"Službeni glasnik RS", br. 16/2009

Na osnovu člana 19. stav 4. Zakona o planiranju i izgradnji ("Službeni glasnik RS", br. 47/03 i 34/06) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi ("Službeni glasnik RS", br. 55/05, 71/05 - ispravka, 101/07 i 65/08)

Vlada, na predlog Republi čke agencije za prostorno planiranje, donosi

U R E D B U

o utvr ñivanju Prostornog plana podru čja posebne namene Parka prirode Golija

Član 1.

Utvr ñuje se Prostorni plan podru čja posebne namene Parka prirode Golija (u daljem tekstu: Prostorni plan), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.

Član 2.

Prostornim planom utvr ñuju se osnove organizacije, koriš ćenja, ure ñenja i zaštite podru čja Parka prirode Golija na delovima teritorija gradova Kraljevo i Novi Pazar i opština Ivanjica, Raška i Sjenica.

Član 3.

Prostorni plan sastoji se iz tekstualnog dela i grafi čkih prikaza.

Tekstualni deo Prostornog plana objavljuje se u "Službenom glasniku Republike Srbije".

Grafi čki prikazi (referalne karte) izra ñeni su u razmeri 1:50 000, i to: referalna karta 1. "Prirodni resursi, zaštita životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara"; referalna karta 2. "Planirana saobra ćajna infrastruktura, mreža naselja i javnih objekata"; referalna karta 3. "Planirana elektroenergetska i telekomunikaciona infrastruktura"; referalna karta 4. "Planirana namena površina sa zonama posebne zaštite".

Grafi čke prikaze iz stava 3. ovog člana, izra ñene u 11 primeraka, overava svojim potpisom ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.

Član 4.

Prostorni plan sprovodi se izradom i donošenjem sektorskih/granskih planova i programa, urbanisti čkih planova, kao i programa ure ñenja gra ñevinskog zemljišta.

Član 5.

Ugovor o implementaciji Prostornog plana zaklju čiće Vlada, Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, Ministarstvo za infrastrukturu, Ministarstvo kulture, Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstvo rudarstva i energetike, Ministarstvo za telekomunikacije i informaciono društvo, Zavod za zaštitu prirode Srbije, Republi čki zavod za zaštitu spomenika kulture, Javno preduze će za gazdovanje šumama "Srbijašume", Javno preduze će "Skijališta Srbije" i Republi čka agencija za prostorno planiranje, sa gradovima Kraljevo i Novi Pazar i opštinama Ivanjica, Raška i Sjenica.

Član 6.

Grafi čki prikazi iz člana 3. stav 3. ove uredbe čuvaju se trajno u Vladi (jedan komplet), Ministarstvu životne sredine i prostornog planiranja (jedan komplet), Ministarstvu ekonomije i regionalnog razvoja (jedan komplet), Javnom preduze ću za gazdovanje šumama "Srbijašume" (jedan komplet), gradu Kraljevo (jedan komplet), gradu Novi Pazar (jedan komplet), opštini Ivanjica (jedan komplet), opštini Raška (jedan komplet), opštini Sjenica (jedan komplet) i Republi čkoj agenciji za prostorno planiranje (dva kompleta).

Analiti čko-dokumentaciona osnova na kojoj se zasniva Prostorni plan čuva se u Republi čkoj agenciji za prostorno planiranje.

Član 7.

Pravo na neposredan uvid u grafi čke prikaze iz člana 3. stav 3. ove uredbe imaju pravna i fizi čka lica, pod uslovima i na na čin koje bliže propisuje ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.

Član 8.

Urbanisti čki planovi i projekti uskladi će se sa odredbama ove uredbe na na čin utvr ñen ovim prostornim planom.

Planovi i programi razvoja koji se donose po posebnim propisima, propisi i drugi opšti akti uskladi će se sa odredbama ove uredbe u roku od godinu dana od dana njenog stupanja na snagu.

Urbanisti čki planovi i projekti, planovi i programi razvoja doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjuju se u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.

Član 9.

Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".

05 broj 110-621/2009 U Beogradu, 13. februara 2009. godine

Vlada

Prvi potpredsednik Vlade - zamenik predsednika Vlade, Ivica Da čić, s.r.

PROSTORNI PLAN PODRU ČJA POSEBNE NAMENE PARKA PRIRODE GOLIJA

I. POLAZNE OSNOVE

1. Uvod

Prostorni plan podru čja posebne namene Parka prirode Golija (u daljem tekstu: Prostorni plan) je dugoro čni planski dokument koji se donosi za vremenski horizont do 2021. godine. Koncept razvoja podru čja Prostornog plana bazira se na principima integralnog pristupa prostoru (ekonomska, socijalna i ekološka komponenta), odnosno na principima održivog razvoja.

Prostorni plan je ura ñen u skladu sa odredbama Zakona o planiranju i izgradnji ("Službeni glasnik RS", br. 47/03 i 34/06), Zakona o Prostornom planu Republike Srbije ("Službeni glasnik RS", broj 13/96), kao i Odlukom o izradi Prostornog plana podru čja posebne namene Parka prirode Golija ("Službeni glasnik RS", broj 91/02), a na osnovu usvojenog Programa izrade Prostornog plana podru čja posebne namene Parka prirode Golija (Zavod za prostorno planiranje i urbanizam Ministarstva urbanizma i gra ñevina, 2002. godine).

U Prostornom planu preuzete su obaveze koje proističu iz Uredbe o zaštiti Parka prirode Golija ("Službeni glasnik RS", broj 45/01), kao i propozicija iz me ñunarodnih dokumenta koji se odnose na Rezervat biosfere Golija - Studenica proglašen Aktom Internacionalnog koordinacionog saveta Čovek i biosfera (Man and the Biosphere - MAB) programa Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - UNESCO) 2001. godine, koji se nalazi u granicama Parka prirode Golija.

Prostorni plan sadrži: tekstualni deo koji obuhvata polazne osnove, ciljeve prostornog razvoja, pravila koriš ćenja, ure ñenja i zaštite planskog podru čja i implementaciju prostornog plana; grafi čki deo koji čine referalne karte u razmeri 1:50 000 (originalna razmera 1:25 000), i to: 1) Prirodni resursi, zaštita životne sredine i prirodnih i kulturnih dobara, 2) Plan saobra ćajne infrastrukture sa mrežom naselja i javnih službi, 3) Plan elektroenergetske i telekomunikacione infrastrukture, 4) Plan namena površina sa zonama zaštite.

Analiti čko-dokumentaciona osnova Prostornog plana sadrži: studije i ekspertize sa grafi čkim prilozima u razmeri 1:100.000 (originalna razmera 1:25.000); Strategiju zaštite i razvoja Parka prirode Golija; Izveštaj o Strateškoj proceni uticaja Prostornog plana podru čja posebne namene Parka prirode Golija na životnu sredinu; Studiju zaštite Parka prirode "Golija", Master plan turizma za podru čje Golije sa poslovnim planom; kao i drugu dokumentaciju koja je osnov za izradu Prostornog plana.

2. Granice celina i podcelina posebne namene

Granicama Prostornog plana obuhva ćeni su:

- Park prirode Golija (u daljem tekstu: Park prirode) proglašen Uredbom o zaštiti Parka prirode Golija ("Službeni glasnik RS" , broj 45/01 - u daljem tekstu: Uredba);

- Rezervat biosfere Golija-Studenica (u daljem tekstu: Rezervat biosfere) proglašen Aktom Internacionalnog koordinacionog saveta MAB programa UNESCO-a (2001) koji se u celini nalazi u okviru granica Parka prirode;

- Zaštitna zona koja obuhvata ostale delove katastarskih opština (u daljem tekstu: KO) koje su delimi čno zahva ćene granicama Parka prirode.

Šire podru čje, kontaktna zona, koja je bila predmet istraživanja u Analiti čko- dokumentacionoj osnovi Prostornog plana (u daljem tekstu: Dokumentaciona osnova), nije obuhva ćena regulativom Prostornog plana, ali predlozi i sugestije dati u Prostornom planu treba da budu uzeti u obzir pri izradi prostornih planova opština i urbanisti čkih planova funkcionalno zavisnih naselja kako bi se obezbedila razvojna i funkcionalna integracija šireg podru čja.

2.1. Granica Prostornog plana

Granica Prostornog plana poklapa se sa spoljnim granicama celih KO, navedenih po upravnim okruzima, gradovima i opštinama:

- Moravi čki upravni okrug:

Opština Ivanjica (15 KO): Brusnik, Vionica, Vrmbaje, Vu čak, Gle ñica, Gradac, Daji ći, Dobri do, Koritnik, Kumanica, Čečina, Er čege, Bratljevo, Medovine, Smiljevac;

- Raški upravni okrug:

Grad Kraljevo (12 KO): Brezova, Bzovik, Vrh, Dolac, Dražini će, Mili će, Uš će, Reka, Rudno, Zasad, Orlja glava, Savovo;

Opština Raška (5 KO): Bini će, Borovi će, Gradac, Kruševica, Plešin;

Grad Novi Pazar (5 KO): Drami će, Kuzmi čevo, Muhovo, Rast, Radaljica;

- Zlatiborski upravni okrug:

Opština Sjenica (1 KO): Šare.

Prostornim planom je obuhva ćeno 38 celih KO, odnosno 46 naselja (po statistici), sa ukupnom površinom od 93.866 ha (938.66 km 2).

Podru čjem istraživanja je obuhva ćeno ukupno 49 KO, odnosno 64 naselja na teritoriji dva grada i tri opštine, u tri upravna okruga, sa površinom od 115.756,00 ha (1157,56 km 2).

Istraživanjem su obuhva ćene slede će KO izvan granica Prostornog plana:

- Opština Ivanjica (6 KO): Vasiljevi ći, Komadine, Kosovica, Mana, Rovine i Rokci,

- Grad Kraljevo (3 KO): ðakovo, Mlan ča i Tadenje i

- Opština Sjenica (2 KO): Brnjica i Duga Poljana.

Pored navedenih naselja od zna čaja za razvoj podru čja jesu i naselja Trnava (opština Raška), Šaronje i Bele vode (grad Novi Pazar).

Granice podru čja posebne namene, Parka prirode, Rezervata biosfere i zona zaštite prikazane su na situacionim i topografskim kartama u razmeri 1:100.000 i 1:50.000: Čačak 3 / 4 (529-3), Čačak 4 / 3,4 (529-4), Kraljevo 3 / 3 (530-3), Sjenica 1 / 1,2,3,4 (579-1), Sjenica 2 / 1,2,3,4 (579-2), Novi Pazar 1 / 1,2,3 (580-1), Sjenica 3 / 2 (579-3) i Sjenica 4 /1,2 (579-4).

2.2. Granica Parka prirode

Granica Parka prirode obuhvata delove teritorija dva grada i tri opštine i to:

- Opština Ivanjica (11 celih KO i delovi 4 KO): cele: Brusnik, Vionica, Vrmbaje, Vu čak, Gle ñica, Gradac, Daji ći, Dobri do, Koritnik, Kumanica, Čečina, i delovi: Er čege Bratljevo, Medovine, Smiljevac;

- Grad Kraljevo (8 celih KO i delovi 4 KO): cele: Brezova, Bzovik, Vrh, Dolac, Dražini će, Mili će, Reka, Rudno i delovi: Savovo, Orlja glava, Uš će, Zasad;

- Opština Raška (5 KO): cele: Bini će, Borovi će, Gradac, Kruševica, Plešin;

- Grad Novi Pazar (5 KO): cele: Drami će, Kuzmi čevo, Muhovo, Rast, Radaljica;

- Opština Sjenica (1 KO): cela: Šare.

Parkom prirode je obuhva ćeno, prema Uredbi, 30 celih i delovi 8 KO (ukupno 38 KO) sa ukupno površinom od 75.183 ha (751,83 km 2).

Granica Parka prirode utvr ñena je Uredbom sa slede ćim opisom granica:

"Granica prirodnog dobra po činje od ta čke u kojoj se dodiruje KO Tadenje (Kraljevo), KO Zarevo (Raška) i KO Kruševica (Paška). Odatle ide na jug spoljnom granicom slede ćih KO obuhvataju ći ih: KO Gradac, KO Borovi će, KO Plešin (opština Raška), KO Drami će, KO Kuzmi čevo, KO Ras, KO Radaljica, KO Muhovo (opština Novi Pazar), KO Šare (opština Sjenica), nastavlja dalje granicom KO Medovine (opština Ivanjica), do raskrsnice lokalnih puteva (725 m jugozapadno od trigonometra Kunjež 1.469 m n.v). Od te ta čke Granica prirodnog dobra nastavlja na sever isto čnom granicom lokalnog puta, presecaju ći tako KO Medovine sve do granice sa KO Er čege. Granica dalje nastavlja isto čnim obodom ovog puta ka severu sve do uzvišenja Klik (trigonometar 1.284). Odatle Granica nastavlja ka severu seku ći KO Er čege, tako ñe istočnim obodom pomenutog puta, do Todorove kose, odakle vododelnicom uzvišenja dolazi do trigonometra 1.329 i kote 1.371. Odatle ide vododelnicom do Kara ñor ñevog šanca (trigonometar 1.389), Crnog kamena (kota 1.199), preko Jereminog krša (trigonometar 988) vododelnicom do po četka makadamskog puta, 275 m jugozapadno od manastira Kovilje. Dalje nastavlja zapadnom ivicom makadamskog puta u pravcu severoistoka do granice KO Gle ñice (kod trigonometra 1.154), obuhvata ovu KO njenom zapadnom granicom do granice KO Bratljevo (Bojovsko brdo - trigonometar 1.113), se če ovu KO tako što ide isto čnim obodom lokalnog puta do kote 1.085, skre će na severoistok do trigonometra 1.157 i do zajedni čke ta čke izme ñu KO Bratljevo, KO Kosovica i KO Kumanica. Granica prirodnog dobra nastavlja spoljnom granicom slede ćih KO, obuhvataju ći ih istovremeno: KO Kumanica, KO Dobri Do, KO Vrmbaje, (Ivanjica), KO Mili će (Kraljevo) duž toka reke Studenice sve do uš ća Grai ćke reke. Odatle se če KO Orlja Glava tako što vododelnicom ide ka severoistoku do Ošljeg brda (trigonometar 728) i dalje vododelnicom do kote 855, izohipsom 850 m n.v. do Bažalskih krševa, da bi kod Babinog Groba skrenula ka severu do Bažalskih strana, a odatle do Gradine (trigonometar 1.152) i KO Savovo, se če ovu KO vododelnicom preko Belih stena i Savinog duba do ušća Savašnice, nastavlja tokom Studenice do zašti ćene okoline manastira Studenica, obuhvata je u celini i nastavlja isto čnom granicom KO Dolac, KO Vrh, KO Reka, KO Dražini će (Kraljevo) i KO Kruševica (Raška) i dolazi do po četne ta čke". 1

U okviru navedene granice Uredbom su, tekstualno (nabrajanjem šumskih odeljenja i gazdinskih jedinica) i grafi čki, utvr ñene površine i granice pojedinih zona/režima I, II i III stepena zaštite, a što je preuzeto, u celini, i u Prostornom planu. Pošto je, u me ñuvremenu, izvršena revizija šumskih osnova za teritoriju Parka prirode, to je Prostornim planom izvršeno samo usaglašavanje nomenklature pojedinih odeljenja. ______1 Prostornim planom se ne prihvata predlog korekcija zona i režima zaštite na osnovu predloga radne verzije Prostornog plana i dogovora nadležnog Zavoda za zaštitu prirode Srbije i staraoca, "Srbijašuma" - pošto nije potvr ñena i formalnim usvajanjem Izmena i dopuna navedene Uredbe.

2.3. Granica Rezervata biosfere

Rezervat biosfere obuhvata, ve ći deo teritorije Parka prirode, a koji se nalazi na podru čju:

- Opštine Ivanjica - Moravi čki upravni okrug (11 celih KO i delovi 4 KO): cele: Brusnik, Vionica, Vrmbaje, Vu čak, Gle ñica, Gradac, Daji ći, Dobri do, Koritnik, Kumanica, Čečina, i delovi: Er čege, Bratljevo, Medovine, Smiljevac;

- Grada Kraljevo - Raški upravni okrug (8 celih KO i delovi 4 KO): cele: Brezova, Bzovik, Vrh, Dolac, Dražini će, Mili će, Reka, Rudno i delovi: Savovo, Orlja glava, Uš će, Zasad.

Rezervatom biosfere obuhva ćeno je 19 celih i delovi 8 KO (ukupno 27 KO) sa površinom od 53.804 ha (538,04 km 2).

Zoniranje po osnovu zaštite prirode i režimi zaštite u Rezervatu biosfere identi čni su sa istim na delu teritorije Parka prirode koji je proglašen Rezervatom biosfere.

Granica Rezervata biosfere utvr ñuje se prema slede ćem opisu:

"Granica polazi od prese čne ta čke granice Parka prirode i granice opštine Ivanjica, zatim ide južnom i jugoisto čnom granicom opštine Ivanjica do preseka sa južnom granicom grada Kraljevo, do trome ñe KO Dražini će, Tadenje i Kruševica, odakle prati granicu Parka prirode, opisanu u Uredbi do po četne ta čke".

Zone zaštite I, II i III stepena zaštite, kao i posebne namene podru čja po drugim osnovama (zaštita ekosistema, kulturno-istorijskog nasle ña, izvorišta vodosnabdevanja i dr.) detaljno su prikazane u ta čki 3.0. "Pravila koriš ćenja, ure ñenja i zaštite planskog podru čja".

2.4. Funkcionalno okruženje

Prema postoje ćim obavezama iz planova višega reda i rešenjima Prostornog plana Republike Srbije (u daljem tekstu: PPRS), a u skladu sa strateškim razvojnim opredeljenjima Republike Srbije, utvr ñuje se funkcionalno okruženje, zona od interesa na razvoj podru čja Golije kojom je u celini obuhva ćena:

- "turisti čka regija Sr. 2" (deo turisti čke zone "Sr. 1", "Kopaonik-Golija");

- "podru čje izuzetnih prirodnih vrednosti od posebnog nacionalnog zna čaja" koje obuhvata, pored planinskog masiva Golije, Čemerna i Rado čela i šira podru čja manastira Studenice i Sopo ćana, kao i postoje će i potencijalne banjske centre:

- "prioritetna zona srednjevekovnog kulturnog nasleña", od Sopo ćana do Studenice, koji se nalaze na Listi svetske baštine, sa prepoznatim gradskim turisti čkim centrima Ivanjica i Novi Pazar, i deo turisti čke regije Sjenice.

Navedeno podru čje Golije sa svojim okruženjem, iako predstavlja turisti čku regiju me ñunarodnog i nacionalnog zna čaja, nije obuhva ćeno celovitim jedinstvenim planskim dokumentom koji bi obuhvatio sve navedene vrednosti i namene. Zato je obavezno prostornim planovima opština obezbediti funkcionalnu povezanost podru čja Prostornog plana sa ostalim delovima teritorije obuhva ćenih opština, kao i planovima nižeg reda koji će se odnositi na delove podru čja.

2.5. Bilansi površina

Površine Parka prirode i Rezervata biosfere navode se na osnovu podataka iz Uredbe, a bilansi ukupnih površina Prostornog plana, kao i struktura po pojedinim namenama utvr ñuju se na osnovu podataka opštinskih službi za katastar nepokretnosti Republi čkog geodetskog zavoda.

Tabela 1. Bilans površina po gradovima i opštinama u km 2

Ivanjica Kraljevo Raška Novi Pazar Sjenica Ukupno Podru čje 2 P % P % P % P % P % u km Prostorni plan 504.76 53.77 229.77 24,48 126.23 13.45 49.26 5.25 28.64 3.05 938.66 Park prirode 431.63 57.45 115.50 15.37 126.23 16.80 49.26 6.56 28.64 3.81 751.26 Rezervat 431.63 78.89 115.50 21.11 ------547.13 biosfere

Podru čje Prostornog plana, površine 938.66 km 2, obuhvata delove teritorija dva grada i tri opštine sa slede ćim u češ ćem: najve će je u češ će dela teritorije opštine Ivanjica sa 53.77%, dvostruko je manji udeo, od 24.48%, dela teritorije grada Kraljevo, dok preostale grad/opštine u čestvuju sa 21.75% u ukupnoj površini Prostornog plana, ali ne i u površini Rezervata biosfere.

3. Obaveze, uslovi i smernice iz planova višega reda

PPRS podru čje Golije je uvrš ćeno, kao visokovredni planinski region, u grupu razvojnih prioriteta i predvi ñena je izrada prostornog plana podru čja posebne namene i to po dva osnova - kao budu ćeg zašti ćenog prirodnog dobra ve će površine i kao prostorno turisti čke regije specifi čnih odlika i razvojnih potencijala.

PPRS tretira podru čje Golije u okviru nekoliko segmenata planskog akta, a u klasifikaciji turisti čkih zona i regija Republike Srbije prostor Golije je svrstan u Središnju zonu prvoga stepene i Turisti čku regiju sa Rado čelom, Čemernom, Troglavom, Novim Pazarom, Ivanjicom, Novopazarskom i Bogutova čkom banjom, Studenicom, Sopo ćanima, Petrovom crkvom, ður ñevim stubovima, starim Rasom, Deževom, manastirom Gradac i dr.

Tabela 2. Turisti čke zone i regije - Izvod iz PPRS

Turisti čke zone Turisti čke regije Karakteristike zona i regija Vode će Ostale Po Ste Oz Pod Oz turis turis sebni pen naka Naziv i opis stepen naka Naziv i opis Rang ti čke ti čke uslovi aktiv aktiv raz nosti nosti voja I Sr SREDIŠNJA ZONA - I.2 Sr.2 GOLIJA - sa Me ñu Letnja Klimat sa visokoplaninskim Rado čelom, narodni i rekre ske, regijama Sr. 1 i Sr. 2, Čemernom, nacio acija i spome segmentima drumskih Troglavom, Novim nalni zimski ni čke, pravaca E80, E65, Pazarom, Ivanjicom, spor ekološ E771, E761 i M22, Novopazarskom i tovi ke, lovne, Kraljevom, Bogutova čkom seoske i Mataruškom Banjom, banjom, Studenicom, dr. Prolom, Ribarskom i Sopo ćanima, banjom Banjska, Petrovom crkvom, Radanom, ður ñevim stubovima, Sokolovicom, starim Rasom, ðavoljom varoši, Deževom, manastirima Jastrepcom, dolinom Gradac i dr. Ibra, topli čkom kotlinom, jezerima Ćelije, Selova i Obla činsko, Aleksandrovcem, Lazaricom, Ljubostinjom, Kaleni ćem, Ži čom, Neuparom, Magli čem, Koznikom i dr.

Na prostoru Prostornog plana i okoline nalaze se slede ći potencijali: planine, pravci turisti čkog tranzita, banje, celine i dobra prirodne i kulturne baštine, lovna podru čja i sela, ali se ra čuna i na druge tržišno aktuelne vidove turizma, uz sinhronizovanu podršku programima razvoja komplementarnih aktivnosti (poljoprivrede sa zdravstveno bezbednom hranom, šumarstva, vodoprivrede, čiste energije, saobra ćaja, trgovine, zanatstva, komunalnih delatnosti i dr.). U okviru prostora dominantno usmerenog na tržišni turizam, socijalnom politikom bi će podržani i odgovaraju ći sadržaji socijalnog turizma, naro čito za decu i omladinu.

Trasa postoje ćeg magistralnog puta M 21.1 na podru čju Golije, PPRS predvi ñena je kao jedna od tri varijante prolaska koridora autoputa E-763, Beograd-granica Crne Gore. Na delu trase od Požege do granice Crne Gore koridor bi prolazio dolinom reke Moravice, od Kumanice do Duge Poljane. Daljim istraživanjima optimalne varijante došlo je do korekcija trase i koridora, što će se uneti u Prostorni plan, kroz rezervaciju prostora.

Kod železni čkog saobra ćaja planirana je jednokolose čna pruga Raška-Novi Pazar i elektrifikacija postoje će jednokolose čne pruge dolinom Ibra.

Od zna čaja za prostor Golije mogu biti slede će lokacije postoje ćih i planiranih aerodroma: Ponikve-Zlatibor, La ñevci-Preljina, Kraljevo, Ivanjica, Sjenica, Užice, kao srednji i manji aerodromi osposobljeni za prihvat i otpremu manjih savremenih aviona namenjenih za poslovna i turisti čka putovanja, kao i vojni aerodromi koji bi mogli da se koriste za civilni saobra ćaj.

Podru čje se definiše kao sto čarsko-planinski "makrorejon" i glavno podru čje planinskih travnjaka, sa selektivnim pošumljavanjem. PPRS predvi ña koriš ćenje i zaštitu šuma i šumskog zemljišta unapre ñivanjem stanja, kao i selektivnim pošumljavanjem, prvenstveno na podru čjima zahva ćenim erozijom.

U prostornom modelu mreže centara na teritoriji Republike Srbije u 2010. godini, Kraljevo i Novi Pazar će imati rang regionalnog centra, Sjenica ve ćeg gradskog centra, Ivanjica gradskog centra, a Raška rang malog grada. Ivanjica se nalazi u funkcionalnom podru čju Čačka, Paška u podru čju Kraljeva, a Sjenica u podru čju Novog Pazara.

Razvoj sela i ure ñenje seoskih podru čja planirano je selektivnim zaustavljanjem depopulacije; smanjivanjem razlika u uslovima življenja izme ñu grada i sela; planskim i administrativnim definisanjem zajednice sela i centara zajednice sela, zbog usitnjene mreže seoskih naselja; poboljšanjem saobra ćajne povezanosti sela i grada, kao i seoskih centara me ñusobno; poboljšanjem komunalnog standarda; obezbe ñivanjem ekonomske sigurnosti seljaka i o čuvanjem i poboljšanjem ekoloških vrednosti u seoskim naseljima.

Kod zaštite nepokretnih kulturnih dobara, date su opšte planske mere zaštite, naro čito u oblasti zaštite seoske arhitekture i ambijenata, srednjovekovnih i ranih anti čkih utvr ñenja, te arheoloških nalazišta, sa prioritetima izrade planskih dokumenata.

PPRS selektivno se usmeravaju novi proizvodni kapaciteti u industrijsko-gradske centre, a mali industrijski kapaciteti u manje gradove, opštinske i sekundarne centre kriti čno- razvojnog podru čja (nedovoljno razvijena, emigraciona, depopulaciona podru čja). Potencijalni pojas industrijskog razvoja predstavlja ibarski sa industrijskim centrima Kraljevo, Raška i Novi Pazar.

PPRS nije predvi ñeno koriš ćenje energetskih izvora i mineralnih sirovina na podru čju Golije, mada se ovaj prostor nalazi u okviru jednog od istražnih prostora metala i nemetala - što kona čno opredeljenje, ukoliko se radi o strateškim sirovinama i sirovinama neophodnim za razvoj podru čja, ostavlja otvorenim.

Sa stanovišta zaštite životne sredine, za podru čje su relevantne odredbe PPRS u vezi sa: zaustavljanjem degradacije prirodne sredine, najpre u ekološki najvrednijim podru čjima; zaustavljanjem erozije u najugroženijim podru čjima; posebno se štiti planinski pojas u koji spada i Golija koji se rezerviše kao podru čje višestrukog zna čaja, prevashodno za rekreativno-turisti čke aktivnosti, vodoprivredu (vodosnabdevanje) i proizvodnju hrane, uz primenu ekoloških standarda.

Prema kategorizaciji naselja prema stepenu zaga ñenosti, okoline lokaliteta velikih zaga ñiva ča (Kraljevo) i srednjih zaga ñiva ča (Novi Pazar) svrstane su u tre ću kategoriju. U četvrtoj kategoriji su lokaliteti malih zaga ñiva ča, i to: Ivanjica i Raška, zone intenzivne poljoprivrede, linije magistralnih puteva i pruga, kao i aerodromi. U petoj kategoriji se nalaze lokaliteti sa ve ćim optere ćenjem prostora, uglavnom turisti čki kompleksi, i mesta sa nedovoljno kontrolisanom posetom i koridori lokalnih puteva. U šestoj su teritorije seoskih naselja, podru čja sa prirodnom degradacijom prostora (erodirane površine, klizišta, plavni tereni, podru čja jakih mrazeva, i dr.). U sedmu su svrstane teritorije sa ograni čenom privrednom aktivnošću: šumske površine sa eksploatacijom, livadsko- pašnja čka podru čja, lovna podru čja i parkovi prirode, a u osmu: strogi prirodni rezervati, spomenici prirode i podru čja zašti ćena me ñunarodnim konvencijama, nepristupa čni kanjoni i strmi odseci.

Vodoprivredna osnova Republike Srbije najve ći deo obuhva ćene površine Prostornim planom proglašava za zašti ćeno izvorište regionalnog/republi čkog zna čaja (izvorišta Studenice, Moravice, Ljudske reke, i dr.), a u cilju održavanja i razvoja vodnog režima u Republici Srbiji i obezbe ñenja optimalnih tehni čkih, ekoloških i drugih rešenja za jedinstveno upravljanje vodama, zaštitu od voda, te zaštitu i koriš ćenje voda.

Koncepcija razvoja regionalnih sistema vodosnabdevanja zasniva se na izgradnji višenamenskih akumulacija u zonama zašti ćenih izvorišta. Studeni čki podsistem, izgradnjom akumulacije na reci Studenici, na profilu "Preprana", trebalo bi da u čestvuje u rešavanju problema podmirivanja vodom deficitarne zone Šumadije i Pomoravlja. Prostornim planom se rezerviše prostor na potezu od 9,5 km uzvodno od manastira do blizu sela Pridvorica, a do donošenja kona čne odluke. Prostornim planom rezervisa će se i prostori predvi ñeni Vodoprivrednom osnovom za izgradnju i drugih hidroakumulacija, kao i prostori za izgradnju malih akumulacija za potrebe MHE, ukoliko nisu u suprotnosti sa režimima zaštite.

Tokom izrade Prostornog plana usvojeno je više strateških razvojnih dokumenata čije postavke su ugra ñene u ovaj plan, i to: Strategija razvoja poljoprivrede Srbije ("Službeni glasnik RS", broj 78/05), Nacionalna strategija upravljanja otpadom, sa programom približavanja Evropskoj uniji (Zaklju čak Vlade 05 broj 353-4070/2003-001 od 4.7.2003. godine), Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine ("Službeni glasnik RS", broj 44/05) i Uredba o utvr ñivanju Programa ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine za period od 2007-2012. godine ("Službeni glasnik RS", br 17/07, 73/07), Strategija razvoja šumarstva Republike Srbije ("Službeni glasnik RS", broj 59/06), Strategija razvoja turizma Republike Srbije ("Službeni glasnik RS", broj 91/06), i dr.

Turizam je ranijim planskim i drugim dokumentima obra ñivan na razli čitim nivoima, sa metodološki razli čitih aspekata i sa bitno druga čijih društvenih, ekonomskih i organizacionih polazišta. Razvoj turizma je, i tada, sagledavan kao jedan od promotera razvoja podru čja, uz zaštitu prirodnih i kulturnih vrednosti i razvoj lokalne zajednice na bazi promovisanja tradicionalnih vrednosti.

Nakon izrade Predloga Prostornog plana doneta je Strategija razvoja turizma Republike Srbije sa prate ćim dokumentima, koja tretira podru čje Golije u okviru turisti čkog klastera Jugozapadna Srbija - istorija i tradicija s ruralnim zadovoljstvima.

Jugozapadna Srbija, kao spoj istorije i tradicije s prirodnim atraktivnostima i aktivnostima, predstavlja, prema ovoj strategiji, jednu od potencijalno najja čih karika u uspostavljanju turisti čkog sistema Republike Srbije. Prožeta manjim urbanim centrima, ruralnim, idili čnim, predelima, te planinama koje čine osnov turizma ove regije, Jugozapadna Srbija treba da kreira svoju budu ćnost kroz upe čatljivu kulturu ovog kraja, te inovativnu ponudu zdravlja i specijalnih interesa. Glavna ideja pod kojom će se Jugozapadna Srbija komercijalizovati i promovisati, odnosno centralni identitet ovog klastera jeste: otkrivanje života u tradiciji i prirodi.

Važna poluga za dugoro čni uspeh u turizmu klastera Jugozapadne Srbije jeste urbana rehabilitacija prstena gradova po čev od Valjeva, Užica, Čačka, Kraljeva, Kruševca i Kragujevca, kao i ostalih urbanih naselja, a zbog podrške razvoju turisti čkih atrakcija u okruženju. Kopaonik, Zlatibor, Div čibare, Vrnja čka banja, Banja Kovilja ča, Tara i Gu ča, kao tradicionalne turisti čke mikrodestinacije, i dalje će biti lideri, a uskoro se može očekuje ulazak na tržište Golije i nekoliko oblikovanih destinacija ruralnog i banjskog turizma koji će se internacionalno komercijalizovati. Ovaj celoviti klaster ima najve ći potencijal kvantitativnog rasta - uz uslov da se na vreme reše infrastrukturna i druga pitanja destinacijskog menadžmenta.

Master plan razvoja turizma na Goliji sa poslovnim planom (februar 2008) anticipira prethodne razvojne pretpostavke, a težište poslovne promocije i aktiviranja resursa podru čja stavlja na razvoj zimskih sportova.

Master plan predstavlja konceptualan i pragmati čan predlog za: implementaciju Prostornog plana i upravljanje procesima razvoja turizma, uz primenu me ñunarodnih pravila igre - s tim što se prva faza orijentiše prvenstveno na zadovoljavanje doma ćeg i regionalnog tržišta, s obzirom da se radi o turističkoj destinaciji na po četku razvoja.

Postoje ći prostorni planovi regiona i opština obuhva ćenih ovim prostornim planom, prethodni prostorni plan i programi razvoja podru čja Golija-Rado čelo, najve ćim delom su starijeg datuma i parcijalno obuhvataju podru čje Golije. Od urbanisti čkih planova, osim za centre opština, za podru čje Prostornog plana postoje samo: Detaljni prostorni plan Golijske reke, Urbanisti čki plan naselja Uš će i Ure ñajna osnova naselja Devi će - koji su prevazi ñeni ili se ne smatraju pravno valjanim.

Na osnovu analize prethodnih programa razvoja i prostornih rešenja svakog postoje ćeg planskog dokumenta, pojedina čno i opštih i posebnih mera zaštite životne sredine koje su predložene, konstatovani problemi i prioriteti, razvojni programi kao i predložene mere, u najve ćem broju su i dalje aktuelni, posebno u oblasti turizma. Potpuno preklapanje sa ranije predloženim merama zaštite je u vezi sa: pošumljavanjem goleti, borbom protiv erozije, ure ñenjem slivova reka, rešavanjem pitanja odvo ñenja otpadnih voda i njihovog pre čiš ćavanja, prikupljanjem i deponovanjem otpada, zaštitom izvorišta, saniranjem površina posle eksploatacije mineralnih sirovina, i dr.

Po razmatranju svih nespornih odrednica iz planova i strateških dokumenata, od kojih ve ći broj pripada nivou makropolitike i sistemskih opredeljenja, zaklju čuje se, da za podru čje Golije, s obzirom na to da se radi o prostoru od republi čkog, ali i me ñunarodnog zna čaja za zaštitu resursa, biodiverziteta, prirodne i kulturne baštine, a posebno turizma, treba:

- predvideti novu organizaciju turisti čke ponude u prostoru, koja može biti model i za druga, sli čna podru čja,

- obezbediti standarde gra ñenja i komunalnog opremanja, adekvatnu zemljišnu politiku i odgovaraju ću finansijsku podršku, čime će se spre čiti i izrazita depopulacija podru čja.

Rešenja i ciljevi koji su utvr ñeni Prostornim planom ostvaruju se njihovim ugra ñivanjem u planove i programe razvoja podru čja, odnosno primenom mera i instrumenata politike organizacije, ure ñenja, zaštite i koriš ćenja prostora.

Rad na koncepciji prostornog razvoja Golije, u širem regionalnom okviru, pruža mogu ćnost za proveru i redefinisanje statusa i upotrebe prirodnog i kulturnog nasle ña.

Nedovoljnu razvijenost i izgra ñenost podru čja treba smatrati prednoš ću, u situaciji kada dolazi do neodgovaraju ćeg koriš ćenja vrednih prirodnih celina i potenciranja prevazi ñenih i neprimerenih turisti čkih modela - što dovodi do gubitka identiteta potencijalnih, tržišno vrednih, turisti čkih destinacija.

4. Karakteristike i ocena postoje ćeg stanja 2

4.1. Položaj i regionalni aspekti razvoja planskog podru čja

Podru čje Golije koje je predmet Prostornog plana, nalazi se u centralnom delu Srbije, obuhvata planine Goliju, Rado čelo, isto čne delove Javora i južne delove Čemerna, i pripada u celini prostrano planinskoj oblasti Starovlaško-raške visije u okviru koje su i planinski masivi Kopaonik, Zlatibor, Zlatar, Mokra Gora i dr.

Granicu šireg podru čja Golije, u morfološkom smislu, čine uglavnom, prirodni koridori, i to: Studenica na severu, Ibar na istoku, Novopazarska kotlina sa Raškom i Ljudskom rekom na jugu, obronci Smiljevca i reke Vape na jugu i Nošnice na zapadu. Planina Golija je okružena na severu planinom Jelicom, na istoku Kopaonikom, Čemernim i Rado čelom, na zapadu Javorom, a na jugu Zlatarom, Jadovnikom i visoravni Pešter.

U saobra ćajnom smislu, bitnu odrednicu položaja Golije čini neposredan kontakt na istoku sa Ibarskom magistralom koja povezuje Beograd sa Kosmetom, Makedonijom i Crnom Gorom i popre čna magistralna saobra ćajnica Raška-Novi Pazar-Sjenica, na jugu podru čja. Najbliža veza sa zapadno-moravskom magistralom ide od Ivanjice, preko Požege. Ibarskom dolinom prolazi železni čka pruga Kraljevo-Raška-Priština, tako da i železni čki saobra ćaj ima važnu ulogu u razvoju podru čja Golije, a planirani odvojak Raška-Novi Pazar i poseban zna čaj za celu peštersku visoravan.

Iako postoje sve bitne pretpostavke za kvalitetnu vezu sa neposrednim okruženjem i širim prostorom Republike, centralni delovi podru čja Golije ostali su izolovani i slabo povezani sa regionalnim i opštinskim centrima kojima administrativno pripadaju, a njihov uticaj na razvoj i transformaciju socio-ekonomskih odnosa na podru čju u pozitivnom smislu je bio minimalan. Razvijena mreža lokalnih saobra ćajnica nije povezana unutar samoga podru čja. Uticaji primarnih centara Republike, pre svega Beograda, a zatim i Užica, Niša, Kragujevca, na Goliji se prakti čno ne ose ćaju - što nije samo posledica prostornih relacija i makro-morfoloških faktora, ve ć i ekonomsko-politi čkih konstelacija.

Opštinska središta u neposrednom kontaktu sa podru čjem, Ivanjica, Raška i Sjenica, nemaju dovoljno snage za iniciranje i pokretanje razvoja ove prostorne celine, u odnosu na najja če nodalne centre Novi Pazar i nešto udaljenije Kraljevo. Uticaj gravitaciono najbližih urbanih centara, koji su postali polovi ukupnog razvoja administrativno teritorijalnih zajednica/opština, ogledao se, pre svega, u negativnim migracionim tokovima u njihovom pravcu (sli čno kao i u drugim brdsko-planinskim, ruralnim podru čjima), a kao posledica ovih procesa zabeležena je izrazita depopulacija u gotovo svim naseljima na podru čju Golije.

I pored toga, činjenica je, da podru čje Golije, kao razvojna prirodna, privredna i istorijska celina i turisti čko-rekreativna regija specifi čne ponude, sa prirodnim i kulturno- istorijskim dobrima od priznatog nacionalnog i me ñunarodnog zna čaja, ima centralno mesto u povezivanju u kompleksnu celinu svih elemenata šireg funkcionalnog okruženja. ______2 Poglavlje "KARAKTERISTIKE I OCENA POSTOJE ĆEG STANJA", obra ñeno je na osnovu materijala iz Dokumentacione osnove, Knjiga I i II: Studije i ekspertize sa prete ćom grafi čkom dokumentacijom u razmeri 1:100 000 (CEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Beograd, 2004/05).

4.2. Prirodna i kulturno-istorijska baština

Osnovna karakteristika teritorije Prostornog plana, sa stanovišta komparativne analize vrednosti, i na njima zasnovanim potencijalima razvoja, sa drugim i/ili sli čnim regionima na Balkanu i u Evropi, jeste da Golija predstavlja podru čje izrazitih predeonih vrednosti koje je centar genetske, specijske i ekosistemske raznovrsnosti u Republici Srbiji, na Balkanu i u Evropi. To je predeo visokih scenskih kvaliteta, sa manifestacijama tradicionalnog koriš ćenja zemljišta, jedinstvenom društvenom organizacijom i još uvek živim lokalnim obi čajima i starim zanatima - zbog čega je podru čje i zašti ćeno kao Park prirode i Rezervat biosfere.

Celo podru čje Prostornog plana se, na osnovu tipizacije predela, svrstava u kulturni predeo, podtip prirodi bliski kulturni predeo, čija slika, kao takva, saglasno me ñunarodnoj Konvenciji o zaštiti predela, jeste osnovni predmet zaštite i o čuvanja. U okviru ovoga predela se izdvajaju kompleksi biotopa sa izrazitim predstavnicima vrsta: šume i eksploatacione šume, otvorena podru čja sa pojedina čnim drve ćem i šumarcima, otvorena podru čja na suvim staništima, njive, livade i pašnjaci, staja će vode i tresave, tekuće vode i naselja.

Prisustvo čoveka, iskazano kroz naselja i aktivnosti, o čuvana dobra graditeljskog nasle ña kroz istoriju, upotpunjavaju sliku o bogatstvu i vrednosti prirodne i stvorene sredine i nazna čavaju pravce prostiranja prirodnih i kulturnih staza, osnovnih repera i vizura koji karakterišu ovo podru čje.

4.2.1. Prirodne vrednosti

Pod pojmom posebnih prirodih vrednosti, u Prostornom planu se podrazumevaju ona prirodna dobra koja uživaju poseban status u smislu Zakona o zaštiti životne sredine ("Službeni glasnik RS", br. 66/91, 83/92, 53/93, 67/93, 48/94, 53/95 i 135/04) i Uredbe, odnosno one vrednosti koje su identifikovane ukupnom dokumentacijom Prostornog plana.

Prirodne vrednosti podru čja Golije, prema Studiji Zavoda za zaštitu prirode Srbije, u celini, čini:

"...floristi čki biodiverzitet sa oko 900 taksona biljnog sveta; refugijalni karakter staništa - jedan od najzna čajnijih centara reliktnih biljnih vrsta i tercijarnih relikata sa zna čajnim endemi čnim, reliktnim i ugroženim vrstama flore, kao i vrstama koje povezuju zapadni i centralni deo Balkanskog poluostrva; botani čki zna čajna podru čja sa o čuvanim liš ćarskim i liš ćarsko četinarskim šumama prašumskog tipa, kao i šumama četinara, posebno subalpijske smr če; pejzažne, geomorfološke, hidrološke, faunisti čke i druge specifi čnosti podru čja. Endemske i relikte vrste su posebno zastupljene u šumskim zajednicama koje gradi planinski javor (Aseg heldgeichii) koji predstavlja, u botani čkom pogledu, simbol planine, a poseban zna čaj ima i zelenika (Ilex aquifolium)".

Na osnovu kriterijuma zaštite prirodnih vrednosti, prema Zakonu o zaštiti životne sredine i stru čnom predlogu Zavoda za zaštitu prirode Srbije, podru čje Parka prirode je, na osnovu navedenih vrednosti, Uredbom zonirano na tri stepena/režima zaštite.

Rezervat biosfere, koji se nalazi u celosti u okviru Parka prirode, ima identi čnu namenu po osnovu režima zaštite, koriš ćenja i upravljanja.

Prema Uredbi stanje zaštite na podru čju Parka prirode je slede će:

- Režim I stepena zaštite - "core area" obuhvata:

18 lokaliteta - ukupno 553,80 ha ili 0,74% teritorije Parka prirode, odnosno

16 lokaliteta - ukupno 496,60 ha ili 0,90% teritorije Rezervata biosfere.

- Režim II stepena zaštite - "buffer area" obuhvata:

20 delova podru čja - ukupno 3.883,10 ha (5,16%) teritorije Parka prirode, odnosno

17 delova podru čja - ukupno 3.661,50 ha (6,8%) teritorije Rezervata biosfere.

- Režim III stepena zaštite - "transition area" se primenjuje na ostalom delu prostora Parka prirode od 70.746,10 ha (94,10%) teritorije Parka prirode, odnosno 92,3% teritorije Rezervata biosfere.

Na ostalom delu podru čja, u granicama Prostornog plana, koji ima identi čne prirodne i ostale karakteristike, u površini od 18.683,0 ha, ne postoje formalno zašti ćena prirodna dobra, a sama teritorija ne potpada pod režime i pravni status utvr ñen Uredbom.

Me ñutim, na osnovu terenskog obilaska, analiza i podataka iz Dokumentacione osnove Prostornog plana, procenjeno je, da je za pojedine pojave, odnosno lokalitete i delove predeonih celina, a koji nisu valorizovani u formalnom smislu, potrebno u Prostornom planu, obezbediti odgovaraju ća pravila koriš ćenja koja će omogu ćiti i njihovu zaštitu, ne samo na prostoru Parka prirode, ve ć i na ukupnoj teritoriji Prostornog plana. To su: zaštitne zone oko kulturno-istorijskih celina, geološke i geomorfološke pojave, geološki profili, zna čajni ostaci starih rudnika i metalurških radova i pejzažne vedute (vidikovci, grebeni), ostala registrovana tresetišta i mineralni izvori, zatim zaštitni pojasevi oko infrastrukturnih koridora i dr.

Posebni režimi zaštite utvr ñuju se i za proglašena izvorišta vodosnabdevanja od regionalnog zna čaja, kao i lokalna izvorišta koja će se utvrditi Vodoprivrednom osnovom Parka prirode.

4.2.2. Kulturno-istorijske vrednosti

Osnovna karakteristika podru čja Golije jeste da su na njemu zastupljene sve vrste nepokretnih kulturnih dobara, saglasno definiciji Zakona o kulturnim dobrima ("Službeni glasnik RS", broj 71/94): arheološka nalazišta, nadgrobni spomenici, nekropole, ostaci crkava i kapela, srednjevekovna utvr ñenja, srednjevekovna rudišta, rudarska naselja i dr. Prema dostupnoj dokumentaciji i stepenu istraženosti na podru čju je do sada registrovano 213 objekata koji imaju osobenosti kulturnih dobara.

Dosadašnjim istraživanjima registrovana su, uglavnom, nalazišta iz starijeg gvozdenog doba, ali ima indicija da postoje i sporadi čni nalazi iz starijih perioda. Tragovi materijalne kulture i podaci iz doba antike prate se od III veka n.e., a razvoj podru čja do kraja VI veka. Period do XII veka je nedovoljno istražen i materijalni ostaci se ne mogu sa sigurnoš ću datovati. U XII veku celo podru čje Prostornog plana je bilo zna čajno razvijeno, jer se nalazilo u središtu srpske države Ras.

Spomeni čko nasle ñe Golije karakteriše: prisustvo spomenika kulture izuzetnog zna čaja koji pripadaju najvrednijem delu srednjovekovnog civilizacijskog nasle ña: manastir Studenica, upisan u Listu svetske baštine -UNESCO i manastir Gradac; raznovrsni i specifi čni objekti od praistorije do današnjih dana; o čuvani ambijenti oko pojedinih dobara, ruralnih, a ponegde neizmenjenih prirodnih odlika; zna čajni nalazi srednjevekovnog rudarstva, i postojanje niza potencijalnih kulturnih dobara, prvenstveno kada se radi o o čuvanom tradicionalnom graditeljstvu.

Na osnovu Zakona o kulturnim dobrima na podru čju je, za sada, formalno zašti ćeno:

- dva spomenika kulture od izuzetnog zna čaja: manastir Studenica sa zašti ćenom okolinom (UNESCO) i manastir Gradac;

- osam spomenika kulture velikog zna čaja,

- sedam nekategorisanih kulturnih dobara i

- četiri evidentirana kulturna dobra.

U neposrednom okruženju podru čja se posebno isti ču objekti i dobra kulturnog nasle ña od izuzetnog zna čaja: prostorna kulturno-istorijska celina manastira Sopo ćani sa Starim Rasom, ður ñevim Stupovima i Petrovom crkvom (UNESCO) i kompleksom Deževe, Stara i Nova Pavlica, izuzetna nalazišta srednjovekovnog rudarstva na Kopaoniku i dr.

4.3. Osnovne prirodne karakteristike i resursi

4.3.1. Reljef

Reljef podru čja Golije se odlikuje značajnom morfološkom, morfogenetskom i morfometrijskom raznovrsnoš ću i ima planinski karakter, s obzirom da preko 90% teritorije leži iznad 500 m. Najniža ta čka na podru čju se nalazi na uš ću reke Studenice u Ibar (329 m), a najviša ta čka je vrh Jankov kamen (1833 m).

Osnovnu morfografsku odliku podru čja predstavlja lu čna mreža planinskih grebena. Od planinskih oblika dominantno mesto zauzimaju planine Golija i Rado čelo, kao i delovi Javora i Čemerna. Planinski masivi, venci i grebeni su ve ćinom specifi čnog popre čnog "V" profila, sa zaravnjenim bilima i veoma strmim, srednjim i donjim delovima padina.

Na podru čju su izraženi periglacijalni, kraški i deluvijalno-proluvijalni reljef sa serijom od devet površi u visinskom intervalu od 1000 do 1820 m na kojima se nalazi najve ći broj naselja. Zna čajniji i karakteristi čni morfostrukturni oblici su izraziti planinski vrhovi, horstovi, pseudovulkanske kupe, kao i kraške pojave, vrta če, uvale, suve doline, jame i pe ćine. U modeliranju tektonskih oblika reljefa zna čajnu ulogu je imala hidrografska mreža, usecaju ći brojne klisure i dubodoline, pra ćene raznovrsnim fluviodenudacionim oblicima.

4.3.2. Geološke karakteristike i mineralne sirovine

U tektonskom pogledu, od zapada ka istoku, podru čje pripada delu unutrašnjih Dinarida, tj. Drinsko-ivanji čkom elementu, a samo deo podru čja Vardarskoj zoni. Podru čje se regionalno deli na slede će tektonske jedinice: zlatiborski sinklinorijum (zapadni deo), golijski antiklinorijum (centralni deo), novopazarski sinklinorijum (isto čni deo), i deo Vardarske zone (jugoisto čni deo).

Složena geološka gra ña podru čja je posledica intenzivne magmatske aktivnosti, a veliki broj geoloških formacija je nastao u intervalu od starijeg paleozoika do danas. U geološkoj gra ñi u čestvuju brojni litološki kompleksi, od kvartarnih sedimenata, kao najmla ñih, preko stena neogenih jezerskih basena, mezozojskih klasti čnih i karbonatnih stena, vulkanogeno sedimentnih kompleksa, do paleozojskih klastita i metamorfita razli čitog stepena kristaliniteta. Čitav teren i navedeni stenski kompleksi ispresecani su i isprobijani dubinskim i ži čnim stenama razli čite starosti, po čev od granitoida, andezita, dacita, dijabaza, gabrova i dr.

Na podru čju Golije su izdvojena pojedina rudna polja - metalogenetske jedinice nižeg reda i registrovano je više pojava čija eksploataciona vrednost nije utvr ñena.

4.3.3. Hidrogeološke i hidrološke karakteristike

S obzirom na dominantnu zastupljenost čvrstih stenskih masa u geološkoj gra ñi podru čja i njihovu hidrogeološku funkciju, formirano je više tipova poroznosti, od kojih preovla ñuje pukotinski: Izdan u kompleksima škriljaca, magmatita i serpentinita - nema izrazitu izdašnost i služi za lokalna vodosnabdevanja (izvori ovog tipa su najzastupljeniji u visokoplaninskoj zoni što je specifi čnost istraživanog podru čja); Kraški tip poroznosti - u kre čnjacima Sjeni čke kotline sa pojavama kraških vrela; Intergranularna poroznost - u aluvijalnim ravnima Moravice, Raške i dr. (izdan je sa slobodnim nivoom vode i malom izdašnoš ću).

Hidrografska mreža podru čja Golije, koja pripada Crnomorskom slivu, veoma je razvijena i gustina mreže se procenjuje na preko 2100 m/km 2 Hidrografsku mrežu odre ñuju slivovi slede ćih vodotoka:

- Studenica - uliva se u Ibar i celim svojim slivom, tokom i pritokama pripada podru čju Prostornog plana (dužine oko 47 km, površina sliva 540 km 2);

- Moravica - te če na sever i uliva se u Zapadnu Moravu kod Požege (na podru čju Prostornog plana je dužine 47,9 km, od izvora do vodomerne stanice Ivanjica, površina sliva 475 km 2), a zna čajne pritoke na samome podru čju su: Nošnica, Golijska reka i Jabukova čki potok;

- leve pritoke Ibra i Raške (Trnavska, Tušimska i Deževska reka) - kratke, duboke use čene doline na jugoisto čnom obodu podru čja;

- izvorišni deo Ljudske reke (izvorišni krak Raške) i izvorišni krakovi Vape (Brnji čka reka) - na južnom i jugozapadnom obodu doline.

Podru čje Prostornog plana spada u prostore sa visokim vrednostima prose čnog specifi čnog oticaja: 12-17 lit/sec/km 2, sa koga re čnim tokovima oti če prose čno oko 15 m3/sec, a godišnje se formira oko 470 miliona m 3 vode, bez dotoka sa susednih podru čja. Najve ći deo podru čja je zašti ćen kao regionalno izvorište vodosnabdevanja prvoga ranga, slivovi Studenice, Moravice i Ljudske reke (Vodoprivredna osnove Republike Srbije). Unutargodišnja raspodela voda na ovim re čnim tokovima ima odlike snežno-kišnog režima, sa obilnim vodama u prole će.

Nepostojanje odgovaraju ćih hidroloških podataka onemogu ćava da se:

- iskažu vrednosti malih voda na pojedinim vodotocima, što uti če na utvr ñivanje njihove sposobnosti kao recipijenta otpadnih voda;

- utvrde kote poplavnih talasa velikih voda, što onemogu ćava utvr ñivanje detaljnih uslova zaštite od poplava.

Na podru čju i u njegovoj okolini se nalazi ve ći broj mineralnih izvora, koji se delimi čno koriste, a koji predstavljaju zna čajan razvojni potencijal. U toku su detaljna istraživanja mogu ćnosti flaširanja voda sa podru čja za koje su dobijene i odgovaraju će dozvole (priobalje reke i na podru čju manastira Studenice i na Odvra ćenici).

4.3.4. Inženjersko-geološke karakteristike

Velika litostratigrafska raznovrsnost i visok stepen tektonske izdeljenosti stenskih masa, u sadejstvu sa drugim svojstvima, odre ñuju inženjersko-geološka svojstva, od kojih zavise uslovi izgradnje. Raspadnutost stenske mase, uz nepovoljne morfološke uslove, pogoduju razvoju erozionih procesa, kao i buji čnih aktivnosti planinskih vodotokova. Produkcija nanosa i njegovo trajno odnošenje nisu ravnomerno raspore ñeni na celom podru čju. Od savremenih egzogenih procesa, javljaju se i drugi oblici i pojave, kao što su: klizišta, jaružanje i spiranje, buji čni tokovi, odronjavanje i procesi karstifikacije.

Seizmi čka aktivnost na podru čju Golije je niska do srednja i okarakterisana je zonama 6° i 7° MCK, ali se može o čekivati pozitivan priraštaj seizmi čnosti u ve ćem delu podru čja.

4.3.5. Kimatske karakteristike

Na prostoru Golije se razlikuju tri osnovna klimatska rejona:

- dolinski sa brdskim - obuhvata prostore do 700/750 m, a karakteriše se umereno- kontinentalnom klimom modifikovanom uticajem okolnih planina;

- prelazni-kontinentalni - obuhvata prostore od 700/750 do 1300 m, sa kratkim i svežim letima, toplih dana i svežih no ći i dugim i oštrim zimama sa dosta snežnih padavina;

- planinski - obuhvata podru čje preko 1300 m, a karakterišu ga oštre i hladne zime i kratka prohladna leta;

- viši predeli ovog podru čja odlikuju se subalpskom klimom.

Srednje mese čne temperature na pojedinim lokalitetima zavise od nadmorske visine, izloženosti regionalnim klimatskim uticajima, ali i od zna čajne morfološke i morfometrijske raznovrsnosti koja uti če na pojavu atipi čnih mikroklimata. Postoje ći podaci o klimi u Dokumentaciji Prostornog plana smatraju se uslovnim jer se zvani čna merenja ne vrše od 1979. godine, što je posebno značajno za trajanje snežnog pokriva ča.

4.3.6. Zemljište

S obzirom na reljefske, klimatske, hidrografske i vegetacijske uslove, razli čitost geološkog supstrata i uticaj čoveka, na Goliji su obrazovana zemljišta koja svojim morfološkim izgledom, fizi čkim i hemijskim osobinama pripadaju razli čitim taksonomskim jedinicama. Ona su predstavljena sledećim redovima:

- autogeni red (klase nerazvijenih zemljišta, humusnoakumulativnih zemljišta i kambi čnih zemljišta),

- red hidrogenih zemljišta i

- red subhidri čnih zemljišta.

Zemljišta Golije su primarno šumska zemljišta niskih proizvodnih kapaciteta, ugrožena erozijom.

Najniži potencijal imaju plitka zemljišta koja pripadaju litosolima i regosolima. Pojavljuju se skoro na svim supstratima, mahom usled negativnog uticaja čoveka, se čom šume po strmim nagibima, neplanskim pašarenjem i preoptere ćivanjem pašnjaka ve ćim brojem stoke, otvaranjem novih i napuštanjem starih puteva, razoravanjem pašnjaka i gajenjem krompira, što sve potencira odnošenje zemljišta erozijom, vodom, i vetrom.

U zemljišta manje potencijalne vrednosti mogu se ubrojati i kalkomelanosol posme ñeni, pa čak i distri čni kambisoli, iako su nešto dublja zemljišta, podložna eroziji čim im se uništi zaštitni biljni pokriva č.

Distri čni kambisoli, dosta rasprostranjeni na ovom prostoru, uz odre ñene uslove, predstavljaju izuzetan potencijal. Ne sme se dozvoliti gubljenje zemljišta, uo čljivo na nagibima koji se razorovaju radi gajenja krompira i nekih strnina.

Nešto više potencijalne vrednosti su eutri čni kambisoli i kalkokambisoli. Ne zauzimaju ve će površine, posebno kalkokambisol, a podložni su i eroziji, ako su pod oranicama, pa se za njih mora primeniti tzv. zaštitno iskoriš ćavanje, uklju čuju ći konturnu obradu, obradu po izohipsama, uvo ñenje trava u plodored, ñubrenje stajskim i mineralnim ñubrivima koja sadrže kalcijum i dr.

Najve će prostranstvo i veliki potencijal imaju rankeri na razli čitim supstratima, iako su uvrš ćeni u VII bonitetnu klasu, jer su duboki preko 20 cm, veoma su humusni, i nalaze se mahom, pod travnjacima.

4.3.7. Vegetacija, flora i fauna

Podru čje Golije pripada krajnje isto čnom delu ilirske provincije i odlikuje ga refugijalni karakter staništa. U flori podru čja su do sada utvr ñene 724 vrste vaskularnih biljaka, a nova istraživanja su utvrdila prisustvo i novih vrsta. Golija se izdvaja po ve ćem kvantitativnom prisustvu tercijarnih glacijalnih reliktnih vrsta, a utvr ñeno je i prisustvo i endemi čnih i subendemi čnih vrsta.

"Zahvaljuju ći izraženoj visinskoj razlici od oko 1500 m, na Goliji se sre će reprezentativan spektar šumskih zajednica, karakteristi čan za ukupno vertikalno rasprostiranje šuma u Republici Srbiji. Evidentirano je oko 20 šumskih zajednica. Na podru čju dominiraju čiste sastojine sa 60,5%, a mešovite se prostiru na 39,5% teritorije. Evidentirano je više od 45 vrsta drve ća, sa visokim stepenom o čuvanosti prirodnog sastava, kao i prisustvo plemenitih liš ćara, divljih vo ćkarica, kao i retke i karakteristi čne vrste žbunja i prizemne flore (Zavod za zaštitu prirode Srbije)".

U drvnom fondu brojnije su liš ćarske od četinarskih vrsta, a dominiraju bukva (63,3% po zapremini i 54,0% u ukupnom zapreminskom prirastu), smr ča (oko 19,5% u ukupnoj zapremini i 23,0% u ukupnom prirastu), a daleko je skromnije u češ će jele, crnog bora, hrasta kitnjaka, crnog bora i cera (od 1 do 7%). Ostale vrste drve ća su neznatno zastupljene, ispod 1%, ali doprinose biodiverzitetu šumskih ekosistema.

Livade i pašnjaci su mozai čno rasprostranjeni na podru čju i u odnosu na visinski položaj imaju brdski, brdskoplaninski i planinski karakter. Evidentirano je 15 livadskih fitocenoza.

Sistematska istraživanja celokupne faune na podru čju Golije nisu vršena. Konstatovane ornitofaunisti čke vrednosti ukazuju na veliku biološku raznovrsnost, pa se podru čje može smatrati važnim evropskim centrom ornitološke specijske i geneti čke raznovrsnosti.

4.4. Privredne delatnosti

4.4.1. Šumarstvo

"U ukupnoj površini Parka prirode (od 75.183 ha šumsko zemljište u čestvuje sa 53.0% (39.528 ha). Od ukupne površine u privatnom vlasništvu nalazi se 46.70% (18.460 ha), dok je u državnom posedu 53.30% šuma (21.068 ha). Pripadaju ća površina šuma po glavi stanovnika u Parku prirode iznosi 4 ha/stan., odnosno prema vlasni čkoj strukturi 2.0 ha/stan. pripada privatnom vlasništvu i 2.0 ha/stan. ostalim oblicima svojine (Zavod za zaštitu prirode Srbije, 2000)".

Na istraživanom podru čju ukupna površina šuma iznosi 55.581 ha, od čega šume u državnom vlasništvu pokrivaju 31.046.21 ha (55%), a privatne šume 24.535 ha (45%). Državnim šumama i šumskim zemljištem na podru čju Golije i Parka prirode gazduje JP "Srbijašume". Podru čje Prostornog plana obuhvata tri šumska podru čja: Golijsko, Donjeibarsko i Gornjeibarsko. Šumske uprave iz Ivanjice, Kraljeva i Raške upravljaju sa celim ili delovima 21 gazdinske jedinice.

Sadašnja šumovitost na istraživanom podru čju je oko 48%, a optimalno procenjena je oko 53%. Šumovitost po pripadaju ćim gradovima/opštinama (Ivanjica 49%, Raška 46%, Novi Pazar 48%, Kraljevo 49% i Sjenici 20%) ukazuje, da je podru čje Golije ve ćim delom obraslo šumom, što predstavlja jedan od osnovnih resursa razvoja, bez obzira na posebne namene i režime.

Prose čna zapremina u ovom podru čju je 250 m 3/ha (u Republici Srbiji je 125 m 3/ha), a prose čan prirast je 5.65 m 3/ha (u Republici Srbiji je 3.5 m 3/ha). U državnim šumama dominiraju šume visokog uzgojnog oblika (72.9%), izdana čke šume pokrivaju (11.2%), kulture i vešta čki podignite sastojine (14.1%), a šikare i šibljaci 1.8% od ukupne obrasle površine. Pod znatnim antropogenim uticajem izmenjen je kvalitativni sastav visokih šuma. Prema podacima iz opštih osnova, visoke, zrele, razre ñene šume čine 9% od ukupne obrasle površine, a degradirane visoke šume 3%.

Proizvodni potencijal podru čja Golije se koristi sa 70% u odnosu na proizvodnu snagu staništa, a propratni efekti su umanjena stabilnost i umanjeni polifunkcionalni efekti, uz otežane uslove za gazdovanje šumama u celini.

Šumske osnove za podru čje Parka prirode ažurirane su do 2008. godine i usaglašene sa Uredbom.

Za šume u privatnom vlasništvu ne postoje planske osnove gazdovanja (šumske osnove).

Na samom podru čju je prisutna prvenstveno primarna obrada drvnih sortimenata. Prikupljanje sekundarnih proizvoda je ograni čenog obima, a njihove prerade na podru čju nema.

Šumske uprave poseduju više svojih objekata, ravnomerno raspore ñenih na celom podru čju Prostornog plana, od kojih su najzna čajnije lokacije u Studenici, Devi ćima, na Belim Vodama, u Golijskoj Reci i na Šeremetovici.

4.4.2. Poljoprivreda

"U ukupnom poljoprivrednom zemljištu Parka prirode (33.641 ha), livade i pašnjaci učestvuju sa 35.0%, njive sa 8,0% a vo ćnjaci sa 2.0%. Površinu po stanovniku od 3.36 ha/stan. čini poljoprivredno zemljište, 2.61 ha/stan. livade i pašnjaci, 0.63 ha/stan. njive i svega 0.12 ha/stan. pripada vo ćnjacima (Zavod za zaštitu prirode Srbije, 2000)".

Poljoprivredno zemljište na podru čju Prostornog plana ima slede ću vlasni čku strukturu: privatno 87.3%, državno 12.0% i drugi oblici svojine 0.7%.

Na Goliji postoje povoljni uslovi za razvoj sto čarstva, osnovne delatnosti stanovnika, koja je odre ñena brdsko-planinskim karakteristikama podru čja i tradicionalnim iskustvom stanovnika, mada u ve ćini slu čajeva sto čni fond se gaji skoro isklju čivo za potrebe lokalnog stanovništva. U periodu 1991-2002. sto čni fond se na nivou opština znatno smanjio: pad broja goveda se kretao od 25,6% (najmanje) do 44,0% (najviše), ovaca od 32,0% do 55%, svinja od 42,0% do 46,5% i živine od 5% do 28%. Kontinuirano smanjenje sto čnog fonda i izumiranje ba čijarenja, i u privatnom i u državnom i društvenom sektoru, posledica je depopulacije i izražene pojave "senilizacije".

Na podru čju trenutno postoje:

- manji broj registrovanih aktivnih ba čišta, uglavnom na ivanji čkoj strani,

- dve sto čne farme (JP "Srbijašume", Ivanjica - sada iznajmljene): Golijska Reka - za priplod ovaca, i Preko brdo - za letnju ispašu, koje rade sa minimalnim kapacitetom (u me ñuvremenu su i one napuštene),

- na raš čanskoj strani, iako postoji manji broj privatnih mini farmi, uzgajanje stoke je zamrlo,

- u naselju Vrujci/Duga Poljana (Sjenica), u kontaktnom podru čju, izgra ñena je savremeno opremljena "ekološka" farma (220 ha).

U dužem vremenskom periodu postoji tendencija smanjenja intenzivnog koriš ćenja obradivih površina, ionako skromnog obima, pove ćanje površina pod pašnjacima i livadama na nižim kotama, ali i zarastanje visoko planinskih pašnjaka i livada.

Iako u Rudnom postoji nezavršeni objekat mlekare, organizovanog otkupa mleka i drugih lokalnih proizvoda nema, kao ni zna čajnijeg prikupljanja i prerade sporednih šumskih proizvoda u lokalnoj organizaciji.

4.4.3. Lovstvo

Na podru čju Golije nalazi se ukupno osam lovišta: (1) Čemernica, (2) Golija, (3) Studenica, (4) Biser voda-Divan, (5) Cari čin grad, (6) Zimovnik, (7) Jošanica i (8) Rogozna, od kojih se prva četiri nalaze u potpunosti ili ve ćim delom unutar granica Prostornog plana. Korisnici lovišta su Lova čki savez Srbije i Javno preduze će "Srbijašume", a upravlja či su lova čka udruženja sa podru čja. Lovištima se gazduje prema postoje ćim lovnim osnovama.

Lovišta se razlikuju po stepenu ure ñenosti, opremljenosti kao i mati čnom fondu i odstrelu glavnih vrsta gajene divlja či. U lovištima " Čemernica "i "Studenica" postoje tereni za obuku lova čkih pasa - dugonogih goni ča, a u lovištu Golija je izgra ñeno prihvatilište za divlje svinje. Pored toga, na podru čju Parka prirode postoje i hranilišta za krupnu i sitnu divlja č, solišta, prihvatilišta za fazansku divlja č, čeke na drvetu, a koriste se postoje ći šumarski objekti, šumski putevi i staze (preko 150 km).

Najrasprostranjenije, ekonomski i lovno najzna čajnije vrste su: krupna i sitna dlakava divlja č i pernate divlja či, a planira se ponovno naseljavanje jelenske divlja či.

U lovištima je, zbog izostanka adekvatnih uzgojnih mera i materijalne podrške, brojno stanje osnovnog mati čnog fonda i odstrel glavnih vrsta gajene divlja či vrlo skroman i višestruko manji u pore ñenju sa prirodnim odlikama staništa i ekonomskim kapacitetom. Osim toga, i postoje ći razvojni programi nisu realizovani usled nedostatka sredstava.

4.4.4. Ribolovstvo

Najve ći deo teku ćih voda Golije pripada salmonidnom regionu u kome su poto čna pastrmka i lipljan, najcenjenije vrste riba za sportski ribolov.

Ribolovnim podru čjem Parka prirode upravlja Uprava Parka prirode, a korisnici ostalih delova ribolovnih podru čja su: opštinske organizacije sportskih ribolovaca ("Moravica", Ivanjica i "Hristifor Periši ć - Ki ćo", Kraljevo); udruženja sportskih ribolovaca ("Vapa", Sjenica i "Studenica", Kraljevo), JP "Srbijašume" - GJ Ivanjica; i dr. Sportski ribolov na podru čju Golije je zastupljen u organizaciji navedenih ribolovnih udruženja i malog je obima.

Zna čajnijih uspeha u proizvodnji ribe, za šta postoje izuzetni potencijali, do sada nije bilo. Od proizvodnih kapaciteta na podru čju postoji: pastrmski ribnjak za proizvodnju kalifornijske pastrmke za konzum na Studenici i mrestilište na Braduljici, levoj pritoci Studenice; mrestilište na Moravici, kod Me ñure čja, u vlasništvu JP "Srbijašume" - GJ Ivanjica, koje ne radi i ribnjak kapaciteta 40-50 t godišnje sa mrestilištem od 50-60.000 komada mla ñi godišnje u vlasništvu Zemljoradni čke zadruge "Uš će", na reci Studenici, u Mlan či. Postoje ći ribnjaci, uz intervencije i rekonstrukciju, kao i uvo ñenje savremenih postupaka proizvodnje, mogli bi uspešno da se koriste.

4.4.5. Rudarstvo i mineralne sirovine

Prema sadašnjem stepenu istraženosti, ozbiljnih ležišta mineralnih sirovina na podru čju Golije, za sada, nema, osim onih koje su ve ć u razli čitim fazama eksploatacije - ugalj, magnezit. Pojave strateških sirovina za sada nisu detaljno istraživane. U toku su istražni radovi nemetali čnih sirovina, kao i istražni radovi na više lokacija za potrebe otvaranja kamenoloma, za koje je Ministarstvo rudarstva izdalo dozvole ("Dolomiti" - opština Raška).

Identifikovana su slede ća rudna polja: I. Lisa-Crni Vrh, Radulovac, Golijska reka; II. Ostatija-Izubra, Kaludra; Muhovo; III. Asanovo selo, Pridvorica, Hajdu čko brdo, Ivanjica, na kojima su registrovani:

- metali: gvož ñe - Radulovac, Vrh, Jurija, južne padine Rado čela, Perišin potok, Skenderovac; olovo i cink - Crni vrh, Jurija, Asanovo selo, Radojevi ći i Dragovi ći; šelit - od Radulovca do Šeremetovice, severne padine Golije i antimon - Ajda čko brdo;

- nemetali: magnezit Lokve i Zimovnik (Gradac); pojave azbesta (Crni Vrh);

- ugalj: lignit (Uš će);

- gra ñevinski i ukrasni kamen: više kamenoloma i pozajmišta gra ñevinskog kamena u kre čnjacima.

U arhitekturi podru čja tradicionalno se koriste: masivni/ukrasni kamen (Vrh); filiti čni škriljci/škriljave plo če (Bzeja, Rudno, Vrh); siga/bigar (Kamenska).

Trenutno se eksploatišu, na podru čju i u neposrednoj okolini: ugalj (Uš će), magnezit (Lokve, Zimovnik) i gra ñevinski kamen, razli čitih kvaliteta. Najve ći broj majdana i privremenih pozajmišta registrovan je na teritoriji grada Kraljevo (17 pozajmišta i 12 majdana), zatim Ivanjica (Ivkovi ći, Ostatija, Ugljari, Gradina, Bojevo brdo) i, najmanje, na teritoriji Raške (Bini će, Zve čarica, Bini ćko Polje i Luke). Kamen se, uz grubu obradu, najviše koristi za lokalne potrebe (JP "Srbijašume"i privatni aranžmani).

4.4.6. Vodoprivreda i hidroenergetika

Podru čje Golije poseduje zna čajan vodoprivredni i hidroenergetski potencijal koji se ne koristi. PPRS i Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije ustanovljava se obaveza rezervacije prostora na podru čju Prostornog plana za slede će objekte:

- dve akumulacije za izgradnju do 2021. godine: "Rokci" na reci Nošnici i "Preprana" na Studenici (kao okosnice višenamenskog vodoprivrednog i hidroenergetskog sistema);

- akumulacija "Vu čini će" na Ljudskoj reci za planski period;

- dve akumulacije: "Kumanica" na reci Moravici i "Gradac" na Grada čkoj reci za postplanski period;

- izgradnju više MHE, što bi poboljšalo elektroenergetsku sliku podru čja, uz mogu ćnost isporuke dela energije i u elektroenergetski sistem Republike (Katastar MHE, Direkcija za razvoj, EPS).

