ry wygrał z Laskerem. Obaj osiągnęli 14,5 pkt. w 18 partiach i zdystansowali na stępnych O. Durasa i R Spielmana o 3,5 pkt. W dodatkowym, bezpośrednim spo tkaniu zwyciężył Rubinstein. Ciekawostką tego spotkania jest fakt, że przy stoliku gry po stronie Rubinsteina zawisła tabliczka z napisem ,,Łódź", gdyż organizatorzy nie zgodzili się na napis ,,Polska", zaś Polak nie zgodził się na napis ,,Rosja". Akiba Rubinstein - król królewskiej gry 265 W 1910 r. Rubinstein przeniósł się do Warszawy, zachęcony stałąpensjązapro ponowaną mu przez Warszawskie Towarzystwo Zwolenników Gry Szachowej. W następnym roku na turnieju w San Sebastian spotkał młodego Kubańczyka Jose Raula Capablankę, który po raz pierwszy trafił na europejską scenę szachową. Capa blanca wygrał ten turniej, a Rubinstein wraz z M. Vidmarem zajął 2-3 miejsce. W następnym turnieju w Karisbadzie zajął ponownie 2-3 miejsce z C. Schlechterem za R Teichmanem. Rok 1912 był szczytowym rokiem w karierze Rubinsteina i nazwany został w historii szachów ,,Rokiem Rubinsteina". Zwyciężył w pięciu silnie obsadzonych turniejach w: San Sebastian (2,5 pkt. przed A. Niemzowitschem), Piszczanach, na 18. Kongresie Niemieckiego Związku Szachowego we Wrocławiu, we Wszechrosxjskim w Wilnie oraz w turnieju o mistrzostwo macierzystego klubu. Były to wyniki, jakich nie osiągnął żaden szachista. Według systemu Chessmetrics najwyższy ranking Rubin stein osiągnął w czerwcu