Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski

PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

JERZY JOD£OWSKI, JOANNA BAGROWSKA

G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — W. MORAWSKI Koordynator regionu Polski zachodniej — B. PRZYBYLSKI

OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

1:50000

Arkusz Wyszewo (82) (z 1 fig., 1 tab. i 2 tabl.)

WARSZAWA 2012 Autorzy: Jerzy JOD£OWSKI, Joanna BAGROWSKA Przedsiêbiorstwo Geologiczne we Wroc³awiu PROXIMA SA ul. Kwidzyñska 71, 51-415 Wroc³aw

Redakcja merytoryczna: Zofia KLIMCZAK

Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego prof. dr hab. Jerzy NAWROCKI

ISBN 978-83-7538-888-6

Przygotowanie wersji cyfrowej: Jacek STR¥K

2 SPIS TREŒCI

I. Wstêp ...... 5

II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ...... 7

III. Budowa geologiczna ...... 11

A. Stratygrafia ...... 11

1. Ordowik ...... 11

2. Sylur ...... 11

3. Dewon ...... 11

4. Karbon ...... 11

a. Karbon dolny ...... 11

5. Perm ...... 12

a. Perm dolny+œrodkowy ...... 12

Czerwony sp¹gowiec ...... 12

b. Perm górny ...... 12

Cechsztyn ...... 12

6. Trias ...... 12

a. Trias dolny+œrodkowy ...... 12

Pstry piaskowiec ...... 12

b. Trias œrodkowy ...... 12

Wapieñ muszlowy ...... 12

c. Trias górny ...... 12

Kajper ...... 12

7. Jura ...... 13

a. Jura dolna ...... 13

b. Jura œrodkowa ...... 13

3 c. Jura górna ...... 13

8. Kreda ...... 13

a. Kreda dolna ...... 13

b. Kreda górna ...... 13

9. Paleogen+neogen ...... 14

10 Neogen ...... 14

a. Miocen ...... 14

11. Czwartorzêd ...... 14

a. Plejstocen ...... 14

Zlodowacenia po³udniowopolskie ...... 16

Zlodowacenia œrodkowopolskie ...... 17

Zlodowacenie Odry ...... 17

Zlodowacenie Warty ...... 17

Interglacja³ eemski ...... 20

Zlodowacenia pó³nocnopolskie ...... 20

Zlodowacenie Wis³y ...... 20

Stadia³ górny ...... 20

b. Czwartorzêd nierozdzielony ...... 24

c. Holocen ...... 24

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ...... 25

C. Rozwój budowy geologicznej ...... 26

IV. Podsumowanie ...... 31

Literatura ...... 31

SPIS TABLIC

Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000

Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000

4 I. WSTÊP

Arkusz Wyszewo Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 opracowano w la- tach 2006–2009 w Przedsiêbiorstwie Geologicznym „Proxima” SA we Wroc³awiu. Podstaw¹ by³ pro- jekt prac geologicznych, obejmuj¹cy arkusze Wyszewo i Tychowo (121), zatwierdzony przez ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa decyzj¹ z dnia 03.03.1997r. (KOK/6/97). Granice arkusza Wyszewo wyznaczaj¹ wspó³rzêdne: 16°15’–16°30’ d³ugoœci geograficznej wschodniej i 54°00’–54°10’szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Obejmuje on powierzchniê 303 km2. Pod wzglêdem administracyjnym arkusz wchodzi w sk³ad województwa zachodniopomorskiego, z powiatami: koszaliñskim (gminy: Manowo, Polanów Bobolice i Œwieszyno) i bia³ogardzkim (gmina Tychowo). Jest to region o charakterze rolniczo-turystycznym z dobrze rozwiniêt¹ gospodark¹ leœn¹. Zwarte kompleksy leœne zajmuj¹ oko³o 70% powierzchni arkusza. Najwiêksze znajduj¹ siê w dolinie Radwi, gdzie wraz z Jeziorem Rosnowskim wchodz¹ w sk³ad obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Radwi”. W okolicy Grzybnicy znajduje siê rezerwat archeologiczny „Kamienne Krêgi”, a Jezioro Lubiatow- skie jest rezerwatem ptactwa wodnego. Brak jest tu wiêkszych zasobów naturalnych, na bazie których móg³by rozwin¹æ siê przemys³. Na uwagê zas³uguj¹ jedynie udokumentowane z³o¿a kredy jeziornej oraz ujêcia wody pitnej dla mia- sta Koszalina, pochodz¹cej z utworów czwartorzêdowych i neogeñskich. Gospodarka leœna dostarcza surowiec dla tartaków województwa zachodniopomorskiego, fabryki mebli w Koszalinie oraz wy- twórni p³yt wiórowych w Szczecinku, Karlinie i Koszalinie. Istotnym uzupe³nieniem infrastruktury gospodarczej jest elektrownia wodna w Rosnowie na Radwi. Przez obszar arkusza prowadzi droga krajowa nr 11 ³¹cz¹ca Szczecinek z Koszalinem. W ramach prac kartograficznych wykonano 942 sondy rêczne i mechaniczne o g³êbokoœci od 2,5 do 4,5 m o ³¹cznym metra¿u 2453 m oraz opisano 10 niewielkich ods³oniêæ. Zgodnie z za³o¿eniami projektowymi wzd³u¿ linii przekroju geologicznego wykonano trzy otwory badawcze dla SMGP (kar-

5 tograficzne), siêgaj¹ce do pod³o¿a czwartorzêdu, o ³¹cznym metra¿u 320,5 m: otwór 16 — Wwo/3 Wiewiórowo (161,5 m g³êbokoœci), otwór 20 — Wwo/2 Mostowo (81,5 m g³êbokoœci) i otwór 48 — Wwo/1 Dar¿ewo (77,5 m g³êbokoœci). W celu ustalenia genezy, litologii i stratygrafii utworów keno- zoicznych zbadano próbki z otworów kartograficznych (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009). W ramach realizacji projektu badañ geologicznych sporz¹dzono dokumentacjê geofizyczn¹ (M¿yk, 2009), obejmuj¹c¹ badania elektrooporowe wzd³u¿ linii przekroju geologicznego wraz z reinterpretacj¹ pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego. Wyniki tych prac okaza³y siê przydatne przy lokalizacji otworów kartograficznych i przy sporz¹dzaniu szkicu geologicznego odkrytego. Oprócz tego zebrano i przeanalizowano oko³o 280 archiwalnych profilów otworów wiertniczych, z czego 200, przewa¿nie hydrogeologicznych i surowcowych, zaznaczono na mapie dokumentacyjnej. Na mapê geologiczn¹ wybrano 55 najbardziej reprezentatywnych otworów. Najstarszymi kartograficznymi opracowaniami na omawianym obszarze by³y mapy geologiczno-glebowe w skali 1:25 000 wykonane przez kartografów niemieckich na pocz¹tku XIX i XX wieku. Powsta³y wtedy arkusze: Koœciernica (Kösternitz) i K³anino (Klannin)— Keilhack (1890, 1891) oraz Koszalin (Köslin) i Zegrze Pomorskie (Seeger) — Finckh (1913a, b), które swoim zasiêgiem objê³y ca³y obszar arkusza. Pierwszymi opracowaniami kartograficznymi przedstawiaj¹cymi zasiêg l¹dolodu fazy pomorskiej na obszarze Pomorza by³y mapy geologiczno-morfologiczne w skali 1:500 000 Keil- hacka (1901, 1930). Po wojnie ukaza³a siê Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:300 000 arkusz Ko³obrzeg (Rühle, 1947) oraz Mapa Geologiczne Polski w skali 1:200 000 arkusz Koszalin, wydanie A i B (Butrymowicz i in., 1974a, b) wraz z Objaœnieniami (Butrymowicz i in., 1975). Z arkuszem Wyszewo granicz¹ nastêpuj¹ce arkusze Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000: od po³udnia Tychowo (Kwapisz, 2007a, b), od pó³nocy Sianów (Filonowicz, 1987, 1990), od zachodu Pomianowo (Kurzawa, 2008a, b) i od wschodu Polanów (Piotrowski, 2010). Budowê starszego pod³o¿a obrazuj¹ mapy Dadleza (1998a) i Znoski (1998). Innymi opracowaniami dotycz¹cymi omawianego terenu s¹ mapy hydrogeologiczne Marcinek i Zboralskej (2000) oraz mapa geologiczno-gospodarcza Dominiaka (2003). W celu okreœlenia paleodynamiki, warunków wystêpowania z³ó¿ i prognoz surowcowych kompleksu permo-mezozoicznego na obszarze wa³u pomorsko-kujawskiego i obszarów przyleg³ych, D¹browska (1988) opracowa³a mapê grawimetryczno-sejsmicznych elementów strukturalnych. Mapê liniowych elementów strukturalnych na podstawie analizy teledetekcyjno-geofizycznej wykonali Graniczny i in. (1995), mapê rozk³adu gêstoœci ska³ w ujêciu ponadregionalnym przedstawili Króli- kowski i Twarogowski (1991). Schemat tektoniczny najstarszych kompleksów kaledoñsko-waryscyjskich niecki pomorskiej w nawi¹zaniu do obszaru arkusza Wyszewo przedstawiono w artyku³ach Dadleza (1978), Znoski

6 (1974) oraz Po¿aryskiego i innych (1982). Charakterystykê budowy geologicznej, sedymentacjê i tek- tonikê kompleksu permo-mezozoicznego najobszerniej omawiaj¹ prace Dadleza (1976, 1983, 1997 i 1998a) oraz praca zbiorowa o wale pomorskim pod redakcj¹ Raczyñskiej (1987), w której omówiono równie¿ problematykê dotycz¹c¹ niecki pomorskiej. Zagadnieniami litostratygrafii osadów paleogenu i neogenu zajmowali siê Piwocki i Ziembiñ- ska-Tworzyd³o (1995), Piwocki (2004) i Piwocki i inni (2004). Dotychczasowa literatura omawiaj¹ca geomorfologiê i problemy geologii plejstocenu z obszaru arkusza jest stosunkowo bogata. Najwczeœniejsze prace dotyczy³y problematyki zasiêgu poszcze- gólnych faz zlodowacenia pó³nocnopolskiego i przebiegu procesów deglacjacyjnych. Do najwa¿niejszych nale¿¹ publikacje: Bartkowskiego (1972a, b), Galona (1968a, 1972, 1982), Galona i Roszkówny (1967), Karczewskiego (1971, 1989), Maksiaka i Mroza (1978), Roszkówny (1968) oraz Pasierbskiego (1984). Stratygrafiê osadów czwartorzêdowych obszarów s¹siednich na podstawie analiz litologiczno-petrograficznych glin zwa³owych przedstawili Dobracki i Lewandowski (2002) oraz Kopczy- ñska-¯andarska (1970). Rozwojem sieci dolinnej pod koniec plejstocenu, która jest jednym z wa¿niejszych zagadnieñ paleogeograficznych, zajmowa³ siê Galon (1968b). Najœciœlej z obszarem badañ zwi¹zane s¹ obserwacje Sylwestrzaka (1978), dotycz¹ce rozwoju pradoliny pomorskiej i wy- stêpuj¹cych w niej poziomów sandrowych.