Teku će vode slivnih podru čja Studenice i Moravice, a i ostalih manjih pritoka, imaju velike proticaje koji se ne smanjuju ni u periodu malih voda, te su proglašeni za zašti ćena izvorišta nacionalnog i regionalnog zna čaja. Podzemne vode predstavljaju vredan potencijal, nedovoljno ispitan, koji se najviše koristi za individualno snabdevanje stanovištva.

Na prostoru postoje mogu ćnosti za izgradnju ve ćeg broja malih hidroakumulacija za rešavanje lokalnih problema: zaštita od buji čnih voda, navodnjavanje, formiranje ribnjaka, rekreaciju, a mogu da služe i za energetske svrhe - male hidroelektrane, realno procenjeni broj iznosi oko 15-20 lokacija.

Osnovne socio-ekonomske karakteristike podru čja (broj stanovnika, karakter naselja i vrste i obim delatnosti) odre ñuju osnovu za procenu sadašnjih potreba stanovništva koje iznose oko 400.000 m 3/god. uz prose čnu specifi čnu potrošnju od 80 l/st./dan.

4.4.7. Turizam

Na podru čju Golije ima nešto više od 1.200 ležaja, uklju čuju ći i one ležaje u objektima koji su u izgradnji. Od tog broja, oko 400 ležaja je u seoskom turizmu i drugim oblicima "privatnog smeštaja", a ostatak u hotelima, pansionima, motelima i odmaralištima. Popunjenost kapaciteta u nekim objektima je najviše do 15%, a u retkim slu čajevima dostiže 25%. Odre ñen broj relevantnih turisti čkih pokazatelja za podru čje Prostornog plana nije mogu će iskazati zbog nekompletnosti podataka.

Na delu podru čja Prostornog plana koji obuhvataju gradove Kraljevo i Novi Pazar u funkciji su svi izgra ñeni osnovni kapaciteti, na teritoriji opštine Ivanjica radi oko 26% kapaciteta, dok u delu koji pripada opštinama Sjenica i Raška nema izgra ñenih osnovnih kapaciteta.

U okruženju podru čja Prostornog plana postoji zna čajan broj ležaja u svim tipovima smeštaja. Ukupan broj ležaja u banjskim centrima, sedištima gradova/opština i na drugim lokacijama, zajedno sa kapacitetima u okviru Prostornog plana, jeste oko 17.500, odnosno oko 9.650 ležaja, bez seoskog turizma i privatnog smeštaja.

Smeštaj u "doma ćoj radinosti" je vrlo ograni čen, i po broju lokaliteta (naselja) i po broju ležaja, pri čemu mali broj doma ćinstava legalno obavlja ovu dopunsku delatnost. U ovom tipu smeštaja prakti čno ne postoji ponuda kategorisanih soba.

Ugostiteljski kapaciteti, izvan nekolicine u hotelima, nisu kategorisani, malobrojni su, lošeg enterijera i opreme, bez prepoznative ponude. Procenjuje se, da je broj sedišta u ugostiteljskim objektima oko 1500, u zatvorenom i oko 800, na otvorenom. Locirani su na saobra ćajnim čvorištima uz postoje će turisti čke lokacije i u ve ćim centrima zajednice naselja.

Uz smeštajne kapacitete postoje sportski i rekreacioni tereni, i to: na Odvra ćenici - trim staza "zdravlja", tereni za mali fudbal i male sportove; u Golijskoj Reci - fudbalsko igralište, tereni za male sportove i tenis, obeležena staza zdravlja, duga 3 km i u Studenici - teren za male sportove. Sportskih terena za male sportove (rukomet, košarku i mali fudbal), koji su sa asfaltnom podlogom, ima i uz škole u pojedinim naseljima i centrima zajednice naselja. U okviru teritorije Prostornog plana postoje i markirane planinarske staze.

Skijaška infrastruktura na prostoru Prostornog plana postoji na Odvra ćenici (lokalitet Kula sa dva ski-lifta), na Daji ćkom brdu (jedan ski-lift i jedan bebi-lift), a u Golijskoj Reci je postavljena uspinja ča i ure ñena ski staza.

Lov i ribolov, kao aktivnosti koje su kompatibilne sa turizmom, skromno su zastupljeni u turisti čkoj ponudi.

Objekti kulture, odnosno zabave, koncentrisani su u gradskim/opštinskim središtima, a oni koji su izgra ñeni po selima ili centrima zajednice naselja odavno ne funkcionišu, propadaju ili im je promenjena namena.

Klimatski uslovi za razvoj zimskih sportova na prostoru Golije imaju slede će vrednosti: snežni pokriva č visine  30 cm traje na terenima 1000-1300 m n.v. 40 dana, a na terenima preko 1300 m n.v. 70 dana. Visine snežnog pokriva ča  50 cm beleže se 10 dana na visinama 700-1300 m n.v. i 20 dana na terenima preko 1300 m n.v.

Tabela 3. Prose čan broj dana sa snežnim padavinama na Belim Vodama u periodu 1962- 79 g.

Stanica I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII g Bele Vode - 10.5 9.9 10.3 6.7 1.5 0.2 0.1 0.0 1.3 2.5 5.7 11.6 60.3 Golija*

Snežni uslovi (dužina trajanja snežnog pokriva ča i njegova visina) u ovom trenutku predstavljaju solidan potencijal za razvoj odre ñenih nivoa zimskih sportsko-rekreativnih aktivnosti. Zbog globalnih klimatskih kretanja, velikih ulaganja u izgradnju skijaške infrastrukture i dugog vremena vra ćanja uloženih sredstava, i sa stanovišta isplativosti investicije, trebalo bi imati precizne, validne i aktuelne meteorološke podatke, naro čito za više delove Golije. Naime, efekat globalnog zagrevanja Zemlje, u planinskim podru čjima Evrope za posledicu ima povla čenje donje granice gle čera, pogoršanje snežnih uslova (smanjenja dužine trajanja i visine snežnog pokrivača i smanjenja koli čine snežnih padavina).

Prostor Golije je u ponudi samo manjeg broja turisti čkih agencija i to kao destinacija za izletni čki turizam, rekreativnu nastavu, pokloni čki (verski) turizam, ñačke ekskurzije i za odmor u vreme zimskog raspusta. Obim turista iz lokalnih sredina je mali i vezan je za jednodnevne izlete, smeštaj u sopstvenim vikendicama ili kod ro ñaka, leti i za vreme zimskog raspusta i prakti čno je marginalan. Od ostalih sadržaja kompatibilnih turizmu skromno su zastupljeni lov i ribolov.

Generalno se može re ći, da zbog ograni čenog obima smeštaja, niskih kategorija objekata, nepostojanja prate ćih sadržaja, vanpansionske ponude i neadekvatnog marketinškog pristupa, plansko podru čje ima vrlo malu posetu, mali broj no ćenja i samim tim male ekonomske efekte, kako za vlasnike objekata, tako i za lokalne zajednice, region i državu. Prostor Golije i okoline sada prakti čno predstavlja izletni čku destinaciju.

U ovom trenutku Golija kao celina (podru čje Prostornog plana), iako je proglašena za Park prirode i Rezervat biosfere, sa manastirom Studenica koji je na UNESCO-voj Listi svetske baštine, ne predstavlja prepoznatljivu turisti čku destinaciju, osim manastira Studenice za koji se to može re ći.

4.4.8. Ostale delatnosti

Prirodni potencijali Golije omogu ćili su i razvoj drugih delatnosti, ali relativno malih kapaciteta koje su, u ovom trenutku, uglavnom zamrle.

Drvoprera ñiva čka delatnost se odnosi na primarnu preradu drveta i proizvodnju stolarije, ali u relativno malom obimu i u privatnoj inicijativi. Preduze će ŠPIK "Ivanjica", koje je u prethodnom periodu imalo veliki zna čaj za region, nalazi se u fazi prestrukturiranja.

U Uš ću je, u privatnom vlasništvu, jedini ve ći proizvodni pogon/fabrika parketa (nekada deo ŠIK "Jasena" iz Kraljeva), kao i fabrika za proizvodnju metalne galanterije.

Od proizvodnih kapaciteta rade strugare/gateri u vlasništvu zemljoradni čkih zadruga na teritoriji Kraljeva ("Uš će", "Studenica" i "Rudno") od kojih su ve ći kapaciteti u Uš ću, Studenici, Rudnom, i Mlan či. Manji kapaciteti u privatnom vlasništvu na području Prostornog plana rade povremeno.

Iskazani su interesi privatnih investitora za sekundarnu obradu drveta, flaširanje vode i razvoj manjih konfekcijskih pogona.

4.5. Stanovništvo

Istraživano podru čje odlikuju slede ći nepovoljni elementi demografskog razvoja:

- konstantan populacioni pad, koji se javlja u svim posmatranim naseljima;

- intenzivan proces iseljavanja stanovništva, koji se poslednjih desetak godina usporava usled smanjenja broja potencijalnih emigranata;

- poreme ćaji u svim relevantnim demografskim strukturama;

- intenziviranje procesa demografskog starenja, koje rezultira i kontinuiranim padom prirodnog priraštaja i urušavanjem svih osnovnih funkcionalnih kontingenata stanovništva;

- malo u češ će žena fertilne starosti u ve ćini naselja, što će se negativno odraziti na budu ću reprodukciju i obnavljanje stanovništva;

- drasti čno opadanje i nepovoljna starosna struktura kontingenta radno-sposobnog stanovništva, koji predstavlja potencijalnu ponudu radne snage, što je krupni ograni čavaju ći faktor daljeg privrednog razvoja podru čja;

- trend stalnog, dinami čnog, smanjenja radne snage (kontingent aktivnih lica je prepolovljen) i visok stepen njene iskoriš ćenosti, sa izuzetno nepovoljnom starosnom strukturom (tzv. proces "senilizacije" u poljoprivredi) i nedovoljnoj ponudi radne snage;

- visoko u češ će poljoprivrednog stanovništva, uprkos njegovom intenzivnom smanjenju u apsolutnom iznosu (za oko 35%);

- konstantno smanjivanje, ionako niskog, koeficijenta opšte naseljenosti, tako da pojedini delovi planskog prostora postaju, prakti čno, nenaseljeni, bez obzira na izuzetnu postoje ću disperziju naselja;

- deformacije u mreži naselja, kao rezultat procesa njihove demografske atomizacije i pove ćanje mreže patuljastih naselja;

- intenziviranje usitnjavanja doma ćinstava.

Podru čje Prostornog plana predstavlja prostor naglašene demografske stagnacije. Demografska veli čina prostora, u proteklih pet decenija, manja je za 2,2 puta - sa 25.394 (1953), smanjila se na 11.412 stanovnika (Popis 2002).

Rezultanta dugoro čnih nepovoljnih razvojnih i demografskih tokova na podru čju Prostornog plana je njegova kontinuirana, kompleksna stagnacija, koja rezultira transformacijom u podru čje egzodusnog karaktera, uz ceo spektar negativnih promena u demografskim procesima i strukturama.

4.6. Mreža naselja

Mreža naselja na podru čju Golije ima periferni status u mreži naselja Srbije i odlikuje se slabom otvorenoš ću i razvijenoš ću veza, kako sa susednim tako i širim podru čjem. Me ñusobno su slabo povezana, pogotovo delovi susednih opština, a procesi u mreži se odvijaju stihijno.

Prirodne predispozicije i ograni čenja, ali i tip tradicionalne organizacije proizvodnje i života porodi čnih zadruga su bili opredeljuju ći faktori u formiranju mreže naselja, puteva i izbora pojedinih staništa, prvenstveno na relativno ravnim ili blago zatalasanim površima (terasama) i grebenima i, re ñe, na re čnim terasama.

Osnovu mreže, na najve ćem delu podru čja, čine usitnjena agrarna naselja razbijenog tipa, tzv. starovlaškog tipa, a na zapadnom obodu i delovima koji gravitiraju Novom Pazaru, ibarskog tipa. Naj češ će su to mala naselja sa prose čno 200-500 stanovnika, gde su ku ćišta u centru poljoprivrednog poseda.

Na celokupnom podru čju Prostornog plana nalazi se 46 naselja (sa gustinom mreže od 4,9 naselja/100 km 2), a po gradovima/opštinama: ivanji čki deo 17 sela (3,4 naselja/100 km 2), kraljeva čki 14 sela (6,1 naselja/100 km 2), raš čanski 5 sela (3,9 naselja/100 km 2), novopazarski 5 sela (10,2 naselja/100 km 2) i sjeni čki 5 sela (17,5 naselja/100 km 2).

Prose čna gustina naseljenosti na podru čju Prostornog plana je veoma mala, uprkos relativno velikom broju naselja, i iznosi 12,2 st./km 2, a u Parku prirode je još manja i iznosi 10,5 st./km 2 (Republika Srbija 110,7 st./km 2, Centralna Srbija 103,8 st./km 2).

4.6.1. Funkcionalna diferencijacija naselja

Na podru čju Prostornog plana sva naselja su ruralnog tipa, osim Devi ća koje spada u mešoviti tip naselja i naselja Duga Poljana i Me ñure čje u kontaktnoj zoni. Naselje Uš će na samom rubu Prostornog plana je urbanog karaktera i ima potencijala da povrati nekadašnji status opštinskog centra.

Postoje ća funkcionalna diferencijacija naselja je zasnovana na institucionalnom statusu, opremljenosti uslugama i privrednim i komunalnim kapacitetima, koji mogu zadovoljiti potrebe sadašnjeg stanovništva, ali i potrebe potencijalnih korisnika.

Centri mesnih zajednica na podru čju su: Pridvorica (Vrmbaje), Devi ći, Bratljevo, Kovilje, Daji ći, Koritnik i Er čege i Me ñure čje u kontaktnoj zoni (opština Ivanjica), Orlja Glava, Savovo, Zasad, Uš će i Rudno (grad Kraljevo), Gradac (opština Raška), Duga Poljana u kontaktnoj zoni (opština Sjenica) i Bele vode i Šaronje u kontaktnoj zoni (grad Novi Pazar).

Minimalni nivo institucionalne opremljenosti (osmogodišnja škola, zdravstvena stanica, pošta, prodavnica i mesna kancelarija) zadovoljavaju slede ća naselja: Uš će, Studenica, Rudno, Bratljevo, Devi ći, Er čege, Daji ći, Gradac. Ova naselja imaju uslovno formirane seoske centre i predstavljaju centre zajednica naselja.

U razvojnom smislu sporna su ona naselja/centri mesnih zajednica, koja ne poseduju osnovne institucije: Vrmbaje i Mlan ča (nedostaju pošta i prodavnice) i Savovo i Koritnik (imaju samo četvororazrednu školu i mesnu kancelariju).

Centri zajednica naselja, koji su van granica Prostornog plana, ali kojima gravitiraju pojedina naselja sa podru čja, jesu: Me ñure čje (Ivanjica - naselja Kumanica i Gle ñica), Trnava (Raška - naselja Plešin i Borovi će) i Bele vode (Novi Pazar - naselje Muhovo), Šaronje (Novi Pazar - naselja Rast, Kuzmi čevo i Drami će), Duga Poljana (Sjenica - naselje Šare) i Štitare (naselje Radaljica).

Elementarne turisti čke karakteristike i nesporne potencijale imaju, pre svih, naselja/lokaliteti: Studenica, Rudno (Kraljevo), Bele Vode-Daji ći, Devi ći, Golijska reka (Ivanjica), Gradac (Raška) i Odvra ćenica (Novi Pazar, Ivanjica, Raška), a zatim i ruralne celine kao Šeremetovica, Kuti, Plešin i dr.

4.6.2. Opremljenost objektima javnih službi

S obzirom da deo naselja gravitira centrima mesnih zajednica koja se nalaze van podru čja Prostornog plana, odnosno u kontaktnoj zoni, to se pregled opremljenosti daje i za ova naselja.

Školstvo - prema raspoloživim podacima sa terena, u 50 naselja na podru čju Golije postoji sedam osmorazrednih i 20 četvororazrednih osnovnih škola, ve ćinom isturenih kombinovanih odeljenja mati čnih škola iz drugih naselja. Tri škole ne rade, jer nema učenika. Deo potreba zadovoljavaju tri osmorazredne i jedna četvororazredna u centrima mesnih zajednica van podru čja istraživanja (Trnava, Bele Vode, Šaronje i Štitare).

Broj školskih objekata je zadovoljavaju ći, me ñutim, izražena je njihova vrlo velika disperzija u odnosu na broj u čenika (od 1 do preko 300 u čenika), što je posledica velike udaljenosti naselja i opšteg stanja puteva, što onemogu ćava grupni prevoz dece. Vrti ća i predškolskih ustanova nema, a škole srednjeg obrazovanja se nalaze u opštinskim centrima.

Zdravstvo - od ukupno 50 naselja, deset poseduje zdravstvenu stanicu ili ambulantu, a četiri (Uš će, Duga Poljana, Kovilje i Devi ći) imaju i veterinarsku stanicu. Mreža objekata je zadovoljavaju ća, ali je problem u stru čnim kadrovima (1 lekar/1000 st.). U gradskim/opštinskim centrima postoji dovoljan broj zdravstvenih objekata razli čitog ranga uz zadovoljavaju ći broj lekara, ali uz nizak stepen opremljenosti svih nivoa objekata, osim u Banji Ivanjica.

Kultura - veliki broj kulturno-istorijskih spomenika nije valorizovan, a broj objekata kulture i zabave koji su koncentrisani u gradskim/opštinskim središtima (domovi kulture, biblioteke i sl.) je zanemarljiv. Zadružni domovi u centrima mesnih zajednica uglavnom su van upotrebe ili im je promenjena namena, a klasi čne domove kulture imaju samo naselja Studenica i Duga Poljana. U Gradcu i Studenici se nalaze biblioteke. Nizak stepen opremljenosti objekata je i u gradskim/opštinskim centrima, kao i broj stru čnih kadrova. Zna čajno je, da se na prostoru Golije i neposredne okoline održavaju raznovrsne kulturne manifestacija koje privla če i lokalno stanovništvo i goste sa strane.

Fizi čka kultura - podru čje poseduje primarne potencijale za razvoj sportskog i rekreativnog turizma. I pored toga, ponuda sportsko-rekreativnih terena, objekata i aktivnosti je na rudimentarnom nivou, ali je prisutna inicijativa (ski liftovi). Uz smeštajne kapacitete, i ponegde uz škole u selima, postoje sportski i rekreacioni tereni, a neznatan broj je, osim onih namenjenih skijanju, u centrima zajednice naselja.

Trgovine i usluge - ovaj sektor je na elementarnom nivou. Objekti postoje u Uš ću, donekle u Studenici i Me ñure čju, dok u ve ćini ostalih naselja nema ni jednog ili ima po jedan trgovinski objekat sa skromnim asortimanom proizvoda. Zanatskih i uslužnih delatnosti prakti čno nema.

Administracija, uprava i dr. - od upravnih institucija postoje mesne kancelarije u 14 naselja. Pošte se nalaze u osam naselja, a stanica milicije jedino u Dugoj Poljani. Najniži nivo razvijenosti i opremljenosti je prisutan kod objekata uprave.

4.6.3. Izgra ñeni fond

Golija predstavlja jedinstveno podru čje u Republici Srbiji gde najve ću vrednost postoje ćeg gra ñevinskog fonda čine još uvek o čuvane skupine stambenih objekata sa pomo ćnim objektima doma ćinstava i pojedina čnim objektima tradicionalnog narodnog graditeljstva.

Me ñutim, opšte karakteristike postoje će izgradnje ukazuju na:

- generalno nekvalitetan gra ñevinski fond, sa velikim brojem napuštenih i zapuštenih stambenih i pomo ćnih objekata;

- deo nezavršenih novijih objekata (stambenih i proizvodnih);

- ve ći broj javnih objekata (mesne zajednice, škole, seoski domovi kulture, proizvodni objekti) su napušteni i u fazi su propadanja;

- neure ñena dvorišta i zajedni čke, javne površine.

Postoje ći stambeni fond, u ovom trenutku, prema statisti čkim podacima, u pogledu broja stanova i njihove veli čine, formalno zadovoljava potrebe stanovništva koje je ostalo na podru čju Prostornog plana. Izuzetno je veliki broj privremeno nenastanjenih i napuštenih stanova (naro čito u ivanji čkom delu prostora). Standard stanovanja nije na nivou savremenih potreba, jer samo 2/3 stanova ima vodovodne instalacije, oko 1/3 stanova ima kupatilo, a nužnike još manji broj.

Bespravna/neplanska izgradnja objekata, razli čitog intenziteta je registrovana na celom planskom podru čju, gde je u pojedina čnim slu čajevima ugrozila realizaciju Prostornog plana. Analizom raspoloživih podataka i uvidom na terenu, evidentno je, da je u najve ćem broju slu čajeva re č o individualnim objektima za odmor, zatim o objektima infrastrukture, dok je znatno manje re č o proizvodnim i uslužnim objektima.

Najve ća koncentracija ovih bespravno izgra ñenih objekata je na širem podru čju lokaliteta: Bele vode/Daji ći, Odvra ćenica, Česta vrela, zatim Devi ći, a pojavljuje se i kod Studenice. Ove lokacije su u svim prethodnim planovima i programima slovile kao novi turisti čki centri te registrovana bespravna izgradnja ukazuje na neracionalno koriš ćenje budu ćeg, visokovrednog gra ñevinskog zemljišta.

4.7. Saobra ćaj

4.7.1. Putna mreža i drumski saobra ćaj

Ukupna dužina putne mreže u obuhvatu Prostornog plana je oko 1220 km od čega je samo oko 115 km sa asfaltnim kolovoznim zastorom, što je zapravo 0,098 dužnih km putne mreže po km 2 površine obuhvata Prostornog plana.

Obodna saobra ćajna povezanost gradskih/opštinskih centara magistralnim putevima, kojima administrativno pripada podru čje Golije, relativno je dobra, za razliku od unutrašnjih veza seoskih naselja i postoje ćih ili potencijalnih turisti čkih lokaliteta. Postoje će saobra ćajnice loših su kapaciteta i slabih intenziteta, a formirane su, uglavnom, u dolinama vodotoka, te putna mreža predstavlja ograni čavaju ći faktor za privredni razvoj podru čja. Podru čje Prostornog plana doti ču, ili ga presecaju, slede ći delovi putne mreže Republike Srbije:

Magistralni putevi

- M 22 (Kraljevo-Raška-Novi Pazar) - "Ibarska magistrala", okosnica saobra ćajnih veza Golije sa ostalim delovima Srbije - tangira podru čje sa isto čne strane i svojim kvalitetom, uglavnom, odgovara potrebama;

- M 8 (Prijepolje-Sjenica-Novi Pazar) - neposredno tangira podru čje sa južne strane i zadovoljavaju ćeg je kvaliteta;

- M 21.1 (Požega-Ivanjica-Sjenica) - preseca zapadni deo podru čja, loših eksploatacionih karakteristika, sa zastorom nezadovoljavaju ćeg kvaliteta, bez rešenog odvodnjavanja i saobra ćajne opreme, a od Drami ćana do ukrštanja sa magistralnim putem M8 i neizgra ñen.

Regionalni putevi

- R 116 (Bedina Varoš-Studenica-Uš će);

- R 117 (Ivanjica-Sjenica);

- R 233 (Brvenik-Gornji Gradac);

- R 234 (Raška-Kuti, Kuti-Pnu će);

- R 272 (Me ñure čje-Kumanica-Golijska reka-Duga Poljana).

Svi regionalni putevi su, sa izuzetkom pojedinih asfaltiranih deonica, nezadovoljavaju ćeg kvaliteta, delimi čno i sa zemljanim zastorom, bez rešenog odvodnjavanja i saobra ćajne opreme. Pojedine deonice koje prelaze preko grebena su zimi neprohodne.

Lokalni putevi

Na podru čju Prostornog plana najve ća deficitarnost putne mreže jeste u pogledu lokalnih puteva koji su identifikovani na osnovu važe ćih gradskih/opštinskih odluka. Lokalnu mrežu puteva karakteriše nizak kvantitet i kvalitet u odnosu na veli činu teritorije i razmeštaj naselja. Identifikovano je oko 15 km lokalnih puteva sa asfaltnim kolovoznim zastorom, oko 150 km sa tucani čkim i oko 21 km sa zemljanim zastorom.

Nekategorisani i šumski putevi

Nekategorisani i šumski putevi su najzastupljeniji u obuhvatu Prostornog plana. Loših su, naj češ će neprihvatljivih, eksploatacionih karakteristika, bez ikakvog kolovoznog zastora, posebno putevi na ve ćim nadmorskim visinama. Njihova ukupna dužina je oko 850 km.

Prate ći sadržaji puteva

Stanice za snabdevanje gorivom se nalaze samo na obodnim, magistralnim putevima, i to u: Sjenici, Dugoj Poljani, Ivanjici, Uš ću, Baljevcu i Raškoj.

Javni prevoz putnika

Posledica nedovoljno razvijene putne infrastrukture sa lošim eksploatacionim karakteristikama jeste i loša opsluženost putnika linijama javnog prevoza, tako da su mnoga deca u selima unutar podru čja prinu ñena na peša čka kretanja do škola. Samo oko 40% teritorije Prostornog plana, sa dvokilometarskim peša čkim distancama, opsluženo je linijama javnog prevoza putnika.

4.7.2. Železnica

Kroz Ibarsku dolinu prolazi magistralna jednokolosečna pruga za putni i teretni saobra ćaj - E85 (Lapovo-Kraljevo-Rudnica-Lešak-ðeneral Jankovi ć-državna granica) i tangira isto čnu granicu Prostornog plana. U granicima Prostornog plana su železni čka stanica Uš će i železni čko stajalište Lozno. U neposrednom okruženju posmatranog podru čja, u stanicama Piskanja, Brvenik i Rudnica, nalaze se industrijski koloseci. Zbog povezanosti sa regionalnim putevima R 233 i R 234 za podru čje Prostornog plana su zna čajne i železni čke stanice u Brveniku i Raškoj.

4.7.3. Ostali vidovi saobra ćaja

Najbliži aerodrom je Dubinju, u blizini Sjenice (vojni aerodrom), koji je prema PPRS planiran za koriš ćenje u civilne svrhe.

4.8. Infrastrukturni sistemi

4.8.1. Vodoprivreda i hidroenergetika

Na podru čju Prostornog plana nema regionalnih vodovodnih sistema, ve ć samo lokalnih. Najve ći broj naselja se snabdeva vodom sa lokalnih/individualnih vodovoda i neselektivnim kaptiranjem izvora razli čite izdašnosti. Skoro polovina kaptiranih izvora ima izdašnost manju ili jednaku 0,20 lit/sec. Javljaju se dva tipa vodovoda: jedni su izgra ñeni za više sela/zaselaka, a drugi od strane grupe gra ñana.

Jedino naselje Uš će ima opštinski vodovod sa izvorištem u podzemnim vodama aluviona kao i izgra ñenu kanalizaciju, bez pre čiš ćavanja. Kolektivne vodovode i odgovaraju ću razvodnu mrežu poseduju: Devi ći (Vionica, Čečina i Devi ći), Koritnik (Brusnik i Koritnik), Er čege (Er čege, Medovine i Vu čak), Me ñure čje (Me ñure čje, Rokci), Bratljevo (Bratljevo, Gle ñica, Rovine), Kovilje (Smiljevac, Kovilje), Daji ći (Gradac, Daji ći) i naselje Dobri Do. U toku je kaptaža izvora i izgradnja vodovodne mreže za više naselja na teritoriji opštine Sjenica.

Evidentirano je 23 naselja sa kaptažama za vodovode i 115 kaptaža za individualne potroša če, sa izdašnoš ću manjom od 0,10 lit/sec. Deo lokalnih vodovoda ne ispunjava potrebne sanitarno-tehni čke uslove, a kaptaže su primitivno ura ñene i bez zona sanitarne zaštite.

Sistemi za evakuaciju fekalnih i otpadnih voda ne postoje. Problem se rešava na nivou individualnih doma ćinstava ili ve ćih potroša ča (javni, privredni objekti) izgradnjom septi čkih jama, nužnika propusnog tipa i otvorenih jama za osoku.

Koriš ćeni podaci su starijeg datuma, a nadležne službe ne poseduju detaljne podatke o sadašnjem stanju na terenu.

4.8.2. Elektroenergetska mreža

Elektroenergetski konzum obuhva ćen granicom istraživanja je podeljen izme ñu JP "Elektro-Srbija" - Kraljevo (ED Novi Pazar, ED Raška i ED Sjenica) i JP "24. septembar" - Užice (ED Ivanjica).

Izgra ñena elektri čna mreža je razli čitih naponskih nivoa, uglavnom starijeg datuma. Napajanje potroša ča se odvija preko prenosnih mreža 220 kV i 110 kV, iz tri trafostanice 220/110 kV: Kraljevo 3, Uvac i Vala č i iz pet trafostanica 110/35 kV: Novi Pazar 1, Novi Pazar 2, Raška, Sjenica i Ivanjica.

ED Novi Pazar. Potroša či na ovom konzumnom podru čju se napajaju iz dve trafostanice 110/35 kV (Novi Pazar 1 i Novi Pazar 2) ukupne instalisane snage transformacije 83 MVA, koje su povezane sa trafostanicama 110/35 kV Raška i Sjenica i transformatorskim stanicama 220/110 kV. U okviru granica Prostornog plana nalazi se 17 TS 10/0.4 kV.

ED Raška. Potroša či se napajaju iz TS 110/35 kV Raška, instalisane snage 51.5 MVA koja je na strani 110 kV povezana sa TS 220/110 kV Kraljevo 3 i 110/35 kV Novi Pazar. Na podru čju Prostornog plana nalaze se TS 35/10 kV Uš će i Rudno i 61 transformatorska stanica 10/0.4 kV i deo trase postoje ćeg dalekovoda 110 kV br. 161, Raška-Kraljevo 3.

ED Sjenica. Potroša či se snabdevaju elektri čnom energijom iz TS 110/35 kV Sjenica, instalisane snage 30 MVA, koja je na strani 110 kV povezana sa TS 220/110 kV Vala č i TS 110/35 kV Novi Pazar 1. U okviru granica Prostornog plana nalazi se TS 35/10 kV Duga Poljana i šest trafostanica 10/0.4 kV.

ED Ivanjica. Potroša či se napajaju iz TS 110/35/10 kV Ivanjica. Na prostoru Prostornog plana se nalazi trafostanica 35/10 kV Kumanica i 49 trafostanica 10/0.4 kV. TS 35/10 kV Kumanica se napaja iz TS 35/10 kV Crnjevo i trenutno radi kao razvodno postrojenje 10 kV, zbog toga što je dalekovod Crnjevo-Kumanica pod naponom 10 kV.

Dalekovodi 110 kV i 35 kV su izgra ñeni na čeli čno-rešetkastim stubovima sa neizolovanim aluminijumskim provodnicima. U gradskim sredinama vodovi 35 kV su kablovski. Mreža 10 kV je, najve ćim delom, izvedena na drvenim impregnisanim stubovima sa ili bez betonskih nogara, dok se novi kapaciteti i rekonstrukcija postoje će mreže izvode na betonskim stubovima. Provodnici su neizolovani aluminijumski, osim u slu čajevima gde se zbog konkretnih uslova na terenu morao primeniti samonose ći aluminijumski kablovski snop. U gradskim podru čjima srednjenaponska mreža je izvedena, uglavnom, kablovski.

Mreža niskog napona je pretežno izgra ñena na impregnisanim drvenim stubovima sa ili bez betonskih nogara i izvedena je neizolovanim aluminijumskim provodnicima. Pojedini delovi mreže su izgra ñeni na neimpregnisanim bagremovim stubovima. U urbanim sredinama se koriste samonose ći kablovski snopovi i kablovi.

Transformatorske stanice 35/10 kV se nalaze u zgradama, pri čemu su transformatori na otvorenom. Transformatorske stanice 10/0.4 kV u prigradskim i seoskim naseljima su najve ćim delom stubne, a u gradskim su, uglavnom, montažno-betonskog tipa.

U strukturi potroša ča najzastupljeniji potroša či su doma ćinstva i administrativno- komercijalni objekti, dok industrijska potrošnja nije zna čajno zastupljena. Potrošnja elektri čne energije, posebno u doma ćinstvima, u periodu devedesetih je intenzivno rasla zbog sve ve će primene za grejanje, što je jedan od najve ćih problema energetike na ovom podru čju.

Približni stepen optere ćenja objekata transformacije 10/0,4 kV na podru čju ED Ivanjica je oko 50% i ne prelazi 70% ni u vršnim periodima.

Problemi su jednostrano napajanje TS 35/10 kV Uš će i Kumanica i velike dužine linija 10 kV koje napajaju veliki broj transformatorskih stanica 10/0.4 kV. Na pravac TS Uš će- TS Dobri do povezane su 33 trafostanice, a dužina voda je 53.5 km, dok je na pravac Crnjevo-Kumanica, koji je trenutno pod naponom 10 kV, priklju čeno 49 trafostanica.

4.8.3. TT mreža

Na podru čju postoje slede će ATC: Uš će, Studenica, Rudno, Savovo, Mlan ča i Gradac (objekat u Dugoj Poljani još nije u funkciji).

Podru čje obuhvata delove trasa postoje ćeg opti čkog kabla Kraljevo-Raška i koaksijalnog kabla Novi Pazar-Sjenica, koji jednim svojim delom prelaze i preko teritorije Parka prirode.

Osnovni pravci komunikacije na teritoriji čvorne centrale Uš će (Uš će-Studenica, Studenica-Savošnica-Savovo, Savošnica-Mlan ča i Studenica-Rudno) su izvedeni nadzemnim kablovskim vodovima.

4.8.4. Mobilna telefonija i mreža TV i FM repetitora

Na podru čju Prostornog plana su prisutna tri operatera mobilne telefonije, sa baznim stanicama na lokacijama Uš će, Golija-Kula i Studenica.

Na podru čju se nalaze slede ći TV repetitori: RTV Srbije (na lokalitetima: Uš će - 471 m, Studenica - 795 m, Kumanica - 840 m, Devi ći - 1062 m, manastir Gradac - 800 m), RTV Novi Pazar, TV Jedinstvo - Novi Pazar i RTV SAN - Novi Pazar.

Postoje će centrale Uš će (800 instaliranih priklju čaka), Studenica (752 instalirana priklju čka), Rudno (200 instaliranih priklju čaka), Savovo (200 instaliranih priklju čaka) i Mlan ča (200 instaliranih priklju čaka) su analogne krosbar centrale i uskoro treba da budu zamenjene digitalnim centralama sli čnog kapaciteta, izuzev Uš ća, gde je potreban kapacitet oko 2000 priklju čaka. Sistemi prenosa su nedovoljnog kapaciteta i treba da budu zamenjeni ve ćim kapacitetom.

Pokrivenost pristupnom mrežom do korisnika je dobra, izuzev za Uš će, Tadenje, Bzovik, Dražini će i Rudno. Problemi u funkcionisanju su: zastarelost tehnologije i opreme, nedovoljan kapacitet i loš kvalitet pristupne mreže (Uš će, Tadenje, Bzovik, Dražini ći i Rudno) i nedovoljna tehni čka opremljenost službe za održavanje, s obzirom na razu ñenost i konfiguraciju podru čja.

4.8.5. Toplifikacija

U ovom trenutku zagrevanje stambenih, poslovnih, privrednih i drugih objekata obavlja se individualnim grejanjem korisnika.

Stanovi za stalno i povremeno stanovanje, kao i stanovi za odmor i rekreaciju, zagrevanje vrše pretežno pe ćima na čvrsta goriva, a kao goriva se koristi: ogrevno drvo u ve ćoj meri, a ugalj i te čna goriva u manjoj meri. Nema pouzdanih podataka koliki broj stanova se zagreva iz individualnih kotlarnica ili sistemom etažnog grejanja. Identi čna je situacija i kod zagrevanja poslovnih objekata (kancelarijski prostori) i kod manjih seoskih škola.

Privredni objekti, mahom hoteli i moteli, kao i pojedine škole zagrevaju se iz individualnih kotlarnica koje, po pravilu, kao energent koriste drvo, a re ñe te čno gorivo. Uglavnom su u upotrebi pe ći niske energetske efikasnosti, a koriš ćenje automatskih sistema, sektorskog zagrevanja prostorija gotovo da ne postoji.

Zagrevanje prostorija koriš ćenjem pasivnih i aktivnih sistema za solarno grejanje prakti čno ne postoji. Energetska efikasnost objekata, uštede energije i primena alternativne i obnovljive energije za zagrevanje prostorija nisu primenjeni na prostoru Golije.

4.9. Životna sredina

Obim, struktura i diverzifikovanost aktivnosti/funkcija na podru čju Prostornog plana u direktnoj su vezi sa raspoloživim prirodnim resursima, s jedne, i populacionim potencijalima, s druge strane, dok je kvalitet životne sredine u direktnoj vezi sa (ne)ostvarenim stepenom ekonomskog razvoja.

Na stanje životne sredine uti ču i savremeni geodinami čki procesi i pojave uslovljeni geološkim i geomorfološkim svojstvima terena, a delom pospešeni i čovekovim uticajem (erozija).

Vazduh - zaga ñenje vazduha je prisutno u naseljima po obodu područja i u zonama rudnika i kamenoloma (SO2, čestice prašine, čañi). U svim slu čajevima, re č je o vrednostima koje su u granicama maksimalno dozvoljenih koncentracija, što ukazuje na mali emisioni potencijal prisutnih zaga ñiva ča. Izmerene vrednosti od strane Saveznog hidrometeorološkog zavoda, skoro najmanje u odnosu na druge krajeve Srbije, prose čnih godišnjih depozicija sumpora, azota i teških metala (arsena, kadmijuma i cinka) na Goliji, za period 1985-1995. godine ukazuju na o čuvanost i visok kvalitet vazduha. Na istraživanom podru čju ne postoje merne stanice za pra ćenje kvaliteta vazduha.

Vode (površinske i podzemne) - zaga ñivanje voda predstavlja ve ći problem u odnosu na zaga ñivanje vazduha i zemljišta. Relativno o čuvan kvalitet površinskih i podzemnih voda uslovljen je stepenom (ne)razvijenosti podru čja. To se odnosi, pre svega, na odsustvo ve ćih proizvodnih objekata i slabu naseljenost podru čja - mada disperzno razmeštena naselja, sa velikim brojem zaselaka, otežavaju izgradnju vodovodne i kanalizacione mreže.

Kvalitet površinskih voda je u ve ćem delu podru čja o čuvan. Kvalitet vode najve će dve reke, Moravice i Studenice, ne odgovara po svim kriterijumima zahtevanoj klasi (na prelazu izme ñu zahtevane i lošije klase). Najviše je prisutno zaga ñenje organskim materijama iz naselja. Me ñu brojnim parametrima na osnovu kojih se odre ñuje kvalitet vode, najve ći zna čaj imaju: ukupan ostatak pri isparavanju (mg/l), biohemijska potrošnja kiseonika za 5 dana (BPK - mgO2/l) i saprobnost vode. Vode reke Studenice (merna stanica Uš će) i Moravice (merna stanica Gradina, van istraživanog podru čja) po prvom kriterijumu se svrstavaju u naj čistije reke (I klasa). Po drugom kriterijumu, Studenica se ne nalazi u I, ve ć u II klasi, dok se vode Moravice nalaze u klasi. Na obe stanice, Uš će i Gradina, prisutna je -mezosaprobnost voda (II klasa). Ove dve reke su u izvorišnim kracima čiste planinske reke, kao i svi ostali vodeni tokovi kojima ovo podru čje obiluje.

Eksploatacija podzemnih voda proporcionalna je stepenu naseljenosti, te se iz tog razloga ne javljaju problemi precrpljivanja izdani. Me ñutim, samo kaptiranje se vrši na sanitarno i tehni čki neispravan na čin. Zaga ñivanje podzemnih voda je, pre svega, posledica neadekvatnog tretmana septi čkih jama u svim seoskim naseljima. Noviji objekti, bilo da je re č o farmama ili turisti čkim objektima, imaju nepropusne septi čke jame koje se periodi čno prazne.

Bespravnom izgradnjom vikend objekata u izvorišnoj čelenki Crne reke (izvorišni krak Studenice) na Odvra ćenici, na potesu od Biser vode, preko Odvra ćenice, do Jankovog kamena, posebno je ugrožena izdan koja prakti čno nema zaštitni pokriva č i koja se drenira preko brojnih izvora. Divlje kaptiranje izvora na celom planskom podru čju i nerešeno pitanje evakuacije otpadnih voda, naro čito iz vikend objekata, ugrožava zašti ćene zone izvorišta regionalnog zna čaja. Ne postoji redovna sanitarna kontrola kvaliteta vode kod kaptiranih izvorišta.

Zemljište - ugroženo je prvenstveno erozijom, neodgovaraju ćom obradom, uzoravanjem pašnjaka i livada na ve ćim visinama i nagibima, posebno za krompirišta, upotrebom vešta čkih ñubriva i sredstava za zaštitu bilja i nekontrolisanim odlaganjem otpada, kao i zaga ñivanjem u zonama rudnika i kamenoloma, odnosno privremenih pozajmišta - bez odgovaraju će revitalizacije i rekultivacije.

Buka i jonizuju će zra čenje - negativan uticaj buke je lokalnog karaktera (zone rudnika, kamenoloma, i u Uš ću), dok uticaj jonizuju ćeg zra čenja i radioaktivne kontaminacije ne postoji.

Otpad - za podru čje Prostornog plana ne postoje podaci o koli čini otpada, niti njegovo organizovano sakupljanje. Komunalni otpad se neplanski "odlaže", u najve ćem broju slu čajeva, na najnepovoljnijim lokacijama sa stanovišta ugrožavanja životne sredine. Formirano je više nehigijenskih smetlišta komunalnog otpada u re čnim dolinama, skoncentrisano i disperzno po celom podru čju, što predstavlja jedan od izvora zaga ñivanja vodnih resursa, a uti če i na zaga ñivanje i zauzimanje zemljišta. Poseban problem predstavljaju deponije piljevine/strugotine uz svaku strugaru, koje nisu zašti ćene od atmosferskih padavina niti od visokih voda u dolinama pored re čnih tokova. Uz saobra ćajnice, na mestima gde se izvla če trupci iz šume, primetne su ve će koli čine drvnog otpada. Industrijskog otpada je znatno manje i javljaju se u naseljima u kojima su locirani prera ñiva čki kapaciteti. Pojavljuje se i nekontrolisani otpad, koji obuhvata poljoprivredni i otpad iz kamenoloma.

U odnosu na celokupno podru čje, životna sredina je najviše ugrožena na podru čju grada Kraljevo, zatim na teritoriji opštine Ivanjica, a najmanje na podru čju grada Novi Pazar i opština Raška i Sjenica.

5. Potencijali i ograni čenja podru čja Prostornog plana

5.1. Potencijali

Potencijalima podru čja Golije, koju karakteriše izolovanost i privredna nerazvijenost (ali koji u posmatranom kontekstu jesu uslovna prednost), smatraju se:

- povoljan geostrateški položaj. Smeštena u centralnom delu planinskog kompleksa, izme ñu Tare, Zlatara, Peštera i Kopaonika, predstavlja prirodno središte njihove funkcionalne integracije;

- o čuvana životna sredina. Kvalitet i osobenosti sredine i njeni potencijali, od zna čaja za širu zajednicu, moraju da uživaju svu potrebnu zaštitu i podršku. Golija nije samo prirodni, ve ć i istorijski i ljudski refugijum;

- bogatstvo prirodnim resursima. Do sada nije izvršena adekvatna valorizacija šumskih, poljoprivrednih, vodoprivrednih, turisti čkih i drugih resursa kojima ovo podru čje obiluje. Prostornim planom se pruža mogu ćnost da se na planskom podru čju primeni koncept održivog razvoja koji je kompatibilan sa primarnim ciljevima zaštite;

- izuzetna prirodna i kulturno-istorijska baština. Osnova za razvoj posebnih vidova nau čnog, kulturnog i ekoturizma, sa akcentom na etnonasle ñu. Nedovoljna istraženost i nedovoljna ulaganja u konzervaciju, rekonstrukciju, revitalizaciju/prenamenu objekata i prezentaciju dobara, nije omogu ćila njihovo valorizovanje kao nespornog nau čno-istraživa čkog, vaspitno-edukativnog i turisti čko-rekreativnog potencijala;

- status podru čja. Omogućava uklju čivanje u raznovrsne programe i aktivnosti sa koriš ćenjem specifi čnih izvora sredstava na internacionalnom i nacionalnom nivou.

5.2. Ograni čenja i konflikti

Brdsko-planinsko podru čje Golije karakterišu slede ća ograni čenja, koja predstavljaju korektivni faktor u kvantitativnom i u kvalitativnom smislu pri definisanju optimalne namene i kvantifikaciji osnovnih razvojnih parametara:

- razbijeni sistem naselja,

- niske gustine naseljenosti (12,7 st./km 2) i nepovoljne demografske karakteristike (depopulacija, najdublja demografska starost),

- ekonomska nerazvijenost,

- neizgra ñena saobra ćajna infrastruktura i nedovoljna pokrivenost kvalitetnim saobra ćajnicama,

- slabo razvijena naseljska i regionalna infrastruktura,

- nizak nivo komunalne opremljenosti naselja,

- prirodni procesi kao posledica primarno antropogenog uticaja (erozija, zarastanje livada i pašnjaka).

Pored navedenih, na podru čju Prostornog plana postoji i niz posebnih namena: prostori zašti ćene prirode i spomenici kulture sa svojim okruženjem (koji su svakako i potencijal ovog prostora), standardi kvaliteta sredine kao i sve druge vrednosti, lokalnog ili regionalnog karaktera, koje još nisu prepoznate, istražene i valorizovane, a koje će zahtevati i poseban odnos pri izboru razvojnih programa.

Ograni čenja se, uslovno, mogu prepoznati i kroz važe ću zakonsku regulativu na nacionalnom nivou i usvojena/ratifikovana me ñunarodna dokumenta koja predodre ñuju osnovne namene, na čin i kapacitete koriš ćenja, a koji obezbe ñuju o čuvanje statusa podru čja.

Ne manji zna čaj imaju prethodna navedena ograni čenja ekonomskog i demografskog tipa koja sužavaju razvojne opcije. U tom kontekstu, prostorni kapaciteti odre ñenih lokacija - grani čni kapaciteti koriš ćenja prostora/resursa mogu da predstavljaju poseban arbitrarni faktor i uzrok konfliktnih situacija. Vodosnabdevanje, tretman otpadnih voda i striktni uslovi koriš ćenja resursa otvaraju pitanja isplativosti investicija po pojedina čnim programima i na pojedinim lokacijama.

Visoki troškovi infrastrukturnog opremanja i neophodno strukturno prilago ñavanje, bi će jedan od najkrupnijih ograni čavaju ćih faktora razvoja.

Osnovni konfliktni odnosi na predmetnom podru čju javljaju se na relaciji zaštite (u opštem smislu i po svim komponentama) sa potrebama delatnosti, izgradnje, infrastrukture i potrebama lokalne zajednice koja kroz o čekivane programe, a bez pomo ći sa strane, ne može da valorizuje razvojne potencijale.

Kao glavne konfliktne ta čke mogu se ozna čiti:

- kulturno-istorijske celine manastira Studenica i Gradac najviše kategorije i planirane akumulacije regionalnog zna čaja u njihovoj blizini (prema Prostornom planu Republike i Vodoprivrednoj osnovi - konflikt je "prenet" iz planova višeg reda, gde je rešenje u narednom periodu omogu ćeno blagovremenom rezervacijom prostora za obe namene);

- infrastrukturni koridor "Beograd-Južni Jadran," koji omogu ćava izuzetno zna čajno saobra ćajno otvaranje prostora Golije, ali predstavlja i veliku ekološku barijeru na podru čju koje je proglašeno za Rezervat biosfere;

- potreba da se turisti čko-ugostiteljski sadržaji upotpune skijalištima, koja bi radi funkcionalnosti morala da pro ñu i kroz zašti ćene delove Parka prirode kao i šumska podru čja, koja su i u državnom i privatnom vlasništvu;

- bavljenje zemljoradnjom i sto čarstvom, kao i drugim privrednim aktivnostima u uslovima ograni čenih mogu ćnosti zbog definisanih režima zaštite iziskuje potrebu da se ovaj sukob razreši sistemom kompenzacija i drugih olakšica.

5.3. Zaklju čna ocena

Podru čje Golije je izraziti primer prožetosti prirodnih i kulturnih vrednosti koje treba objedinjeno valorizovati, unapre ñivati i koristiti.

Demografska revitalizacija podru čja zavisi od realizacije nacionalne strategije razvoja brdsko-planinskih podru čja, ali i od materijalne i logisti čke podrške pojedina čnim projektima.

Neveliki broj od 11.412 stanovnika predstavlja dragoceni resurs, koje treba posebnim podsticajnim ekonomskim politikama privredno angažovati, a širim spektrom zapošljavanja podržati ono stanovništvo koje bi se vratilo na Goliju. U suprotnom je mogu će da će do ći do demografskog izumiranja, izuzimaju ći nekoliko naselja sa manjim stepenom demografskog vitaliteta.

Princip mudrog/trajnog koriš ćenja svih resursa kroz: razvoj šumarstva, planinske zemljoradnje i sto čarstva, proizvodnju biološki ispravne hrane, održivo lovstvo i ribolovstvo, razvoj proizvodnog zanatstva i prera ñiva čkih kapaciteta oslonjenih na sirovinsku bazu podru čja na višoj tehnološkoj osnovi, promovisanje doma ćih zašti ćenih "brendova" i ukrupnjavanje seoskih gazdinstava, mogu biti osnova opstanka.

Razvoj turizma koji poseduje kvalitetnu motivsku osnovu, sa savremenim konceptima razvoja, da će trajne efekte na duži vremenski rok.

Sve navedeno će pratiti i razvoj savremene saobra ćajne, telekomunikacione, elektroenergetske i vodoprivredne infrastrukture, razvoj socijalne, privredne i stambene suprastrukture te pove ćanje socijalnog standarda stanovništva.

Opasnost, kao što je narušavanje ekološke ravnoteže i kapaciteta prostora, mogu se javiti usled visokog investicionog ulaganja u razvoj, pre svega, u izgradnju saobra ćajnica, turizam privredne kapacitete i neodgovaraju će svesti investitora i stanovništva o prirodi kao javnom dobru (neprihvatanje planskih rešenja).

II. CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA

Odlukom o zaštiti podru čja Golije, kao predela izuzetnih prirodnih vrednosti, anticipiran je savremeni koncept održivog, trajnog razvoja koji zahteva promene u vrednosnim stavovima i kriterijumima, od lokalnog do državnog nivoa, pri čemu se utvr ñuju karakteristi čni indeksi definisanja ciljeva i održivosti, uz primenu ekoloških standarda, poštovanja grani čnih kapaciteta i ocene uticaja.

Dugoro čnim horizontima planiranja, koji obavezno prate posebnu namenu podru čja, mora se obezbediti kontinuitet politike, merama se mora uticati na redefinisanje rasta pomo ću kvaliteta življenja, ali i uz vrednovanje troškova i profitabilnosti. Primenom iskustava, inovacija i uspešne prakse, uz obezbe ñenje raznovrsnih izvora finansiranja, posebno se podsti če inicijativa na lokalnom nivou. Često suprotstavljeni ciljevi razvoja podležu prvenstveno ekološkim, a zatim i ekološko-tehnološkim, finansijskim i drugim proverama.

1. Opšti ciljevi zaštite, razvoja i ure ñenja

PPRS kao relevantni dugoro čni program razvoja, postavlja slede ću plansku obavezu kao opšti cilj: "postizanje racionalne organizacije i ure ñenja prostora, uskla ñivanjem njegovog koriš ćenja sa mogu ćnostima (i ograni čenjima) u raspolaganju prirodnim i stvorenim vrednostima i sa potrebama dugoro čnog socijalnog i ekonomskog razvoja".

Ovaj prostorni plan, strategije razvoja i druga opšta dokumenta doneta na nivou države, definišu opšte ciljeve koji se odnose na podru čje Golije:

- obezbe ñivanje kvalitetne životne sredine;

- o čuvanje ravnoteže ekosistema i obnova onih koji su narušeni;

- održavanje biodiverziteta;

- zaštita, obnova i sanacija stanja živog sveta, ugroženih i retkih biljnih i životinjskih vrsta;

- zaštita najvrednijih prirodnih dobara, prirodnih predela, ambijenta i pejsaža oko kulturno-istorijskih spomenika, ljudskim radom stvorenih dobara i graditeljskog nasle ña;

- racionalno koriš ćenje prirodnih resursa;

- zaustavljanje dalje degradacije prirodne sredine, posebno erozije;

- razvoj ekološke etike i znanja o posledicama i uzrocima narušavanja životne sredine.

Opšti ciljevi zaštite, razvoja i ure ñenja Parka prirode, kao prirodnog dobra od nacionalnog (I kategorija) i me ñunarodnog zna čaja, u skladu sa prethodnim, usvojenim ciljevima i opredeljenjima prostornog razvoja Republike Srbije i specifi čnostima ovog podru čja, zasnivaju se na poštovanju:

- režima i mera zaštite biološke, geološke i predeone raznovrsnosti i zaštite posebnih prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti u cilju o čuvanja i unapre ñivanja specifi čnih vrednosti Parka prirode i Rezervata biosfere;

- koncepta održivog koriš ćenja prirodnih resursa u skladu sa nacionalnom i regionalnom politikom u oblasti socioekonomskog, ekološkog i drugog razvoja;

- obaveza uskla ñivanja koriš ćenja prostora sa mogu ćnostima i ograni čenjima prirodnih i stvorenih vrednosti i sa potrebama socijalnog i ekonomskog razvoja podru čja i lokalne zajednice;

- potreba njegovog uklju čivanja u me ñunarodne programe i aktivnosti zaštite biodiverziteta, razvoja planinskih podru čja i dr.

Osnovni ciljevi Rezervata biosfere (na osnovu Seviljske strategije) podrazumevaju:

- o čuvanje biološkog diverziteta i zdravih ekosistema;

- sticanje znanja o prirodnim sistemima i njihovim promenama, o tradicionalnim oblicima koriš ćenja zemljišta i koriš ćenju prirodnih resursa na usaglašen na čin;

- saradnju u rešavanju problema vezanih za prirodne resurse.

Prethodna istraživanja, raspoloživa dokumentacija, opšti i posebni ciljevi i kriterijumi zaštite i razvoja, razvojni programi na svim nivoima, sugestije lokalnih zajednica, kao i ocena prirodnih i stvorenih vrednosti i razvojnih potencijala na podru čju, odre ñuju osnovno polazište Prostornog plana:

- planinsko podru čje, predstavlja celovitu demografsku, prostornu, funkcionalnu i prirodnu sredinu, pri čemu Park prirode i Rezervat biosfere čine deo tog jedinstvenog prostora;

- osnovni demografski, socioekonomski problemi, kao i mogu ći razvojni programi, treba da se rešavaju na jedinstven na čin na podru čju, uz precizno definisanje na čina i odgovaraju će forme upravljanja i poštovanje regionalnih specifi čnosti i nadležnosti lokalnih organa uprave;

- razvojni programi Republike Srbije, kao i o čekivana podrška iz me ñunarodnih fondova primenjuje se na podru čje u celini.

Opšti kriterijumi odnosa prema resursima na podru čjima posebne namene podrazumevaju:

- zaštitu biodiverziteta i zaštitu posebnih prirodnih i kulturnih vrednosti me ñunarodnog, nacionalnog, regionalnog i lokalnog zna čaja;

- racionalno koriš ćenje prirodnih resursa, koje je primereno široj nacionalnoj i regionalnoj politici u oblasti socio-ekonomskog, ekološkog i drugog razvoja;

- održivi razvoj zašti ćenih podru čja i zaštitnih zona (zona uticaja) koji ima pozitivan uticaj na razvoj i kvalitet življenja, na regionalnom i lokalnom nivou.

Opšti ciljevi politike zaštite životne sredine definisani u Nacionalnom programu zaštite životne sredine Republike Srbije (nacrt) koji su zajedni čki i za podru čje Golije su:

- integracija politike zaštite životne sredine sa ekonomskom i politikom drugih sektora;

- proširenje i ja čanje institucionalnih kapaciteta po gradovima/opštinama za kreiranje i implementaciju sektorskih politika i politike zaštite životne sredine u celini i uspostavljanje sistema za reagovanje u akcidentnim situacijama;

- unapre ñenje sistema kontrole kvaliteta životne sredine primenom normativa i standarda, obaveznom kontrolom kvaliteta monitoringa činilaca životne sredine, monitoringom zaga ñiva ča, izradom katastra zaga ñiva ča, uspostavljanjem jedinstvenog informacionog sistema i sistema informisanja;

- razvoj efikasnog sistema finansiranja zaštite životne sredine i ekonomskih podsticaja;

- unapre ñenje formalnog i neformalnog obrazovanja o zaštiti životne sredine; podizanje nivoa svesti kroz bolje informisanje i komunikaciju sa javnoš ću i razvijanje mehanizama njihovog u češ ća u odlu čivanju po pitanjima životne sredine u skladu sa Arhuskom konvencijom.

2. Posebni ciljevi

Me ñunarodne organizacije i fondovi, razli čiti programi (Akcioni Program za zaštitu životne sredine, 2001. i "Parkovi za život: akcija za zašti ćene oblasti u Evropi"), i dr. aktiviraju i uklju čuju sve vredne planinske predele Evrope u transregionalni razvoj kroz "zaštitu planinskih regiona/jedinstvenih biogeografskih celina, kao zna čajnih ekonomskih podru čja i podru čja o čuvane i zdrave životne sredine; promovisanjem održivog razvoja i kvaliteta života u njima, a koji se moraju posmatrati kroz šire prostorne komplekse kojima pripadaju pri čemu zaštita, ure ñenje i održivo upravljanje prirodnim resursima zahtevaju regionalnu i nacionalnu saradnju i podršku zemlje; ja čanjem razmena informacija i iskustva razli čitih planinskih podru čja; izgradnjom osnova institucionalne politike planinskih podru čja na nacionalnom i internacionalnom nivou".

Zajedni čki ciljevi ovih aktivnosti su:

- strateški pristup u postizanju ekoloških ciljeva (implementacija regulative u oblastima: klime, zaštite biodiverziteta i prirodnih bogatstava, zemljišta, upravljanja otpadom);

- osiguranje adekvatne i dobro organizovane mreže zašti ćenih oblasti Evrope s ciljem da se o čuva puni predeoni i biološki diverzitet kontinenta - zaštita najvrednijih staništa uz pomo ć proširenog programa "Natura 2000";

- upravljanje zašti ćenim oblastima (planiranje i ure ñenje; utemeljenje odgovornih institucija i službi za zašti ćene oblasti i definisanje njihovih odnosa sa višim instancama; istraživanje i monitoring; održavanje objekata za zaštitu i prezentaciju zašti ćenih oblasti; obrazovanje o životnoj sredini);

- kontrolisano koriš ćenje prirodnih resursa - proširenje nacionalnih i regionalnih programa za dalje promovisanje održivog upravljanja šumama;

- uspostavljanje akcionih planova radi zaštite biodiverziteta;

- uvo ñenje mera za zaštitu zemljišta i

- koordinisanje napora zemalja članica u razrešavanju akcidenata i prirodnih katastrofa.

Podru čje Golije se kao celina klasifikuje, prema Okviru za klasifikaciju zašti ćenih podru čja (IUCN, 1999), u V kategoriju upravljanja (mada sadrži i elemente I i IV kategorije), čiji su ciljevi upravljanja:

- "o čuvanje diverziteta predela, staništa, pridruženih vrsta i šumskih ekosistema;

- o čuvanje skladne interakcije prirode i kulture kroz zaštitu predela i održavanje tradicionalnog koriš ćenja zemljišta, na čina gradnje kao i društvenih i kulturnih manifestacija;

- mogu će koriš ćenje kroz rekreaciju i turizam, u skladu sa osnovnim kvalitetima podru čja;

- eliminacija i dalje spre čavanje koriš ćenja zemljišta i preobimnih aktivnosti;

- podrška na činu života i ekonomiji koja je u skladu sa prirodom i zaštitom društvenog i kulturnog miljea zajednice;

- podrška nau čnim i obrazovnim aktivnostima koje će doprineti dugoro čnoj dobrobiti lokalnog stanovništva i razvoj javne podrške zaštiti takvih podru čja;

- doprinos boljitku lokalne zajednice kroz koriš ćenje prirodnih proizvoda i usluga".

Polaze ći od zakonske regulative, donetih dokumenata koja se odnose na Park prirode i uvažavaju ći specifi čnosti i saznanja o istraživanom podru čju, definisani su slede ći ciljevi i kriterijumi zaštite i razvoja, osnovni postulati za izradu Prostornog plana:

- o čuvanje, unapre ñenje i zaštita biološke, geološke, a naro čito predeone raznovrsnosti;

- zaštita posebnih prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara, njihovo koriš ćenje u funkciji nauke, edukacije, prezentacije javnosti i rekreacije;

- o čuvanje, zaštita i revitalizacija civilizacijsko-istorijskog identiteta ljudi, teritorije, osobenosti i dinami čnosti kulturnog predela;

- unapre ñenje i održivo gazdovanje prirodnim bogatstvima (zemljišta, šume, flora, fauna, livade i pašnjaci, vode, vazduh);

- podsticanje razvoja i davanje prednosti aktivnostima koje su, po konceptu i principima na kojima se zasnivaju, kompatibilne sa funkcijama podru čja posebne namene, a u zavisnosti od karakteristika prostora i potreba lokalne zajednice;

- uravnoteženo i racionalno koriš ćenje teritorije sa stanovišta zauzimanja prostora, razvoja funkcionalne mreže naselja, standarda stanovništva i odnosa prema sredini/okruženju;

- o čuvanje i zaštita kvaliteta životne sredine, svih njenih elemenata, po najvišim standardima;

- ostvarivanje pozitivnih razvojnih efekata Parka prirode na razvoj i kvalitet življenja u njegovom neposrednom okruženju, na regionalnom i lokalnom nivou;

- dugoro čna nau čna istraživanja temeljnih fenomena Parka prirode i kontrolisana edukacija;

- integrativni pristup u zaštiti, planiranju, korišćenju i upravljanju podru čjem posebne namene.

3. Ciljevi po pojedinim oblastima

3.1. Ciljevi zaštite prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti i životne sredine

Prostorni plan se opredeljuje za integrativni pristup u zaštiti, planiranju, koriš ćenju i upravljanju podru čjem posebne namene koje se svrstava u kategoriju "kulturnog predela". U kontekstu odnosa prema ukupnoj baštini, to podrazumeva obezbe ñenje uslova za operativno upravljanje i gazdovanje, kroz koherentni sistem javnih intervencija koje prirodno i kulturno nasle ñe i kvalitet životne sredine prepoznaju kao:

- neobnovljivi resurs,

- izvor identifikacije,

- razvojni resurs koji se može koristiti za razne vidove obnove,

pri čemu su usvojeni slede ći polazni stavovi:

- nema principijelne razlike izme ñu procesa zaštite i razvojne politike;

- zaštita i obnova nasle ña jesu same po sebi oblik razvoja;

- integrativno planiranje mora biti zastupljeno ne samo za pojedina čne pojave, mesta, prostorne celine sa odre ñenim specifi čnostima, ve ć na celom podru čju.

3.1.1. Zaštita predela

Ciljevi zaštite "kulturnog predela" predstavljaju fundamentalne opšte kriterijume ure ñenja i prostornog razvoja podru čja Golije i podrazumevaju:

- zaštitu habitata sa njihovom specifi čnom raznovrsnoš ću vrsta;

- zaštitu, čuvanje, konzervaciju, obnovu, revitalizaciju kulturno-istorijskih vrednosti i predela u sprezi sa istim oblicima brige za prirodne vrednosti koje stvaraju identitet Golije;

- zaštitu spomenika kulture i njihove okoline;

- zaštitu prirodnih elemenata koji grade strukturu podru čja kao i geoloških i geomorfoloških osobenosti;

- zaštitu podru čja sa visokom strukturnom raznovrsnoš ću i raznovrsnoš ću namena;

- zaštitu na čina gradnje tipi čne za region;

- usaglašavanje strategijskog pristupa i metodologije rada sa zaštitom najvažnijih spomeni čkih celina u okruženju;

- promovisanje aktivnosti smišljenih da oja čaju ekonomsku bazu i unaprede kvalitet života lokalnog stanovništva;

- o čuvanje ambijentalnih, estetskih i rekreativnih potencijala podru čja od posebnog republi čkog interesa;

- popularizaciju zaštite prirode (i životne sredine) i razvijanju ekološke svesti.

3.1.2. Zaštita prirodne baštine

Ciljevi zaštite prirodne baštine generišu se po više osnova, i to kao:

1. Ciljevi zaštite posebnih prirodnih vrednosti koji obuhvataju zaštitu:

- prostora (mesta) izuzetnih i jedinstvenih delova prirode od zna čaja za nau čne, kulturno-obrazovne, rekreativne i druge svrhe;

- karakteristi čnih predstavnika pojedinih ekosistema i izrazitih biogeografskih podru čja, odnosno predstavnika pojedinih tipova predela, od izvornih do antropogenih;

- prirodnih predela, ambijenata i pejzaža oko kulturno-istorijskih spomenika, u okviru kompleksne zaštite ovih celina;

- zaštitnih zona (zona uticaja) oko zašti ćenih prirodnih dobara.

2. Ciljevi zaštite biodiverziteta koji zahtevaju:

- o čuvanje genetskog, specijskog i ekosistemskog biodiverziteta, na osnovu preduzetih (a) prou čavanja geno-fonda, (b) formiranja baza podataka i inventarizacije i (v) kategorizacije elemenata komponenti biodiverziteta;

- preduzimanje dugoro čnih ekosistemskih istraživanja interdisciplinarnog obuhvata;

- pra ćenje stanja biodiverziteta, kao i ugrožavaju ćih faktora, sa procenom tendencija promena i spontanih sukcesija;

- održavanje biodiverziteta i bioloških resursa, u skladu sa politikom održivog razvoja i metodama i postupcima rada na konzervaciji/obnovi i revitalizaciji u konkretnim slu čajevima.

3. Posebni ciljevi koji podrazumevaju:

- o čuvanje ambijentalnih, estetskih i rekreativnih potencijala podru čja od javnog interesa;

- razvoj informacionog sistema zaštite prirode (u okviru informacionog sistema životne sredine i prostora);

- zasnivanje zaštite na sistemskom prostornom, urbanisti čkom i ekološkom planiranju;

- održavanje i širenje me ñunarodne saradnje od zajedni čkog interesa.

3.1.3. Zaštita kulturno-istorijske baštine

Realizacija ciljeva zaštite neposredno zavisi od unapre ñenja položaja kulturno-istorijske baštine na podru čju Prostornog plana, i to od:

- razvoja društvene svesti, od lokalnog stanovništva do meñunarodne zajednice, o neprocenjivoj i raznovrsnoj kolektivnoj baštini koju, kao izraz jednog društvenog kolektiviteta i njegovog na čina življenja, treba sa čuvati i za naredne generacije;

- razvoja svesti pojedinaca i društva da se radi o velikim kulturnim vrednostima koje predstavljaju materijalne svedoke prošlih civilizacija, te ih je potrebno fizi čki očuvati radi njihovog ogromnog edukativnog i kulturnog potencijala;

- utvr ñivanja realne ekonomske vrednosti koju poseduju ili mogu posedovati nepokretna kulturna dobra/izgra ñeni oblici, a koja mogu, nakon obnove i revitalizacije, odgovoriti savremenim zahtevima ekonomskog tržišta i doprineti ekonomskom prosperitetu podru čja kroz turisti čku valorizaciju;

- nepokretna kulturna dobra moraju se prihvatiti kao savremeni životni okvir, koji poseduje društveni sklad koji odgovara i današnjim generacijama.

Zaštita ukupnog kulturnog nasle ña na teritoriji Prostornog plana, na nivou opšteg tretmana graditeljskog nasle ña, treba da:

- zaustavi dalju degradaciju postoje ćih prostora i fizi čke strukture;

- stvori preduslove da se aktiviraju ekonomski potencijali podru čja, naro čito u zonama spomenika kulture izuzetnog zna čaja;

- sa čuva najvrednije primere kulturne baštine; proglašene i kategorisane, proglašene i nekategorisane, evidentirane koji uživaju prethodnu zaštitu, kao i one koji će se potencijalno otkriti i vrednovati;

- definiše smernice za podizanje kvaliteta životne sredine u zonama kulturnih dobara izuzetnog i velikog zna čaja, kao i ruralnih celina u kojima su vredni primeri tradicionalnog narodnog graditeljstva;

- definiše metode i postupke rada na konzervaciji/obnovi i revitalizaciji u konkretnim slu čajevima, kada se kulturna dobra povezuju sa razli čitim razvojnim programima (turizam, rekreacija).

3.1.4. Zaštita životne sredine

Ciljevi zaštite životne sredine na podru čju Prostornog plana, pored o čuvanja, unapre ñenja i zaštite biološke, geološke i predeone raznovrsnosti i posebnih prirodnih i kulturnih vrednosti, jesu:

- zaštita voda (površinskih i podzemnih) uz primenu integralnog pristupa u upravljanju i koriš ćenju vodnih resursa (koriš ćenje, zaštita voda i zaštita od voda); o čuvanje kvaliteta površinskih voda u skladu sa zahtevanom klasom kvaliteta - vra ćanje vodotoka u I klasu kvaliteta, i to Studenice do Uš ća, i Moravice do Ivanjica; potpuna zaštita kvaliteta podzemnih voda i striktna zaštita svih zona koje su zakonom rezervisane kao izvorišta vodosnabdevanja (sliv Studenice, Moravice i Ljudske reke);

- zaštita zemljišta, uz integralni odnos u planiranju i upravljanju zemljišnim resursima;

- zaustavljanje erozije u najugroženijim podru čjima;

- zaštita i o čuvanje kvaliteta vazduha;

- uravnoteženo koriš ćenje prostora sa stanovišta zaštite životne sredine i obezbe ñenje uslova za o čuvanje i adekvatno gazdovanje prirodnim bogatstvima;

- upravljanje svim vrstama otpada na ekološkim osnovama i u skladu sa Nacionalnom strategijom upravljanja otpadom;

- razvoj vaspitno-obrazovnih i nau čno-istraživa čkih aktivnosti u funkciji zaštite životne sredine.

3.2. Ciljevi demografskog razvoja

Osnovni cilj Prostornog plana odnosi se, ne samo na zaustavljanje negativnih tendencija u demografskom razvoju podru čja kroz ostvarivanje planskih ciljeva u pogledu pokretanja ukupnog razvoja, ve ć na stvaranje realnog okvira socijalne stabilnosti i perspektiva razvoja, čime će se omogu ćiti pozitivni demografski efekti:

- zaustavljanje iseljavanja i stvaranje uslova za povratak radno-sposobnog stanovništva;

- stvaranje realnih razvojnih preduslova za demografsku revitalizaciju i oživljavanje biološke reprodukcije.

3.3. Ciljevi prostornog razvoja

Osnovni ciljevi koji se odnose na planiranje prostornog razvoja podru čja Golije, jesu:

- uravnoteženo i racionalno koriš ćenje teritorije sa stanovišta zauzimanja prostora, razvoja funkcionalne mreže naselja, standarda stanovništva i odnosa prema sredini/okruženju;

- zaštita postoje će matrice izgra ñenosti uz racionalizaciju i uskla ñivanje mreže naselja u svrhu ravnomernijeg razmeštaja centara usluga, njihove decentralizacije i približavanja korisnicima, uz smanjenje razlika u uslovima i standardima koriš ćenja.

Zbog specifi čnosti podru čja Golije, postoje će prostorne strukture i namene, pri planiranju mreže naselja i distribucije funkcija treba uzeti u obzir i posebne ciljeve:

- sticanje uslova za opstanak i progres svakog naselja koje bude predvi ñeno u mreži;

- spre čavanje daljeg smanjenja broja stanovništva i definisanje mera revitalizacije stanovništva u dužem vremenskom periodu;

- podsticanje razvoja i davanje prednosti aktivnostima koje su, po konceptu i principima na kojima se zasnivaju, kompatibilne sa funkcijama podru čja posebne namene, a u zavisnosti od karakteristika prostora i potreba lokalne zajednice;

- infrastrukturno izgra ñivanje i opremanje podru čja da bi se smanjio stepen izolovanosti i pove ćao stepen otvorenosti i pristupa čnosti;

- razvoj javnih službi neophodnih za ostvarivanje razvojnih efekata u mreži naselja.

3.3.1. Mreža naselja

Uzimaju ći u obzir efekte dosadašnjih programa razvoja ovog podru čja i iskustva evropskih zemalja sa sli čnim brdsko-planinskim podru čjima, utvr ñuju se osnovni ciljevi za budu ći razvoj i prostorno-funkcionalnu organizaciju mreže naselja:

- uravnoteženi razmeštaj stanovništva;

- hijerarhija naselja i formiranje zajednica naselja prema modelu teritorijalnog i funkcionalnog umrežavanja;

- ja čanje mikrorazvojnih centara - postizanje dovoljnog stepena samouprave na nivou seoskih centara, čime bi sami podsticali svoj razvoj i uticali na razvoj manjih naselja;

- ja čanje saradnje, kroz razmenu iskustava i zajedni čke projekte, izme ñu gradskih/opštinskih centara u okruženju Golije sa ciljem ja čanja funkcionalnih regiona;

- aktivnija saradnja zajednice naselja sa gradskim/opštinskim centrima, radi rešavanja osnovnih socijalnih i ekonomskih pitanja;

- poboljšanje opremljenosti javnim službama u okolnim opštinskim centrima i centrima zajednice naselja, kao i infrastrukture u naseljima i izme ñu njih samih;

- formiranje mreže proizvodnih kapaciteta u mikro-razvojnim centrima;

- izgradnja i modernizacija lokalne putne mreže i druge infrastrukture u mreži naselja, čime bi se lakše povezivali centri naselja sa gradskim/opštinskim centrima, a ujedno uklju čila u infrastrukturnu mrežu ona naselja koja su do sada bila izolovana, mada imaju perspektive za razvoj;

- razvijanje dnevne migracije radne snage i drugog stanovništva i usporavanje iseljavanja radno-sposobnog stanovništva;

- o čuvanje i unapre ñenje kvaliteta prirodnog okruženja;

- koncentracija izgradnje u centrima razvoja, postizanje gustine naseljenosti koje mogu obezbediti uvo ñenje savremene opreme i podizanje životnog standarda;

- zaustavljanje procesa bespravne izgradnje sa o čuvanjem slobodnog prostora izme ñu naselja;

- uskla ñivanje politi čkih raznolikosti, podizanje kulturno-obrazovanog nivoa, kvalitativno podizanje politi čke kulture, tolerancije i solidarnosti me ñu stanovništvom.

