Landschaps- belevenissen in de Voorkempen Op ontdekking naar de geschiedenis van het landschap in en omheen de valleien van het Schijn, de Tappelbeek, de Wilborrebeek en de Kleine Nete ZOERSEL . ZANDHOVEN . RANST . SCHILDE Landschapsbelevenissen is een initiatief van Regionaal Landschap de Voorkempen vzw en de provincie Antwerpen en kwam tot stand in sa- menwerking met Boerenbond, Landelijke Gilden, Natuurpunt, Heem- kundige Kring de Brakken Oelegem, Toerisme Land van Playsantiën, Toe- risme provincie Antwerpen, de gemeenten Zoersel, Zandhoven, Ranst en Schilde en het Agentschap voor Natuur en Bos. Bovendien kadert dit initiatief in een draagvlakverbredingsproject dat natuur en landbouw bij elkaar wil brengen rond het maken van een fietsroute met landschapsverhalen. Dit project wordt gefi- nancierd door de provincie Antwerpen, de Vlaamse Overheid en Europa via het PDPO- project ‘Toeristische hoevepunten en landbouwbeleving’. COLOFON Deze brochure is een uitgave van Regionaal Landschap de Voorkempen vzw in samenwerking met de provincie Antwerpen. Redactie:Sabine Caremans, Regionaal Landschap de Voorkempen Werkten mee aan deze publicatie: Walter Van der Avert, Magda de Meutter, David Basstanie, Brigitte Geerts, Frederik Naedts, Gert Van de Moortel, Jef Van den Eynde , Jan Voet Eindredactie: Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Vormgeving en druk: Drukkerij Michiels, Booischot Kaart: © 2014 Toerisme Provincie Antwerpen Cartoon: Britt Biermans Foto’s: Sabine Caremans, Misjel Decleer, Marc de Schutter, gemeente Zandhoven, Maarten Jacobs, Bart Moons, Toerisme Provincie Antwerpen, Regionaal Landschap de Voorkempen, Glenn Vermeersch en Vilda. Verantwoordelijke uitgever: Ines Van Limbergen, Regionaal Landschap de Voorkempen vzw, Kasteeldreef 55, Zoersel. Wettelijk depotnummer: D/2014/12.336/1 Deze publicatie is gedrukt op FSC®-papier met vegetale inkten. C104259 LIERSEBAAN 5,8 Hertebos 3,2 Villers 23 3 Park van Halle - EEKHOORNLAAN 1,6 Zoerselbos 3,6 Hallehof 21 WEG 0,3 GE DREEF OERSELBOS LA Z HEIDE- 5,6 WEG Boshuisje 20 - 5,5 93 P SCHIJN- ARKLAAN 0,6 P. NUY ENSLAAN BAAN SCHILDE LEMMEKEN1 S 89 94 - Halle Pulhof Schilde-Bergen 90 AD S HOOIDONCK N K E N12 Spreeuwenberg SNIEDERSP E K O F H E 1,2 0,8 I Halse Bossen L BEUKEN- 4 ASBAAN LAAN 3,9 3,7 3 26 GR 1,3 5 3,6 Dobbelhoeve 1,2 24 GOORSTR 2 59 DE PONT 7 1,7 Sluizen 1,7 1 Fort van N14 Wijnegem Bleyckhof Oelegem KANT 2 19 AA 25 ONBAAN Provinciaal Groendomein T 95 ANT 1,1 BOSK Schildehof Vrieselhof KNODBAAN 0,5 29 16 Meer P 60 - 1,3 57 ZANDHOVEN APEL T K AA 01 4 16 STR 1 6 1 15 Oelegem 0,4 3,8 Pulderbos 78 1,6 Fietsbanden- Hof van Liere 1 automaat 19 A 71 lbe 2,6 r 96 tka na T 79 4 al 3 E34 Boutersemhof RGLEI VOOR WOMMELGEM 56 1,4 UWENBE HOGENAARDSEWEG 9 BLA CA O S OSSEN-WEG E HOEF T UW 2 L E Montens 2,9 E E 2,5 - G N 97 E HOGE W Selsaeten - M 2,1 WEG WIJK E 1,2 SCHA S G AAT 5,2 E 77 STR - 8 Massenhoven Kasteel 01 14 Broechemhof 70 Voorrang voor wandelaars. 