II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

W podziale fizycznogeograficznym Kondrackiego (2002) obszar arkusza Wyszewo le¿y w ob- rêbie podprowincji Pojezierza Po³udniowoba³tyckiego i Pobrze¿y Po³udniowoba³tyckich. Czêœæ pó³nocno-zachodnia wchodzi w sk³ad makroregionu Pobrze¿a Koszaliñskiego, z mezoregionami Równiny Bia³ogardzkiej i Równiny S³awieñskiej, czêœæ pó³nocno-wschodnia le¿y na obszarze Wyso- czyzny Polanowskiej, a po³udniowa na Pojezierzu Drawskim. Oba mezoregiony s¹ czêœci¹ makroregionu Pojezierza Zachodniopomorskiego. Najwy¿sze wzniesienie, po³o¿one na po³udnie od K³anina, ma wysokoœæ 141,0 m n.p.m. Najni¿szy punkt znajduje siê przy Jeziorze Lubiatowskim, na wysokoœci 28,0 m n.p.m. G³ównymi elementami morfologicznymi obszaru arkusza Wyszewo s¹: wysoczyzna morenowa, rozciêta kilkoma g³êbokimi rynnami subglacjalnymi, z których najwa¿niejsz¹ jest rynna Jeziora Lu- biatowskiego i dolina Radwi. W obu tych obni¿eniach wystêpuje ni¿szy (m³odszy) poziom wodnolodowcowy. Wschodni¹ czêœæ wysoczyzny morenowej zajmuje równina wodnolodowcowa (tabl. I). Formy lodowcowe. Wysoczyzna morenowa p³aska wystêpuje w po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru, miêdzy miejscowoœciami Grzybnica–Œwielino, na wysokoœci

7 95,0–141,0 m n.p.m. Mniejsze jej fragmenty wydzielono w okolicach: Rosnowa — 70,0–76,0 m n.p.m., Manowa — 30,0–55,0 m n.p.m. oraz ko³o Kliszna — 70,0–75,0 m n.p.m. Wysoczyzna morenowa falista zajmuje niewielk¹ czêœæ obszaru. W jej sk³ad wchodz¹ liczne wiêksze lub mniejsze wzniesienia oddzielone obni¿eniami wytopiskowymi. W okolicy Koœciernicy le¿y ona na wysokoœci 80,0–90,0 m n.p.m., 40,0–67,0 m n.p.m ko³o Wyszeborza oraz 50,0–60,0 m n.p.m. na wschód od Manowa. Formy wodnolodowcowe. Równiny wodnolodowcowe: poziom I — wy¿szy; poziom II — ni¿szy. Naarkuszu Wyszewo wydzielono dwa poziomy wodnolodowcowe. Star- szy (I) poziom wodnolodowcowy ma najwiêkszy zasiêg na obszarze wysoczyzny morenowej (Wyso- czyzna Polanowska), po³o¿onej na pó³noc od doliny Radwi. Powsta³a tu rozleg³a równina wodnolodowcowa po³o¿ona na wysokoœci 95,0–100,0 m n.p.m., charakteryzuj¹ca siê stosunkowo p³ask¹ powierzchni¹, wznosz¹c¹ siê oko³o 25 m ponad dnem doliny Radwi. Urozmaiceniem jest tu rynna subglacjalna jeziora Nicemino, w¹ska dolina Mszanki, rozcinaj¹ca równinê do wysokoœci 70,0 m n.p.m. oraz niewielkie zag³êbienia po martwych lodach, wype³nione na ogó³ torfami. Po po³udniowej stronie doliny Radwi (Pojezierze Drawskie) poziom ten wystêpuje ju¿ tylko lokalnie na wysokoœci od 80,0 m n.p.m. w rejonie Krêpy do 100,0 m n.p.m. ko³o Darginia. M³odszy (II) poziom wodnolodowcowy ma najwiêkszy zasiêg w dolinie Radwi, gdzie jego powierzchnia obni¿a siê stopniowo ku zachodowi od wysokoœci prawie 80,0 m n.p.m. na wschodzie do oko³o 50,0 m n.p.m. w zachodniej czêœci omawianego obszaru. W rynnie subglacjalnej ko³o Manowa ni¿szy poziom równiny wodnolodowcowej le¿y na rzêdnej oko³o 30 m n.p.m. Jego powierzchniê urozmaicaj¹ liczne zag³êbienia po martwych lodach, nieraz znacznych rozmiarów oraz kemy i niewielkie ostañce. Ozy. Dwawa³y ozowe o orientacji NW–SE le¿¹ na po³udniowy zachód od Grzybnicy. Maj¹ one d³ugoœæ 1000 i 600 m, szerokoœæ 80 i 170 m oraz wysokoœæ dochodz¹c¹ do 12,0 m. Kemy i plateau kemowe. Naobszarze arkusza wydzielono ponad 60 ró¿nego rodzaju form kemowych (pagóry i wa³y). Najwiêcej jest ich w rejonie Manowa, Koœciernicy, Wyszeborza, Wyszewa i Œwietlina, gdzie maj¹ wysokoœæ od 3,0 do ponad 30,0 m. Najczêœciej s¹ to kopulaste wzniesienia o œrednicy do 1 km lub te¿ wa³y o d³ugoœci do 3 km. W rejonie Manowa wierzcho³ki najwy¿szych kemów wznosz¹ siê do wysokoœci 60,0 m n.p.m., a ko³o Œwietlina do 120,0 m n.p.m. Plate- au kemowe o powierzchni oko³o 3 km2 i kulminacjami wznosz¹cymi siê do wysokoœci 125,0 m n.p.m. wydzielono na po³udniowy zachód od Koœciernicy. Jest to forma sk³adaj¹ca siê z licznych p³askich wzniesieñ o wysokoœci do 25,0 m, oddzielonych od siebie niewielkimi zag³êbieniami bezodp³ywowymi i dolinkami denudacyjnymi. Tarasy kemowe przy po³udniowej krawêdzi rynny subglacjalnej Radwi s¹ listwami o przeciêtnej wysokoœci 10,0–15,0 m i szerokoœci 50,0–370,0 m „przyklejonymi” do krawêdzi wyso-

8 czyzny morenowej. Ich górna powierzchnia siêga 85,0–95,0 m n.p.m. W rejonie Wyszewa tarasy kemowe wystêpuj¹ w towarzystwie kemów, wznosz¹c siê do rzêdnych 45,0–58,0 m n.p.m. Najwy¿sze formy o wysokoœci wzglêdnej dochodz¹cej do 25,0 m znajduj¹ siê ko³o Wyszeborza. Rynny subglacjalne, rynny wykorzystane przez rzeki i czêœciowo przez nie przekszta³cone oraz wynios³oœci i progi w dnach rynien s¹wa- ¿nym elementem rzeŸby na obszarze arkusza Wyszewo. Zorientowana równole¿nikowo rynna subglacjalna, któr¹ p³ynie Radew, stanowi g³ówn¹ oœ morfologiczn¹ omawianego terenu. Obni¿enie to ma d³ugoœæ oko³o 10 km i ci¹gnie siê od wschodniej do zachodniej granicy arkusza. W rejonie Kliszna rynna ta ³¹czy siê z rynn¹ jeziora Lubiatowo, która na obszarze arkusza ma przebieg NW–SE i d³ugoœæ oko³o 10 km. Podobnie jak dolinê Radwi formê tê urozmaicaj¹ liczne zag³êbienia po martwym lodzie. Wspomniana rynna subglacjalna jeziora Lubiatowo o d³ugoœci oko³o 10 km ma kierunek NW–SE i odwadniana jest przez Kana³ Dzier¿êcinka. W jej po³udniowej czêœci wystêpuj¹ dwa wyniesienia rozdzielone zag³êbieniem. Szerokoœæ opisanych rynien subglacjalnych jest zmienna i waha siê w granicach 200,0–2000,0 m, a g³êbokoœæ dochodzi do 30,0 m. W morfologii obszaru wyraŸnie zaznacza siê inna, nieco mniejsza, rynna jeziora Nicemino, wcinaj¹ca siê na g³êbokoœæ 10,0 m w m³odszy poziom równiny wodnolodowcowej. Forma ta ma d³ugoœæ 6 km i szerokoœæ 500 m i jest zorientowana po³udnikowo. Niewielkie fragmenty rynien subglacjalnych, zaznaczaj¹ce siê w morfologii terenu, znajduj¹ siê w rejonie K³anina, w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza. W kilku miejscach w dnach rynien spotyka siê niewielkie progi urozmaicaj¹ce nieco ich rzeŸbê. Doliny wód roztopowych. Maj¹ najwiekszy zasiêg w dolinie Radwi, gdzie ich powierzchnia obni¿a siê ku zachodowi (kierunek równole¿nikowy). Znacz¹ szlak odp³ywu strefy marginalnej fazy pomorskiej. Wody roztopowe p³ynê³y wszystkimi dolinami, które dzisiaj odprowadzaj¹ wody powierzchniowe, np. dolin¹ Unieœci (kierunek po³udnikowy). Zag³êbienia powsta³e po martwym lodzie wystêpuj¹ powszechnie na obszarze wysoczyzny morenowej i na równinach wodnolodowcowych. Najczêœciej s¹ to niewielkie zag³êbie- nia, przewa¿nie zatorfione lub zalane wod¹. Formy eoliczne. Równiny piasków przewianych i wydmy tworzy³y siê g³ów- nie na obszarze m³odszego (II) poziomu równin wodnolodowcowych (na po³udniowy zachód od Krêpy). Wydmy maj¹ najczêœciej kszta³t nieregularnych pagórków, rzadziej wa³ów, których wysokoœæ nie przekracza 10,0 m. Towarzysz¹ im niewielkie pola piasków przewianych, których wiêksze nagroma- dzenie obserwuje siê w rejonie Grzybnicy. Formy rzeczne. Dna dolin rzecznych zwi¹zane s¹ z Radwi¹, Dzier¿êcink¹ i Unieœci¹ oraz z ich bocznymi dop³ywami, a ich zasiêg pokrywa siê z holoceñskimi tarasami zalewowymi. Ob- ni¿enia te s¹ przewa¿nie zajête przez równiny torfowe.

9 Tarasy akumulacyjne w dolinach rzecznych (nadzalewowe) wydzielono w dolinie Radwi, gdzie wznosz¹ siê do 6,0 m ponad poziom wody w rzece. Niewielkie fragmenty tego poziomu spotyka siê równie¿ w dolinie Unieœci w pó³nocnej czêœci badanego obszaru. Krawêdzie i stoki. KrawêdŸ taka w okolicy Wiewiórowa ma d³ugoœæ oko³o 1 km i wyso- koœæ do 15 m. Formy denudacyjne. Ostañce erozyjne spotyka siê na obszarze m³odszego (II) poziomu równin wodnolodowcowych, gdzie osi¹gaj¹ wysokoœæ od 2,0 do 10,0 m. Najwiêkszy z nich ma d³ugoœæ 1 km i znajduje siê w rejonie Rosnowa. Dolinki denudacyjne wystêpuj¹ w krawêdziach rynien subglacjalnych. S¹ to krótkie obni¿enia o suchych dnach. D³ugie stoki towarzysz¹ wysoczyŸnie morenowej ko³o K³anina i Krêpy; ich d³ugoœæ nie przekracza 3 km. Formy jeziorne. Równiny jeziorne wydzielono w okolicach Manowa, w strefie zanikaj¹cych zbiorników wodnych. Formy utworzone przez roœlinnoœæ. Równiny torfowe wystêpuj¹ w wielu miejscach na obszarze arkusza. Do najwiêkszych nale¿¹ torfowiska w okolicy Manowa, Wyszeborza, Wyszewa i K³anina, które na ogó³ wystêpuj¹ w dnach rynien subglacjalnych. Formy antropogeniczne. Kana³y. Kana³ Dzier¿êcinka odwadnia torfowiska z okolic Ma- nowa. Inne zadanie spe³nia Kana³ Rosnowski, znajduj¹cy siê w zachodniej czêœci arkusza. Zosta³ wy- budowany dla hydroelektrowni w Rosnowie i ³¹czy Jezioro Rosnowskie z jeziorem Hajka. Obszar arkusza Wyszewo le¿y na obszarze trzech zlewni. Najwiêksz¹ z nich jest zlewnia Parsêty, z dolin¹ Radwi i jej bocznych dop³ywów. Natomiast Dzier¿êcinka i Unieœæ z niewielkim dop³ywem Polnic¹ wpadaj¹ bezpoœrednio do jeziora Jamno. Radew, prawobrze¿ny dop³yw Parsêty, ma dolinê zorientowan¹ równole¿nikowo, której dno obni¿a siê od wysokoœci 59,8 m n.p.m. na wschodzie do 43,1 m n.p.m. na zachodzie. Rzeka ta p³ynie przez œrodek obszaru arkusza, a w jej dolinie znajduj¹ siê studnie g³êbinowe dostarczaj¹ce wodê dla Koszalina. W czêœci zachodniej Radew zosta³a sztucznie spiêtrzona, w wyniku czego w rejonie Mo- stowa powsta³ niewielki zbiornik wodny. Do wiêkszych dop³ywów Radwi nale¿y Mszanka, wpadaj¹ca do niej ko³o Karsiny oraz lewobrze¿na Bielica i Grzybnica. Najwiêkszym jeziorem na obszarze badañ jest jezioro Lubiatowo o powierzchni 296,0 ha. Le¿y ono na wysokoœci 28,0 m n.p.m, a jego œrednia g³êbokoœæ wynosi 0,7 m (maksymalnie 2,4 m). Po³o¿one w rynnie subglacjalnej jezioro Nicemino ma powierzchniê 105,5 ha i g³êbokoœæ do 7,9 m. Najg³êbszym zbiornikiem wodnym jest kocio³ek (g³êboczek) polodowcowy Morskie Oko. Ma³e (5 ha) lecz g³êbokie (30,0 m) jezioro ma strome stoki i jest okr¹g³e. Powsta³o w wyniku eworsyjnej dzia³alnoœci wód topniej¹cego l¹dolodu, spadaj¹cych ze znacznej wysokoœci przez szczeliny l¹dolodu. Sztucznie spiêtrzonym zbiornikiem jest Jezioro Rosnowskie o powierzchni 189,0 ha.

10 III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

Budowê geologiczn¹ i stratygrafiê pod³o¿a podkenozoicznego poznano dziêki badaniom geofi- zycznym i danym z oœmiu otworów odwierconych w celu poszukiwañ ropy i gazu ziemnego (otw.: 8, 10, 14, 19, 21, 31, 40 i 45) oraz otworu badawczego 50 (Grzybnica IG 1), z którego pochodzi naj- pe³niejszy profil utworów karbonu.