3.3.2. Javne službe

Osnovni cilj razvoja javnih službi na podru čju Prostornog plana jeste ostvarivanje boljeg kvaliteta usluga i dostupnosti društvenih sadržaja svim korisnicima bez obzira na mesto stanovanja, bez znatnijeg ulaganja finansijskih sredstava, koji će se realizovati kroz:

- odgovaraju ću reorganizaciju i prilago ñavanje javnih službi specifi čnoj nameni i karakteristikama podru čja i pojedinih naselja;

- racionalizaciju mreže objekata javnih službi čime se smanjuju troškovi disperzivne mreže, pove ćava koncentracija sredstava i korisnika, i ostvaruje viši kvalitet usluga i bolja kadrovska opremljenost.

Poseban cilj u razvoja javnih službi jeste formiranje mreže objekata javnih službi na podru čju Prostornog plana sa koncentracijom sadržaja u centrima zajednice naselja - razvojnim centrima kako bi se obezbedio odgovaraju ći nivo usluga, uz etapnu socioekonomsku transformaciju i prostorno-funkcionalnu organizaciju prostora, proporcionalno podizanju kvaliteta mreže saobra ćajnica i organizacije javnog saobra ćaja i, samim tim, ja čanjem gravitacione mo ći centara.

3.3.3. Saobra ćajno-transportni sistem

Ciljevi razvoja saobra ćajno-transportnog sistema za ostvarivanje privrednog razvoja podru čja jesu:

- poboljšanje prostorne organizacije saobra ćajnog i transportnog sistema, pove ćanjem kvaliteta relacije prostor-vreme na teritoriji i poboljšanjem vremenske komponente u toj relaciji putem poboljšanja postoje ćih i stvaranja novih komunikacijskih mogu ćnosti, kao što su revitalizacija i modernizacija postoje ćih magistralnih i regionalnih puteva, kao i modernizacija postoje će i izgradnja planirane železni čke pruge;

- obezbe ñenje ve ćeg stepena efikasnosti, racionalnosti i ekonomi čnosti u transportu ljudi i dobara, stvaranjem uslova za odvijanje saobra ćaja sa ve ćim nivoom bezbednosti, ve ćim brzinama kretanja, kra ćim vremenom putovanja, itd.;

- modernizacija lokalnih i nekategorisanih puteva izme ñu centralnih naselja ka okolnom gravitacionom podru čju;

- rezervacija i zaštita prostora za poboljšanje lokalnih elemenata saobra ćajne infrastrukture;

- razvoj saobra ćajne infrastrukture, kao osnovnog činioca prostorne organizacije, tako da se omogu ći visok nivo usluge putni čkog prevoza putem dobro organizovanog javnog prevoza putnika, kombinovanog (drum-železnica) prevoza robe i dobara, optimiziranjem vremena putovanja i sl.;

- ostvarenje mreže linija javnog prevoza putnika koja omogu ćava i podsti če planiranu organizaciju naseobinskog sistema;

- pove ćanje ukupne mobilnosti stanovništva sa relativnim pove ćanjem broja putovanja u granicama gravitacionih zona pojedinih centralnih naselja;

- poboljšanje ukupnog nivoa usluge saobra ćajnog i transportnog sistema sa poboljšanjem odgovaraju ćih tehni čkih elemenata saobra ćajne infrastrukture sa posebnim osvrtima na negativne uticaje saobra ćaja na druge podsisteme i životnu sredinu;

- pored obezbe ñenja zadovoljenja internih saobra ćajnih potreba, unutar Golije, neophodno je da saobra ćajna infrastruktura omogu ći prostornu povezanost Golije sa susednim opštinama, regionom i šire.

Ciljevi razvoja i organizacije putne mreže na području Prostornog plana jesu:

- formiranje mreže koja treba da obezbedi uslove za materijalno rentabilan, socijalno kvalitetan život stanovnika - što spre čava migracije autohtonog stanovništva;

- pokrivenost teritorije putnom mrežom, prohodnom i u letnjim i u zimskim uslovima, a koja omogu ćava koriš ćenje svih potencijala podru čja;

- planiranje, projektovanje i izgradnja saobra ćajnica i objekata saobra ćajne infrastrukture koji obezbe ñuju zadovoljavaju ći nivo usluga za sva vozila, uklju čuju ći autobuse.

3.3.4. Rekreativna infrastruktura

Osnovni ciljevi razvoja sportskih, rekreativnih i zdravstvenih aktivnosti na Goliji jesu:

- koriš ćenje raznovrsnih prirodnih i kulturnih motiva i klimatskih pogodnosti;

- koncentracija izgradnje objekata namenjenih rekreaciji u centrima mesnih zajednica i na turisti čkim lokalitetima;

- izgradnja sportske infrastrukture uskla ñene sa prostornim mogu ćnostima i režimima zaštite, a na osnovu stru čnih ekspertiza o mogu ćnostima pojedinih vidova rekreacije.

3.3.5. Elektroenergetska infrastruktura

Osnovni ciljevi daljeg razvoja elektroeneretskog sistema na celokupnom podru čju jesu:

- stvaranje optimalnog rešenja dovoljno sigurnog, kvalitetnog i ekonomi čnog snabdevanja elektri čnom energijom bilo kog perspektivnog potroša ča;

- neometan razvoj u pogledu koli čine elektri čne energije i snage, ali uz njihovu racionalnu upotrebu od strane potrošača;

- kvalitetna i sigurna isporuka elektri čne energije za sve potroša če na podru čju;

- revitalizovanje postoje će prenosne mreže;

- obezbe ñivanje koridora za novu prenosnu mrežu usaglašenu sa režimima zaštite i pravilima gradnje na podru čjima posebne namene;

- obezbediti dovoljni kapacitet transformacije;

- zatvaranje prstena napajanja na naponskom nivou 35 kV i 10 kV;

- izgraditi nove i rekonstruisati postoje će trafostanice 35/10 kV i 10/0,4 kV u skladu sa izgradnjom novih potroša ča;

- izgraditi kvalitetnu spoljnu rasvetu po zahtevima JKO u naseljima, turisti čkim i rekreacionim punktovima;

- izgradnju i rekonstrukciju elektroenergetske mreže u zonama sa posebnim režimima zaštite i koriš ćenje usloviti istim.

3.3.6. Telekomunikaciona infrastruktura

Osnovni ciljevi razvoja savremenih telekomunikacionih sistema se zasnivaju na:

- obezbe ñivanju potrebnog broja telefonskih priklju čaka, prema potrebama korisnika na podru čju;

- izgradnji me ñumesnog telekomunikacionog sistema PTT, za osiguranje kvaliteta kako me ñumesnih veza dovoljnog kapaciteta, tako i me ñunarodnih;

- postavljanju opti čkih kablova i omogu ćavanju savremenih sistema prenosa;

- zameni dotrajale opreme i modernizovanju mreže, da bi se obezbedilo pouzdanije i kvalitetnije funkcionisanje telekomunikacionog sistema PTT i uslova za uvo ñenje savremenih usluga;

- uvo ñenju nove telekomunikacione usluge uvo ñenjem opti čkih kablova u mesne mreže;

- obezbe ñivanju dobre pokrivenosti podru čja baznim stanicama mobilne telefonije;

- izgradnji moderne pristupne kablovske mreže za obezbe ñenje savremenih servisa;

- razvoju javnih, komercijalnih i lokalnih radio i TV programa, uz konstantno pra ćenje i uklju čivanje novih tehnologija u skladu sa svetskim trendovima;

- osiguranju koridora za telekomunikacione kablove duž svih novih i postoje ćih puteva, a posebno duž planiranih magistralnih puteva;

- osiguranju koridora za radio relejne veze;

- izgradnji mikrotalasnih sistema za distribuciju radio i televizijskih programa u seoskim i manjim gradskim sredinama i izolovanim ostrvima kablovskog distribucionog sistema.

3.3.7. Vodosnabdevanje i kanalisanje otpadnih voda

Ciljevi u razvoju vodosnabdevanja i kanalisanja otpadnih voda u naseljima na podru čju Prostornog plana zasnivaju se na slede ćim opredeljenjima:

- obezbe ñenje potrebne koli čine vode za pi će za sve stanovnike sa podru čja Prostornog plana kao i vode za ostale potrebe/delatnosti;

- obezbe ñenje ispravnosti i stalne kontrole vode koja se koristi za snabdevanje stanovništva;

- zaštita svih izvorišta, posebno izvorišta za velike regionalne sisteme, zemljišta i vodene površine u podru čju zaštite izvorišta vodosnabdevanja od namernog ili slu čajnog zaga ñivanja i drugih uticaja koji mogu nepovoljno delovati na izdašnost izvora i zdravstvenu ispravnost vode:

- ure ñenje i održavanje uže i šire zone zaštite izvorišta;

- zaštita površinskih i podzemnih voda od zaga ñenja otpadnim vodama iz naselja i proizvodnih kapaciteta;

- o čuvanje kvaliteta površinskih voda u skladu sa zahtevanom klasom;

- obavezno pre čiš ćavanje svih otpadnih voda pre ispuštanja u recipijent, saglasno standardima propisanim Zakonom o vodama ("Službeni glasnik RS", br. 46/91, 53/93, 67/93, 48/94, 54/96 i 101/05);

- ugradnja manjih ure ñaja za pre čiš ćavanje otpadnih voda u skladu sa klimatskim uslovima i obezbe ñenje održavanja, kontrole i nadzora nad njima.

3.3.8. Toplifikacija

Osnovni ciljevi kod zagrevanja objekata na podru čju Prostornog plana jesu:

- obezbe ñenje kvalitetnog zagrevanja radnih i stambenih prostora na temperaturnom nivou koji omogu ćuje ugodan boravak i rad;

- koriš ćenje energetski efikasnih ure ñaja i opreme, kao i odgovaraju će termoizolacije prostora radi ostvarivanja uštede energije;

- koriš ćenje ekološki prihvatljivih, alternativnih i obnovljivih izvora energije;

- smanjenje broja individualnih ložišta priklju čenjem na daljinske sisteme grejanja gde god je to ekonomski i ekološki prihvatljivo, odnosno potrebno.

Zajedni čki imenitelj ciljeva je održivost sistema za zagrevanje objekata radi ostvarenja održivosti svih aktivnosti pre svega u Parku prirode i Rezervatu biosfere, ali i na celokupnom podru čju Prostornog plana.

3.3.9. Upravljanje otpadom

U skladu sa odredbama iz Nacionalne strategije upravljanja otpadom - sa programom približavanja EU (2003) upravljanje otpadom u funkciji zaštite životne sredine na podru čju Prostornog plana zasniva se na slede ćim ciljevima:

- zaštita i unapre ñenje životne sredine i zaštita zdravlja stanovništva;

- spre čavanje stvaranja otpada i redukcija, odnosno smanjenje koriš ćenja resursa i smanjenje koli čina i/ili opasnih karakteristika ostalih otpada;

- ponovna upotreba, odnosno koriš ćenje proizvoda za istu ili drugu namenu;

- reciklaža, odnosno tretman otpada radi dobijanja sirovine za proizvodnju istog ili drugog proizvoda;

- iskoriš ćenje, odnosno koriš ćenje vrednosti otpada (kompostiranje, povrat energije i dr.);

- uvo ñenje sistema organizovanog sakupljanja komunalnog otpada;

- razvijanje javne svesti u odnosu na problematiku otpada;

- održivo upravljanje otpadom.

3.4. Ciljevi privrednog razvoja

3.4.1. Šumarstvo

Strateški ciljevi PPRS usmereni su na unapre ñivanje stanja postoje ćih šuma i o čuvanje ili uve ćanje stepena šumovitosti, pri čemu odnos države prema šumama treba da karakteriše:

- strategija trajnog koriš ćenja, koja vodi ra čuna o o čuvanju i zaštiti prirodne i životne sredine i zasnovana je na najnovijim stru čnim i nau čnim saznanjima o složenim karakteristikama šuma kao prirodnih ekosistema;

- jedinstven i jednak status svih šuma - bez obzira na vlasništvo - uslove i sredstva za unapre ñivanje stanja i funkcija šume obezbe ñuje vlasnik ili korisnik šume;

- za posebna ograni čenja u koriš ćenju šuma i šumskih podru čja, ili umanjene prihode koji na osnovu toga nastaju, država ili korisnik nadokna ñuju tu razliku.

Opšti ciljevi gazdovanja šumama na podru čju Prostornog plana, polaze ći od osnovnih principa održivosti/trajnosti i racionalnosti, jesu:

- zaštita, o čuvanje i unapre ñivanje biodiverziteta kao i funkcija šumskih ekosistema;

- unapre ñenje stanja šuma prevo ñenjem neureñenih prebirnih tipova u ure ñene prebirne šume uve ćanjem obraslosti i negom šuma, obnavljanjem autohtonih vrsta drve ća u kulturama četinara, indirektnom i direktnom konverzijom izdanačkih šuma u visoke ili druge odgovaraju će uzgojne oblike i sprovo ñenjem mera zaštite šuma;

- pove ćanje površine pod šumom (pošumljavanjem) u skladu sa rejonizacijom i kategorizacijom prostora;

- obezbe ñivanje uslova i mogu ćnosti za koriš ćenje i razvoj šumskih ekosistema i ukupnih potencijala šuma za potrebe fundamentalnih i operacionalnih istraživanja, monitoring stanja i promena, a u okviru nau čno-istraživa čke, obrazovno-vaspitne, rekreativne, kulturne kao i drugih delatnosti;

- obezbe ñivanje uslova za zaštitu ostalih prirodnih vrednosti i unapre ñivanje šumarstva, lovstva, vodosnabdevanja i proizvodnje zdrave hrane;

- integralno koriš ćenje šumskih ekosistema i ukupnih potencijala šuma modelom koji ilustruje mogu ći pristup održivom razvoju pri gazdovanju šumama - posebno uvažavaju ći lokalne potrebe;

- uklju čivanje šumarstva u sve razvojne programe i akcije na podru čju, s obzirom da jedini, u ovom trenutku, poseduje odre ñenu materijalnu osnovu razvoja.

Posebni ciljevi gazdovanja šumama obuhvataju:

- zaštitu i obnavljanje genetskog fonda i raznovrsnosti (zašti ćenih, reliktnih i endemi čnih vrsta) i repatrijaciju pojedinih vrsta flore i faune;

- zaštitu i unapre ñivanje šumskih ekosistema u celini;

- zaštitu, konverziju, rekonstrukciju i restituciju degradiranih, devastiranih, izmenjenih i ugroženih sastojina i ekosistema;

- zaštitu šuma od ugrožavaju ćih faktora;

- razvoj i unapre ñivanje specifi čnog šumarstva radi potpunijeg koriš ćenja ukupnih potencijala šuma;

- edukaciju i uklju čivanje lokalnog stanovništva u razli čite aktivnosti, od zaštite osnovnih vrednosti Parka prirode do uklju čivanja u razli čite delatnosti;

- infrastrukturno opremanje u cilju što potpunijeg polifunkcionalnog koriš ćenja i ostvarivanja napred navedenih ciljeva;

- istraživanje složene prirode šume i karakteristika šumskih ekosistema, posebno retkih i ugroženih, i stvaranje informacione osnove o šumama Parka prirode.

3.4.2. Poljoprivreda

Cilj razvoja poljoprivrede na podru čju Golije jeste:

- prelazak sa kvantiteta na kvalitet uz pove ćanje vrednosti lokalnih proizvoda (sekundarna prerada vune, mleka, mesa i prodaja tih produkata) i pove ćanje prihoda kroz dopunsku zaradu;

- zadržavanje, prvenstveno planinske poljoprivrede i na siromašnijim zemljištima i površinama sa nepovoljnim uslovima staništa;

čime se postiže:

- zaštita postoje ćih pašnja čkih površina i o čuvanje karakteristika ruralnog predela i njegovih proizvodnih potencijala;

- uskla ñivanje namena poljoprivrednog zemljišta, posebno pašnja čkih i livadskih površina na višim kotama sa režimima zaštite i sprečavanje sukcesije;

- o čuvanje tradicionalnog na čina života i privrede u ruralnim podru čjima i kulturnog predela;

- obezbe ñenje nadoknade za poljoprivrednike kao staraoce nasle ña kulturnog predela (finansijski podsticaj za ostanak, uz obezbe ñenje odgovaraju ćeg standarda života);

- obezbe ñivanje koriš ćenja ukupno raspoloživog zemljišta;

- obezbe ñivanje sufinansiranja obnove i ure ñenja doma ćinstava i prevo ñenja u viši stepen polifuncionalnog koriš ćenja doma ćinstva;

- davanje prioriteta sto čarstvu i sufinansiranje potrebne opremljenosti (mašine, pogoni za skladištenje i doradu i dr.);

- umrežavanje proizvodnih i prodajnih kapaciteta sa turisti čko-ugostiteljskim objektima na prostoru.

3.4.3. Lovstvo

Opšti ciljevi gazdovanja lovištima na podru čju koji podrazumevaju zaštitu, gajenje, lov i koriš ćenje gajenih vrsta divlja či, kao prirodnog bogatstva i dobra od opšteg interesa, postižu se kroz:

- održavanje i podizanje brojnog stanja postoje ćih vrsta divlja či do nivoa koji omogu ćavaju prirodne odlike staništa, odnosno do utvr ñenog ekonomskog nivoa;

- poboljšanje strukture (polne i starosne) populacija krupne divlja či, kao i poboljšanje kvaliteta trofeja;

- racionalno (održivo) koriš ćenje ostalih vrsta lovostajem zašti ćene divlja či;

- o čuvanje i unapre ñenje populacija trajno zašti ćenih vrsta divljači, kao i aktivna zaštita populacija svih vrsta divlje faune i uspostavljanje monitoringa;

- obezbe ñivanje dugoro čne finansijske i politi čke podrške u cilju nastavljanja zapo četog naseljavanja autohtonih, ugroženih ili iš čezlih vrsta; radi formiranja prirodnih populacija sposobnih za život ili da se razvijaju normalno pod odre ñenim uslovima životne sredine;

- nastavljanje reintrodukcije jelenske divlja či koja po brojnosti i strukturi omogu ćava lovno gazdovanje.

3.4.4. Ribolovstvo

Ciljevi gazdovanja ribolovnim podru čjem jesu:

- zaštita i o čuvanje kvaliteta voda;

- zaštita i repatrijacija ugroženih autohtonih vrsta koja po brojnosti i strukturi omogu ćava ribolovno gazdovanje;

- izgradnja novih i rekonstrukcija postoje ćih pastrmskih ribnjaka, koji predstavljaju korisnu dopunu kod vodoprivrednih i drugih razvojnih planova na brdsko- planinskom podru čju gde su druge privredne aktivnosti ograni čene;

- razvoj sportskog ribolovstva.

3.4.5. Rudarstvo i mineralne sirovine

Ciljevi u odnosu na geološke resurse jesu:

- identifikacija na osnovu dostupnih podataka i dugoro čnog programa istraživanja svih sirovina, bilansiranje njihovih eksploatacionih karakteristika i definisanje prostornog rasprostiranja;

- zaštita ležišta mineralnih i nemineralnih sirovina, posebno od neplanske izgradnje iznad ležišta radi o čuvanja njihovih potencijala;

- racionalno koriš ćenje sirovina, isklju čivo ukoliko su od strateškog zna čaja za državu, uz primenu odgovaraju će tehnologije radi smanjenja degradacije u procesu eksploatacije;

- evaluacija karakteristi čnih prirodnih vrednosti geološkog nasle ña, njihova zaštita i uklju čivanje u specifi čnu turisti čku ponudu podru čja;

- zabrana koriš ćenja svih sirovina ukoliko su u suprotnosti sa merama zaštite prirodnih i kulturnih dobara podru čja;

- sanacija postoje ćih kamenoloma i otvaranje novih u delovima podru čja koji nemaju perspektivu u drugim oblastima uz obavezu da preradni kapaciteti budu isklju čivo instalirani u industrijskim zonama gradova/opština i uz pažljivo definisanje uslova koriš ćenja i obezbe ñivanje instrumenata i sredstava za obaveznu sanaciju.

3.4.6. Vodoprivreda i hidroenergetika

Osnovni cilj, usaglašen sa Direktivom EU (WFD), jeste integracija u upravljanju zaštitom voda u slivu, koji je osnovna upravlja čka jedinica u oblasti voda, a što se sprovodi:

- integracijom svih resursa površinskih i podzemnih voda;

- integralnom zaštitom životne sredine;

- integracijom svih vidova koriš ćenja voda, kroz zajedni čki okvir vodoprivredne politike (voda za životnu sredinu, vodosnabdevanje naselja, industrije i poljoprivrede, rekreaciju i dr.);

- multidisciplinarnim pristupom u oceni pritisaka i uticaja na vodne resurse i definisanjem mera za najracionalnije dostizanje proklamovanih ciljeva WFD;

- integracijom zakonodavnih, ekonomskih i finansijskih instrumenata na svim nivoima, kako bi se dostigli proklamovani ciljevi;

- integracijom javnosti i gra ñana u procese donošenja odluka na svim nivoima, na principu transparentnosti.

Ciljevi koriš ćenja hidroenergetskog potencijala reka na podru čju Prostornog plana jesu:

- o čuvanje prirodnih uslova na vodotoku, svo ñenjem negativnih uticaja mogu ćih hidroenergetskih i hidrotehni čkih objekata na prihvatljivu meru;

- Zaštita vodotoka ili deonica vodotoka koji se, kroz posebnu analizu, definišu kao zna čajni zbog drugih vidova koriš ćenja voda ili postojanja posebnih uslova i ograni čenja;

- prihvataju ći vodu kao zna čajni energetski resurs za regionalno i lokalno vodosnabdevanje i proizvodnju zdravstveno ispravne vode za pi će, izbor, na čin i obim njenog koriš ćenja ne će mo ći da do ñe u sukob sa osnovnim premisama zaštite podru čja, niti da ugrozi osnovne vrednosti.

3.4.7. Turizam

Ciljevi dugoro čnog razvoja turizma na podru čju Prostornog plana jesu:

- razvoj inovativnih turisti čkih modela, koje preporu čuje i "MAV" za podru čje Golije;

- trajno i zna čajno zauzimanje pozicije na doma ćem i inostranom turisti čkom tržištu stvaranjem turisti čkih proizvoda i programa na principima održivosti, na bazi kvalitetnog i odgovornog upravljanja turizmom i rekreacijom, uz primenu kvalitetnih, aktuelnih i inovativnih metodologija i tehnika;

- razvoj privrednih aktivnosti koje prate turizam i kompatibilne su sa njim; koje pružaju ve ću mogu ćnost zapošljavanja (puno radno vreme, pola radnog vremena ili sezonsko zapošljavanje) pretežno aktivnog stanovništva, mla ñeg i naro čito ženskog dela populacije, kim tokovima i stvaranja osnovnih preduslova za revitalizaciju, pre svega planinskih sela, kroz saradnju sa organima i organizacijama koje upravljaju prirodnim dobrom, šumama, lovnim i ribolovnim područjima, radi zajedni čkog koriš ćenja objekata i infrastrukture;

- podsticanje izgradnje objekata infra i suprastrukture za potrebe turizma koje istovremeno služe i lokalnom stanovništvu;

- uklju čivanje seoskih naselja u turisti čke aktivnosti kako bi se obezbedili uslovi za oživljavanje i razvoj ovih naselja i njihovih resursa, naro čito u domenu proizvodnje hrane, lokalnih gastronomskih proizvoda i prezentaciji autenti čnih etnoloških i kulturoloških vrednosti;

- edukacija stanovništva i posetilaca/turista u cilju shvatanja potrebe o čuvanja svih vrednosti prostora;

- umrežavanje korisnika Parka prirode iz prethodnih oblasti sa turisti čkim aktivnostima (u ovom procesu aktivno u čestvuju svi klju čni akteri turizma Golije, a prvi korak koji poduzimaju je saglasnost oko vizije turisti čkog razvoja).

III. PRAVILA KORIŠ ĆENJA, URE ðENJA I ZAŠTITE PLANSKOG PODRU ČJA

1. Osnovni kriterijumi i parametri prostorno-funkcionalne organizacije, koriš ćenja i zaštite resursa

Podru čje Golije, čini skup predeonih i pejzažnih celina velike ambijentalne raznovrsnosti, koje zajedno predstavljaju jedinstvenu prostorno-funkcionalnu celinu. Predeone celine, nastale kao posledice prirodnih i stvorenih uslova, Prostornim planom se definišu kao: skup atara/sela, skup mesta i čoveka, sa zajedni čkim centrom okupljanja, odnosno kao grupacije naseobina prema visinskim pojasevima. Stvorene strukture nisu antagonisti čne izvornim svojstvima prirodne sredine i zajedno sa svojim okruženjem predstavljaju osnovni predmet revitalizacije.

Valorizacija za potrebe planiranja podru čja i organizacije prostora, izvršena je na nivou predeonih celina, prirodnih odlika ambijenata i okruženja, kulturno-istorijske baštine, lokaliteta i lokacija, turisti čke i komunalne opremljenosti, elemenata ugroženosti i dr., a u kontekstu postoje će i planirane namene, koja se može identifikovati na referentnim geografskim podlogama.

1.1. Zoniranje podru čja prema utvr ñenim režimima

Zoniranje podru čja po režimima zaštite, kao ulazni, obavezuju ći podatak za izradu Prostornog plana, utvr ñen je na osnovu Uredbe i Studije Zavoda za zaštitu prirode Srbije, a potvr ñen je Programom izrade Prostornog plana podru čja posebne namene Parka prirode Golija, (Ministarstvo urbanizma i gra ñevina, Zavod za prostorno planiranje i urbanizam, Beograd, novembar 2002) i Odlukom o izradi Prostornog plana podru čja posebne namene Parka prirode Golija ("Službeni glasnik RS", broj 91/02).

Probleme pri preciznom definisanju pojedinih namena površina, predstavlja nedostatak relevantnih informacija i detaljnih istraživanja iz više oblasti, te će utvr ñena pravila ovim prostornim planom morati da budu dopunjena/potvr ñena posebnim istraživanjima i sektorskim planovima.

Osnovna sistematizacija režima, stepena zaštite prirode/prioritetne namene prostora, preuzeta je na osnovu Uredbe. Mere i uslovi/pravila zaštite, odre ñeni u skladu sa Zakonom o zaštiti životne sredine ( član 49), dopunjena i korigovana informacijama i podacima iz me ñunarodnih konvencija, iz studijskog i ekspertnog materijala koji je ra ñen za potrebe Prostornog plana, a sistematizovana na osnovu raspoloživih informacija prema potrebama prostornog planiranja. Pored Uredbom definisanih lokaliteta i zona zaštite, Prostornog plana se definišu/utvr ñuju i nove površine i lokaliteti koji uživaju poseban status i posebne vidove zaštite koji bi se i potvrdili revizijom Uredbe.

Park prirode, u ukupnoj površini od 75.183.00 ha, a po osnovu kriterijuma zaštite prirodnih vrednosti, zonirano je na tri stepena zaštite, i to:

I stepen - 553,80 ha, ili 0,74%

II stepen - 3.883,10 ha, ili 5,16%

III stepen - 70.746,10 ha, ili 94,10%

Rezervat biosfere Golija-Studenica je u celini u granicama Parka prirode i sva prostorna rešenja i pravila koja se odnose na prethodnu namenu, odnosno mere zaštite i ure ñenja, primenjuju se, u identi čnom smislu, i za teritoriju Rezervata biosfere. Ovaj stav se odnosi i na primenu svih zakonskih obaveza i upravnih ovlaš ćenja koja su delegirana na nivo Republike.

U okviru III stepena zaštite, polifunkcionalnoj zoni u okviru Parka prirode, Uredbom nije izvršena namenska analiza i tretira se u celini na osnovu opštih mera i pravila koje utvr ñuje Prostorni plan.

Deo površine koji je obuhva ćen granicama Prostornog plana, a nalazi se izvan granica Parka prirode, smatra se zaštitnom zonom u smislu postoje ćih zakonskih i me ñunarodnih definicija. Nadležnost na ovom delu teritorije pripada organima lokalne samouprave, ako posebnim odredbama pojedinih zakona nije druk čije re čeno. Kontaktna zona, koja je bila predmet istraživanja, nije predmet ovog prostornog plana.

1.2. Namena površina sa bilansima planiranih namena i sadržaja

Osnovne, primarne namene zemljišta, koje pored opštih odredbi iz Prostornog plana podležu i regulaciji na osnovu posebnih zakona, čiji odnos predodre ñuje ambijentalni karakter podru čja Golije i uslovljava budu ću namenu, jesu slede će:

- šumsko zemljište,

- poljoprivredno zemljište,

- izgra ñeno zemljište i

- vodno zemljište.

Površine posebne namene, koje se iskazuju u posebnom bilansu površina, po pravilu, predstavljaju prioritete kod odre ñivanja na čina koriš ćenja podru čja, imaju obavezuju ći karakter pri utvr ñivanju pravila koriš ćenja i, u posebnim slu čajevima, imaju karakter rezervacije prostora, to su:

- zone sa režimom I i II stepena zaštite utvr ñene Uredbom;

- parcele i celine na kojima se nalaze identifikovana, evidentirana i zašti ćena kulturna dobra sa njihovim zaštitnim zonama;

- prostori rezervisani za: izgradnju hidroakumulacija za vodosnabdevanje regionalnog zna čaja sa zaštitnom zonom (prema: PPRS, Vodoprivredna osnova RS);

- zašti ćene zone izvorišta vodosnabdevanja od regionalnog/republi čkog zna čaja;

- rekreativne površine u prirodi (skijališta, sportski i golf tereni i dr.), ukoliko nisu u suprotnosti sa režimima zaštite prirodne i kulturne baštine;

- prostor za infrastrukturni koridor "Beograd-Južni Jadran" (PPRS), zavisno od usvojene varijante trase.

Koriš ćenje i zaštita prirodnih resursa sprovodi se ukupnim planskim konceptom, a pravila se definišu kroz odnos prema dobrima prirodne i graditeljske baštine, mere i uslove zaštite životne sredine, obavljanja delatnosti, načina izgradnje i opremanja naselja.

Podru čje Golije pripada, prioritetno, po prirodnim uslovima, kategoriji šumskog zemljišta. Pod šumskim zemljištem se podrazumeva ono na kome postoje šume, odnosno, ono koje se u katastru vodi kao takvo. Šume predstavljaju, bez obzira na strukturu vlasništva i uslove zaštite, jedan od osnovnih resursa razvoja podru čja.

Poljoprivredne površine (livade i pašnjaci), naro čito one koji se nalaze se u visokoplaninskom delu, predstavljaju posebni predmet zaštite, jer su se na delovima ovih kompleksa zadržali ostaci autohtonih zajednica koje karakterišu izvorne biotope ovoga podru čja, ali su istovremeno i one osnovni resurs za razvoj sto čarstva.

Pod izgra ñenim površinama podrazumevaju se površine pokrivene urbanisti čkim planovima i sve pojedina čne parcele pod objektima, saobra ćajnice, infrastukturni i drugi objekti, površine koje se u katastru vode kao neplodne, kao i površine posebne namene, eksploatacione površine rudnika i kamenoloma i dr., ukoliko su upisane kao takve u katastarskim operatima.

U ukupnom bilansu površina, vodne površine pokrivaju mali deo podru čja, s tim što obaveza zaštite slivova vodotoka, kao izvorišta vodosnabdevanja od republi čkog zna čaja, postavlja izuzetno kompleksne uslove zaštite na celom podru čju.

Ukupna površina, struktura i bilans koriš ćenja zemljišta po osnovu postoje će namene, utvr ñeni su na osnovu podataka dobijenih od nadležnih službi za katastar nepokretnosti opština Republi čkog geodetskog zavoda i statisti čkih službi opština (938.66 km 2). 3 Podaci se daju na nivou celih KO koje su u celini ili delom zahva ćeni granicama Parka prirode (pošto granice Parka prirode, kada ne obuhvataju cele KO, Uredbom nisu katastarski definisane) i to za: Park prirode (celih 31 KO), a ukupno podru čje Prostornog plana (celih 38 KO).

Podaci o koriš ćenju zemljišta su analizirani u odnosu na tri kategorije, i to: poljoprivredno zemljište (njive i vrtovi, vo ćnjaci i vinogradi, livade i pašnjaci), šumsko zemljište i neplodno (ostalo) zemljište.

U kategoriji "ostalo zemljište" svrstani su kumulativno podaci za sve izgra ñene površine (izgra ñene parcele, putevi, neplodno i drugo zemljište koje nije obuhva ćeno prethodnim kategorijama).

Podaci o strukturi vlasništva, dati su za tri kategorije: državno, privatno i ostala svojina. U kategoriju "ostala svojina" svrstane su mešovita, društvena, zadružna i drugi oblici svojine. 4

Procenjuje se, da će osnovni odnosi izme ñu pojedinih namena, iskazanim kroz postoje će bilanse površina, ostati, uglavnom, nepromenjeni i u slu čaju realizacije Prostornog plana. Očekuje se, neznatno pove ćanje površina pod šumskim zemljištem i nešto ve će zauze će u posebnoj kategoriji izgra ñenog i gra ñevinskog zemljišta kao posledica zvani čno donetih urbanisti čkih planova. ______3 Statisti čki podaci o površini podru čja (946.74 km 2) i atara su koriš ćeni kao relevantni, sa kojima se operisalo tokom izrade Plana i prethodne studijske dokumentacije. U odnosu na podatke iz Katastra pojavljuje se razlika od 8.08 km 2: opština Kraljevo + 1.57 km 2 - opština Novi Pazar - 9.65 km 2. 4 Originalna dokumentacija po KO čini sastavni deo Dokumentacione osnove Prostornog plana.

1.2.1. Park prirode

Prema administrativnoj podeli, granicom Parka prirode obuhva ćeno je 38 KO, od toga 30 u celini i 8 delimi čno (751.83 km 2). Kod analize strukture koriš ćenja zemljišta za podru čje Parka prirode obra čuni su ra ñeni na nivou 31 cele KO, za koje se smatra da kompenziraju delove ostalih zahva ćenih KO.

Na osnovu podataka iz Studije o proglašenju Parka prirode Golija, na podru čju Parka prirode je najve ći udeo šumskog zemljišta sa 52.4% (393.62 km 2), zatim poljoprivrednog 44.6% (335.22 km 2), a najmanji neplodnog 3.0% (22.42 km 2).

Ukupno šumsko zemljište iznosi 393.62 km 2 sa slede ćom strukturom: državne šume 59.8% (235.51 km 2), privatne 39.6% (155.78 km 2) i drugi oblici svojine 0.6% (2.33 km 2).

Ukupno poljoprivredno zemljište iznosi 335.22 km 2 sa slede ćom strukturom: privatno, sa čak 87.0% (291.80 km 2), državno sa 12.2% (40.78 km 2) i drugi oblici svojine sa 0.8% (2.64 km2).

Neplodno zemljište iznosi 22.42 km 2, od čega u državnom vlasništvu 76.1% (17.05 km 2), privatnom 19.8% (4.45 km 2), a najmanje u drugim oblicima svojine 4.1% (0.92 km 2).

1.2.2. Podru čje Prostornog plana

Na podru čju Prostornog plana, koji obuhvata u celini celih 38 KO (938.66 km 2), najve ći je udeo šumskog zemljišta sa 51.9% (487.34 km 2), zatim poljoprivrednog 44.9% (421.18 km 2), a najmanji neplodnog 3.2% (30.14 km 2).

Ukupno šumsko zemljište iznosi 487.34 km 2 sa slede ćom strukturom: državne šume 56.7% (276.51 km 2), privatne 42.8% (208.47 km 2), i drugi oblici svojine 0.5% (2.36 km 2).

Ukupno poljoprivredno zemljište iznosi 421.18 km 2 sa slede ćom strukturom: privatno, sa čak 87.3% (367.82 km 2), državno 12.0% (50.52 km 2) i drugi oblici svojine 0.7% (2.84 km 2).

Neplodnog zemljišta je 30.14 km 2, od čega je u državnom vlasništvu 74.3% (22.4 km 2), privatnom 22.5% (6.79 km 2), a najmanje u drugim oblicima svojine 3.2% (0.95 km 2).

Struktura koriš ćenja zemljišta na podru čju Parka prirode, odnosno Prostornog plana je gotovo identi čna. Mali udeo neplodnog (ostalog), prvenstveno izgra ñenog zemljišta, ipak, bitno uti če na budu ću namenu površina, s obzirom da se radi o izuzetnoj disperziji izgradnje. Vlasni čka struktura nad šumama (veliki procenat privatnih šuma u odnosu na ukupnu površinu pod šumama, koje nisu ure ñene i za koje ne postoje šumske osnove) zahteva posebne forme upravljanja i gazdovanja ovim resursom na podru čjima posebne namene. Površine koje se vode katastarski pod stavkom poljoprivredne namene, prvenstveno predstavljaju potencijalno šumsko zemljište i njihovo održavanje u sadašnjem stanju iziskuje posebne mere o čuvanja i koriš ćenja. Preliminarna valorizacija prostora na osnovu morfoloških kriterijuma ukazuje i na odre ñeni procenat površina koje su ugrožene erozijom.

1.3. Stanovništvo

Podru čje Prostornog plana, prema veli čini, utvr ñenim osnovnim tendencijama u dinamici, kao i promenama u relevantnim demografskim strukturama, pripada kategoriji populaciono malih, demografsko depresivnih brdsko-planinskih, naglašeno ruralnih sredina koje ostvaruju snažnu, dugotrajnu i kontinuiranu demografsku eroziju i pogoršavanje starosne, ali i polne strukture.

Ukoliko bi se projekcija stanovništva zasnivala na dosadašnjim trendovima, populaciona veli čina podru čja Prostornog plana bila bi gotovo prepolovljena, ve ćina naselja ne bi mogla da predstavlja predmet dugoro čnog planiranja, jer bi njihovo stanovništvo u planskom periodu skoro nestalo, a stvorene strukture i vredna arhitektonska baština bila prepuštene propadanju. Na kraju prognosti čkog perioda, podru čje bi predstavljalo prostor bez humanih potencijala koji jedini omogu ćavaju njegov razvoj.

Zato se pretpostavke od kojih se pošlo u "planskoj" prognosti čkoj varijanti zasnivaju na očekivanim:

- efektima budu će populacione politike definisane na državnom nivou na zaustavljanje negativnih tendencija u demografskom razvoju podru čja,

- efektima planskih postavki razvoja koje bi rezultirale promenom prostorne strukture pojedinih delova planskog podru čja i stvaranjem preduslova za njegov održivi razvoj na osnovu vlastitih demografskih potencijala,

- funkcionalnim promenama na ovom prostoru, kao i pretpostavljenom balansiranom migracionom saldu koji bi bio rezultat zaustavljanja iseljavanja, kao efekta inicijalnih oblika razvojne transformacije predvi ñene planskim postavkama.

Tabela 4. Prognoza broja stanovnika za podru čje Prostornog plana

Naselja sa centrom zajednice Stanje Prognoza 2002. 2025. Bratljevo (centar Bratljevo) 220 500 Gle ñica i Kumanica (centar Me ñure čje*) 509 1500 Kovilje i Smiljevac (centar Kovilje) 180 500 Er čege, Vu čak i Medovine (centar Er čege) 690 1600 Daji ći i Gradac (centar Bele Vode) 399 1000 Čečina, Devi ći i Vionica (centar Devi ći) 711 1300 Vrmbaje i Dobri do (centar Pridvorica) 698 1300 Brusnik i Koritnik (centar Ostatija) 860 1600 OPŠTINA IVANJICA 4267 10300 Šare (centar Duga Poljana*) 378 850 OPŠTINA SJENICA 378 850 Uš će (centar Uš će) 2456 3300 Zasad, Savovo, Orlja glava, Brezova, Vrh, Dolac, Mili će (centar Studenica ) 1473 2600 Rudno, Reka, Dražini će, Bzovik (centar Rudno) 781 1400 GRAD KRALJEVO 4710 7300 Gradac, Bini će i Kruševica (centar Gradac) 697 1600 Borovi će i Plešin (centar Trnava*) 399 1000 OPŠTINA RAŠKA 1096 2600 Drami će i Kuzmi čevo (centar Šaronje*) 213 500 Muhovo, Radaljice i Rast (centar Bele vode*) 748 1500 GRAD NOVI PAZAR 961 2000 UKUPNO PODRU ČJE PROSTORNOG PLANA 11.412 23.050 * izvan podru čja Prostornog plana

Porast stanovništva. Uvažavaju ći dosadašnje tendencije opadanja stanovništva, ali i strateško opredeljenje da se ono u bližoj i daljoj budu ćnosti spre či, mogu će je, uz odgovaraju ći optimisti čki pristup o čekivati da će se postoje ći broj stanovnika stabilizovati uz izvestan porast.

Željeni demografski cilj je da od 2002. godine, kada je prema popisu podru čje Prostornog plana naseljavalo 11412 stanovnika, u 2010. godine bude 15050, a 2025. oko 23050 stanovnika. Ova prognoza se može smatrati uslovnom i orjentacionom. Ovakav porast stanovništva, uz razvojne procese, može pozitivno uticati na o čekivano povećanje ukupnog broja aktivnog stanovništva na podru čju Prostornog plana, sa sadašnjih 39.0% na 42%.

Mogu ća demografska revitalizacija pojedinih manjih delova planskog podru čja zavisi od niza faktora egzogenog i endogenog karaktera, a najviše od hitne realizacije strategije revitalizacije brdsko-planinskih podru čja i od pojedinih razvojnih aktivnosti u samom podru čju Prostornog plana. Pod uticajem ovih faktora došlo bi do nešto bržeg tempa ukupnog razvoja pojedinih njegovih delova, što bi se reflektovalo i na postepeno usporavanje negativnih tendencija u njegovom populacionom razvoju u celini.

Neophodno je, u najkra ćem roku sprovesti odgovaraju ću populacionu politiku na nivou države, čiji efekti bi dugoro čno mogli rezultirati stvaranjem realnih preduslova za demografsku revitalizaciju kroz oživljavanje biološke reprodukcije stanovništva i postepeno zaustavljanje iseljavanja. Zbog toga, strateški zadatak je da se takav proces podrži adekvatnim merama i interventnim materijalnim sredstvima jedinstveno objedinjenim i usmeravanim u razvoj ovog podru čja.

Očekivani efekti demografskog razvoja bi rezultirali promenom prostorne strukture pojedinih delova planskog podru čja, stvaranjem preduslova za njegov budu ći (održivi) razvoj na osnovu vlastitih potencijala i formiranje kompleksnih razvojnih i demografskih preduslova za njegovu kasniju demografsku revitalizaciju, kao dugoro čno definisanog strateškog cilja.

2. Opšta pravila razvoja, zaštite, ure ñenja i koriš ćenja podru čja

Pravila razvoja, zaštite, ure ñenja i korišćenja podru čja u Prostornom planu prioritetno se usaglašavaju sa aktivnim merama zaštite prirodne i kulturne baštine i održivim gazdovanjem resursima. Stepen istraženosti podru čja ne omogu ćava, u svim o čekivanim slu čajevima, neposrednu primenu Prostornog plana, ve ć je neophodna njegova dalja razrada, kroz planska akta nižeg reda, uz prethodna ili nova istraživanja i posebna programska dokumenta, navedena u delu implementacije Prostornog plana.

Uslovi zaštite prirode, kulturnih dobara i životne sredine utvrñeni ovim Prostornim planom, predstavljaju obavezne uslove za izradu planske i programske dokumentacije za zašti ćeno dobro, odnosno za celo podru čje Prostornog plana, a u skladu sa Zakonom o zaštiti životne sredine.

U izradi svih drugih planova i programa u kontaktnoj zoni i zoni uticaja treba da se uzmu u obzir ciljevi, kriterijumi i mere zaštite i ure ñenja utvr ñene ovim prostornim planom i obezbedi planirana funkcionalna veza sa zašti ćenim podru čjem.

Ukoliko do ñe do konflikta interesa u odnosu na posebne funkcije prostora i na me ñunarodne obaveze, nadležno ministarstvo za zaštitu životne sredine će obezbediti usaglašavanje na potrebnom nivou.

Usvajanjem ovog planskog dokumenta primenjiva će se slede će odredbe na celoj teritoriji Prostornog plana:

- odstupanje od Pravila mogu će je jedino u posebnom postupku izmene i revizije Prostornog plana, u slu čaju elementarnih katastrofa, izmene Uredbe i donošenja novih zakonskih propisa ili pravnih akata o zaštiti spomenika kulture, zaštiti prirode i koriš ćenju resursa;

- izmena namene površina, promena režima posebnih namena po zonama, mogu ća je, isklju čivo, po istom postupku donošenja odgovaraju ćeg planskog dokumenta, a pod uslovima koje utvr ñuju nadležni organi i na osnovu procene uticaja na životnu sredinu na koju saglasnost daje nadležno ministarstvo;

- ste čene obaveze i prava se mogu menjati planskom i urbanisti čkom dokumentacijom u postupku predvi ñenom zakonima koji regulišu imovinsko-pravne odnose, a u ime javnog interesa;

- koriš ćenje resursa (voda, poljoprivrednog zemljišta, šuma), dozvoljeno je, isklju čivo, u skladu sa planskim odredbama i namenom površina i pod uslovima zaštite prirode i životne sredine, a u skladu sa važe ćim resornim zakonima, usaglašenim sa propisima iz oblasti zaštite životne sredine.

3. Pravila zaštite, ure ñenja i koriš ćenja posebnih prirodnih i kulturnih vrednosti

U cilju o čuvanja slike i doživljaja predela, kao osnovne vrednosti podru čja, Prostornim planom će se štititi:

- posebne prirodne vrednosti i retkosti;

- prirodi bliski habitati sa njihovom specifi čnom raznovrsnoš ću vrsta;

- kulturno-istorijski vredni predeli;

- prirodni elementi koji grade strukturu podru čja;

- podru čja sa visokom strukturnom raznovrsnoš ću i raznovrsnoš ću namena;

- geološke, geomorfološke i hidrološke osobenosti;

- na čini gradnje tipi čne za region;

- spomenici kulture i njihova okolina;

- izraziti morfološki pejzažni oblici.

Na podru čju je dozvoljeno, saglasno režimima zaštite, i pod uslovima koje utvr ñuje nadležna organizacija za zaštitu prirode i spomenika kulture:

- vršiti nau čna i primenjena istraživanja (za potrebe vodosnabdevanja i dr.);

- održivo koriš ćenje resursa;

- izgradnja objekata i infrastrukture u skladu sa programima razvoja i usvojenim planovima i programima ure ñenja teritorije;

- izvo ñenje biotehni čkih radova sa ciljem da se postigne/održi željeno stanje i radi sanacije ugroženih delova teritorije i resursa, a pod uslovima koje utvr ñuju prate ća dokumenta doneta na osnovu pravila Prostornog plana.

(Referalna karta br. 1. Prirodni resursi, zaštita životne sredine i prirodnih i kulturnih dobara).

3.1. Prirodne vrednosti

Predmet posebne zaštite/namene jesu isklju čivo izdvojeni, zašti ćeni lokaliteti/delovi prostora u I i II stepenu zaštite, kojima su obuhvaćena i sva prethodno zašti ćena dobra: 5 ______5 Stablo smr če sa klup častom formom krune (Picea excelsa Link. var. globosa Berg.), nalazi se u 54 odeljenju G.J. Daji ćke planine, zašti ćeno Rešenjem SO Ivanjica broj 02- 6210/1/65 od 1965. Stablo zelenike (Ilex aquifolium L.), u porti manastira Studenice. A. Prirodni prostor oko nepokretnog kulturnog dobra: 1. Prirodni prostor oko nepokretnog kulturnog dobra "Manastira Studenica" (P=269,34 ha), spomenik od izuzetnog zna čaja, upisan u Listu svetske baštine UNESCO-a. B. Zaštita i kontrola slede ćih vrsta: Jeremi čak (Daphne blagayana Frey.) i zelenike ili božikovine (Ilex aqyufolium L.). Kulturno-istorijska celina, prirodni prostor oko nepokretnog kulturnog dobra Manastira Studenica.

3.1.1. Zone I stepena zaštite

Režim zaštite I stepena po Zakonu o zaštiti životne sredine i Uredbi podrazumeva: "zabranu koriš ćenja prirodnih bogatstava i isklju čivanje drugih oblika koriš ćenja prostora i aktivnosti osim nau čnih istraživanja i kontrolisane edukacije i koriš ćenja postoje ćih službenih i javnih puteva".

Izdvojeno je ukupno 18 lokaliteta u režimu I stepena zaštite - ukupne površine od 553,80 ha, što čini 0,74% od površine Parka prirode:

1. Ispod Jankovog Kamena, ispod najvišeg vrha Golije, Jankov kamen (1.833 m), na severnim ekspozicijama, opština Ivanjica, KO Daji ći, obuhvata cela odeljenja 17 i 18 u G.J. "Golija" (60,80 ha),

2. Pašina česma, ispod Bojevog brda, sa isto čne strane (1700 m), opština Ivanjica, KO Medovine, obuhvata celo odeljenje 59. u G.J. "Golija" (40,69 ha),

3. Karali ći, severna strana Maslovarskog brda, u izvorišnom deli Galuljinog potoka, opština Ivanjica, KO Daji ći, obuhvata celo odeljenje 21 u GJ. "Golija" (34,00 ha),

4. Vodica, iznad naselja Jasenovica, opština Ivanjica, KO Daji ći, obuhvata cela odeljenja 38 i 39 u G.J. "Golija" (67,96 ha),

5. Tresava na Belim Vodama, na Belim Vodama, opština Ivanjica, KO Daji ći, obuhvata odeljenje 23, otseci "b" i "1" u G.J. "Daji ćke planine" (15,20 ha),

6. Daji ćsko jezero, pored puta za Bele Vode, (1438 m n.v.) opština Ivanjica, KO Gle ñica, obuhvata deo odeljenja 52, otsek "2" i odeljenje 64 otsek "3" u G.J. "Daji ćke planine" (1,69 ha),

7. Palež, lokalitet Palež, na Daji ćkim planinama, opština Ivanjica, KO Kumanica i Gle ñica, obuhvata deo odeljenja 43, otseci "d", "e", "k", "l", i "m" i deo odeljenja 44, otseci "e" i "f" u GJ. "Daji ćke planine" (39,92 ha),

8. Isposnice, u klisuri reke Studenice, u neposrednoj blizini i oko isposnica, grad Kraljevo, KO Savovo, obuhvata deo odeljenja 50 i 51 u G.J. "Gornja Studenica" (20,50 ha),

9. Košaninova jezera, iznad Dolova, opština Ivanjica, KO Vrmbaje, deo odeljenja 3, otseci "a", "1", "2" i "3" u G.J. "Crepuljnik" (50,12 ha),

10. Crepuljnik, ispod Crepuljnika sa južne strane, opština Ivanjica, KO Vrmbaje, obuhvata odeljenja 19 i 20 u G.J. "Crepuljnik" (65,80 ha),

11. Rado čelo (I), južna strana Straže, grad Kraljevo, KO Bzovik, obuhvata celo 42. odeljenje u G.J. "Rado čelo-Crepuljnik" (44,00 ha),

12. Izubra, klisura reke Izubre, pritoke Studenice, opština Ivanjica, KO Čečina i Koritnik, obuhvata delove odeljenja: 2, 3, 4, 7, 8 i 9 u G.J. "Brusni čke šume" (66,10 ha),

13. Plakaonica (I), Iznad Ržanskog polja, opština Raška, KO Bini će, obuhvata deo odeljenja 6 u G.J. "Biser Voda-Vranji-Krš-Lisa-Borje" (24,80 ha),

14. Ravnine, sa severne strane Knja če, opština Raška, KO Plešin, obuhvata celo 28. odelenje u G.J. "Biser Voda-Vranji Krš-Lisa-Borje" (32,40 ha),

15. Iznad Ljutih Livada, severno od Crnog vrha, opština Ivanjica, KO Koritnik, obuhvata celo 34 odeljenje u G.J. "Biser voda-Crni vrh-Radulovac" (27,60 ha),

16. Crna reka, kanjonski deo re čnog toka Crne reke, opština Ivanjica, KO Koritnik, obuhvata delove 59. i 60. odeljenja u G.J. "Biser voda-Crni vrh-Radulovac" (28,80 ha),

17. Radulovac, Cikotina voda - jedno od izvorišta Crne reke, opština Ivanjica, KO Koritnik, čistina 5, u 51. odeljenju, u G.J. "Biser voda-Crni vrh-Radulovac" (4,00 ha),

18. Izvorište Crne Reke, na mestu zvanom Odvra ćenica, opština Ivanjica, KO Koritnik, privatno vlasništvo (0,20 ha).

Na lokalitetima/delovima podru čja primenjuju se opšte mere zaštite za zone i lokalitete u I stepenu zaštite, u onom obimu u kome odgovaraju predmetu i ciljevima zaštite.

Pojedina čne dodatne mere i pravila odnose na posebne uslove u slu čajevima kada se radi o specifi čnosti dobra, predmeta zaštite, ugroženosti itd. - što se utvr ñuje posebnim aktima Zavoda za zaštitu prirode Srbije, a koji su osnova za izradu pojedina čnih programa i projekata zaštite i ure ñenja.

Pravilima Prostornog plana utvr ñuju se i slede će mere:

- unutar zona sa I stepenom zaštite nije dozvoljena izgradnja trajnih objekata i postavljanje opreme za smeštaj turista i ugostiteljsku delatnost, kampovanje i bivakovanje. Posetu ovim lokalitetima organizuje Uprava Parka prirode;

- pravnim aktima proglašeni i evidentirani spomenici kulture, odnosno parcele na kojima su ovim prostornim planom evidentirana arheološka nalazišta i kulturna dobra, smatra će se zašti ćenim u I stepenu zaštite, uz primenu mera zaštite kulturnih dobara;

- u planskom periodu, da bi se usporio tok starenja prirodnih jezera (posebno Košaninova i Daji ćko), kao svojevrsnih pojava koje se nalaze u poslednjim stadijumima jezerske sukcesije i radi zaštite svih vlažnih staništa, dozvoljeno je preduzimati biotehni čke mere, uz pribavljanje svih saglasnosti i na osnovu odgovaraju ćih projekata;

- dozvoljeno je provo ñenje obeleženih, peša čkih staza sa obezbe ñenim kontrolisanim kretanjem, bez intervencija na terenu, uz eventualno prosecanje parterne vegetacije; na mo čvarnim delovima terena mogu će je postavljanje drvenih mostova/konstrukcija/prelaza;

- pristup vozilima, dozvoljen je samo u slu čaju neophodnih intervencija za osoblje Parka prirode, spasioce, vatrogasce, službu hitne pomo ći, pripadnike Ministarstva unutrašnjih poslova i otklanjanja posledica elementarnih i drugih nepogoda.

3.1.2. Zone II stepena zaštite

Režim zaštite II stepena po Zakonu o zaštiti životne sredine podrazumeva: "ograni čeno i strogo kontrolisano koriš ćenje prirodnih bogatstava dok se aktivnosti u prostoru mogu vršiti u meri koja omogu ćava unapre ñenje stanja i prezentaciju prirodnog dobra bez posledica po njegove primarne vrednosti".

Pod režimom II stepena zaštite obuhva ćena su staništa prirodnih retkosti, biljnih i životinjskih vrsta, kao i specifi čne biljne zajednice koje predstavljaju zna čajan element osnovnih vrednosti zašti ćenog prostora, osetljivi ekosistemi tresava i vlažnih staništa, izvorišta Golijske i Studeni čke reke, kao i drugi prostori koje treba sa čuvati, posebno vredni sa aspekta zaštite predela.

Izdvojeno je 20 delova podru čja, ukupne površine od 3.883,10 ha, ili 5,16% površine Parka prirode:

19 (1) Jankov Kamen, na severnim i južnim ekspozicijama oko vrha Jankov kamen (1833 m), opština Ivanjica, KO Daji ći i Gradac, obuhvata cela odeljenja 3, 4, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 19, 20, 54, 55, 56 i 57. u G.J. "Golija" (390,20 ha),

20 (2) Bojovo Brdo, izvorište Golijske reke i delovi Bojovog brda, opština Ivanjica, KO Medovine, obuhvata cela 126, 127, 128, 60 i 59 (bez R 2) u G.J. "Golija" (133,95 ha),

21 (3) Jeli ća strugara, gornji deo vodotoka Golijske reke, opština Ivanjica, KO Medovine, deo 61 odeljenja u G.J. "Golija" (12,00 ha),

22 (4) Golijska reka, šumski kompleks na desnoj obali Golijske reke, opština Ivanjica, KO Daji ći, Vu čak i Gle ñica, obuhvata cela odeljenja 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 36, 37, 40, 42, 43, 44, 45, 35, 82, 83, 84, 85, 86, 97, 88 u G.J. "Golija" (851,00 ha),

23 (5) Me ñugorski potok, deo obale i izvorišna čelenka Me ñugorskog potoka, opština Ivanjica, KO Daji ći, obuhvata cela odeljenja 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 67, 68, 69 i 70 u G.J. "Daji ćke planine" (390,20 ha),

24 (6) Bele vode, na Daji ćkim planinama, opština Ivanjica, KO Daji ći, obuhvata celo odeljenje 23 i 24 (bez R 5) u G.J. "Daji ćske planine" (84,40 ha),

25 (7) Daji ći, oko Daji ćskog jezera, opština Ivanjica, KO Gle ñica, obuhvata cela odeljenja 51, 52 (bez R 6) u G.J. "Daji ćske planine" (55,80 ha),

26 (8) Jelenovica, ispod Okruglice, opština Ivanjica, KO Kumanica i Gle ñica, obuhvata cela odeljenja 42, 44 i 43 (bez R 7) u G.J. "Daji ćke planine" (125,20 ha),

27 (9) Orlov kamen, opština Ivanjica, KO Kumanica i Gle ñica, obuhvata cela odeljenja 56, 57, 58, 59 i 60 u G.J. "Daji ćske planine" (132,35 ha),

28 (10) Gradina, na obroncima planine Čemerno, na desnoj obali reke Studenice, grad Kraljevo, KO Savovo i Orlja Glava, obuhvata cela odeljenja: 46, 47, 48, 49, 50 (bez R 8), 51 i 52 u G.J. "Gornja Studenica" (226,70 ha),

29 (11) Pod Crepuljnikom, severna strana Crepuljnika, opština Ivanjica, KO Vrmbaje, obuhvata deo odeljenja 2 i 3 (bez R 9) i cela 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 21, 25 i 26 u G.J. "Crepuljnik" (362,10 ha),

30 (12) Rado čelo II, južna strana Straže, grad Kraljevo, KO Bzovik, obuhvata cela odeljenja 41 i 43 u G.J. "Rado čelo-Crepuljnik" (82,40 ha),

31 (13) Brusni čke šume, klisura reke Uzubre, opština Ivanjica, KO Čečina i Koritnik, obuhvata odeljenja 1, 2, 3, 4, 7, 8 i 9 G.J. "Brusni čke Šume" (194,60 ha),

32 (14) Plakaonica II, opština Raška, KO Bini će, obuhvata odeljenja 6 i 7 (bez R 13) u G.J. "Biser voda-Crni vrh-Radulovac" (86,80 ha),

33 (15) Retko Bu čje, opština Raška, KO Plešin, obuhvata cela odeljenja 26, 27, 30 i 31 u G.J. "Biser voda-Vranji krš-Lisa-Borje" (134,80 ha),

34 (16) Ugljape, opština Ivanjica, KO Koritnik, obuhvata cela odeljenja 7 i 8 u G.J. "Biser voda-Crni vrh-Radulovac" (52,80 ha),

35 (17) Ljute livade, na padinama Crnog vrha, opština Ivanjica, KO Koritnik, obuhvata cela odeljenja 24, 25, 26, 28, 29, 30, 31, 33 i 39. u G.J. "Biser voda-Crni vrh- Radulovac" (282,00 ha),

36 (18) Vlaški most, deo doline Crne reke, opština Ivanjica, KO Koritnik, obuhvata cela odeljenja 44, 45, 47, 57, 58 i delove 59 i 60-og odeljenja (bez R 16) u G.J. "Biser voda-Crni vrh-Radulovac" (231,20 ha),

37 (19) Suvi breg, iznad Odvra ćenice opština Ivanjica, KO Koritnik, obuhvata odeljenje 51 (bez R 17) u G.J. "Biser voda-Crni vrh-Radulovac" (25,60 ha),

38 (20) Odvra ćenica, neposredno ispod bila planine Golije, sa severne strane, deo izvorišne čelenke Crne reke, opština Ivanjica, KO Koritnik, privatno vlasništvo (bez R 18), granice odre ñene grafi čki u razmeri 1:50.000 (29,00 ha).

Navedeni lokaliteti i delovi prostora u režimu I i II stepena zaštite nalaze se i u Rezervatu biosfere, osim lokaliteta 13. "Plakaonica (I)" i 14. "Ravnine" u I stepenu zaštite, te 32. "Plakaonica (II)" i 33. " Retko Bu čje" u II stepenu zaštite, a na teritoriji opštine Raška. 6

Dosadašnjim istraživanjima su registrovani i:

- Hidrogeološki objekti, odnosno pojave izuzetnih hidrogeoloških, fizi čko-hemijskih karakteristika i resursnih potencijala, specifi čni hidrološki elementi, zemljišta koja su pod snažnim uticajem vode, stalna ili povremena jezera, tresave i tresetne livade: Bele vode, Jezera iznad Dolova, Pojila i ve ći broj periodi čnih pojava, novoformirano jezero u predelu Okruglice (1470 m) i Velikih livada, jezero - tresava u izvorišnom delu Jastrebova čke reke, dva manja jezera od kojih je jedno stalno u izvorištu Pakošnice pod Ti čarom, a drugo se periodi čno formira u dolini To čulovske reke u Koštan polju (Donja Pešter), Vulovske tresetne livade i dr., kaskade i bukovi na Daji ćkoj i Brusni čkoj reci, naslage bigra u lokalitetu Ralenovi ća.

- Posebna grupa pojava, čiji je hidrogeološki zna čaj nesumnjiv, obuhvata vodne objekte i termomineralne i mineralne vode koje su perspektivne sa aspekta valorizacije u privredne svrhe: Studeni čka mineralna voda u neposrednoj blizini manastira Studenica, Banja kod manastira Gradac u koritu reke Gradac, uzvodno od manastira, izvorišna zona u selu Savovo je najzna čajnija pojava karstnih izdanskih voda u okviru koje se u zoni dužine oko 50 m drenira, po proceni 205 l/s vode.

- Najmarkantnije pojave: vrhovi, grebeni i podru čja izuzetnih vizuelnih i pejzažnih obeležja sa kojih se pružaju daleke vizure treba da ostaju otvoreni i neoptere ćeni saobra ćajnicama i drugim objektima i imaju i karakter geonasle ña. 7

- Najviši i najzna čajniji vrhovi /vidikovci su, na planini Goliji: Jankov kamen (1834), Tikveš (1504), Bojevo brdo (1746), Careva glava (1721), Okapčina (1688), Crni vrh (1795); na Rado čelu: Kriva ča (1643), Golo brdo (1409) i Crepuljnik (1532); na Čemernu (južni deo): Smrdlju č (1581) i Rudo brdo (1487) i na Javoru (isto čni deo): Troglav (1419) i Korav čina (1353).

- Raznovrsni fluviodenudacioni oblici i morfo-strukturni oblici: strukturne površi očuvane su na karbonatnim stenama u širem pojasu izvorišnih delova Brevine i Brvenice, kao i na grebenu (sa vrhovima ðokovo brdo - 1458 m i ðarkovice - 1516 m) koji se pruža od razvo ña izme ñu izvorišnih krakova Studenice (Jastrebovac i Brusni čka reka) prema izvorišnom delu Moravice.

- Horstovi: Smrdlju č (1581 m) na Čemernu, Kriva ča (1643) na Rado čelu i Crni vrh (1795) na Goliji.

- Pseudovulkanske kupe: na grebenu izme ñu dolina Kolašni čke reke - izvorišnog kraka Studenice i njene leve pritoke Brusnice, Kobilje (Kara ñor ñev šanac, 1789 m) izme ñu izvorišnog dela Moravice i njene leve pritoke Nošnice, u zoni Klika (1319) na severnom kraju Golije i gornjem toku reke Klisure - izvorišnog kraka Brvenice, Velji vrh (870) na razvo ñu izme ñu Raduše - poslednje desne pritoke Studenice i Jarandskog potoka - kratke leve pritoke Ibra kod Baljevca, V. Stupnik (858) južno od laktastog skretanja Brvenice i na samoj granici istraživanog podru čja.

- Erozivni i akumulativni ostaci pleistocenog glacijalnog reljefa na najvišim delovima masiva Golije, Rado čela i Čemerna., udubljenje na južnoj strmoj strani Jankovog kamena - ležište lednika.

- Preliminarni pregled kompleksa biotopa i uvid na terenu ukazuje na potrebu zaštite karakteristi čnih podru čja tradicionalnog odnosa prema prirodi - kulturne predele kao što su: aktivna ba čišta, naseljske atarske celine Brusnika, Gradca i Plešina, podru čje vršnog grebenskog dela i vredne lokalitete vlažnih livada i izvorišta kao što su lokaliteti " Česna vrela", "Grmi čak" i "Ivanovi ća ba čije".

Na podru čju režima II stepena zaštite, i drugim delovima podru čja Prostornog plana, za koje se procenjuje da su zna čajni za zaštitu prirode, osim zabrana definisanih za prostor u režimu zaštite III stepena, Uredbom, zabranjuje se:

- eksploatacija mineralnih sirovina, uklju čuju ći i privremena pozajmišta,

- kaptiranje izvora i izgradnja brana,

- ribolov,

- lov, osim za potrebe održavanja zdravstvenog stanja i brojnosti divlja či na prostoru Bojevog brda,

- čista se ča i kr čenje šuma, kresanje lisnika i neplansko koriš ćenje drvne mase u odnosu na ciljeve i principe gazdovanja šumama,

- sadnja, zasejavanje i naseljavanje vrsta biljaka i životinja stranih za prirodni živi svet ovog podru čja, osim ve ć postoje ćih,

- preoravanje livada i pašnjaka,

- prosecanje novih javnih puteva,

- kao i opšte mere zaštite za zone i lokalitete u II stepenu zaštite, u onom obimu u kome odgovaraju predmetu i ciljevima zaštite.

Obavezne su mere zaštite i aktivnog upravljanja populacijama:

- zašti ćene i ugrožene flore u cilju održavanja floristi čkog sastava i poboljšanja strukture ekosistema, a u skladu sa pravilnicima o zaštiti;

- retke i ugrožene, a posebno lovne faune u cilju poboljšanja njihove brojnosti i sastava.

Nastavak istraživanja flore i faune i potreba njihove zaštite uslovi će ustanovljavanje novih režima i pravila ponašanja.

Pravilima Prostornog plana utvr ñuju se i slede će mere, usaglašene sa razvojnim programima podru čja:

- Pravnim aktima utvr ñene zaštitne zone oko proglašenih i evidentiranih spomenika kulture, odnosno parcele oko ovim prostornim planom evidentiranih kulturnih dobara, smatra će se zašti ćenim u II stepenu zaštite, uz primenu mera zaštite kulturnih dobara.

- Ukoliko se privatne enklave nalaze unutar zona sa II stepenom zaštite, one u celini slede utvr ñenu namenu zone, uz poštovanje ste čenih prava, ukoliko ona ne uti ču negativno na ustanovljene režime zaštite. Postoje će ba čije se mogu koristiti na na čin koji će se utvrditi posebnim uslovima u svakom pojedina čnom slu čaju, s tim što će, ukoliko to odgovara posetiocima Parka prirode, mo ći da preuzmu funkciju dnevnog prijema turista, odmorišta i sl. Ova odredba se odnosi i na ba čišta u neposrednoj okolini I i II stepena zaštite. Planom izletni čkih, planinarskih, istraživa čkih i drugih peša čkih staza i puteva uze će se u obzir navedeni tipovi lokacija.

- Na prostorima u režimu II stepena zaštite, gde je za o čuvanje izvornih prirodnih vrednosti potrebno preduzimati posebne mere unapre ñivanja, tj. za koje je potrebno ve će u češ će čoveka radi obezbe ñenja uslova za opstanak i unapre ñenje prirodnih vrednosti, mogu se primenjivati i posebne mere, uz uslove i saglasnost nadležnih organa.

- Dozvoljava se pregonska ispaša u šumama i ispaša na pašnja čkim površinama pod posebnim uslovima koje će utvrditi Staralac prirodnog dobra, saglasno zakonima i kapacitetima pašnjaka. Obavljanje lova i ribolova je dozvoljeno samo za potrebe održavanja zdravstvenog stanja i brojnosti populacija faune u skladu sa revidovanim osnovama gazdovanja.

- Nije dozvoljeno kaptiranje izvora i izgradnja pregrada na re čnim tokovima, osim u izuzetnim slu čajevima, pod uslovima koje će utvrditi nadležni organi zaštite prirode i na osnovu prihva ćenih studija o proceni uticaja na životnu sredinu.

- Ukoliko delovanje privatnih vlasnika ugrožava zaštitu prirodnih i kulturnih dobara Staralac može pristupiti postupku otkupljivanja privatnog zemljište unutar I i II stepena zaštite, zamenom ili na drugi na čin.

Ostala pravila koja se primenjuju i za zone sa I i II stepenom zaštite:

- Dozvoljeno je postavljanje ulaznih-pristupnih punktova, i po potrebi drvenih nadstrešnica, kao i objekata za nau čno istraživa čki rad, a prema Programu zaštite i razvoja svakog lokaliteta pojedina čno.

- Postavljanje opreme za sportsko-rekreativne i zabavne aktivnosti usaglašava se sa važe ćim aktima o zaštiti Parka prirode.

- Nije dozvoljeno nadletanje zona sa I i II stepenom zaštite: motornim letelicama bliže od 500 m iznad ovih zona i bliže od 500 m horizontalne udaljenosti od granica ovih zona i letelicama bez motornog pogona bliže od 100 m iznad ovih zona i bliže od 100 m horizontalne udaljenosti od granica ovih zona. ______6 Prvi broj kod lokaliteta u II stepenu zaštite označava numeraciju prema Uredbi, a broj u zagradi prema Studiji Zavoda i koristi se u grafi čkoj dokumentaciji radi lakšeg prostornog identifikovanja. 7 U dostupnoj stru čnoj literaturi nema publikovanih rezultata detaljnih speleoloških istraživanja, ali je evidentno da ovih pojava ima na podru čju.

3.1.3. Zona III stepena zaštite

Režim zaštite III stepena podrazumeva: "selektivno i ograni čeno koriš ćenje prirodnih bogatstava, kontrolisane intervencije i aktivnosti u prostoru ukoliko su uskla ñene sa funkcijama zašti ćenog prirodnog dobra ili su vezane za nasle ñene tradicionalne oblike obavljanja privrednih delatnosti i stanovanja uključuju ći i turisti čku izgradnju".

Uredbom nije izvršena namenska analiza i podela u okviru polifunkcionalne III zone. Na podru čju zaštitne zone, nije uspostavljen ni na jednom lokalitetu formalni status zaštite prirodnih dobara.

Pravila zaštite i koriš ćenja podru čja u Prostornom planu u ovoj zoni usaglašavaju se sa aktivnim merama zaštite i o čekivanim gazdovanjem resursima. Pored mera definisanih Zakonom o zaštiti životne i Uredbom, Prostorni plan utvr ñuje i posebne mere zaštite na osnovu sinteznih zaklju čaka, potreba i predloga lokalne zajednice.

Na podru čju Prostornog plana, u zonama III stepena zaštite i u zaštitnoj zoni Parka prirode zabranjuje se:

- izgradnja industrijskih, infrastrukturnih, hidro-tehni čkih i drugih objekata čiji rad i postrojenja mogu izazvati nepovoljne promene kvaliteta zemljišta, voda, vazduha, živog sveta, lepote predela, kulturnih dobara i njihove okoline - osim ako nisu predvi ñeni usvojenim planovima višega reda i predstavljaju javni interes od republi čkog zna čaja, a pod uslovima koje utvr ñuje Zakon o zaštiti životne sredine;

- gradnja stambenih, ekonomskih pomo ćnih objekata poljoprivrednih doma ćinstava i vikend objekata izvan gra ñevinskog podru čja utvr ñenih posebnim planskim i urbanisti čkim dokumentima, odnosno gradnja objekata poljoprivrednih doma ćinstava izvan prostora do donošenja tih dokumenata, odnosno izvan podru čja koja su odre ñena odgovaraju ćim planskim dokumentima, ukoliko Prostornim planom nije druga čije predvi ñeno;

- eksploatacija mineralnih sirovina i re čnog materijala, izuzev privremenih majdana i pozajmišta zemlje i re čnog materijala za lokalne potrebe, pod posebnim uslovima, ukoliko posebnim pravilima nije druk čije odre ñeno;

- uništavanje vrsta biljaka i životinja zašti ćenih kao prirodne vrednosti;

- preoravanje zemljišta, kr čenje šuma i obavljanje drugih radnji na mestima i na na čin koji mogu izazvati procese jake i ekscesivne erozije i nepovoljne promene predela;

- skladištenje, odlaganje i bacanje sme ća i otpadnih materijala izvan mesta odre ñenih za tu namenu, kao i neregulisano odlaganje stajskog ñubreta;

- rukovanje otrovnim hemijskim materijama i naftnim derivatima izvan mesta odre ñenih za tu namenu, kao i neregulisano odlaganje stajskog ñubriva;

- introdukcija i naseljavanje vrsta biljaka i životinja stranih za prirodni živi svet ovog podru čja;

- preoravanje prirodnih livada i pašnjaka, naro čito iznad 700 m;

- čista se ča i kr čenje šuma, kresanje lisnika, se ča retkih i u drugom pogledu zna čajnih retkih vrsta drve ća i žbunja;

- uništavanje zašti ćene, retke i ugrožene flore.