1,3 van Hovorst 0,7 2,2 Zevenbergenbos MAAS EN manifestaties niet toegelaten MOOR Kasteel 98 Bossenstein 19 69 1 MOOR- STR VREMDE- AA 13 STEENWEG RANST T ASTENDREEF 3,2 BIST M WEG 7,6 Viersel 1,5 1,9 68 Doggenhout Millegem 4,7 64 74 2,7 9 , k 0 nbee 84 Mole E313 Alb OEDER ertka BR T naal LOZESTRAA Broechem al 2,7 85 ana ABELEBAAN Steenbeemden tek 2,4 10 Ne 2,9 73 EEKSTR 3,5 1 12 , AA 1 83 T 75 4,1 13 2,5 Kleine Nete SMEENDIJK E EMBLEMS 0,7 Vremde 25 Park etsroute 86 Biesenwijke etsroute (autovrij) WEG N16 5 , 3,4 3,1 etsroute (onverhard) 2 Emblem BOSHOEK 1,5 3,4 3,5 4,5 etsroute (onverhard en autovrij) N14 82 te bezoeken, afwijkend van de 11 Provinciaal Groendomein Kesselse Heide etsroute 6,4 87 76 N10 PAAIESTRAAT Hagenbroek 86 etsknooppunt Hoogbos NIJLEN DRIES 3 3,5 kilometeraanduiding Goor te 23 3,4 0 2 km leine Ne 6,2 K LEGEBAAN 24 2 TE STEENWEG LEGE BAAN © 2014 Toerisme Provincie Antwerpen Kloosterheide Kessel- GRO WEG R16 Station 2 www.toerismeprovincieantwerpen.be Heidebloem Bist 63 N13 HEMEL Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de Sint-Jozefhoeve VINKENSTRbewegwijzering: www.routedokter.be 88 N140,9 AA T LIERSEBAAN 5,8 Hertebos 3,2 Villers 23 3 Park van Halle - EEKHOORNLAAN 1,6 Zoerselbos 3,6 Hallehof 21 WEG 0,3 GE DREEF OERSELBOS LA Z HEIDE- 5,6 WEG Boshuisje 20 - 5,5 93 P SCHIJN- ARKLAAN 0,6 P. NUY ENSLAAN BAAN SCHILDE LEMMEKEN1 S 89 94 - Halle Pulhof Schilde-Bergen 90 AD S HOOIDONCK N K E N12 Spreeuwenberg SNIEDERSP E K O F H E 1,2 0,8 I Halse Bossen L BEUKEN- 4 ASBAAN LAAN 3,9 3,7 3 26 GR 1,3 5 3,6 Dobbelhoeve 1,2 24 GOORSTR 2 59 DE PONT 7 1,7 Sluizen 1,7 1 Fort van N14 Wijnegem Bleyckhof Oelegem KANT 2 19 AA 25 ONBAAN Provinciaal Groendomein T 95 ANT 1,1 BOSK Schildehof Vrieselhof KNODBAAN 0,5 29 16 Meer P 60 - 1,3 57 ZANDHOVEN APEL T K AA 01 4 16 STR 1 6 1 15 Oelegem 0,4 3,8 Pulderbos 78 1,6 Fietsbanden- Hof van Liere 1 automaat 19 A 71 lbe 2,6 r 96 tka na T 79 4 al 3 E34 Boutersemhof GLEI VOOR WOMMELGEM 56 1,4 UWENBER HOGENAARDSEWEG 9 BLA CA O S OSSEN-WEG E HOEF T UW 2 L E Montens 2,9 E E 2,5 - G N 97 E HOGE W Selsaeten - M 2,1 WEG WIJK E 1,2 SCHA S G AAT 5,2 E 77 STR - 8 Massenhoven Kasteel 01 14 Broechemhof 70 Voorrang voor wandelaars. 1,3 van Hovorst 0,7 2,2 Zevenbergenbos MAAS EN manifestaties niet toegelaten MOOR Kasteel 98 Bossenstein 19 69 1 MOOR- STR VREMDE- AA 13 STEENWEG RANST T ASTENDREEF 3,2 BIST M WEG 7,6 Viersel 1,5 1,9 68 Doggenhout Millegem 4,7 64 74 2,7 9 , k 0 nbee 84 Mole E313 Alb OEDER ertka BR T naal LOZESTRAA Broechem al 2,7 85 ana ABELEBAAN Steenbeemden tek 2,4 10 Ne 2,9 73 EEKSTR 3,5 1 12 , AA 1 83 T 75 4,1 13 2,5 Kleine Nete SMEENDIJK E EMBLEMS 0,7 Vremde 25 Park etsroute 86 Biesenwijke etsroute (autovrij) WEG N16 5 , 3,4 3,1 etsroute (onverhard) 2 Emblem BOSHOEK 1,5 3,4 3,5 4,5 etsroute (onverhard en autovrij) N14 82 te bezoeken, afwijkend van de 11 Provinciaal