1. Ordowik

Najstarszymi udokumentowanymi ska³ami na obszarze arkusza Wyszewo s¹ utwory ordowiku wykszta³cone w postaci silnie zaburzonych tektonicznie i³owców. Wobrêbie tej serii spotyka siê przewarstwienia mu³owców zeskupieniami pirytu i blaszkami muskowitu. Utwory z tego okresu dokumentuj¹ otwory 8, 21 i 40 wykonane w granicach struktury Koszalin–Chojnice. W otworze wiert- niczym 8 maj¹ one mi¹¿szoœæ ponad 322,0 m.

2. Sylur

Do syluru zosta³y zaliczone ciemnozielone i³owce zgraptolitami, które w otworze 10 maj¹ mi¹¿szoœæ ponad 34,0 m. S¹ one podobne do utworów ordowickich.

3. Dewon

Seria piaskowców zprzewarstwieniami i³owców i mu³owców oraz dolomity o mi¹¿szoœci od 392,0 m w otworze 21 do 1040,0 m w otworze 10 zosta³a zaliczona do dewonu œrod- kowego i górnego. Zalega ona niezgodnie na utworach staropaleozoicznych. W otworach: 8, 10, 21, 31 i 40 zosta³y udokumentowane g³ównie utwory dewonu górnego.

4. Karbon

a. Karbon dolny

Osady karboñskie zosta³y opisane w otworach: 19, 21, 31, 40, 45 i 50. S¹ to na ogó³ i³owce z przewarstwieniami piaskowców arkozowych karbonu dolnego. Maj¹ one zmienn¹ mi¹¿szoœæ wahaj¹c¹ siê od 540,0 m (otw. 31) do 970,0 m (otw. 40).

11 5. Perm

a. Perm dolny+œrodkowy

Czerwony sp¹gowiec

Najstarszymi poznanymi utworami kompleksu permo-mezozoicznego s¹ piaskowce czer- wonego sp¹gowca. W otworze 40 maj¹ one mi¹¿szoœæ 37,0 m i nawiercono je na g³êbokoœci 2292,0 m. Zalegaj¹ one niezgodnie na pod³o¿u paleozoicznym.

b. Perm górny

Cechsztyn

Sole kamienne i anhydryty. Utwory cechsztynu jedynie w otworze 45 reprezentuj¹ na omawianym obszarze pe³ny cykl facji salinarnej. W pozosta³ych otworach s¹ mocno zredukowane. S¹ to ewaporaty i utwory wêglanowe, które w otworze 45 maj¹ mi¹¿szoœæ 549,0 m.

6. Trias

Osady triasu wystêpuj¹ na ca³ym obszarze arkusza. Stwierdzono je we wszystkich dziewiêciu g³êbokich otworach wiertniczych. W otworze 19 maj¹ najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ — 1227,0 m.

a. Trias dolny+œrodkowy

Pstry piaskowiec

Ska³y tego piêtra buduj¹ mi¹¿szy kompleks i³owcowo-mu³owcowy zprzewarstwieniami piaskowców oraz dolomitami wstropie. Jego gruboœæ roœnie ku po³udniowi od 326,0 m (otw. 10) do 896,0 m (otw. 19).

b. Trias œrodkowy

Wapieñ muszlowy

W sk³ad triasu œrodkowego wchodz¹ morskie osady wêglanowe, g³ównie wapienie margliste i margle dolomityczne omi¹¿szoœci ponad 110,0 m (otw. 40). W stropie wystêpuj¹ i³owce z wk³adkami piaskowców.

c. Trias górny

Kajper

Okres ten jest reprezentowany przez i³owce, mu³owce i piaskowce omi¹¿szoœci 306,5 m (otw. 14). Profil osadów triasu koñcz¹ utwory retyku, wœród których przewa¿aj¹ i³owce i mu³owce.

12 7. Jura

Ska³y jurajskie rozpoznano we wszystkich dziewiêciu g³êbokich otworach wiertniczych. Jedy- nie w obrêbie brachyantykliny Koszalina nie stwierdzono utworów jury górnej, które uleg³y ca³kowi- tej erozji. Mi¹¿szoœæ osadów jury jest zmienna: od 253,0 m (otw. 10) do 1219,5 m (otw. 50).

a. Jura dolna

Do jury dolnej zaliczono kompleks i³owców oraz drobno- i œrednioziarnistych piaskow- c ó w z okruchami wêgla brunatnego i przerostami mu³owców. Najmniejsz¹ mi¹¿szoœæ — 54,0 m — maj¹ one w otworze 10, a najwiêksz¹ — 881,5m—wotworze 14.

b. Jura œrodkowa

Osady jury œrodkowej to g³ównie mu³owce, piaskowce i i³owce. Wmu³owcach wystêpuje liczna fauna, a w piaskowcach sieczka zwêglonej flory. Maksymalna mi¹¿szoœæ osadów z tego okresu w otworze 50 dochodzi do 281,0 m.

c. Jura górna

Jurê górn¹ reprezentuj¹ morskie osady oksfordu. S¹ to mu³owce margliste zwk³adkami piaskowców chlorytowych, przechodz¹ce ku stropowi w wapienie i margle. Naj- wiêksz¹ ich mi¹¿szoœæ — 116,5 m — stwierdzono w otworze 45.

8. Kreda

Na powierzchni podkenozoicznej wystêpuj¹ g³ównie osady górnokredowe, których brak jest jedynie na brachyantyklinie Grzybnicy (otw. 50).

a. Kreda dolna

Relikty kredy dolnej zachowa³y siê jedynie w otworze 45, gdzie opisano drobnoziarniste p i a - skowce i mu³owce omi¹¿szoœci 27,5 m.

b. Kreda górna

Pe³ny profil osadów górnokredowych, wstêpuj¹cy prawie na ca³ym badanym obszarze dokumentuj¹ otwory: 8, 10, 21, 31, 40 i 45. Tworz¹ go g³ównie mu³owce, piaskowce, margle i wapienie omi¹¿szoœci od 54,0 m (otw. 14) do 694,0 m (otw. 10).

13 9. Paleogen+neogen

Osadów starszych od miocenu na obszarze arkusza Wyszewo nie udokumentowano, poniewa¿ wszystkie g³êbsze otwory przewierca³y kenozoik systemem bezrdzeniowym. Obserwacje pochodz¹ce z rejonów s¹siednich wskazuj¹ na to, ¿e na tym obszarze mog¹ wystêpowaæ utwory paleogenu udokumentowane na arkuszach Sianów (Filonowicz, 1990) i Tychowo (Kwapisz, 2007b). W otworze w Siano- wie margle glaukonitowe z g³êbokoœci 205,0–220,0 m zawieraj¹ otwornice z paleocenu œrodkowego (Gawor-Biedowa, 1984).

10. Neogen

Badaniom palinologicznym poddano próbki pobrane z otworów kartograficznych (Kuszell, 2008). Na podstawie analiz utwory neogenu w otworach 20 i 48 zosta³y zaliczone wstepnie do miocenu œrodkowego, podczas gdy w otworze 16 stwierdzono wymieszane sporomorfy mioceñskie i oligo- ceñskie. Poza tym brak dostatecznej iloœci materia³u w kilku pobranych próbkach uniemo¿liwi³ uzyskanie pe³nego spektrum py³kowego, dlatego te¿ utwory neogenu zosta³y ogólnie zaliczone do miocenu. Rozpoziomowanie osadów neogeñskich i paleogeñskich bêdzie mo¿liwe dopiero po prze- prowadzenie wiêkszej liczby badañ porównawczych, obejmuj¹cych swoim zasiêgiem znacznie wiêk- szy obszar. Podobne rozwi¹zania przyjêto we wszystkich innych opracowaniach kartograficznych z tego rejonu.

a. Miocen

I³y, mu³ki i piaski zosta³y najlepiej opisane w 19 studniach g³êbinowych w dolinie Rad- wi, sk¹d dostarczana jest woda dla Koszalina. W otworze 32 maj¹ one najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ, ponad 57,0 m. Na podstawie badañ w utworach mioceñskich wydzielono trzy cykle sedymentacyjne (K³yza i in., 1970). Podobny schemat przedstawili Kwapisz (2007b) i Filonowicz (1990) na s¹siednich arkuszach. Do najstarszego cyklu zaliczono szare i szarozielone i³y i mu³ki, które w otworze kartograficznym 16 wystêpuj¹ na g³êbokoœci 152,6–161,5 m. Wapnistoœæ osadów jest niska i zwiêksza siê w kierunku stropu od 0,8 do 1,5%. We frakcji 1,0–0,5 mm oprócz kwarcu (80%) wystêpuj¹ g³ównie mu³owce i pojedyncze okruchy ska³ krystalicznych i wêgla brunatnego, skalenie oraz piryt. W zespole przezroczystych minera³ów ciê¿kich najliczniejsze s¹ granaty (43%). Pozosta³e minera³y to: amfibole (21%), pirokseny i epidot (7%), dysten (6%), a tak¿e cyrkon (5%). Podobny sk³ad obserwuje siê w utworach plejstocenu, gdzie wy¿sza jest jedynie domieszka cyrkonu i dystenu (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009). Badania palinologiczne (Kuszell, 2008) czterech próbek z otworu 16, z g³êbokoœci 158,3–161,3 m wykaza³y w sk³adzie spektrów py³kowych przewagê py³ku drzew iglastych, wœród których dominuje:

14 Pinuspollenites (do 95%), Taxodiaceae-Cupressaceae (34%), Sequoiapollenites (30%) i Sciadopity- spollenites (18%). Znacznie s³abiej reprezentowane s¹ taksony drzew i krzewów liœciastych, wœród których notowano: Betulapollenites (2%), Quercoidites (2%), Quercoidites microhenrici (2%) i Myri- cipites (2,7%). Oprócz spor i py³ku odnotowano w analizowanych próbkach liczne wystêpowanie fito- planktonu. Przedstawiony sk³ad spektrów py³kowych mo¿e sugerowaæ œrodkowomioceñski wiek tych osadów (Kuszell, 2008). Charakterystyczny tutaj fitoplankton morski mo¿e wystêpowaæ zarówno w osadach oligocenu, jak i dolnego miocenu. Wed³ug Kuszell (2008) bardzo niska frekwencja, z³y stan zachowania sporomorf i liczny udzia³ Dinoflagellatae w analizowanych próbkach, a tak¿e zmien- noœæ litologiczna w postaci mu³ków wêglistych, silnie zapiaszczonych, na pograniczu z piaskami wêgli- stymi, mog¹ wskazywaæ na przemieszanie osadów mioceñskich ze starszymi. W sk³ad nastêpnego cyklu sedymentacyjnego wchodz¹ drobno- i œrednioziarniste piaski kwar- cowe, a do najm³odszego brunatne i czarne i³y oraz mu³ki, przewa¿nie zawêglone, o mi¹¿szoœci do 20,0 m. W obrêbie mu³ków kwarcowo-³yszczykowych spotyka siê przewarstwienia kwarcowych pia- sków py³owatych. Osady tego cyklu wydzielono w otworach kartograficznych 20 i 48. W otworze 20 na g³êbokoœci 63,0–81,5 m natrafiono na szare i jasnobr¹zowe piaski drobno- i ró¿noziarniste oraz brunatne mu³ki wêgliste. Wysortowanie piasków jest s³abe (óI = 1,12), natomiast mu³ków œrednio dobre (óI = 0,52), przy bardzo niskiej wapnistoœci osadów (0,4). Frakcjê 1,0–0,5 mm tworz¹ ziarna kwarcu, których udzia³ waha siê w granicach 95–100%. Pozosta³ymi sk³adnikami s¹ okruchy wêgla brunatnego, zlepy pirytowe, skalenie i ska³y krystaliczne. Ziarna czêœciowo obtoczone (83%) dominuj¹ nad obtoczonymi (10%), a wspó³czynnik obtoczenia (R) wynosi 1,07. W zespole przezroczystych minera³ów ciê¿kich najliczniejsze s¹ granaty (24%) i amfibole (19%). WyraŸna ró¿nica miêdzy wy¿ejleg³ymi utworami plejstocenu zaznacza siê zwiêkszonym udzia³em staurolitu i andaluzytu (po 12%) oraz dystenu (11%) (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009). Badania palinologiczne (Kuszell, 2008) próbek z otworu 20, pobranych z osadów mu³kowych z g³êbokoœci 68,1–75,2 m, wykaza³y w Ÿle zachowanym materiale py³kowym s³abe zró¿nicowanie taksonomiczne, z dominuj¹cym py³kiem drzew nagonasiennych, g³ównie: Pinus sylvestris i Pinus typ haploxylon (do 38,4%), Sequoiapollenites (27,8%), Taxodiaceae-Cupressaceae (10,2%) i Sciadopity- spollenites (5,7%). Z roœlin okrytonasiennych oznaczono kilkuprocentowe wartoœci py³ku: Betulae- pollenites, Alnipollenites, Quercoidites, Myricipites Faguspollenites, Nyssapollenites i inne. Wœród roœlin zarodnikowych obecne by³y paprocie z rodzaju Laevigatosporites (3,4%) oraz Loiotriletes (1,3%). Obraz palinologiczny jest najbardziej zbli¿ony do sk³adu zespo³ów œrodkowomioceñskich, byæ mo¿e formacji paw³owickiej/adamowskiej, która obejmuje dwa poziomy sporowo-py³kowe: star- szy—VITricolporopollenites megaexactus i m³odszy — VII Iteapollis angustiporatus (Piwocki, Ziembiñska-Tworzyd³o, 1995).