Sve mere dozvoljene za režim zaštite u I i II stepenu zaštite primenjiva će se i na podru čju Prostornog plana.

3.1.4. Zaštitna zona Parka prirode

U zaštitnoj zoni Parka prirode primenjiva će se pravila i mere zaštite, ure ñenja i racionalnog gazdovanja resursima, utvr ñene ovim prostornim planom za zone III stepena zaštite.

Na celom podru čju Prostornog plana uspostavi će se trajni sistem monitoringa po posebnom programu, kako stanja i promena u odgovaraju ćim populacijama, tako i antropogenog uticaja na sve biološke sisteme radi pra ćenja promena (posebno na lokalitetima I i II stepena zaštite) i radi obezbe ñenja blagovremene primene aktivnih mera zaštite, rekonstrukcije i revitalizacije.

Radi informisanja posetilaca, Staralac će obezbediti odgovaraju ći informativni materijal o podru čju, prostornim i drugim ograni čenjima, zašti ćenim vrstama flore i faune i na odgovaraju ći na čin upoznati posetioce sa njihovim obavezama, a na terenu postaviti oznake.

3.2. Kulturno-istorijske vrednosti

3.2.1. Koncept zaštite

Zaštita kulturnog nasle ña, uz prirodne vrednosti podru čja, jeste jedan od fundamentalnih elemenata ure ñenja i prostornog razvoja i podrazumeva:

- zaštitu, čuvanje, konzervaciju ili obnovu kulturnih vrednosti u njihovom prirodnom okruženju koji zajedno stvaraju identitet podru čja Prostornog plana,

- promovisanje aktivnosti smišljenih da oja čaju ekonomsku bazu gradova/opština na kojima se kulturne vrednosti nalaze, i

- unapre ñenje kvaliteta života lokalnog stanovništva.

Integrativna zaštita dobara graditeljskog nasle ña sprovodi se u okviru planiranja i projektovanja primenom pravila kojima se bliže odreñuju fiksni elementi na osnovu prirode i suštinskih obeležja graditeljskog nasle ña (prema razli čitim oblicima vrednosti: arhitektonska, istorijska, kulturna, prostorna, ekonomska, itd. Osnovni elementi predloženog koncepta su: sredstva, proces interpretacije, raznovrsnost kulturnog nasle ña i raznovrsnost tržišta kulturnog nasle ña.

Ukupno evidentirano kulturno nasle ñe, 8 grupiše se prema osnovnim vrstama nepokretnih kulturnih dobara na: arheološka nalazišta, spomenike kulture, znamenita mesta i prostorne, kulturno-istorijske celine i hronološki se razvrstavaju na slede će vremenske periode: praistorija, antika i rani vizantijski period, srednji vek i doba pod Turcima, devetnaesti i dvadeseti vek (Referalna karta br. 1. Prirodni resursi, zaštita životne sredine i prirodnih i kulturnih dobara).

Ve ćinu nepokretnih kulturnih dobara, odnosno uo čenih oblika kulturne baštine uopšte, čine arheološka nalazišta i pojedina čni spomenici kulture, a nešto manji broj znamenitih mesta i prostornih, kulturno-istorijskih celina. Prema njihovoj osnovnoj nameni se dele na:

- sakralne objekte,

- stambene i ekonomske oblike,

- memorijalne oblike (pojedina čni grobovi i nekropole),

- utvr ñenja,

- naselja,

- inženjerske objekte i

- znamenita mesta (uglavnom kultna obeležja).

Navedeni tipovi kulturnih dobara nalaze se u pet osnovnih fizi čkih stanja:

- izvornom stanju kao neošte ćeni i aktivni,

- izmenjenom stanju kao neošte ćeni i aktivni,

- izvornom stanju kao ošte ćeni (razli čiti stepeni ošte ćenja) i aktivni,

- izmenjenom stanju kao ošte ćeni (razli čiti stepeni ošte ćenja) i aktivni,

- kao ošte ćeni (ve ći stepen ošte ćenja) i napušteni.

Na teritoriji Prostornog plana stanje formalne zaštite je slede će:

1. dva spomenika kulture izuzetnog zna čaja:

- manastir Studenica, Brezova, Kraljevo, iz XII veka, koji je i na Listi svetske baštine UNESCO-a,

- manastir Gradac, Gradac, Raška, iz XIII veka;

2. osam spomenika kulture - velikog zna čaja:

- crkva sv. Aleksija Bogo čoveka, Mili će, grad Kraljevo, iz XVII veka,

- crkva sv. ðor ña u Vrhu, Kraljevo, iz XVII veka,

- crkva sv. Bogorodice, Dolac, Kraljevo, iz XV veka,

- crkva sv. Nikole, Reka Palež, Kraljevo, iz XIV veka,

- Gornja isposnica, Savovo, Kraljevo, iz XIII veka,

- Donja isposnica, Savovo, Kraljevo, iz XIII veka (?),

- manastir Kovilje, Kovilje, Ivanjica (?),

- crkva sv. Preobraženja, Pridvorica, Ivanjica, iz XIII veka;

3. sedam spomenika kulture (kulturna dobra koja su proglašena, a nekategorisana):

- crkva sv. Kuzmana i Damjana, Ostatija, Ivanjica (? - XVII vek),

- ku ća Venijamina Marinkovi ća, Vionica, Ivanjica, prelaz iz XIX u XX vek,

- crkva sv. Nikole, Rudno, Kraljevo, neutvr ñeno vreme nastanka,

- ku ća Periše Damjanovi ća, Dražini će, Rudno, Kraljevo, na prelazu iz XIX u XX vek,

- ku ća Radomira Vujanca, Gradac, Raška, iz XIX veka,

- Gra čki krst, Gradac, Raška, iz XVIII veka,

- crkva Preobraženja, Srednja Reka, Ivanjica, nepoznato vreme nastanka;

4. četiri spomenika kulture (koji su evidentirani i uživaju prethodnu zaštitu):

- rimski most, Kumanica, Ivanjica, XVI-XVII vek,

- crkva na groblju, Plešin, Raška, nepoznato vreme nastanka,

- crkva sv. Petra i Pavla, Bini će, Raška, XVI-XVII vek,

- crkva sv. Jovana, Savovo, Kraljevo, iz XIII veka;

5. prostorne kulturno-istorijske celine - zašti ćena okolina spomenika kulture:

- prostorna kulturno istorijska celina manastira Studenica - spomenik kulture upisan u Listu Svetske baštine UNESCO-a,

- prostorna kulturno istorijska celina manastira Gradac - spomenik kulture.

Na podru čju Prostornog plana identifikovane su i slede će zna čajne prostorne celine:

- Najzna čajnija prostorna celina na podru čju Prostornog plana predstavlja prostor duž reke Studenice, uzvodno i nizvodno od manastira Studenice, kao stožera i najvrednijeg kulturnog dobra, spomenika svetske kulturne baštine, a obuhvata i zaštitnu zonu i kontaktno podru čje. Izdvajanjem ove celine, koja se proteže od Pridvorice, preko Donje i Gornje isposnice, manastira Studenice do manastira Gradac, uspostavlja se čvrsta komunikacija, koja ima svoju istorijsku, kulturnu i umetni čku podlogu, izme ñu najstarijih srednjovekovnih spomenika na prostoru Golije. Istovremeno, organski je povezana sa prirodnim okruženjem u kojem su spomenici nastali, pa se na taj na čin čuva, koliko je to usled nastalih promena mogu će, predstava o srednjovekovnom periodu.

- Okosnicu predstavlja magistralni put dolinom Ibra, kao veoma stara rimska i srednjevekovna trasa koja je opstala do danas, kao jedna od najživljih i najprometnijih komunikacija u Srbiji. Na po četku staze nalazi se grad Kraljevo sa svojom centralnom peša čkom zonom, sledi manastir Ži ča, srednjovekovni utvr ñeni grad Magli č, istorijski deo trase poznat kao Dolina jorgovana, sa spomenikom vojniku iz Prvog svetskog rata, ostaci manastira Stare i manastir Nova Pavlica, utvr ñeni grad Brvenik, crkva svetog Nikole u Baljevcu i crkva svetog Nikole Šumnika. Sa Ibarske magistrale put se odvaja za manastir Studenicu, Gornju i Donju isposnicu sve do Pridvorice.

- Pretpostavljena trasa srednjevekovnog puta koji bi polazio od Duge Poljane, preko Belih voda, obodom Parka prirode, na novopazarskoj i raš čanskoj strani, povezuju ći Gradac i Studenicu, prolazi kroz zonu koncentracije najve ćeg broja identifikovanih kulturnih dobara i arheoloških nalazišta, ali i postoje ćih seoskih skupina koje raspolažu zna čajnim fondom o čuvanih objekata i ku ćišta narodnog graditeljstva. Ova trasa se u južnom delu ra čva na deo puta koji vodi do Sopo ćana, a zatim do Rasa sa svim spomenicima kulture.

- Iako Prostorni plan ima jasno definisane granice, budu će aktivnosti treba sagledavati šire, u sklopu sa prostornom celinom Rasa i Sopo ćana i kompleksa oko Deževe, jer je samo tako mogu će ostvariti odre ñene pomake u stvaranju svesti o jedinstvenom podru čju srednjovekovne srpske države i to saznanje koristiti ne samo u nau čne, kulturne, nego i u turisti čke i ekonomske svrhe.

- Prema preliminarnom rekognosciranju terena na nivou Prostornog plana, na podru čju atara sela Gradac, Brusnik (Ivanjica) i Plešin (Raška) konstatovana je relativno najo čuvanija struktura tradicionalne izgradnje, ali i postojanje vitalnog dela stanovništva, te se ova naselja i njihovi atari u celini planiraju za posebnu zaštitu i revitalizaciju kao prostorne, istorijske etno skupine, sa prioritetom razvoja odgovaraju ćih oblika turizma.

- Sa čuvani oblici seoske arhitekture, nastali po ugledu na starije, ponavljaju tradicionalne oblike nastale primereno okruženju. Pored prostorne organizacije, koja je pretežno rešavana istovetno ili s velikom sli čnoš ću sa dinarskom brvnarom, tipska raznovrsnost ruralne arhitekture je izrazita, i ne sre će se u drugim krajevima. Predstavlja istorijski, društveni i arhitektonski fenomen, koji je, svakako, rezultat morfologije terena, primene dostupnog materijala, tradicije graditeljskog iskustva.

- Mogu se uo čiti tri osnovna podtipa tipa brvnara, seoskih stambenih gra ñevina, a na isti ili sli čan na čin izvode se i prate ći ekonomski objekti. To su: brvnara sa krovom od šindre, brvnara pokrivena slamom i brvnara pokrivena škriljcem. Svaki od navedenih tipova danas je u ve ćoj ili manjoj meri izmenjen savremenim potrebama doma ćina ili je napušten i usled toga propada, te je neophodno pristupiti njihovoj revitalizaciji.

- Prema karakteru i vrednosti nasle ña, poznavanju navika i mentaliteta stanovnika, potrebi da se u prvim godinama uvo ñenja novih oblika afirmacije kulturnog i prirodnog nasle ña prevashodno edukativno deluje, u Prostornom planu su formirane kulturne i prirodne staze, itinereri koji se uklapaju u nau čno obrazovne, rekreativne, kulturne i druge programe. Posebno se isti če podsticaj koji ovi itinereri treba da ostvare na seoske oblasti i koji treba da se koriste u turisti čke svrhe. ______8 Obavezno je konsultovati Dokumentacionu osnovu: dr Popovi ć M., Bugarski I., dr Ivaniševi ć V., Špehar P. sa Bogosavljevi ć-Petrovi ć V., Nenkovi ć M.: Analiza stanja kulturno-istorijskih dobara sa predlogom prioriteta istraživanja na podru čju Golije, Arheološkim institut SANU, Beograd, CEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Beograd, 2004/05, i Uslove zaštite kulturno-istorijskih dobara, Republi čki zavod za zaštitu spomenika kulture, 2005.

3.2.2. Pravila i mere zaštite i revitalizacije kulturnih dobara

Sprovo ñenje definisanih ciljeva se ostvaruje razgrani čavanjem planske teritorije, prema vrednostima graditeljskog nasle ña i njegovoj koncentraciji, u četiri podru čja sa razli čitim nivoom tretmana:

1. Podru čja integrativne konzervacije

Mere podrazumevaju:

- skup metoda kojima se koristi služba zaštite spomenika kulture prema odredbama Zakona o kulturnim dobrima (tehni čka konzervacija, rekonstrukcija, restauracija, revitalizacija);

- metode kojima se koristi zaštita prostora (horizontalna i visinska regulacija, čuvanje silueta i vizura, primena materijala, boje i arhitektonskih elemenata kojima se definiše i prepoznaje prostor i fizi čka struktura odre ñenog podru čja);

- preraspodelu namene pod odre ñenim uslovima, u korist ekonomski isplativih, a za graditeljsko nasle ñe najprihvatljivijih oblika.

2. Podru čja opšte obnove

Mere podrazumevaju:

- kombinovanu primenu integrativne konzervacije, urbane obnove i ure ñenja prostora, usaglašenu prema obimu i nivou vrednosti graditeljskog nasle ña;

- utvr ñivanje onih elemenata istorijskog kulturnog nasle ña preko kojih je mogu će ostvariti najpotpuniju i najsadržajniju vezu starih, postoje ćih spontano nastalih ruralnih oblika i budu ćih planski definisanih ruralnih naselja;

- tretman seoskih naselja kroz zadržavanje:

- teritorije prostiranja naselja definisane starim rasterom komunikacija (puteva i puteljaka), nepravilnom parcelacijom po sistemu krupnih katastarskih čestica i ve ćim površinama obradive zemlje;

- centra sela kao nasle ñene prostorne celine koja ima javnu namenu;

- pojedina čnih arhitektonskih oblika, posebnih istorijskih, etnografskih i arhitektonskih vrednosti in situ u svom ambijentu;

- groblja (sa crkvom ukoliko je u kompleksu) kao prostorno memorijalnih celina.

3. Podru čja usmerene ruralne obnove

Mere podrazumevaju:

- izmeštanje ili zaštitu najugroženijih i napuštenih, a vrednih primera i grupisanje u obliku aktivnog etnoparka (skansena) radi o čuvanja postoje ćeg fonda ruralne arhitekture i odre ñenog na čina života koji se uklapa u ekološke i edukativne programe, i ekonomski razvoj i unapre ñenje životnog standarda stanovništva;

- uklapanje u turisti čko-ugostiteljsku ponudu Golije.

Prostor za okupljanje objekata narodnog graditeljstva i formiranje etnoparka će se rezervisati na podru čju Prostornog plana posebnim programom obnove.

4. Podru čja usaglašenih intervencija u prirodnom okruženju ili u gra ñenom tkivu

Mere podrazumevaju:

- usaglašavanje stavova službe zaštite prirode i spomenika kulture sa planerskim i urbanisti čkim službama oko radova u neposrednom okruženju kulturnih dobara koja se nalaze izvan tri prethodno navedena podru čja;

- programsko objedinjavanje akcija iz domena zaštite, obnove i ure ñenja prostora kao i metodološko-plansko usaglašavanje aktivnosti u realizaciji pojedina čnih projekata koji proisti ču iz ovog prostornog plana, a primenjuju se i na celom podru čju Prostornog plana.

U pojedina čnim slu čajevima slede se slede ća opšta pravila:

- osnovni fiksni elementi su: horizontalna i vertikalna regulacija; arhitektonska forma; arhitektonski volumen; srazmera povezanih gra ñevina unutar jedne celine; geometrija fasada koja identifikuje podru čje; prostorni elementi kojima se isti ču karakteristike ambijenata; istorijski preseci kroz teren u okviru ruralnih i sakralnih celina;

- u okviru seoskih naselja obezbe ñuje se ostvarivanje najpotpunije i najsadržajnije veze izme ñu seoskih centara, pojedina čnih objekata i spomenika kulture, kao naj češ ćih oblika graditeljskog nasle ña, pri čemu se maksimalno usporavaju oblici ubrzane urbanizacije koja je štetna, ali i karakteristi čna za pojedine ruralne delove Golije. Seosko graditeljsko nasle ñe treba u najve ćoj mogu ćoj meri čuvati in situ, zadržavanjem osnovnih prepoznatljivih elemenata kao što je teritorija naselja, definisana starim komunikacijama, tipom parcelacije, tipom gra ñevina na parceli, prostornom organizacijom, konstrukcijskim sklopom, gradivom i tehnikom gra ñenja;

- centri sela ostaju kao nasle ñene prostorne celine javne namene koje mogu da prime nove objekte koji se volumenom, formom i proporcijama elemenata vezuju za postoje će;

- seoski objekti razli čite namene, štite se na osnovu istorijskih, etnografskih i arhitektonskih vrednosti, pošto nisu u sklopu zaštićenih celina treba da predstavljaju okosnicu nove namene, uglavnom seoskog turizma.

Opšte mere zaštite arheoloških lokaliteta su:

- zaštita od uništavanja ili degradiranja neadekvatnim sadržajima svih evidentiranih arheoloških lokaliteta, kao i onih koji će tek biti otkriveni daljom prospekcijom terena, zajedno sa neposrednom okolinom;

- izrada posebnih planskih dokumenata za podru čja šireg kompleksa Studenice, Gradca i Pridvorice u kojima bi se precizirale mere zaštite - kako arheološko-spomeni čkog nasle ña, tako i autenti čnog prirodnog okruženja;

- obnavljanje u celosti, čak i u slu čajevima kada bi neki segmenti obnove bili hipoteti čni, sakralnih zdanja u ruševinama, gde za to postoje mogu ćnosti;

- nakon istraživanja u što ve ćoj meri restaurirati crkve u arheološkim ostacima - crkvine, kako bi se omogu ćilo o čuvanje digniteta nekadašnjeg sakralnog prostora;

- zaštita starih seoskih nekropola od širenja savremenih grobalja i spre čavanje razvla čenja starih nadgrobnika;

- čiš ćenje od divlje vegetacije i poznijih naslaga zemlje nekropola sa ve ćim brojem očuvanih nadgrobnika i prezentacija;

- izbegavanje prezentovanja eventualnih arheoloških ostataka na otvorenom prostoru, imaju ći u vidu prirodu terena i klimatske uslove, budu ći da je praksa pokazala nemogu ćnost takvog njihovog trajnijeg čuvanja;

- prezentacija ostataka fortifikacija kao i svih drugih arheoloških nalazišta koje bi se mogle otkriti tokom budu ćih istraživanja uz obimnija nadzi ñivanja.

Posebna pravila za koriš ćenje kulturnog nasle ña u turisti čke i druge ekonomski isplative svrhe:

- turizam na podru čju "MaV"-a treba da uvažava lokalne, regionalne, nacionalne i evropske identitete kulturnog i prirodnog nasle ña i kroz turisti čku upotrebu nije dozvoljena njihova degradacija;

- kroz turisti čke programe treba razvijati uravnoteženo u češ će razli čitih oblika kulture (gradskih, seoskih, monaških) kao i ravnomernu prezentaciju razvijenih i nerazvijenih oblasti Golije;

- kulturni turizam treba da razvija svest kod javnosti o vrednosti prirodnih i kulturnih oblika na Goliji, skretanjem pažnje onih koji odlu čuju na nužnost zaštite obe vrste nasle ña, kao segmenta održivog razvoja ovog podru čja, i treba da ponudu i potražnju učini što raznovrsnijom kako bi se podstakao razvoj kvalitetnog turizma nacionalnih i me ñunarodnih dimenzija;

- turisti čke aktivnosti ne smeju ni na koji na čin da ugroze materijalni i duhovni status kulturnog i prirodnog nasle ña.

Za potrebe prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti Parka prirode, u funkciji istraživa čkih, kulturno-obrazovnih i turisti čkih programa razvoja dozvoljena je izgradnja prate ćih objekata, pod uslovima koje će definisati nadležne službe zaštite. Opšti uslovi gradnje u smislu arhitektonskog oblikovanja, primene materijala i komunalnog opremanja odnose se i na sve objekte koji su u funkciji Parka prirode, bez obzira na vlasništvo.

U postupku pribavljanja dokumenta za izgradnju primenjiva će se neposredno član 57. Zakona o planiranju i izgradnji, odnosno lokacije i uslovi izgradnje definisa će se urbanisti čkim planovima/projektima, ako se nalaze u okviru centara i ukoliko se radi o prostornim i funkcionalnim celinama ve će površine.

Prostornim planom reguliše se zaštita nepokretnih kulturnih dobara od svih vidova ugrožavanja u okviru opštih planskih rešenja. Mere zaštite se sprovode u skladu sa Zakonom o kulturnim dobrima i principima urbanisti čke, odnosno ruralne zaštite koja se odnose na proglašena dobra, ona koja uživaju prethodnu zaštitu i koja su evidentirana ovim prostornim planom. Ovo se odnosi, pre svega na ruralno nasle ñe.

Upravljanje i koriš ćenje kulturnih dobara organizuje se istovremeno sa upravljanjem i koriš ćenjem prirodnih vrednosti i to integralno u okvirima Parka prirode.

Ure ñenje i razvoj podru čja Golije treba da poštuje bitne prirodne i gra ñene resurse, uklju čuju ći prirodne preseke terena sa istorijski potvr ñenim i estetski vrednovanim izgra ñenim reperima, vizurama i siluetama, arheološkim nalazištima i kulturnim dobrima.

U integralnom konceptu zaštite ruralnog nasle ña, zaštita graditeljstva je nedeljiva od zaštite životne sredine. U korelaciji zaštite graditeljskog nasle ña i ekologije, ruralna arhitektura ima zna čaj resursa čije pravilno koriš ćenje doprinosi opštem društvenom razvoju što zna či da, u sistemu svih korisnika, dobija ulogu ravnopravnog partnera, odnosno dobija težinu u sferi ekonomske isplativosti.

Po usvajanju Prostornog plana, potrebno je pristupiti katastarskom definisanju i obeležavanju granica Parka prirode, Rezervata biosfere i pojedinih zona.

Obeležavanje granica zašti ćenog dobra i pojedinih zona i režima zaštite, postavljanje svih oznaka, informativnih tabli, poruka i dr., vrši će se isklju čivo na osnovu odgovaraju ćih pravilnika, uz prethodno pribavljanje uslova nadležnih organa. Obavezno je, nazna čiti zabrane vezane za lov, ribolov i neovlaš ćeno kretanje posetilaca.

Postavljanje privremenih oznaka, do donošenja pravilnika, njihov izgled, sadržaj i broj, Staralac će usaglasiti sa Zavodom za zaštitu prirode Srbije, kao nadležnim državnim organom.

U cilju adekvatne prezentacije i stvaranja vizuelnog identiteta podru čja, Staratelj će pristupiti izradi/donošenju Pravilnika o vizuelnom identitetu Parka prirode, u saradnji sa profesionalnim udruženjima i putem konkursa.

3.3. Zaštita predela

3.3.1. Koncept zaštite

Primenom mera nege i ure ñenja predela na celom podru čju Prostornog plana uspostavlja se integralna zaštita prirode i uti če na druga koriš ćenja prostora (šumarstvo, vodoprivreda, saobra ćaj, stanovanje, rekreacija, poljoprivreda i dr.) koja mogu da izazovu neželjene posledice.

Pravila nege i ure ñenja predela utvr ñuju se u odnosu na komplekse biotopa sa stanovišta zaštite vrsta i biotopa i posredno ili neposredno služe održavanju i unapre ñenju uslova opstanka biljaka i divljih životinja, kao i zaštiti i unapre ñenju njihovih staništa na celokupnom podru čju Prostornog plana. Njihovom primenom realizuju se osnovni zahtevi zaštite prirode koji obuhvataju:

- održavanje optimalne gustine i geneti čke raznovrsnosti populacija životinja i biljaka,

- održavanje raznovrsnosti vrsta unutar biocenoza,

- održavanje prirodnih uslova i prirodnog toka evolucije organizama,

- održavanje stabilnih i prirodi bliskih ekosistema,

- održavanje biološke raznovrsnosti predela i delova predela, kao i dugotrajne zaštite kompleksne i pojedina čne vizuelne pojave - "slike predela".

Merama nege i ure ñenja kompleksa biotopa, koje će se primenjivati na celom podru čju Prostornog plana, ostvaruje se veza izme ñu zaštite površina i zaštite vrsta, omogu ćava održavanje i unapre ñenje preživljavanja biljnog i životinjskog sveta u dominantnom kulturnom predelu podru čja i one obuhvataju:

- mere održavanja, klasi čne mere nege koje služe suzbijanju prirodnih sukcesija kako bi se zadržali biotopi, po pravilu, antropogeno nastali (živice, pašnjaci, polusuve livade i dr);

- mere optimizacije stanja, u cilju promene postojećeg stanja jedne površine i poboljšanja njenog zna čaja za zaštitu prirode (osiromašivanje intenzivno koriš ćenih pašnjaka i dr.);

- mere aktivne zaštite i obezbe ñenja, spre čavanje neželjenog uticaja čovekovih aktivnosti (izdvajanje zona zaštite i ciljne mere zaštite vrsta);

- mere renaturalizacije životnih prostora, obuhvataju formiranje sekundarnih biotopa prema ciljevima zaštite prirode (formiranje mirnih voda, živica, izmuljivanje jezera i dr.).

3.3.2. Pravila i mere zaštite, nege, ure ñenja i koriš ćenja

Detaljne mere zaštite i održavanja postoje će spontane autohtone vegetacije na celom podru čju, a posebno registrovanih/vrednih tipova vegetacije se definišu prema utvr ñenim/kartiranim tipovima biotopa9 i to:

1. Kompleksi biotopa šuma i eksploatacionih šuma

Kriterijumi za vrednost ovih biotopa su veli čina površina pod šumom i zrelost, strukturna raznovrsnost, zastupljenost odre ñenih struktura, kao i tipi čna mikroklima šume. Prednost pri proceni imaju staništa koja odgovaraju potencijalnoj prirodnoj vegetaciji. Prioritet imaju velike površine pod šumom. Vredni za zaštitu su i svi mali biotopi ili izolovani habitati u šumi (izvori i teku će vode, male staja će vodene površine, pe ćine, ostenjaci, strme kosine, obronci). Sveobuhvatna zaštita ovih biotopa zahteva redukciju šumarskih zahvata, kako bi se realizovalo šumarstvo saglasno prirodi.

Pravila zaštite, nege i ure ñenja se svode na:

- zadržavanje velikih povezanih podru čja pod šumama bez daljeg raspar čavanja izgradnjom saobra ćajnica i drugim zahvatima (Golija, Daji ćke planine);

- ekstenzivnu eksploataciju šumskih staništa koja su bliska potencijalnoj prirodnoj vegetaciji;

- zadržavanje u češ ća suvog drve ća u svakoj gazdinskoj jedinici (oko 5% dube ćeg drve ća - suva stabla ve ćih pre čnika), koje ne treba markirati za se ču, kako bi se dozvolilo prirodno izumiranje;

- potiskivanje alohtonih vrsta i svo ñenje na najmanju meru (homogene kulture bora na velikim površinama i dr.);

- uvažavanje vrsta drve ća koje su od manjeg privrednog zna čaja (divlje vo ćkarice, divlje trešnje, divlje kruške, jarebike, brekinje);

- podržavanje prirodnog podmla ñivanja i prirodnih sukcesija umesto formiranja staništa kroz pošumljavanje;

- stepenasto formiranje ivice šuma, naro čito na južno eksponiranim ivicama šuma ka otvorenim podru čjima;

- mestimi čnu ekstenzifikaciju eksploatacije šuma uvo ñenjem metoda eksploatacije bliske prirodi (prebirna se ča i formiranje raznodobnih sastojina);

- redukcija mreže šumskih puteva koji nisu u redovnoj upotrebi kroz zasipanje (prednost dati bo čnim putevima);

- pravovremenu negu izdana čkih šuma (Golijsko šumsko podru čje), u funkciji zaštite biotopa kroz redovnu ophodnju i se čom na panju. Kod konverzije zrelih izdana čkih i visokih devastiranih šuma, koje treba da pre ñu u strukturno bogatije šume, ostavljati pojedina čne primerke starog drve ća.

Nova pošumljavanja u manje šumovitim podru čjima mogu se vršiti samo autohtonim vrstama koje odgovaraju datom staništu. Najbolji način je prepuštanje površina prirodnoj sukcesiji, ali neophodna je zaštita i zemljištima na granici boniteta za poljoprivredu. ______9 Kriterijumi za utvr ñivanje tipova biotopa utvr ñeni su u Dokumentacionoj osnovi.

3.3.3 Kompleks biotopa otvorenih podru čja sa pojedina čnim drve ćem i šumarcima

Kriterijumi za vrednost ovih biotopa su strukturna raznovrsnost, konstantnost, stepen zrelosti, veli čina površine i prostorno funkcionalne veze sa neposrednim okruženjem. Biotopi pojedina čnog drve ća i šumaraka predstavljaju bitan sastavni deo koncepta veze biotopa (uske petlje izme ñu živica, stepenasto izgra ñene ivice šuma, šumarci i pojedina čna drve ća na poljoprivrednim površinama i pašnjacima - Binićko polje, Rudno).

Pravila zaštite, nege i ure ñenja su slede ća:

- formiranje šumaraka, treba težiti stepenovanju drve ća po visini kao i nepravilnoj spoljašnjoj ivici šumaraka;

- odustajanje od svakog košenja i ispaše ako se o čekuje prirodna sukcesija šume;

- orezivanje živica kao bitopa bogatih vrstama;

- garantovanje istovremene egzistencije svih starosnih spratova drve ća;

- smanjenje zasen čenosti u slu čaju pojedina čnog velikog drve ća na poljima kako bi se razvio raznovrstan sprat šiblja i zeljastih biljaka. Ovakva stabla treba prepustiti prirodnom izumiranju i raspadanju;

- primenu dvogodišnjeg i trogodišnjeg turnusa košenja zeljastog sprata korovskih biljaka gde se ne želi dalje širenje drve ća.

3.3.4. Kompleks biotopa otvorenih podru čja na suvim staništima

Kriterijumi za vrednost ovih biotopa su veli čina površine, kontakt sa istovetnim životnim prostorima, mikroklimatske osobenosti, površine bez vegetacije ili siromašne vegetacijom, kao i tradicionalno ekstenzivno koriš ćenje ovih biotopa. Zaštita i unapre ñenje ovih ekstenzivno koriš ćenih životnih prostora je od velikog zna čaja za održavanje geneti čkog potencijala podru čja. Mere nege zavise od raznovrsnosti nastajanja i istorije koriš ćenja svakog pojedina čnog staništa i utvr ñuju se pojedina čno prema svakom zahtevu. U ve ćini polusuvih travnatih zajednica primena mera nege deluju egzistencijalno za njihovo opstajanje.

Pravila zaštite, nege i ure ñenja obuhvataju:

- renaturalizaciju na staništima gde su ranije postojali travnjaci siromašnih staništa;

- održavanje sli čnih sekundarnih životnih prostora, koji se razvijaju kroz sukcesije na sirovom zemljištu (kamenolomi, pozajmišta peska i šljunka, zemljišta degradirana iz drugih razloga, tj. odustajanje od modeliranja površine zemljišta i nanosa mati čnog supstrata - rudnik Uš će);

- zaštitu i razvoj siromašnih travnih zajednica na čistinama na ivicama saobra ćajnica, kosinama i nasipima;

- spre čavanje formiranja šipražja ispašom stoke i utvr ñivanje vremenskog optimuma za ispašu.

Posebne mere su:

- podvrgavanje osnovnom čiš ćenju ako su pod šibljem;

- podržavanje raznovrsnosti staništa, tj. stepenovani mozaik nege na malim prostorima;

- najmanje 10% celokupne površine treba da zauzima pojedina čno drve će i grupe drve ća (naro čito zna čajno za faunu);

- rotacija mesta ispaše;

- manuelno odstranjivanje ili po potrebi mašinsko temeljno čiš ćenje drve ća na malim površinama kod širenja na komplekse ovih biotopa kada nije dovoljna samo ispaša.

3.3.5. Kompleks biotopa livada i pašnjaka

Kriterijum za vrednost biotopa je vlažnost zemljišta livada i pašnjaka, pri čemu su, vlažne i mokre livade i pašnjaci od naro čitog zna čaja. Isto važi za podru čja siromašna hranljivim materijama (oligotrofna do mezotrofna) koja se javljaju nezavisno od vlažnosti zemljišta (bitna zastupljenost ovih kompleksa biotopa za vrste ptica koje se gnezde, naro čito na vlažnim livadama). Ostali kriterijumi su struktura vegetacije, reljef tla bogate strukture i intenzitet gazdovanja livadama i pašnjacima.

Pravila zaštite, nege i ure ñenja su jako diferencirana i obuhvataju:

- ekstenzifikaciju - odustajanje od ñubrenja i iscrpljivanja zemljišta čestim košenjem;

- uspostavljanje mozai čnih mera nege na malim površinama sa ru čnim košenjem i nikada ne kositi velike površine u istom vremenskom periodu;

- zadržavanje nekošenih "traka" izme ñu košenih površina, kako bi se ugroženim životinjama olakšao beg i izbegavanje od uništavanja;

- mestimi čno odlaganje košenja do oktobra, kako bi se biljkama koje kasnije plodonose olakšalo širenje (uklju čuju ći i visoke trave);

- ograni čavanje koriš ćenja za ispašu ili košenje u podru čjima gde se gnezde ptice pašnjaka, rudina, planinskih pašnjaka i livada;

- košenje livada sa Molinia coerulea samo jednom godišnje (od oktobra) i pri tom ostavljati nepokošena "ostrva" - alternativno košenje u razmacima od dve do tri godine;

- sporadi čno košenje na vlažnim ledinama sa visokim šibljem u zimskoj polovini godine sa ciljem potiskivanja drve ća koje se širi (Jastrebac, Okruglica, Divanište, Vrmbaje);

- košenje ugara pašnjaka i livada kasno u toku godine i u višegodišnjem razmaku ili sporadi čano odstranjivanje drve ća (Biser Voda, Česna Vrela, Grmi čak, ðonovo polje i ispoda Jankovog kamena).

3.3.6. Kompleksi biotopa njiva

Kriterijumi za vrednost ovih biotopa su ekstenzivno koriš ćene njiva sa u češ ćem tipi čne flore koja prati biotope njiva. Naro čito su dragocena ektenzivno obra ñivana podru čja u malim parcelama i sa živicama na suvim staništima. Specijalna nega ovih kompleksa biotopa se ne zahteva. Dovoljna je samo redukcija intenziteta koriš ćenja. Ekstenziviranje obrade njiva prioritetno ima uticaja na zaštitu resursa (voda i zemljišta) i time indirektno na zaštitu biotopa.

3.3.7. Kompleksi biotopa staja ćih voda i tresava

U kompleksima staja ćih voda visoko se vrednuje siromaštvo hranljivih materija, dužina i razu ñenost linija obale, konstantnost vode, kao i strukturna raznovrsnost u odnosu na dubinu vode, gra ñu obale, pojavu emerznih flotantnih i submerznih biljaka i ivi čnih semiteresti čnim životnih prostora.

Pravila zaštite, nege i ure ñenja staja ćih voda obuhvataju:

- iznos mulja kako bi se zaustavio proces zarastanja (Daji ćko jezero, Košaninova jezera i tresave);

- preispitivanje opravdanosti mehani čkog uklanjanja breza i smr ča koje se šire u Košaninovom jezeru;

- zaštitu vlažnih mesta (podru čja izvora i hidromorfnih zemljišta nastalih pod anaerobnim uslovima);

- primenu biotehni čkih radova radi zaštite i opstanka svih vlažnih staništa, tresava i staja ćih voda.

3.3.8. Kompleksi biotopa teku ćih voda

Visoko vredne su teku će vode bliske prirodi sa visokim kvalitetom voda i (semi)teresti čni prire čni životni prostori. Zadržavaju se prirodne dinamike teku ćih voda koja stvara abrazione i taložne obale, zone razli čite ja čine strujnica vode kao i zone mirnih virova (Moravica, Nošnica, Studenica, Golijska reka, Kruševi čka reka, Brevina). Sa stanovišta zaštite biotopa, po pravilu, ne zahtevaju se redovne mere nege u biotopima teku ćih voda. U sistemu veze biotopa pod zaštitu treba uklju čiti njihovo aluvijalno podru čje. Teku će vode treba obuhvatiti kao celoviti organizam, koji je istovremeno deo ve ćeg sistema teku ćih voda.

Pravila zaštite, nege i ure ñenja prirodi bliskih potoka i re čnih tokova obuhvataju:

- renaturalizovanje delova re čnih tokova ošte ćenih hidrotehni čkim zahvatima;

- uspostavljanje što ve će dinamike u aluvijalnoj ravni sa odronima obala, deponovanjem sedimenata, promenama toka voda, promenama u dinamici toka (deponija drvenih otpadaka od pilane u vodotoku Studenice);

- ostavljanje pojaseva širine 5-10 m koji nisu privedeni nameni, kako bi se umanjio nanos erodiranog materijala kao i hranljivih i štetnih materija sa poljoprivrednih površina;

- zadržavanje slobodne obale i površine bliske prirodnim u podru čju aluvijalnih ravni i spre čiti degradaciju lociranjem saobra ćajnica, vikendica, i rekreacionih objekata (sliv Studenice);

- odustajanje od košenja priobalnih podru čja kako bi se razvio pojas visokog šiblja i trske;

- zabranu izgradnje hidroregulacija koje spre čavaju migraciju riba i beski čmenjaka.

Biotope izvora, kao i površinske drenažne izvore, treba zaštititi uspotavljanjem širokih zaštitnih zona (minimum 20-30 m u svim pravcima). Kod oligotrofnih izvora ovaj prostor treba desetostruko proširiti. U ovim zaštitnim zonama obrada zemljišta nije dozvoljena kao ni sadnja kultura četinara stranih staništu. Kaptirani izvori se mogu, u cilju renaturalizacije, ponovo razgraditi.

Pregrade i vešta čka jezera se procenjuju kao teški zahvati u teku ćim vodama, i moraju se, ako su neophodni, izvoditi pod posebnim uslovima.

Izme ñu zaštite prirode i obaveza održavanja voda moraju se uspostaviti kompromisi pri se či priobalnog drve ća. Sa stanovišta zaštite prirode zahtevaju se manji zahvati kako bi se sa čuvao karakter galerijskih šuma, tj. dozvoljena je se ča pojedina čnog drve ća i to naizmeni čno.

3.3.9. Kompleksi biotopa naselja

Kriterijumi za vrednost su površine koje u dugom vremenskom periodu nisu bile pod direktnim čovekovim uticajem i stoga mogu da dostignu stari sukcesioni stadijum. Stepen zrelosti, naro čito drve ća, ima zna čajnu ulogu. Ostali faktori su veli čina, strukturna raznovrsnost i realizacija veza biotopa.

Pravila zaštite, nege i ure ñenja obuhvataju zahtevaju:

- formiranje svih tipova zelenih površina, naro čito drvoreda duž saobra ćajnica u ve ćim naseljima (Uš će, Studenica i Rudno i dr.);

- zadržavanje tradicionalnih na čina ure ñenja seoskih dvorišta, vo ćnjaka i poljoprivrednih površina u okruženju sela u selima razbijenog tipa (Gradac i dr.);

- o čuvanje karaktera visoko planinskog podru čja u zonama nove izgradnje;

- o čuvanje karaktera visokoplaninskog podru čja i tradicionalne slike okruženja naselja u zonama novih hotelskih i rekreacionih sadržaja;

- zabranu formiranja parkovskog zelenila gradskog tipa i unošenje alohtonih vrsta drve ća.

3.3.10. Mere sanacije i rekultivacije degradiranog zemljišta

Sanacija i rekultivacija ošte ćenog i erodiranog tla prioritetno se vrši primenom bioinženjerskih mera i primenom mera intenzivnog zakorenjavanja tla. Pored prirodnog podsejavanja trava koristi se mešavina semena trava sa specijalnim emulzijama uz dodatak ñubriva, što zavisi od vrste podloge. Mere se primenjuju, adekvatno konkretnim intervencijama pri izvo ñenju skijaških, lova čkih, šetališnih i drugih staza, kao i kod ure ñenja svih ošte ćenja tokom gradnje.

Naj češ ći na čin ozelenjavanja u ovim visinskim pojasevima je: zatravljivanje, ozelenjavanje travnim busenom, ozelenjavanje sadnjom u slu čaju da je ozelenjavanje travnim busenom neuspešno i ozelenjavanje setvom koje je najjeftinije i primenljivo na nižim nadmorskim visinama.

Pravila zaštite, nege i ure ñenja obuhvataju:

- kr čenje šuma za izgradnju ski staza mora se ograni čiti na najmanju meru; pošumljavanjem na drugim postoje ćim progalama mogu se nadoknaditi štete od se če;šumske površine koje se raskr če i koje na kraju izgradnje ski-staze ne služe spustu, ili su raskr čene samo za potrebe izgradnje, moraju se ponovo pošumiti;

- prilikom se ča svi ostaci drve ća moraju se ukloniti a zaostali panjevi pokriti zemljom da ne budu vidljivi (ovo naro čito važi kod postavljanja ski-liftova);

- pri zemljanim radovima treba zaštititi potoke kako ne bi došlo do zasipanja stenama i zemljom;

- vododerine i vlažna mesta treba drenirati i nasuti;

- kod usecanja terena, gornje površine kosina treba obraditi, zaobliti i ozeleniti;

- u slu čaju jakih ošte ćenja travnog pokriva ča na ski stazama, travu kositi samo jednom godišnje zabranom ulaženja mašina za prepariranje staza pri debljini snežnog pokriva ča od 30 do 40 cm i drugim merama koje se utvr ñuju projektima; u cilju ublažavanja ja čine vetra formirati živice od žbunja.

4. Razvoj i ure ñenje mreže naselja i ruralnih podru čja

4.1. Koncept razvoja

Osnovna koncepcija budu ćeg razvoja i organizacije mreže naselja i centara na podru čju Prostornog plana, u skladu je sa konceptom održivog razvoja i zasniva se na formirnoj mreži zajednica naselja i centralnih nosioca razvoja u njima, saglasno teritorijalnim mogu ćnostima i funkcijskim interesima.

Centri zajednice naselja sa gravitiraju ćim naseljima na podru čju Golije o čuvali su kriti čnu masu radne snage i raspolažu takvim resursima i lokacijskim pogodnostima da u doglednoj budu ćnosti, sa izgradnjom odgovaraju će putne mreže i drugih infrastrukturnih objekata, mogu postati ta čke integracije čitavog podru čja, imati uticaja na razvojne tokove od centra prema periferiji i preusmeravanju negativnih demografskih kretanja.

Prostornim planom je utvr ñena slede ća hijerarhija naselja:

- centri zajednica naselja (naselja koja imaju razvojne predispozicije);

- lokalni centri (centri manjih naselja koji gravitiraju centrima zajednica naselja);

- sela i zaseoci (nesamostalna naselja koja gravitiraju lokalnim odnosno centrima zajednica naselja);

Tabela 5. Planirana mreža centara i naselja

gradski/opštinski centri zajednice naselja lokalni centri primarna sela i zaseoci koji gravitiraju centri centrima KRALJEVO Studenica* Savovo, Vrh, Brezova, Dolac, Zasad Uš će (Mlan ča**) Mili će, Orlja Glava Rudno Bzovik, Reka, Dražini će IVANjICA (Me ñure čje**) Kumanica, Gle ñica Bratljevo Er čege Vu čak, Medovine, Kovilje* Smiljevac Bele Vode* Daji ći, Gradac Devi ći* Vionica, Čečina Vrmbaje/Pridvorica Dobri Do, Pridvorica Ostatija Koritnik, Brusnik RAŠKA Gradac Kruševica, Bini će (Trnava**) Borovi će, Plešin NOVI PAZAR (Šaronje**) Kuzmi čevo, Drami će Bele Vode** Muhovo, Radaljice, Rast SJENICA (Duga Poljana**) Šare Napomena: * - novoformirana naselja u okviru postoje će KO; ** - centri zajednice naselja i lokalni centri izvan planskog podru čja.

Ova tri hijerarhijska nivoa naselja uklju čuju se u mrežu naselja svih gradova/opština, odnosno pridružuje im se gradski/opštinski nivo, pri čemu Uš će, kao subopštinski centar, preuzima funkciju Kraljeva.

Na bazi prostornih i saobra ćajnih predispozicija, kontigenta radne snage, opremljenosti naselja javnim službama i uslova za lokaciju proizvodnih kapaciteta i stambenih zona, uspostavlja se slede ća organizacija naselja na podru čju Prostornog plana:

I - Subopštinski centar

Uš će je najja či gravitacioni centar koji se izdvaja svojom veli činom, strukturom i funkcionalnom opremljenoš ću, kao i povoljnim saobra ćajnim položajem, kome gravitira 27 naselja (sa i van planskog podru čja). U narednih 10 godina razvija će se kao sekundarni opštinski centar. To podrazumeva razvoj lokalne privrede, tercijarnih funkcija i socijalne infrastrukture, čime će se obezbediti uslovi za njegovu socioekonomsku transformaciju - prelazak iz urbanizovanog u urbano, tj. gradsko naselje koje će preuzeti odre ñene funkcije opštinskog centra.

II - Centri zajednice

Naselja koji se smatraju razvojnim centrima na podru čju Prostornog plana su: Studenica i Gradac, ulazni punktovi u Park prirode sa Ibarske magistrale (pored Uš ća) i Bele Vode- Daji ći, Devi ći i Rudno, kao centralna naselja na planskom podru čju koja ulaze u okvir granica Parka prirode.

Naselje Studenica, nastalo oko manastira Studenica, ulazni punkt u Park prirode, zbog neposredne blizine Uš ća i dominacije manastira Studenica, njegovog duhovnog karaktera, u budu ćnosti može ra čunati na ve ći porast broja stanovnika. Studenici gravitira više okolnih naselja koja se intenzivno prazne, tako da se mora ra čunati na dalji razvoj funkcija mesne zajednice. Kao zašti ćena prostorno kulturno-istorijska celina (UNESCO) na povoljnom geografskom položaju, u perspektivi treba da postane, pored naselja Gradac, primarni duhovni, kulturni i turisti čki centar, odnosno prioritetni razvojni centar. Zašti ćeni prostor kulturno istorijske celine proširuje se u smislu gra ñevinskog podru čja naselja kako bi mogao da primi i ostale planirane funkcije.

Gradac je naselje koje bi trebalo da u planskom periodu odigra zna čajnu ulogu u smanjenju osipanja stanovništva podru čja Golije sa teritorije opštine Raška. Poseduje zadovoljavaju ći nivo institucionalne opremljenosti. Njegov dalji razvoj će se zasnivati na poboljšanju opremljenosti i kvaliteta usluga javnih službi, i podsticanja razvoja raznovrsnih turisti čkih i privrednih funkcija. Usvajanjem predloga za zaštitu prostorne kulturno istorijske celine treba obezbediti uslove za zaštitu manastirskog kompleksa i njegovog okruženja.

Bele vode-Daji ći, centar Uprave Parka prirode, kao naselje nema oformljenu urbanu strukturu i disperzne je naseljenosti, ali ima odreñenu opremu i kapacitete, slobodni prostor za izgradnju i lokacijski je pogodno za razvoj jednog od centralnih punktova na ovom podru čju, tako da će predstavljati prioritetan razvojni centar, turisti čko- ugostiteljskog i nau čno-istraživa čkog karaktera. Ulaganjem u razvoj turisti čkih i drugih komplementarnih privrednih i uslužnih delatnosti, naselje Bele vode, sa naseljem Daji ći kao lokalnim centrom mesne zajednice, u planskom periodu bi mogli funkcionisati kao "bipolarni" , glavni turisti čki centar Golije.

Devi ći ima oformljen centar naselja, na sredokra ći je glavnih turisti čkih itinerera i, po tom osnovu, predstavlja jedan od glavnih funkcionalnih punktova na podru čju Parka prirode. Perspektiva razvoja Devi ća leži u razvoju turisti čke funkcije (zimsko-letnjeg, seoskog i sportsko-rekreativnog turizma). Potencijalni teren za širenje može biti predeo Marinkovi ća, nizvodno duž Studenice i okolne terase na nešto višim kotama i time obezbediti lokacije za izgradnju i komercijalnih turisti čkih kapaciteta.

Rudno, centar mesne zajednice u okviru Parka prirode na teritoriji grada Kraljevo, sa zadovoljavaju ćom koncentracijom javnih objekata i relativno razvijenom turisti čkom ponudom, usmerava će svoj razvoj kao tranzitni, uslužni, privredni, izletni čki, etno i vikend centar lokalnog karaktera. Atraktivno brdsko planinsko okruženje, sa velikim pašnja čkim prostorima i grupacijama seoskih skupina na peša čkim distancama, promoviše ga u prioritetni centar za razvoj ruralnog i zdravstvenog turizma.

Naselja Me ñure čje (Ivanjica) i Duga Poljana (Sjenica) koji su u kontaktnom podru čju Prostornog plana i Trnava, Šaronje i Bele vode imaju karakter ulaznih punktova, ali su izvan planskog podru čja.

Me ñure čje, centar mesne zajednice za 6 naselja i ujedno ulazni punkt u Park prirode sa ivanji čke strane, iako poseduje odre ñenu privrednu i društvenu opremu i ima dobru komunikativnu vezu sa opštinskim centrom, zbog malog broja stanovnika i udaljenosti od Ivanjice od samo 7 km, ne može u perspektivi da razvije adekvatnu gravitacionu mo ć te se formira u centar sekundarnog ranga. Me ñure čje će imati funkciju tranzitnog turisti čkog centra, sa razvojem turisti čko-uslužnih delatnosti i inoviranjem tradicionalne tržišne proizvodnje doma ćih proizvoda (krompira i malina).

Duga Poljana, i dalje će imati funkciju centra zajednice naselja: Šare, Brnjica (opština Sjenica) i Muhovo (grad Novi Pazar). Ne postoje uslovi da u perspektivi preraste u urbani centar zbog blizine grada Sjenice. Njena uloga će se ogledati u lokalnim okvirima kao suburbanog centra šire posmatranog grada Sjenice, čime bi privukla pažnju posetilaca Golije i turista u tranzitu. U planskom periodu potrebno je unaprediti postoje će centralne funkcije u naselju u cilju poboljšanja usluga za stanovnike sela iz okruženja.

III - Lokalni centri

Lokalni centri su ostali postoje ći centri zajednice sela, odnosno centri mesnih zajednica prema administrativnoj podeli i to: Bratljevo, Er čege, Ostatija. Uz izvesnu reorganizaciju javnih službi imali bi osnovni, minimalni stepen institucionalne i javne opremljenosti čime zadovoljavaju potrebe stanovništva iz okolnih primarnih naselja ( četvorogodišnja škola, zdravstvena ambulanta, pošta).

IV - Sela i zaseoci

Ostala primarna seoska naselja koja imaju manje od 200 stanovnika i dalje će se odlikovati agrarnom homogenoš ću, nedovoljnom institucionalnom opremljenoš ću, slabijim saobra ćajnim vezama i malim resursima za razvoj proizvodnih aktivnosti. Uz sela, minimalnih ekonomskih, socijalnih i kulturnih potencijala, ekstremno neracionalnih u pogledu opremanja infra i suprastrukturom, često bez stanovnika ili veoma stare populacije, spadaju i brojni zaseoci, koji, prema sadašnjem stanju, nemaju dalju perspektivu rasta i razvoja i ne mogu se prepuštati prirodnim tokovima. Njihovo mogu će oživljavanje može se ostvariti samo preko novih razvojnih specifi čnih programa. Uzimaju ći u obzir da su u njima skoncentrisani još uvek o čuvani objekti narodnog graditeljstva i da se, po pravilu, nalaze na atraktivnim lokacijama, osnovna orijentacija se vidi u razvoju seoskog turizma, rekreativnim aktivnostima u prirodi, proizvodnji biološki ispravne hrane i uklju čivanju u programe Parka prirode i Rezervata biosfere ("doma ćini Parka", prijem izletnika, i dr.). Prioritetna sela/zaseoci su u visoko planinskom delu Golije i konceptom razvoja turizma uklju čuju se u diverzifikovanu ponudu podru čja (Master plan turizma).

Pojedina primarna sela sa planskog podru čja, zbog svoje fizi čko-geografske orijentacije gravitira će lokalnim centrima koja ne ulaze u ovaj planski okvir. Naselja iz opštine Raška: Borovi će i Plešin i dalje će koristiti usluge centra u Trnavi, a novopazarska naselja Radaljice i Kuzmi čevo gravitira će centru Šaronje, najopremljenijem mestu u okolini. Naselje Savovo, koje je do sada imalo funkciju mesne zajednice, sveš će se na nivo primarnog naselja. I u planskoj koncepciji osta će udaljeno od saobra ćajnica I reda, a bez ikakvog nivoa opreme i sadržaja bi će ekonomski neisplativo investirati u njega, pa će stanovništvo iz ovog naselja biti upu ćeno na koriš ćenje usluga centara Studenice i Mlan če.

Ovako formirana koncepcija mreže naselja i centara uklju čuje se u regionalni okvir - dinami čnije se povezuje preko novoplanirane mreže saobra ćajnica, pre svega, sa okolnim opštinskim centrima kojima su naselja i do sada gravitirala, a preko njih do regionalnih centara razvoja. To zna či da se budu ća teritorijalna organizacija podru čja Golije, u sklopu gradova, opština i regionalnog sistema kojima pripada, uklapa u standard teritorijalne organizacije prostora Evropske Unije, predstavljene NUTS teritorijalnim sistemom (nomenklatura teritorijalnih statisti čkih jedinica), a što je u skladu sa Zakonom o planiranju i izgradnji.

V - Turisti čka naselja - centri Parka prirode

Prostornim planom se predvi ña razvoj slede ćih turisti čkih centara/turisti čkih celina, kao nosilaca organizovane turisti čke ponude:

- Vrhovi-Odvra ćenica,

- Golijska Reka,

- Šeremetovica-Kuti-Plešin i

- Bele vode-Daji ći - centar Parka prirode.

Vrhovi-Odvra ćenica, administrativno se ne smatra naseljem, ve ć predstavlja novoformirani turisti čki lokalitet na greben-razvo ñu planine (grad Novi Pazar i opštine Ivanjica i Raška) koji će imati zna čajno mesto u budu ćoj koncepciji mreže naselja i razvoja turizma. Poseduje prostorne uslove za planski definisano širenje i izgradnju, pod uslovom striktnog poštovanja uslova zaštite prirode i infrastrukturnog opremanja, s obzirom da se nalazi u samome vrhu zašti ćenog izvorišta. Planirana je kao centar za zimski sportski i rekreativni turizam.

Golijska Reka, višenamenski turisti čki, šumarski i sto čarski punkt, ispod Jankovog kamena, na regionalnom putu Ivanjica-Duga Poljana, planiran je kao centar za zimski sportsko-rekreativni turizam i sekundarni centar Parka prirode.

Šeremetovica-Kuti-Plešin, kao višenamenski turisti čki, šumarski, nau čno obrazovni i rekreativni centar Parka prirode.

Novoplanirani sistem turisti čkih centara povezan je me ñusobno, ali i sa drugim naseljima na podru čju, putevima, skijalištem (ži čarama koje se koriste i u letnjem periodu), sistemom peša čkih, izletni čkih, biciklisti čkih staza i dr. Posebnu turisti čku ponudu ovih centara čini će i uklju čivanje okolnih sela sa svojim programima.

Kovilje, zaselak koji je ranije imao funkciju sedišta mesne zajednice, zbog svoje fizi čke nepristupa čnosti će ostati izolovano od važnijih lokalnih saobra ćajnica tako da ne će imati uslova da razvije svoje gravitaciono podru čje uprkos zadovoljavaju ćoj institucionalnoj opremi (osmogodišnja osnovna škola, ambulanta, pošta). Opstanak ovog naselja zajedno sa naseljem Smiljevac leži u formiranju centra nau čno-obrazovnog karaktera.

U prioritetne lokacije za razvoj turizma spadaju i sve izdvojene lokacije na kojima se nalaze šumarski, lovni i drugi školski, javni i proizvodni objekti, posebno ako nisu u funkciji, a koji se rekonstrukcijom i adaptacijom mogu privesti polifunkcionalnom koriš ćenju i namenama u skladu sa programima i zahtevima Parka prirode.

(Referalna karta br. 4. Planirana namena površina sa zonama posebne zaštite)

4.2. Pravila razvoja

Razvoj i ure ñenje mreže naselja treba usmeriti ka organizaciji centara i manjih naselja i razvoj funkcija u njima radi zaustavljanja procesa depopulacije uz podsticajne strategije povratka i priliva novog stanovništva uz zadovoljavanje slede ćih mera/smernica koje su utvr ñene ovim prostornim planom:

- ravnomeran i decentralizovani razvoj mreže naselja i formiranje sistema zajednice naselja, čime se u velikoj meri neutrališe proces iseljavanja iz primarnih seoskih naselja i spre čava spontani rast centara susednih opština;

- definisanje praga minimuma urbanih funkcija (javne službe) u budu ćim mikrorazvojnim centrima, čime će biti zadovoljene potrebe stanovništva naselja i njegovog ruralnog okruženja;

- formiranje mreže objekata javnih službi sa koncentracijom sadržaja u centrima zajednice naselja kako bi se obezbedio odgovaraju ći nivo kvaliteta usluga;

- me ñusobno povezivanje naselja na podru čju Prostornog plana, po modelu teritorijalne i funkcionalne povezanosti, bez obzira na gradsku/opštinsku pripadnost, putem zajedni čkih programa razvoja i jedinstvene, diverzifikovane, turisti čke ponude;

- ja čanje uloge budu ćih klju čnih centara u formiranju osovina razvoja podru čja Golije i ja čanje njihove uloge u povezivanju i uklju čivanju planskog podru čja u susedne i šire regionalne okvire;

- razvijanje turisti čkih centara, čime bi se formirala turisti čka osovina i punktovi koji bi podsticali razvoj okolnih naselja;

- ja čanje centara zajednice naselja;

- koncentracija izgradnje u podru čjima koja za to budu odre ñena, postizanje gustine naseljenosti koje mogu obezbediti uvo ñenje savremene opreme i podizanje životnog standarda;

- izgradnja i modernizacija lokalne putne mreže radi lakšeg povezivanja centara naselja sa opštinskim centrima, a ujedno priklju čenja na infrastrukturnu mrežu onih naselja koja su do sada bila izolovana a imaju perspektivu za razvoj;

- izgradnja drugih infrastrukturnih sistema;

- o čuvanje slobodnog prostora izme ñu naselja od divlje gradnje;

- o čuvanje i unapre ñenje kvaliteta prirodnog okruženja;

- rekonstrukcija i revitalizacija kulturno-istorijskih spomenika, organizovanje tradicionalnih manifestacija i sl.;

- obezbe ñenje neophodne planske dokumentacije nižega reda kao i investicionih projekata za izgranju infrastukturnih sistema;

- unapre ñenje organizacije, kadrovske strukture i racionalizacija mreže objekata javnih službi;

- poboljšanje prostorne dostupnosti i nivoa usluga javnih službi;

- ulaganje sredstava u izgradnju objekata fizi čke kulture u okviru mati čnih škola, kao i novih sportsko-rekreativnih objekata, razli čitih namena saglasno sa rekreativnom ponudom podru čja;

- aktivna socijalna zaštita starih i nemo ćnih lica na nivou gradova/opština;

- aktivnija saradnja zajednice naselja sa gradskim/opštinskim centrima, posebno onih u planinskim zonama, radi rešavanja osnovnih socijalnih i ekonomskih pitanja.

4.3. Izgradnja objekata na podru čju Prostornog plana

Gra ñevinskim podru čjem, u funkcionalnom smislu, smatraju se, sve površine pokrivene urbanisti čkim planovima, odnosno one lokacije/parcele koje će urbanisti čkim planom biti predvi ñene za izgradnju trajnih objekata, kao i svi legalno podignuti objekti na podru čju sa svojim parcelama.

Kriterijumi za izbor lokacija za izgradnju izvan ovim Prostornim planom utvr ñenih podru čja koja će se obra ñivati urbanisti čkim planovima, jesu:

- zaštita površina/lokaliteta na kojima su identifikovane zašti ćene biljne i životinjske vrste ovoga podru čja, odnosno prostori na kojima su se sa čuvali izvorni ili zna čajni antropogeno promenjeni ekosistemi;

- zaštita spomeni čkog nasle ña i zašti ćene okoline oko spomenika kulture;

- primena principa koncentracije izgradnje uz ve ć postoje će objekte;

- mogu ćnost koriš ćenja tradicionalnih, postoje ćih trasa pristupnih puteva kako ne bi došlo do dodatne promene namene zemljišta;

- mogu ćnost vezivanja za postoje ću infrastrukturnu opremu (putevi, struja, vodovod/bunari i dr.);

- postojanje primerenih objekata koji se mogu rekonstrukcijom/adaptacijom koristiti za informativno-propagandne, obrazovne, i druge funkcije u cilju promocije, adekvatnog koriš ćenja, ali i zaštite podru čja;

- ambijentalne, gra ñevinske, infrastrukturne i druge pogodnosti lokacije;

- prisustvo stalno nastanjenog stanovništva koje može da uzme u češ ća u svim planiranim aktivnostima, a da u svojim objektima pruži smeštaj i druge turisti čko- ugostiteljske usluge.

Objekti se mogu graditi na osnovu obavezne urbanisti čke i projektne dokumentacije, uz izradu studije procene uticaja, na osnovu uslova nadležnih zavoda za zaštitu prirode i kulturnih dobara, a na koje je pribavljena saglasnost resornog ministarstva za zaštitu životne sredine.

Nadležnost za izdavanje odgovaraju ćih urbanisti čkih i drugih dozvola, saglasnosti i drugih pravnih dokumenata za teritoriju Parka prirode imaju nadležna ministarstva, a za zaštitnu zonu nadležne službe gradova/opština, ukoliko Zakonom o planiranju i izgradnji nije druga čije odre ñeno.

Za planirane centre zajednica naselja i turisti čke celine obavezna je izrada urbanisti čkih planova. Granice urbanisti čkih planova utvr ñiva će se u svakom konkretnom slu čaju, na osnovu programa izgradnje, fizi čkih mogu ćnosti širenja naselja i mogu ćnosti infrastrukturnog opremanja prema standardima utvr ñenim Prostornim planom.

U okviru navedenih gra ñevinskih površina može se, neposredno po članu 57. Zakona o planiranju i izgradnji, izdavati akt o urbanisti čkim uslovima za izgradnju, rekonstrukciju, dogradnju i adaptaciju postoje ćih objekata i objekata za razvoj seoskog turizma stalno nastanjenih stanovnika podru čja za njihove sopstvene potrebe. Prioritet izgradnje imaju poljoprivredna doma ćinstva čija rekonstrukcija će se vršiti po posebnim uslovima i uz podršku upravlja ča, sa ciljem da se obezbedi njihova revitalizacija, oživljavanje tradicionalnog privre ñivanja i uklju čivanje u turisti čku ponudu podru čja.

4.4. Opšta pravila gra ñenja

Kod izgradnje objekata, primenjuju se slede će opšte mere:

- zabranjuje se gra ñenje objekata van prostora koji se Prostornim planom definiše kao gra ñevinsko podru čje, osim u slu čajevima Prostornim planom predvi ñenih turisti čkih celina i lokaliteta;

- gradnja će se vršiti na osnovu urbanisti čke dokumentacije kako bi se definisali urbanisti čko-tehni čki uslovi po najvišim standardima zaštite prirode i životne sredine, organizacije i ure ñenja prostora;

- kod legalizacije individualnih objekata koji se nalaze u okviru ve ć izgra ñenih podru čja, a koji nisu u suprotnosti sa pravilima gradnje, kod donošenja odluke o legalizaciji potrebno je od strane investitora (vlasnika) obezbediti svu dokumentaciju kao koju čini i saglasnost nadležnog organa na studiju o proceni uticaja na životnu sredinu;

- individualni objekti koji su izgra ñeni na zašti ćenom zemljištu (vodno zemljište, putni i drugi infrastrukturni koridori, poljoprivredno i šumsko zemljište, zemljište oko zašti ćenih objekata prirode i kulture) na osnovu dobijene gra ñevinske dozvole koju je pre izrade Prostornog plana izdao nadležni opštinski organ, zadrža će se, uz obavezno poštovanje posebnih uslova zaštite životne sredine koji se odnose na odvo ñenje otpadnih voda i odlaganje čvrstog otpada, kao i drugih uslova zaštite koji će kroz Prostorni plan biti propisani. Na ovim objektima ne može se vršiti rekonstrukcija ili proširenje kapaciteta bez prethodno pribavljene studije o proceni uticaja na životnu sredinu, osim radova teku ćeg i investicionog održavanja;

- zabranjuje se izgradnja na nestabilnim i uslovno stabilnim zemljištima.

Arhitektura objekata bi trebalo da bude usaglašena sa kvalitetnim uzorima tradicionalne i stilske arhitekture ovog podru čja, pri čemu je obavezna primena lokalnih materijala. Objekti u osnovi moraju biti manjih dimenzija, odnosno raš članjenih gabarita, ukoliko se radi o ve ćoj izgra ñenosti tla, sa obaveznim kosim četvorovodnim krovovima, maksimalnog nagiba 45°. Obrada fasada je malter bele boje, opeka i drvo, a mogu će je objekte pokrivati, pored plo ča škriljca i šindre i tradicionalnim pokriva čima od slame. Dozvoljena spratnost stambenih objekata je suteren, prizemlje, u izuzetnim slu čajevima potkrovlje koje se ne name će u izgledu objekta, s tim što se kod objekata koji su u funkciji zašti ćenog dobra može dozvoliti i P+1+Pot.

Na parcelama u privatnom vlasništvu mogu će je dozvoliti i izgradnju pomo ćnih objekata prema istim arhitektonskim uslovima.

Javni objekti u osnovi moraju biti manjih i raš članjenih gabarita, ukoliko se radi o ve ćoj izgra ñenosti tla. Dozvoljena spratnost objekta je prizemlje i sprat, u izuzetnim slu čajevima potkrovlje koje se ne name će u izgledu objekta sa obaveznim kosim krovovima - ukoliko posebnim uslovima nije druk čije odre ñeno (rekonstrukcija delova nekadašnjih objekata ukoliko postoji dokumentacija).

Mobilijar u prirodnom ambijentu, nadstrešnice i dr. mogu se graditi uz prenošenje lokalnih uzora. Prate ći objekti, sanitarni objekti i objekti za smeštaj alata i dr. mogu graditi isklju čivo izvan zona I stepena zaštite.

Ogra ñivanje pojedinih parcela u slu čaju nove parcelacije nije poželjno. Izuzetak mogu da čine javni objekti, objekti posebnih namena i pojedine rekreativne/funkcionalne celine, sa posebnim dozvolama (zelenilo, drvo). Na delovima podru čja za koje se rade urbanisti čki planovi definišu se posebni uslovi parcelacije u skladu sa opštim pravilima.

Posebna pravila koriš ćenja i ure ñenja prostora i pravila gra ñenja su:

- Najve ći dozvoljeni indeks (stepen) iskoriš ćenosti zemljišta je 30, osim za planirano gra ñevinsko podru čje Uš ća, gde je on 40.

- Najve ći dozvoljeni indeks (stepen) izgra ñenosti je 0,6, osim za planirano gra ñevinsko podru čje Uš ća, gde je on 1,0.

- Objekti se na gra ñevinskoj parceli mogu postavljati isklju čivo kao slobodnostoje ći, ukoliko se urbanisti čkim planovima i projektima ne utvrde posebni pojedina čni uslovi.

- Najmanje udaljenje objekata od linija gra ñevinske parcele je 4,0 m.

- Minimalna širina gra ñevinske parcele na delu prema pristupnoj saobra ćajnici je 15,0 m, osim u planiranom gra ñevinskom podru čju Uš ća, gde ona može biti 12,0 m.

Izgradnja terena, objekata i postavljanje opreme za alpsko skijanje i specijalizovane zimske sportske aktivnosti, uklju čuju ći i takmi čenja, mogu ća je jedino ukoliko se zadovolje važe ći propisi iz oblasti planiranja i izgradnje, zaštite životne i drugi važe ći propisi za ovu vrstu objekata i aktivnosti.

Na podru čju Prostornog plana nisu dozvoljene aktivnosti, izgradnja objekata i postavljanje opreme koji su Uredbom zabranjeni (izgradnja vešta čkih plaža nasipanjem peskom ili šljunkom, betoniranjem ili izgradnjom platoa, izgradnja i prosecanje novih staza i puteva osim onih za koje su dobijene sve potrebne dozvole na osnovu važe ćih propisa i dr.).

Zakonima, uredbama, naredbama i ostalim aktima državnih organa, aktima staraoca Parka prirode i drugih nadležnih institucija, ako se za to ukaže potreba, mogu se vremenski, prostorno i na druge na čine na pojedinim delovima podru čja Parka prirode propisati ograni čenja za izgradnju, odvijanje pojedinih sportsko-rekreativnih i zabavnih aktivnosti.

4.5. Izgradnja turisti čkih objekata

Izgradnja i rekonstrukcija objekata treba da doprinese kvalitetu ambijenta Golije, njegovoj prepoznatljivosti i jedinstvenosti. Narodno graditeljstvo, kod objekata za smeštaj turista, ali i kod drugih namena, treba maksimalno iskoristiti, po čev od rekonstrukcije i adaptacije postoje ćih objekata, preko replika - kopija, do koriš ćenja prikazanih arhitektonskih oblika narodnog graditeljstva u modernom arhitektonskom izrazu. Ovakvi objekti su i investiciono vrlo prihvatljivi, naro čito pri upotrebi lokalnih materijala i sopstvene radne snage. Apartmani, ku će i objekti sa sobama za iznajmljivanje, etno-objekti i drugi objekti namenjeni smeštaju turista sa oblikovnim karakteristikama lokalnog tradicionalnog graditeljstva uz primenu potpunog komfora smeštaja, bolja su i turistima interesantnija varijanta zbog autenti čnosti i zadržavanja kvaliteta postoje ćih ambijenata.

Kod izgradnje turisti čkih objekata posebno će se poštovati slede ća pravila:

- Veli čina gra ñevinske parcele mora biti tolika da se ispune potrebni uslovi za odgovaraju ću kategoriju smeštaja (propisane veli čine soba i ostalih prostorija, odgovaraju ći propisani sadržaji i usluge, uklju čuju ći i sportsko-rekreativne i zabavne) kao i za obezbe ñenje parkiranja i garažiranja vozila korisnika i zaposlenih.

- Ukoliko se na jednoj gra ñevinskoj parceli planira smeštaj u više odvojenih objekata ili se predvi ñaju i objekti druge namene koji služe sportu, rekreaciji, ugostiteljskim uslugama služenja hrane i pi ća i drugim uslugama, pomo ćni objekti, servisi, skladištenje, i drugo, njihovi zbirni urbanisti čki pokazatelji - indeks (stepen) izgra ñenosti i indeks (stepen) iskoriš ćenosti zemljišta ne mogu biti ve ći od prethodnih pokazatelja.

- Najve ća dozvoljena spratnost objekata je Su+P+1+Pk+Pk, odnosno najve ća dozvoljena visina objekta (sleme kosog krova) ne sme biti ve ća od 15,0 m, osim u planiranom gra ñevinskom podru čju Uš ća, odnosno rizortu Vrhovi, gde će se parametri odre ñivati urbanisti čkim planom.

- Najve ća dozvoljena visina opreme koja se postavlja za sportsko-rekreativne i zabavne aktivnosti je 15,0 m, osim u planiranom gra ñevinskom podru čju Uš ća, gde ona može biti do 25,0 m.

- Maksimalno koristiti oblikovne, proporcijske, mikrourbanisti čke elemente lokalnog graditeljskog nasle ña.

- Pri izgradnji i opremanju objekata maksimalno koristiti ekološki prihvatljive gra ñevinske materijale, mogu ćnosti lokacije za bioklimatsko projektovanje objekata i koriš ćenje obnovljivih i održivih izvora energije.

- Projektovati takve objekte, instalacije i opremu, koji omogu ćuju racionalno koriš ćenje vode i svih oblika energije.

- Kod spoljašnje obrade zidova (fasada) i krova koristiti lokalne prirodne materijale, kamen (podrumski, suterenski delovi objekata i sokle, krovni pokriva č), drvo (oblaganje zidova, pokrivanje krova), malterisane površine bojiti u belo, a na prozorima koristiti drvene kapke.

- Betoniranje, asfaltiranje i poplo čavanje svesti na minimum koriš ćenjem sa ćastih raster elemenata za parkiranje, granitnih kocki, kamenih plo ča i sl.

- Kod ozelenjavanja prostora i hortikulturnog ure ñenja maksimalno koristiti tradicionalni sklop i na čin ure ñenja parcele.

- Trajno postavljanje ili parkiranje kamp prikolica, trejlera i auto-karavana je dozvoljeno isklju čivo u okviru planiranih gra ñevinskih podru čja uz obezbe ñivanje priklju čaka na naseljsku infrastrukturu.

- U okviru poljoprivrednog zemljišta - ba čišta u Parku prirode, isklju čivo u zoni III stepena zaštite i na podru čju Prostornog plana izvan Parka prirode, mogu ć je smeštaj u etno-objektima izgra ñenim u formi ba čije ili ku ćeri sa kapacitetom do 30 ležaja po ba čištu, uz obezbe ñenje odnošenja čvrstog komunalnog otpada, tretman fekalnih voda prema važe ćim propisima i obezbe ñenje drugih mera zaštite životne sredine.