Groendomein Kesselse Heide etsroute 6,4 87 76 N10 PAAIESTRAAT Hagenbroek 86 etsknooppunt Hoogbos NIJLEN DRIES 3 3,5 kilometeraanduiding Goor te 23 3,4 0 2 km leine Ne 6,2 K LEGEBAAN 24 2 TE STEENWEG LEGE BAAN © 2014 Toerisme Provincie Antwerpen Kloosterheide Kessel- GRO WEG R16 Station 2 www.toerismeprovincieantwerpen.be Heidebloem Bist 63 N13 HEMEL Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de Sint-Jozefhoeve VINKENSTRbewegwijzering: www.routedokter.be 88 N140,9 AA T VOORWOORD Landschapsbelevenissen neemt je op de fiets mee doorheen de geschiedenis van het land- schap en laat je via stopplaatsen met tekst en uitleg kennismaken met bezienswaardighe- den die verhalen vertellen over vroeger en nu. Je gaat op tocht doorheen de valleien van het Groot Schijn, de Tappelbeek, de Wilborre- beek en de Kleine Nete, naar de tijd van Graaf de Ferraris omstreeks 1777 en Vandermaelen omstreeks 1854. Je ontdekt waarom er nog bossen, weiden, heide, hoeves, hoven, molens en kastelen aanwezig zijn in het landschap. Je maakt bovendien kennis met verschillende landbouwteelten en hun relatie met de natuur en het landschap. Ga op zoek naar de ver- schillende hoevewinkels langsheen deze route en geniet van het lekkers dat deze streek te bieden heeft. Een stopplaats is een plek waar je kan halt houden om de geschiedenis en wetenswaardigheden te lezen en het landschap in je op te nemen. Enkel als er duidelijk bij vermeld staat dat je er vrij mag rondwandelen of hoevepro- ducten kan kopen, is dit ook toegelaten. Ben je benieuwd? Stap dan op je fiets met dit boekje in de hand en beleef het landschap! Vrieselhof FIETSLUS - 44 KM 1. Startplaats: Het Vrieselhof Je start aan het kasteel. Je bent hier in de vallei van het Schijn, die in de Vlaamse landschapsatlas werd opge- nomen als ankerplaats ‘Vallei van het Schijn met kastelen Schilde, Bleekhof en Vries- elhof’. Ook de Dobbelhoeve die wat verderop ligt, maakt er deel van uit. Het is in deze waardevolle landschappen dat de medewerker erfgoed en landschap van Re- gionaal Landschap de Voorkempen vzw allerlei initiatieven opneemt rond landschapszorg. Meer informatie vind je op: www.rldevoorkempen.be/landschapszorg. De rivier Groot Schijn ontspringt in Westmalle als Moerbeek. Op de historische kaarten van Ferraris uit 1777 zien we dat bijna het volledige gebied langs beide kanten van de rivier bestaat uit moerassig grasland en onderverdeeld is in langwerpige percelen. Dit is vandaag nog steeds zo. De drie parkdomeinen werden toen al vermeld. Waarschijnlijk als gevolg van de kleine opbrengst van de hooilanden nam de landbouwactiviteit in het gebied af. Een belangrijk deel van de vochtige weilanden op moerassige gronden heeft dan ook plaats gemaakt voor bos. De vallei is een relatief gaaf bewaard landschap met een grote variatie op vlak van o.a. bodemsamenstelling, vochtigheid en zuurtegraad met een rijke plantengroei als resultaat.