15 W otworze 48 w przedziale g³êbokoœciowym 64,8–77,8 m przebadano (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009) brunatne mu³ki wêgliste i bia³oszare piaski drobno- i œrednioziarniste. Mu³ki s¹ prawie bezwap- niste (0,3%), a wœród minera³ów ciê¿kich dominuj¹ minera³y nieprzezroczyste. Frakcjê 1,0–0,5 mm tworz¹ ziarna kwarcu (95–99%), a pozosta³e ziarna to ska³y krystaliczne, okruchy wêgla brunatnego i skalenie. Ziarna czêœciowo obtoczone (73%), przewa¿aj¹ nad kanciastymi (15%), a wspó³czynnik obtoczenie (R) ma wartoœæ 1,08. W zespole przezroczystych minera³ów ciê¿kich najliczniejsze s¹ granaty (53%). Pozosta³e minera³y to: amfibole (15%), cyrkon (8%) i staurolit (5%). W czterech próbkach z otworu 48 z g³êbokoœci 72,4–77,5 m uzyskano pe³ne spektrum sporowo-py³kowe. Najwy¿sze wartoœci osi¹gaj¹ nagonasienne, g³ównie Pinuspollenites (Pinus sylvestris + Pinus typ haploxylon) (do 32,7%) i Sequoiapollenites (17%) oraz grupa Taxodiaceae- Cupressaceae (16%). W grupie nielicznie reprezentowanych roœlin okrytonasiennych oznaczono niewielkie wartoœci: Tricolporopollenites pseudocingulum (7,6%), Tricolporopolenites exactus (6%), Castaneoidaeapollis (2,4%), Ilexipollenites (2%), Quercoidites henrici (1,6%) i inne (Kuszell, 2008). Przedstawiony ze- spó³ sporomorf Kuszell (2008) proponuje korelowaæ z poziomem sporowo-py³kowym w obrêbie ni¿szego miocenu œrodkowego. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e odpowiada on VI poziomowi sporowo-py³kowemu Tricolporopollenites megaexactus (Piwocki, Ziembiñska-Tworzyd³o, 1995).

11. Czwartorzêd

Utwory czwartorzêdowe pokrywaj¹ obszar ca³ego arkusza i zalegaj¹ na osadach miocenu. Ich mi¹¿szoœæ jest zró¿nicowana i zale¿y od ukszta³towania powierzchni podczwartorzêdowej i wspó³cze- snej morfologii terenu. Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ —152,2 m — osady czwartorzêdowe maj¹ w rynnie subglacjalnej w Wiewiórowie (otw. kartograficzny 16), a minimaln¹ — 23,6m—wotworze 23 ko³o Mostowa. Stratygrafiê osadów czwartorzêdowych i ich litologiê opracowano szczegó³owo na podstawie wyników badañ laboratoryjnych próbek z otworów kartograficznych (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009), terenowych obserwacji geologicznych i analizy archiwalnych materia³ów wiertniczych.

a. Plejstocen

Zlodowacenia po³udniowopolskie

Na obszarze arkusza Pomianowo (Kurzawa, 2008a, b) wydzielono osady ze zlodowacenia Narwi oraz Nidy, Sanu 1 i Sanu 2. Na terenie arkusza Polanów (Piotrowski, 2010) wystêpuj¹ utwory zlodo- waceñ Narwi oraz Sanu 1 i Sanu 2. Z kolei na arkuszu Tychowo osady ze zlodowaceñ po³udniowopolskich nie zosta³y wydzielone (Kwapisz, 2007a, b).

16 Na obszarze arkusza Wyszewo utwory lodowcowe z tego okresu zosta³y prawdopodobnie ca³kowicie usuniête podczas zlodowaceñ œrodkowopolskich. Do zlodowaceñ po³udniowopolskich zaliczono jedynie utwory wype³niaj¹ce rynny subglacjalne. Piaski i piaski ze ¿wirami, miejscami mu³ki i gliny zwa³owe w sp³ywach, rynien subglacjalnych. Wotworze 16 ko³o Wiewiórowa seria utworów rynnowych ma mi¹¿szoœæ 29,2 m i zalega na wysokoœci 26,0 m p.p.m. W jej sk³ad wchodz¹ szare piaski œrednioziarniste z domieszka ¿wirów w stropie. Utwory sp³ywowe wykszta³cone w postaci glin piaszczystych, mu³ków i warstw otoczaków wystêpuj¹ w trzech warstewkach o gruboœci 0,8–1,9 m zarówno w stropie i sp¹gu omawianej serii, jak te¿ w jej obrêbie. Osady s¹ œrednio wysortowane (Do- bosz, Ryszkiewicz, 2009), a ziarna kwarcu s³abo obtoczone (R=1,22–1,28). Udzia³ ziarn czêœciowo obtoczonych wynosi 70%, kanciastych 20% i obtoczonych 10%. Sk³ad przezroczystych minera³ów ciê¿kich jest typowy dla osadów pochodzenia glacjalnego: granaty do 64%, amfibole do 28%, pirokseny do 7% oraz grupa epidotu do 4%.

Zlodowacenia œrodkowopolskie

Zlodowacenie Odry

Mu³ki i piaski zastoiskowe zosta³y wydzielone w rynnie subglacjalnej w rejonie Wiewiórowa (otw. 16), gdzie na wysokoœci 25,0 m n.p.m. nawiercono seriê mu³ków z piaskami drob- noziarnistymi w stropie. Jej mi¹¿szoœæ wynosi 50,5 m. W utworach mu³kowych w zespole minera³ów ciê¿kich (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009) obserwuje siê przewagê amfiboli (39%) nad granatami (28%). Obecne s¹ równie¿ pirokseny (9%) i epidot (7%). Natomiast w piaskach drobnoziarnistych proporcje miêdzy granatami (28%) i amfibolitami (29%) siê wyrównuj¹, a zwiêksza siê udzia³ piroksenów (13%) i epidotu (11%). Wspó³czynnik obtoczenia ziarn kwarcu dla mu³ków wynosi 1,06 a 1,42 dla utworów piaszczystych. Piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe zosta³y udokumentowane jedynie w otworze 48 w Dar¿ewie na wysokoœci 51,1 m n.p.m. Stwierdzono tam szare, s³abo wysortowane utwory piaszczyste ze ¿wirami o mi¹¿szoœci 5,3 m, le¿¹ce bezpoœrednio na piaskach neogeñskich. W zespole minera³ów ciê¿kich najwiêcej jest granatów (58%). Pozosta³e minera³y to: amfibole (20%), pirokseny i biotyt (po 4%) oraz staurolit (3%). We frakcji 1,0–0,5 mm wœród ziarn niekwarcowych (10% udzia³u) najliczniejsze s¹ wapienie paleozoiczne, a wspó³czynnik obtoczenia ziarn kwarcu wynosi 1,08 (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009). Gliny zwa³owe omi¹¿szoœci ponad 5,0 m nawiercono w otworach 11, 12 i 55, zlokalizo- wanych w pó³nocnej i po³udniowej czêœci obszaru. Ich strop le¿y na rzêdnej oko³o 30 m n.p.m.; maksymalnie 52,4 m n.p.m. w otworze kartograficznym 48 (fig. 1). Gliny stwierdzone w tym otworze maj¹ mi¹¿szoœæ 0,7 m i charakteryzuj¹ siê przewag¹ wapieni paleozoicznych (48%) nad ska³ami kry-

17 B3 Qp4

B3 Qp4

W Qp3

QO W p3 Qp3

M W O Qp3 Qp3

O Qp3

1 9

2 10

3 11

4 12 Qp2

5 13

7 14 M 8

Fig. 1. Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych)

1 — bruk, 2 — ¿wiry, 3 — piaski i ¿wiry z g³azami, 4 — piaski, 5 — piaski drobnoziarniste, 6 — piaski zawêglone, 7 — mu³ki, 8 — mu³ki piaszczyste, 9 — mu³ki ilaste, 10 — mu³ki wêgliste, 11 — i³y, 12 — gliny zwa³owe, 13 — gliny zwa³owe piaszczyste, 14 — wykresy wartoœci wspó³czynników petrograficznych glin zwa³owych; liczba oznacza g³êbokoœæ wystêpowania osadów w metrach; symbole (w zakresie stratygrafii) jak na mapie geologicznej

18 stalicznymi (44%) oraz brakiem dolomitów i piaskowców pó³nocnych. W materiale lokalnym (8%) najliczniejsze s¹ miêkkie bia³e wapienie (3%) i piaskowce (3%). Œrednie wartoœci wspó³czynników petrograficznych1 przedstawiaj¹ siê nastêpuj¹co: O/K=1,10, K/W=0,91,29, A/B=1,10, Dp/Wp=0,00 (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009).

Zlodowacenie Warty

Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe. Transgresywne osady wodnolodowcowe maj¹ zmienn¹ gruboœæ i nie tworz¹ ci¹g³ej pokrywy. Ich strop stwierdzono najni¿ej w otworze 17 na wysokoœci 10,7 m n.p.m., a najwy¿ej — 61,7 m n.p.m. — w otworze 48 w Dar¿ewie. W otworach studziennych w rejonie Mostowa osady wodnolodowcowe le¿¹ najczêœciej bezpoœrednio na utworach neogenu. Maksymaln¹ mi¹¿szoœæ piasków ró¿noziarnistych ze ¿wirami (37,0 m) odnotowano w K³oninie (otw. 51). Najlepiej utwory wodnolodowcowe zosta³y poznane w otworach kartograficznych 16, 20 i 48 (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009) (fig. 1). W otworze 16 na g³êbokoœci 50,0–72,5 m zalegaj¹ s³abo wysortowane szare piaski ró¿noziarniste ze ¿wirami. Otoczaki je podœcielaj¹ce s¹ prawdopodobnie pozosta³oœci¹ po rozmytych glinach zwa³owych ze zlodowacenia Odry. W zespole przezroczystych minera³ów ciê¿kich przewa¿aj¹ granaty (41%) nad amfibolami (25%), piroksenami (9%) i epidotem (7%). Obtoczenie ziarn jest s³abe (R=1,25), a ziarna matowe i poœrednie s¹ liczniejsze od b³yszcz¹cych. Podobny sk³ad mineralny maj¹ w otworze 20 piaski ró¿noziarniste z g³êbokoœci 39,0–59,8 m. Natomiast w piaskach z domieszk¹ ¿wirów z poziomu 49,5–58,8 m w otworze 48 dominuj¹ amfibole (36%) nad granatami (23%). Pozosta³e parametry osadów s¹ bardzo zbli¿one. Gliny zwa³owe stwierdzone w wielu otworach wiertniczych nie tworz¹ ci¹g³ego poziomu. Ich mi¹¿szoœæ waha siê od kilku do 33,0 m (otw. 55 w Darginiu). Niejednokrotnie gliny te zosta³y ca³kowicie zniszczone, a ich miejsce zajê³y bruki morenowe (np. otw. 22). Strop utworów glacjalnych z tego okresu podnosi siê ³agodnie z pó³nocy na po³udnie od wysokoœci 4,0 m p.p.m. w Boninie (otw. 1) do 72,0 m n.p.m. w Darginiu (otw. 55). W otworze kartograficznym 48 szare piaszczyste gliny zwa³owe z g³êbokoœci 42,5–49,5 maj¹ wapnistoœæ na poziomie 11,4% (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009). W sk³adzie petrograficznym glin zaznacza siê przewaga ska³ krystalicznych (49%) nad wapieniami paleozoicznymi (39%), przy niewielkiej iloœci dolomitów (1%) i piaskowców pó³nocnych (2%). Ska³y lokalne (9%) reprezentowane s¹ przez piaskowce (6%) i miêkkie wapienie (2%). Œrednie wspó³czynniki petrograficzne tych glin s¹ nastêpuj¹ce: O/K=0,86, K/W=1,22 i Dp/Wp=0,03. Wœród

1 Wspó³czynniki petrograficzne obliczone dla ¿wirów o œrednicy 5–10 mm, uzyskanych z glin zwa³owych, charakteryzuj¹ zale¿noœci pomiêdzy ró¿nymi grupami ska³ skandynawskich, gdzie: O — ska³y osadowe, K — ska³y krystaliczne i kwarc, W — ska³y wêglanowe, A — ska³y nieodporne na niszczenie, B — ska³y odporne na niszczenie, Wp — wapienie pó³nocne, Dp — dolomity pó³nocne.