- U Parku prirode nije dozvoljeno kampovanje i pružanje kamping usluga (mesta za postavljanje šatora, kamp prikolice, trejlera, ili autokaravana) izvan kampova; izvan Parka prirode kampovanje turista ili bivakovanje mogu će je i izvan kampova i to najviše do 10 šatora ili 20 osoba istovremeno na jednoj lokaciji.

U svemu ostalom važe odredbe Pravilnika o opštim uslovima o parcelaciji i izgradnji i sadržini, uslovima i postupku izdavanja akta o urbanisti čkim uslovima za objekte za koje odobrenje za izgradnju izdaje opštinska, odnosno gradska uprava ("Službeni glasnik RS", broj 75/03) koje nisu u suprotnosti sa ovde navedenim Pravilima, tako ñe važe i odredbe zakona iz domena: zaštite životne sredine, zaštite kulturnih dobara, izgradnje saobra ćajnica i druge infrastrukture, poljoprivrednog i šumskog zemljišta, voda kao i drugih oblasti od zna čaja za podru čje Prostornog plana.

4.6. Izgradnja privrednih objekata

Izgradnja privrednih i proizvodnih objekata koje se podržavaju Prostornim planom gradi će se u istom formalnom postupku i pod istim opštim uslovima gradnje u smislu arhitektonskog oblikovanja, primene materijala i komunalnog opremanja.

Lokacije u srednjero čnom planskom periodu predvideti vezano za centre zajednice naselja, odnosno za postoje će gra ñevinske površine sa saobra ćajnim pristupom i komunalnom opremljenoš ću. Prvenstveno ima rekonstrukcija napuštenih i započetih objekata i lokacija, ukoliko su u skladu sa uslovima zaštite prirode.

Neophodno je, izvršiti izmeštanje postoje ćih pogona za preradu drveta koji ne odgovaraju pravilima gradnje u Prostornom planu i u suprotnosti su sa merama zaštite vodotoka.

Deponovanje materijala, proizvoda, i dr. vezano za pojedine proizvodne programe vršiti isklju čivo na pripadaju ćim parcelama, a pod uslovima koji će se utvrditi odgovaraju ćim urbanisti čkim aktima.

Dozvoljena je izgradnja i rekonstrukcija vodenica i valjavica, kre čana i ćumurana uz obavezu ure ñenja prostora i vodotoka. Uz ove lokacije mogu će je vezati i objekte Parka prirode koji su u funkciji prezentacije i turizma. Postoje će lokacije će se registrovati i doneti odluka u posebnom postupku o njihovom zadržavanju, uz obavezno prilago ñavanje uslovima zaštite.

Dozvoljeno je flaširanje vode, za koje se u odre ñenom postupku pribave sve potrebne saglasnosti, pod uslovom da ne ugrožavaju zašti ćena prirodna i kulturna dobra, da se ne nalaze na prostorima rezervisanim za izgradnju hidroakumulacija i da nisu potrebni za vodosnabdevanje naselja.

4.7. Izgradnja objekata u funkciji Parka prirode

Za potrebe Parka prirode i Rezervata biosfere planiraju se slede će lokacije i objekti:

- Primarni centar Parka prirode na Belim Vodama,

- Sekundarni centri Parka prirode na Vrhovima-Odvraćenici u Golijskoj reci i na Šeremetovici, sa posebnim sadržajima,

- nau čno istraživa čki i obrazovni centri na Šeremetovici, u Kovilju i u Srednjoj reci,

- šumarsko lovni centri u naseljima,

- šumarsko lovni centri van naselja,

- informativni centri u svakom subopštinskom i opštinskom centru,

- ulazni (i kontrolni) punktovi sa odgovaraju ćim informativnim sadržajima na pristupnim saobra ćajnicama,

- prihvatno-pristupni punktovi na skijalištima.

Pod izgradnjom za potrebe Parka prirode, koja će se u celini tretirati saglasno članu 57. Zakona o planiranju i ure ñenju prostora, smatra će se i ure ñenje ulaznih punktova i njihovo opremanje za potrebe prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti Parka prirode, I i II zone zaštite, kao i kulturnih dobara, ure ñenje i oprema lovnih i ribolovnih staza, kao i ure ñenje puteva prirode i puteva kulture. Za potrebe prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti Parka prirode, u funkciji istraživa čkih, kulturno-obrazovnih i turisti čkih programa razvoja dozvoljena je izgradnja prate ćih objekata, pod uslovima koje će definisati nadležne službe zaštite.

Za sve navedene radove neophodno je pribaviti posebne uslove nadležnih zavoda za zaštitu prirode i spomenika kulture i saglasno Zakonu o zaštiti životne sredine, uraditi po potrebi, posebne programe zaštite i ure ñenja.

Opšti uslovi gradnje u smislu arhitektonskog oblikovanja, primene materijala i komunalnog opremanja odnose se i na sve objekte koji su u funkciji Parka prirode, bez obzira na vlasništvo, ukoliko posebnim uslova nadležnih službi zaštite nije druga čije odre ñeno.

5. Razvoj javnih službi

5.1. Koncept razvoja

Mrežu objekata javnih službi na podru čju Golije treba formirati tako da se koncentracija sadržaja vrši u centrima zajednice naselja kako bi se obezbedio odgovaraju ći nivo usluga. To podrazumeva etapnu socio-ekonomsku transformaciju i prostorno-funkcionalnu organizaciju prostora, proporcionalno podizanju kvaliteta mreže saobra ćajnica i organizacije javnog saobra ćaja i samim tim ja čanjem gravitacione mo ći centara. Ovo se može ostvariti razli čitim poreskim i drugim olakšicama, kao i stimulisanjem privatnog sektora na lokalnom nivou koji bi dotirao nove programe u ovom sektoru.

(Referalna karta br. 2. Planirana saobra ćajna infrastruktura, mreža naselja i javnih službi)

Vrste i kapaciteti objekata javnih službi u turističkim centrima (celinama, rizortu) utvr ñiva će se, zavisno od kapaciteta i potreba, a na osnovu programa razvoja i urbanisti čke dokumentacije.

U prvoj fazi razvoja javnih službi (do 2013), akcenat treba da bude na:

- uspostavljanju organizacije obaveznih (osnovno obrazovanje i primarna zdravstvena zaštita) i standardnih (predškolsko obrazovanje dece, ustanove kulture, zdravstvena zaštita životinja, fizi čka kultura itd.) javnih službi u centrima zajednice naselja,

- postavljanju odre ñenih zahteva u pogledu kvaliteta usluga i metoda rada, kao i

- podizanju nivoa opremljenosti samih objekata koji se nalaze u centrima zajednice naselja.

U drugoj fazi planske realizacije, nakon 2017. godine kada se realizuje I faza planirane saobra ćajne mreže može se o čekivati konkretnija reorganizacija društvenih delatnosti na ovom podru čju.

1. Školstvo - prioritetan zadatak u organizaciji obrazovanja bi će poboljšanje kvaliteta nastave. Omogu ćiće se i organizovanje predškolskih razreda, u saradnji sa privatnim akterima, u prostorijama osnovnih škola, ukoliko za to postoji interes i raspoloživ prostor.

Koncepcijom se predvi ña:

- adaptacija i rekonstrukcija postoje ćih objekata mati čnih škola u centralnim naseljima;

- odgovaraju će opremanje mati čnih škola savremenim nastavnim i drugim sredstvima;

- obezbe ñenje kvalitetnog nastavnog kadra i rešavanje njihovog stambenog statusa;

- obezbe ñenje specijalizovanog prevoza dece i nastavnog kadra me ñunaseljskim ili školskim autobusom za distance preko 1500 m.

Nova organizacija školskih objekata (mati čne i podru čne škole) na prostoru Prostornog plana podrazumeva ukidanje pojedinih školskih objekata u primarnim naseljima (isturena odeljenja do 10 u čenika), i proširenje kapaciteta u naseljima ka kojima gravitiraju ñaci iz udaljenih naselja. Pri reorganizaciji objekata školstva u obzir se uzima normativ od 25-30 učenika po u čionici, kao i utvr ñeni normativ od 5 m 2 školske površine po u čeniku.

Mogu će je i zadržavanje postoje će šeme podru čnih škola sa uvo ñenjem novih programa kojima bi se poboljšao kvalitet nastave u njima, kao što su mobilne nastavne ekipe, specijalizovane za pojedine programe. Time bi se obezbedili deci u podru čnim školama novi oblici nastave i znanja, koji su pristupa čni deci iz mati čnih škola, a ujedno i zadržalo stanovništvo koje živi u primarnim brdskim selima. Svi postoje ći objekti bi se u letnjem periodu koristili za organizovanje letnjih škola u prirodi.

2. Zdravstvo - planira se opremanje i modernizacija postoje ćih zdravstvenih jedinica (zdravstvene stanice i ambulante), kao i zapošljavanje stru čnih kadrova, uz odre ñene vidove stimulacije (dodela stanova, obezbe ñenje transfera, viši li čni dohodak i sl.).

Za kompleksniju zdravstvenu zaštitu koristi će se domovi zdravlja i medicinski centri u centrima pripadaju ćih gradova/opština i regionalnim centrima u okruženju. Zdravstvene usluge Novopazarske banje i Banje Ivanjica potrebno je afirmisati i povezati sa turisti čkom ponudom Golije.

Veterinarsku službu je neophodno decentralizovati, a veterinarske stanice locirati u svim ja čim razvojnim centrima (pored postoje ćih u Uš ću i Devi ćima na podru čju Prostornog plana, i u Dugoj Poljani - u kontaktnoj zoni), kadrovski i materijalno oja čati.

3. Sport i fizi čka kultura - izgradnjom polifunkcionalnih sportskih objekata (fiskulturne sale, otvoreni tereni za male sportove i dr.) u svim mati čnim školama, i uz pojedine javne objekte u centrima zajednica naselja, reši će se pitanje nedostatka ovih objekata za sport i rekreaciju i omogu ćiti kvalitetnije, raznovrsnije i masovnije bavljenje sportskim aktivnostima.

Koncept sportske i zdravstvene rekreacije na Goliji zasniva će se na primarnoj ponudi podru čja, koriš ćenju prirodnih i kulturnih motiva, na odvijanju aktivnosti u slobodnom prostoru, sa minimalnim izmenama terena i bez izgradnje ve ćih objekata, osim u centrima mesnih zajednica i na turisti čkim lokalitetima pod opštim uslovima i pravilima izgradnje koja su utvr ñena Prostornim planom i prema utvr ñenim grani čnim kapacitetima lokacija.

Pored osnovnih sportskih sadržaja, treba planira će se i otvorene površine za sport i rekreaciju (trim staze, staze za skijanje, šetnje, jahanje, sankanje i sl.), a posebno opremanje i ure ñenje skijališta na za to predvi ñenim lokacijama, ali na osnovu analize terenskih i klimatskih mogu ćnosti i uz obavezno uskla ñivanje sa režimima zaštite.

4. De čja i socijalna zaštita - objekti ovakvog tipa ne postoje na Goliji. U skladu sa privrednim razvojem i podizanjem stepena zaposlenosti radnosposobnog stanovništva, treba planirati izgradnju ustanova za de čju zaštitu u centrima zajednica sela, u skladu sa parametrima za dimenzionisanje kapaciteta od 10 m 2 po detetu. Ove ustanove mogu biti vrlo zna čajne i za razvoj turizma na Goliji i predstavljati specifi čan vid ponude zdravstveno-rekreativnog boravka dece iz gradskih sredina.

Socijalnu zaštitu starih i nemo ćnih lica treba aktivirati preko ustanova na nivou gradova/opština, čime bi se doprinelo poboljšanju standarda ove socijalno ugrožene kategorije stanovništva.

5. Kultura - koncepcijom budu ćeg razvoja na podru čju Prostornog plana, u kojoj se, pored zaštite nepokretnih kulturnih dobara, posebna pažnja poklanja i o čuvanju kulturnog predela i lokalne tradicije, otvara se mogu ćnost za oboga ćivanje i revitalizaciju sadržaja iz oblasti kulture. Ulaganje sredstava u rekonstrukciju i revitalizaciju kulturno-istorijskih spomenika, revitalizaciju sela i o čuvanje i inoviranje tradicionalnih proizvodnih aktivnosti i kulturnih manifestacija i sl., doprineće razvoju kulturne svesti kod stanovništva. Manastiri Studenica i Gradac, i njihovo prirodno okruženje predstavlja će duhovne centre me ñunarodnog i regionalnog ranga.

6. Administracija i uprava - osim mesnih kancelarija koje se zadržavaju u 13 naselja, u svim centrima treba savremeno opremiti pošte, a u budu ćim turisti čkim i privrednim centrima otvoriti i ekspoziture banaka.

Stanica policije, za sada postoji samo Dugoj Poljani - u kontaktnoj zoni, a planirana je u Uš ću, kao najja čem centralnom naselju, a na samom podru čju Parka prirode na Belim Vodama, Vrhovima-Odvra ćenici i Devi ćima, čime bi se podru čje ravnomerno pokrilo. Obavezno je obezbediti odgovaraju će prisustvo ove službe na celom podru čju, ali i drugih službi neophodnih za sigurnost posetilaca (gorske službe spasavanja, nadzora nad skijalištima i dr.).

5.2. Pravila gra ñenja

Izgradnja objekata javnih službi vrši će se po istim, opštim pravilima gra ñenja koji važe za sve objekte. Rekonstrukcija i dogradnja postoje ćih objekata vrši će se neposrednom primenom člana 57. Zakona o planiranju i izgradnji.

6. Prostorni razvoj, razmeštaj i koriš ćenje saobra ćajnih sistema

U skladu sa planiranim razvojem Parka prirode, dinamikom privrednog razvoja, planiranom infrastrukturom i populacionim razvojem, planiran je i razvoj saobra ćajne infrastrukture tako da se zadovolje zahtevi koji će se postaviti pred saobra ćajni i transportni sistem podru čja. Saobra ćajnu mrežu u obuhvatu Prostornog plana formiraju postoje će i planirane saobra ćajnice koje su u funkciji namene, integralnog i održivog razvoja podru čja.

6.1. Drumski saobra ćaj

Kao osnovni vid transporta robe i javnog putni čkog prevoza drumski saobra ćaj će imati i najve ći zna čaj, te plan njegovog razvoja mora biti uskla ñen sa razvojem saobra ćajno- transportnog sistema gradova, opština i Republike Srbije. U skladu sa tim saobra ćajna infrastruktura u drumskom saobra ćaju će se razvijati rekonstrukcijom postoje će mreže saobra ćajnica i dopunjavanjem mreže izgradnjom novih saobra ćajnica. Izgradnju novih puteva potrebno je raditi na koridorima postoje ćih puteva, uz poboljšanje geometrijskih i eksploatacionih karakteristika, čime se podiže nivo usluge puteva, a pri tom se štiti prostor Parka prirode od trasiranja novih koridora.

Planiranom mrežom saobra ćajne infrastrukture ostvaren je kontinuitet u kretanju mrežom magistralnih, regionalnih i opštinskih puteva unutar podru čja, kao i kontinuitet u tranzitnim vezama sa susednim opštinama i šire.

Prostornog plana je data funkcionalna kategorizacija putne mreže koju čine saobra ćajnice koje su u privrednoj i u funkciji integracije planiranih prostornih celina. Funkcionalnom kategorizacijom planirana putna mreža podeljena je na: magistralne, regionalne i lokalne puteve.

6.1.1. Putna mreža

6.1.1.1. Magistralni putevi

Magistralni putevi M 22 i M 8 se u planskom periodu zadržavaju na postoje ćim trasama sa potrebnom revitalizacijom i modernizacijom tehničko-eksploatacionih karakteristika.

Autoput E-763 (Beograd-Južni Jadran) je deo Panevropskih multimodalnih transportnih koridora, odnosno TEN-T mreže, koji u dugoro čnom periodu razvoja evropske putne mreže predstavlja jedan od dva paralelna evropska autoputska pravca koji treba da povežu srednju (od Budimpešte) sa južnom Evropom (Italija). PPRS na delu trase od Požege do granice sa Crnom Gorom rezervisana su dva koridora, tzv. "uži čki" i "ivanji čki".

Magistralni put M 21.1 je u postoje ćem stanju, na podru čju Prostornog plana, ve ćim delom trase neizgra ñen, me ñutim, predmetnim Prostornim planom zadržava se postoje ća trasa puta M 21.1. Trasa puta M 21.1 se prema PPRS poklapa sa "ivanji čkim" koridorom puta E-763 i definiše se prema do sada izra ñenoj dokumentaciji. Generalnim projektom autoputa E-763 od Požege do granice sa Crnom Gorom u zoni predmetnog Prostornog plana projektovana je takozvana varijanta "Istok 1" koja od Ivanjice do Me ñure čja prati trasu postoje ćeg puta M 21.1. Od Me ñure čja trasa se pomera na zapad preko Kosovice, Rovina, Kovilja, Er čega, Medovine i Brnjice.

Do kona čnog izbora trase autoputa, u odnosu na planiranu trasu puta E-763, potrebno je čuvati koridor u ukupnoj širini od 500 m jer se u daljoj razradi trase (sve do Glavnog projekta) mogu desiti odstupanja u odnosu na trasu datu Generalnim projektom, a tako ñe planirani koridor autoputa predstavlja i infrastrukturni koridor.

U slu čaju da je kona čni izbor trase autoputa E-763 bude varijanta "Istok 1", potrebno je na trasi autoputa obezbediti denivelisana ukrštanja: 1. sa putem R 116 u Bedinoj Varoši; 2. sa lokalnim putem Me ñure čje-Kara ñor ñev Šanac u Tominoj Glavi; 3. sa lokalnim putem Kraljev Grob-Troglav u Er čegama; 4. sa putem M 21.1 u Granici; i 5. sa putem R 272 u Brnjici.

6.1.1.2. Regionalni putevi

Okosnicu saobra ćajne mreže podru čja čine planirani i postoje ći regionalni putevi. Svi postoje ći regionalni putevi u obuhvatu Prostornog plana se zadržavaju, i to:

- R 116 (Bedina Varoš-Studenica-Uš će),

- R 233 (Brvenik-Gornji Gradac),

- R 234 (Paška-Kuti, Kuti-Pnu će) i

- R 272 (Me ñure čje-Kumanica-Golijska reka-Duga Poljana).

Na putu R 116, u zoni Manastira Studenica, planira se izgradnja obilaznog puta. Na oko 1,4 km ispred manastira, iz pravca Uš ća, kod postoje ćeg mosta preko reke Studenice, obilaznica ide levom obalom reke do na oko 1,0 km posle manastira, planiranim mostom prelazi reku i spaja se sa postoje ćim putem. Dužina planirane obilaznice je oko 2,6 km.

Ukoliko do ñe do realizacije akumulacije "Preprana"na reci Studenici, na putu R 116 se planira izmeštanje dela puta od Bažalskih Krševa do Pridvorice. Trasa izmeštanja se mora definisati kroz izradu tehni čke dokumentacije predmetne akumulacije. Dužina planiranog izmeštanja je oko 8,8 km.

Put R 233 (Brvenik-Gornji Gradac) se od Gornjeg Graca produžava do Belih Voda, odnosno do puta R 272, i to preko slede ćih naselja: Vrndi ći, Bini ćko polje, Koritnik, Brusnik, Srednja Reka, Daji ćko brdo (alternativni pravac preko Kulizinog sela) do Belih Voda. Dužina trase Gornji Gradac-Bele Vode, preko Daji ćkog brda je 37,4 km, a preko Kulizinog sela je 36 km. Ukupna dužina puta R 233 (Brvenik-Bele vode) je oko 50,7 km.

Put R 234 (Paška-Kuti) se od Plešina produžava do Ljudske reke odnosno do ukrštanja sa magistralnim putem M 8, i to preko slede ćih naselja: Plešin, Banjska, Drami ći, Kuzmi čevo, Svilanovo, Koškovo. Dužina produženog dela trase iznosi 29,5 km.

Radi unapre ñenja i otvaranja podru čja Golije Prostornim planom se predlaže neophodna prekategorizacija delova putne mreže i to prekategorizacija lokalnih puteva u regionalne puteve. Regionalni putni pravci koji se predlažu za prekategorizaciju, u Prostornom planu, pored osnovne broj čane oznake imaju i oznaku "a" / "b" .

- Regionalni put sa planskom oznakom R 234a (Pridvorica-Kuzmi čko Polje-Grot): Pridvorica, Trnjak (alternativni pravac preko Ilin čića i Pejovi ća), Devi ći, Koritnik (ukrštanje sa putem P 233), Ostatija, Odvra ćenica, Kuzmi čko polje, Grot. Dužina planirane trase Pridvorica-Grot reka preko Trnjaka je oko 30,1 km a preko Ilin čića i Pejovi ća je oko 33,45 km. Povezuje gradove/opštine: Ivanjica (Moravi čki upravni okrug) i Novi Pazar (Raški upravni okrug).

- Regionalni put sa planskom oznakom R 234b (Studenica-Kuti): Studenica, Rudno (ukrštanje sa putem R 233), Bini ćko Polje, Kuti (spajanje sa putem R 234). Dužina planiranog puta je 35,2 km. Planira se dislokacija priklju čka puta R 234b sa putem R 233 na 1 km (u smeru od Uš ća ka Studenici) ispred postoje ćeg. Povezuje grad Kraljevo i opštinu Raška, obe u Raškom upravnom okrugu.

6.1.1.3. Lokalni putevi

Prostornim planom su predvi ñeni slede ći lokalni putevi:

Ivanjica:

- Me ñure čje, Milosavljevi ći, Crvena Gora, (oko 7 km),

- Me ñure čje, Kosovica, Jerotijevi ći, Kara ñor ñev Šanac, (oko 18,7 km),

- Hajdu čka voda, Krali ći, Čapri ći, Kolešnica, Debela Kosa, (oko 23,7 km),

- Čapri ći, Brusnik, (oko 5,7 km),

- Kraljev Grob, Er čege, Bojovi ći, Smiljevaco, Troglav, (oko 15,5 km),

- Parezani (R 272), Dobri Do, Saljevi ći, Gvozdenovi ći, Pridvorica (R 234a), (oko 24,5 km),

- Dobri Do, Hajdu čka Voda, Petnaesti kilometar (R 116), (oko 7,8 km),

- Prisovica (R 234a), Crvena Kleka, Radovi ći, Rudine (R 233), (oko 15,5 km),

- Radovi ći, Lomljena Gora, (oko 1,8 km),

- Dukatovi ći, ðokovo Brdo, Bele Vode (R 233), (oko 9,7 km),

- Devi ći (R 234a), Selište, Staro Selo, Gradac, (oko 10,2 km),

- Brusnik, Selište, (oko 4,6 km),

- Brusnik (R 233), Crna Reka (R 234a), Biser voda (oko 10,9 km),

- Rimski Most (R 272), G. Gle ñica, Jasenovac, Glave (R 272), (oko 16,9 km),

- Hajdu čka voda, Vu čak (M 21.1), (oko 6,8 km),

- Biser voda, Višnji čko brdo, Parapulji (oko 8,3 km),

- Kunjez, Osmanja ča, Preko brdo, Krnja ča, Kuzmi čko polje (oko 23,3 km),

- Devi ći, Bzovik, (oko 5,9 km).

Kraljevo:

- Košutica, Savovo, Kaludra (R 116), (oko 13,3 km),

- Lomljena Gora, Straža, Palež (R 234b), (oko 9,7 km),

- Uš će (M 22), Tepe če, Rudno (R 233), Žuki ći, Šanac, (oko 23,2 km),

- Parapulji, Vranovi ći, (oko 2,4 km).

Raška:

- Baljevac (M 22), Lukovik, Pova če, G. Gladnice, Rudno (R 233), (oko 14,8 km),

- Rudno, Kruševica, G. Gradac, (oko 6,8 km),

- G. Gradac (R 233), Luke, Borovi će, Rijeka, Staniši ći (R 234), (oko 19,4 km),

- Šeremetovica, Kuti (R 234), (oko 2,4 km),

- Krnja ča, Bela Stena, Šeremetovica, Biser voda (oko 7,8 km),

- Ivanje (R 234b), Bini će, Kruševica (oko 9,38 km).

Novi Pazar:

- Krnja ča, Ravna Gora, Radaljica, Grot, (oko 13,4 km).

- Odvra ćenica-Zapis, Odvra ćenica-Grmi čak (oko 5,8 km).

Sjenica:

- Koleno, Sušica, Lijepo brdo, Duga Poljana (M 8), (oko 10,1 km),

- Latinsko Groblje (M 8), Brnjica, (oko 4,3 km),

6.1.2. Izletni čke staze

Planira se formiranje diferencirane mreže izletni čkih staza, peša čkih, jaha čkih i biciklisti čkih, za kretanje pešaka, zaprega (ko čije), jaha ča i planinskih biciklista, a u funkciji prezentacije ambijentalnih, prirodnih i kulturnih vrednosti Parka prirode i rekreacije. Cilj formiranja mreže izletni čkih staza je razdvajanje peša čkog od motornog saobra ćaja na celom prostoru Parka prirode, u naseljima, turisti čkim centrima i prostorima namenjenih rekreaciji. Ovaj vid saobra ćajne infrastrukture pove ćava efikasnost i nivo usluge saobra ćajno-transportnog sistema, smanjenjem negativnih uticaja saobra ćaja na ostale naseljske funkcije i životnu sredinu kroz pove ćanje bezbednosti i obezbe ñenje optimalnih uslova za razvoj turizma i ostalih aktivnosti.

Izletni čke staze će se graditi kao grebenske, panoramske, dolinske, duž re čnih tokova i vezne, gde god je to mogu će na trasama postoje ćih poljskih i šumskih puteva i staza, kroz celo podru čje Prostornog plana.

Na slede ćim postoje ćim i planiranim regionalnim i lokalnim putevima: R 116 (od Bedine Varoši preko Studenice do Uš ća), R 233 (od Brvenika preko do Devi ća), R 234a (od Pridvorice preko Devi ća do Ostatije) i lokalnim putevima, od Kozje stene preko Kuzmi čkog polja i Biser Vode do Višnji čkog brda, ukoliko postoje prostorne mogu ćnosti u profilu puta, ili na stabilizovanoj bankini potrebno je izgraditi biciklisti čke, rekreativne i panoramske staze.

Uz sve izletni čke staze potrebno je izgraditi odmorišta i vidikovce za predah posetilaca i izletnika, prihvatna skloništa za predah i sklanjanje u slu čaju prirodnih nepogoda sa nadstrešnicama i zaklonima za ljude i konje, lokacije sa ure ñenim prostorom za piknike, po mogu ćstvu u blizini seoskih doma ćinstava.

6.1.3. Parkirališta i autokampovi

Potrebne kapacitete za organizovano parkiranje putni čkih vozila i autobusa obavezno je obezbediti, kako u procesu izrade urbanisti čke i tehni čke dokumentacije, tako i u procesu njihovog sprovo ñenja, u svim naseljskim i turisti čkim, odnosno, razvojnim centrima, postoje ćim i planiranim.

Parkiranje putni čkih vozila i autobusa, obavezno je rešavati uz objekte na pripadaju ćim parcelama, prema zahtevima koji proisti ču iz namene objekata, a u skladu sa važe ćim standardima i normativima. Za turisti čke kapacitete u privatnim objektima (tip seoskog turizma) zahteve za parkiranjem je obavezno rešavati na pripadaju ćoj parceli.

Na lokacijama atraktivnim za ribolov i boravak u organizovanim izletištima potrebno je obezbediti odgovaraju će kapacitete za parkiranje putni čkih vozila. Kapacitete za parkiranje putni čkih vozila i autobusa, ako je to mogu će, potrebno je organizovati na pristupima i pored lokaliteta sa zašti ćenim prirodnim i kulturnim dobrima, a prema uslovima zaštite i važe ćim standardima i normativima, kojima bi se odre ñivao dozvoljeni broj korisnika i posetilaca.

U naseljima koja su u grani čnom podru čju Parka prirode, potrebno je organizovati tzv. "park and ride" parkirališta. Navedena parkirališta podrazumevaju da su to lokacije na kojima se ostavlja vozilo, a dalji prevoz kroz Park prirode se organizuje kao javni putni čki prevoz autobusima, minibusevima, kombi vozilima, džipovima i sl.

Kapacitete za autokampove trajnog ili sezonskog karaktera potrebno je organizovati u svim turisti čkim, odnosno, razvojnim centrima koji su planirani ovim prostornim planom. Lokacije za autokampove je potrebno infrastrukturno opremiti (pristupne saobra ćajnice, elektri čna energija, vodovod, kanalizacija i sl). Na svakoj lokaciji odabranoj za izgradnju autokampova neophodno je planirati objekte sa: zajedni čkim prostorijama, sanitarnim čvorom i manjim trgovinskim objektom.

Tabela 6. Normativi za prora čun potrebnog broja parking mesta

Namena 1 parking mesto na: Stanovanje 1 stan Hotel (prema kategoriji) 2-10 kreveta + 1 p.m. za autobuse na 30 kreveta Hotel (apartmanskog tipa) 2 apartmana Dom zdravlja, ambulanta, apoteka 35 m 2 BRGP Škole 1 u čionica Banke 50 m 2 BRGP Poslovanje i administracija 70 m 2 BRGP Pošte 40-60 m 2 BRGP Tržni centri 55 m 2 BRGP Restorani i kafane 4-8 stolica Sportski objekti 10-14 gledalaca Biskop, dom kulture 5-10 sedišta Proizvodno-prera ñiva čki objekti 8 zaposlenih

6.1.4. Saobra ćajni objekti i prate ći putni objekti

Prostornim planom se inicira intenzivan razvoj i izgradnja saobra ćajnih objekata (autobuske stanice) i prate ćih putnih objekata (putne baze, stanice za snabdevanje gorivom, servisi) u funkciji unapre ñenja i turisti čkog razvoja podru čja.

Izgradnja autobuskih stanica, namenjenih za me ñumesni i me ñugradski saobra ćaj, planira se u slede ćim naseljima na podru čju: Studenica, Uš će, Rudno, Devi ći i Bele Vode, a u kontaktnom podru čju u: Me ñure čju i Dugoj Poljani.

Izgradnja putnih baza za redovno i zimsko održavanje puteva, predvi ña se na slede ćim lokacijama: Bele Vode, Rudno, Preko Brdo, Crni vrh i Odvra ćenica.

Planirana je izgradnja prate ćih putnih sadržaja kao što su: stanice za snabdevanje gorivom i servisi za putni čka i teretna vozila i autobuse.

Postoje će stanice za snabdevanje gorivom na podru čju Prostornog plana u Dugoj Poljani i Uš ću se zadržavaju, a planiraju se nove u slede ćim naseljima: Bratljevo, Pridvorica, Bele Vode, Devi ći, Rudno i Odvra ćenica, kao i u kontaktnom podru čju u Me ñure čju.

Servisi za putni čka vozila i autobuse mogu se realizovati u svim razvojnim centrima i naseljima, gde se za to ukaže potreba i interes, što će se razra ñivati urbanisti čkim planovima nižeg reda.

Izgradnja ovih vrsta objekata je uslovljena pouzdanom zaštitom zemljišta, površinskih i podzemnih voda. Mere zaštite je potrebno bliže utvrditi analizom tj. procenom uticaja na životnu sredinu, a prema važe ćoj zakonskoj regulativi.

6.1.5. Javni prevoz putnika

U skladu sa razvojem naselja i razmeštajem aktivnosti, a na osnovu programa raspodele putovanja na sredstva prevoza, planira se sistem javnog putni čkog prevoza u okviru podru čja Prostornog plana. Disperznost prostorne organizacije i prostorna udaljenost izme ñu pojedinih ciljnih zona uslovljavaju uvo ñenje linija javnog putni čkog prevoza.

Linije javnog putni čkog prevoza se organizuju na svim magistralnim, regionalnim i lokalnim putevima, a mogu se realizovati autobusima ili tzv. "paratranzitom" (minibusevima, kombi vozilima, džipovima i sl.) u skladu sa saobra ćajnim zahtevima i potrebama, kao redovne linije javnog prevoza tokom cele godine ili kao sezonske linije za potrebe turista. Javni putnički prevoz može biti organizovan i od strane "privatnog" sektora, u skladu sa saobra ćajnim zahtevima i potrebama i važe ćom zakonskom regulativom iz oblasti javnog prevoza putnika u drumskom saobra ćaju.

Stajališta javnog putni čkog prevoza se mogu organizovati na svim magistralnim, regionalnim i lokalnim putevima, u skladu sa saobraćajnim zahtevima i potrebama. Stajališta na magistralnim i regionalnim putevima moraju biti odvojena razdelnim ostrvom od proto čne saobra ćajne trake.

6.2. Železni čki saobra ćaj

Na osnovu plana razvoja železni čke mreže Evrope (AGC) ("Službeni list SFRJ", broj 11/89), Me ñunarodne železni čke unije (UIC), PPRS i potrebe razvoja železni čkog saobra ćaja u Republici Srbiji na podru čju predmetnog Prostornog plana planira se zadržavanje postoje će železni čke infrastrukture (pruga i objekti) po obodu, izgradnja drugog koloseka i podizanje tehni čko-eksploatacionoh karakteristika pruge.

Za postoje ću prugu Lapovo-Kraljevo-Rudnica-Lešak-ðeneral Jankovi ć-Državna granica planira se modernizacija, tako da se ista remontuje, elektrificira i opremi savremenim elektronskim signalno-sigurnosnim ure ñajima i opti čkim telekomunikacionim kablom, koji će omogu ćiti savremenu eksploataciju ("Predinvesticiona studija modernizacije pruga kraljeva čkog čvora" , ŽTP Beograd, Sektor za razvoj Projektna dokumentacija je u fazi izrade).

PPRS planirana je izgradnja železni čke pruge Raška-Novi Pazar, što će, svakako, podru čju Parka prirode omogu ćiti bolji i sa ekološkog aspekta kvalitetniji saobra ćajni pristup.

6.3. Vazdušni saobra ćaj

PPRS planira intenzivni razvoj i izgradnju srednjih i manjih aerodroma osposobljenih za prihvat i otpremu manjih savremenih aviona namenjenih za poslovna i turisti čka putovanja u lokalnom saobra ćaju, za obavljanje sportskih delatnosti, aerodroma namenjenih poljoprivrednoj avijaciji, kao i koriš ćenje vojnih aerodroma za civilni saobra ćaj u funkciji unapre ñenja i turisti čkog razvoja podru čja. Na podru čju Prostornog plana, na opštini Ivanjica, u zoni Me ñure čja, planirana je izgradnja manjeg aerodroma za turisti čka i sportska putovanja u lokalnom saobra ćaju, a u neposrednoj blizini podru čja, na opštini Sjenica, u Dubinju, postoje ći vojni aerodrom se planira za koriš ćenje i u civilne svrhe.

Ovim prostornim planom se na slede ćim lokacijama planiraju heliodromi: Studenica (zadržava se postoje ći), Rudno, Devi ći, Bele Vode i Vrhovi-Odvra ćenica, kao i na skijalištima i drugim rekreativnim površinama, saglasno posebnim propisima.

6.4. Mreža i centri integralnog transporta

Tranzitni položaj Republike Srbije u pogledu kopnenog i dunavskog koridora, i prihvatanje zahteva u pogledu kontejnerskog, tranzitnog, uvozno-izvoznog i unutrašnjeg prevoza, HUCKE PACK i Ro/Ro prevoza, zahtevaju izgradnju/dovršavanje centara integralnog transporta, distributivnih centara i terminala.

Na samom podru čju Prostornog plana se ne planiraju centri integralnog transporta - RTC (distributivni centri, kamionski terminali i kontenerski terminali).

Me ñutim, robno-transportni centri u Kraljevu i Novom Pazaru, planirani u zavisnosti od transportno-distributivnih zahteva i ekonomskih mogu ćnosti, poklapaju se sa planiranom izgradnjom kontejnerskih terminala na železni čkoj mreži i drumskim saobra ćajnicama na magistralnim pravcima. Ovi centri na nov logisti čki na čin pospešuju regionalni razvoj, odnosno mikro i makro distribuciju.

6.5. Pravila razvoja i koriš ćenja elemenata saobra ćajno-transportnog sistema

Svi putevi utvr ñeni Prostornim planom su javni putevi i moraju se projektovati po propisima za javne puteve i uz primenu odgovaraju ćih standarda (popre čni profil puta, situacioni i vertikalni elementi trase, elementi za odvodnjavanje, saobra ćajna oprema, signalizacija).

Kako su u pitanju putevi razli čitih rangova i razli čitog zna čaja - parametri iz propisa koji se imaju primeniti, odre ñiva će se u svakom pojedina čnom slu čaju projektnim zadatkom.

Procedure izrade i usvajanja projekata, kao i samo gra ñenje saobra ćajne infrastrukture, mora se sprovoditi u svemu prema važe ćoj zakonskoj regulativi.

Procedure i akcije na projektovanju i gra ñenju saobra ćajne infrastrukture, instalacija tehni čke infrastrukture i regulacija vodotokova, moraju se objedinjavati.

Pored obaveznih uslova od nadležnih institucija, zaduženih na državnom nivou za poslove saobra ćaja, za sve radove na izgradnji i rekonstrukciji saobra ćajne infrastrukture na podru čju Prostornog plana potrebno je pribaviti uslove zaštite prirode i kulturnih dobara od nadležnih institucija, kao i saglasnost resornog ministarstva na odgovaraju će studije procene uticaja na životnu sredinu.

Izgradnja i rekonstrukcija saobra ćajne infrastrukture vrši će se u skladu sa slede ćim pravilima:

- Rezervisani prostor za koridor puta E-763 je, istovremeno, i infrastrukturni koridor sa širinom od 500 m. Širina autoputskog profila na podru čju Prostornog plana je, s obzirom da je u pitanju planinski teren, oko 25 m (dva kolovoza razdvojena razdelnim ostrvom i obostrane bankine).

- U izradi tehni čke dokumentacije autoputa, kroz projekte putnih objekata (mostovi, nadvožnjaci, podvožnjaci, vijadukti, tuneli, propusti, itd.), obavezno je predvideti i ekodukte, zavisno od terenskih uslova, nadzemne ili podzemne prelaze, odnosno prolaze, kako bi se izbeglo stvaranje ekoloških barijera.

- Na postoje ćim putevima primarne putne mreže (magistralni, regionalni i lokalni putevi) tamo gde je to potrebno, neophodno je izvršiti revitalizaciju i modernizaciju tehni čko-eksploatacionih karakteristika.

- Širina kolovoza na postoje ćim i planiranim magistralnim putevima van naselja je minimalno 7,0 m, a na postoje ćim i planiranim regionalnim putevima je minimalno 6,5 m. Širina kolovoza na postoje ćim i planiranim lokalnim putevima je minimalno 5,5-6,0 m.

- Delovi primarne putne mreže (magistralni, regionalni i lokalni putevi), koji prolaze kroz naselje, a istovremeno su i ulice u naselju, mogu se na zahtev nadležnog organa opštine, razradom kroz odgovaraju ću urbanisti čku i tehni čku dokumentaciju, izgraditi kao ulica sa elementima koji odgovaraju potrebama naselja (širim kolovozom, trotoarima i sl.) kao i sa putnim objektima na tom putu koji odgovaraju potrebama tog naselja.

- Izletni čke staze ima će podloge i profile koji odgovaraju njihovoj nameni, što će se utvrditi posebnim projektima i uz poštovanje uslova zaštite prirode i životne sredine. Ove staze treba maksimalno da koriste postoje će trase, sa minimalnim zemljanim radovima i obezbe ñenim odvodnjavanjem, kako bi se sa čuvalo tlo, ambijent i okruženje.

- Položaj trasa izletni čkih staza i prate ćih sadržaja moraju se razraditi odgovaraju ćim planskim dokumentom i tehni čkom dokumentacijom.

- Biciklisti čke i druge izletni čke staze koje će se graditi uz postoje će javne puteve moraju da imaju širinu najmanje od 2,5 m.

- Na delu magistralnog puta koji prolazi kroz naselje, a koji je istovremeno i ulica u naselju, nije dozvoljeno parkiranje vozila u uli čnom profilu.

- Pored puteva (izvan urbanizovanog podru čja) u naseljima ili van naselja ne mogu se graditi objekti, postavljati postrojenja, ure ñaji i instalacije na odre ñenoj udaljenosti od tih puteva tj. u delu puta koji se zove zaštitni pojas, a prema važe ćem Zakonu o javnim putevima ("Službeni glasnik RS", broj 101/05).

- Izgradnjom dela puta ili putnog objekta ne sme se narušiti kontinuitet trase tog puta i saobra ćaja na njemu.

- Širina zaštitnog pojasa u kome ne mogu da se otvaraju rudnici, kamenolomi i grade kre čane i ciglane, podižu industrijske zgrade, postrojenja i deponije otpada, kao i sli čni objekti, pored magistralnih i regionalnih puteva iznosi 40 m, a pored lokalnih puteva 20 m.

- Širina zaštitnog pojasa u kome ne mogu da se podižu dalekovodi i stubne trafostanice iznosi kod ukrštanja dalekovoda sa javnim putem najmanje visinu stuba dalekovoda, odnosno stubne trafostanice, a kod paralelnog vo ñenja najmanje 40 metara od magistralnog puta, 20 metara od regionalnog puta, odnosno 10 metara od lokalnog puta.

- Širina zaštitnog pojasa javnog puta u kome ne mogu da se grade stambene, poslovne, pomo ćne i sli čne zgrade, kopaju bunari, rezervoari, septi čke jame i sl. iznosi pored autoputa 40 m, pored magistralnog 20 m, pored regionalnog 10 m a pored lokalnog puta 5 m.

- Parcele koje izlaze na magistralni put ne mogu, svaka za sebe pojedina čno, da imaju direktan izlaz na put ve ć se pristup takvih parcela mora ostvariti preko servisne saobra ćajnice, a što se u svakom slu čaju rešava pribavljanjem saglasnosti upravlja ča puta.

- U zaštitnom pojasu sa direktnim pristupom na magistralni put dozvoljeno je graditi stanice za snabdevanje motornih vozila gorivom, autoservise, objekte za privremeni smeštaj onesposobljenih vozila, autobaze za pružanje pomo ći i informacija učesnicima u saobra ćaju, a sve to na osnovu planskog dokumenta za navedene tipove objekata sagledanih, ako je potrebno, i u širem regionu od obuhvata predmetnog Prostornog plana.

- Radovi na putevima ili u zaštitnom pojasu (prekopavanje, potkopavanje, bušenje, obaranje drve ća, odnošenje drvene gra ñe i drugog materijala i sl.) mogu se izvoditi samo uz dozvolu preduze ća koje upravlja putevima i Uprave Parka prirode.

- U slu čaju kada se zone sa I i II stepenom zaštite preklapaju sa zaštitnom zonom puta obavezno je uskla ñivanje uslova nadležnih organizacija.

- Priklju čivanje prilaznog na javni put vrši se prvenstveno njegovim povezivanjem sa drugim prilaznim ili nekategorisanim putem koji je ve ć priklju čen na javni put, a na podru čjima na kojima ovo nije mogu će priklju čivanje prilaznog puta vrši se neposredno na javni put i to prvenstveno na put nižeg reda.

- Zemljani i šumski putevi koji se ukrštaju ili priklju čuju na magistralne i regionalne puteve, moraju se izgraditi sa tvrdom podlogom ili sa istim kolovoznim zastorom kao i put na koji se priklju čuje ili sa njim ukršta, u dužini koja odgovara najmanje ukupnoj širini zaštitnog pojasa i pojasa kontrolisane izgradnje.

- Trajno i privremeno deponovanje drvne gra ñe nije dozvoljeno na javnim putevima. Lokacije na kojima se organizuje trajno ili privremeno deponovanje drvne gra ñe sa javnim putevima moraju biti povezane nekategorisanim ili šumskim putevima, a prema pravilima iz prethodnog stava i utvr ñene osnovama gazdovanja.

- Radi zaštite puteva od spiranja i odronjavanja, potrebno je, ako priroda zemljišta dopušta, da kosine useka, zaseka i nasipa, kao i druge kosine u putnom zemljištu ozeleniti travom, šibljem i drugim autohtonim rastinjem koje ne ugrožava preglednost puta.

- Ograde, drve će i zasadi pored puteva podižu se tako da ne ometaju preglednost puta i ne ugrožavaju bezbednost saobra ćaja. Ograde, drve će i zasadi pored puteva se moraju ukloniti ukoliko se, prilikom rekonstrukcije ili rehabilitacije puta, do ñe do zaklju čka da negativno uti ču na preglednost puta i bezbednost saobra ćaja.

- Na svim javnim putevima potrebno je postaviti saobra ćajnu signalizaciju o zabrani prevoza i ispuštanja opasnih i štetnih materija, kao i drugih materija u koli činama koje mogu trajno i u zna čajnom obimu da ugroze prirodna dobra (izvorišta vode, floru, faunu i sl.).

- Duž svih puteva potrebno je obezbediti infrastrukturu za prikupljanje i kontrolisano odvo ñenje atmosferskih voda.

- Putevi trajnog karaktera, koji se grade i ure ñuju za potrebe šumske privrede, koristi će se i za potrebe lokalnog saobra ćaja.

- Reklamne table i panoi, oznake kojima se obeležavaju turisti čki objekti, natpisi kojima se obeležavaju kulturno-istorijski spomenici i spomen obeležja i drugi sli čni objekti, mogu se postavljati na magistralne i regionalne puteve, odnosno pored tih puteva, na udaljenosti od 7 m od ivice kolovoza, odnosno pored lokalnog puta na udaljenosti od 5 m od ivice kolovoza, saglasno Pravilniku o vizuelnom identitetu Parka prirode.

- Prate ći putni objekti kao što su stanice za snabdevanje gorivom, servisi za putni čka vozila i autobuse i sl. moraju da zadovoljavaju higijensko-tehni čke zahteve (neometan prilaz, protivpožarna zaštita) i dr.

- Servisi za održavanje vozila šumskih preduze ća mogu se graditi isklju čivo na lokacijama gde su im pripadaju ći objekti i to: Bele Vode, Devi ći, Rudno i Duga Poljana, odnosno pod posebnim uslovima koje će definisati šumske osnove.

- Izletni čke staze potrebno je izgraditi, sa visokim hladovitim zelenilom, nadstrešnicama, sa ure ñenim vatrištima i sedištima u čijoj izgradnji treba da se koriste prirodni materijali (drvo, kamen i sl.).

- Podloge staza i parkirališta mogu biti makadamske, asfaltne, razne vrste poplo čanja (kamen, behaton plo če, beton-trava plo če, itd.) u skladu sa namenom prostora gde se grade.

7. Prostorni razvoj, razmeštaj i koriš ćenje tehni čkih infrastrukturnih i komunalnih sistema

7.1. Vodosnabdevanje i kanalisanje otpadnih voda

7.1.1. Prostorni razvoj

Koncepcija u razvoju vodosnabdevanja i kanalisanja naselja na podru čju Prostornog plana zasniva će se na slede ćim ciljevima:

- obezbe ñivanju potrebnim koli činama vode za pi će i ostale potrebe za sve stanovnike;

- obezbe ñivanju ispravnosti i stalnoj kontroli vode koja se koristi za snabdevanje stanovništva;

- rešavanju prihvatanja i odvo ñenja otpadnih voda naselja;

- zaštiti površinske i podzemne vode od zaga ñenja otpadnim vodama naselja.

Za podru čje Prostornog plana nisu vršena istraživanja potrošnje vode (merenja zahva ćenih koli čina, merenja utrošenih koli čina, broj i struktura priklju čenih potroša ča na postoje će vodovodne sisteme i sl.), tako da se procena sadašnje potrošnje mora zasnivati na koriš ćenju iskustvenih podataka.

Procena budu ćih potreba obuhvata period do 2025. godine, u kome će dominantan uticaj na potrošnju vode za vodosnabdevanje imati slede će dve grupe parametara: razvoj organizovanog vodosnabdevanja u zavisnosti od trenda promene broja stanovnika i drugih korisnika, izgradnja vodovodne mreže, pove ćanje broja priklju čenih doma ćinstava i razvoj turisti čkih i privrednih kapaciteta koji koriste vodu za piće u svom tehnološkom procesu i drugih vidova koriš ćenja pitke vode.

Svi potroša či na podru čju Prostornog plana svrstani su u slede će kategorije, sa usvojenim normama potrošnje na kraju planskog perioda:

- doma ćinstva - seoska (uklju čuju ći i seoski turizam) i naseljska, sa normom od 120 litara po članu doma ćinstva na dan;

- turisti čki objekti - hoteli, moteli i sl., sa normom od 200 litara po gostu na dan;

- privreda - farme, prehrambeni proizvodni pogoni i dr., sa potrošnjom zavisno od vrste proizvoda,

- javna - komunalna potrošnja, do 10% od potrošnje stanovništva.

Pod pretpostavkom, da će se zaustaviti nepovoljni demografski procesi na prostoru obuhva ćenom Prostornim planom, tako da broj stanovnika bude oko 23.050, kao i da će se bitno popraviti uslovi vodosnabdevanja, i da se oko 95% stanovništva organizovano snabdeva vodom, sa prose čnom normom potrošnje pove ćanom na 215 l/stanovniku/dan, na kraju planskog perioda potrebe u vodi stanovnika bi dostigle oko 5,30 miliona m 3 godišnje.

Realno je pretpostaviti, da će razvoj turisti čke privrede, odre ñene vrste privrednih kapaciteta i drugi vidovi potrošnje vode u naseljima, izazvati pove ćanje potreba u vodi za još toliko, odnosno za 6,00 miliona m 3 prose čno godišnje.

Uz navedene pretpostavke, ukupne godišnje potrebe u vodi za snabdevanje stanovništva i privrede na podru čju Prostornog plana, dostigle bi oko 11,00 miliona m 3, krajem planskog perioda, što čini približno oko 170 lit/sec prose čne potrošnje. Planirane koli čine odnose se na sve korisnike podru čja.

Prostornim planom se ne utvr ñuju konkretni izvori vodosnabdevanja za pojedina naselja, s obzirom da postoje ća evidencija i stepen iskoriš ćenosti nije poznat. Osim toga, pitanje razvoja pojedinih centara i potrebe vodosnabdevanja diktira će prioritete, ali i dodatne uslove nadležnih institucija za vodoprivredu, kao i odre ñivanje grani čnih kapaciteta koriš ćenja voda koje treba ustanoviti za zašti ćena izvorišta vodosnabdevanja.

Vodosnabdevanje objekata se planira iz lokalnih kaptaža, grupnih vodovoda i pojedina čnih bunara, s tim što će se odgovaraju ćim urbanisti čkim planovima omogu ćiti zajedni čko vodosnabdevanje za pojedine grupacije objekata, a prema posebnim tehni čkim uslovima.

7.1.2. Pravila razvoja i koriš ćenja

Zakonska regulativa, kao racionalnu koli činu zahvatanja izvorskih voda ograni čava do maksimum 10% minimalnog proticaja radi o čuvanja ekoloških parametara sliva i omogu ćavanja prirodnog obnavljanja podzemnih voda kao resursa, čiji deficit će biti nadokna ñen prirodnom infiltracijom, a što omogu ćava permanentnu eksploataciju. Dozvoljene koli čine vode na podru čju Golije bi će definisane korektivnim parametrima na osnovu detaljnih hidrogeoloških istraživanja u okviru Vodoprivredne osnove podru čja.

Na podru čju Prostornog plana potrebno je primenjivati slede ća pravila:

- izgraditi/rekonstruisati mesne vodovode u svim centrima zajednica naseljima i na njih priklju čiti što ve ći broj doma ćinstava, sa perspektivom da se sva doma ćinstva u naselju priklju če na vodovodnu mrežu;

- izvorište svakog mesnog vodovoda mora biti pažljivo odabrano, ispitano, kaptirano i zašti ćeno od zaga ñenja uspostavljanjem zone neposredne zaštite izvorišta i ogra ñivanjem;

- obezbediti dezinfekciju vode na izvorištu;

- održavanje mesnih vodovoda i kontrolu kvaliteta vode u vodovodima poveriti specijalizovanoj, profesionalnoj službi ili preduzeću - JKP za vodovod i kanalizaciju u najbližem gradskom centru;

- u cilju racionalizacije potrošnje uvesti sistem evidentiranja - merenja potrošnje kod krajnjih korisnika sa perspektivom naplate utrošene vode;

- izgraditi kanalizaciju u naseljima za prihvatanje i odvo ñenje otpadnih voda iz naselja;

- predvideti lokalne ure ñaje za pre čiš ćavanje otpadnih voda naselja, pre upuštanja u recipijent;

- obezbediti nadzor, kontrolu rada i održavanje ureñaja za pre čiš ćavanje otpadnih voda.

Zakon o vodama i Pravilnik o kvalitetu voda za pi će precizno definišu administrativne uslove zahvatanja voda kao i kvalitativne karakteristike podzemnih voda, odnosno osnovne parametre fizi čko-hemijskog sastava voda za razli čite namene, a uslove i obaveze zaštite prirode i životne sredine nadležni organi.

Može se, prema prora čunu kapaciteta koriš ćenja, izvršiti rekonstrukcija postoje ćih instalacija i kaptaža ukoliko se ne nalaze u zonama I i II stepena zaštite.

Razvod vodovodne mreže po podru čju prati će saobra ćajnice i omogu ćiti zajedni čko vodosnabdevanje za pojedine namene/grupacije objekata, a prema posebnim tehni čkim uslovima.

Dispozicija i tehni čki elementi kanalizacionog sistema utvrdi će se posebnim projektima. Planirana je izgradnja parcijalnih kolektora sa mehani čkom, biološkom (sa simultanim vo ñenjem nitrifikacije i denitrifikacije) i tercijarnom fazom pre čiš ćavanja otpadnih voda.

Osnovna pravila koji će se primenjivati kod izgradnje kanalizacije su:

- kod kanalisanja naselja koristiti separatni sistem kanalizacije;

- u izgradnji kanalizacije prioritet imaju izdvojeni razvojni centri (centri zajednica naselja i turisti čki centri);

- obavezno kanalisanje postoje ćih naselja u zonama sanitarne zaštite izvorišta;

- kapacitet postrojenja će se utvr ñivati prema maksimalnoj dnevnoj potrošnji vode, a kanalizaciona mreža prema maksimalnoj časovnoj potrošnji vode.

Obavezna je izgradnja nepropusnih septi čkih jama i jama za osoku kod pojedina čnih lokacija poljoprivrednih doma ćinstava. Nadležne komunalne službe su obavezne da obezbede pražnjenje jama i odvo ñenje taloga do gradskih ure ñaja za pre čiš ćavanje otpadnih voda.

7.2. Elektroenergetska infrastruktura

7.2.1. Prostorni razvoj

Koncepcija daljeg razvoja elektroenergetskog sistema na celokupnom podru čju Prostornog plana jeste da se stvori optimalno rešenje za dovoljno, sigurno, kvalitetno i ekonomi čno snabdevanje elektri čnom energijom postoje ćih i planiranih potroša ča.

(Referalna karta br. 3: Plan elektro-energetske i telekomunikacione infrastrukture)

Prostornim planom predvi ñeno pove ćanje turisti čkih smeštajnih kapaciteta, delom u individualnom smeštaju, a delom u objektima kolektivnog smeštaja, uz potrebu pove ćanja standarda u pružanju usluga, doveš će do ukupnog pove ćanja optere ćenja na planskom podru čju, ali prevashodno na razvojnim lokalitetima (Bele Vode, Studenica sa okolinom, Golijska Reka, Rudno, Gradac, Vrhovi-Odvra ćenica, Šeremetovica-Kuti- Plešin, itd.). Mogu ća izgradnja autoputa E 21-1 sa prate ćom infrastrukturom i objektima uslužnih delatnosti će, tako ñe, dodatno opteretiti elektroenergetski sistem.

Razvojnim programima elektrodistributivnih preduze ća koja vrše snabdevanje podru čja elektri čnom energijom predvi ña se pove ćanje kapaciteta elektroenergetskih objekata naponskog nivoa 110 kV koji nisu u obuhvatu Prostornog plana. Delom planskog podru čja prolazi samo trasa planiranog dalekovoda 110 kV, Kraljevo 3-Paška, koja se poklapa sa trasom postoje ćeg dalekovoda 110 kV, br. 161.

Na naponskom nivou 35 kV planira se izgradnja šest transformatorskih stanica 35/10 kV sa prate ćim vodovima 35 kV. Gradnja novih TS je neophodna, prvenstveno radi rešavanja problema u kvalitetu snabdevanja elektri čnom energijom (velika dužina vodova 10 kV, česti i duži ispadi napajanja), a i zbog planiranog ubrzanog razvoja zimskog turizma (Vrhovi-Odvra ćenica, Golijska Reka, Daji ći, Devi ći, Plešin). Krajnji cilj planiranog rešenja je zatvaranje prstena napajanja na nivou 35 kV.

Havarijske popre čne veze na naponskom nivou 35 kV izme ñu mreža razli čitih distributivnih preduze ća su predlog planera, nisu bazirane na njihovim razvojnim programima i moraju biti verifikovane u tehni čkom i ekonomskom smislu u toku izrade projekata elektroenergetske mreže.

Budu ći elektroenergetski objekti na naponskom nivou 10 kV nisu detaljno predvi ñeni, analizirani pri izradi Prostornog plana s obzirom na nedostatak konkretnih podataka o lokaciji, strukturi i veli čini planiranih objekata, osim u slu čajevima koji su konkretno navedeni od strane lokalnih distributivnih preduze ća. Veli čina i lokacija objekata na naponskim nivoima 10 kV i 0.4 kV, kao i njihov kapacitet zavisi će, prevashodno, od energetskih potreba novih potroša ča i njihove lokacije.

Tabela 7. Preliminarna projekcija optere ćenja elektroenergetske mreže za planski period

smeštajni i ostale privredne na kraju skijališta i u prvih pet godina grad / ugostiteljski aktivnosti i planskog ži čare planskog perioda opština kapaciteti doma ćinstva perioda (MVA) (MVA) (MVA) (MVA) (MVA) Ivanjica 28.5 10.8 4.8 12.7 44.1 Kraljevo 7.6 0.4 6.4 7.4 14.4 Novi Pazar 3.8 0.6 1.1 2.8 5.5 Paška 8.7 3.2 3.5 5,2 15.4 Sjenica 0.9 / 1.3 1.0 2.2 ukupno 29.1 81.0 planirana ukupna snaga 35.3 98.0 transformacije

Za poboljšanje kvaliteta snabdevanja elektri čnom energijom na podru čju Prostornog plana predvi ña se:

- pove ćanje snage transformacije TS 35/10 kV RUDNO ugradnjom još jednog transformatora snage 1 MVA;

- izgradnja TS 35/10 kV MILI ĆI, instalisane snage transformacije 2x1 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x4 MVA;

- izgradnja TS 35/10 kV DEVI ĆI, instalisane snage transformacije 2x4 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x8 MVA;

- izgradnja TS 35/10 kV OSTATIJA, instalisane snage transformacije 2x1 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x8 MVA;

- izgradnja TS 35/10 kV GOLIJA, instalisane snage transformacije 2x4 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x8 MVA;

- izgradnja TS 35/10 kV VRHOVI-ODBRA ĆENICA, instalisane snage transformacije 2x4 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x8 MVA;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV UŠ ĆE i TS 35/10 kV RUDNO;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV UŠ ĆE i TS 35/10 kV MILI ĆI;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV RUDNO i TS 35/10 kV MILI ĆI;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV MILI ĆI i TS 35/10 kV DEVI ĆI;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV DEVI ĆI i TS 35/10 kV OSTATIJA;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV OSTATIJA i TS 35/10 kV VRHOVI- ODBRA ĆENICA;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV OSTATIJA i TS 35/10 kV GOLIJA;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV GOLIJA i TS 35/10 kV RAŠKA I;

- aktiviranje TS KUMANICA u transformaciji 35/10 kV, sa ugradnjom jednog transformatora nazivne snage 1,6 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x4 MVA;

- izgradnja TS 35/10 kV JASENOVICA, instalisane snage transformacije 2x1.6 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x8 MVA;

- izgradnja dvostrukog 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV KUMANICA i TS 35/10 kV JASENOVICA;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV KUMANICA i TS 35/10 kV CRNJEV0 i TS 110/35/10 kV IVANJICA;

- izgradnja novih TS 10/0,4 kV i vodova 10 kV na delu podru čja Me ñure čja nizvodno niz reku Moravicu prema Ivanjici, kao i uzvodno uz reku Moravicu prema TS 10/0,4 kV Luka Avramovi ći;

- izgradnja voda izme ñu TS 10/0.4 kV Vitoš 1 i Raskrš će Brkuše;

- izgradnja novih TS 10/0.4 kV Čečina i TS 10/0.4 kV Javor i rekonstrukcija dela postoje ćih vodova (po četne deonice izvoda Polumir i Centar iz TS 35/10 kV, Uš će);

- pove ćanje instalisane snage u TS DUGA POLJANA na 2x1 MVA, kao i rekonstrukcija dalekovoda 35 kV TS JAN ČA - TS DUGA POLJANA;

- izgradnja novih vodova u delovima mreže 10 kV sa nezatvorenim prstenima radi kompletiranja prstenaste strukture mreže 10 kV (u grafi čkim prilozima date su samo mogu će trase povezivanja, dok bi se za konkretizaciju rešenja morale uraditi prethodne analize mreža 10 kV);

- izgradnja havarijskih popre čnih veza na naponskom nivou 35 kV izme ñu mreža razli čitih distributivnih preduze ća (u grafi čkim prilozima date su samo mogu će trase povezivanja, dok bi se za konkretizaciju rešenja morale uraditi prethodne analize mreža 110 kV i 35 kV).

Prema planskoj projekciji porasta potrošnje u transformaciji 10/04 kV predvi ña se izgradnja oko 30 novih TS prose čne instalisane snage od 400 kVA do 630 kVA, na lokacijama postoje ćih ili na novim lokacijama. Do kraja planskog perioda predvi ña se izgradnja još oko 80 TS. S obzirom, na to da se u ovoj fazi izrade planskih dokumenata ne poznaju precizni podaci o budu ćoj strukturi i potrebama potroša ča, definisanje pove ćanja kapaciteta postoje ćih i kapaciteta i lokacija budu ćih elektroenergetskih objekata 10 kV i 0.4 kV će se izvršiti pri izradi planova nižeg reda, odnosno prilikom izrade projektne dokumentacije, prema konkretnim potrebama. Iz tog razloga u grafi čkom delu planske dokumentacije potencijalne lokacije objekata naponskog nivoa 10 kV nisu prikazivane.

Budu ći elektroenergetski objekti na naponskom nivou 10 kV nisu detaljno predvi ñeni, analizirani pri izradi Prostornog plana s obzirom na nedostatak konkretnih podataka o lokaciji, strukturi i veli čini planiranih objekata, osim u slu čajevima koji su konkretno navedeni od strane lokalnih distributivnih preduze ća. Veli čina i lokacija objekata na naponskim nivoima 10 kV i 0.4 kV, kao i njihov kapacitet zavisi će, prevashodno, od energetskih potreba novih potroša ča i njihove lokacije.

Pri izgradnji novih transformatorskih stanica treba težiti tipizaciji transformatorskih jedinica i opreme, ali zbog pretpostavljene razli čite gustine optere ćenja na razmatranom podru čju, ne može se usvojiti samo jedna vrednost jedini čne snage transformatora. Pošto će se planirana gradnja objekata i infrastrukture izvoditi sukcesivno i realizacija izgradnje transformatorskih stanica i pripadaju će mreže će biti uskla ñena sa potrebama konzuma.

Koriš ćenje hidroenergetskog potencijala se može realizovati kroz proizvodnju elektri čne energije u postrojenjima na akumulacijama Rokci (Nošnica), Preprana (Studenica) i Kumanica (Moravica), kao i na planiranim akumulacijama na Grada čkoj i Ljudskoj reci. Precizni podaci o vrsti postrojenja i kapacitetima u ovom trenutku nisu poznati.

Drugi vid koriš ćenja hidroenergetskog potencijala je gradnja malih hidroelektrana. Ukupna snaga koja bi se mogla obezbediti iz izvora ove vrste iznosi oko 35.25 MW 10 i prevazilazi ukupnu instalisanu snagu transformacije na nivou 10/0.4 kV, koja iznosi 20.87 MVA. Aktiviranje lokalnog hidroenergetskog potencijala, kao alternativnog izvora napajanja, bi poboljšalo elektroenergetsku sliku podru čja. Iako MXE nemaju ve ći zna čaj za elektroenergetski sistem Republike, mogu ćnost proizvodnje elektri čne energije u komercijalne svrhe postoji. I pored zna čajnih investicionih ulaganja u opremu i objekte i relativni nedostatak regulative u oblasti isporuke energije, pogotovo u slu čaju privatnih investitora, ovaj izvor energije se ne može zanemariti. ______10 Procena prema podacima iz Katastra malih hidroelektrana Srbije, EPS, Beograd.

7.2.2. Pravila razvoja i koriš ćenja elektroenergetske infrastrukture

Izgradnja planirane mreže i objekata elektroenergetske infrastrukture realizuje se prema slede ćim pravilima i uslovima:

- svi radovi na objektima elektroenergetske infrastrukture moraju biti u skladu sa doma ćim standardima, važe ćim tehni čkim i drugim propisima i uslovima nadležnih elektrodistributivnih preduze ća i izvodi će se saglasno ostalim uslovima i pravilima Prostornog plana;

- trafostanice 10/0.4 kV graditi kao zidane, montažno betonske i stubne;

- trafostanica montažno-betonska (zidana), može biti postavljena (izgra ñena) na javnoj površini, unutar kompleksa i objekta;

- u zoni I stepena zaštite nije dozvoljena izgradnja elektroeneregetskih objekata;

- u zoni II stepena zaštite trafostanice 10/0.4 kV, ukoliko su neophodne, graditi kao zidane, u sklopu objekata koje opslužuju, što se prvenstveno odnosi na okolinu zašti ćenih kulturnih dobara;

- stubna trafostanica može biti izgra ñena na javnoj površini, u liniji postoje ćeg nadzemnog voda ili van njega, unutar kompleksa, najmanje 3,0 m od stambenih objekata;

- postoje će stubne TS 10/0.4 kV u II zoni zaštite (npr. Isposnica) zameniti montažno- betonskim ili zidanim, prilikom rekonstrukcije dela mreže kojem pripadaju i priklju čiti uz prihvatne objekte Parka prirode;

- visokonaponsku prenosnu mrežu graditi nadzemno, po mogu ćnosti u ve ć postoje ćim elektroenergetskim koridorima, van zašti ćenih zona, u skladu sa uslovima nadležnih institucija;

- za trasu nadzemnih vodova 110 kV obezbediti koridor širine 60 m, 35 kV širine 40 m i 10 kV širine 20 m, u kojem ne će biti dozvoljena gradnja objekata, kao ni sa ñenje visokog rastinja;

- u zoni I stepena zaštite nije dozvoljena izgradnja elektroeneregetske mreže;

- u zoni II zaštite stepena nije dozvoljena izgradnja nadzemne elektroeneregtske mreže;

- pri rekonstrukciji nadzemnih vodova u zoni II stepena zaštite (vodovi na potezima Savovo-Isposnica, Gle ñica-Bele Vode, TS 35/10 kV Kumanica - TS 10/0.4 kV manica) postoje će nadzemne vodove izmestiti ili iste zameniti podzemnim na delu trase koji prolazi kroz zonu II stepena zaštite, pod posebnim uslovima zaštite;

- elektroenergetsku mrežu u zonama zaštite, turističkim kompleksima, manastirskim kompleksima, kao i zonama za sport i rekreaciju obavezno izvesti kao kablovsku;

- kablove polagati u zelenim površinama pored saobra ćajnica, šumskih puteva i peša čkih staza, uz udaljenost min. 1,0 m od kolovoza i 0,5 m od peša čkih staza;

- dubina polaganja kablova treba da bude najmanje 0,8 m;

- elektroenergetsku mrežu polagati najmanje 0,5 m od temelja objekata i 1,0 m od saobra ćajnica;

- u naseljima, turisti čkim i rekreacionim punktovima izgraditi kvalitetnu spoljnu rasvetu po zahtevima JKP; izbor stubova javne rasvete i izvora svetla uskladiti sa zahtevima pejsažne arhitekture;

- u zoni I i II stepena zaštite nije dozvoljena izgradnja hidroenergetskih objekata (npr. Jasenovica na Golijskoj reci);

- za gradnju hidroeneregetskih objekata je neophodno prethodno izraditi studiju o proceni uticaja na životnu sredinu, uz pribavljanje uslova i saglasnosti od svih nadležnih u česnika u implementaciji Prostornog plana;

- pri izgradnji hidroeneregetskih objekata vrstu zahvata na vodotoku uskladiti sa zahtevima zaštite pejsaža.

S obzirom na specifi čnost podru čja i na potencijalno nepovoljan uticaj na životnu sredinu (promene u vodnom režimu i stanju priobalja i reme ćenje prirodnih procesa u vodotoku) svaka ponu ñena lokacija se mora posebno analizirati i uskladiti sa odredbama Zakona o zaštiti životne sredine i drugih relevantnih posebnih zakona, uz pribavljanje uslova i saglasnosti od svih nadležnih u česnika u implementaciji Prostornog plana.

Gradnja malih hidroelektrana se planira prema lokacijama datim u Katastru malih hidroelektrana Srbije, s tim da se vrsta zahvata (brana, pregrada u vodotoku ili tirolski zahvat) mora uskladiti sa uslovima iz prethodnog stava. Ukoliko je planirana MHE locirana u II zoni zaštite ili na granici zone neophodno je konfiguraciju postrojenja analizirati i sa stanovišta pejzažne arhitekture.

Od planiranih malih hidroelektrana sporna je jedino lokacija, koja se nalazi u I zoni zaštite. U ovom slu čaju potrebno je na ći alternativnu lokaciju.

7.3. Telekomunikaciona infrastruktura

7.3.1. Prostorni razvoj telekomunikacione infrastrukture

Za kvalitetno odvijanje telekomunikacionog saobra ćaja na podru čju Prostornog plana, potrebno je izgraditi kvalitetne spojne puteve optičkim kablovskim vezama, a postoje će telefonske centrale zameniti digitalnim, uz sukcesivno pove ćanje kapaciteta u skladu sa rastom potrebnog broja priklju čaka. Za doma ćinstva obezbediti po jedan direktan telefonski priklju čak, kao i dovoljan broj priklju čaka za sve privredne korisnike. Naseljena mesta na podru čju Parka prirode, lokalitete zna čajne za razvoj turizma i puteve kulture i prirode adekvatno opremiti javnim telefonskim govornicama.

(Referalna karta br. 3: Plan elektroenergetske i telekomunikacione infrastrukture)

Postoje ća TT mreža će se zadržati na delovima gde ista zadovoljava, a u slu čaju potrebe pove ćanja TT kapaciteta u pojedinim delovima podru čja obuhva ćenog Prostornim planom izvrši će se odgovaraju će proširenje TT mreže. Za distributivnu TT mrežu u II zoni zaštite, kao i u naseljima primeniti armirane TT kablove. Planirani porast broja novih priklju čaka baziran je na ubrzanom razvoju zimskog turizma (prvenstveno Vrhovi- Odvra ćenica, Golijska Reka, Daji ći, Devi ći, Šeremetovica-Kuti-Plešin, i dr.).

Postoje će distributivne TT kablove koji su položeni u zemlju, a kapacitetom ne odgovaraju pove ćanom broju pretplatnika, zadržati, a pored istih položiti nove podzemne TT kablove.

Tabela 8: Preliminarna projekcija potrebnog broja telefonskih priklju čaka za planski period

u prvih pet godina na kraju planskog grad/opština planskog perioda perioda (priklju čaka) (priklju čaka) Ivanjica 1200 3700 Kraljevo 500 1450 Novi Pazar 180 560 Paška 450 1100 Sjenica 100 270 ukupno (priklju čaka) 2430 7080

Za ostvarenje planskog koncepta razvoja telekomunikacione infrastrukture, planira se:

- zamena postoje ćih vazdušnih vodova opti čkim kablom na pravcima: Uš će-Studenica, Studenica-Rudno, Savovo i Mlan ča, ali je prethodno potrebno izvršiti detaljnu analizu koja treba da utvrdi ekonomsku opravdanosti primarnih opti čkih kablova u odnosu na primenu radio-relejnih ure ñaja;

- zamena postoje ćih me ñumesnih kablova opti čkim na pravcima Ivanjica-Me ñure čje- Bratljevo-Kovi člje i Ivanjica-Devi ći-Bele Vode;

- zamena postoje ćih telefonskih centrala digitalnim i pove ćanje njihovog kapaciteta;

- izgradnja nove telefonske centrale na podru čju Plešina i Vrhova-Odvra ćenice;

- polaganje opti čkog kabla na pravcu Devi ći-Plešin;

- obezbe ñenje telefonske veze na svim punktovima koji su u funkciji Parka prirode i duž pravca "puteva kulture" i "puteva prirode";

U bliskoj perspektivi deo podru čja Prostornog plana, koji pripada gradu Novi Pazar i opštinama Ivanjica i Sjenica, treba da bude pokriven beži čnom telefonijom (WLL). Planirane su slede će bazne stanice WLL mreže: Vrhovi, Pogledi, Zelenika, Hankov Kamen, Oštri vrh, Golijen, Garište i Prin čevo brdo.

S obzirom na slabu pokrivenost objektima mobilne telefonije na podru čju Prostornog plana, prisutni operateri planiraju izgradnju novih baznih stanica:

- "Telekom": Kumanica, Šanac, Vrhovi, Zenekika, Jankov kamen, Oštri vrh, Garište, Er čege, Štavalj, Duga Poljana, Brusnik, Koritnik, Vrmbaje, Branovina, Studenica, Polimir, Biljanovac, Kozarice.

Planiranje bazne stanice mobilne telefonija

- "Mobtel": Borovi ći, Brusnik, Devi ći, Golija (u izgradnji), Jankov kamen, Kumanica, Mana, Medovine, Orlja glava, Oštri vrh, Po čjice, Rudno, Savovo, Vrmbaje.

