Symbolh Sthn Istorikh Ereuna T
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΙΩΤΑΣ ΣΥΜΒOΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤOΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 1821-1833 ΜΕΝΙΔΙ - ΧΑΣΙΑ ΑΠΡΙΛΙOΣ 2002 ISBN: 960-91833-0-1 C Copyright 2002 Δημήτριος Γ. Γιώτας Όλα τα δικαιώματα ανήκουν στον συγγραφέα. Το κείμενο ή τμήμα του κειμένου δεν αναδημοσιεύεται και δεν αναπαράγεται με οποιο- δήποτε ηλεκτρονικό, φωτοαντιγραφικό ή μηχανικό τρόπο χωρίς την προηγούμενη άδεια του συγγραφέα. Το βιβλίο αυτό στοιχειοθετήθηκε, σελιδοποιήθηκε και εκτυπώθηκε από την εταιρεία γρα- φικών τεχνών GRAPH.IN του Βασίλη Καμπόλη, τον Απρίλιο του 2002. Στη Μαίρη, το Γιώργο και τον Αποστόλη ΠPOΛOΓOΣ H ανάγνωση της Iστορίας δεν είναι εύκολη υπόθεση, όπως πολλοί θέ- λουν να πιστεύουν. Kαι δεν είναι, διότι δεν συνίσταται στην απλή «φω- τογράφηση» των γεγονότων, αλλά στην αναζήτηση των γενεσιουργών αι- τίων τους. Mε άξονα τον εντοπισμό αυτών των αιτίων, και μόνο, τα ιστορικά συμ- βάντα μπορεί να ερμηνεύονται και να μην θεωρούνται ως τυχαία και συ- μπτωματικά. Mε την ερμηνεία τα επιμέρους ιστορικά περιστατικά τοποθετούνται σε γενικά πλαίσια αναφοράς, που επιτρέπουν το φωτισμό και την ανάλυσή τους σε βάθος. H μελέτη του κ. Δημήτρη Γιώτα καλύπτει σε μεγάλο βαθμό αυτές τις προ- διαγραφές και γι’ αυτό αποτελεί πράγματι μια ουσιαστική συμβολή στην ιστορική έρευνα της Aττικής. Δεν είναι τυχαίο ότι έρευνες αυτής της κατηγορίας σπανίζουν τις τελευ- ταίες δεκαετίες, δεδομένου ότι οι πανεπιστημιακοί ερευνητές προσεγγί- ζουν τα γεγονότα εκ των άνω προς τα κάτω και θεωρούν πάρεργο και άνευ σημασίας τη συνθετική διερεύνηση του ιστορικού πεδίου. O κ. Γιώτας επιχειρεί το ακριβώς αντίθετο: τη θέαση και την ερμήνευση των γεγονότων εκ των κάτω προς τα άνω, κάτι που κατά τη γνώμη μου, εί- ναι απολύτως σωστό και δικαιολογημένο. Tούτο διότι υπάρχουν πολλά αδιευκρίνιστα και ανεπιβεβαίωτα, που πρέπει να διαλευκανθούν προκει- μένου να καταλήξει κανείς σε οριστικά συμπεράσματα. Στο σημείο αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί η σημαντικότητα δύο κρίσι- μων στοιχείων όσον αφορά τη μελέτη των ιστορικών γεγονότων στην Aττι- κή στην εξεταζόμενη περίοδο: α) το καθοριστικό βάρος της παρουσίας και του ρόλου των ρουμελιώτικων στρατευμάτων και γενικότερα του στερεο- ελλαδίτικου παράγοντα, που υπερκάλυπτε και επισκίαζε συνεχώς τη ση- μασία της Aττικής _πληθυσμού και οπλαρχηγών_ στην εξέλιξη των επα- ναστατικών γεγονότων και β) τη γειτνίαση της πόλης των Aθηνών, η οποία ως επίκεντρο των πολιτικών ζυμώσεων οδήγησε την έρευνα σε παραγνώ- ριση της συμβολής της αττικής υπαίθρου στην εξέλιξη των πραγμάτων. O κ. Γιώτας έχει σαφέστατα συνείδηση αυτών των δύο παραγόντων και σ’ αυτό συνίσταται η πρωτοτυπία της έρευνάς του. Aξιοποιεί τις δευτερογενείς πηγές, δηλαδή ότι έχει δημοσιευτεί μέχρι στιγμής σχετικά _ χρονικά, μελέτες, αφηγήσεις, ιστορήματα κ.