19 minera³ów frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ granaty (32%) nad piroksenami (13%) i grup¹ epidotu (8%). Na podstawie zestawieñ Dobrackiego i Lewandowskiego (2002) gliny te mo¿na korelowaæ ze zlodowa- ceniem Warty.

Interglacja³ eemski

Na obszarze arkusza Wyszewo osadów z tego okresu nie udokumentowano. Utwory intergla- cjalne zosta³y opisane na obszarze s¹siedniego arkusza Dobrowo (Dobracka, Winter, 2001), gdzie gytie i mu³ki jeziorne podœcielone glinami zwa³owymi przykrywa seria utworów fluwioglacjalnych i glacjalnych.

Zlodowacenia pó³nocnopolskie

Zlodowacenie Wis³y

Stadia³ górny

Piaski, mu³ki i i³y zastoiskowe fazy leszczyñskiej zosta³y wydzielone w kilku miejscach, gdzie zalegaj¹ na glinach zwa³owych lub utworach wodnolodowcowych ze zlodowacenia Warty (otw.: 1, 16, 33 i 49). S¹ to naprzemianleg³e warstwy piasków py³owatych, mu³ków, mu³ków piaszczystych i ilastych oraz i³ów, których mi¹¿szoœæ dochodzi do 20,0 m w rejonie Mostowa (otw. 33) i Wiewiórowa (otw. 16). W otworze kartograficznym 16 profil utworów zastoiskowych rozpoczyna warstwa mu³ków z dropstonami. Powy¿ej zalegaj¹ naprzemianleg³e warstwy szarych mu³ków piaszczystych oraz piasków drobnoziarnistych i py³owatych z blaszkami jasnych ³yszczyków i lokalnymi strukturami sp³ywowymi. Osady s¹ przewa¿nie laminowane horyzontalnie, rzadziej ukoœnie. W zespole przezroczystych minera³ów ciê¿kich najliczniejsze s¹ amfibole (33%), granaty (26%) i pirokseny (15%), a zawartoœæ wêglanu wapnia waha siê od 6 do 18,5% (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009). Wysorto- wanie osadów zmienia siê od œredniego po s³abe. Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe fazy leszczyñskiej wystêpuj¹ w profilach wielu otworów wiertniczych. Na obszarze Wysoczyzny Polanowskiej razem z utworami wodnolodowcowymi z fazy pomorskiej tworz¹ one jeden mi¹¿szy kompleks. W otworach kartograficznych 16, 20 i 48 osady te le¿¹ na utworach zastoiskowych i glinach zwa³owych ze zlodowacenia Warty. Przewa¿nie s¹ to s³abo wysortowane piaski ró¿noziarniste, zawieraj¹ce zmienn¹ domieszk¹ ¿wirów lub piaski œrednioziarniste. Udzia³ kwarcu we frakcji 1,0–0,5 mm dochodzi do 90% (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009). Pozosta³ymi sk³adnikami s¹ okruchy ska³ krystalicznych, wapienie pó³nocne, piaskowce, mu³owce i skalenie. Ziarna kwarcu maj¹ najczêœciej powierzchniê poœredni¹ a ziarn mato- wych jest wiêcej ni¿ b³yszcz¹cych. Wspó³czynnik obtoczenia (R) waha siê w granicach 1,11–1,20. We frakcji ciê¿kiej najliczniejsze s¹ granaty (47–32%), amfibole (32–21%), a nastêpnie pirokseny (13–8%) i epidot (9–3%).

20 Transgresywne utwory wodnolodowcowe maj¹ zmienn¹ mi¹¿szoœæ od kilku do 23 m (otw. 47 ko³o Dar¿ewa). W rejonie Mostowa (otw. 20) maj¹ one najwy¿sz¹ pozycjê hipsometryczn¹ — 86,5 m n.p.m. Gliny zwa³owe (dolne) fazy leszczyñskiej na powierzchni terenu ukazuj¹ siê ko³o Kar- siny u podnó¿a wysoczyzny morenowej oraz w krawêdzi rynny polodowcowej w okolicy K³anina. Na pozosta³ym obszarze tworz¹ ci¹g³y na ogó³ poziom dokumentowany wieloma otworami wiertniczymi. Ma on mi¹¿szoœæ od kilku do 20,0 m; maksymalnie 29,0 m w otworze 44 w Kurozwêczu. Lokalnie gliny te s¹ rozmyte, o czym œwiadcz¹ cienkie warstwy bruków morenowych m.in. w rejonie Mostowa (otw.: 22, 42 i 43). Najczêœciej s¹ to szare i szarobr¹zowe gliny, silnie zapiaszczone, a miejscami zailone (otw.7wWyszeborze). I³y i mu³ki ilaste zastoiskowe. Wpo³udniowej czêœci obszaru arkusza utwory zastoiskowe fazy pomorskiej le¿¹ miêdzy glinami zwa³owymi tej fazy a utworami wodnolodowcowymi fazy leszczyñskiej. W otworze 49 w rejonie Dar¿ewa ich strop znajduje siê na wysokoœci 103,5 m n.p.m. Seria szarych i³ów warwowych, przechodz¹ca w ciemne i³y masywne ma tutaj 16,0 m mi¹¿szoœci. Na pó³nocy terenu w rynnie lodowcowej ko³o Manowa (otw. 15) seria szarych mu³ków czêœciowo za- ilonych ma gruboœæ 21,0 m, a jej strop le¿y na wysokoœci 26,5 m n.p.m. Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe (miêdzyglinowe) fazy pomorskiej ods³aniaj¹ siê na powierzchni terenu w krawêdziach wysoczyzn morenowych w rejonie na wschód od Wyszeborza, na granicy z arkuszem Polanów w okolicy Karsiny, a tak¿e w zboczach rynien subglacjalnych ko³o Manowa i K³anina. W miejscach tych s¹ one przykryte glinami zwa³owymi. Utwory wodnolodowcowe maj¹ zmienn¹ mi¹¿szoœæ od 5,0 do 17,0 m, a jedynie w Mostowie (otw. 28) — 27,0 m. Przewa¿aj¹ piaski œrednio- i gruboziarniste, czêsto z wiêksz¹ domieszk¹ ¿wirów, na ogó³ w sp¹gu. W otworze kartograficznym 48 opisano piaski drobnoziarniste i ró¿noziarniste z domieszk¹ frakcji ¿wirowej w stropie. Wysortowanie tych osadów zmienia siê od s³abego po œrednie (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009). Udzia³ ziarn kwarcu we frakcji 1,0–05 mm dochodzi do 85–90%. Pozosta³ymi sk³adnikami s¹ wapienie paleozoiczne, okruchy ska³ krystalicznych, skalenie i piaskowce. Obtoczenie ziarn jest s³abe (R=1,21). Przewa¿aj¹ ziarna czêœciowo obtoczone (65%), a ziarn kanciastych (22%) jest wiêcej ni¿ obtoczonych. W zespole przezroczystych minera³ów ciê¿kich œrednie wartoœci dla ca³ej warstwy wskazuj¹ na przewagê granatów (36%) nad amfibolami (30%), piroksenami (12%) i grup¹ epidotu (7%). Opisane wy¿ej utwory by³y deponowane w œrodowisku o zmiennej energii. Gliny zwa³owe (górne). Najm³odsze utwory glacjalne fazy pomorskiej wystêpuj¹ na powierzchni terenu w formie zwartych pokryw na obszarze wysoczyzny morenowej Równiny Bia³ogardzkiej i S³awieñskiej oraz na Pojezierzu Drawskim, gdzie niejednokrotnie razem z glinami fazy leszczyñskiej tworz¹ jeden poziom glacjalny. Na obszarze Wysoczyzny Polanowskiej spotyka siê je sporadycznie. Lokalnie gliny z tego okresu zastêpuje warstwa piasków lodowcowych.

21 Gliny zwa³owe najczêœciej maj¹ barwê br¹zow¹ lub br¹zowoszar¹, s¹ silnie zapiaszczone i z regu³y zawieraj¹ znaczn¹ domieszkê materia³u eratycznego. Lokalnie, szczególnie w okolicach Manowa, Wyszeborza i Wyszewa posiadaj¹ znaczn¹ domieszkê frakcji py³owej i i³owej, przez co upo- dabniaj¹ siê do utworów zastoiskowych. Stwierdzona w profilach otworów wiertniczych mi¹¿szoœæ glin zwa³owych jest niewielka, zwykle 2,0–6,0 m, dochodz¹c do 8,0 m w otworze 11 w Koœciernicy. Piaski py³owate ze ¿wirami lodowcowe fazy pomorskiej wystêpuj¹ w postaci pokryw, najczêœciej na glinach zwa³owych. S¹ to bezstrukturalne piaski ró¿noziarniste ze ¿wirami i pojedynczymi g³azikami i g³azami w stropie, przeciêtnie o mi¹¿szoœci 1,0–2,0 m. Na ogó³ zawieraj¹ one znaczn¹ domieszkê py³ów i lokalnie stopniowo przechodz¹ w gliny zwa³owe. W otworze kartograficznym 48 br¹zowe, s³abo wysortowane i silnie py³owate piaski ró¿noziarniste o mi¹¿szoœci 7,0 m odpowiadaj¹ poziomowi glin zwa³owych. Piaski i ¿wiry ozów. Dwaniewielkie ozy (powsta³e w czasie fazy pomorskiej) znajduj¹ siê miêdzy K³aninem a Dar¿ewem w po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru badañ. Buduj¹ je dobrze przemyte piaski ró¿noziarniste ze ¿wirami maj¹ce mi¹¿szoœæ ponad 5,0 m. W ich stropie wystêpuje warstwa ablacyjnych piasków py³owatych ze ¿wirami o gruboœci 0,5–1,0 m. Piaski plateau kemowych wydzielono w rejonie Koœcienicy na pó³nocy obszaru arkusza. Forma ta zbudowana jest z jasnoszarych piasków py³owatych i drobnoziarnistych, zawieraj¹cych pojedyncze ¿wirki i ¿wiry. W jej obrze¿ach na powierzchni terenu spotyka siê ¿wiry i otoczaki. Piaski, piaski ze ¿wirami i mu³ki wodnolodowcowe fazy pomorskiej wy- stêpuj¹ powszechnie w obrêbie Wysoczyzny Polanowskiej i Pojezierza Drawskiego. Powstanie tego poziomu nale¿y wi¹zaæ z postojem l¹dolodu bardziej na pó³noc od omawianego terenu, o czym œwiadcz¹ recesyjne moreny czo³owe m.in. na obszarze arkusza Sianów (Filonowicz, 1987). Utwory wodnolodowcowe maj¹ stosunkowo p³ask¹ powierzchniê, le¿¹c¹ na wysokoœci oko³o 100 m n.p.m. i nieznacznie nachylon¹ ku pó³nocy i po³udniowi, w kierunku rynny lodowcowej Radwi. Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna, dochodz¹ca do oko³o 20 m na pó³nocy (otw. 16 i 20) i do 2–6 m na po³udniu w okolicach Œwietlinia (otw. 54 i 55). W otworze kartograficznym 16 profil utworów wodnolodowcowych rozpoczynaj¹ mu³ki, przechodz¹ce stopniowo w piaski drobnoziarniste, w stropie z pojedynczymi ¿wirami. Wœród minera³ów ciê¿kich najwiêcej jest granatów (29%), amfiboli (26%), oraz piroksenów (16%) i epidotu (11%). Natomiast w otworze 87 piaski ró¿noziarniste ze ¿wirami cechuj¹ siê znaczn¹ przewag¹ granatów (55%) nad amfibolami (21%), przy niewielkim udziale piroksenów (5%) i epidotu (4%) (Dobosz, Ryszkiewicz, 2009). Piaski, piaski, miejscami ze ¿wirami i mu³ki kemów buduj¹ liczne mniejsze i wiêksze wzniesienia, zespo³y pagórów lub pod³u¿ne wa³y na obszarze ca³ego arkusza. Wiêkszoœæ form zaliczyæ mo¿na do kemów typu limnoglacjalnego zbudowanych przewa¿nie z piasków drobno-