Planirana bazne stanica MOBTEL-a Savovok, je locirana u zoni II stepena zaštite, pa, ukoliko se ne na ñe kompromis izme ñu investitora, resornih ministarstava i Zavoda za zaštitu prirode Srbije, mora se odrediti nova lokacija.

7.3.2. Pravila razvoja i koriš ćenja

Izgradnja mreže i objekata TT i RTV infrastrukture vrši se u skladu sa slede ćim pravilima i uslovima:

- obavezna je izgradnja usaglašene mreže objekata telekomunikacija, uz postizanje dogovora o zajedni čkom koriš ćenju ve ć postoje ćih i budu ćih objekata;

- pri izgradnji novih objekata se mora težiti objedinjavanju lokacija (npr. Kumanica, Vrmbaje, Brusnik, Koritnik-Oštri vrh i Jankov kamen, uz ispunjenje uslova iz prethodnog pasusa) uz koriš ćenje postoje ćih objekata drugih telekomunikacionih sistema;

- obavezno je, pri planiranju potencijalnih lokacija baznih stanica mobilne telefonije i drugih vidova radiorelejnog prenosa, izvršiti prethodnu analizu infrastrukturne opremljenosti lokacija i uraditi procenu uticaja objekata na životnu sredinu uz pribavljanje uslova i saglasnosti od svih nadležnih u česnika u implementaciji Prostornog plana - na taj na čin će se smanjiti i negativni uticaji ovih objekata na životnu sredinu, odnosno na pejsažne i ambijentalne vrednosti prostora;

- svi infrastrukturni objekti ovog tipa koji su realizovani bez izrade studije o proceni uticaja na životnu sredinu podležu odredbama Zakona o zaštiti životne sredine;

- radi zaštite od jonizuju ćih zra čenja korisnici izvora jonizuju ćeg zra čenja moraju da obezbede i projektovanje mera zaštite životne sredine, odnosno da sprovode mere utvr ñene Zakonom o zaštiti od jonizuju ćih zra čenja ("Službeni list SRJ", broj 46/96, i "Službeni glasnik RS", br. 85/05 i 101/05);

- za telekomunikacione objekte na lokalitetu Kula (Odvra ćenica) koji nemaju odobrenje za izgradnju ili upotrebu, potrebno je sprovesti postupak legalizacije pod uslovima odre ñenim ovim prostornim planom;

- telekomunikacionu mrežu i objekte graditi u skladu sa važe ćim zakonskim propisima;

- telekomunikacione kablove na me ñumesnim relacijama (opti čke kablove) polagati u putnim pojasevima saobra ćajnica;

- objekti za smeštaj telekomunikacionih ure ñaja mobilne telekomunikacione mreže i opreme za RTV i KDS, mobilnih centrala, baznih radio stanica, radio relejnih stanica, kao i antene i antenski nosa či mogu se postaviti u okviru objekta, na slobodnom prostoru, na gra ñevinskoj parceli individualnog stanovanja, u zonama privredne delatnosti, u objektu u okviru pojedina čnih korisnika, u okviru kompleksa pojedina čnih korisnika, a po dobijanju dozvole za frekvenciju od nadležnog organa;

- objekat za smeštaj telekomunikacione i RTV opreme može biti zidani ili montažni, ili smešten na stubu;

- kompleks sa telekomunikacionom opremom i antenski stub moraju biti ogra ñeni;

- do kompleksa za smeštaj telekomunikacione opreme mobilne telefonije obezbediti pristupni put minimalne širine 3 m do najbliže javne saobra ćajnice;

- slobodna površina kompleksa se mora ozeleniti;

- antene se mogu postaviti i na fasade postoje ćih objekata;

- za sve radio relejne koridore potrebno je izraditi Elaborate zaštite slobodnih radio relejnih koridora;

- u zoni I i II stepena zaštite nije dozvoljena izgradnja nadzemne telekomunikacione mreže niti antenskih stubova;

- ukoliko su planirane lokacije baznih stanica razli čitih operatera mobilne telefonije bliske, lokacije objediniti;

- TT mrežu planirati za krajnje potrebe korisnika TT usluga na ovom podru čju;

- ukoliko su postoje ći telekomunikacioni objekti ugroženi planiranom izgradnjom iste izmestiti na pogodno i bezbedno mesto ili efikasno zaštititi;

- za postoje ću distributivnu TT mrežu u II zoni zaštite, kao i u naseljima primeniti armirane TT kablove.

7.4. Obnovljivi energetski izvori

7.4.1. Koncept razvoja

Podru čje Prostornog plana ima veliki potencijal za koriš ćenje obnovljivih energetskih izvora. Na osnovu iskustava evropskih država koje sprovode koncepte na implementaciji koncepta obnovljivih energetskih izvora u ruralnim planinskim podru čjima duži niz godina, jedan od modaliteta dobijanja energije na podru čju Golije se zasniva na decentralizaciji energetskog sistema putem koriš ćenja lokalnih izvora, odnosno obnovljivih energetskih izvora u koje se ubrajaju: solarna energija, energija vetra, energija malih hidroelektrana, energija dobijena preradom biootpada i dr.

Pored višestruke ekonomske isplativosti (smanjenja društvenih finansijskih sredstava koja se troše na ugalj, naftu i prirodni gas, kao i ulaganja u radno intenzivne sektore) koriš ćenje obnovljivih energetskih izvora rezultira i o čuvanjem kvaliteta vazduha, vode i tla što je jedan od osnovnih ekoloških imperativa u zašti ćenim podru čjima. Osim osnovne prednosti obnovljive energije u odnosu na klasi čne sisteme snabdevanja je to što se proizvodi iz lokalnih izvora (koji se nalaze blizu potroša ča), ona je izuzetno pogodna za privatna ulaganja, što otvara mogu ćnost uravnoteženog razvoja seoskih zajednica.

Osnovna strateška opredeljenja u ovoj oblasti moraju se zasnivati na:

- prethodnoj proceni potencijala u oblasti obnovljivih izvora energije na podru čju Golije;

- detaljnim istraživanjima na terenu;

- definisanju programa finansiranja lokalnih zajednica Golije u oblasti obnovljivih energetskih izvora;

- edukaciji lokalnog stanovništva u oblasti "zelene energije";

- definisanju lokacija postrojenja za dobijanje energije (sunca, vetra, biomase, a naro čito malih hidroelektrana);

- kontrolisanom sprovo ñenju programa i monitoringu u planskom periodu.

7.4.2. Pravila razvoja i koriš ćenja

Osnovne mere uvo ñenja obnovljivih energetskih izvora na podru čje Golije u planskom periodu su:

- aktivna participacija lokalnog stanovništva, kao bitan preduslov uvo ñenja obnovljivih energetskih izvora. Ona se postiže finansijskom stimulacijom stanovništva koje uzima u češ će u programima (supstitucijom do tada koriš ćenih energenata obnovljivim) putem poreskih olakšica;

- pokretanje manjih proizvodnih kapaciteta u okviru postoje će poljoprivredne proizvodnje, čime bi se stimulisao privredni razvoj i ostvarila ekonomska dobit u okviru nerazvijene, ekstenzivne poljoprivrede kakva je zastupljena na Goliji;

- obezbe ñivanje uloge Vlade u programima implementacije obnovljivih energetskih izvora, kroz pomo ć seoskim zajednicama u odre ñivanju vrednosti cene resursa i obezbe ñivanju vra ćanja tog novca lokalnoj ekonomiji;

- prethodno definisanje svih aktera u procesu, od najviših instanci - Vlade i resornih ministarstava do lokalne vlasti i lokalnog stanovništva;

- edukacija lokalnog stanovništva u oblasti obnovljivih energetskih izvora na nivou opštine ili centara zajednica naselja;

- otvaranje novih radnih mesta - lokalno stanovništvo može preuzeti ulogu ne samo korisnika, ve ć i tehni čkog održavanja ure ñaja i postrojenja za dobijanje obnovljive energije, u smislu postavljanja fotonaponskih panela na krovove ku ća, koji bi mogli omogu ćiti zagrevanje i eventualno proizvodnju elektri čne energije, mogu ćnosti dobijanja bio-gasa putem spaljivanja i prerade klasifikovanog komunalnog otpada i sl.);

- izrada prethodnih detaljnih studija uslova na podru čju Golije za razvoj energetskih sistema baziranih na obnovljivim energetskim izvorima i utvr ñivanje potencijalnih zainteresovanih korisnika na podru čju planskog istraživanja i mogu ćnosti zapošljavanja lokalnog stanovništva u proizvodnji i na održavanju;

- determinisanje namena za koriš ćenje obnovljivih energetskih izvora - energija koja se koristi u doma ćinstvima (električna i toplotna, uglavnom se dobija iz niskokalori čnog uglja i drveta) ili energija koja se koristi za tehnološke procese (lokalni proizvodni procesi - sušenje vo ća i povr ća, muža i sl.);

- dalja stimulacija izgradnje malih hidroelektrana, jer se najve ća koli čina obnovljive energije na Goliji može dobiti upravo ovim putem;

- obuka i angažovanje ženskog stanovništva u ovoj energetskoj grani, u skladu sa trendovima evropskim zemalja čime se mogu spre čiti ili barem umanjiti tendencija starenja i propadanja sela u planinskim podru čjuma usled smanjenja broja ženskog stanovništva.

Pored izgradnje malih MXE, koje nisu u suprotnosti sa drugim planskim pretpostavkama i potrebama zaštite vodotoka, uz jasno preciziranje urbanisti čko-tehni čkih i drugih uslova, mogu će je odmah pristupiti ugradnji "uglednih" ure ñaja za koriš ćenje bio-mase i piljevine u postoje ćim pogonima za preradu drveta i ugradnji fotonaponskih panela pri rekonstrukciji javnih, ali i privatnih objekata.

7.5. Toplifikacija

Imaju ći u vidu raštrkanost naselja, niske gustine stanovanja u okviru njih, zatim, disperznost turisti čkih kapaciteta, na podru čju Prostornog plana se ne o čekuje povezivanje na ve će sisteme daljinskog grejanja, osim u slu čaju turisti čkih celina, prvenstveno celine Vrhovi-Odvra ćenica.

I dalje će egzistirati zna čajan broj individualnih ložišta, ali planskim, urbanisti čkim, projektantskim merama i rešenjima, uz odre ñene sistemske mere na nivou države, uslovi će se koriš ćenje savremenih ure ñaja i opreme, izgradnja objekata sa kvalitetnom termoizolacijom, kao i koriš ćenje alternativnih i obnovljivih izvora energije za zagrevanje - čime se obezbe ñuje energetska efikasnost i ekološka prihvatljivost zagrevanja objekata.

Turisti čki objekti, škole, javni i drugi objekti će se zagrevati iz individualnih kotlarnica ili će se povezivati na manje sisteme daljinskog grejanja. Kao energenti se uslovljavaju elektri čna energija i drvo, a preporu čuju gas i solarna energija, ali njihov udeo će u planskom periodu biti mali.

I dalje će najve ći udeo imati čvrsta goriva, ali će njihov udeo opadati na ra čun te čnih goriva. Zagrevanje prostorija elektri čnom energijom će donekle porasti, ali ne u zna čajnijem obimu jer će biti destimulisani cenom struje.

Obavezno je postavljanje filtera, saglasno uslovima koji proisti ču iz obaveze zaštite životne sredine.

7.6. Tretman otpada

7.6.1. Koncept razvoja

U skladu sa odredbama iz Nacionalne strategije upravljanja otpadom - sa programom približavanja Evropskoj uniji upravljanje otpadom na podru čju Prostornog plana zasniva se na na čelu hijerarhije po kome redosled prioriteta u upravljanju otpadom podrazumeva:

- spre čavanje stvaranja otpada i redukciju, odnosno smanjenje koriš ćenja resursa i smanjenje koli čina i/ili opasnih karakteristika ostalih otpada, ponovnu upotrebu, odnosno koriš ćenje proizvoda za istu ili drugu namenu;

- reciklažu, odnosno tretman otpada radi dobijanja sirovine za proizvodnju istog ili drugog proizvoda;

- iskoriš ćenje, odnosno koriš ćenje vrednosti otpada (kompostiranje, povrat energije i dr.) i

- kona čno deponovanje neiskoriš ćenog dela otpada van granica Prostornog plana, čime se smanjuje negativan uticaj na životnu sredinu.

Podru čje Prostornog plana obuhvata delove teritorija 2 grada (Kraljevo i Novi Pazar) i 3 opštine (Ivanjica, Paška i Sjenica) koje su po konceptu upravljanja otpadom definisanom u Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom uklju čene u:

- tri planirane regionalne sanitarne deponije, i to: jedna za grad Novi Pazar i opštine Tutin, Raška i Sjenica (229.887 st. i 147,13 t/dan), 11 druga za gradove Kraljevo i Čačak i opštine Gornji Milanovac i Lu čani (311.029 st. i 199,06 t/dan), dok je opština Ivanjica u grupi sa gradom Užice i opštinama Bajina Bašta, Požega, Arilje i Čajetina (215.177 st. i 137,70 t/dan);

- dve planirane transfer stanice: jedna je predvi ñena za opštine Bajina Bašta i Ivanjica, a druga za opštine Paška i Sjenica;

- mrežu reciklažnih centara: jedan je planiran za gradove Užice, Čačak i Kraljevo i opštine Bajina Bašta, Požega, Arilje, Ivanjica, Čajetina, Gornji Milanovac i Lu čani, a drugi za grad Novi Pazar i opštine Priboj, Prijepolje, Nova Varoš, Raška, Tutin i Sjenica. ______11 Ukupno procenjena dnevna koli čina komunalnog otpada čije se odlaganje planira na regionalnim deponijama.

7.6.2. Pravila razvoja i koriš ćenja

Tretman otpada na podru čju Prostornog plana vrši se u skladu sa slede ćim merama i uz striktno poštovanje Zakona o postupanju sa otpadnim materijama ("Službeni glasnik RS", broj 25/96):

- donošenje strategije upravljanja komunalnim otpadom za podru čje Prostornog plana - osnovni elementi za izvo ñenje strategije su procena ukupne koli čine komunalnog otpada koji se proizvede zasnovana na relevantnim parametrima za podru čje (niska gustina naseljenosti, ekonomska nerazvijenost i nizak stepen socijalnog standarda stanovništva) i postoje ći sistem sakupljanja i odlaganja otpada (ne postoji nikakvo organizovano sakupljanje otpada ve ć samo neplansko "odlaganje"). Procenjena i usvojena vrednost mase komunalnog otpada u Republici od 0,8 kg/stan./dan ne može se uzeti kao merodavna za podru čje Golije - mora se ra čunati sa znatno manjom koli činom;

- zabrana trajnog deponovanja otpada na podru čju Prostornog plana;

- evidentiranje postoje ćih odlagališta otpada/smetlišta na podru čju Prostornog plana (broj, prostorni razmeštaj, karakteristike, uslovi na postoje ćim smetlištima i dr.);

- uklanjanje postoje ćih odlagališta otpada/smetlišta na celom podru čju Prostornog plana i sanacija i rekultivacija zemljišta u skladu sa standardima - izrada projekta sanacije i rekultivacije neure ñenih odlagališta otpada;

- pristupanje organizovanom sakupljanju komunalnog otpada iz seoskih doma ćinstava postavljanjem komunalnih kontejnera. Broj, raspored, kapacitet, kao i dinamika pražnjenja kontejnera bi će predmet posebnog istraživanja koje će se za tu svrhu obaviti;

- organizovanje inspekcijskog nadzora od strane nadležnih opštinskih službi čime bi se sankcionisalo nastajanje neure ñenih odlagališta otpada;

- uvo ñenje reciklaže komunalnog otpada - iskoriš ćenje korisnih komponenti komunalnog otpada izdvajanjem metala, papira, stakla i organskog dela otpada čime se postiže smanjenje koli čine komunalnog otpada koja se mora odložiti na sanitarne deponije;

- razmotriti mogu ćnost da se na teritoriji seoskih naselja pripreme i odre ñeni javni platoi gde bi gra ñani donosili i ostavljali ve će koli čine reciklabila i kabastog otpada (stare ure ñaje iz doma ćinstava, školjke starih automobila, staklenu ambalažu i dr.). Lokacije je potrebno ograditi i opremiti kontejnerima koji bi služili za sakupljanje reciklabilnih komponenti. Ovaj otpad bi se odvozio na sanitarnu deponiju odnosno dalju preradu (planirani reciklažni centri);

- sakupljanje otpadnih materijala u zoni turisti čkih centara vršiti u kontejnere koji će se postaviti na adekvatne lokacije i periodi čno, po odgovaraju ćem sistemu, prazniti od strane komunalnih službi. I na svakom vidikovcu i izletištu potrebno je obezbediti kante (kontejnere) za otpatke;

- uspostavljanje saradnje u oblasti upravljanja otpadom na me ñuopštinskom nivou uz postojanje pojedina čne odgovornosti (saradnja opština na organizovanju sakuplja čkih stanica za prihvatanje kabastog i recikliraju ćeg ku ćnog otpada);

- pridržavati se "na čela blizine" za sva ve ća naselja, turisti čke centre i pojedine razvojne lokacije, što zna či da otpad treba tretirati ili odložiti što je moguće bliže ta čki njegovog nastajanja, na sanitarne deponije u opštinskim centrima;

- definisanje sistema prikupljanja i odlaganja stajskog ñubriva sa sto čnih farmi i koriš ćenje kao organskog ñubriva, što je u skladu sa orijentacijom na razvoj poljoprivrede i na smanjenje upotrebe mineralnih ñubriva;

- zabrana deponovanja strugotine u dolinama reka i sanacija postoje ćih lokalnih odlagališta strugotine;

- koriš ćenje sekundarnih sirovina u druge svrhe (proizvodnja briketa ili drugih proizvoda);

- uvo ñenje mere odgovornosti za vlasnika otpada koji je dužan da preduzme mere upravljanja otpadom u cilju spre čavanja ili smanjenja nastajanja, ponovnu upotrebu i reciklažu otpada, izdvajanje sekundarnih sirovina i koriš ćenje otpada kao energenta, odnosno odlaganje otpada;

- uvo ñenje osloba ñanja od taksi ili drugih ekonomskih instrumenata kao podsticajne mere preduze ćima koja usmeravaju deo sredstava na zaštitu životne sredine.

Za sve projekte iz oblasti upravljanja otpadom obavezna je izrada studije o proceni uticaja na zaštitu životne sredine. Odluke o komunalnom redu kojima se reguliše ova oblast na podru čju Prostornog plana donose nadležne skupštine opština, usaglašeno sa Pravilnikom o unutrašnjem redu u Parku prirode Golija. Jedinica lokalne samouprave preko svojih nadležnih organa razvija i donosi lokalni plan upravljanja otpadom, odnosno ure ñuje, obezbe ñuje, organizuje i sprovodi upravljanje komunalnim otpadom za svoju teritoriju.

7.7. Groblja

Ne predvi ñaju se nove lokacije za groblja na celom podru čju Prostornog plana, osim ako urbanisti čkim planom naselja ne bude druk čije odre ñeno. Na grobljima se može podizati isklju čivo zajedni čka kapela i mogu se ogra ñivati i hortikulturno ure ñivati, prema posebnim projektima.

Groblja, na kojima se nalaze registrovani ostaci srednjovekovnih i drugih nekropola, smatraju se zašti ćenim po Zakonu o kulturnim dobrima. Neophodno je organizovanje nadzora nad postoje ćim tradicionalnim grobljima i zaštita nadgrobnih spomenika.

Uginulu stoku sahranjivati na sto čnim grobljima čije će lokacije odrediti nadležni gradski/opštinski organ u skladu sa odredbama relevantnog zakona.

8. Prostorni razvoj i razmeštaj privrednih aktivnosti

Program razvoja privrednih delatnosti na podru čju Prostornog plana je uskla ñen, pre svega, sa potrebama socijalnog i ekonomskog razvoja lokalne zajednice i definisan je na osnovu procene razvojnih mogu ćnosti koja je uklju čivala procene vrednosti resursne osnove, postoje ćih kapaciteta i tehni čko-tehnološke opremljenosti, uz uvažavanje veoma izraženih socio-ekonomskih ograni čenja, kao i ostvarenog stepena razvijenosti.

Primarne delatnosti, poljoprivreda i šumarstvo, odvija će se na celom podru čju Prostornog plana, u skladu sa granskim programima razvoja i uz uslove koje uspostavljaju posebne namene podru čja, Parka prirode i Rezervata biosfere, i uslovima zaštite prirode u zonama I i II stepena zaštite, uslovima zaštite kulturnih dobara, kulturnog predela i uslovima zaštite životne sredine. Na taj način zadrža će se i o čuvati kulturni predeo podru čja Prostornog plana.

Sekundarne i tercijarne delatnosti, koje se razvijaju na bazi resursa podru čja, pra ćene gra ñevinskim intervencijama, lociraju se prvenstveno u centrima zajednice naselja, primarnim razvojnim i turisti čkim centrima koja raspolažu odgovaraju ćom resursnom bazom, poseduju minimum radnosposobnog stanovništva i neophodnu infrastrukturnu opremljenost. Namenom površina u urbanisti čkim planovima obezbedi će se lokacije za privredne aktivnosti.

Do donošenja odgovaraju ćih urbanisti čkih planova izgradnja i rekonstrukcija postoje ćih objekata, odnosno onih objekata koji se mogu prilagoditi potrebama proizvodnje vrši će se saglasno članu 59. Zakona o planiranju i izgradnji uz poštovanje Pravila ovoga prostornog plana.

8.1. Šumarstvo

8.1.1. Koncept razvoja

Kada bi se postigli zadati ciljevi i ostvarile osnovne funkcije šuma planirano je unapre ñivanje stanja postoje ćih šuma i o čuvanje ili uve ćanje stepena šumovitosti na podru čju Prostornog plana.

Šumama i šumskim zemljištem u državnom vlasništvu gazdova će se na osnovu opštih i posebnih šumskih osnova usaglašenih sa Prostornim planom. Gazdovanje šumama u privatnom vlasništvu odvija će se na osnovu posebnih osnova koje će poštovati isti pristup.

Granicama istraživanog podru čja obuhva ćene su cele ili delovi navedenih gazdinskih jedinica, sa tri šumska podru čja kojima upravljaju slede će šumske uprave:

Tabela 9. Gazdinske jedinice na podru čju Prostornog plana

Grad/ Gazdinska jedinica Šumsko podru čje Šumsko Šumska uprava opština gazdinstvo Ivanjica GJ Daji ćke planine Golijsko "Golija" "Golijska reka" GJ Golija "Golija" "Golijska reka" GJ Brusni čke šume "Golija" "Devi ći" GJ Biser voda-Crni vrh- "Golija" "Devi ći" Radulovac GJ Crepuljnik "Golija" "Devi ći" GJ Klekovica "Golija" "Ivanjica" GJ Golija-Javor "Golija" "Sjenica" GJ Kovilje-Rabrovica "Golija" "Golijska reka" i "Ivanjica" GJ Koznik-Ninaja "Golija" "Sjenica" GJ Javor-Korav čina "Golija" "Kuši ći" GJ Kolješnica "Golija" "Devi ći" i "Golijska reka" GJ Jadarevo-Crvena gora "Golija" "Ivanjica" GJ Cmiljevac-Bukova glava "Golija" "Sjenica" Kraljevo GJ Rado čelo-Creluljnik Donjeibarsko "Kraljevo" "Uš će" GJ Gornja Studenica "Kraljevo" "Uš će" GJ Studenica-Polumir "Kraljevo" "Ušće" Raška GJ Biser voda-Vranji krš-Lisa- Gornjeibarsko "Šumarstvo" "Paška" Borje GJ Bukovik-Vlašica-Treštenac "Šumarstvo" "Paška" GJ Blizanac-Debelica "Šumarstvo" "Novi Pazar" GJ Divan-Lokva-Breza- "Šumarstvo" "Paška" Zimovnik Novi Pazar GJ Ninaja-Koznik "Šumarstvo" "Novi Pazar" GJ Blizanac-Debelica "Šumarstvo" "Novi Pazar"

Prema stanju (mart 2008) šumske osnove su usaglašene sa odredbama prvobitne uredbe, a stanje njihove ažurnosti je slede će:

Tabela 10. Osnove gazdovanja šumama u Parku prirode

Period važnosti Red Gazdinska jedinica osnove gazdovanja br. šumama I GORNJE IBARSKO ŠUMSKO PODRU ČJE - ŠG RAŠKA 1. "Blizanac-Debelica" 2008-2017 2. "Ninaja-Koznik" 2001-2010 3. "Biser voda-Vranji krš-Lisa-Borje" 1999-2008 4. "Divan-Lokva-Breza-Zimovnik" 1999-2008 5. "Bukovik-Vlasišica-Trešetenac" 2004-2013 II GOLIJSKO PODRU ČJE - ŠG IVANJICA 6. "Golija" 1999-2008 7. "Daji ćke planine" 2001-2010 8. "Kolješnica" 2000-2009 9. "Biser voda-Crni vrh-Radulovac" 1999-2008 10. "Brusni čke šume" 2001-2010 11. "Crepuljnik" 2002-2011 12. "Klekovica" 2002-2011 13. "Kovilje-Pabrovica" 2003-2012 14. "Javor-Korav čina" 2002-2011 15. "Jadarevo-Crvena gora" 2000-2009 16. "Koznik-Ninaja" 2006-2015 17. "Golija-Javor" 2005-2014 18. "Cmiljevac-Bukova glava I" 2008-2017 III DONJE-IBARSKO PODRU ČJE - ŠG KRALJEVO 19. "Gornja Studenica" 1999-2008 20. "Pado čelo-Crepuljnik" 2007-2016 21. "Studenica-Polumir" 2008-2017

Unapre ñivanje stanja šuma obezbedi će se u državnim šumama:

- postepenim prevo ñenjem neurednih prebirnih tipova u prebirne šume normalnije strukture i sastava na 4800 ha;

- uve ćanjem obraslosti i negom visokih šuma bukve (šuma oplodne se če dugog podmladnog razdoblja) na 7649 ha;

- uve ćanjem obraslosti, poboljšanjem kvaliteta i popravkom razmere smese u šumama oplodne se če kratkog podmladnog razdoblja na 4000 ha;

- intenzivnim merama nege ( čiš ćenjem i proredama) u visokim o čuvanim mladim i srednjedobnim sastojinama i kvalitetnijim izdana čkim šumama na 1500 ha;

- intezivnim merama nege ( čiš ćenjem i proredama) u kulturama i vešta čkim podignutim sastojinama četinara na površini od 3500 ha;

- forsiranjem prirodnim i vešta čkim putem obnovljenih autohtonih vrsta drve ća u kulturama četinara, posebno na boljim staništima na 500 ha;

- indirektnom konverzijom zrelih izdana čkih i visokih devastiranih šuma na boljim staništima u visoki uzgojni oblik na 1400 ha;

- direktnom konverzijom izdana čkih šuma na lošijim staništima istom ili drugom odgovaraju ćom vrstom na 1400 ha;

- sprovo ñenjem mera preventivne i represivne zaštite šuma i svih ostalih zašti ćenih prirodnih dobara na 55 900 ha.

Pove ćanje površine pod šumom izvrši će se pošumljavanjem na šumskom zemljištu VI, VII i delom VIII bonitetne klase na površini od 1823 ha.

Tabela 11. Plan gajenja šuma na podru čju Prostornog plana

Pošum Osvetlja Rekon Prebirne Konve Čiš ćenja Prorede ljavanje vanje strukcija se če rzija Gazdinska jedinica ha ha ha ha ha ha ha GJ Javir Korav čina 150 200 160 GJ Kolješnica 137 447 460 GJ Golija 168 472 170 GJ Dajićke planine 60 62 90 GJ Biser voda-Crni vrh 8 422 245 Radulovac GJ Brusni čke šume 40 86 GJ Crepuljnik 90 25 135 GJ Klekovica 90 135 142 GJ Kovilje-Rabrovica 154 66 555 GJ Koznika-Ninaja 10 20 GJ Golija-Javor 150 23 GJ Cmiljevac-Bukova 126 55 15000 1348 4300 250 glava GJ Studenica-Polumir 60 85 GJ Gornja Studenica 100 20 65 GJ Pado čelo-Crepuljnik 70 30 50 1150 200 300 150 GJ Divan-Lokva-Breza- 20 10 10 Zimovnik GJ Bukovik-Vlašica- 200 50 100 Treštenac GJ Biser voda-Vrani krš- 50 20 70 Lisa-Borje GJ Blizanac-Debelica 40 20 80 GJ Ninaja-Koznik 100 20 80 1500 300 200 40 Ukupno 1823 1999 2681 17650 1848 4800 4800

Osnovni efekti realizacije Prostornog plana su:

- zaštita biodiverziteta i prirodnog bogatstva u šumskim ekosistemima u celini;

- povoljniji odnos i uve ćanje u češ ća visokih šuma u ukupnom drvnom fondu za 3700 ha;

- uve ćanje sklopljenosti, obraslosti uz povoljnije u češ će autohtonih, odabranih vrsta, a time i uve ćanje biološke stabilnosti na 13.000 ha;

- o čuvanje zdravstvenog stanja sastojina;

- uve ćanje kvalitativne strukture šuma;

- uve ćanje funkcionalnih efekata šuma (zaštitnih, socijalnih, proizvodnih i dr.);

- umanjenje negativnih procesa površinske erozije;

- zaštita slivnih podru čja Moravice, Studenice, Raške i Ibra;

- koriš ćenje drveta u koli čini od (40% od Iv) minimalno 85.000 m 3/god.;

- godišnje koriš ćenje ostalih šumskih proizvoda: gljiva, šumskih plodova, lekovitog bilja i dr.;

- poboljšanje životne sredine u celini.

Problemi od strateškog zna čaja za oblast šumarstva su vezani za:

- problem granica Parka prirode i potrebu revizije granica zaokruživanjem prirodnih celina;

- problem preispitivanja unutrašnjih granica pojedinih namenskih celina;

- problem vezan za zate čeno stanje šuma;

- problem nepoznavanja stanja privatnih šuma;

- problemi ekstenzivnog odnosa prema šumi u fazi nege i koriš ćenja;

- problem režima koriš ćenja prostora Parka prirode i odnosa prema ukupnim resursima (potencijalima Parka prirode), sukob interesa, zakoni, planovi, institucije, finansiranje;

- uticaj tranzicionih procesa, ekstenzivna dimenzija i negativan uticaj;

- problem neadekvatne politike sankcija u odnosu na nepoštovanje režima koriš ćenja.

8.1.2. Pravila i mere zaštite, razvoja i unapre ñenja

Pravila koja ustanovljava Prostorni plan poštova će se pri izradi i reviziji svih osnova gazdovanja šumama i šumskim zemljištem u državnom i privatnom vlasništvu. Pravila se utvr ñuju prema tipovima šuma pri čemu će se poštovati i posebni uslovi nege predela. 12

Pravila gazdovanja šumama, prema utvr ñenim tipovima su slede ća:

1. Bukove šume pokrivaju površinu od 9126 ha od čega na visoke bukove šume otpada 7649 ha (83.8%), a na izdana čke šume 1477 ha (16.2%). Gazdinske klase visokih šuma bukve karakteriše znatan proizvodni potencijal. Prose čna zapremina u ovim šumama iznosi 292 m 3/ha a prose čan teku ći zapreminski prirast 5.2 m 3/ha. Prose čna zapremina u jednodobnim šumama se kre će od 110 do 321 m 3/ha, a u raznodobnim šumama od 100 do 521 m3/ha. U odnosu na prose čnu zapreminu u visokim šumama bukve u Srbiji od 255 m3/ha i zapreminski prirast od 5.04 m 3/ha, bukove šume u ovom podru čju se mogu smatrati kvalitetnijim u odnosu na prosek u Srbiji.

Niže vrednosti zapremine, u odnosu na ukupan prosek, u Gornjeibarskom šumskom podru čju iznose V = 264 m 3/ha, ali i nešto ve ću vrednost zapreminskog prirasta. Najve će prose čne vrednosti zapremine su u GJ "Polumir" V = 521 m 3/ha, a Iv = 8.7 m 3/ha.

Pravila gazdovanja ovim šumama su:

- redovno negovanje mla ñih sastojinskih kategorija u jednodobnim šumama - umerenim intenzitetom zahvata;

- redovno negovanje raznodobnih sastojina;

- o čuvanje potpune sklopljenosti i stabilnosti;

- o čuvanje i forsiranje primešanih vrsta u šumskom fondu;

- prirodna obnova zrelih i prezrelih sastojina čime će se obezbediti prirodi blisko gazdovanje;

- izdvajanje i zaštita minimuma površine kao osnova za o čuvanje tipi čnih predstavnika tipova bukovih šuma (Fagetum moesiacae montanum).

2. Izdana čke bukove šume su prisutne na znatno manjoj površini, što se može smatrati povoljnim pri oceni ukupnog zate čenog stanja šumskog fonda. Prose čna zapremina u ovim šumama je 249 m 3/ha, a prose čan zapreminski prirast je 5.2 m 3/ha, što je znatno iznad proseka u Srbiji (V = 166 m 3/ha, a Iv = 4.3 m 3/ha).

Prose čne zapremine u gazdinskim klasama bukve se kre ću od 111 m 3/ha do 431 m 3/ha. U Gornjeibarskom šumskom podru čju prosek zapremine od 116 m 3/ha i zapreminskog prirasta od 2.8 m 3/ha daleko je niži od ukupnog proseka za Prostornim planom obuhva ćeno podru čje.

Pravila gazdovanja u ovim šumama su:

- utvr ñivanje dužine trajanja konverzionog razdoblja;

- utvr ñivanje dužine trajanja ophodnje;

- nega mla ñih sastojinskih kategorija i priprema za indirektnu konverziju u uslovima gde je to mogu će; prose čna površina koju bi trebalo obuhvatiti planom konverzije je oko 210 ha;

- unošenje i forsiranje plemenitih liš ćara i zavisno od visine i staništa, odgovaraju ćih četinara.

3. Mešovite prebirne sastojine jele i bukve, jele, smr če i bukve, jele i smr če, kao i smr če i bukve pokrivaju površinu od 5377 ha (17%). Prose čna zapremina u ovim šumama je 316 m3/ha, a prose čan teku ći zapreminski prirast je 7.1 m 3/ha što je blisko ukupnom proseku ovih šuma u Srbiji. Prose čna vrednost osnovnih proizvodnih pokazatelja, u odnosu na optimum zapremine od oko 450 m 3/ha, ukazuje na činjenicu da se radi o vrlo vrednim poludominantnim zajednicama. Ove šume karakteriše:

- nedovoljna obraslost i sklopljenost, time i umanjena bioekološka stabilnost;

- nedovoljna visina inventara i nedovoljno koriš ćenje proizvodne snage staništa;

- mestimi čna zakorovljenost usled nedovoljne obraslosti na zemljištima boljeg boniteta;

- nepovoljna struktura po debljini i nedovoljan razmer smese (odnos četinara i bukve);

- ugroženost jele i smr če razli čitim bolestima fitopatološkog i entomološkog porekla.

Pravila gazdovanja u ovim šumama su:

- štednja šumskog fonda i gomilanje inventara umerenim zahvatom koji ne sme pre ći 50% od Iv (zapreminskog prirasta);

- popunjavanje razre ñenih delova radi izgradnje potpuno sklopljenih sastojinskih kategorija;

- popravka prebirne strukture koja će rezultirati povoljnijim odnosom pojedinih debljinskih kategorija od podmaltka do zrelih stabala (jakih dimenzija);

- popravka smese i mešovitosti polaze ći od orijentaciono optimalnog odnosa 70:30 u korist četinara i, pri tom, stalno forsiraju ći jelu u odnosu na ostale dve vrste;

- zaštita i uve ćanje u šumskom fondu primešanih plemenitih liš ćara i vo ćkarica (planinski javor, gorski javor, planinski brest, beli jasen, jarebika, divlja trešnja, i dr.);

- pra ćenje zdravstvenog stanja i sprovo ñenje mera aktivne zaštite, posebno jele i smr če;

- posebna zaštita najvrednijeg dela kompleksa ovih šuma i pojedina čnih stabala, kao pokazatelja prirodnog potencijala ovih šuma.

4. Šume smr če kao čiste sastojine pokrivaju znatnu površinu visokoplaninskog pojasa iznad 1400 m n.v. Zastupljene su na 3588 ha (11.8%). Šume smr če karakteriše visok proizvodni efekat što ukazuju prose čne vrednosti zapremine 326 m 3/ha, i zapreminskog prirasta 8.4 m 3/ha. Pojedina čne zapremine dostižu i znatnije dimenzije od 500 i 600 m3/ha. Strukturno izgra ñuju razli čite sastojine od tipi čno jednodobnih do razli čitih oblika grupimi čno raznodobnih šuma. S obzirom na ekstremne uslove u kojima žive, ove šume su ekološki potencijalno vrlo nestabilne i ugrožene. Pri tome je smr ča, u našim uslovima, vrlo ugrožena truležnicom korena (Fomes annosus), a potom i potkornjacima. Ove šume su i mestimi čno razre ñenog sklopa.

Pravila gazdovanja ovih šuma obuhvataju:

- intenzivnu negu mla ñih sastojinskih kategorija umerenim intenzitetom do 40% Iv;

- pripomaganje i podržavanje prirodne obnove u zrelim sastojinskim kategorijama;

- uvo ñenje malopovršinskog sistema gazdovanja kako bi se usaglasile uzgojne, ekološke i olakšale planske komponente gazdovanja;

- pra ćenje zdravstvenog stanja i intenzivna primena mera preventivne zaštite;

- izdvajanje i čuvanje "minimuma" površine i pojedina čnih stabala kao tipi čnih predstavnika ovih šuma.

5. Šume bukve i smr če pokrivaju površinu od 1438 ha (4.7%) i uglavnom se nalaze na Golijskom šumskom podru čju, u srcu Golije. Bukva i smr ča se javljaju u mešavini u istom visinskom pojasu jele, smr če i bukve. Izgra ñuju strukturno raznodobne sastojine. Trenutni proizvodni efekti u ovim šumama bliski su onim u čistim, visokim bukovim šumama. Prose čna zapremina je 297 m 3/ha, a prose čan teku ći zapreminski prirast je 6.1 m3/ha. Zdravstveno stanje ovih šuma je dobro. Jedan deo inventara je sa nepotpunim sklopom.

Pravila gazdovanja u ovim šumama su:

- uvo ñenje i podržavanje sistema malopovršinskog gazdovanja;

- intenzivna nega svih uzgojnih kategorija koje čine strukturnu raznodobnost pripadaju ćih sastojina;

- o čuvanje i poboljšanje mešovitosti, posebno forsirajući smr ču;

- pra ćenje zdravstvenog stanja u cilju preventivne zaštite posebno smr čevih stabala;

- izdvajanje i zaštitu dela kompleksa kao tipi čnog predstavnika ovih šuma.

6. Borove šume, kao čiste prirodne sastojine nalaze se na potezu Studenica-Polumir (Donjeibarsko šumsko podru čje) i Breza (Gornjeibrasko šumsko podru čje). Borove šume pokrivaju relativno malu površinu 626 ha, ali su veoma važne kao prirodni faktor stabilnosti na ultra-bazi čnim staništima, i kao pionirska vrsta na svim degradiranim staništima. Usled jakog antropogenog uticaja ove sastojine su razli čite strukturne izgra ñenosti, gde na mikro lokalitetima dominira jednodobnost. Pri tom su ponekad razre ñene, razbijenog sklopa. Prose čna vrednost zapremine i zapreminskog prirasta je relativno niska i iznosi V = 210 m 3/ha, a Iv = 5.3 m 3/ha, što je uslovljeno starosnom strukturom ovih šuma. Borove šume su potencijalno najugroženije od šumskih požara.

Pravila gazdovanja u ovim šumama su:

- o čuvanje i zaštita, pre svega, od šumskih požara;

- intenzivna nega u mla ñim fazama razvoja;

- izgradnja strukturno jednodobnih sastojina na manjim površinama;

- popunjavanje razre ñenih sastojina;

- o čuvanje fragmenata starijih sklopljenih borovih sastojina.

7. Kulture i vešta čki podignute sastojine pokrivaju površinu od 3500 ha (11.6%), pri čemu u Golijskom šumskom podru čju dominiraju kulture smr če, a u Donjeibarskom i Gornjeibarskom podru čju kulture crnog i belog bora sa zna čajnim u češ ćem smr če. U ovim kategorijama šuma prisutni su i unešeni četinari: duglazija, borovac i ariš. Starosna struktura ovih sastojina je nepovoljna i dominiraju starosti od 10-40 godina. Zdravstveno stanje je dobro, ali su ove sastojine (posebno borove) potencijalno veoma ugrožene od požara. Česta su fitopatološka i entomološka oboljenja u ovim šumama. Homogenost na velikim površinama je dodatni ugrožavaju ći faktor.

Pravila gazdovanja u ovim šumama su:

- preventivna protivpožarna i druga zaštita na celoj površini;

- intezivno negovanje umerenim intenzitetom zahvata (150-20% V), posebno u sastojinama u koje se ulazi prvi put;

- uspostavljanje šumskog reda po izvršenim radovima;

- pra ćenje prirodne sukcesije posebno u kulturama na boljim staništima.

Zna čajne, za ovo podru čje, su i mešovite šume (sastojine) smr če, jele i borova, smr če i planinskog javora, crnog graba, izdana čke šume sladuna i cera, izdana čke (pojasne) šume vrba, jova i dr. ______12 Podaci o tipovima šuma obra ñeni su u Dokumentacionoj osnovi.

8.2. Poljoprivreda

8.2.1. Koncept razvoja

Poljoprivredno zemljište se po sadržaju i intenzitetu koriš ćenja strogo diferencira u odnosu na zone zaštite. U okviru zone I stepena zaštite nije predvi ñena poljoprivredna aktivnost. Na poljoprivrednom zemljištu u zoni II stepena zaštite predvi ñeni su samo pašnjaci i prirodne livade za ekstenzivno korišćenje (pregonska ispaša i proizvodnja sena), a u zoni III stepena zaštite odvija će se pretežno ekstenzivno sto čarstvo i ratarstvo, a na nižim nadmorskim visinama i vo ćarstvo. Intenzitet koriš ćenja pašnjaka i livada za pregonsku ispašu i proizvodnju sena limitiran je zahtevima zaštite, delom obavezama pošumljavanja erodiranih delova podru čja i biološkim kapacitetom ovih površina.

Poljoprivredno zemljište, dominantno slabijih bonitetnih klasa, racionalno će se koristiti uz strogo kontrolisano koriš ćenje agrohemijskih sredstava. Primenjiva će se savremene metode koje doprinose pove ćanju prinosa, boljoj organizaciji, sigurnijoj zaradi poljoprivrednika i dr. (specijalizacija proizvoda, unapre ñenje mehanizacije, edukacija mladih poljoprivrednika, kooperacija i dr.).

Predvi ña se održivo koriš ćenje veoma ograni čenih i slabog ekonomsko-proizvodnog potencijala orani čnih površina za ratarsko-povrtarsku proizvodnju i vo ćarstvo (krompir, žitarice, krmno bilje, jagodi často vo će i dr.).

Sto čarstvo predstavlja težišni oslonac razvoja poljoprivrede. Osnovna grana sto čarstva bila bi govedarstvo (pre svega proizvodnja mleka i mle čnih prera ñevina i mesa), a zatim ov čarstvo.

Razvoj i obnavljanje sto čarstva, za koje postoje povoljni prirodni uslovi - livade i pašnjaci, obezbedi će se aktiviranjem malih sto čarskih farmi u III stepenu zaštite Parka prirode, u zaštitnoj zoni i otvaranjem novih u skladu sa propisima vezanim za zaštitu životne sredine. Manje sto čarske farme, koje su prestale sa radom, na raš čanskoj strani će se aktivirati, uz strogo poštovanje mera zaštite.

Predvi ñena je rekonstrukcija i zaštita onih aktivnih ba čišta na podru čju Prostornog plana (kao i aktiviranje napuštenih - na novim programskim osnovama) koja su i od zna čaja za očuvanje kulturnog predela u kojima se vršiti prerada mleka, i koje predstavljaju i prihvatne ta čke turisti čkih itinerera na podru čju. Ove prostore treba zaštititi od gradnje koja nije u funkciji specifi čne turisti čke ponude.

Centar ove aktivnosti može da predstavlja postoje ći kompleks farme u Golijskoj reci sa letnjim stanovima na Preko Brdu koji bi mogao da preraste u ugledni obrazovno-vaspitni centar, sa prate ćim delatnostima, preradom mleka, mesa i dr. Ove programe mogu će je organizovati i na drugim lokacijama/lokalitetima gde bi postojao interes lokalne zajednice i mogu ćnost finansiranja (Rudno, Daji ći, Šeremetovica i dr.).

Otvaranjem manjih prera ñiva čkih kapaciteta obezbedi će se uslovi za otkup i preradu šumskih plodova i lekovitog bilja koje je zastupljeno na podru čju Prostornog plana.

Nosioci poljoprivredne proizvodnje bi će vitalna poljoprivredna gazdinstva. Koncentracija aktivnosti na manji broj gazdinstava bi će pra ćena i koncentracijom i ukrupnjavanjem njihovih poseda.

Dalje egzistiranje, pa i širenje sitnog, nespecijalizovanog gazdinstva, naj češ će mešovitog oblika sticanja prihoda, leži u činjenici što je to i dalje preovla ñuju ći tip gazdinstva koji će se zadržavati i u planskom periodu uz uklju čivanje u specifi čne programe podru čja.

Za dalji razvoj poljoprivrede podru čja Golije mora se ra čunati na aktivniju i stimulativniju ulogu agrarne politike (zaštitne cene robe, tretiranje selja čkog gazdinstva kao pravnog subjekta, samoorganizovanje zadrugarstva i druge mere agrarne politike).

Koncept razvoja poljoprivrede podrazumeva novi sistem organizacije rada svih subjekata uklju čenih u poljoprivredu (mali poljoprivrednici, zemljoradni čke zadruge, JP "Srbijašume", preduze ća i dr.). Bazira se na u češ ću lokalnog stanovništva (poljoprivrednika) i na zadržavanju tradicionalnog na čina života i delatnosti. Za glavne nosioce u realizaciji navedenih polazišta, lokalno stanovništvo, koji je najvažniji faktor u očuvanju kulturnog predela, potrebno je obezbediti odgovaraju će nadoknade.

Potrebno je zna čajno unaprediti plasman lokalnih poljoprivrednih proizvoda visokog kvaliteta, Na taj na čin će se obezbediti sigurno tržište, a proizvo ñačima zagarantovana zarada. Predvi ña se i pokretanje proizvodnje zdrave hrane, i to pre svega, mleka, mle čnih proizvoda i mesa i stvaranje proizvoda sa lokalnim zaštitnim znacima. Daljim razvojem pčelarstva obezbedi će se nastavak njegove duge tradicije na podru čju Golije, pogotovo na teritoriji opštine Sjenica ("Sjeni čka p čela").

Struktura poljoprivredne proizvodnje prilago ñava će se potrebama turisti čke potražnje uz slede će investicione preporuke: proizvodnja hrane visoke zdravstvene vrednosti, razvoj mreže otkupnih stanica za mleko, program standardizacije tehnologije proizvodnje sira na celom podru čju, kao i kompletnog marketinga za mle čne prera ñevine, razvoj p čelarstva i razvoj prerade šumskih plodova i lekovitog bilja.

8.2.2. Pravila i mere zaštite, razvoja i unapre ñenja

Mere za unapre ñivanje poljoprivrede su slede će:

- zabrana komasacije i arondacije zemljišta osim u posebnim slu čajevima uz pribavljanje uslova zaštite prirode i zaštite životne sredine i poštovanje pravila ure ñenja predela;

- zadržavanje postoje ćih živica;

- zabrana uzoravanja na ve ćim padovima i oranja upravno na nagibu terena;

- podsticanje proizvodnje sena i održavanje livada i pašnjaka;

- organizovanje sto čarstva po sistemu pregonskog tipa;

- revitalizacija tradicionalnih ba čišta;

- izgradnja novih objekata namenjenih preradi poljoprivrednih proizvoda pod uslovima koji će se definisati Programom razvoja poljoprivredne proizvodnje.

- održavanje pašnjaka i livada kroz ispašu krava muzara, koza, ovaca kao i unapre ñenje formi ekstenzivnog držanja stoke;

- zadržavanje poljoprivrede na plodnim, ali i na siromašnijim zemljištima da bi se zadržao tradicionalni na čin života, privreda u ruralnim podru čjima i sa čuvao kulturni predeo;

- koriš ćenje alternativnih mogu ćnosti iskoriš ćavanja pašnjaka i livada (prodaja sena, kompostiranje, dobijanje energije, i dr.);

- pomeranje sa kvantiteta na kvalitet proizvoda (hrana definisanog geografskog porekla), kao i uvo ñenje procene uticaja poljoprivrede na prirodnu i životnu sredinu;

- pove ćanje vrednosti lokalnih proizvoda - prerada mleka u sir, mesa u lokalne tradicionalne proizvode, vune u tekstil i prodaja tih proizvoda unutar regiona turistima ili stanovnicima gradova u specijalizovanim trgovinama;

- unapre ñenje lokalnog tržišta kroz seoske pijace (vašare), kupovina "od dvorišta do dvorišta", otkupne stanice kao i pokretanje gastronomskih usluga, formiranje znaka porekla/pe čata kvaliteta;

- podsticanje na saradnju više subjekata, naro čito na tržištu, ekstenzivnog držanja životinja (udruženja seljaka koji se bave pašarenjem), koriš ćenja zajedni čkih mašina - štala, stvaranje berze za iznajmljivanje parcela pod ugarima, itd.;

- optimalno koriš ćenje postoje ćih državnih programa za unapre ñenje i zaštitu prirode i poljoprivrede kroz informisanje i savetovanja poljoprivrednika;

- koriš ćenje ostalih mogu ćnosti za dopunsku zaradu kroz vanpoljoprivredne delatnosti (seoski turizam, seoski zanatski radovi, preuzimanje zadataka brige za posetioce, vodi č kroz predele i dr.);

- proizvodnja meda uz zadržavanje livada za p čelarenje i prikupljanje i prerada lekovitog bilja i plodova plantažne proizvodnje;

- obezbe ñenje nadoknade za poljoprivrednike kao staraoce nasle ña kulturnog predela, odnosno kao "upravnike" tog nasle ña, odnosno finansijski podsticaji za ostanak na podru čju, uz obezbe ñenje odgovaraju ćeg standarda života.

8.3. Lovstvo

Stanje lovnih potencijala podru čja Golije (osam lovišta od kojih se Čemernica, Golija, Studenica i Biser voda-Divan nalaze u potpunosti ili ve ćim delom svoje površine unutar granica Prostornog plana) i sadašnji stepen njihovog koriš ćenja name ću obavezu svim korisnicima da svoje aktivnosti usmere ka unapre ñenju postoje ćih i aktiviranju novih vidova koriš ćenja.

Glavnu lovno-turisti čku ponudu čini će:

- lov gajenih vrsta krupne divlja či radi trofeja (srna i divlja svinja), na na čin, u obimu i pod uslovima koji nisu u suprotnosti sa odredbama zaštite Parka prirode i Rezervata biosfere;

- foto lov retkih i prore ñenih vrsta (vuk, veliki tetreb, jarebica kamenjarka, vidra, ptice grabljivice i dr.).

U planskom periodu predvi ña se revizija postoje ćih programa intenzivnog gajenja divlja či radi menjanja (ili proširenja) njihove osnovne namene (park divlja či, i sl.), kao i intenzivnije koriš ćenje postoje ćih terena za obuku lova čkih pasa goni ča i pti čara, sa predlozima posebnih namena/lokacija na širem podru čju Golije:

1. Planirani uzgojni centri: "Golijska reka" i "Zimovnik". Njihovo formiranje je u skladu sa ciljevima zaštite Parka prirode i Rezervata biosfere, kao i programa razvoja podru čja.

- Uzgojni centar "Golijska reka" u Lovištu Golija u GJ "Golija" ukupne površine 206 ha - za intenzivno gajenje evropskog jelena i divlje svinje (1997).

- Uzgojni centar "Zimovnik" u Lovištu Biser voda - Divan u GJ "Divan Lokve - Breza Zimovnik" ukupne površine 160,51 ha i u GJ "Bukovik-Vlašica-Treštenac", ukupne površine 1.591,35 ha (ukupno 1751,86 ha) - za intenzivno gajenje evropskog jelena i srne (1997).

Planirano je, da ogra ñeni uzgojni centri obezbede fondove gajenih autohtonih vrsta radi naseljavanja okolnog podru čja i da omogu ći posetiocima da posmatraju divlja č u prirodnom ambijentu. Režimi zaštite i koriš ćenja prostora u II stepenu zaštite, ako je delimi čno obuhva ćen granicama uzgojnih centara, usaglasi će se sa njihovim programima razvoja:

2. Tereni za obuku lova čkih pasa:

- Tereni za obuku goni ča u lovištima " Čemernica" i "Studenica", površine po 500 ha.

- Tereni za obuku goni ča i pti čara - u neposrednoj okolini Prostornog plana, u lovištu "Zimovnik", površina terena za obuku goni ča iznosi 480 ha, a terena za obuku pti čara 50 ha.

Intenziviranje lovnog gazdovanja i izgradnja planiranih centara "Golijska reka" i "Zimovnik", omogu ćiće razvoj lovnog turizma i drugih turisti čko-rekreativnih i vaspitno- obrazovnih aktivnosti, kao sastavnog i zna čajnog segmenta u ukupnoj turisti čkoj ponudi ovog podru čja.

Unapre ñenje gazdovanja lovištima na teritoriji Prostornog plana, pored mera i smernica koje su planirane lovnim osnovama i koje će se, u postupku njihove revizije, usaglasiti sa merama zaštite i koriš ćenja Parka prirode i Rezervata biosfere (dinamika razvoja populacije, izgradnja i održavanje lovno uzgojnih i lovno tehni čkih objekata, odstrel divlja či, mere zaštite divlja či i obezbe ñenja mira u lovištu, dopunska ishrana i zimsko prihranjivanje divlja či, mere za ostvarivanje saradnje sa drugim delatnostima u lovištu i susednim lovištima) ostvaruje se slede ćim planskim merama:

- povezivanje i kadrovsko ja čanje stru čnih i lovo čuvarskih službi svih lovišta me ñusobno i sa čuvarskom službom Parka prirode, u cilju efikasnijeg suzbijanja krivolova i lovokra ñe;

- poboljšanje informisanja i edukacije lokalnog stanovništva;

- ja čanje inspekcijskog nadzora svih korisnika lovišta od strane lovne inspekcije;

- revizija i usaglašavanje programa i planova gazdovanja u skladu sa programima razvoja Parka prirode.

8.3.1. Pravila i mere zaštite, razvoja i unapre ñenja

Postoje ća zakonska regulativa (Zakon o lovstvu - "Službeni glasnik RS", br. 39/93, 44/93 i 60/93, Naredba o lovostaju, Uredba, lovne osnove i druga dokumenta) utvr ñuje uslove i mere ponašanja na teritoriji Prostornog plana koje se odnose na lovstvo.

Mere zaštite, koriš ćenja i ure ñenja lovišta odnose se na celo podru čje Prostornog plana. Očekuje se, da će se kod revizije lovnih osnova za lovišta koja se samo jednim delom nalaze na podru čju Parka prirode, odnosno Prostornog plana, primenjivati identi čni ciljevi razvoja i stru čni kriterijumi, kao rezultat savremenog pristupa lovnom gazdovanju.

Na prostorima rezervisanim za potrebe lovišta ne dozvoljava se izgradnja objekata i infrastrukture koji bi mogli negativno uticati na njihovu realizaciju. Za neophodne prate će, proizvodno/pomo ćne objekte važe jedinstveni arhitektonsko-tehni čki uslovi izgradnje utvr ñeni Prostornim planom.

Za potrebe smeštaja lovaca koristi će se postoje ći šumarski i turisti čki objekti čijom rekonstrukcijom i proširenjem se mogu obezbediti uslovi i za prijem visokozahtevne lovne potražnje.

8.4. Ribolovstvo

8.4.1. Koncept razvoja

Proizvodnja riba u ribnjacima na podru čju Prostornog plana ima perspektivu, ali je ograni čena nose ćim kapacitetom vodotoka i ne sme se obavljati bez primene mera zaštite recipijenata od zaga ñivanja vodom iz ribnjaka.

Obnova i rekonstrukcija postoje ćih ribnjaka je dozvoljena. Raspored i kapaciteti koji će se dozvoljavati za novu izgradnju mogu se definisati tek po usvajanju Ribolovne osnove Parka prirode i odre ñivanju zašti ćenih delova vodotoka kao mrestilišta.

Sportski ribolov će se održavati u skladu sa postoje ćim ribolovnim osnovama ukoliko nisu u suprotnosti sa odredbama zaštite. Za sada se na podru čju Prostornog plana izdvajaju dva vodotoka, Crna reka od Ostatije do izvorišta i potez od Devi ća do Srednje reke kao prioritetni vodotokovi za kontrolisani sportski ribolov koji treba opremiti stajalištima, platformama i drugom neophodnom opremom.

8.4.2. Pravila i mere zaštite, razvoja i unapre ñenja

Do donošenja Programa razvoja ribarstva primenjiva će se odredbe postoje ćih ribolovnih osnova koje nisu u suprotnosti sa odredbama ovoga prostornog plana. Definisanje konkretnih mera gazdovanja, unapre ñenja i zaštite ribolovnih voda Golije, utvr ñivanju ribolovnih rezervata i prostornom determinisanju posebnih režima u odnosu na pojedine vodotoke može se pristupiti tek po obavljanju istražnih radova koji treba da obezbede podloge za realno sagledavanje stanja i potencijala vodnih resursa, abioti čkih i bioti čkih činilaca vodenih ekosistema i donošenje ribolovne i vodoprivredne osnove podru čja Prostornog plana.

Osnovne mere unapre ñenja ribarstva i zaštite ugroženih vrsta, jesu:

- o čuvanje diverziteta vodenih ekosistema, obnova ugroženih autohtonih populacija i spre čavanje unošenja alohtonih vrsta;

- odre ñivanje veli čine i dinamike ribarskog koriš ćenja voda (zabrana ili ograni čavanje lova pojedinih vrsta, zaštita i ure ñenje prirodnih plodišta riba, obezbe ñivanje prirodnih migracija, po potrebi ure ñivanje korita, na mestima gde je nepovoljna struktura ihtiofaune, izlov nepoželjnih vrsta i dr.);

- ustanovljavanje dobre čuvarske službe radi spre čavanja krivolova;

- identifikacija zaga ñiva ča kao što su: strugare, sto čne farme, komunalne otpadne vode, otpadni produkti eksploatacije šuma koji mogu da izazovu u vodenim tokovima inertno i organsko zaga ñenje sa prate ćim negativnim posledicama kao što je pove ćanje saprobnosti i niz direktnih i indirektnih uticaja na ribe i drugi zaga ñiva či;

- poribljavanje devastiranih voda ugroženim vrstama tek nakon dobijanja i analize podataka o stanju vodenih ekosistema i njihovoj ihtiofauni;

- poribljavanje voda starijom mla ñi koju je prethodno pregledao ihtiopatolog, jer je uspeh poribljavanja oplo ñenom ikrom ili larvama minimalan. Otvorene vode bi trebalo poribljavati pastrmkom i lipljanom.

8.5. Rudarstvo i mineralne sirovine

8.5.1. Koncept razvoja

Prostornim planom se zadržava postoje ća eksploatacija sirovina na postoje ćim rudnim poljima (ugalj, magnezit), uz obavezu poštovanja odredbi Zakona o rudarstvu ("Službeni glasnik RS", br. 44/95, 85/05, 101/05 i 34/06) i Zakona o zaštiti životne sredine.

Koriš ćenje postoje ćih kamenoloma i pozajmišta za lokalne potrebe utvrdi će se posebnim odlukama korisnika i nadležnih organa. Planira se koriš ćenje tradicionalnih gra ñevinskih materijala, sige, škriljca i mermera, koji su neophodni za izgradnju i rekonstrukciju objekata na podru čju, izvan zona I i II stepena zaštite pod posebnim uslovima - po prethodnom uvidu na terenu i uz uslove nadležnih organa za zaštitu prirode.

8.5.2. Pravila i mere zaštite, razvoja i unapre ñenja

Mere utvr ñene Prostornim planom u oblasti koriš ćenja mineralnih sirovina su:

- dozvoljeni su istražni radovi radi utvr ñivanja opštih i posebnih karakteristika podru čja pod opštim uslovima zaštite;

- radovi na prostorima za eksploataciju mineralnih sirovina mogu po četi tek na osnovu:

- pribavljanja odobrenja za eksploataciju u skladu sa Zakonom o rudarstvu;

- tehni čke dokumentacije za izvo ñenje rudarskih radova;

- odobrenja za izvo ñenje rudarskih radova i drugih uslova;

- nije dozvoljena industrijska eksploatacija, primarna prerada i predkoncentracija mineralnih sirovina na celom podru čju, osim ako se ne radi o strateškim sirovinama, pri čemu odluku donosi nadležni državni organ u skladu sa Zakonom o rudarstvu, pri čemu se utvr ñuju posebni uslovi zaštite životne sredine;

- eksploatacija mineralnih sirovina može se vršiti na eksploatacionom polju, koje obuhvata istražni prostor na kome su overene bilansne rezerve mineralnih sirovina, kao i prostor predvi ñen za izgradnju objekata prerade, održavanja, vodozahvata i drugih objekata;

- koriš ćenje nemetali čnih sirovina (kamena, peska, gline) mogu će je pod posebnim uslovima, za ograni čene lokalne potrebe i to ukoliko lokacija na kojoj se sirovina nalazi ne poseduje posebne prirodne vrednosti ("Dolomiti"-Raška) i ukoliko se mesto eksploatacije, po njenom prestanku može merama sanacije i revitalizacije dovesti u prvobitno stanje, odnosno pejzažno redizajnirati, ili privesti drugoj nameni koja je saglasna sa potrebama ure ñenja podru čja (parkinzi, putna proširenja i dr.);

- dozvole za koriš ćenje sirovina moraju sadržavati i precizne uslove kojima se obavezno utvr ñuje: obim i na čin eksploatacije, granice prostora, rokovi i dr.;

- viškovi zemlje i gra ñevinskog materijala moraju se odvoditi van podru čja, odnosno deponovati na mestima koja će se posebnim odlukama nadležnih organa utvrditi. Izbor lokacija na samom podru čju može se opravdati samo novim funkcijama i potrebama (za nasipanje depresija koje nisu od interesa za o čuvanje vlažnih biotopa, parkinge, objekte plaže i dr.);

- po završetku istražnih radova, odnosno po prestanku koriš ćenja ili eksploatacije, obavezno je teren dovesti u prvobitno stanje, izvršiti sanaciju, odnosno rekultivaciju prostora ili urediti prema datim uslovima;

- omogu ćiće se koriš ćenje onih sirovina koje su u funkciji razvoja lokalne zajednice i to prvenstveno specifi čnog gra ñevinskog materijala koji se tradicionalno upotrebljava u pojedinim delovima podru čja;

- eksploatacija se može i dozvoliti u ograni čenom obimu ukoliko se time otvaraju karakteristi čni geološki profili za podru čje Golije koji će se koristiti za ambijentalno ure ñenje i za prezentaciju.

Postoje ći srednjevekovni kopovi u čijoj se blizini nalaze i ostaci starih naselja ili verskih objekata i izraziti geološki profili ure ñiva će se po posebnim programima i projektima prema uslovima nadležnih zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirode, pri čemu će se neposredno primenjivati član 57. Zakona o planiranju i izgradnji.

Dozvoljava se ograni čeno koriš ćenje mermera sa postoje ćih kamenoloma, pod posebnim uslovima za potrebe rekonstrukcije manastira i crkava, kao i za lokalnu proizvodnju galanterije.

8.6. Vodoprivreda i hidrotehnika

8.6.1. Koncept razvoja

Od 35 potencijalnih akumulacija regionalnog zna čaja na teritoriji Republike Srbije pet se nalaze na podru čju Prostornog plana, kao i pripadaju ći slivovi (u celini ili ve ćim delom). Prostor pogodan za formiranje akumulacija dobija status nacionalnog blaga i mora biti zašti ćen od svih vidova uzurpacije koji mogu onemogu ćiti realizaciju ovih vodoprivrednih objekata.

Kod svih planiranih akumulacija na podru čju Prostornog plana, osim akumulacije "Gradac", re č je o tzv. "ve ćim akumulacijama" koje su svrstane u izvorišta voda od regionalnog i republi čkog zna čaja za kompleksno rešenje koriš ćenja voda Starovlaških planina za vodosnabdevanje stanovništva Srbije.

- Akumulacija "Rokci" - na reci Nošnici, pritoci Moravice, oko 2 km uzvodno od uš ća Nošnice u Moravicu (oko 12 km od Ivanjice). Vode iz akumulacije bi se koristile u sklopu opšteg koriš ćenja voda Starovlaških planina za potrebe vodosnabdevanja stanovništva Republike Srbije. Akumulacija je planirana u slabo naseljenom brdsko- planinskom podru čju, sa slivom koji je, prakti čno, u celini pod šumom. Akumulacija se može koristiti i za ribarstvo i rekreaciju.

- Akumulacija "Preprana" - u gornjem toku reke Studenice, oko 30 km od Uš ća, odnosno oko 17 km od izvora reke. Akumulacija bi se koristila i za proizvodnju elektri čne energije. Smeštena je u zašti ćenom brdsko-planinskom podru čju, slabo naseljenom, sa slivom koji je obrastao šumskim rastinjem.

- Akumulacija "Vu čini će" - na Ljudskoj reci, pritoci reke Paške, na oko 15 km od Novog Pazara. Namenjena je za vodosnabdevanje i energetiku. Sliv je na brdsko- planinskom području, sa relativno dobrim uslovima za zaštitu i o čuvanje kvaliteta vode.

- Akumulacija "Kumanice" - na reci Moravici, na oko 0,5 km nizvodno od uš ća Golijske reke tj. na oko 18 km uzvodno od Ivanjice. Kao i kod prethodnih, sliv je u planinskom podru čju, obrastao šumom i postoje dobri uslovi za zaštitu kvaliteta vode.

- Akumulacija "Gradac" - potencijalni profil za izgradnju brane i formiranje akumulacije nalazi se na Grada čkoj reci, pritoci Brvenice, oko 1,0 km nizvodno od uš ća Lu čke reke. Sam vodotok i akumulacija su ograni čenih mogu ćnosti, tako da ne pripadaju kategoriji ve ćih akumulacija (zapremina ve ća od 10 mil. m 3).

Tabela 12. Karakteristike planiranih akumulacija na podru čju Prostornog plana

R Naziv Vodotok KO Fsl. Qsr Min. prot. Kota Garant. prot. Namena b (km 2) (m 3/s) Q95% (m 3/s) uspora (m Q97% (m 3/s) n.v.) AKUMULACIJE PLANIRANE ZA IZGRADNJU DO 2021. 1 ROKCI Nošnica Rokci 180 2.5 0.3 640 2 V.O.N.E 2 PREPRANA Studenica Devi ći 371 5.5 1.2 658 4.1 V.E 13 3 VU ČINI ĆE Ljudska Novi Pazar 180 2 0.45 659 V.O.N AKUMULACIJE ZA IZGRADNJU posle 2021. 4 KUMANIC Moravica Kumanica 95 1.3 0.16 710 1 A 5 GPADAC Grada čka r. Gradac 50 0.6 0.1 650 0.5 V Napomena: V - vodosnabdevanje, O - pove ćanje malih voda (garantovani proticaj), N - navodnjavanje, E - energetsko koriš ćenje. ______13 Institut za vodoprivredu "Jaroslav Černi", Beograd.

Na podru čju Prostornog plana postoje mogu ćnosti za izgradnju ve ćeg broja malih akumulacija, čije lokacije nisu ta čno definisane. Po pravilu, grade se za rešavanje nekog lokalnog problema: zaštita od buji čnih voda, navodnjavanje, formiranje ribnjaka, rekreacija, vešta čki sneg, a mogu da služe i za energetske svrhe. Izbor lokacija i odre ñivanje parametara malih akumulacija i brana, trebalo bi uraditi putem namenskih istraživanja, polaze ći od iskazane potrebe za izgradnjom akumulacija u cilju rešavanja nekog zahteva tj. problema lokalnog zna čaja i nalaženja pogodnih profila za izgradnju brana - u okolini budu ćih korisnika. Polaze ći od činjenice da je slivna površina malih akumulacija u proseku do 10 km 2, realno je pretpostaviti, da se na podru čju Prostornog plana može identifikovati 15-20 lokacija za male akumulacije.

Poplave mogu da izazovu štete u naseljima kroz koja proti ču ili oštete puteve i mostove, kada bi došlo do brze koncentracije oticaja i pojave ekstremnih proticaja. Na podru čju Prostornog plana, poplave mogu da ugroze niske, priobalne terene u srednjem i donjem toku reka: Moravice, Studenice, Brvenice i dr, gde se nalazi izgradnja, posebno novijeg datuma, i gde su najkvalitetnije obradive, ratarske, površine.

Koncepcija odbrane od poplava na podru čju Prostornog plana mora se zasnivati na principu planiranja namene površina i izgradnje trajnih objekata van ugroženih zona. Pored zaštitne funkcije, ure ñenje korita i obala vodotoka posluži će i u druge namene - stabilizacija trase, zaštita pojedinih objekata, komunikacija, ure ñenje deonica toka kroz naselja ili druga zna čajna podru čja i predele i sl.

Plan razvoja na podru čjima ugroženim poplavama će se vršiti: definisanjem zona i stepena ugroženosti od poplava i definisanjem namene i koriš ćena ugroženih prostora.

8.6.2. Pravila i mere zaštite, razvoja i unapre ñenja

U opredelenjima koncepcije za plansko podru čje zauzet je stav, da se:

- kod zahvatanja voda ili prevo ñenja voda iz jednog vodotoka u drugi, mora uvesti ograni čenje u malovodnom periodu godine, do nivoa garantovanog minimuma, koji bi se definisao preko trajanja proticaja, kao 95% i ve ći, zavisno od svakog pojedina čnog slu čaja;

- kod brana sa akumulacijama, ovo ograni čenje bi se definisalo kao "garantovani proticaj" tj. akumulacija bi trebalo da preuzme ulogu pove ćanja i obezbe ñenja minimalnih proticaja u vodotoku, tokom malovodnog perioda godine.

Mere utvr ñene Prostornim planom u oblasti vodoprivrede i hidrotehnike su:

- Pri izradi i usvajanju urbanisti čkih i regulacionih planova za odre ñena podru čja, mora se voditi ra čuna o plavnim zonama. Zoniranje podru čja zahteva prethodnu pripremu odgovaraju ćih podloga: topografskih, hidroloških i neophodnih hidrauli čkih prora čuna i analiza, što zahteva vreme i sredstva za realizaciju.

- U vezi sa ulogom akumulacija u pove ćanju malih voda, ali i ograni čavanju zahvatanja voda u malovodnom periodu godine, definisan je pojam "garantovani minimum", kao proticaj koji se nizvodno od vodozahvata mora obezbediti u vodotoku koji je predmet posebne analize u procesu izrade tehni čke dokumentacije svakog pojedina čnog vodozahvatnog objekta.

- Zabranjena je promena režima u smislu prevo ñenja voda iz sliva u sliv, kaptiranje izvora i izgradnja brana, tirolskih zahvata i pregrada u I i II stepenu zaštite, izgradnja bilo kojih objekata ispod kote maksimalnog stogodišnjeg vodostaja koji će se odrediti vodoprivrednom osnovom, osim na podru čjima koja su regulisana urbanisti čkim planovima. Potrebno je izmeštanje svih drvoprera ñiva čkih kapaciteta ispod ove kote, bez obzira na pravni status objekata.

- Dozvoljava se ure ñenje izvora i vodotoka za potrebe pojila za divlja č i za stoku na svim aktivnim pašnja čkim površinama i u blizini naselja.

- Izgradnja hidroakumulacija za regionalne sisteme vodosnabdevanja će se vršiti, pod uslovima utvr ñenim Prostornim planom, isklju čivo na nizvodnim delovima vodotoka. Saglasno preliminarno utvr ñenim parametrima u Vodoprivrednoj osnovi Republike Srbije i odredbama PPRS, rezervisani prostor u kome se zabranjuje izgradnja novih objekata, a koji obuhvata kotu maksimalnog uspora i zaštitni pojas, jeste prostor od 500 metara koji čini Zakonom o vodama utvr ñeni uži pojas zaštite.

- Pre izgradnje bilo kojih akumulacija na podru čju Prostornog plana nužno je, pored izrade procene uticaja na životnu sredinu, preduzeti mere ribarskog ure ñenja slivnog podru čja na kojima bi se podizale akumulacije, a koje bi trebalo da zaštite akumulaciju od prodiranja neželjnih vrsta riba koje bi kasnije ugrožavale planirano naselje riba; kao i mere za spre čavanje ubrzane eutrofikacije, neplanskog poribljavanja i dr.

- U postupku ure ñenja vodotoka na podru čju Prostornog plana, bez obzira na svrhu zbog koje se pristupa ure ñenju, obavezno je uklapanje regulacionih radova u ambijentalnu celinu i okruženje, odgovaraju ćim izborom tipa i vrste konstrukcije i primenom odgovaraju ćih materijala (kamen, drvo i sl.).

- Dozvoljeni su biotehni čki radovi kojima će se obavezno sa čuvati postoje ći profili vodenih tokova i njihove plavne zone.

8.7. Prostorni razvoj i razmeštaj turizma, sportsko-rekreativnih i zabavnih aktivnosti

PPRS prostor Golije je odre ñen kao turisti čka regija sa aktivnostima od me ñunarodnog i nacionalnog zna čaja u kome istovremeno egzistiraju i turisti čka regija i Park prirode.

Strategijom razvoja turizma Republike Srbije plansko podru čje je smešteno u jednom od četiri glavna klastera - klasteru jugozapadna Srbija. Konstatuje se, da "ima najve ći potencijal kvantitativnog rasta pod uslovom da se na vreme reše infrastrukturna i druga pitanja destinacijskog menadžmenta".