ο.κ _ αλλά τις θέτει υπό τον έλεγχο και τη βάσανο του πρωτογενούς αρχειακού υλι- κού. Eνός υλικού σε μεγάλο βαθμό αδημοσίευτου, με τη βοήθεια του οποίου επιχειρείται επιτυχώς η αναψηλάφηση των ιστορικών γεγονότων στην Aττική και η οργανική σύνδεσή τους με τις εξελίξεις στον περιβάλ- λοντα χώρο. Kατά τούτο η έρευνα του κ. Γιώτα είναι ιστοριοδιφική. Eίναι όμως και κοινωνιολογική, διότι υπεισέρχεται στην ανάλυση υποκρυπτόμενων κοι- νωνικών αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων στην προεπαναστατική, επα- ναστατική και μετεπαναστατική Eλλάδα. Ίσως θα είχε προχωρήσει περισσότερο προς την κατεύθυνση αυτή αν εί- χε αξιοποιήσει το έργο μου: «Kοινωνία και εξουσία στην Eλλάδα _ H νό- θα αστικοποίηση». Θεωρώ ότι εργασίες αυτού του τύπου είναι, όχι απλά απαραίτητες, αλλά πολύτιμες. Πολύτιμες και για τον πρόσθετο λόγο ότι δίνουν ερεθίσματα σε νεώτερους ερευνητές να συνεχίσουν την έρευνα μιας ιστορικής «περιο- χής» που παρά τα επιφαινόμενα είναι ακόμα ελάχιστα γνωστή. Mιας «περιοχής», που, σε κάθε περίσταση, παρέχει κλειδιά ερμηνείας των περαιτέρω εξελίξεων και της γενικότερης πορείας και μορφολογίας του νεότερου Eλληνισμού. Kαθηγητής Bασίλης Φίλιας Aπρίλιος 2002 Λιθογραφία του ρομαντικού Γάλλου ζωγράφου Theodore G zicault (1791-1824) εμπνευσμένη από το ποίημα του Lord Byron «Γκιαούρ» που παροτρύνει τους Έλληνες να αποτινάξουν τα δεσμά τους. Η αλληγορική αυτή σύνθεση προαναγγέλει την αναπόφευκτη σύγκρου- ση με την Τουρκική εξουσία και το κατεστημένο των πόλεων, τονίζο- ντας ταυτόχρονα το φιλελεύθερο πνεύμα της Ελληνικής επαρχίας. ΑΤΤΙΚΗ 1821-1833 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αρκετά ιστορικά γεγονότα της περιόδου 1821-1833 για την Αττική δεν έχουν αποτελέσει μέχρι τις μέρες μας αντικείμενο ιστορικής έρευνας. Τα γεγονότα αυτά είτε έχουν παραλειφθεί ή έχουν καταγραφεί λάθος από τους διάφορους Αθηναιογράφους. Έχουν περάσει 167-180 χρόνια, από την εποχή αυτή και σημαντικές λε- πτομέρειες του δωδεκαετούς αγώνα των κατοίκων της Αττικής μέχρι την πλήρη αποχώρηση των Τούρκων, παραμένουν άγνωστες και στην καλύτε- ρη περίπτωση συγκεχυμένες. Αυτές όμως οι λεπτομέρειες και η ορθή καταγραφή των γεγονότων είναι που συνθέτουν τον ιστό, πάνω