22 i œrednioziarnistych oraz py³owatych, miejscami z niewielk¹ domieszk¹ ¿wirów. Lokalnie spotyka siê przewarstwienia jasnobr¹zowych i czekoladowych mu³ków masywnych. W kulminacjach wystêpuj¹ nieraz gliny py³owate z pojedynczymi ¿wirami, najczêœciej zapiaszczone. W rejonie Wyszewa i Wie- wiórowa gliny ablacyjne maj¹ mi¹¿szoœæ 1,2–3,0 m. Piaski i mu³ki tarasów kemowych buduj¹ formy o szerokoœci kilkuset metrów wzd³u¿ po³udniowej krawêdzi rynny subglacjalnej Radwi. Natomiast w rejonie Wyszeborza i Wyszewa powsta³y w obrze¿eniu niecek wytopiskowych. Wystêpuj¹ tutaj dobrze wysortowane piaski drobnoziarniste barwy jasnoszarej lub ¿ó³tej, czêsto z wk³adkami piasków py³owatych i mu³ków piaszczystych. Piaski i piaski ze ¿wirami rzeczno-wodnolodowcowe (dolin wód roztopowych) zajmuj¹ wiêkszoœæ powierzchni arkusza. Przyjêta geneza tego poziomu nawi¹zuje do rozwi¹zania przedstawionego na arkuszu Pomianowo (Kurzawa, 2008a, b), gdzie z jednej strony mówi siê o wodach glacjalnych (roztopowych), a z drugiej strony okreœla siê (symbol) genezê tego poziomu jako rzeczno-wodnolodowcow¹ (pradolina?) co sugeruje wspó³udzia³ wód rzecznych. Autorzy arkusza Koszalin Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200 000 (Butrymowicz i in., 1974a) w dolinie Rad- wi znacz¹ zarówno utwory wodnolodowcowe, jak i rzeczne ze schy³ku zlodowacenia. Z kolei na arkuszu Tychowo utwory tego poziomu zaliczono do fluwioglacjalnych (Kwapisz, 2007a, b). Problem jego genezy jest nadal dyskusyjny i wymaga rozwi¹zania w trakcie dalszych badañ. Zdaniem autorów niniejszego opracowania piaski wype³niaj¹ce dolinê Radwi powsta³y w koñco- wym etapie deglacjacji. Usypa³y je wody pochodz¹ce z wytapiania siê resztek martwych lodów, wype³niaj¹cych g³ównie rynnê (dolinê) Radwi. O s³abych przep³ywach i niewielkiej energii œrodowi- ska œwiadcz¹ struktury sedymentacyjne, a przede wszystkim charakter osadów, wœród których przewa¿a drobny materia³ detrytyczny (piaski drobnoziarniste). Obecnoœæ otoczaków i pojedynczych g³azów w pobli¿u lokalnych zag³êbieñ wskazuje na obecnoœæ bry³ martwego lodu w trakcie tworzenia siê tego poziomu. Zebrane obserwacje wskazuj¹ na to, ¿e jest to raczej sandr recesyjny z samego schy³ku glacja³u lub te¿ s¹ to osady rzek peryglacjalnych. W wiêkszoœci sond i otworów wiertniczych wykonanych w dolinie Radwi opisano piaski drobno- i œrednioziarniste, a tak¿e py³owate, w stropie miejscami z drobnookruchowymi ¿wirami i ¿wirkami, a lokalnie z przewarstwieniami jasnobr¹zowych mu³ków. Mi¹¿szoœæ utworów piaszczystych jest zmienna i waha siê od 4,0 (otw. 22) do 12,0 m (otw. 38). Jest ona trudna do okreœlenia, poniewa¿ osady tego poziomu wystêpuj¹ razem ze starszymi osadami wodnolodowcowymi. Piaski rzeczne tarasów nadzalewowych 2,0–6,0 m n.p. rzeki by³y aku- mulowane w dolinie Radwi. S¹ to dobrze przemyte szare piaski drobno- i œrednioziarniste, miejscami z nieznaczn¹ domieszk¹ ¿wirków i pojedynczymi ¿wirami. Niewielkie fragmenty tarasów plejstoceñskich o wysokoœci wzglêdnej 3,0 m wydzielono równie¿ w dolinie Unieœci i Polnicy, na pó³nocy omawianego obszaru.

23 b. Czwartorzêd nierozdzielony

Piaski eoliczne i piaski eoliczne w wydmach deponowane by³y synchronicz- nie, przypuszczalnie na prze³omie plejstocenu i holocenu. Rozwinê³y siê na osadach dolin wód roztopowych i osadach wodnolodowcowych w okolicy Krêpy. Ich formowanie warunkowa³ rytm wahañ klimatycznych. Mniejsze pojedyncze formy wydmowe i piaski eoliczne wystêpuj¹ równie¿ w rejonie Grzybnicy. Utwory eoliczne reprezentowane s¹ przez dobrze wysortowane i obtoczone piaski drobnoziarniste o ¿ó³tym zabarwieniu, które w wydmach maj¹ mi¹¿szoœæ do 10,0 m. Pola piasków eolicz- nych o gruboœci do 3,0 m towarzysz¹ najczêœciej wydmom. Piaski i gliny deluwialne wystêpuj¹ przewa¿nie w dnach suchych dolin denudacyj- nych, rozcinaj¹cych krawêdzie wysoczyzny i rynien subglacjalnych. Ich wykszta³cenie litologiczne jest zró¿nicowane i zale¿y od rodzaju niszczonych ska³. Mog¹ to byæ gliny piaszczyste na obszarze wysoczyzny morenowej lub lekko py³owate utwory piaszczyste spotykane na piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych. Deluwia maj¹ barwê brunatn¹ lub szarobrunatn¹, a ich mi¹¿szoœæ nie przekracza 3,0 m.

c. Holocen

Piaski i mu³ki jeziorne maj¹ najwiêkszy zasiêg w rejonie jezior Lubiatowo i Dobre. Wokó³ jeziora rynnowego Nicemino tworz¹ w¹skie listwy. Spotyka siê je tak¿e na pó³noc od Rosnowa, w obrze¿eniu zarastaj¹cych jezior. S¹ to najczêœciej piaski drobnoziarniste, czêsto z domieszk¹ frakcji py³owej, szare i szaroniebieskie, przechodz¹ce lokalnie w mu³ki piaszczyste lub ilaste ze zwêglonymi szcz¹tkami roœlin. Osady te s¹ silnie wapniste, a ich mi¹¿szoœæ dochodzi do 5,0 m. Kreda jeziorna. Najwiêksze udokumentowane z³o¿a kredy jeziornej (Jurys, 1992) znajduj¹ siê w rynnie subglacjalnej Dzier¿êcinki ko³o Bonina, gdzie podœcielaj¹ je torfy i gytie. W otworze 5 kreda jeziorna ma mi¹¿szoœæ 5,0 m. Lokalnie wystêpuje ona bezpoœrednio na powierzchni terenu, nad piaskami jeziornymi. Gytie wystêpuj¹ zarówno pod torfami i kred¹ jeziorna, jak i na powierzchni terenu. W rynnie subglacjalnej ci¹gn¹cej siê miêdzy Boninem a Wyszewem zajmuj¹ one znaczn¹ powierzchniê, a ich mi¹¿szoœæ dochodzi do 6,3 m (otw. 6). Najczêœciej s¹ to gytie glonowe w stropie, przechodz¹ce ni¿ej w gytie wapienne o zabarwieniu oliwkowym, jasnoszarym i szarobrunatnym. Wype³niaj¹ one wiêk- szoœæ zag³êbieñ wytopiskowych, gdzie wystêpuj¹ pod torfami i maj¹ mi¹¿szoœæ 1,0–3,0 m. Namu³y piaszczyste i piaski zag³êbieñ bezodp³ywowych i okresowo przep³ywowych wype³niaj¹ liczne zag³êbienia i rozciêcia erozyjne, prowadz¹ce okresowe cieki. Wystêpuj¹ zarówno na obszarze wysoczyzn morenowych, jak i równin wodnolodowcowych. Przewa- ¿aj¹ silnie wapniste utwory mu³kowe i mu³kowo-piaszczyste, rzadziej piaski py³owate i drobnoziarniste o zabarwieniu szarym i br¹zowobrunatnym, zawieraj¹ce niekiedy domieszkê detrytusu roœlinnego. Ich mi¹¿szoœæ stwierdzona w sondach dochodzi do 3,0 m.

24 Piaski i namu³y den dolinnych zosta³y zdeponowane w dolinach Radwi, Unieœci, Polnicy, Mszanki i Bielicy oraz w dolinkach mniejszych cieków. Najczêœciej s¹ to piaski drobnoziarniste, rzadziej ró¿noziarniste, z domieszk¹ drobnookruchowych ¿wirów. W stropie czêsto spotyka siê namu³y piaszczyste lub ilaste barwy szarej lub br¹zowoszarej o mi¹¿szoœci do 0,7 m. Torfy i namu³y torfiaste. Torfy wystêpuj¹ w dnach rynien subglacjalnych, w dolinach rzecznych oraz w zag³êbieniach bezodp³ywowych. Najwiêkszy obszar zajmuj¹ w misie Jeziora Lubia- towo, gdzie ich mi¹¿szoœæ dochodzi do 4,0 m. W ich sp¹gu wystêpuj¹ gytie i kreda jeziorna. Obok tor- fowisk pojeziornych spotyka siê równie¿ torfowiska przep³ywowe (soligeniczne). Wystêpuj¹ tutaj cienkie warstwy torfów turzycowych i mszysto-turzycowych, które powsta³y z rozk³adu mchów. Naj- wiêkszy zasiêg osi¹gaj¹ one wzd³u¿ Radwi na wschodzie badanego terenu. Mniejsze powierzchnie zajmuj¹ torfowiska mszane rozwiniête w zag³êbieniach, zasilane ubogimi w sole mineralne wodami opadowymi. Namu³y torfiaste czarne wystêpuj¹ najczêœciej w stropie torfów i maj¹ niewielk¹ gruboœæ 0,3–0,5 m. W skrajnym przypadku osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ 2,0 m (rejon Lubiatowa), gdzie le¿¹ na piaskach rzecznych.

B. TEKTONIKA I RZEBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Obszar arkusza po³o¿ony jest w szeroko rozumianej strefie krawêdziowej przedpola platformy wschodnioeuropejskiej (Dadlez, 1974). Sfa³dowane i zdyslokowane utwory podpermskie tworz¹ tutaj strukturê Koszalin-Chojnice (zwan¹ te¿ stref¹), charakteryzuj¹c¹ siê pasowym uk³adem bloków rów- noleg³ych do krawêdzi platformy. Ska³y podpermskie tej strefy zosta³y sfa³dowane w orogenezie kale- doñskiej (Dadlez, 1974). Struktury m³odopaleozoiczne zosta³y zaburzone tylko uskokowo, tworz¹c waryscyjsk¹ tektonikê platformow¹. System równoleg³ych dyslokacji powsta³ych w tym okresie na- œladuje na ogó³ orientacjê dyslokacji kaledoñskich i ma kierunek NW–SE. W obrêbie kompleksu permo-mezozicznego rozpatrywany obszar umiejscowiony jest w pó³nocno-zachodniej czêœci niecki pomorskiej, tzw. jednostce Koszalina (Dadlez, 1983). Wystêpuj¹ tutaj w¹skie, wyd³u¿one laramijskie struktury tektoniczne — plakantykliny, o kierunku NW–SE. S¹ to lokalnie podniesione struktury typu brachyantyklin o niesolnej genezie. Nale¿¹ do nich krótkie kilkukilometrowe plakantyliny Koszalina, Grzybicy, K³anina i Koœcienicy. Brachyantykliny i towarzysz¹ce im obni¿enia przykryte s¹ osadami kredy górnej, za wyj¹tkiem okolic otworu 50 w Grzybicy. Podstawow¹ rolê w kszta³towaniu tektoniki tego kompleksu odegra³y ruchy pionowe bloków osadów permu. Ruch bloków decydowa³ o tempie subsydencji. Niecka pomorska nale¿y do regionów o typowym rozwoju tektoniki platformowej. Przez centraln¹ czêœæ obszaru arkusza (tabl. II) biegn¹ dwa równoleg³e uskoki: Koszalin zachodni i Koszalin–Bobolice, a trzeci — uskok Gozdu — od wschodu ³¹czy siê ukoœnie z uskokiem Kosza- lin–Bobolice (Dadlez, 1976, 1997). Uskoki te nale¿¹ do strefy dyslokacyjnej Koszalin–Chojnice.