Podru čje Prostornog plana, odnosno prostor Golije, na osnovu planiranog broja ležaja u osnovnom smeštaju, planiranih turisti čkih aktivnosti, svog potencijala i atraktivnosti prirodnih i stvorenih turisti čkih vrednosti, poseduje prostorne preduslove za formiranje integralne turisti čke ponude, a ispunjenjem ostalih uslova predvi ñenih Zakonom o turizmu ("Službeni glasnik RS", broj 45/05) može postati turisti čka regija.

8.7.1. Koncept razvoja turizma

Analizirana strateška uporišta destinacije Golija u Master planu razvoja turizma Golije i istraživanja u okviru Dokumentacione osnove Prostornog plana - Studija razvoja turizma jasno upu ćuju da je atraktivan i relevantan, prirodan i kulturološki prostor Golije potrebno usmeriti u smislu kvalitetnog restrukturiranja i posledi čno repozicioniranja na turisti čkom tržištu na kome će se Golija prikazati na slede ći na čin:

- predstavlja se svetu kao moderna planinska destinacija koja na tržištu nudi iskustva i doživljaje u zašti ćenom prirodnom okruženju, promoviše lepotu života na planini i ponosi se svojom tradicijom i bogatom kulturom;

- inovativni i moderni "rizort", kao i druge turisti čke celine i lokaliteti, ugoš ćuju doma će i strane goste, koji se prepuštaju odmoru na planini, a širi prostor planine gostima pruža iskustvo okrepljuju ćeg odmora uz profesionalno oblikovane zimske i letnje aktivnosti koje ona nudi;

- Golija se posebno usmerava na pružanje iskustava u rekreaciji, aktivnostima i aktivnom doživljaju prirode i kulture njenog podru čja.

Predlog konkurentskog tržišnog pozicioniranja turisti čke destinacije Golija rezultat je strateških uporišta, definisanih potencijala, internacionalnih zahteva konkurentskog pozicioniranja, te turisti čkih fascinacija Golije.

Master plan razvoja turizma na Goliji obrazlaže koncept razvoja turizma na slede ći na čin:

- Golija za 10-12 godina može biti uzorna planinska destinacija koja integriše zašti ćena prirodna i kulturna bogatstva u moderni sistem doživljaja i iskustava.

- Golija promoviše život na planini, čime naglašava, ali i štiti i neguje identitet i bogatstvo karakteristika prostora i ljudi koji na njemu žive.

- Inovativnim razvojem skijaškog sistema, te ostalih aktivnosti u zimskom i letnjem turizmu, destinacija Golija će u prvoj fazi (3-4) godine formirati ekonomiju obima 4- 5 hiljada istovremenih korisnika i tim putem stvoriti sliku atraktivne destinacije koja će organskim rastom dosti ći oko 15 hiljada istovremenih korisnika.

- Svoj uspeh destinacija Golija graditi će kroz inovativan, ali održiv razvoj, čime daje dugoro čnu korist svim klju čnim subjektima i prvenstveno svim stanovnicima ovog podru čja.

Uzimaju ći u obzir resurse, atrakcije i atribute podru čja Golije, predlog Master plana je da se konkurentsko tržišno pozicioniranje Golije bazira na bogatstvu prirodnih i kulturnih resursa, te istoriji, tradiciji i identitetu destinacije, jer to omogu ćava integraciju ovih elemenata i njihovo oblikovanje u diferencirana iskustva, proizvode i aktivnosti.

Predlog je, da se Golija na srednji i dugi rok tržišno pozicionira koriste ći četiri klju čne turisti čke fascinacije ovog prostora - čaroliju prirode, život na planini, istoriju i kulturu, te aktivnosti na planini.

8.7.2. Turisti čko strukturisanje Golije i razvoj proizvoda

Pozicioniranje Golije oslanja se na pet stubova koji predstavljaju iskustveno tematizovanje celokupnog prostora, te služe kao okosnica za definisanje proizvoda koje će turisti čka destinacija Golija nuditi svojim gostima. To su: Biodiverzitet i ekologija, Aktivnosti u harmoniji sa prirodom, Doživljaj ruralne Golije, Odmor, rekreacija i život na planini, Istorija, tradicija - Studenica i kultura.

Podru čje Golije sastoji se od razli čitih turisti čkih, prirodnih, kulturnih, ali i funkcionalnih vrednosti i karakteristika. Zbog toga je nužno da se svako podru čje u okviru destinacije Golija detaljnije strukturiše na bazi dominantno izraženog iskustvenog karaktera. Novi koncepti i modeli turisti čke ponude sve su više fokusirani na stvaranje, odnosno na evociranje senzacionalnih ose ćanja, što zahtevaju profesionalno upravljanje koje omogu ćava dinami čnu personalizaciju svakog iskustva u skladu sa potrebama, na činom prihvatanja i tipovima ponašanja gostiju.

Prostor Golije je potrebno strukturisati na slede ća diferencirana iskustvena podru čja:

- Aktivna Golija (leti i zimi),

- Puralno-tradicionalna Golija,

- Zašti ćena lepota prirode Golije.

Turisti čka destinacija Golija svoju dugoro čnu poziciju na tržištu treba da gradi vode ći ra čuna o slede ćim procesima na turisti čkom tržištu:

Potreba za inovacijama, diferencijacijom i specijalizacijom - kvantitativan rast svetskog turisti čkog tržišta rezultira naporima destinacija da se pomno oblikovanim proizvodima diferenciraju i specijaliziraju. S obzirom da broj turisti čkih proizvoda u me ñunarodnoj komercijalizaciji neprestano raste, time je ve ći i napor i interes destinacija da se na tržištu etabliraju kao specijalisti za odre ñene vrste proizvoda i aktivnosti, te da pri tom koriste prednost inovacija. Golija u ovome treba da ponudi inovativne proizvode ve ćeg kvaliteta, a za istu cenu u odnosu na konkurentske destinacije.

Pove ćanje kvaliteta - trend pove ćanja kvaliteta rezultat je sve ve ćih potreba i zahteva gostiju, što je u neposrednoj vezi sa diferenciranjem potreba i individualizacijom turisti čkih usluga. Ovakav trend Goliji name će zahtev da prihvati i pruži odgovor na nove tržišne izazove. Prema tome, Golija u izboru i oblikovanju svojih proizvoda treba da igra na kartu malog broja inovativnih i dobro oblikovanih diferenciranih proizvoda.

Potreba za lifestyle marketingom - razvoj proizvoda i marketinga je danas u potpunosti u vezi sa razvojem životnih stilova (lifestyle), zbog toga što je svaka diferencirana turisti čka potreba izvedena iz životnog stila koji oblikuje odre ñenu skupinu potroša ča. To zna či da se Golija mora osloniti na marketing prema životnim stilovima i u skladu s time, oblikovati i ciljnim tržištima ponuditi svoje diferencirane proizvode.

8.7.3. Planirani vidovi turisti čkih programa, proizvoda, aktivnosti - vidovi turizma

Osim što razvoj proizvoda Golije treba da sledi trenutne procese na turisti čkim tržištima, on se mora da oslanja na bazi čnu strukturu atrakcija, na prethodno definisani koncept turisti čkog razvoja i izvedene stubove pozicioniranja.

Klju čne turisti čke aktivnosti Golije su bazirane na prirodi, odnosno na aktivnostima u prirodi, pre svega u okviru ruralnog turizma i svih sli čnih tipova i podtipova turizma i u okviru sportsko-rekreativnih aktivnosti u prirodi.

Aktivnosti u letnjem periodu mogu se odvijati na većem delu planskog podru čja, a na zašti ćenim prostorima u skladu sa režimima zaštite. Širok je dijapazon aktivnosti i programa za koje postoje povoljni prostorni uslovi, prirodne, kulturne i pejsažne vrednosti i druge zanimljivosti.

Solidni snežni uslovi omogu ćavaju upražnjavanje razli čitih sportskih i rekreativnih aktivnosti, ali je ovaj vid aktivnosti na prostoru Prostornog plana vremenski ograni čen dužinom trajanja snežnog pokriva ča, njegovom visinom upotrebljivom za sportsko- rekreativne aktivnosti, vremenom koriš ćenja školskih raspusta i odmora zaposlenih turista. Za ove aktivnosti, generalno, postoje uslovi na delu prostora koji je na visinama preko 1300 m, mada se ne isklju čuju tereni sa manjim nadmorskim visinama.

Veli čina teritorije Prostornog plana, njegova reljefna i prostorna raš članjenost, pristupa čnost i prohodnost, uslovljena i klimatskim specifi čnostima, prirodne i kulturne vrednosti, princip razvoja održivog turizma, prihvativ nivo intenziteta turizma, ekonomska situacija na podru čju i šire, gustina izgra ñenosti prostora Prostornog plana i osnovne privredne aktivnosti su, pored svetskih, evropskih i regionalnih dugoro čnih trendova u turizmu, uticali na predlog planiranih turisti čkih proizvoda, programa i aktivnosti.

Podru čje Golije i okolinu treba prezentovati kroz integralnu turisti čku ponudu, sa prožimanjem što ve ćeg broja turisti čkih programa, proizvoda, aktivnosti, odnosno vidova turizma. Na taj na čin se stvaraju preduslovi za širi spektar korisnika turisti čkih i drugih usluga, prepoznatljivost Golije kao zanimljive i poželjne turisti čke mikrodestinacije sa krajnjim ciljem dolaska što ve ćeg broja turista i posetilaca na ovo podru čje, a time i stvaranja povoljnih uslova za egzistenciju lokalne zajednice, stvaranje profita i njegovo ulaganje u razvoj podru čja i turizma uopšte.

Podela na inostrane i doma će turiste bitna je zbog definisanja i prilago ñavanja turisti čke ponude i programa. Broj inostranih gostiju kao važne ciljne grupe svakog turizma zavisi će u budu ćnosti od niza faktora, a naro čito od: atraktivnosti ponu ñenih programa, kvaliteta smeštaja i vanpansionskih usluga, globalnih kretanja u ekonomiji i turizmu, bezbednosti u regionu i šire, marketinga turisti čke ponude Golije i okruženja, specifi čnosti i jedinstvenosti te ponude i njenog prisustva na Internetu, kvaliteta putne i ostale infrastrukture.

Doma ći gosti će, i dalje, zbog manje platežne mo ći i ograni čenih mogu ćnosti putovanja u inostranstvo zbog viznog režima, činiti najve ći deo turista na ovom prostoru, ali se i u ovoj grupi turista diferencira sloj visokoplatežnih gostiju, koji na osnovu sopstvenih iskustava u inostranstvu zna šta je kvalitetna usluga i koliko ona košta, pa je spreman da za kvalitet plati odgovaraju ću cenu.

Treba obezbediti uslove za pružanje kvalitetnih usluga (ugostiteljske, vodi čke, instruktori rekreacije i sporta, animatori, iznajmljivanje sportske opreme, servisne, li čne usluge i sli čno). Da bi se postigao poželjan kvalitet, to je neophodno, kroz sistem školovanja i kroz druge brže, lakše, efikasnije i jeftinije vidove edukacije (kursevi, seminari, radionice i sli čno) obezbediti sticanje potrebnih znanja i veština za potrebe turizma, pre svega za mla ñe stanovništvo.

Kako bi se, pre svega, ekonomski rezultati turizma na prostoru Golije mogli meriti, vrednovati, ali i upore ñivati sa drugim turisti čkim destinacijama u zemlji i inostranstvu, neophodno je da se u što kra ćem roku uspostave mehanizmi za primenu TSA (Tourism Satellite Account) indikatora. Jedino kvalitet, logi čan odnos cene i kvaliteta, (eko)sertifikacija na doma ćem i inostranom nivou, uz specifi čnost i atraktivnost mikrodestinacije i u njoj ponu ñenih smeštajnih kapaciteta, programa i usluga su mogu ćnost za opstajanje na turisti čkom tržištu. Istovremeno, to su i važne marketinške odrednice u kreiranju promocije turizma, pre svega na inostranom tržištu.

Kod promocije turizma ovog podru čja valjalo bi potencirati pre svega da je Golija brend (robna marka), jer uz sebe vezuje i pojmove, odrednice, brendove, kao što su: MaB, UNESCO, World heritage, Nature park (Park prirode), kompleksi manastira Studenice, Gradca i u neposrednoj blizini Rasa-Sopo ćana, ali i opšte vrednosti kao što su: multikulturalnost, kontinuitet civilizacije i sli čno.

U tom kontekstu, predlog Prostornog plana je da se Golija fokusira na slede će proizvode:

1. Odmor na planini (leti i zimi) - Zimski i letnji odmor je po broju ostvarenih dolazaka i no ćenja jedan od najbrojnijih sektora turizma. U zadnjih dvadesetak godina, rast ovog proizvoda je manjeg intenziteta u odnosu na 80-te godine, ali će još dugi period biti najbrojniji. U slu čaju Golije, ovaj proizvod sastoji se od razli čitih odmorišno- rekreacijskih aktivnosti u zimskim i letnjim mesecima. Zimski odmor se, uglavnom, usmerava na sportove i rekreaciju na snegu (skijanje, sankanje, snoubording, nordijsko skijanje, i sl.), a letnje aktivnosti odnose se na široki spektar rekreativnih aktivnosti u prirodi. Na doma ćem tržištu, ovaj proizvod preuzima ulogu prvog odmora u zimskim, ali i u letnjim mesecima, dok je za me ñunarodno tržište u ulozi drugog ili tre ćeg odmora u godini.

Imaju ći u vidu mikroklimatske karakteristike, mogu će je razvijati zdravstveni turizam u smislu tretmana stresa, menadžerske bolesti i sli čnih stanja izazvanih savremenim na činom života, a još više programe preventive ovih bolesti. Blizak zdravstvenom turizmu je turizam zdravog tela i duha (wellness tourism) koji privla či sve ve ći broj turista i u sebi, pored boravka u kvalitetnom smeštaju, uklju čuje mogu ćnost vežbanja (trim sala, teretana, joga, fitnes), razli čite kozmeti čke i medicinske tretmane lica i tela i zdravu i kontrolisanu ishranu. U ponudu zdravstvenog turizma uklju čiti i postoje će banje u neposrednoj okolini podru čja (Banja Ivanjica, Novopazarska banja i dr.).

2. Specijalni interesi (planinske aktivnosti leti i zimi, aktivnosti vezane za kulturu Golije) - Razli čite tržišne niše čine proizvod specijalnih interesa, a aktivnosti koje ga oblikuju doga ñaju se u prirodnom, neobi čnom, egzoti čnom, udaljenom ili divljem okruženju. Ovaj proizvod specijalnih interesa podrazumeva visoki nivo u čestvovanja u aktivnostima od strane turista, a naj češ će se odvija na otvorenom prostoru, dok korisnici o čekuju iskustvo (kontrolisanog) rizika i/ili uzbu ñenja, ili mira pri čemu testiraju svoje sposobnosti u odabranoj aktivnosti.

Proizvod specijalnih interesa obi čno se deli na grube i blage aktivnosti. Zbog bogatstva prirodne i kulturne baštine, Golija treba da se fokusira na odabrane aktivnosti specijalnih interesa, za koje će obezbediti kvalitetnu turisti čku infrastrukturu, a koje zahtevaju ove dve komponente. Proizvodi specijalnih interesa ve ćinom se vežu za odre ñenu sezonu, ali s obzirom na veliki broj njegovih tržišnih niša, proizvod je atraktivan tokom cele godine. Ovaj proizvod obi čno predstavlja tre ći odmor u godini, ili dodatnu aktivnost tokom glavnog odmora.

Me ñu specijalnim interesima svrstavaju se:

- verski programi koji obuhvataju pokloni čka putovanja sa kra ćim ili dužim zadržavanjem, pre svega kada su u pitanju manastiri Studenica, Ži ča, Gradac i Sopo ćani kao najzna čajniji manastiri u ovom regionu, uz posete manjim i re ñe poznatim crkvama i manastirima;

- obrazovni i nau čni programi kroz održavanje rekreativne nastave, stru čne ekskurzije i studijske i istraživa čke boravke prirodnjaka i drugih stru čnjaka iz zemlje i inostranstva. Zbog "MaB" statusa treba o čekivati ve ću posetu istraživa ča razli čitih profila - ovim programima treba da budu namenjeni posebni turisti čki i drugi sadržaji (vizitorski centri i sli čno);

- kulturni turizam je, s obzirom na veliko bogatstvo kulturno-istorijskih spomenika, etnoloških i drugih vrednosti podru čja Golije, nezaobilazan segment turisti čke ponude koja bi trebalo da bude objedinjena sa kulturno-istorijskim vrednostima u neposrednom okruženju i realizovana na osnovu vrlo kvalitetno osmišljenih programa, jer se radi o spomenicima ne samo lokalnog, regionalnog, nacionalnog ve ć i me ñunarodnog zna čaja.

Programe za ova dva oblika treba osmisliti prema ciljnim grupama, a u ponudu treba uklju čiti programe kao što su, pre svih, "putevi kulture i putevi prirode", "panoramski putevi", "staze cve ća", "putevi vina", "putevi sira", "biciklom kroz ...", "putevi šljive", "putevi krompira", i sli čni, čime bi se obezbedila objedinjenost ponude ve ćine raspoloživih turisti čkih resursa Golije.

3. Ruralni turizam - sa razli čitim nivoom usluga, programa, podtipova (agroturizam, etno turizam i dr.). On podrazumeva i uklju čuje spektar aktivnosti, usluga i dodatnih sadržaja koje organizuje ruralno stanovništvo na porodi čnim gazdinstvima u cilju privla čenja turista i stvaranja dodatnog prihoda. Ovaj proizvod otvara turisti čkoj tražnji naj češ će seoske sredine, reke ili jezera, a gostima prezentuje tradicionalnu gostoljubivost i životne vrednosti lokalnog stanovništva, te je poluga ekonomskog razvoja i podizanja životnog standarda u ruralnim zajednicama, a na principima održivog razvoja i o čuvanja prirodnih resursa.

Ruralni turizam predstavlja obi čno drugi ili tre ći odmor i traje najduže do 10 dana. Proizvod je vrlo sezonalan i vrhunci potražnje su u prole će (mart-maj) i jesen (septembar- oktobar). Glavni motivi putovanja u ruralno podru čje su: odmor, "utapanje" u prirodu i gastronomija, dok su sekundarni motivi aktivnosti na selu i posebni interesi. Ruralni će turista naj češ će odvojiti vikend za odmor u ruralnom podru čju, dok su duži ostanci re ñi, ali mogu da traju i do 10 dana.

4. Posebne rekreativne aktivnosti - turizam aktivnog odmora - Za ovaj vid turizma (niz sportsko-rekreativnih aktivnosti, razli čite kontrolisane avanture) nije potrebna skupa infrastruktura. Neke od tih aktivnosti su: jaha će ture, vožnja biciklom (pre svega po brdskim stazama, seoskim i šumskim putevima), slobodno penjanje u steni, paraglajding, letenje ultralakim letelicama, šetnja, planinarenje, orijentiring, posmatranje ptica i drugih životinja, fotografisanje prirode, turno i nordijsko skijanje i druge. Ukoliko bi se ostvario program izgradnje vešta čkih akumulacija i mini HE, stvorili bi se uslovi za aktivnosti vezane za vodu.

Segmentu turizma aktivnog odmora bi pripadali i skupovi sportskog i rekreativnog karaktera, koji se odvijaju u prirodi - takmi čenja u tr čanju (maratoni razli čitih vrsta, orijentiring, krosevi), biciklizmu (brdski - mountain bike, etape većih trka, posebne trke samo na ovom prostoru), ribolov, paraglajding, kajak i kanu na brzim vodama i druga.

Izvesno je, da će na ovom prostoru biti zastupljeni tzv. izletni čki turizam, a emitivna podru čja su mu, pre svega, u lokalnim urbanim centrima, ali i u onima na regionalnom i nacionalnom nivou. Ovaj segment turisti čke ponude se preklapa i sa manifestacionim i verskim (pokloni čkim) i drugim programima u okviru kojih stižu gosti na pojedine manifestacije: sabori, vašari, sportska takmi čenja, stru čni i drugi skupovi, manastirske slave i sl.

Šansa Golije je da, uz glavnu polugu turisti čkog razvoja u proizvodu zimskog i letnjeg odmora, razvije golf kao komplementarnu komponentu, sa najve ćim fokusom na doma će i regionalno tržište. Turisti čki proizvod golfa je danas jedan od proizvoda sa najintenzivnijim rastom, a u slede ćih desetak godina, o čekuje se 100% porast broja golf terena. Karakteristi čno za proizvod golfa je da igra či troše u proseku tri puta više od odmorišnih gostiju. Turisti čki proizvod golfa danas je jedan od glavnih elemenata ponude svakog luksuznog rizorta, a njegov marketing danas koristi i integraciju ovog proizvoda sa konferencijama, sastancima i doga ñajima, čime se pruža posebno iskustvo poslovnim gostima.

5. Sastanci, putovanja, "insentivi" i doga ñaji - Ovaj proizvod podrazumeva individualna putovanja u odre ñene destinacije iz poslovnih/profesionalnih razloga, ali i organizovan oblik putovanja baziran na poslovnim motivima. Podsegmenti ovog proizvoda su individualna poslovna putovanja, sastanci, "insentive" podsticajna putovanja i seminari, programi obrazovanja i treninga, konvencije i korporativni poslovni sastanci, poslovni sajmovi i izložbe i odre ñeni doga ñaji.

Zabavne, kulturne, sajamsko-izložbene i sli čne manifestacije dobro organizovane i medijski dobro pokrivene mogu biti još jedan razlog za dolazak gostiju u ovaj kraj. Ekskluzivnost i jedinstvenost ambijenata Golije i njene okoline mogu da budu razlog da se na ovom prostoru razvijaju i manifestacioni programi (održavanje razli čitih skupova - seminari, savetovanja, kongresi, skupštine, prezentacije, i sli čno).

Na temelju SWOT analize, obilaska podru čja i analize situacije na terenu, kao i na temelju razgovora sa klju čnim subjektima, te na bazi toga definisanim nedostacima i problemima destinacije, identifikovani su klju čni prioritetni projekti kojima je svrha pove ćanje konkurentnosti turisti čke destinacije Golije. Ovi projekti odnose se na poboljšanje opšte infrastrukture/mobilnosti, izgradnju turisti čke infrastrukture, kao podloge za razvoj turisti čkih proizvoda za upotpunjavanje letnje i zimske ponude na planini (poglavlje 4. Implementacija Prostornog plana).

Umesto sadašnje prakti čno monofunkcionalne primarne privredne orijentacije (poljoprivreda - sto čarstvo i šumarstvo), imaju ći u vidu ekonomsko, socijalno i demografsko stanje na prostoru Golije, u regionu i državi, u koncepciji razvoja turizma za podru čje Prostornog plana je predvi ñen kontinualni razvoj i postepeni rast sa prestrukturiranjem i repozicioniranjem, uz brže ispunjenje niza sistemskih uslova.

Za ovakav razvoj planirane su slede će mere:

- bitno promenjen upravlja čki i poslovni model u sektoru turizma i ugostiteljstva, sa podizanjem kategorija ležaja i usluga, standardizacijom i sertifikacijom;

- promena postoje će strukture kadrova u turizmu i ugostiteljstvu (kvalifikovaniji kadar);

- razvijanje novih turisti čkih proizvoda i programa;

- promena postoje ćeg marketinškog tretmana prostora Golije i njegove turisti čke ponude;

- prepoznatljivost Golije kao turisti čke destinacije;

- minimalna zavisnost od vremenskih prilika i od prodaje "ležaja i ishrane" (V&V);

- postepeno produženje turisti čke sezone ukupno na tri do četiri, pet meseci, sa ciljem da ona bude i duža (i do sedam meseci) uz ravnomerno u češ će zimskog i letnjeg dela sezone;

- manji, ali stalan rast popunjenosti kapaciteta;

- promena strukture gostiju sa pove ćanjem u češ ća visokoplatežnih i inostranih gostiju;

- konstantno pove ćanje broja gostiju i prihoda po osnovu turisti čke, ugostiteljske i prate ćih delatnosti;

- prestrukturiranje postoje ćih kapaciteta, završetak zapo četih, popunjavanje postoje ćih uz kontrolisanu i postepenu izgradnju novih, pre svega, manjih smeštajnih kapaciteta (do 100 ležaja po objektu);

- izgradnja objekata za turisti čke potrebe, prevashodno na saobra ćajno pristupa čnim i komunalno opremljenim lokacijama unutar planskog podru čja i na ulaznim punktovima, ali i na drugim lokacijama, naro čito u domenu seoskog turizma;

- pove ćanje investicija u turizam i ugostiteljstvo i prateće sektore, sa razli čitom vrednoš ću pojedina čnih investicija na postoje ćim donekle aktiviranim (prvenstveno na zapo četim objektima) i na drugim lokalitetima, pri čemu je obim investicija u postepenom porastu;

- maksimalno koriš ćenje podsticajnih mera za razvoj turizma predvi ñenih, pre svega, Zakonom u turizmu, ali i drugim pravnim aktima.

Ovakve mere u sebi nose održivost kao osnovni princip i omogu ćavaju saniranje postoje ćeg stanja u turizmu, uz postepen razvoj i ostvarivanje profita uz pove ćanje investicija poreklom iz razli čitih izvora. Udeo turizma u privredi gradova i opština koje su obuhva ćene Prostornim planom bi postao vidljiviji, kao i njegov uticaj na ukupan razvoj, jer za sebe vezuje druge privredne aktivnosti: proizvodnju hrane, saobra ćajne usluge, trgovinu, zabavu, izradu suvenira i sl. Sa razvojem turizma i prate ćih delatnosti do ći će i do pove ćanja zaposlenosti, pretežno, lokalnog stanovništva, i što je naro čito važno, ženskog radnosposobnog kontingenta populacije. Na taj na čin će se ujedno doprineti i poboljšanju kvaliteta življenja lokalnog stanovništva.

Uravnoteženi i policentri čni razvoj doprine će aktiviranju celog podru čja.

8.7.4. Prostorna organizovanost turizma - turisti čki prostori - razmeštaj turisti čkih kapaciteta

Na osnovu sagledanih ukupnih turisti čkih potencijala i ograni čenja lokacija na kojima bi se razvijale turisti čke aktivnosti, a pre svega izgradnja objekata, kao i na osnovu sagledavanja njihovog bližeg okruženja, demografskog potencijala i ograni čenja na planskom podru čju, kao i opremljenosti naselja objektima javnih službi, utvr ñeni su lokaliteti i okvirni smeštajni kapaciteti. 14

Ve ći deo smeštajnih kapaciteta, kao i prate ćih objekata u turisti čkoj funkciji, bi će lociran disperzno po planskom podru čju, uz koncentracije u turisti čkim centrima i u pojedinim naseljima. Razlozi za ovakvo opredeljenje su, pre svega, ekološki i ekonomski.

Ovakvo lociranje omogu ćuje i da se do kulturno-istorijskih i prirodnih vrednosti u okolini svakog lokaliteta stigne prose čno za oko 2-3 sata peša čenja. Osim pomenutih, koriš ćeni su i drugi kriterijumi, i to: povoljan položaj u odnosu na planiranu i postoje ću mrežu puteva, lokalne centre zajednice naselja i njihove objekte javnih službi, njihovu demografsku perspektivu, postoje ći smeštajni kapaciteti i prate ći ugostiteljski i rekreativni sadržaji, postojanje drugih turisti čkih i rekreativnih motiva; raspoloživi stambeni fond koji bi mogao biti stavljen u funkciju smeštaja turista, mogu ćnost infrastrukturnog opremanja pod uslovima zaštite životne sredine i mogu ćnosti lokalne zajednice i države da finansiraju izgradnju infrastrukture.

Turisti čki centri su planirani:

1. u naseljima: Devi ći, Ostatija-Koritnik, Studenica, Rudno, Gradac, sa razvojem seoskog turizma u okolnim selima i zaseocima, i

2. turisti čkim lokalitetima, turisti čkim celinama:

- Bele Vode (sa naseljima Daji ći, Srednja Perna i Staro Selo) - centar Uprave Parka prirode;

- Golijska Perna, Vrhovi-Odvra ćenica, Šeremetovica-Kuti-Plešin (uz koje se ubrajaju i okolna seoska naselja i zaseoci) - kao jedinstveni turisti čki rizort koji je povezan skijalištem "Golija" (delovi: "Golijska reka", " Čapri ći", "Odvra ćenica" i "Plešin").

Ovakav koncept razmeštaja i razvoja turizma i njemu kompatibilnih aktivnosti će i pored vrlo nepovoljnih demografskih kretanja na ukupnom podru čju Prostornog plana, doprineti realizaciji demografskih ciljeva sadržanih u procesu zadržavanja i povratka stanovništva na podru čju Golije.

Studenica, Devi ći, Bele Vode-Daji ći, Golijska Reka, Ostatija-Koritnik, Rudno, Gradac, Vrhovi-Odvra ćenica, Šeremetovica-Kuti-Plešin Prostornim planom dobijaju prostorne preduslove da postanu turisti čka mesta na osnovu kriterijuma definisanih podzakonskim aktima nadležnog ministarstva trgovine, turizma i usluga i po proceduri predvi ñenoj Zakonom o turizmu.

Prostori mogu ćih skijališta, prostori oko manastira Studenica i Gradac, Šeremetovica- Kuti-Plešin, Odvra ćenica i Golijska Reka, imaju elemente da budu proglašeni prostorima od zna čaja za turizam, odnosno da budu proglašeni turisti čkim prostorom. ______14 Dokumentaciona osnova.

8.7.5. Koncept najbolje upotrebe planinskog rizorta Golija

Globalni trendovi u planinskom turizmu i s time povezani razvoj inovativnih turisti čkih planinskih rizorta upu ćuju na rastu ću tražnju za o čuvanim prirodnim okruženjem koje svojim gostima nude široku lepezu iskustava, proizvoda i aktivnosti tokom cele godine.

S obzirom na svoju atraktivnost, potencijal i kapacitete, planina Golija može da zapo čne "green field" razvoj planinskog rizorta, koji će bazirati na principima umerenog i sofisticiranog koncepta kondominijumizacije (planski razvoj rizorta Vrhovi- Odvra ćenica).

Za uspešnost celokupnog projekta "Golija" neophodna je integracija striktnog planiranja celokupnog podru čja i striktne implementacije Prostornog plana, koja se oslanja i sledi regulative, smernice, norme i standarde za sve subjekte uklju čene u razli čite segmente ovog projekta.

Iako na Goliji ve ć postoje identifikovane lokalne razvojne inicijative, njen prostor je ipak razmerno netaknut, pa budu ći razvoj turizma na Goliji pretpostavlja izgradnju adekvatne infrastrukture. Stoga se pristup rešavanju nedostaju će infrastrukture, ali i celokupna zaštita podru čja turisti čkog razvoja treba integrisati u kompletnu strategiju razvoja, koju će prihvatiti svi klju čni interesni subjekti.

Turisti čki razvoj Golije nužno će se realizovati u nekoliko etapa, pa je prema tome prva razvojna faza ulaga čki najzahtevnija, jer nosi zna čajna ulaganja u infrastrukturu i sadržaje celokupne turisti čke ponude.

Odrednice turisti čkog razvoja podru čja Golije u prvoj etapi glase:

- Ulazne ta čke u planinski rizort treba osigurati iz smerova gradskih/opštinskih centara obuhva ćenih ovim podru čjem, povezano sa postoje ćom seoskom izgradnjom.

- Rekonstrukcija postoje ćih lokalnih saobra ćajnica, izgradnja novog prstenastog puta, koji je predložen u klju čnim projektima, omogu ćuju dobru dostupnost i povezanost baznog rizorta sa širim podru čjem Golije.

- Planinski rizort Golija sastoja će se od baznog podru čja/resorta koji uklju čuje najve ći deo letnje i zimske turisti čke ponude, sa skijaškim podru čjem kojeg čini sistem skijaških staza i prate će planinske infrastrukture.

- Razvoj turisti čke ponude baznog resorta bazira će se na poslovnorazvojnom modelu kondominijumizacije, kao što je praksa u svetskim planinskim destinacijama sli čnog tipa.

Kona čni predlog najpogodnije lokacije za razvoj skijaških staza i pripadaju će skijaške infrastrukture, te lokacije za bazni resort, gde će se u najve ćoj meri locirati smeštajna, ugostiteljska, komercijalna i ostala uslužna ponuda - lokacija Vrhovi-Odvra ćenica - definisan je detaljnom analizom i evaluacijom svih relevantnih elemenata i fizi čkih karakteristika podru čja Golije.

1. Planinski rizort Golija - potencijal

Skijaško podru čje koje je lokacijski definisano prema internacionalno relevantnim standardima planiranja, podrazumeva vrlo ozbiljan i profesionalan zahvat izgradnje modernog skijaškog centra sa svim pripadaju ćim sadržajima turisti čke infrastrukture (staze, liftovi, itd.). Ovako zahtevan projekat tržišno, tehnološki, a ni upravlja čki nije mogu će izvesti kao jednokratni investicioni projekat, nego isklju čivo organski i postepeno u skladu sa razvojem tržišta i lokalnog upravlja čkog kapaciteta.

Definisana lokacija skijaškog podru čja i njegov kapacitet u kona čnoj fazi (cca. 17.000 istovremenih skijaša) se može uzeti kao ukupni ekonomski, socijalni i ekološki prihvati potencijal planine na dugi rok, dopunjen odre ñenim brojem skijaša na ostalom delu podru čja koje je mogu će aktivirati ukoliko bi dozvoljavali snežni uslovi, ali u kra ćim vremenskim intervalima.

Optimalni kapacitet skijaškog podru čja Golije može dose ći 16.800 skijaša, a proteže se 6,5 km severno, te 7,5 km isto čno od baznog rizorta Vrhovi-Odvra ćenica, a što bi omogu ćilo razvoj smeštajnog kapaciteta za koriš ćenje u letnjoj i zimskoj sezoni od oko 25 hiljada ležajeva.

Ukupni prihvatni potencijal objedinjuje skijaški i smeštajni kapacitet u okviru šire lokacije planinskog rizorta Golija, i to ukupni prihvatni potencijal planinskog rizorta Golija, odnosno dugoro čna vizija koja je mogu ća sa stajališta fizi čkih kapaciteta planine. Stoga se ovaj procenjeni kapacitet uzima u obzir isklju čivo kao maksimalna dugoro čna planerska veli čina, koja će se proveriti u prostorno-urbanisti čkim dokumentima.

2. Skijaški centar - prva faza - Scenario 1

Prema procenama tržišnog potencijala, postoje svi argumenti i dokazi da je u vremenskom periodu od narednih 10-tak godina, na podru čju planiranog planinskog resorta, mogu će profesionalno razviti skijaški kapacitet od oko 7 do 8 hiljada skijaša, a kapacitet baznog resorta od oko 9 hiljada ležajeva ukupno. Distribucija ovih ležaja po pojedinim turisti čkim celinama/lokalitetima utvrdi će se posebnim planskim dokumentima pod uslovima Prostornog plana.

Glavni elementi koncepta skijališta Golija su sledeći:

- kreirati moderne skijaške sadržaje visokog kvaliteta koji će obezbediti kvalitetno rekreacijsko iskustvo za lokalne, regionalne i internacionalne skijaše, sa modernom opremom, sadržajima i dizajnom najvišeg standarda;

- integracija planinskih sadržaja i baznog podru čja koja omogu ćuje dobar pristup za sve korisnike, koncentrišu ći se na "sky-in/sky-out" pristup smeštajnim kapacitetima resorta, te po četne ta čke liftova koje se smeštaju blizu parkirnih podru čja za dnevne posetioce;

- optimizacija koriš ćenja i operativna efikasnost sadržaja unutar skijaškog podru čja, uz pružanje visokokvalitetnog doživljaja zimske rekreacije na planini;

- balansiranje kapaciteta liftova i staza sa prirodnim karakteristikama terena, u svrhu optimalne ponude za sve segmente skijaškog tržišta, te pažljivo obezbe ñenje prihvatljive gustine istovremenih skijaša na terenu;

- planiranje kapaciteta koje omogu ćuje da vreme čekanja za lift ne prevazi ñe vreme vožnje liftom;

- programiranje sadržaja baznog podru čja tako da se osigura adekvatni parking prostor za skijaše, te skijaški sadržaji koji svim gostima pružaju visokokvalitetno rekreaciono iskustvo;

- pretpostavlja se, da se staze rekreativno koriste, a time i održavaju leti, kako bi se osigurala njihova optimalna upotreba zimi;

- obezbe ñenje pristupa Golija resortu kako bi se izletnicima (gostima pešacima) ponudio doživljaj planine leti i zimi, što pretpostavlja pristup odre ñenim ta čkama interesa i alternativnim rekreacionim aktivnostima.

Tematska karta 1. Master plan: Koncept - Scenario 1

Bazno podru čje - prva faza

Uzimaju ći u obzir veli činu, nagib i ostale klju čne karakteristike terena identifikovanog kao najpogodnijeg za bazno podru čje, ali i respektuju ći relevantne kriterijume za planiranje smeštajnih kapaciteta i ostale uslužne ponude i infrastrukture, izvršena je detaljna inventarizacija terena baznog podru čja sa ciljem da se objekti turisti čke ponude rasporede tako da oblikuju i doprinose kvalitetnom iskustvu boravka gostiju, ali i racionalnosti izgradnje.

U skladu sa me ñunarodnim parametrima o odgovaraju ćoj gustini gradnje pojedinih vrsta smeštajnih objekata u planinskim resortima, definisan je optimalan broj i struktura smeštajnih jedinica/kreveta koje je mogu će graditi na prostoru baznog podru čja.

Struktura baznog podru čja resorta, prema Master planu, mogla bi da uklju či slede će:

- Destinacijski centar "sela", koji uklju čuje parking prostor za dnevne skijaše, a predlaže se da bude smešten u podnožju lifta A. Centar "sela" treba sadržati komercijalne sadržaje, kao i raznolikost rekreacionih sadržaja u zatvorenom i otvorenom prostoru. Pristup centru "sela"omogu ćiće novi put prema istoku od postoje ćeg puta.

- Za dnevne skijaše koji dolaze automobilom ili autobusom, planiran je centralni punkt za iskrcaj/ukrcaj putnika, odnosno parking prostor gde će oni parkirati vozila, te nastaviti kroz peša čku zonu "sela", prema gondoli.

- Na zapadnoj strani predloženog resorta potrebno je smestiti "chalete" za smeštaj jedne porodice. Veli čina ovog podru čja iznosi 20 hektara i dozvoljava razvoj 144 takvih "chalete".

- Uz podru čje namenjeno izgradnji "chalete" predlaže se razvoj jedinica za smeštaj više porodica ("townhouses"), a ve ćina te parcele nalazi se na udaljenosti koja se može pre ći peške, kako bi se gostima obezbedio "sky-in/sky-out" pristup.

- Podru čje za razvoj pansiona nalazi se u blizini lifta C i lifta B, i može ponuditi ukupno 435 kreveta.

- Destinacijski hotel nalazi se uz ski zonu za po četnike, odnosno uz sam centar "sela" i parking prostor. Potencijalni 250 soba generiše 750 kreveta, odnosno 513 skijaša.

- Zona za "snow tubing" nalazi se uz glavnu stazu koja vodi do "sela", a manji nagibi terena ozna čavaju je idealnim za laganu rekreaciju na snegu.

- Na južnu stranu "sela", a nakon parkirnog prostora, oslanja se podru čje za razvoj "chalete" za smeštaj jedne porodice, a "selu" se pristupa peša čkim putem.

- Podru čje za razvoj jedinica za smeštaj više porodica omogu ćuje razvoj 150 jedinica ("townhouses") i prometno je povezana putem do "sela".

- Na udaljenosti od otprilike 1 km od centra "sela" nalazi se podru čje koje je mogu će za razvoj golf terena, a ovde je potrebno izabrati izme ñu dve opcije, čije se klju čne razlike baziraju na strukturi vlasništva zemljišta i nagibima terena, što uti če na troškove razvoja ovog podru čja.

- Predloženi resort tako ñe uklju čuje veliko podru čje na južnoj strani "sela" koje ve ć sadrži zna čajan razvoj nekretnina, i pretpostavljamo da će se nastaviti razvijati nakon izgradnje resorta.

Pod pretpostavkom da će se razvijati sva podru čja rizorta Golija, deo "rizorta" Vrhovi- Odvra ćenica, na dugi rok, može generisati ukupno 4.264 skijaša iz smeštajnih kapaciteta, te dodatnih 3.136 dnevnih skijaša, što ukupno čini 7.400 skijaša.

U tom cilju obavezna je izrada urbanisti čke i investiciono tehni čke dokumentacije za celo identifikovano gra ñevinsko podru čje Odvra ćenice kojim će se priklju čiti i postoje ća izgradnja kao i programi vezani za potrebe i programe Parka prirode, okolnih sela, smeštaja zaposlenih i dr.

Da bi se omogu ćila potencijalna i prihvatljiva integracija ovog podru čja u celokupni koncept "rizorta", budu ća gradnja treba biti kontrolisana i mora slediti odre ñena pravila i smernice razvoja.

8.7.6. Pravila za vrste i kategorije smeštajnih kapaciteta i objekata

Pri izgradnji novih, rekonstrukciji i adaptaciji postoje ćih objekata za smeštaj turista na celom podru čju, pretvaranju postoje ćih objekata druge namene u objekte za smeštaj turista, preporu čuje se orijentacija na objekte manjeg ukupnog smeštajnog kapaciteta (tzv. "porodi čni hoteli, pansioni i sl." sa 20-30 ležaja). Ovakvi objekti su pogodniji za uklapanje u pejsaž, pogodniji su za investiranje, za eventualnu rekonstrukciju i adaptaciju, pa čak i za promenu namene.

Kada je u pitanju smeštaj u doma ćoj radinosti i u seoskom turisti čkom doma ćinstvu objekti za smeštaj su: postoje ći stambeni objekti (stalno nastanjeni, privremeno nenastanjeni ili napušteni, stanovi za odmor i rekreaciju - "vikendice") i objekti gra ñeni isklju čivo za iznajmljivanje (sa sobama za odmor ili apartmanima) i u kojima davalac usluga ne stanuje.

Za boravak turista u kampovima i autokampovima predvi ñene površine (kamp jedinice) su: mesto za podizanje šatora, mesto za parkiranje kamp-prikolice, trejlera ili auto- karavana, uklju čuju ći i prostor za smeštaj vozila koja ih vuku.

Planinarski domovi i ku će, šumarske ku će, pored osnovne funkcije za smeštaj planinara, lovaca, istraživa čkih ekipa i ostalih korisnika i pružanja usluge pripreme i služenja hrane i pi ća, imaju i servisni karakter (sklanjanje od nepogoda, preno ćišta u nuždi i kontrola prostora). Ovakvim lociranjem se pre svega obezbe ñuje snabdevanje ovih objekata lokalnim prehrambenim proizvodima, mogu ći dopunski smeštaj turista u obližnjim doma ćinstvima i čuvanje objekta za vreme perioda u kome eventualno ne rade.

Odnos broja soba i broja apartmana u okviru pojedinih objekata ili grupa objekata, ukoliko nije propisan Zakonom o turizmu, pravilnikom ili drugim aktom nadležnog ministarstva je fleksibilan. Odnos broja mesta za podizanje šatora i broja mesta za postavljanje kamp-prikolica, trejlera i auto-karavana u okviru pojedinog kampa, ukoliko nije propisan Zakonom o turizmu, pravilnikom ili drugim aktom nadležnog ministarstva je fleksibilan.

Turisti čke smeštajne kapacitete u hotelima, motelima, turisti čkim apartmanima (apartmanskim blokovima), pansionima i sli čnim oblicima smeštaja treba bazirati na visokom nivou, sa orijentacijom na kategorije *** , **** i više, odnosno *** i **** za ku će i stanove za odmor i sobe za iznajmljivanje. Kada su u pitanju kampovi orijentisati se na kategorije ** , *** i ****. Smeštaj u doma ćoj radinosti i u okviru seoskih turisti čkih doma ćinstava (iznajmljivanje soba, apartmana, stanova i ku ća bazirati na kategorijama ** , *** i ****.

Planinarski domovi i ku će, šumarske ku će i razli čite vrste odmarališta mogu imati kvalitetniji i ekskluzivniji smeštaj.

Tabela 13. Planirane vrste smeštajnih kapaciteta

Prostorna organizacija Vrsta smeštaja Jedinica za iznajmljivanje Maksimalni kapaciteti smeštaja DOMA ĆA soba za odmor u jednom ili više objekata do 30 ležaja/FL RADINOST turisti čki apartman u jednom ili više objekata do 30 ležaja/FL stan u jednom ili više objekata do 30 ležaja/FL ku ća u jednom ili više objekata do 30 ležaja/FL SEOSKO soba za odmor u jednom ili više objekata do 30 ležaja/STD TURISTI ČKO DOMA ĆINSTVO turisti čki apartman u jednom ili više objekata do 30 ležaja/STD stan u jednom ili više objekata do 30 ležaja/STD ku ća u jednom ili više objekata do 30 ležaja/STD etno-objekat7) u jednom ili više objekata do 30 ležaja/STD i do 4 ležaja/objektu PANSION soba u jednom objektu do 100 ležaja/ugost. objektu MOTEL soba u jednom objektu do 100 ležaja/ugost. objektu HOTEL soba u jednom objektu do 100 ležaja/ugost. apartman objektu APARTMANSKI turisti čki apartman u jednom objektu do 100 ležaja/ugost. BLOK objektu KAMP kamp-jedinica do 100 ležaja/kampu PLANINARSKI soba u jednom objektu do 30 ležaja/domu (ku ći) DOM (KU ĆA) ŠUMARSKA (LOVA ČKA) KU ĆA soba u jednom ili više objekata do 30 ležaja/šum. (lov.) ku ći ODMARALIŠTE soba u jednom ili više objekata do 60 ležaja /odmaralištu

Planiranim brojem ležaja, njihovom prostornom distribucijom, mogu ćnoš ću postepene (etapne) izgradnje, prihvatljivim nivoom investicija po pojedina čnim objektima i u ukupnom broju ležaja, brojem ležaja u ruralnom turizmu i davanjem zna čajne šanse lokalnom stanovništvu da se uklju če u turizam, uz o čuvanje lokalnih resursa su podržani principi održivosti razvoja turizma na području Prostornog plana.

Prema Studiji razvoja turizma u Dokumentacionoj osnovi Prostornog plana okvirno planirani maksimalno mogu ći broj ležaja je 47200. Od ovog broja 89% se nalazi u Parku prirode. Prostornim planom se u ruralnom (seoskom) turizmu kroz smeštaj u "seoskim turisti čkim doma ćinstvima" i "doma ćoj radinosti", ukupno planira ve ćina od svih ležaja na podru čju Prostornog plana. U češ će broja ležajeva u hotelima, motelima, pansionima i apartmanskim blokovima ne može biti manja, a poželjna je i ve ća.

U turizmu i njemu kompatibilnim aktivnostima, u sektoru usluga i drugih delatnosti namenjenih turistima, ali i lokalnom stanovništvu na prostoru Prostornog plana, a na osnovu planiranog broja ležaja, o čekuje se izme ñu 10000 i 15000 radnih mesta, a u okviru ovog broja 30 do 50% bi bili sezonski ili povremeni poslovi. Turizam će, pored poljoprivrede, šumarstva, proizvodnje bazirane na lokalnim resursima, pružanja usluga, biti izvor prihoda lokalnih zajednica.

Ležaji za smeštaj službenih lica Parka prirode, sezonskih radnika i za druga privremeno nastanjena službena lica na planskom podru čju nisu uzimani u obra čun kapaciteta, ali je obavezno uzimati ih u obzir pri izradi urbanisti čke i projektne dokumentacije.

Pored smeštajnih kapaciteta predvi ñenih za podru čje Prostornog plana, u najbližem okruženju, pre svega u Me ñure čju, Dugoj Poljani, Brnjici, Belim Vodama, Trnavi, Šaronjama i Mlan či, neophodno je obezbediti dodatnih ukupno oko 10000-12000 ležaja, a u Ivanjici, Sjenici, Raškoj i Novom Pazaru ukupno oko 5000-8000 novih ležaja, koji bi prvenstveno bili namenjeni turistima čiji je osnovni cilj poseta prostoru Golije.

Ukupan broj ležaja po gradovima/opštinama odražava atraktivnost prostora, saobra ćajnu povezanost, prostore za mogu će alpsko smu čanje i donekle prati i u češ će u prostoru Prostornog plana. Tako je na teritoriji grada Kraljeva 24,5% i Novog Pazara 5,2%, odnosno opštine Ivanjica oko 53,8%, Raške 13,4% i Sjenice 3% od ukupnog broja ležaja na podru čju Prostornog plana.

Raspodela broja ležaja prema vrsti smeštaja po gradovima/opštinama čija teritorija je u obuhvatu Prostornog plana je slede ća:

Tabela 14. Maksimalni broj ležaja po gradovima/opštinama prema vrsti smeštaja do 2025. godine

Postoje ć Novo Ukupno planirano e Smeštaj u Hoteli, Ostali U U hote U seoskim moteli, oblici doma ćoj lima, odmarali- Ukupni U Grad/ turisti pan smeštaja - radi motelima štima, U kapa Sedišta u auto- opština čkim doma sioni i odmara nosti i , plani- kam citet ugosti kam ćinstvima i sli čni lišta, seoskim pansioni narskim povi posto teljskim povi doma ćoj oblici kampovi, turis ma i apart domovi ma je će objektima ma radinosti sme planinar ti čkim man- ma, šumar + novo 2) štaja 3) ske ku će i doma ćin- skim skim i domovi i stvima bloko- lova čkim lova čke vima ku ćama ku će na delu 160 274 6 11700 13040 1760 400 700 28040 11980 opštine IVANJICA na delu 80 137 150 4800 2570 270 500 300 8807 2470 grada KRALJEV O na delu 140 50 150 2600 700 360 0 200 4200 1480 grada NOVI PAZAR na delu 0 0 0 3050 1420 180 200 200 5050 3230 opštine RAŠKA na delu 0 0 0 600 300 60 100 0 1060 160 opštine SJENICA

Postoje ći izgra ñeni kapaciteti (oko 800 ležaja), uz završetak ve ć zapo četih (oko 500 ležaja) i realno mogu ćih još najmanje oko 450 ležaja u doma ćoj radinosti i seoskim turisti čkim doma ćinstvima predstavljaju fond od oko 1750 ležaja koji može biti raspoloživ u kratkom roku od oko godinu dana, i bio bi osnov za po četnu fazu razvoja turizma na Goliji, a da bi se 2025. postigao planirani broj ležaja prose čno bi godišnje trebalo izgraditi po čevši od 2008. oko 3000 ležaja.

8.7.7. Planirani vidovi sportsko-rekreativnih i zabavnih aktivnosti

Na podru čju Prostornog plana predvi ñene su sportsko-rekreativne i zabavne aktivnosti po pravilu nižih intenziteta, uz ispunjavanje zakonskih uslova iz oblasti zaštite životne sredine i drugih propisa koji regulišu ove delatnosti: Zakon o sportu ("Službeni glasnik RS", broj 52/96), Zakon o javnim skijalištima ("Službeni glasnik RS", broj 46/06), i dr.

Na osnovu uticaja na okruženje u kome se odvijaju planirane sportsko-rekreativne i zabavne aktivnosti podeljene su na aktivnosti: vrlo niskog intenziteta, niskog intenziteta, srednjeg intenziteta i visokog intenziteta.

Sportsko-rekreativne i zabavne aktivnosti visokog intenziteta naro čito koriste izgra ñene objekte i opremu, pri čemu je njihov uticaj na okruženje vrlo izražen kroz fizi čke intervencije u prostoru zbog izgradnje objekata i opreme znatnih gabarita i/ili kroz veliki broja korisnika, odnosno njihovu koncentraciju u prostoru i vremenu, čime dolazi do znatnih direktnih ili kumulativnih posledica na okruženje.

Na drugoj strani ove skale su sportsko-rekreativne i zabavne aktivnosti vrlo niskog intenziteta, naj češ će u vidu pasivne rekreacije, koje ne zahtevaju nikakve, ili su za njihovo odvijanje potrebne vrlo male promene u prostoru, a koncentracija i broj korisnika su po pravilu mali i sa sobom ne nosi direktne ili kumulativne posledice na okruženje u kome se odvijaju.

Planiran je veliki broj aktivnosti koji može da zadovolji potrebe širokog spektra potencijalnih interesenata, odnosno korisnika i da lokalnim zajednicama donese i odre ñene dobiti kroz zapošljavanje i zarade prodajom roba i pružanjem razli čitih usluga vezanih za ove aktivnosti.

Mnoštvo razli čitih aktivnosti otvara i mogu ćnost za investiranje u opremu, objekte i organizaciju njihovog odvijanja, gde svoj interes mogu na ći kako investitori sa lokalnog nivoa, tako i oni sa šireg podru čja, uklju čuju ći i investitore iz inostranstva. O čekuju se i investicije Staraoca koje se odnose na ure ñenje i opremanje posebnih vizitorskih punktova, ulaznih "kapija" u odre ñene delove prostora, ulazne punktove u delove podru čja sa I i II stepenom zaštite i dr.

Prostorno definisane i kontrolisane aktivnosti i njihovo razvrstavanje na osnovu uticaja na okruženje u kome se odvijaju, omogu ćuju održivo koriš ćenje prostora i njegovih resursa.

Od primarnog zna čaja za razvoj turizma na Goliji je utvr ñivanje zona pogodnih za alpsko skijanje. Prostor Golije poseduje izvesne pogodnosti morfološkog i klimatskog karaktera za razvoj alpskog skijanja. PPRS ozna čava na ovom podru čju kao vode ću turisti čku aktivnost, pored letnje rekreacije, i zimske sportove.

I pored nedostatka meteoroloških koji bi omogu ćili preciznije planiranje aktivnosti vezanih za zimske sportove i rekreaciju, odre ñene su zone pogodne za alpsko skijanje podataka (stanica na Belim Vodama, kao jedina u višoj zoni Golije, vršila je merenja u relativno kratkom vremenskom periodu i ukinuta je 1979. godine).

Kriterijumi koriš ćeni za odre ñivanje zona pogodnih za alpsko skijanje su: mogu ćnost povezivanja u jedinstven sistem, nadmorska visina, ekspozicija i nagib terena, odnos prema zonama zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti, obraslost šumom, tereni sa vrlo slabom i slabom erozijom, uklapanje u predeo, blizina naselja i putne mreže, blizina kulturno-istoriskih vrednosti, opremljenost naselja javnim službama, infrastrukturna opremljenost, postoje ća skijaška infrastruktura, postoje ći smeštajni kapaciteti i sadržaji komplementarni turizmu, mogu ćnost da se pojedine ži čare koriste i u ostalim periodima godine za transport turista i posetilaca.

Zone pogodne za alpsko skijanje ne nalaze se na prostorima I i II stepena zaštite, zašti ćenih prirodnih prostora oko manastira Studenica, Gradca i drugih kulturnih dobara. Zone treba planirati tako da je za izgradnju staza, ži čara i ski-liftova potrebno minimalno uklanjanje drve ća, a najve ći deo njih prostorno povezati u sistem. Morfološke karakteristike planiranih zona omogu ćuju izgradnju svih kategorija težine staza, kao i takmi čarskih staza za ve ćinu takmi čarskih disciplina u alpskom skijanju.

Zone pogodne za alpsko skijanje predstavljaju prostore na kojima se, posle izrade studija, analiza i programa i odgovaraju će urbanisti čke dokumentacije, mogu urediti skijališta mogu biti prostori od zna čaja za turizam - turisti čki prostori. Ure ñenje skijališta vrši se prema odredbama Zakona o javnim skijalištima. Orijentacioni broj jednovremenih skijaša na celom podru čju Prostornog plana je 3300-39000, i najviše zavisi od ži čara, ski-liftova, ski-staza i nivoa obu čenosti skijaša.

Od oko 1300 ha zona pogodnih za alpsko skijanje oko 900 ha bi bio prostor za ski-staze, ži čare i ski-liftove, ostatak čine šume, livade i pašnjaci, ostalo poljoprivredno zemljište i izgra ñeni prostori naselja - sela.

Zbog pove ćanih rizika mogu ćeg povre ñivanja smu čara i drugih turista i posetilaca, neophodno je lociranje spasila čkih službi, zdravstvenih stanica, a zbog ve ćeg broja gostiju i potreba održavanja reda i mira i regulisanja eventualnih saobra ćajnih gužvi i formiranje policijskih ispostava u Devi ćima, Belim Vodama i Plešinu.

Zakonima, uredbama, naredbama i ostalim aktima državnih organa, aktima staraoca Parka prirode i drugih nadležnih institucija, ako se za to ukaže potreba, mogu se vremenski, prostorno i na druge na čine na pojedinim delovima podru čja Parka prirode propisati ograni čenja za odvijanje pojedinih sportsko-rekreativnih i zabavnih aktivnosti.

Za sportsko-rekreativne aktivnosti dozvoljava se postavljanje slede će opreme, odnosno ure ñenje terena: vidikovci, staze i putevi za dozvoljene aktivnosti, ure ñena mesta za odmor, piknikovanje i sklanjanje od nepogoda (nadstrešice, klupe, mesta za paljenje vatre - roštilja, korpe za otpatke, sudovi sa peskom ili vodom za gašenje vatre i dr.), ograde na stazama na mestima pove ćanog rizika od pada ili skretanja sa staze, odnosno puta, oprema za vezivanje konja i parkiranje zaprežnih vozila, oprema za parkiranje bicikala, parking za u česnike dozvoljenih aktivnosti iz ove grupe za najviše 10 motornih vozila po jednoj lokaciji (parkiralištu), parkiranje motornih vozila i mesta gde je predvi ñeno vezivanje konja i parkiranje zaprežnih vozila mora se prostorno razdvojiti, za jahanje konja se mogu koristiti iste staze koje se koriste i za peša čenje, planinarenje i tr čanje, dok staze za vožnju bicikala nije mogu će koristiti i za jahanje konja, staze i putevi sa prirodnom podlogom za prilaz vodenim površinama, prostori i oprema za kupanje i plivanje (ograde i rukohvati, stepenice ili lestvice za ulazak i izlazak iz vode) i pontoni, ukupne površine do 20 m 2 po pojedina čnoj lokaciji, jednostavne table i/ili displeji za objašnjenja, maksimalne ukupne površine do 4 m 2, ulazne - pristupne table maksimalne površine do 1 m 2 po tabli, table saobra ćajne turisti čke signalizacije maksimalne ukupne površine do 4 m 2, planinarske markacije - markacije planinarskih staza i transverzala.

9. Životna sredina

Očuvana životna sredina, rezultanta materijalizovanih efekata socio-ekonomske nerazvijenosti i niske gustine naseljenosti, predstavlja jedno od polazišta u koncepciji zaštite i razvoja na podru čju Prostornog plana, i tretirana je kao izuzetno vredan razvojni potencijal podru čja.

Strateško opredeljenje u vezi sa o čuvanjem, zaštitom i unapre ñenjem životne sredine iskazano je kroz definisane postulate zaštite i razvoja: zaštita svih prirodnih i stvorenih vrednosti podru čja, racionalno i održivo koriš ćenje resursa i integralni odnos u planiranju i upravljanju svim resursima.

Koncepcija organizacije, ure ñenja i zaštite u Prostornom planu bazira se na integralnom vrednovanju svih komponenti životne sredine i na strogom poštovanju svih zakonskih normi i obaveza u vezi sa zaštitom i unapre ñivanjem kvaliteta životne sredine.

Zaštita životne sredine na podru čju Prostornog plana zasniva se na konceptu održivog razvoja, uskla ñivanju koriš ćenja prostora sa mogu ćnostima i ograni čenjima prirodnih i stvorenih vrednosti (ustanovljeni režimi i mere zaštite) i sa potrebama socijalnog i ekonomskog razvoja, polaze ći od na čela prevencije i spre čavanja zaga ñivanja životne sredine i na čela integralnosti, što zna či obavezno uklju čivanje uslova zaštite životne sredine u sve planove/programe odnosno aktivnosti/sadržaje (elementi zaštite i unapre ñenja kvaliteta životne integralno su ugra ñeni u sve planirane aktivnosti i sadržaje na podru čju Prostornog plana.

Zahtevani kvalitet životne sredine će se realizovati primenom planiranih režima zaštite i posebnih mera koje su u vezi sa zaštitom, datih po elementima životne sredine, ali i mera koje su u vezi sa procesima oživljavanja podru čja (kompleks socio-ekonomskih mera) i poboljšanja socijalnog standarda stanovništva. Osnovna pretpostavka/uslov za bolji kvalitet življenja lokalnog stanovništva i budu ći razvoj Parka prirode i šireg podru čja, s jedne, i za o čuvanje i zaštitu životne sredine s druge strane, svakako je viši nivo komunalne opremljenosti naselja. Sprovo ñenjem planiranih režima zaštite obezbedi će se zahtevani kvalitet životne sredine, uz optimalno održiv razvoj lokalnog stanovništva i aktivnosti, odnosno primenu pravila za izgradnju i ure ñenje prostora, utvr ñenih ovim prostornim planom.

Sistem zaštite životne sredine podrazumeva utvr ñivanje mera, uslova i instrumenata, usaglašenih sa odredbama Zakona o zaštiti životne sredine, za:

- održivo upravljanje, o čuvanje prirodne ravnoteže, celovitosti, raznovrsnosti i kvaliteta prirodnih vrednosti i uslova za opstanak svih živih bi ća i

- spre čavanje, kontrolu, smanjivanje i sanaciju svih oblika zaga ñivanja životne sredine.

Obaveze, mere i smernice zaštite životne sredine u potpunosti su ugra ñene i usaglašene sa odredbama Zakona o zaštiti životne sredine.

Primenom mera zaštite životne sredine efekti negativnih tendencija identifikovanih u prostoru će se korigovati u pravcu poboljšanja kvaliteta pojedinih elemenata životne sredine, a primenom svih raspoloživih instrumenata spre čiće se da do njih ne do ñe u definisanom planskom okviru (zakonski, ekonomski, instrumenti za procenu uticaja na životnu sredinu, instrumenti za monitoring i instrumenti za upravljanje životnom sredinom).

9.1. Zaštita i o čuvanje kvaliteta vazduha

Zaštita vazduha će se obezbediti kroz primenu slede ćih mera:

- koriš ćenje ekoloških energenata (elektri čna energija, sun čeva energija, biomasa, energija malih XE, energija vetra, geotermalna energija i dr.) za grejanje budu ćih turisti čkih kapaciteta i manjih proizvodnih pogona, a za manje potroša če prihvatljivo je i drvo kao energent. Za sve nove privredne objekte, kao potencijalne zaga ñiva če, i postoje će zaga ñiva če, ukoliko ne poštuju pravilo upotrebe ekoloških energenata radi zadovoljavanja nivoa kvaliteta vazduha obavezna je ugradnja filtera u dimnjacima;

- rekonstrukcija postoje će putne mreže i uspostavljanje zaštitnih zona sa zaštitnim zelenilom uz saobra ćajnice za sve kategorije puteva u skladu sa Zakonom o javnim putevima, kao mera zaštite od buke i aerozaga ñenja. Poboljšanje kvaliteta postoje će putne mreže odnosi će se, pre svega, na lokalne puteve koji se nalaze u najlošijem stanju (asfaltiranje makadamskih i saniranje zemljanih puteva);

- kontrolisanje režima saobra ćaja na celom podru čju;

- u naselju Uš će, u kome su skoncentrisani raznovrsni izvori zaga ñivanja, zaštita vazduha će se sprovoditi primenom kompleksnih mera, i to: ugradnjom filtera u industrijskim dimnjacima; promenom režima saobra ćaja u naselju; adekvatnim tretmanom komunalnog i industrijskog otpada; formiranjem zaštitnih zelenih pojaseva oko izvora zaga ñivanja vazduha i buke i dr.

9.2. Zaštita i o čuvanje kvaliteta voda

U cilju zaštite kvaliteta voda (površinskih i podzemnih), obavezno je:

- definisanje zona izvorišta i odre ñivanje zona i mera sanitarne zaštite svih izvorišta (republi čkih, regionalnih i lokalnih) visokokvalitetnih površinskih i podzemnih voda;

- zemljište i vodene površine u podru čju zaštite izvorišta vodosnabdevanja moraju biti zašti ćeni od namernog ili slu čajnog zaga ñivanja i drugih uticaja koji mogu nepovoljno delovati na izdašnost izvora i zdravstvenu ispravnost vode. U skladu sa tim, sve aktivnosti u prostoru koje uti ču na promenu kvaliteta vode u vodonosnim slojevima ili površinskim tokovima, moraju biti zabranjene;

- u podru čjima na kojima se nalaze izvorišta koja se koriste ili su planirana za snabdevanje vodom za pi će, zakonom se ustanovljavaju tri zone zaštite: šira zona zaštite, uža zona zaštite i zona neposredne zaštite;

- u cilju zaštite voda obavezno je ure ñenje i održavanje uže zone zaštite izvorišta koje se sprovodi kroz: ure ñenje terena; zabranu gra ñenja novih investicionih objekata koji nisu u funkciji vodosnabdevanja; zabranu upotrebe vešta čkih ñubriva i hemijskih sredstava u poljoprivredi; zabranu deponovanja otpada i redovnu kontrolu koriš ćenja zemljišta;

- zona neposredne zaštite izvorišta nalazi se unutar uže zone zaštite;

- na podru čju šire zone zaštite izvorišta potrebno je uspostaviti režim sanitarnog nadzora i zaštite od zaga ñivanja primenom niza preventivnih mera: zabrana izgradnje objekata i instalacija koji mogu zagaditi vodu ili zemljište, odnosno ugroziti bezbednost cevovoda i vodoprivrednih objekata; kanalisanje i pre čiš ćavanje otpadnih voda iz privrednih objekata u skladu sa standardima propisanim zakonom; sakupljanje čvrstog otpada samo na vodonepropusnim površinama; zabrana intenzivne upotrebe agrohemijskih sredstava na zemljištu koje se koristi u poljoprivredne svrhe, i zabrana transporta i skladištenja opasnih materija;

- obavezno o čuvanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda u skladu sa zahtevanom klasom;

- zabrana nekontrolisanog kaptiranja izvora bez obzira na izdašnost;

- zabrana kaptiranja izvora u I i II režimu zaštite;

- uspostavljanje zaštitne zone oko kaptiranih izvora;

- zabrana neadekvatnog kaptiranja i eksploatacije termomineralnih voda - u cilju zaštite formirati zone sanitarne zaštite izdani termomineralnih voda; (eliminacija pojedinih aktivnosti po zonama);

- kontrola kvaliteta vode za pi će (fizi čko-hemijski i mikrobiološki standardi) od strane stru čnih službi na lokalnom nivou;

- uspostavljanje sanitarne zaštite slivnih podru čja (pojasevi i zone sanitarne zaštite) kod planiranih akumulacija čija je prvenstvena namena vodosnabdevanje, radi o čuvanja kvaliteta voda u njima i smanjenja rizika po zdravlje korisnika njihovih voda;

- obezbe ñenje odgovaraju ćeg proticaja i kvaliteta voda ("vodoprivredni minimum") nizvodno od brane kod svih planiranih akumulacija, jer se na taj na čin štite vode i priobalni ekosistemi, obezbe ñuju propisana stanja kvaliteta voda u vodotocima i racionalno zadovoljavaju potrebe nizvodnih korisnika voda;

- zabrana prebacivanja voda iz jednog sliva u drugi;

- uspostavljanje zaštitnih pojaseva na vodotocima i buji čnim tokovima radi spre čavanja zaštite od poplava i bujica i širenja zaga ñenja, zaštite voda od koncentrisanih i rasutih zaga ñiva ča i revitalizacije re čnih tokova putem ograni čavanja aktivnosti;

- poštovanje uslova i kriterijuma za unapre ñenje i zaštitu životne sredine pri ure ñenju vodotoka, a u zonama posebnih prirodnih vrednosti obavezna je "naturalna regulacija";

- kod neposredne realizacije projekata izgradnje vodoprivrednih i drugih objekata i zahvata u koriš ćenju vodnih resursa ili koriš ćenju vodnih sistema obavezna je analiza uticaja na životnu sredinu, a pre svega sa stanovišta: procene rizika od svih vrsta i stepena zaga ñenja voda i tla i procene i prognoze "ovodnjenosti" kao osnovnog činioca opstanka života u postoje ćim ekosistemima, u zonama uticaja;

- rešavanje snabdevanja stanovništva vodom u naseljima uporedo sa rešavanjem pitanja odvo ñenja i tretmana otpadnih voda;

- izvrši će se sanacija i revitalizacija objekata i opreme vodovodne infrastrukture, po prioritetima po naseljima/zaseocima i izgradnja novih objekata u skladu sa sanitarno- tehni čkim uslovima izgradnje i ure ñenja;

- u cilju podizanja nivoa sanitacije naselja i bolje zaštite kvaliteta voda u vodoprijemniku, sakupljanje i evakuacija otpadnih voda će se vršiti preko separacionog kanalizacionog sistema (razdvajanje kolektora za otpadne vode od kolektora kišne kanalizacije) za potencijalne turisti čke centre (Bele Vode-Daji ći, Vrhovi-Odvra ćenica, Devi ći, Rudno, Studenica i dr.) i ve će centre zajednica naselja (Me ñure čje, Duga Poljana, Uš će, Gradac i dr.). U naseljima sa manjim brojem stanovnika, upotrebljene vode iz doma ćinstava se moraju prikupljati u sanitarno obezbe ñenim/nepropusnim septi čkim jamama. Pražnjenje septi čkih jama vrši će se cisternama, po odgovaraju ćoj periodici, a odlaganje na tzv. deponijama za mulj izvan podru čja Parka prirode. Cela procedura će biti organizovana i sprovedena od strane opštinskih komunalnih službi;

- obavezno pre čiš ćavanje svih otpadnih voda (komunalnih i industrijskih) pre ispuštanja u vodoprijemnik saglasno standardima propisanim zakonom;

- otpadne vode iz privrednih (zanatskih) objekata moraju da ispune standarde efluenta, nivo kvaliteta, da bi smele da budu upuštene u kolektore za otpadne vode naselja. Zavisno od vrste i tipa zaga ñene vode vrši će se njihovo prethodno pre čiš ćavanje kroz predtretman, pa će tek onda i ći na zajedni čko pre čiš ćavanje sa sanitarnim i atmosferskim otpadnim vodama;

- izgradnja ure ñaja (postrojenja) za pre čiš ćavanje otpadnih voda iz ve ćih naselja - centri zajednica naselja i pripajanje odgovaraju ćih industrijskih otpadnih voda koje su ispunile propisane uslove (pre čiš ćavanje kroz predtretman) i pre čiš ćavanje na zajedni čkim ure ñajima za tretman naseljskih otpadnih voda, kad god je mogu će i celishodno, jer se postižu efikasnija rešenja. U slu čajevima kada lokacija proizvodnog objekta u odnosu na samo naselje ne dozvoljava primenu zajedni čkog rešenja, obavezna je izgradnja ure ñaja za pre čiš ćavanje otpadnih voda pre upuštanja u vodoprijemnik;

- kod pre čiš ćavanja komunalnih otpadnih voda, ukoliko su u zoni zaštite izvorišta vodosnabdevanja, potrebno je, pored biološkog pre čiš ćavanja sa nitrifikacijom i denitrifikacijom, izvršiti i odstranjivanje hranjivih materija;

- turisti čki lokaliteti i centri će problem odvo ñenja otpadnih voda rešavati preko ure ñaja za biološko pre čiš ćavanje ili će se otpadne vode evakuisati u betonske vodonepropusne septi čke jame koje će se periodi čno prazniti cisternama, angažovanjem nadležne komunalne organizacije, a sadržaj odvoziti na deponiju;

- zabrana instaliranja prljavih tehnologija i zamena zastarelih tehnologija sa osloncem na čistije (prelaziti na tehnologije koje zahtevaju manje specifi čne koli čine vode i drugih sirovina i materijala). Takva primena treba da bude ekonomski stimulisana od strane države;

- u snabdevanju proizvodnih pogona vodom i drugih privrednih objekata orijentisati se na što ve će koriš ćenje vodotoka, kao kompleksnih sistema, u kojima bi se planskim gazdovanjem, koli čina i kvalitet voda održali na željenom nivou;

- uvo ñenje principa recirkulacije i ponovnog koriš ćenja pre čiš ćenih otpadnih voda;

- pri planiranju, gradnji ili rekonstrukciji proizvodnih i drugih privrednih objekata potrebno je obezbediti sve podloge na osnovu kojih se mogu utvrditi i usloviti potrebne mere zaštite, zahtevati i realizovati (u toku same investicije) na čin tretmana otpadnih voda koji daje zahtevani kvalitet efluenta i ne narušava kvalitet voda u prijemnom vodotoku i drugi uslovi;

- prilikom izdavanja uslova za sve planirane nove privredne objekte (postrojenja), kao potencijalne zaga ñiva če, ili kod rekonstrukcije postoje ćih, moraju se obezbediti sve potrebne saglasnosti i uraditi analiza uticaja na životnu sredinu. Investiciono- tehni čki programi, u okviru izrade idejnih i glavnih projekata, moraju da sadrže tehni čko-tehnološka rešenja za minimiziranje emisije zagañuju ćih materija u životnu sredinu, a prema važe ćim norama i standardima;

- zabrana upotrebe vešta čkih ñubriva i hemijskih sredstava u poljoprivredi u užoj zoni zaštite izvorišta koja se koriste ili su planirana za snabdevanje vodom za pi će;

- strogo kontrolisana primena hemijskih sredstava u poljoprivredi, kao i stroga kontrola sistema organizacije i rada sto čnih farmi na ostalom delu Prostornog plana u cilju zaštite površinskih i podzemnih voda od zaga ñivanja;

- otpadne vode sa sto čnih farmi tretirati u ure ñajima i evakuisati preko septi čkih jama nepropusnog tipa. Ure ñaje projektovati u skladu sa klimatskim uslovima uz obezbe ñenje stalnog održavanja, kontrole i nadzora nad njima od strane stru čnih službi;

- leševe uginulih životinja transportovati do najbliže kafilerije ili sahranjivati na sanitarno ure ñenim sto čnim grobljima (tretman uginulih životinja vršiti u skladu sa odgovaraju ćom zakonskom regulativom);

- izvo ñenje programa razvoja sto čarstva, u okviru toga i otvaranje mini sto čnih farmi, ne može po četi bez sprovedenog postupka procene uticaja na životnu sredinu i saglasnosti nadležnog organa na studiju o proceni uticaja;

- zabrana trajnog deponovanja otpada na celom području Prostornog plana, a pogotovo u dolinama reka i u zonama izvorišta visokokvalitetnih površinskih i podzemnih voda;

- zabrana deponovanja strugotine u dolinama reka;

- primena adekvatnog hraniva za ribe kako bi se spre čilo zaga ñivanje voda poreklom iz ribnjaka;

- izvo ñenje obodnih kanala, kod rekonstrukcije saobra ćajne infrastrukture, za odvo ñenje atmosferskih voda koje sadrže zaga ñuju će materije sa puta (nafta, maziva, ulja i istaložene štetne materije iz vazduha) i za prihvatanje u tzv. akcidentnim slu čajevima te čnih tovara i na taj na čin spre čiti njihovo nekontrolisano oticanje. Tehni čko rešenje će biti definisano u sklopu projekta rekonstrukcije saobra ćajnice, odnosno u fazi projektovanja novih saobra ćajnica, kada će biti uzete u obzir mere koje se odnose na zaštitu životne sredine. Izgradnja i rekonstrukcija saobra ćajne infrastrukture, kao i izgradnja prate ćih sadržaja (stanice za snabdevanje gorivom) podleže Zakonu o proceni uticaja na životnu sredinu ("Službeni glasnik RS", broj 135/04);

- zabrana prevoza i ispuštanja opasnih i štetnih materija kao i drugih materijala koje mogu trajno i u zna čajnom obimu ugroziti izvorišta vodosnabdevanja;

- zabrana upotrebe hemijskih sredstava za pravljenje vešta čkog snega;

- poštovanje Pravilnika o unutrašnjem redu u Parku prirode Golija kojim se pri uklanjanju snega i leda zabranjuje upotreba industrijske soli i na taj na čin spre čava zaga ñivanje zemljišta;

- sprovo ñenje postupka procene uticaja na životnu sredinu i izrada studije u kojoj će biti definisane mere i u vezi sa zaštitom voda (na čin odvo ñenja otpadnih voda, tretman, i dr.) za planirane turisti čke kapacitete, kao i za postoje će koji su sagra ñeni bez dozvole na celoj teritoriji Prostornog plana (pogotovo objekti koji se nalaze u zoni zaštite izvorišta) kojih se investitor mora strogo pridržavati;

- poboljšanje sistematskog merenja i osmatranja kvaliteta površinskih voda, kao vid kontrole, uvo ñenjem novih tzv. sistema zasebnih mernih stanica (mernih mesta) sa ili bez kontinualne registracije podataka i sa rezervnim (dopunskim) mestima za povremena ili ad hoc merenja radi potpunijeg uvida u kvalitet voda. Na taj na čin će se pove ćati kvalitet i pouzdanost informacija i obuhvatiti ve ći prostor. Usmeriti napore na automatizaciji prikupljanja podataka (opremanjem mernih mesta automatskim ure ñajima za merenje);

- razvijanje kulture stanovništva o potrebi čuvanja vodnih resursa;

- sprovo ñenje restriktivnih mera u cilju o čuvanja voda u izvorišnim podru čjima gde se štite vode namenjene za pi će ili u podru čjima od posebnog prirodnog ili ambijentalnog zna čaja. Kod malog prijemnog kapaciteta vodotoka, kada potrebne mere zaštite nisu ni tehni čki ni ekonomski prihvatljive, primenjuje se ova mera. Ona se sprovodi zabranom izgradnje novih pogona u navedenim podru čjima ili gašenjem, odnosno dislokacijom ve ć postoje ćih.