στον οποίο ιστορήθηκαν οι μεγάλες στιγμές του Ελληνισμού στην Αττική. Δεν είναι τόσο τα πολεμικά γεγονότα που θα αποτελέσουν το αντικείμενο αυτής της μελέτης για τη συγκεκριμένη πε- ρίοδο, γνωστά άλλωστε από τη βιβλιογραφία, όσο το φρόνημα και τα πά- θη των κατοίκων της Αττικής, η διαρκής συνεισφορά τους στον Αγώνα, σε αίμα και χρήμα και ο φλογερός τους πόθος για την ελευθερία. Παράλληλα θα παρατεθούν αποσπάσματα από ανέκδοτες ιστορικές πη- γές και έγγραφα από έγκυρα Αρχεία, σε μια προσπάθεια να παρουσιαστεί το γενικό κλίμα της εποχής, με εστίαση της προσοχής στα βόρεια – βορει- οδυτικά χωριά της Αθήνας, που λόγω γεωγραφικής θέσης και πληθυσμού, έπαιξαν πρωταρχικό ρόλο στα γεγονότα της Επανάστασης στην Αττική από την αρχή μέχρι το τέλος. Δεν συμπεριλαμβάνεται στη μελέτη αυτή η δράση και η συνεισφορά των κατοίκων των Μεσογείων και της Μεγαρίδας. Το κενό αυτό έχουν καλύ- ψει διάφορες μονογραφίες με εκδόσεις και ανακοινώσεις σε συνέδρια, κα- τά το παρελθόν. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι η μελέτη αυτή αφορά κυρίως τα δύο μεγαλοχώρια του «Καταδέματος», το Μενίδι και τη Χασιά και τα παρα- κείμενα χωριά, για την ιστορική περίοδο που εξετάζεται (1821 – 1833). Oι απόψεις των διαφόρων Αθηναιογράφων έχουν καταγραφεί. Όμως μέ- σα στα κείμενά τους έχει περάσει και η αντιπαλότητα πολλές φορές και κακότητα των Αθηναίων (Αρχόντων – Προκρίτων) προς τους ξωτάρηδες χωρικούς. Αποτέλεσμα αυτής της θεώρησης είναι να μένουν οι χωρικοί στην αφάνεια, ενώ τα κατορθώματά τους, ο ηρωισμός, οι θυσίες τους και τα πάθη τους, να χάνονται πίσω από τη γενική αναφορά «...οι Αθηναίοι...», στα ηρωϊκά δρώμενα της περιόδου αυτής. 11 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΙΩΤΑΣ Όμως τα κιτρινισμένα από το χρόνο, έγγραφα της εποχής, το βαθύτερο νόημα των κειμένων των Αθηναιογράφων που δεν μπορεί να αποκρυφτεί παρά την προσπάθεια και το συσκοτισμό, και τόσα ακόμα ντοκουμέντα, που ακόμα και σήμερα έρχονται στο φως συνηγορούν σε μια άλλη θεώρη- ση των γεγονότων της εποχής, χωρίς προκατάληψη, αλλά με διάθεση από- δοσης της αλήθειας και μόνο. Μιας αλήθειας, η οποία όσο επιβεβλημένη είναι, άλλο τόσο εμφανίζεται δοκιμασμένη και ταλαιπωρημένη επίσης από διάφορες τοπικοσοβινιστικές αντιλήψεις. Αυτές εκφράζονται σε μονογραφίες και δημοσιεύσεις της επαρχίας Αττικής και σε ορισμένους λόγους σε επετειακούς πανηγυρικούς και τείνουν να αλλοιώσουν την ιστορική αλήθεια. Προσπάθεια εντελώς ανώφελη τελικά, με μόνες συνέπειες το μειωμένο κύρος των δημοσιευμά- των αυτών, μαζί με εύλογη πρόσκαιρη σύγχυση. Η παρούσα ιστορική έρευνα έρχεται ως συνέχεια και συμπλήρωση προ- γενεστέρων μελετών και ιδιαίτερα της σχετικής για τους Μενιδιάτες «OΙ ΜΕΝΙΔΙΑΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤOΝ 18ο ΑΙΩΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤOΥ ’21». Εκδοση Ι.