25 Przecinaj¹ one pod³o¿e paleozoiczne oraz kompleks permo-mezozoiczny, a ich obecnoœæ zaznacza siê w ukszta³towaniu i zró¿nicowanej budowie geologicznej powierzchni stropu mezozoiku. Wielkoœæ zrzutu wzd³u¿ tych uskoków, okreœlana przez Dadleza (1978) jako stopieñ inwersji, w obszarze nadba³tyckim waha siê od 1500 do 2000 m. S¹ to uskoki przesuwczo-zrzutowe, tworz¹ce systemy mo- bilnych bloków. Na obszarze arkusza Wyszewo brak jest danych, na podstawie których mo¿na by by³o wyzna- czyæ strefy wystêpowania zaburzeñ glacitektonicznych. Bior¹c pod uwagê po³o¿enie arkusza w pobli¿u niecki Morza Ba³tyckiego na sk³onie garbu pojeziernego wydaje siê, ¿e tego typu zjawiska powinny w tym rejonie wystêpowaæ. Zw³aszcza ¿e strefa zaburzeñ zosta³a wydzielona w pobli¿u, na zapleczu elewacji Che³mskiej Góry ko³o Koszalina (Filonowicz, 1990). Ukszta³towanie powierzchni podczwartorzêdowej opracowano na podstawie 30 otworów prze- wiercaj¹cych utwory czwartorzêdowe, nierównomiernie roz³o¿onych na ca³ym obszarze. Pominiêto wszystkie g³êbokie otwory, w których kenozoik nie by³ rdzeniowany a ich lokalizacja pomija³a liniê przekroju geologicznego. Wykorzystano dane geofizyczne, a szczególnie wyniki sondowañ geoelek- trycznych wykonanych na potrzeby arkusza Wyszewo wzd³u¿ linii przekroju geologicznego A–B, wraz z reinterpretacj¹ mapy grawimetrycznej (M¿yk, 2009). Na powierzchni podczwartorzêdowej wystêpuj¹ tylko osady miocenu. RzeŸba pod³o¿a pod- czwartorzêdowego jest urozmaicona, a deniwelacja dochodzi do 110,0 m. Najbardziej charaktery- stycznym elementem tej powierzchni jest centralnie po³o¿ona g³êboka dolina, przebiegaj¹ca ³ukiem ze wschodu na zachód. Przypuszczalnie jest to rynna subglacjalna przemodelowana w okresach inter- glacjalnych. Dno tej doliny, le¿¹ce 55,2 m p.p.m. (otw. 16) obni¿a siê ku zachodowi i przechodzi w rozleg³e obni¿enie, ju¿ na obszarze arkusza Pomianowo. Dolina ta ³¹czy siê z podobn¹ form¹ o kierunku NW–SE, dochodz¹c¹ od pó³nocy z terenu arkusza Sianów i pokrywa siê czêœciowo ze stref¹ uskokow¹ Gozdu. Formy te znajduj¹ siê w s¹siedztwie elewacji wysoczyzny neogeñskiej, której najwy¿sze punkty udokumentowano na wysokoœci 46,4 m n.p.m. (otw. 48). Przedstawiona rzeŸba powierzchni podczwartorzêdowej ma charakter poligeniczny. Ukszta³towa³y j¹ z³o¿one procesy erozyjno-denudacyjne oraz dzia³alnoœæ l¹dolodów, g³ównie egzaracyjna i glacitek- toniczna. Du¿e znaczenie mia³a równie¿ neotektonika, na co zwracali uwagê m.in. Kopczyñska-¯andarska (1970) oraz Maksiak i Mróz (1978).

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

W strefie Koszalin–Chojnice, stanowi¹cej czêœæ zbiornika miogeosynklinalnego zosta³y z³o¿one osady ordowiku i syluru, które s¹ najstarszymi utworami udokumentowanymi na rozpatrywa- nym obszarze (tab. 1). Wiêksze ni¿ na platformie wschodnioeuropejskiej mi¹¿szoœci ska³ wskazuj¹ na

26 Tabela 1 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory Procesy geologiczne (opis litologiczny) System Oddzia³ Piêtro Podpiêtro

Torfy — t Q h Akumulacja organiczna

Namu³y torfiaste — nt Q h Akumulacja organiczno-mineralna f Piaski i namu³y den dolinnych — np Q h Akumulacja rzeczna korytowa i powodziowa

Piaski humusowe — phh Q Akumulacja mineralno-organiczna Namu³y piaszczyste i piaski zag³êbieñ bezodp³ywo- Akumulacja osadów mineralnych w zag³êbieniach wych i okresowo przep³ywowych — Q o ró¿nej genezie

Holocen npp h li Gytie —gy Q h Akumulacja organiczno-mineralna li Kreda jeziorna — kj Q h

li Piaski i mu³ki jeziorne — pm Q h Akumulacja jeziorna

Piaski i gliny deluwialne — d Q Zmywanie i sp³ukiwanie materia³u w górnej czêœci pg stoku i osadzanie u podnó¿y krawêdzi wysoczyzn e Piaski eoliczne — p Q Akumulacja eoliczna ew Piaski eoliczne w wydmach — p Q

Piaski rzeczne tarasów nadzalewowych 2,0–6,0 m n.p. rzeki — f QB3 Akumulacja rzeczna p p4

Piaski i piaski ze ¿wirami rzeczno-wodnolodow- f-fg B3 Wytapianie bry³ martwego lodu, akumulacja cowe (dolin wód roztopowych) — Q 4 pp¿ p w dolinach wód roztopowych

Akumulacja przez wody roztopowe pomiêdzy Piaski i mu³ki tarasów kemowych — tk QB3 pm p4 martwym lodem a zboczem rynny oraz w obrze¿e- niu niecek wytopiskowych Piaski, piaski, miejscami ze ¿wirami i mu³ki kemów — k QB3 Akumulacja w przetainach lodowych pp¿m p4

Piaski, piaski ze ¿wirami i mu³ki wodnolodowcowe fg B3 Akumulacja wodnolodowcowa w czasie recesji — Q 4 pp¿m p l¹dolodu

pk B3 Piaski plateau kemowych — Q 4 p p Akumulacja w du¿ych przetainach lodowych

o B3 Akumulacja przez wody lodowcowe w szczeli- Piaski i ¿wiry ozów — Q 4 p¿ p nach l¹dolodu g B3 Piaski py³owate ze ¿wirami lodowcowe — Q 4 p¿py p Akumulacja moreny ablacyjnej

g B3 Gliny zwa³owe (górne) — Q 4 g2zw p Akumulacja lodowcowa Stadia³ górny

Zlodowacenie Wis³y Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe (miêdzy- fg B3 Akumulacja wodnolodowcowa w czasie transgresji glinowe) — Q 4 pp¿ p l¹dolodu

Czwartorzêd b B3

Zlodowacenia pó³nocnopolskie Akumulacja zastoiskowa w zbiornikach na przed- I³y i mu³ki ilaste zastoiskowe — Q 4 imi p polu l¹dolodu g B3 Gliny zwa³owe (dolne) — Q 4 g1zw p Akumulacja lodowcowa

Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe Akumulacja wodnolodowcowa w czasie transgresji Plejstocen fg B3 — Q 4 pp¿ p l¹dolodu

b B3 Akumulacja zastoiskowa w zbiornikach na przed- Piaski, mu³ki i i³y zastoiskowe — Q 4 pmi p polu l¹dolodu

Denudacja. Akumulacja jeziorna eemski Interglacja³

27 c.d. tabeli 1

g W Gliny zwa³owe — Q 3 gzw p Akumulacja lodowcowa Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe

Warty Akumulacja wodnolodowcowa w czasie transgresji — fg QW p3 l¹dolodu

Zlodowacenie pp¿

g O Gliny zwa³owe — Q 3 gzw p Akumulacja lodowcowa fg O Zlodowacenia Akumulacja wodnolodowcowa w czasie transgresji Piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe — Q 3 œrodkowopolskie p¿ p Odry l¹dolodu

fg Zlodowacenie W Akumulacja zastoiskowa w zbiornikach na Mu³ki i piaski zastoiskowe — Q 3 mp p przedpolu l¹dolodu

Piaski i piaski ze ¿wirami, miejscami mu³ki i gliny Powstanie rozciêæ subglacjalnych, wype³nianie

Czwartorzêd Plejstocen zwa³owe w sp³ywach, rynien subglacjalnych utworami piaszczysto-¿wirowymi rynien subgla- — rs Q pp¿ p2 cjalnych Zlodowacenia po³udniowopolskie

I³y, mu³ki i piaski —i M Sedymentacja l¹dowa i brakiczna Miocen Neogen

Pocz¹tkowo sedymentacja morska. Wynurzenie obszaru. Ruchy wznosz¹ce fazy laramijskiej. Denudacja. Paleogen Przejœcie do warunków morskich

Zapocz¹tkowanie procesu inwersji bruzdy Mu³owce, piaskowce, margle i wapienie — me Cr3 górna

Kreda duñsko-polskiej i powstanie niecki pomorskiej Kreda

Piaskowce i mu³owce — pcCr1 Sedymentacja l¹dowa dolna Kreda

Mu³owce margliste, piaskowce chlorytowe, wapie- Sedymentacja morska Jura nie i margle — J górna mc 3

Mu³owce, piaskowce i i³owce — mc J Sedymentacja l¹dowa i czêœciowo morska

Jura 3 Jura œrodkowa

I³owce, piaskowce i mu³owce — J

Jura ic 1 dolna Sedymentacja brakiczna

I³owce, mu³owce i piaskowce —icT k Trias górny Kajper

Wapienie margliste i margle dolomityczne — wwmeT Sedymentacja morska Trias Wapieñ œrodkowy muszlowy Trias

I³owce, mu³owce, piaskowce i dolomity — T

Pstry ic p Sedymentacja l¹dowa piaskowiec +œrodkowy Trias dolny

Sedymentacja lagunowa i morska. Tworzenie siê Sole kamienne i anhydryty —Na PZ Perm górny ewaporatów Cechsztyn Perm W pocz¹tkowym okresie przewaga denudacji, zanik Piaskowce — pcP cs dzia³alnoœci tektonicznej Sedymentacja l¹dowa Perm dolny +œrodkowy Czerwony sp¹gowiec

I³owce i piaskowce —icC 1 dolny Karbon

Karbon Sedymentacja utworów fliszowych w p³ytkim morzu. Powstanie waryscyjskiego piêtra strukturalnego Piaskowce, i³owce, mu³owce i dolomity — pcD Dewon

28 c.d. tabeli 1

I³owce —icS

Sylur Sedymentacja utworów fliszowych buduj¹cych kaledoñskie piêtro strukturalne (ordowik-sylur). Intensywna tektonika fa³dowa I³owce i mu³owce —icO Ordowik

zbiornik o szybko obni¿aj¹cym siê dnie, po³o¿ony niedaleko obszarów alimentacyjnych. Sedymenta- cja zakoñczy³a siê z koñcem syluru fa³dowaniami orogenezy kaledoñskiej. Niezgodnie na ska³ach staropaleozoicznych le¿¹ utwory dewonu i karbonu, których sedymentacja zosta³a poprzedzona ero- zj¹. Pod koniec dewonu omawiany obszar wynurzy³ siê, o czym œwiadczy luka sedymentacyjna. Znaczne ró¿nice w mi¹¿szoœci osadów karbonu dolnego w profilach s¹ efektem wznosz¹cych i obni¿- aj¹cych pionowych ruchów bloków pod³o¿a. Powsta³y wtedy lokalne depresje, w których mi¹¿szoœæ ska³ karbonu dolnego dochodzi do oko³o 1000 m. W czerwonym sp¹gowcu zalew morski zacz¹³ ustêpowaæ, intensywna erozja ³¹czy³a siê z zanikaj¹c¹ dzia³alnoœci¹ tektoniczn¹. W okresie denudacji utworzy³ siê pas wzniesieñ i rozdzielaj¹cych je obni¿eñ. Od pocz¹tku cechsztynu omawiany obszar zacz¹³ siê powoli obni¿aæ. Transgresja morza cechsztyñskiego wkroczy³a na obszar o zró¿nicowanej morfologii. Powsta³a wtedy seria ewaporatów i ska³ chemicznych. W triasie po recesji morza powsta³a seria l¹dowych utworów pstrego piaskowca. Pod koniec tego okresu mia³a miejsce kolejna transgresja morska, w wyniku której powsta³y osady wêglanowe i chemiczne pstrego piaskowca i wapienia muszlowego. W kajprze przewa¿a³a sedymentacja osadów brakicznych, która trwa³a a¿ do jury œrodkowej, kiedy to omawiany obszar ponownie zala³o morze. Zalew morski wycofa³ siê pod koniec jury i w kredzie dolnej omawiany teren by³ l¹dem. Dopiero w cenomanie morze ponownie wkroczy³o na obszar badañ. Miêdzy mastrychtem górnym a paleoce- nem górnym dokona³a siê zasadnicza przebudowa strukturalna ca³ego kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego. W tym czasie stopniowe ruchy inwersyjne doprowadzi³y do wyodrêbnienia siê niecki pomorskiej ze œrodkowopolskiej bruzdy sedymentacyjnej (Po¿aryski in., 1982). Morze górnokredo- we przetrwa³o prawdopodobnie do oligocenu, kiedy to schy³kowe ruchy fazy laramijskiej doprowadzi³y do wynurzenia siê l¹du. Dopiero w miocenie w lokalnych zbiornikach œródl¹dowych tworzy³y siê osady mineralne z nieznacznym udzia³em organicznych. W okresie od schy³ku neogenu po najstarsze zlodowacenie obszar by³ poddany silnym procesom denudacyjnym. Na obszarze arkusza nie udokumentowano osadów preglacjalnych i glacjalnych ze zlodowaceñ Narwi i Nidy. Z transgresj¹ l¹dolodów podczas zlodowaceñ po³udniowopolskich wi¹za³y siê za-