Sve restriktivne navedene mere uskla ñuju se sa prostornim, urbanisti čkim i razvojnim planovima i regulišu posebnim odlukama nadležnih organa.

9.3. Zaštita zemljišta

Zaštita zemljišta se obezbe ñuje:

- primenom antierozionih mera koje se svode na: zabranu kresanja lisnika, gajenja okopavina na strmim njivama, oranja po nagibu zemljišta; čiste se če šuma na nagnutim terenima i ispaše na degradiranim terenima i na obavezu oranja po izohipsi, pretvaranja degradiranih njiva u livade, melioracije degradiranih pašnjaka, pošumljavanja goleti, konverzije jednogodišnjih kultura u višegodišnje na degradiranim površinama i antierozionog gazdovanja zemljištem i šumama;

- blagovremenim antierozionim ure ñenjem (konzervacija i rekultivacija) slivova kao elementom kompleksnog gazdovanja vodom i zemljištem. Kod zaštite slivova prednost imaju zone rezervisane kao izvorišta za regionalne sisteme vodosnabdevanja, odnosno slivovi na kojima će se graditi manje akumulacije. Kod antierozionih mera zaštite slivova prednost imaju biološke mere (pošumljavanje, melioracija šuma, melioracija pašnjaka i livada i zatravnjivanje);

- rekultivacijom i revitalizacijom svih privremenih pozajmišta i majdana koji su prestali sa radom u skladu sa Zakonom u rudarstvu. Dozvoljeno koriš ćenje mineralnih sirovina se mora odvijati paralelno sa remedijacijom degradiranih površina u funkciji zaštite životne sredine;

- zabranom neorganizovanog deponovanja otpada na teritoriji Prostornog plana u skladu sa prethodnim uslovima, u cilju zaštite zemljišta;

- spre čavanjem neplanskog pretvaranja poljoprivrednog u gra ñevinsko zemljište, čime se inicira neželjena promena namene prostora i degradiranje atraktivnih lokaliteta;

- spre čavanjem pretvaranja livada i pašnjaka u oranice i preoravanja zemljišta na ve ćim nagibima čime se još više podsti ču erozioni procesi.

Skup mera koje će se primeniti zavisi će od nivoa erozionih rizika i vrste erozije. Na podru čju Prostornog plana prioritet u sprovo ñenju mera imaju lokaliteti na kojima je registrovana srednja erozija u slivu Studenice i jaka na teritoriji atara sela Tadenje.

10. Zaštita, koriš ćenje i ure ñenje prostora od interesa za odbranu zemlje, zaštitu od ratnih razaranja i zaštitu od elementarnih nepogoda

Ure ñenje i koriš ćenje prostora podru čja Prostornog plana od interesa za odbranu zemlje, zaštitu od ratnih razaranja i elementarnih nepogoda, uslovljeno je režimima prevencije i eliminisanja posledica ratne agresije na zemlju, zemljotresa, požara, poplava, vremenskih nepogoda, biljnih i životinjskih šteto čina i dr., a na osnovu uslova i zahteva Ministarstva odbrane za prilago ñavanje Prostornog plana potrebama odbrane zemlje i drugih propisa koji regulišu ovu oblast (Sektor za gra ñevinsko-urbanisti čku delatnost, Uprava za ure ñenje prostora i infrastrukturu odbrane, int. broj 1140-7/03 i dopune istih, int. broj 1140-12/03).

Mere zaštite od elementarnih i drugih ve ćih nepogoda i uslovi od interesa za odbranu zemlje rade se kao poseban prilog u kome se razra ñuju dobijeni uslovi i zahtevi i dopuna istih u pogledu odbrane zemlje i daju rešenja sa aspekta odbrane i zaštite koji su poverljivog karaktera.

Podru čje Prostornog plana, u kome dominira prirodni predeo, prirodne i kulturno- istorijske vrednosti, zbog posebne namene i ukupnog razvoja, mora biti zašti ćeno od prirodnih, elementarnih nepogoda i mogu ćih ratnih razaranja.

Mere zaštite od elementarnih i drugih ve ćih nepogoda jesu niz konkretnih preventivnih i zakonskih mera čija primena zna či spre čavanje i ublažavanje posledica od prirodnih katastrofa kao što su: zemljotres, poplave, požari, klizišta i dr.

10.1. Zaštita stanovništva i materijalnih dobara u slu čaju neposredne ratne opasnosti i u ratu

Osnovni oblici mera zaštite ljudi i materijalnih dobara od ratnih razaranja, koji se obezbe ñuju kroz organizaciju, ure ñenje i razvoj naselja, kao preventivne mere trajnog karaktera jesu:

- ravnomerni raspored naselja na širem podru čju sa višestrukim vezama sa okolnim i susednim naseljima, uz manju koncentraciju stanovništva po pojedinim naseljima;

- smanjenje povredljivosti naselja na rušenje izgradnjom objekata visoko i niskogradnje u skladu sa propisima za izgradnju u trusnim podru čjima;

- obezbe ñenje prohodnosti van zone zarušavanja za saobra ćaj radi što bržeg i bezbednijeg prevoza stanovnika ugroženih od ruševina.

Postoje ću i planiranu izgradnju karakteriše disperznost naselja i postoje ćih tradicionalnih skupina, sa pretežno slobodnostoje ćim objektima manje spratnosti, do maksimum P+1+Pot, izuzetno P+2+Pot, skeletne, drvene ili betonske konstrukcije, čime je rizik od urušavanja sveden na minimum, bez mogu ćnosti zapre čavanja saobra ćajnica. Po mogu ćstvu, zavisno od konfiguracije terena, omogu ćiće se dvosmerni saobra ćajni pristupi svakom objektu.

U okviru zaštite od ratnih razaranja, sklanjanje ljudi bi će obezbe ñeno, uglavnom, u podrumima objekata. Dvonamenska skloništa će se graditi po posebnim potrebama i uslovima i utvrditi urbanisti čkom dokumentacijom.

Rešenjem saobra ćajne mreže obezbe ñena je povezanost interne mreže sa obodnom magistralnom mrežom i prohodnost podru čja u svim pravcima, grebenskim i dolinskim saobra ćajnicama, odgovaraju ćim tehni čkim karakteristikama i sa disperzno raspore ñenom opremom. Javni, lokalni, poljski i šumski putevi, izletni čke staze i druge komunikacije predstavljaju istovremeno i protivpožarne barijere.

Zaštita od rušenja nadzemnih objekata elektroenergetske i telekomunikacione infrastrukture bi će obezbe ñena posebnim sigurnosnim pojasevima, a zaštita podzemnih instalacija od pucanja i kidanja primenom propisanih tehni čkih mera.

Zaštita od letnjih (nepogode sa vetrom, provalom oblaka, gromovima, gradom, suša, visoke temperature i dr.) i zimskih vremenskih nepogoda (sa velikim snegom, ledom, niskim temperaturama i dr.) ostvaruje se planiranom izgradnjom suprastrukture i infrastrukture, ure ñenjem teritorije, pošumljavanjom i dr., kao i organizovanjem protivgradne zaštite, gromobranskom zaštitom objekata i sl.

10.2. Zaštita od zemljotresa

Seizmi čka aktivnost na ovom podru čju je, u opštem smislu, okarakterisana kao niska do srednja sa zonama 6° i 7° MSK.

Uzimaju ći u obzir sve relevantne faktore za odredbu totalnog seizmi čkog intenziteta, kao što su: morfološki uslovi, stanje raspadnutosti stenskih masa, debljina kvartarnog pokriva ča, stabilnost padina i odvodnjenost sredine, može se o čekivati i pozitivan priraštaj seizmi čnosti u ve ćem delu podru čja.

Mere zaštite objekata infra i suprastrukture od zemljotresa na podru čju Prostornog plana treba da budu tretirane minimum za nivo 7 stepena MSK, ukoliko drugim propisima nije druk čije odre ñeno, odnosno ako novim istraživanjima ne bude odre ñen viši stepen zaštite. Obavezna je izrada karte seizmi čke mikroreonizacije, kao osnove za izradu posebnih mera zaštite.

Odbrana od zemljotresa na podru čju Prostornog plana sprovodi će se zabranom izgradnje na nestabilnim i uslovno stabilnim zemljištima i primenom urbanisti čko-arhitektonskih i tehni čkih propisa za izgradnju i rekonstrukciju objekata i infrastrukturnih sistema, kao i za konzervaciju i restauraciju arheoloških nalazišta i kulturnih dobara.

10.3. Zaštita od poplava

Mogu ćnost poplava postoji u svim aluvionima na podru čju, s obzirom na buji čni karakter ve ćine vodotokova. Zaštitne mere su zabrana gradnje svih objekata i podužnih trasa infrastrukture ispod maksimalno o čekivane kote poplavnog talasa pedesetogodišnjih velikih voda (Qmax 2%), kao i zaštita od stogodišnjih voda (Qmax 1%), pošumljavanje i primena dozvoljenih biotehni čkih radova na sanaciji erodiranih površina kao i regulacija vodotoka, ukoliko se to pokaže neophodnim. Dodatna regulacija vodnog režima može se posti ći i izgradnjom planiranih akumulacija i naturalnom regulacijom korita reke, po posebnim uslovima.

Opasnost od poplavnih talasa kod izgradnje planiranih hidroakumulacija za regionalno vodosnabdevanje, kao i malih hidroelektrana (MXE) rešava će se kroz izradu investiciono-tehni čke dokumentacije i procene uticaja na životni sredinu.

10.4. Zaštita od požara

Preventivna mera zaštite od požara je primena protivpožarnih mera u fazi izbora konkretnih sadržaja, namene površina i saobra ćajnih rešenja u skladu sa odredbama Zakona o zaštiti od požara ("Službeni glasnik SRS", broj 37/88, "Službeni glasnik RS", br. 53/93, 67/93, 48/94 i 101/05).

Za predmetni prostor najve ću opasnost za izbijanje i širenje požara predstavljaju šume, koje zahvataju najve ći deo podru čja. Za preventivnu zaštitu od požara, kao i za njegovo uspešno eliminisanje, primenjiva će se Zakonom o zaštiti od požara utvr ñene mere i kriterijumi protivpožarne zaštite, uz slede će dodatne mere: obezbe ñivanje saobra ćajne pristupa čnosti svim delovima šuma, obezbe ñivanje tehni čke vode crpljenjem iz potoka i izvorišta koja se ne koriste za vodosnabdevanje pija ćom vodom; plansko ostavljanje protivpožarnih barijera (pruga i progala) pri se či i novom pošumljavanju; organizovanje službe za osmatranje i javljanje; pokrivanje svih objekata suprastrukture propisnom protivpožarnom zaštitom.

U tom smislu treba izraditi, odnosno inovirati planove zaštite od požara, posebno za šumska podru čja. Ostale mogu će tehni čke katastrofe koje za posledicu imaju pojavu požara, kao i zaštita od eksplozija, trovanja, kontaminacija i dr. se ne tretiraju, s obzirom na status predmetnog podru čja kao zašti ćenog prirodnog dobra, za koji se primenjuju posebne mere zaštite (zabrana transporta opasnih materija, i dr.).

10.5. Zaštita od klizišta

Zaštita od potencijalnih klizišta odnosi se na izbegavanje nestandardnih intervencija u prirodnoj konfiguraciji zemljišta, posebno na ve ćim nagibima, održavanje vegetacije na nagnutim terenima i spre čavanje gradnje, kao i na primenjivanje kriterijuma zaštite od zemljotresa.

10.6. Zaštita od biljnih i životinjskih šteto čina

Zaštita od biljnih i životinjskih šteto čina sprovodi će se u okviru mera gazdovanja u šumskim, lovnim i ribolovnim osnovama, saglasno propisima od zaštite od kalamiteta.

Nadležni organi obezbedi će, u saradnji i u dogovoru sa staraocem Parka prirode i korisnicima podru čja, a u skladu sa propisima, svako u okviru svojih ovlaš ćenja:

- pra ćenje stanja i organizovanu zaštitu od biljnih i životinjskih šteto čina šuma, pašnjaka, livada i drugih poljoprivrednih površina i dr. uz primenu kontrolisanih mehani čkih, bioloških i drugih mera, koje nisu u suprotnosti sa merama zaštite prirode i životne sredine zašti ćenog podru čja i ne će ostaviti negativne posledice na stanovništvo;

- organizovanje lokalne službe civilne zaštite za pra ćenje stanja, ostvarivanje preventivnih mera i preduzimanje aktivnosti zaštite od elementarnih nepogoda i ratnih razaranja na podru čju Prostornog plana, sa sedištem u Belim Vodama, povezane sa vatrogasnom i zdravstvenom službom, policijom i drugim službama na nivou opština, Upravom Parka prirode i upravama šumskih gazdinstava koje bi joj davale materijalnu, kadrovsku i tehni čku podršku.

IV. IMPLEMENTACIJA PROSTORNOG PLANA

1. Lista prioritetnih aktivnosti za implementaciju Prostornog plana

Implementacija Prostornog plana sadrži listu prioritetnih aktivnosti na osnovu funkcionalnog sagledavanja razvojnih potreba koje treba da se realizuju u periodu do 2017. godine, odnosno do vremenskog horizonta važenja Ugovora o implementaciji Prostornog plana, 2013. godine. Nedostatak preduslova za ubrzani razvoj podru čja zahteva istovremenu realizaciju, izuzetno heterogenih intervencija, aktivnosti i razvojnih programa istraživa čkog i aplikativnog karaktera, sa aktivnostima na neposrednoj realizaciji.

1.1. Aktivnosti i razvojni programi od opšteg zna čaja i interesa

1. Izrada geografskog informacionog sistema (GIS) za podru čje Prostornog plana

- program monitoringa;

- formiranje informacionog centra sa bazama podataka iz pojedinih sektora i dr.

2. Izrada dokumentacione osnove

- utvr ñivanje stanja izgradnje na podru čju Prostornog plana, posebno bespravno podignutih objekata i regulisanje njihovog pravnog statusa;

- uspostavljanje katastra instalacija;

- revizija i ažuriranje katastra, posebno stanja vlasništva na poljoprivrednim površinama i izrada relevantnih situacionih planova;

- inventarizacija objekata na podru čju koja se mogu, kroz revitalizaciju, sanaciju i prenamenu, koristiti za potrebe zašti ćenog dobra, posebno objekata u javnom vlasništvu.

1.2. Aktivnosti i razvojni programi prezentacije vrednosti Golije i stvaranja osnova za dugoro čnu realizaciju nau čno-istraživa čkih i obrazovno-vaspitnih programa

- organizovanje škola u prirodi i tematskih obilazaka;

- ekološka edukacija i informisanje stanovnika Golije i turista o vrednosti i potrebi čuvanja prirodnih i kulturnih dobara;

- organizovanje umetni čkih kolonija u obnovljenim seoskim sredinama i aukcijska prodaja stvorenih umetni čkih dela;

- organizovanje drugih javnih dobrotvornih manifestacija sa ciljem pribavljanja sredstava za radove na podru čju Golije koji su od opšteg interesa;

- edukacija stanovništva za poslove u turisti čkoj delatnosti;

- održavanje permanentnog nivoa informisanosti od strane lokalnih medija i Staraoca o svim novinama, programima i mogu ćnostima u češ ća drugih subjekata razvoja, posebno nevladinih organizacija.

1.3. Aktivnosti i razvojni programi zaštite i ure ñenja prirodnih vrednosti

1. Trajno obeležavanje granica prirodnog dobra, pojedinih namenskih zona i režima zaštite;

2. Programi istraživanja i pra ćenja stanja na zašti ćenom dobru, pri čemu se ocenjuje prioritetnim:

- istraživanja i pra ćenja stanja ornitofaune i stanja ihtiofaune;

- pra ćenje stanja i razvoja vegetacije sa primenom mera aktivne zaštite i bioinženjeringa;

- istraživanje geonasle ña, posebno starih rudokopa i speleoloških objekata;

3. Kartiranje i predlozi za zaštitu sa posebnim merama ure ñenja;

4. Izrada programa i projekata za ure ñenje pojedinih lokaliteta u prvom stepenu zaštite;

- Daji ćko jezero;

- Košaninova jezera.

5. Izrada Lokalnog plana predela (Local Landscape Plan).

1.4. Aktivnosti i razvojni programi zaštite i ure ñenja nepokretnih kulturnih dobara

- zaustavljanje degradacije i obnova seoskih objekata u tradicionalnim tehnikama gra ñenja, sa izradom detaljnih programa zaštite, revitalizacije i ure ñenja onih seoskih celina ili kompleksa objekata koje je mogu će koristiti;

- izrada projekata za etno-parkove, izbor lokacija i reprezentativnih tipova narodnog graditeljstva koje će biti grupisano na prostoru etno-parkova, priprema za njihovo preseljenje i ure ñenje prostora - etno sela Brusnik, Plešin i Rudno;

- po četak realizacije kulturnih staza sa okosnicom duž poteza Uš će-Studenica-Gradac;

- donošenje rešenja o zaštiti evidentiranih kulturnih dobara ovim prostornim planom i kategorizacija objekata koji uživaju prethodnu zaštitu.

1.5. Aktivnosti i razvojni programi arheoloških i etnografskih istraživanja

- sistematsko terensko rekognosciranje na podru čjima koja dosada nisu obra ñena - na delu teritorije opštine Ivanjica, uz dopune evidencije za deo teritorije grada Kraljevo, kao i ostalog dela podru čja Prostornog plana;

- izrada programa sistematskih arheoloških iskopavanja;

- sistematska etnografska istraživanja celog podru čja;

- preliminarna arheološka istraživanja indikativnih lokaliteta - prvenstveno lokaliteta gradinskog tipa, prema modelu koji je primenjen prilikom radova na Šarskom Kršu, Radalici i Gradini u Šaronjama; otkrivanje, pored uobi čajenih kasnoanti čko- ranovizantijskih kulturnih stratuma, i postojanje ranosrednjovekovnih slojeva, lokaliteta tipa crkvina, posebno sa tragovima zidane arhitekture, kao i nekih od naseobinskih lokaliteta tipa duvarina;

- sistematska arheološka istraživanja na zna čajnijim lokalitetima - u kompleksu manastira Studenice, kao i na lokalitetima koji su u neposrednoj vezi sa ovim manastirom;

- istraživanje ostataka srednjevekovnih naselja i rudarstva.

1.6. Aktivnosti i razvojni programi u zaštiti životne sredine

- izrada integralnog katastra zaga ñiva ča životne sredine;

- formiranje jedinstvenog informacionog sistema i monitoringa životne sredine u skladu sa zakonom, što podrazumeva i stalno pra ćenje posledica zaga ñenja na zdravlje ljudi i okolinu i pravovremeno reagovanje kao preduslova za upravljanje životnom sredinom;

- intenziviranje rada na podizanju i ja čanju ekološke svesti lokalnog stanovništva u cilju njihovog boljeg informisanja i obrazovanja o ekološkim problemima kroz sistem obrazovanja i vaspitanja, nau čno-istraživa čkog i tehnološkog razvoja, javnog informisanja i popularizacije zaštite životne sredine;

- ostvarivanje aktivne saradnje izme ñu Staraoca Parka prirode i lokalnog stanovništva;

- kontrola sprovo ñenja režima i mera zaštite u cilju o čuvanja, unapre ñenja i zaštite biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, i posebnih prirodnih i kulturnih vrednosti;

- obezbe ñenje održivog/racionalnog gazdovanja prirodnim resursima (vodnim, mineralnim, šumskim, zemljišnim i dr.);

- poboljšanje nivoa i standarda komunalne opremljenosti naselja uz preduslov ve ćeg angažovanja opštinskih službi u rešavanju postoje ćih komunalnih problema;

- uspostavljanje kontrole postupanja sa otpadom u skladu sa zakonima i propisima;

- definisanje programa iz oblasti obnovljivih izvora energije.

1.7. Aktivnosti i razvojni programi na zaštiti, ureñenju i unapre ñenju šuma

- usaglašavanje (revizija) opštih i posebnih šumskih osnova, u redovnom postupku izrade osnova;

- istraživanje i pra ćenje zdravstvenog stanja šuma i šumskog zemljišta;

- istraživanje raznovrsnosti tipova šumskih zajednica;

- istraživanje funkcionalnih optimuma u II i III zoni (prema režimu koriš ćenja);

- izrada planova gazdovanja i pošumljavanja u skladu sa dosadašnjom dinamikom po gazdinskim jedinicama;

- inventura privatnih šuma i izrada planova i programa gazdovanja i ure ñenja privatnih šuma kao osnove za izradu šumskih osnova za privatne šume;

- donošenje godišnjih planova gazdovanja šumom;

- donošenje komplementarnih planova vezanih za infrastrukturne u činke šume i usluge (rekreativno opremanje, zaštita zemljišta i voda i dr.).

1.8. Aktivnosti i razvojni programi za razvoj lovstva

- izrada jedinstvenog Programa razvoja lovstva za sva lovišta koja se nalaze na podru čju Prostornog plana u organizaciji staraoca i u saradnji sa lova čkim udruženjima, kao i izrada Privremenog plana upravljanja vukom na području Golije;

- usaglašavanje i revizija lovnih osnova, po usvajanju Prostornog plana;

- dugoro čna finansijska pomo ć i podrška lokalnih zajednica, opština i nadležnih republi čkih organa za potpunu realizaciju lovnih i uzgojnih centara;

- izrada godišnjih planova gazdovanja lovištima koji se odnose na zaštitu, uzgoj i proizvodnju divlja či;

- revizija planiranih programa intenzivnog gajenja divlja či.

1.9. Aktivnosti i razvojni programi za razvoj ribolovstva

- izrada Programa razvoja ribarstva za celo podru čje Prostornog plana sa svim slivovima, odnosno delovima slivova koji su obuhva ćeni granicama Prostornog plana, bez obzira kojem ribolovnom podru čju i kojem korisniku pripadaju;

- izrada Opšte ribolovne osnove za podru čje Prostornog plana koja će se raditi u svemu prema usvojenim odredbama Programa, sa smernicama koje će se ugra ñivati u posebne osnove koje će donositi korisnici pojedinih ribolovnih podru čja;

- izrada razvojnih programa i konkretnih projekata za ribolovstvo.

1.10. Aktivnosti i razvojni programi za razvoj poljoprivrede

- izrada Programa razvoja poljoprivrede, posebno sto čarstva, u skladu sa Strategijom razvoja poljoprivrede Srbije;

- sistemska podrška proizvodnji zdravstveno bezbedne hrane;

- udruživanje poljoprivrednika, me ñusobno i sa nosiocima turisti čkog razvoja;

- aktiviranje kompleksnog programa razvoja farmi kao proizvodnih, ali i obrazovnih centara.

1.11. Aktivnosti i programi za razvoj turizma

- prezentacija Golije i okoline kroz integralnu turisti čku ponudu, sa prožimanjem što ve ćeg broja turisti čkih programa, proizvoda, aktivnosti, odnosno vidova turizma, čime se stvaraju preduslovi za širi spektar korisnika turisti čkih i drugih usluga, i prepoznatljivost Golije kao zanimljive i poželjne turisti čke destinacije;

- kod kreiranja promocije turizma ovog podru čja, naro čito na inostranom tržištu, potencirati pre svega da je Golija brend, jer uz sebe vezuje i važne marketinške odrednice, kao što su: MaB, UNESCO, Biosphere reserve, World heritage list, Nature park (park prirode), Studenica, ali i opšte vrednosti kao što su: multikulturalnost, kontinuitet civilizacije i sli čno;

- proglasiti turisti čke prostore na podru čju Prostornog plana i time obezbediti rezervaciju i zaštitu prostora za ovu namenu;

- predloženi priorotetni projekti su:

Oblast Projekat Biologija i diverzitet 1. Panoramski put Golije 2. Turisti čka signalizacija i interpretacija 3. Sistem vidikovaca Golije 4. Sistem interne mobilnosti i parkinga 5. Centri za posetioce/Interpretacioni centri Golija Zimske i letnje 6. Sistem peša čkih i biciklisti čkih ruta aktivnosti na planini 7. Tematska peša čka ruta "Pri ča planine" 8. Sistem staza za nordijsko skijanje 9. Avanturisti čki park (na Golijskoj reci) Doživljaji ruralne 10. Rudno - Ruralno eko/etno selo Golije 11. Ruralno etno naselje u modernom konceptu razvoja nekretnina 12. Program zdrave hrane za potrebe turisti čkog tržišta Golije Studenica i kultura 13. Interpretacija šireg prostora manastira Studenica i Gradac 14. Paška - Muzej / tematski park starosrpske države Razno 15. Program edukacije o turizmu i tur. aktivnostima za lokalno stanovništvo

Ovi projekti odnose se na poboljšanje opšte infrastrukture, izgradnju turisti čke infrastrukture, kao podloge za razvoj turisti čkih proizvoda za upotpunjavanje letnje i zimske ponude na planini.

- doneti Program razvoja turizma Golije na osnovu Master plana i Prostornog plana kojim će se definisati konkretni parametri i smernice, kao i prioriteti za planiranje, izgradnju turisti čkih naselja, celina, rizorta i turisti čke opreme, posebno ure ñenja skijališta i na osnovu njega pristupiti realizaciji;

- izvršiti kategorizaciju turisti čko-ugostiteljskih kapaciteta, stimulisati izgradnju i opremanje viših kategorija smeštaja primenom razli čitih mehanizama;

- obezbediti kadrove za pružanje kvalitetnih usluga (ugostiteljske, instruktori rekreacije i sporta, animatori, iznajmljivanje sportske opreme, servisne usluge i sli čno), a kroz sistem školovanja i kroz druge brže, lakše, efikasnije i jeftinije vidove edukacije (kursevi, seminari, radionice i sli čno) obezbediti sticanje potrebnih znanja i veština za potrebe turizma, pre svega za mla ñe stanovništvo;

- intenzivno i hitno razvijati nove, kvalitetne i prepoznatljive turisti čke proizvode i programe;

- uklju čiti se u programe eko-sertifikacija na doma ćem i inostranom nivou;

- podsticati stvaranje robnih marki i proizvoda sa geografskim poreklom;

- koristiti nove komunikacione tehnologije u turisti čkom poslovanju, promociji turizma, turisti čkoj signalizaciji, edukaciji i informisanju na podru čju Prostornog plana;

- razviti jedinstveni turisti čki informacioni sistem - bazu podataka;

- uspostaviti mehanizme za primenu TSA (Tourism Satellite Account) indikatora u što kra ćem roku kako bi se, pre svega ekonomski rezultati turizma na prostoru Golije mogli meriti, vrednovati, ali i upore ñivati sa drugim turisti čkim destinacijama u zemlji i inostranstvu;

- informisati seosko stanovništvo o mogu ćnostima: njihovog uklju čivanja u turisti čke aktivnosti, naro čito u domenu proizvodnje zdrave hrane, lokalnih gastronomskih proizvoda, i u prezentaciji autenti čnih etnoloških i kulturnih vrednosti; pristupa razli čitim fondovima i programima za razvoj sela, poljoprivrede, turizma, programima prekvalifikacije i samozapošljavanja, dobijanja povoljnih kredita, poreskih i sli čnih olakšica;

- podsticanje aktiviranja "viška stambenog prostora" za smeštaj turista, izgradnje malih (porodi čnih) pansiona i hotela u seoskim naseljima;

- podsticati turizam zasnovan na lokalnoj zajednici, gde lokalna zajednica najdirektnije učestvuje u donošenju svih odluka vezanih za turizam, svesna koristi, ali i posledica koje iz odre ñenih odluka mogu proiste ći;

- podsticati partnerstvo države, privatnog sektora i lokalnih zajednica (partnerstva javno-privatno), pove ćanje kapaciteta institucija i sl.;

- edukacija stanovništva i posetilaca-turista o značaju o čuvanja i unapre ñenje svih vrednosti prostora, životne sredine, koriš ćenja čistih i obnovljivih izvora energije, pove ćanja energetske efikasnosti (uštede energije), upotrebe ekoloških gra ñevinskih materijala, tretmana otpadnih voda i čvrstog otpada;

- postaviti automatske meteorološke stanice i vršiti merenja u narednom periodu (barem pet godina u neprekinutom trajanju) na lokacijama Golijska Reka, Daji ćko brdo, Vrhovi-Odvra ćenica i Šeremetovica, na osnovu kojih je mogu će uraditi kvalitetan izveštaj, pre svega o snežnom pokriva ču na ovim lokacijama;

- razvoj turizma bazirati i na stalnom pra ćenju uticaja turisti čkih i njemu kompatibilnih aktivnosti na: stanje životne sredine, naro čito u zonama zaštite, stanje populacija i staništa ugroženih biljnih i životinjskih vrsta, stanje biodiverziteta, stanje kontinualne egzistencije prirodnog i kulturnog pejsaža, kao i na ekonomske, socijalne i kulturne posledice - uticaje koje turizam može imati na lokalne zajednice i shodno tome planirati dalje mere;

- izgraditi kvalitetnu turisti čku signalizaciju na podru čju Prostornog plana i na magistralnim putevima u širem okruženju.

1.12. Aktivnosti i razvojni programi u vodoprivredi

1. Izrada Vodoprivredne osnove podru čja Golije čime će generalno biti postavljeni kriterijumi i uslovi zaštite i koriš ćenja voda na planskom prostoru; kroz izradu podloga za Vodoprivrednu osnovu podru čja Golije, treba:

- obraditi stanje na slivnim podru čjima predvi ñenih akumulacija i akumulacionih prostora;

- definisati hidrološke parametre za profile brana;

- interpretirati geomorfološke i geotehni čke podloge za brane i akumulacije;

- preispitati namene i karakteristike planiranih akumulacija, malih hidroelektrana, zahvatanja površinskih i podzemnih voda za potrebe korisnika na podru čju Golije;

- obraditi profile zahvata za potencijalne male hidroelektrane i dr.

Prethodna istraživanja treba da obuhvate:

- ispitivanja hidrološkog režima i kvaliteta pojedinih vodenih tokova,

- biološka ispitivanja,

- analizu kvalitativnog sastava postoje ćeg stanja ihtiofonda kao i zdravstveno stanje riba.

2. Prioritetna aktivnost u vodosnabdevanju odnosi se na izradu programsko-projektne dokumentacije, Generalnog projekta vodosnabdevanja na planskom podru čju kojim bi se na nivou generalnog projekta:

- utvrdile mere za snabdevanje vodom stanovništva i privrede u granicama Prostornog plana;

- utvrdilo postoje će stanje vodosnabdevanja i predložili radovi i mere za unapre ñenje, rekonstrukciju i revitalizaciju objekata i sistema;

- prema predloženim prioritetnim razvojnim opredeljenjima, potrebama lokalne zajednice i konkretnim programima pojedinih investitora, odabrala rešenja za snabdevanje vodom budu ćih turisti čkih i privrednih objekata, naselja, javne i komunalne potrošnje i dr.;

- utvrditi uslove i lokacije izvorišta za proizvodnju i flaširanje vode.

3. Prioritetna aktivnost u kanalisanju otpadnih voda odnosi se na izradu Generalnog projekta kanalisanja voda na podru čju Prostornog plana kojim je potrebno:

- istražiti stanje i na čin evakuacije otpadnih voda iz naselja sa podru čja Prostornog plana;

- predložiti rešenja za sanaciju, rekonstrukciju i dogradnju postoje ćih objekata kanalizacije;

- predložiti odgovaraju ća rešenja kanalisanja i pre čiš ćavanja otpadnih voda za planirane objekte i razvojne kapacitete prema tipu objekata, lokalitetima i naseljima sa uslovima njihove evakuacije u recipijente, na nivou generalnog projekta.

1.13. Aktivnosti i prioritetni razvojni programi u saobra ćaju

Kod odre ñivanja prioriteta za rehabilitaciju ili rekonstrukciju postoje ćih putnih pravaca, dogradnju neizgra ñenih deonica ili izgradnju delova putne mreže prednost imaju putevi koji obezbe ñuju:

1. Aktiviranje planiranih turisti čko-rekreativnih centara i punktova, kao i pristup prirodnim i kulturnim dobrima - prioritet prvog reda imaju slede ći putni pravci:

- izgradnja i modernizacija regionalnog puta R 116 (deonica: Pridvorica-Studenica, 22 km),

- izgradnja i modernizacija regionalnog puta R 272 (deonica: Kumanica-Golijska reka-Osmanja ča, 30,5 km),

- izgradnja regionalnog puta 234a (deonica: Pridvorica-Kuzmi čko polje-Grot, oko 33,3 km),

- izgradnja regionalnog puta 233 (deonica: Gornji Gradac-Bini ćko polje-Koritnik- Brusnik-Bele vode, 35 km),

- izgradnja lokalnog puta puta Kuti-Šeremetovica-Česta Vrela-Odvra ćenica (10 km),

- izgradnja lokalnog puta Osmanja ča-Preko brdo Ravna Gora-Padaljica-Grot (23,8 km).

2. Povezivanje izme ñu opština ili upravnih okruga -prioritet drugog reda imaju slede ći putni pravci:

- izgradnja i modernizacija regionalnog puta R 272 (deonica: Osmanja ča-Brnjica- Duga Poljana, 13,2 km),

- izgradnja i modernizacija regionalnog puta R 234b (Studenica-Kuti, 35,2 km),

- izgradnja i modernizacija regionalnog puta R 234 (deonica: Kuti-Kuzmi čevo- Koškovo, 31,8 km),

- rekonstrukcija lokalnog puta Hajdu čka voda-Karali ći-Kolešnica-Vodice-Heškovi ći, 23,9 km,

- izgradnja lokalnog puta Neškovi ći-Biser Voda-Višnji čko Brdo 10,2 km.

2. Povezivanje izme ñu lokalnih centara naselja, izgradnjom ili revitalizacijom putnih pravaca, prema mogu ćnostima i inicijativama lokalnih zajednica, uz u češ će zainteresovanih javnih preduze ća i potencijalnih investitora.

Tematska karta 2. Prioriteti izgradnje putne mreže

1.14. Aktivnosti i prioritetni razvojni programi u oblasti elektroenergetske infrastrukture

Iskazani prioriteti će se usaglasiti sa "Studijom perspektivnog razvoja ED mreže na podru čju "Elektrosrbije" čija je izrada u toku, kao i sa predlozima JP "Elektroprivreda" - Direkcije za strategiju i investicije. Studija, i na osnovu nje doneti programi razvoja ED mreže, definisa će kapacitete i na čin snabdevanja elektri čnom energijom podru čja Parka prirode.

Obra ñiva ču Studije će biti dostavljen predlog Prostornog plana Parka prirode Golija, kao i Generalni projekat elektrosnabdevanja rizorta "Golija, po njegovom završetku.

Izgradnja i rekonstrukcija elektroenergetskih objekata i vodova vrši će se saglasno Pravilniku o tehni čkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 do 400 kV ("Službeni list SFRJ", broj 65/88).

Promena trasa mreže i izgradnja novih elektroenergetskih objekata podložna je pribavljanju posebnih uslova i saglasnosti nadležnih institucija zaštite prirode, kulturnih dobara i zaštite životne sredine.

Prema sadašnjem stanju na podru čju, sagledavaju se slede ći prioriteti:

- izgradnja TS 35/10 kV ODVRA ĆENICA, instalisane snage transformacije 2x1 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x4 MVA;

- pove ćanje snage transformacije TS 35/10 kV RUDNO ugradnjom još jednog transformatora snage 1 MVA;

- izgradnja TS 35/10 kV MILI ĆI, instalisane snage transformacije 2x1 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x4 MVA;

- izgradnja TS 35/10 kV DEVI ĆI, instalisane snage transformacije 2x4 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x8 MVA;

- izgradnja TS 35/10 kV GOLIJA, instalisane snage transformacije 2x4 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x8 MVA;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV Ostatije i TS 35/10 kV ODVRA ĆENICA;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV UŠ ĆE i TS 35/10 kV RUDNO;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV RUDNO i TS 35/10 kV MILI ĆI;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV MILI ĆI i TS 35/10 kV DEVI ĆI;

- izgradnja 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV GOLIJA i TS 35/10 kV RAŠKA I;

- aktiviranje TS KUMANICA u transformaciji 35/10 kV, sa ugradnjom jednog transformatora nazivne snage 1,6 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x4 MVA;

- izgradnja TS 35/10 kV JASENOVICA, instalisane snage transformacije 2x1.6 MVA, krajnjeg kapaciteta 2x8 MVA;

- izgradnja dvostrukog 35 kV voda izme ñu TS 35/10 kV KUMANICA i TS 35/10 kV JASENOVICA;

- pove ćanje instalisane snage u TS Duga Poljana (ukupno 2x1 MVA) kao i rekonstrukcija dalekovoda 35 kV TS Jan ča - TS Duga Poljana;

- izrada studije za formiranje prstenaste strukture mreža 10 kV na podru čju Prostornog plana;

- izgradnja malih hidroelektrana u zavisnosti interesovanja potencijalnih investitora.

1.15. Aktivnosti i prioritetni razvojni programi u oblasti telekomunikacija

- izrada Programa izgradnje usaglašene mreže objekata telekomunikacija, uz postizanje dogovora o zajedni čkom koriš ćenju ve ć postoje ćih i budu ćih objekata;

- obaviti, po propisima, postupak legalizacije telekomunikacionih objekata koji su realizovani bez odgovaraju ćih saglasnosti;

- zamena postoje ćih vazdušnih vodova na pravcima Uš će-Studenica, Studenica-Rudno, Savovo i Mlan ča, opti čkim kablom;

- zamena postoje ćih telefonskih centrala digitalnim i pove ćanje njihovog kapaciteta;

- izgradnja planiranih baznih stanica WLL mreže;

- izgradnja planiranih baznih stanica mobilne telefonije.

1.16. Aktivnosti i prioritetni programi u razvoju u ure ñenju mreža naselja i organizaciji javnih službi

1. Legalizacija - Za izgra ñene objekte koji nisu u suprotnosti sa režimima zaštite, sadašnjim i planiranim namenama prostora, a na osnovu pravila izgradnje utvr ñenim ovim prostornim planom, treba što pre pristupiti njihovoj legalizaciji.

2. Obezbe ñivanje planskih osnova za upravljanje i ure ñenje podru čja - Izrada urbanisti čke dokumentacije za pojedina prioritetna gra ñevinska podru čja kojima će se utvr ñivati opšta i detaljna pravila gra ñenja, i to za:

- planovi generalne regulacije za centre zajednica naselja: Studenica, Rudno, Gradac, Devi ći, i za turisti čke celine: Bele Vode-Daji ći, Golijska reka, Odvra ćenica, Šeremetovica-Kuti-Plešin;

- planovi detaljne regulacuije: za centre Parka prirode na Belim vodama i Šeremetovici i za rizort Vrhovi.

3. Realizacija posebnih programa od zna čaja za ure ñenje podru čja

- na podru čju su utvr ñeni kriterijumi za izbor, odnosno pojedina čne lokacije prema vrstama objekata koji se mogu podizati na podru čju (proizvodni kapaciteti, objekti u funkciji Parka prirode, pojedinih delatnosti i dr.) kao i opšta pravila izgradnje;

- utvr ñivanje uslova i na čina kontrole kretanja po podru čju sa uspostavljanjem kontrolnih mesta - ulaznih kapija na kojima će se formirati i odgovarajući informativni punktovi;

- izbor uglednih seoskih doma ćinstava koja su još aktivna i oko kojih se može izgraditi aktivno etno doma ćinstvo, prioriteti su: Rudno, Plešin i Brusnik.

2. U česnici u implementaciji Prostornog plana

Osnovne pretpostavke za sprovo ñenje mera i uslova zaštite i razvoja su, pored kompetentnog i zainteresovanog staraoca:

- obezbe ñivanje finansijske podrške i formiranje stru čnog kadra;

- ubrzano donošenje propisanih, programskih i planskih dokumenata, njihova stru čna i društvena verifikacija;

- investiranje u zaštitu, opremanje i ure ñenje podru čja za izabrane razvojne funkcije;

- koordinirani rad staraoca, korisnika prirodnog dobra/resursa, službi zaštite prirode i spomenika kulture i nadležnih organa.

U cilju obezbe ñenja jedinstvenosti i funkcionalne povezanosti celog podru čja Prostornog plana ustanovljava se obaveza jedinstvene primene osnovnih dokumenta koje donosi Staralac za zašti ćeno podru čje Parka prirode i Rezervata biosfere.

2.1. Upravljanje

Vlada je imenovala staraoca kome se poverava upravljanje zašti ćenim prirodnim dobrom, JP "Srbijašume".

Staralac je obavezan da dobro koristi u svrhe i na na čin kojim je regulisan status i na čin koriš ćenja prostora i da poštuje sve odredbe koje proističu iz Prostornog plana koji je donet na osnovu pravnog akta o zaštiti i drugih relevantnih dokumenata.

Ako staralac zašti ćenog prirodnog dobra nemarno čuva ili ne održava prirodno dobro, zbog čega postoji opasnost njegovog ošte ćenja ili uništenja, nadležni organ može poveriti njegovo održavanje drugom preduze ću ili organizaciji.

Svi drugi korisnici dobra, po bilo kom osnovu, dužni su da se pridržavaju uslova i mera zaštite propisanih Uredbom, Prostornim planom, Programom zaštite i razvoja i Aktom o unutrašnjem redu Parka prirode Golija.

Staralac Parka prirode ima obaveze da:

- upravlja zašti ćenim prirodnim dobrom na na čin kojim se u potpunosti sprovode režimi zaštite i o čuvanja prirodnog dobra;

- koordinira aktivnosti sa korisnicima zašti ćenog prirodnog dobra i nadležnim organima u skladu sa propisanim režimima zaštite i o čuvanja prirodnog dobra;

- obezbe ñuje sprovo ñenje nau čno-istraživa čkih, vaspitno-obrazovnih, kulturnih, informativno-propagandnih i drugih aktivnosti;

- obezbe ñuje uspostavljanje i razvoj dozvoljenih delatnosti, odnosno funkcija zašti ćenog prirodnog dobra na propisani na čin;

- obeležava prirodno dobro na na čin propisan Pravilnikom o na činu obeležavanja zašti ćenih prirodnih dobara ("Službeni glasnik RS", br. 30/92, 24/94 i 17/96) i ovim prostornim planom;

- donosi srednjoro čne i godišnje programe zaštite i razvoja prirodnog dobra;

- donosi akt o unutrašnjem redu;

- organizuje čuvarsku službu;

- pribavlja finansijska sredstva: iz budžeta Republike putem konkretnih programa, iz sopstvenih sredstava/prihoda, iz naknada za koriš ćenje prirodnog dobra po odgovaraju ćem cenovniku i iz drugih izvora u skladu sa zakonom, iz me ñunarodnih izvora (fondova) i na dr.

U planskom periodu postoje ći subjekti koji gazduju šumama (Uprava za šume Srbije - Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede), lovištima (Lova čki savez Srbije i lokalna lova čka udruženja) i ribolovnim vodama zadržavaju svoja prava, s tim što lovno i ribolovno gazdovanje i turisti čku ponudu treba objediniti preko Staraoca Parka prirode, uz njeno prethodno stru čno ja čanje i zajedni čko definisanje prava, ovlaš ćenja i upravlja čkih mehanizama.

Organizacije koje upravljaju lovištima i ribolovnim podru čjima trebalo bi da intenziviraju rad na: realizaciji svojih planova i programa, njihovom usaglašavanju sa programima razvoja Staraoca Parka prirode, pribavljanju finansijskih sredstava kako za teku će održavanje i opremanje podru čja, tako i za otvaranje novih programa, a naro čito za prezentaciju svojih programa na tržištu.

Organizacija zaštite na podru čju podrazumeva: formiranje službe nadzora, organizovanje saradnje sa službama opština, posebno inspekcijskim službama iz urbanizma i gra ñevinarstva radi spre čavanja bespravne izgradnje, izradu i iniciranje pojedinih programa istraživanja zaštite etno nasle ña i programa istraživanja arheoloških lokaliteta u saradnji sa zavodima za zaštitu spomenika kulture i zavi čajnim muzejima.

Po usvajanju Prostornog plana, potrebno je pristupiti katastarskom definisanju i obeležavanju granica Parka prirode, Rezervata biosfere i pojedinih zona.

Obeležavanje granica zašti ćenog dobra i pojedinih zona i režima zaštite, postavljanje svih oznaka, informativnih tabli, poruka i dr., vrši će se isklju čivo na osnovu odgovaraju ćih pravilnika, uz prethodno pribavljanje uslova nadležnih organa. Obavezno je, nazna čiti zabrane vezane za lov, ribolov i neovlaš ćeno kretanje posetilaca.

Postavljanje privremenih oznaka, do donošenja pravilnika, njihov izgled, sadržaj i broj, Staralac će usaglasiti sa nadležnim državnim organom.

U cilju adekvatne prezentacije i stvaranja vizuelnog identiteta podru čja, Staratelj će pristupiti izradi/donošenju pravilnika o vizuelnom identitetu Parka prirode, u saradnji sa profesionalnim udruženjima i putem konkursa.

2.2. U česnici

Da bi se ostvarile projekcije utvr ñene Prostornim planom, potrebno je usavršiti organizaciju planiranja prostora i upravljanja životnom sredinom i koordiniranjem rada svih subjekata odgovornih za stanje na podru čju.

Institucionalna i kadrovska pokrivenost podrazumeva minimalan kapacitet ljudskih resursa neophodnih za nesmetanu realizaciju planova. S obzirom na intenzitet Prostornim planom predvi ñenih aktivnosti, kompleksnost problema, konstatuje se nedovoljna kadrovska opremljenost službi Parka prirode i lokalnih organa uprave i nedovoljna stru čna opremljenost za primenu gazdovanja resursima podru čja.

Glavni u česnici u sprovo ñenju Prostornog plana, bi će upravni subjekti Republike Srbije (državni nivo), dva grada (Kraljevo i Novi Pazar) i tri opštine (Ivanjica, Paška i Sjenica) obuhva ćene Prostornim planom, nadležni za javne funkcije, aktivnosti i sadržaje od nacionalnog i lokalnog interesa.

Državni nivo subjekata u sprovo ñenju Prostornog plana na podru čju Parka prirode predstavlja Vlada Republike Srbije, sa resornim ministarstvima. Lokalni nivo subjekata predstavljaju skupštine gradova Kraljevo i Novi Pazar, kao i skupštine opština Ivanjica, Paška i Sjenica sa svojim organima.

Pored upravnih subjekata u procesu sprovo ñenja Prostornog plana, mogu će je animirati i druge u česnike. S obzirom da je Aktom Internacionalnog koordinacionog saveta programa UNESCO-a " Čovek i biosfera" (MaB) deo Parka prirode proglašen za Rezervat biosfere, mogu će je uspostavljanje i me ñunarodnog nivoa neupravnih ili komercijalnih subjekata. O uklju čivanju me ñunarodnih subjekata odlu čuju subjekti državnog nivoa.

Osnovna koordinacija i odgovornost nad sprovo ñenjem Prostornog plana, pod uslovom da se steknu svi potrebni uslovi, pripada:

1. Staraocu Parka prirode Golija - JP "Srbijašume" i neposredno zainteresovanim organima i organizacijama koje će u ime Republike Srbije vršiti upravni i drugi nadzor nad radom staraoca:

- gradovi Kraljevo i Novi Pazar, kao i opštine Ivanjica, Raška i Sjenica;

- subjekti koji gazduju vodama - javna preduze ća ("Srbijavode" i dr.);

- JP za gazdovanje šumama "Srbijašume" - ŠG Šumarstvo "Raška" i ŠG Golija "Ivanjica" i privatni vlasnici šuma;

- Lova čki savez Srbije i lova čka udruženja;

- opštinske organizacije i udruženja sportskih ribolovaca.

2. Republi čkim organima:

MINISTARSTVO ŽIVOTNE SREDINE I PROSTORNOG PLANIRANJA - REPUBLI ČKA AGENCIJA ZA PROSTORNO PLANIRANJE

- pra ćenje primene i sprovo ñenja Prostornog plana; pra ćenje usaglašenosti drugih planskih dokumenata sa Prostornim planom;

- obezbe ñenje nadzora nad primenom i sprovo ñenjem Prostornog plana preko gra ñevinske inspekcije (u izgradnji, ure ñenju i koriš ćenju prostora) i preko urbanisti čke inspekcije (u izradi urbanisti čkih planova i urbanisti čkih projekata);

- pružanje stru čne pomo ći organima lokalne samouprave prilikom tuma čenja i implementacije Prostornog plana, kao i tuma čenje nadležnosti i obaveza organa lokalne samouprave u implementaciji Prostornog plana;

- nastavak istraživanja geonasle ña i faune;

- stavljanje pod zaštitu predela izuzetnih prirodno-antropogenih odlika u granicama podru čja Prostornog plana;

- participacija u obezbe ñivanju sredstava za izradu Programa i dokumenata zaštite i razvoja Parka prirode;

- participacija u obezbe ñivanju sredstava i organizovanju ure ñenja predela u zoni I stepena zaštite po odredbama Prostornog plana;

- participacija u organizovanju istraživanja i utvrñivanju uslova zaštite prirodnog i kulturnog bogatstva i prirodnih vrednosti na podru čju Prostornog plana.

MINISTARSTVO ZA INFRASTRUKTURU

- obezbe ñivanje sredstava i izrada projektne dokumentacije, kao i organizovanje izgradnje za puteve koji obezbe ñuju aktiviranje planiranih turisti čko-rekreativnih centara i punktova; povezivanje izme ñu opština ili upravnih okruga i povezivanje izme ñu lokalnih centara naselja;

- saradnja sa potpisnicima Ugovora o implementaciji i drugim relevantnim organima i organizacijama u cilju izgradnje puteva u funkciji zaštite i razvoja podru čja;

- u čestvovanje u sprovo ñenju Prostornog plana kroz izdavanje pravnih akata.

MINISTARSTVO KULTURE

- obezbe ñivanje sredstava za istraživanje i konzervaciju otvorenih arheoloških nalazišta;

- izrada projekta, obezbe ñivanje sredstava i izgradnja punktova kulturoloških sadržaja (etno parkovi);

- stavljanje pod prethodni režim zaštite evidentiranih spomenika kulture na podru čju Prostornog plana sa utvr ñivanjem parcela za sva evidentirana arheološka nalazišta na celom planskom podru čju i za sva evidentirana i zašti ćena kulturna dobra i ustanovljavanjem nadležnosti nad ovim parcelama za potrebe istraživanja, zaštite i prezentacije;

- utvr ñivanje uslova za izgradnju objekata, infrastrukture, ure ñenje i koriš ćenje prostora na celom planskom podru čju;

- participacija u obezbe ñivanju sredstava za izradu Srednjoro čnog programa zaštite i razvoja kulturno-istorijskih spomenika;

- evidencija i valorizacija etno nasle ña i izrada programa i projekata zaštite, rekonstrukcije i revitalizacije seoskih doma ćinstava;

- raspodelu obaveza iz ovog člana sporazumno će utvrditi Ministarstvo kulture, Republi čki zavod za zaštitu spomenika kulture i regionalni zavodi za zaštitu.

MINISTARSTVO EKONOMIJE I REGIONALNOG RAZVOJA

- pokretanje inicijative za proglašavanjem turisti čkih prostora na podru čju Prostornog plana;

- izrada Programa razvoja turizma za celo podru čje Golije;

- obezbe ñenje sredstava za realizaciju programa turisti čkog razvoja;

- kategorizacija turisti čkih-ugostiteljskih kapaciteta;

- obezbe ñenje sredstava za studiju opravdanosti skijališta za zone pogodne za alpsko skijanje;

- u češ će u razvoju novih kvalitetnih i prepoznatljivih turisti čkih proizvoda i programa, programa eko-sertifikacija na doma ćem i inostranom nivou, robnih marki i proizvoda sa geografskim poreklom;

- uspostavljanje mehanizama za primenu TSA (Tourism Satellite Account) indikatora;

- izrada kvalitetne turisti čke signalizacije na podru čju Prostornog plana i na magistralnim putevima u širem okruženju.

MINISTARSTVO POLJOPRIVREDE, ŠUMARSTVA I VODOPRIVREDE - UPRAVA ZA ŠUME SRBIJE, REPUBLI ČKA DIREKCIJA ZA VODE

- participacija u obezbe ñivanju sredstava i organizovanju ure ñenja predela u zoni I stepena zaštite po odredbama Prostornog plana i Srednjoro čnog programa ure ñenja predela;

- participacija u organizovanju istraživanja i utvrñivanju uslova zaštite prirodnog i kulturnog bogatstva i prirodnih vrednosti na podru čju Prostornog plana;

- participacija u sredstvima, izrada projektne dokumentacije u okviru podru čja Prostornog plana za izgradnju hidroakumulacija;

- obezbe ñivanje sredstava i projekata, kao i organizacija naturalne regulacije obala;

- participacija u izgradnji vodovoda, kanalizacije i ure ñaja za pre čiš ćavanje otpadnih voda u funkciji zaštite;

- obezbe ñivanje sredstava i projekata, kao i organizacija izgradnje/rekonstrukcije veterinarske stanice i servisa poljoprivredne mehanizacije u Golijskoj reci;

- obezbe ñenje sredstava za funkcije Parka prirode.

MINISTARSTVO RUDARSTVA I ENERGETIKE

- obezbe ñivanje sredstava i rekonstrukcija postoje ćih i izgradnja novih trafostanica;

- obezbe ñenje sredstava za geološka istraživanja.

MINISTARSTVO ZA TELEKOMUNIKACIJE I INFORMACIONO DRUŠTVO

- saradnja sa potpisnicima Ugovora o implementaciji i drugim relevantnim organima i organizacijama u cilju izgradnje puteva i telekomunikacija u funkciji zaštite i razvoja podru čja;

- obezbe ñivanje sredstava za izradu Programa izgradnje telekomunikacionih sistema na podru čju Golije.

MINISTARSTVO PROSVETE; MINISTARSTVO ZA OMLADINU I SPORT

MINISTARSTVO ZDRAVLJA; MINISTARSTVO RADA I SOCIJALNE POLITIKE

- obezbe ñivanje sredstava i rekonstrukcija postoje ćih i izgradnja novih objekata javnih službi - organizovana ponuda zdravstvene zaštite, predškolskih i socijalnih javnih službi; uvo ñenje novih programa - mobilne nastavne ekipe specijalizovane za pojedine nastavne programe; formiranje mobilnih ekipa i službi primarne zdravstvene zaštite, socijalnog staranja i dr.;

INSPEKCIJSKE SLUŽBE NA NIVOU REPUBLIKE

U česnici u implementaciji Prostornog plana i drugi relevantni organi i organizacije će me ñusobno sara ñivati na pitanjima:

- koordinacije aktivnosti na implementaciji Prostornog plana;

- provere rešenja i utvr ñivanja potrebe da se pristupi izmenama Prostornog plana, u roku, ili po isteku roka predvi ñenog Ugovorom o implementaciji;

- obezbe ñenja nadzora nad primenom i sprovo ñenjem Prostornog plana preko inspekcija;

- pružanja stru čne pomo ći organima lokalne samouprave i Upravi Parka prirode prilikom tuma čenja i implementacije Prostornog plana, kao i tuma čenje nadležnosti i obaveza organa lokalne samouprave i Uprave Parka prirode u implementaciji Prostornog plana;

sa:

- Nadležnim stru čnim institucijama - Zavodom za zaštitu prirode Srbije i Republi čkim zavodom za zaštitu spomenika kulture.

- Lokalnom samoupravom - gradske uprave Kraljevo i Novi Pazar, kao i opštinske uprave Raška, Ivanjica i Sjenica; urbanisti čke službe gradova/opština; komunalna preduze ća za pojedine oblasti; opštinske inspekcijske službe; lokalne i regionalna turisti čke organizacije i dr.

- Stru čnim i nevladinim organizacijama: Arheološki institut u Beogradu; regionalni zavodi za zaštitu spomenika kulture sa prate ćim kulturnim i nau čnim institucijama; nevladine organizacije; ekspertske institucije u oblasti planiranja, izgradnje, zaštite i ure ñenja predela; zemljoradni čke zadruge i drugi poslovni subjekti; mesne zajednice i lokalno stanovništvo.

2.3. Finansiranje

Finansijska pokrivenost podrazumeva obezbe ñivanje realnog finansijskog osnova za nesmetanu realizaciju planova, a u skladu sa zakonskim prihvatanjem ovih obaveza.

U odnosu na konkretne poslove i planove budžet mora pokrivati troškove:

- istraživa čkog karaktera (Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstvo kulture, Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj); rekreativno-funkcionalnog opremanja i održavanja šuma u funkcionalno optimalnom stanju (Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja, Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, JP "Srbijašume");

- pošumljavanja i održavanja šuma zaštitnog karaktera (Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, budžet države, opštinski budžeti, JP "Srbijašume");

- zaštite i o čuvanja posebno zašti ćenih delova prirode rezervatskog tipa i zaštite biodiverziteta u celini (Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, budžet, me ñunarodne fondacije, JP "Srbijašume");

- zaštite, proizvodnje i uzgoja divlja či (Lova čki savez Srbije, Ministarstvo zaštite životne sredine);

- institucionalnog opremanja (Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, JP "Srbijašume").

Na teritoriji Prostornog plana postoji niz aktivnosti za koje sada, a i u budu ćnosti, treba obezbediti izvore finansiranja. Država, koja je u procesu tranzicije, njeno ekonomsko stanje i stanje privrede, finansijske mogu ćnosti stanovništva, finansijska snaga doma ćih banaka, stanje privatizacije društvenih i državnih preduze ća, politi čka pozicija zemlje, bezbednosna situacija u zemlji i regionu, važe ća zakonska regulativa, jesu klju čni faktori od kojih zavisi finansiranje infrastrukture, privrede i javnog sektora na prostoru Golije i okoline.

Finansiranje u domenu javnog sektora (školstvo, zdravstvo, socijalna zaštita, kultura, turisti čka infrastruktura, sportsko-rekreativni i drugi prate ći sadržaji javnog karaktera zna čajni za unapre ñenje kvaliteta turisti čke ponude i za intenziviranje njenog koriš ćenja) u mnogome će i dalje velikim delom biti obezbe ñeno iz budžeta države i lokalne samouprave i manjim delom od donacija, ali se vremenom o čekuje i u češ će privatnog, pre svega doma ćeg kapitala.

Finansiranje infrastrukture će se obavljati budžetskim sredstvima od državnog do opštinskog nivoa, iz fondova, kreditima doma ćih i stranih banaka, privatnim i mešovitim kapitalom.

Finansiranje privrednih aktivnosti uklju čuju ći i turizam najve ćim delom će se vršiti iz sredstava preduze ća, radnji, agencija i drugih oblika privrednih organizacija u razli čitim oblicima svojine, kreditima banaka, sredstvima individualnih poljoprivrednih proizvo ñača i sredstvima ostalih stanovnika, sredstvima Fonda za razvoj turizma, sredstvima prikupljenim od boravišne takse i turisti čke naknade, sredstvima iz budžeta Republike Srbije u okviru podsticajnih mera za razvoj turizma, a manjim delom od donacija. Ukoliko institucionalno bude mogu će u narednom periodu bi trebalo angažovati i zadrugarski kapital.

Prihodi privrednih subjekata na podru čju Prostornog plana će se ostvarivati. Prihodi države i lokalnih jedinica samouprave vezani za ovaj prostor, ostvariva će se od poreskih dažbina, taksi i naknada (boravišna, ekološka, turisti čka i druge) i od razli čitih koncesija. Prihodi Parka prirode su definisani Zakonom o zaštiti životne sredine i aktima staraoca.

Donacije i drugi vidovi pomo ći (tehni čke, know-how i drugi) se, na osnovu dobrih programa i projekata mogu realizovati i putem pomo ći i drugih oblika saradnje od strane razli čitih me ñunarodnih programa i institucija kao što su u ovom trenutku: UNDP, GTZ, WTO, USAlD, GEF, Mercu Corps i drugi.

Finansijske olakšice, neophodne od strane države i lokalne samouprave, će se realizovati kroz davanje razli čitih poreskih olakšica i u vidu povoljnih uslova kreditiranja od strane banaka za razvoj malih i srednjih preduze ća, za razvoj poljoprivredne proizvodnje, za samozapošljavanje i druge aktivnosti koje doprinose razvoju podru čja.

U finansiranju poljoprivredne proizvodnje (ratarske, povrtarske, vo ćarske i sto čarske), uzgoja ribe, kao i primarne prerade proizvoda iz ovog sektora, izvesno je, da će bez učeš ća države i u vidu olakšica i stimulacija teško do ći do oporavka i razvoja, imaju ći u vidu situaciju u poslednjih dvadesetak godina kada je sektor zapostavljen, kao i činjenicu da je starosna struktura stanovništva izuzetno nepovoljna (senilizacija). Kroz ove mehanizme mogu će je zadržavanje i povratak mla ñih kategorija stanovništva i njihovo uklju čivanje u privredne aktivnosti kojima mogu da obezbede egzistenciju. Uz turizam, koji za sobom "povla či" niz ostalih delatnosti, naro čito iz sektora usluga, mogu se stvoriti povoljniji uslovi za mlade, a naro čito za zapošljavanje ženske radne snage.

Osnovne linije finansiranja čini će sredstva investitora zainteresovanih za gradnju pojedinih objekata, kao i budžetska sredstva republi čkog i opštinskog nivoa, kreditna sredstva banaka i fondova, donacije i sredstva iz posebnih evropskih i svetskih programa za zaštitu kulturne baštine i prirodnih dobara, kao i sredstva iz redovnih programa i fondova resornih organa i javnih preduze ća.

3. Mere i instrumenti za implementaciju Prostornog plana

3.1. Mere ekonomske/finansijske politike

Implementacija predloženih mera zavisi će najpre od realizovanih ekonomsko-finansijskih sredstava, stoga se, pored osnovnih izvora finansiranja zaštite prirode, kulturne baštine i očuvanja životne sredine (budžet Republike Srbije, i dr.) predlažu i posebne forme finansiranja:

- poreske olakšice i podsticaji za privla čenje stranog i doma ćeg kapitala, za stimulisanje tehni čkog inoviranja proizvodnih ciklusa, za proširenje i diverzifikaciju proizvoda i dr.,

- mere kreditno-monetarne politike u funkciji razvoja MSP, instrumenti kreditne politike (kamatne stope, rok vra ćanja, grace period);

- prilago ñavanje instrumenata trgovinske politike (devizni kurs, carine, carinske zaštite, finansiranje izvoza i dr.);

- sistem kompenzacija za zauzeti prostor ili pose čenu šumu;

- sistem nadoknada za izdatu lokaciju - orijentacija na profitabilno iskoriš ćavanje zašti ćenih podru čja kroz turizam i rekreaciju, uz odre ñivanje obaveza zaštite i održavanja;

- sredstva iz nacionalnih fondova - Fond za razvoj nedovoljno razvijenih podru čja Srbije;

- sredstva iz nevladinog sektora;

- sredstva IPA fondova - za ruralni razvoj i harmonizaciju tehni čke regulative EU zemalja Centralne i Jugoisto čne Evrope; za restrukturiranje privrede i izgradnju kapitalnih objekata (proizvodnih i infrastrukturnih);

- davanje finansijske pomo ći lokalnoj zajednici za sprovo ñenje lokalnih akcionih programa zaštite prirode i predela.

Sprovo ñenje definisanih režima i mera zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti na podru čju Parka prirode dovodi do socio-ekonomske transformacije doma ćinstava i lokalnih zajednica što za posledicu može da ima smanjenje ili gubitak ekonomske osnove egzistencije doma ćinstva. Za uskra ćivanje prava na koriš ćenje zemljišta za vlasnike je potrebno ustanoviti sistem kompenzacija od strane Vlade Republike Srbije. Modaliteti zavise od o čekivanih posledica koje proizlaze iz režima zaštite, razvojnih pogodnosti obuhva ćenih podru čja i socio-ekonomskih karakteristika stanovništva.

Na osnovu donetog sistema kompenzacija, gradovi Kraljevo i Novi Pazar, kao i opštine Ivanjica, Raška i Sjenica će pripremiti kompenzacione programe za nastala ograni čenja po pojedinim privrednim oblastima (poljoprivreda, šumarstvo, turizam, vodoprivreda, i dr.). Ta programska podrška podrazumeva definisanje i oro čavanje aktivnosti i sredstava (mera, instrumenata i finansijskih sredstava), razgrani čavanje nadležnosti, odnosno obaveza i odgovornosti (ministarstva nadležna za zaštitu životne sredine, planiranje i izgradnju, turizam, poljoprivredu, vodoprivredu, saobra ćaj, energetiku i telekomunikacije i dr., javna preduze ća, agencije, direkcije i dr.), ustanovljavanje mehanizama koordinacije aktera i saradnje javnog i privatnog sektora, kao i u češ ća lokalne zajednice u sprovo ñenju zaštite.

Razvoj komplementarnih aktivnosti, kao npr. turizma, može predstavljati ujedno i kompenzacionu aktivnost (modalitet) za razvoj lokalnih zajednica na teritoriji obuhva ćenih gradova/opština na kojima se prirodno dobro nalazi.

3.2. Normativne mere i instrumenti

Potrebno je usaglašavanje zakonodavstva uz ugra ñivanje regulativa, mera i standarda koji se primenjuju u Evropi, i to:

- propisi o održavanju gra ñevinskog fonda, novi zakon o kulturnim dobrima; revizija i usaglašavanje zakona o planiranju i izgradnji;

- posebne upravne odluke i druga pravna akta nadležnih ministarstava, odluke i aktivnosti za sprovo ñenje Strategije razvoja poljoprivrede Srbije, Strategije razvoja malih i srednjih preduze ća i preduzetništva u Republici Srbiji za period 2003-2008, Strategije za smanjenje siromaštva u Republici Srbiji (2003. godina), Strategije podsticanja i razvoja stranih ulaganja ("Službeni glasnik RS", broj 22/06), Strategije regionalnog razvoja Republike Srbije za period od 2007. do 2012. godine ("Službeni glasnik RS", broj 21/07) i dr. kao i odluka skupština opština;

- revizija Uredbe, i dr.

Sprovo ñenje politike zaštite životne sredine zasniva se na:

- uskla ñivanju razvoja i namena površina sa režimima zaštite definisanim u Uredbi i primeni odredbi Zakona o zaštiti životne sredine koje se odnose na mere u planiranju i izgradnji ( čl. 33-38);

- primeni odredbi Zakona o planiranju i izradnji koje se odnose na zaštitu životne sredine ( čl. 3, 22, 33, 41, 42);

- ostvarivanju svih planova i programa razvoja koji uti ču na stanje životne sredine (program sanacije erozije, izrada vodoprivredne osnove, program poboljšanja ekonomskog i socijalnog standarda stanovništva, pošumljavanje i dr.);

- primeni važe ćih kriterijuma, normativa i standarda zaštite životne sredine;

- striktnoj primeni zakona i propisa koji obavezuju investitore da u investicionim programima detaljno obrade aspekte koriš ćenja prostora i zaštite životne sredine;

- primeni Zakona o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu ("Službeni glasnik RS", broj 135/04);

- primeni Zakona o proceni uticaja na životnu sredinu u skladu sa Uredbom o utvr ñivanju Liste Projekata za koje je obavezna procena uticaja i Liste Projekata za koje se može zahtevati procena uticaja na životnu sredinu ("Službeni glasnik RS", broj 84/05);

- primeni Zakona o integrisanom spre čavanju i kontroli zaga ñivanja životne sredine ("Službeni glasnik RS", broj 135/04) uz poštovanje Uredbe o vrstama aktivnosti i postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola ("Službeni glasnik RS", broj 84/05);

- primeni ekonomskih instrumenata, odnosno naknada za koriš ćenje prirodnih vrednosti i naknada za zaga ñivanje životne sredine, kao i ekonomskih podsticajnih mera (poreske, carinske i druge olakšice ili osloba ñanja od obaveze pla ćanja) pod uslovima i na na čin utvr ñen Zakonom o zaštiti životne sredine;

- primeni svih ostalih zakona i propisa koji sadrže odgovaraju će odredbe ( članove) u vezi sa o čuvanjem, zaštitom ili unapre ñenjem životne sredine.

U odnosu na podru čja posebne namene, koja su "javna prirodna dobra", potrebno je definisati:

- odgovornost državne administracije, kao i organizacija lokalne zajednice;

- prava i obaveze vlasnika i ostalih pravnih i fizičkih lica u oblasti zaštite i primene ekoloških principa u koriš ćenju prostora i resursa, kao i odgovornost za nepoštovanje pravila.

Promena normativnih mera i instrumenata iz navedenih oblasti uzima će se u obzir tokom primene Prostornog plana.

4. Procena ekonomske opravdanosti i socijalne prihvatljivosti Prostornog plana

Ocenjuje se, da je Prostorni plan prihvatljiv sa stanovišta očuvanja posebnih prirodnih i stvorenih vrednosti, kontinuiteta tradicionalnog opstanka ljudi, otvaranja mogu ćnosti za održivo i racionalno gazdovanje resursima, uz angažovanje spoljnjih faktora, te će imati pozitivne efekte u dugoro čnom periodu.

Važna karika u realizaciji ciljeva utvr ñenih Prostornima planom i iznalaženje instrumenata za njihovu realizaciju, traži ve ći angažman svih struktura društva.

Osnovnim merama i instrumentima za realizaciju Prostornog plana smatra će se aktivnosti u slede ćim oblastima:

- mere ekonomske/finansijske politike;

- normativne mere i instrumenti;

- sprovo ñenje politike zaštite životne sredine;

- planiranje;

- organizacija upravljanja.

Uslovi za ekonomsku opravdanost i socijalnu prihvatljivost Prostornog plana su sledeće politike:

- obezbe ñenje celovitih sistema državnih, razvojnih i nau čnoistraživa čkih institucija, radi sprovo ñenja integralne politike zaštite prirodne i kulturne baštine i životne sredine;

- sprovo ñenje politike privrednog razvoja;

- obezbe ñenje striktne primene zakona i planskih akata iz oblasti zaštite životne sredine i zaštite prirodnih u kulturnih dobara;

- podsticanje lokalne zajednice u iniciranju i realizaciji zaštite prirode i životne sredine;

- usavršavanje zemljišne politike koja će omogu ćiti integraciju predeono-ekoloških mera zaštite, unapre ñenja prirode i životne sredine u naseljima i predelima.