Λ.Ε. Αχαρνών 1990, και της ανακοίνωσης στο Β’ συμπόσιο Ιστορίας-Λαογραφίας Αττικής, «OΙ ΧΑΣΙΩΤΕΣ ΣΤOΝ ΑΓΩΝΑ ΤOΥ ’21 ΚΑΙ O ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙOΥ» Ασπρόπυργος 1989, δια- φόρων σχετικών δημοσιεύσεων στον τοπικό και περιοδικό τύπο κ.λπ. Ιδι- αίτερη αναφορά γίνεται σε σχετικό με το παρόν δημοσίευμα «ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΙΣΤOΡΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤOΥ ΜΕΓΑΛOΥ ΑΓΩΝΑ 1821 – 1833», στο πε- ριοδικό «ΛΑΜΠΗΔOΝΑ», έκδοση του Πνευματικού Κέντρου Ασπροπύρ- γου (τεύχ. 1-4, 1996-1997) το οποίο και απετέλεσε την υποδομή της παρού- σας ολοκληρωμένης ιστορικής μελέτης. Η διαρκής ιστορική αναζήτηση έκτοτε, προσέθεσε νέα στοιχεία και έγ- γραφα ντοκουμέντα, που αποκαλύπτουν άγνωστα γεγονότα του μεγάλου Αγώνα, για τους Μενιδιάτες, τους Χασιώτες, και λοιπούς κατοίκους της Αττικής. Συμβάλλει σ’ αυτό η αποκάλυψη διαφόρων πολιτικοστρατιωτικών γεγονότων που εμφανίζουν εναργέστερα τους αγώνες των κατοίκων αυτού του τόπου, τη στάση του Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια, του Στρατάρχη Δ. Υψη- λάντη και λοιπών αξιωματούχων της Ελληνικής Κυβέρνησης, σε σχέση με το σπουδαίο θέμα της απελευθέρωσης της Αττικής. Απαραίτητο επίσης θεωρήθηκε να προηγηθεί κάποια επισκόπηση των επι- κρατουσών κοινωνικών συνθηκών πριν την Επανάσταση, στο χώρο που εξε- τάζεται, για καλύτερη κατανόηση των επόμενων γεγονότων, και του πνεύ- ματος της εποχής με την αναφορά στα εποικιστικά, γαιοκτητικά, πληθυ- 12 ΑΤΤΙΚΗ 1821-1833 σμιακά δεδομένα και στην αναπόφευκτη σύγκρουση των επαναστατών χω- ρικών με το συμβιβασμένο Αθηναϊκό κατεστημένο, όπως άλλωστε συνέβη και στον υπόλοιπο Ελληνικό χώρο, γεγονός που έβλαψε το μεγάλο Αγώνα. Θεωρήθηκε λοιπόν χρέος η σύνταξη της μελέτης αυτής, που επαναλαμβά- νει ορισμένα οριακά ιστορικά γεγονότα και προσθέτει για την ίδια εποχή (1821-1833) τα νέα στοιχεία που προέκυψαν από την ιστορική αναζήτηση. Oι συχνές παραπομπές σε προηγούμενες ιστορικές μελέτες έγιναν προ- κειμένου να διευκολυνθεί μια ενιαία θεώρηση των γεγονότων και των από- ψεων, πολλές φορές από διαφορετική σκοπιά, σε σχέση με τα γνωστά ιστο- ρικά κείμενα. Συμπερασματικά λοιπόν ο τρόπος αυτός συμβάλλει στη σκιαγράφηση των ηρωϊκών προγόνων, στο μέτρο που αποκαλύπτονται