29 chodz¹ce na znaczn¹ skalê procesy egzaracyjne, które niszczy³y nie tylko pod³o¿e podczwartorzêdowe, ale i utwory z wczeœniejszych zlodowaceñ. Jedynie w g³êbokich rynnach subglacjalnych zachowa³y siê osady tych zlodowaceñ (Sanu 1+Sanu 2 ?). Podczas zlodowaceñ œrodkowopolskich dosz³o do dwukrotnej transgresji l¹dolodu. Ze zlodowacenia Odry zachowa³y siê osady lodowcowe i wodnolodowcowe oraz mi¹¿sza seria osadów zastoiskowych. Natomiast zlodowacenie Warty pozostawi³o mi¹¿szy kompleks utworów lodowcowych i wodnolodowcowych. W interglacjale eemskim na niewielk¹ skalê zachodzi³y procesy denudacyjne, a osadów z tego okresu nie znaleziono. Podczas zlodowacenia Wis³y l¹dolód dwukrotnie wkroczy³ na obszar arkusza Wyszewo. Z fazy leszczyñskiej pochodzi warstwa glin zwa³owych, które le¿¹ na transgresywnych utworach wodnolodowcowych i zastoiskowych, wype³niaj¹cych lokalne obni¿enia terenowe. W fazie pomorskiej mia³a miejsce ponowna transgresja l¹dolodu. Dokumentuj¹ j¹ transgresyjne utwory wodnolodowcowe i zastoiskowe z cienkim poziomem glin zwa³owych w stropie. Deglacjacja na obszarze arkusza mia³a charakter arealny, o czym œwiadcz¹ liczne formy akumulacji wodnolodowcowej, które powstawa³y etapami w trakcie wytapiania siê pokrywy lodowej. W pocz¹tkowym okresie deglacjacji powsta³y ozy, a nastêpnie w otwartych szczelinach l¹dolodu ró¿nego rodzaju formy kemowe (plateau i kemy na po³udniu). Z kolejnym etapem deglacjacji zwi¹zana jest geneza wy¿szego (wysoczyznowego) poziomu wodnolodowcowego. Dokumentuje on krótki postój cofaj¹cego siê na pó³noc czo³a l¹dolodu, na obszarze po³o¿onym bardziej na pó³noc od omawianego arkusza. Poziom ten by³ sypany czêœciowo na martwych lodach, o czym œwiadcz¹ bezodp³ywowe zag³êbienia na jego powierzchni. Z okresem wytapiania siê lodów, znajduj¹cych siê w rynnach subglacjalnych zwi¹zane jest powstanie licznych form kemowych, g³ównie pagórów, a tak¿e tarasów kemowych. W schy³kowym okresie deglacjacji w dnach rynien subglacjalnych powsta³ najni¿szy poziom okreœlony jako wodnolodowcowy. Jego geneza nie jest ostatecznie ustalona. Nie jest wykluczone, ¿e w jego powstawaniu bra³y udzia³ nie tylko wody pochodz¹ce z wytapiania siê bry³ martwego lodu (poziom wodnolodowcowy), ale te¿ wody pochodz¹ce z opadów atmosferycznych (poziom pradolinny). Ma³o prawdopodobne jest aby geneza tego poziomu wi¹za³a siê tylko z dzia³alnoœci¹ wód rzecznych, jak to przyjmuj¹ niektórzy autorzy (m.in. Butrymowicz i in., 1974a, b). U schy³ku zlodowacenia Wis³y w dolinie Radwi powsta³y akumulacyjne tarasy rzeczne. Wtedy te¿ zosta³y prawdopodobnie zainicjowane procesy eoliczne, trwaj¹ce jeszcze w holocenie. W holocenie zosta³a uformowana ostatecznie sieæ rzeczna. W dolinie Radwi powsta³y tarasy za- lewowe, a w zag³êbieniach po martwych lodach ró¿nego rodzaju utwory biogeniczne i mineralne: torfy, gytie, kreda jeziorna i namu³y.

30 IV. PODSUMOWANIE

Prace geologiczno-kartograficzne zwi¹zane z realizacj¹ arkusza Wyszewo przynios³y szereg nowych, istotnych informacji o budowie geologicznej badanego obszaru i jej rozwoju. 1. W pod³o¿u czwartorzêdu wystêpuj¹ utwory neogenu (miocenu), które prawdopodobnie nie bior¹ udzia³u w zaburzeniach glacitektonicznych. 2. Mi¹¿szoœæ utworów czwartorzêdowych w rynnach subglacjalnych dochodzi do 152,5 m, a na obszarze wysoczyzny morenowej œrednio wynosi oko³o 70 m. 3. Wyniki badañ geofizycznych wykonanych wzd³u¿ linii przekroju geologicznego wraz z reinterpretacj¹ pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego umo¿liwi³y przedstawienie nowego obrazu powierzchni pod³o¿a czwartorzêdowego. 4. Na podstawie wyników badañ laboratoryjnych próbek z otworów kartograficznych ustalono stratygrafiê i wykszta³cenie litologiczne osadów czwartorzêdowych. Wydzielone utwory lodowcowe, wodnolodowcowe i zastoiskowe skorelowano ze zlodowaceniami: po³udniowopolskimi, œrodkowopolski- mi (zlodowacenie Odry i Warty) oraz pó³nocnopolskimi (zlodowacenie Wis³y). Osady najm³odszego glacja³u zosta³y zaliczone do fazy leszczyñskiej i pomorskiej stadia³u górnego zlodowacenia Wis³y. 5. Wzniesienia na granicy z arkuszem Sianów nie s¹ morenami czo³owymi (Filonowicz, 1987), a formami kemowymi, co jest zgodne z wczeœniejszymi pogl¹dami (Butrymowicz i in., 1974a, b, 1975; Maksiak, Uniejewska, 1972). 6. Deglacjacja na obszarze badañ mia³a charakter arealny i przebiega³a etapami, w miarê wytapiania siê pokrywy lodowej. Podstawowym problemem wymagaj¹cym rozwi¹zania na drodze dalszych badañ jest okreœlenie genezy utworów wystêpuj¹cych w dnach rynien subglacjalnych, obejmuj¹cych szlak odp³ywu wód roztopowych. Dotychczasowe pogl¹dy na ten temat s¹ zró¿nicowane i niejednoznaczne.

Opracowano Zak³ad Kartografii Geologicznej w Przedsiêbiorstwie Geologicznym Struktur P³ytkich we Wroc³awiu PROXIMA SA Pañstwowego Instytutu Geologicznego Pañstwowego Instytutu Badawczego Wroc³aw, 2009 r. w Warszawie

LITERATURA

Augustowski B.,1972 — Niziny Nadmorskie (Pobrze¿e Ba³tyckie). W: Geomorfologia Polski. Ni¿ Polski. 2. PWN, Warszawa. Bartkowski T.,1972a — Budowa wewnêtrzna form strefy marginalnej na obszarze ostatniego zlodowacenia na Ni¿u Polskim. Pr. Komis. Geogr.-Geol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN, 13, 1: 27–66.

31 Bartkowski T.,1972b — Strefa marginalna stadia³u pomorskiego w aspekcie deglacjacji strefowej (na wybranych przyk³adach z pojezierzy Drawskiego i Miastkowskiego na Pomorzu). Bad. Fizjogr. nad Polsk¹ Zach., Ser.A,25: 7–54. Butrymowicz N., Maksiak S., Uniejewska M.,1974a — Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, ark. Kosza- lin, wyd. A. Inst. Geol., Warszawa. Butrymowicz N., Maksiak S., Uniejewska M.,1974b — Mapa Geologiczna Polski 1:200 000 ark. Kosza- lin, wyd. A. Inst. Geol., Warszawa. Butrymowicz N., Maksiak S., Uniejewska M.,1975—Objaœnienia do Mapy Geologicznej Polski 1:200 000, ark. Koszalin. Inst. Geol., Warszawa. Dadlez R.,1974 — Tectonic Position of Western Pomerania (North western Poland) Prior to the Upper Permian. Biul. Inst. Geol., 274. Dadlez R.(red.), 1976 — Perm i mezozoik niecki pomorskiej. Pr. Inst. Geol., 29: ss. 174. Dadlez R.,1978 — Podpermskie kompleksy skalne w strefie Koszalin–Chojnice. Kwart. Geol., 22, 2: 269–301. Dadlez R.,1983 — Podzia³ tektoniczny i paleotektoniczny niecki pomorskiej. Kwart. Geol., 27, 1: 59–68. Dadlez R.,1997 — Tektonika. W: Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 153. Dadlez R.,1998a — Epikontynentalne baseny sedymentacyjne w Polsce, od dewonu po kredê — zale¿noœci rozwoju od budowy skorupy krystalicznej. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 165: 17–30. Dadlez R. (red.), 1998b — Mapa tektoniczna kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego na Ni¿u Polskim w skali 1:500 000. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Dobosz T., Ryszkiewicz A.,2009—Realizacja projektu prac geologicznych dla opracowania arkusza Wyszewo (82) SMGP w skali 1:50 000. Badania litologiczno-petrograficzne. Centr. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Dobracka R., Winter H.,2001 — Stanowisko osadów interglacja³u eemskiego w profilu otworu Rzecino (Wyso- czyzna £obeska). W: Serie rzeczne i lodowcowe po³udniowej Opolszczyzny. VIII Konf. „Stratygrafia plejstocenu Polski”. Jarno³tówek 3–7 wrzeœnia 2001 r. Dobracki R., Lewandowski J.,2002 — Plejstocen Pojezierza Drawskiego i Szczecineckiego. W: Plejstocen Pomorza Œrodkowego i strefa marginalna lobu Parsêty. IX Konf. „Stratygrafia plejstocenu Polski”. Borne Sulinowo 3–7 wrzeœnia 2002 r.: 93–107. D¹browska B.,1988—Mapa grawimetryczno-sejsmicznych elementów strukturalnych kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego na obszarze wa³u pomorsko-kujawskiego i obszarów przyleg³ych 1:200 000, ark. Szczecinek. Centr. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Dominiak S.,2003 — Mapa geologiczno-gospodarcza Polski 1:50 000, ark. Wyszewo (82) wraz z objaœnieniami. Centr. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Finckh L., 1913a —, Geologische Karte von Preussen und benachbarten deutschen Ländern. Blatt Köslin. Preuss. Geol. Landesants. Berlin. Finckh L.,1913b — Geologische Karte von Preussen und benachbarten deutschen Ländern. Blatt Seeger. Preuss. Geol. Landesants. Berlin. Filonowicz P.,1987 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sianów (46). Pañstw. Inst. Geol., War- szawa. Filonowicz P.,1990 — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Sianów (46). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

32 Galon R.,1968a — Przebieg deglacjacji na obszarze Peribalticum. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74. Galon R.,1968b — Ewolucja sieci rzeczecznej na przedpolu zanikaj¹cego l¹dolodu. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74. Galon R.,1972 — G³ówne etapy tworzenia siê rzeŸby Ni¿u Polskiego. W: Geomorfologia Polski. 2, Warszawa. Galon R.,1982 — On the stratigraphy and Chronology of the Last Glaciation (Vistulian) in Poland. Quarter. Stud., 3: 37–48. Galon R., Roszkówna L.,1967 — Zasiêgi zlodowaceñ skandynawskich i ich stadiów recesyjnych na obszarze Polski. W: Czwartorzêd Polski. PWN, Warszawa. Gawor-Biedowa E.,1984 — Opracowanie mikropaleontologiczne prób z wiercenia Sianów 1, Sianów 2 i Kowno 3. Arch. Oddzia³u Geologii Morza PIG-PIB, Sopot. Graniczny M., Doktór S., Kucharski R.,1995 — Mapa liniowych elementów strukturalnych Polski na podstawie analizy teledetekcyjno-geofizycznej w skali 1:200 000, ark. Koszalin. W: Sprawozdanie z opracowania linio- wego elementów strukturalnych Polski w skali 1:200 000 i 1:500 000 na podstawie kompleksowej analizy kompute- rowej zdjêæ geofizycznych i teledetekcyjnych. Centr. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Jurys L., 1992 — Dokumentacja geologiczna w kat. C1 z³o¿a kredy jeziornej ”Dzier¿encino–Wyszebórz–Bonin” Centr. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Karczewski A.,1971 — Zmiennoœæ litologiczna i strukturalna kemów Pomorza Zachodniego a zagadnienie ich kla- syfikacji. Pr. Komis. Geogr- Geol. Pozn. Tow. Przyj. Nauk. 11, 3: ss. 57. Karczewski A.,1989 — Morfogeneza strefy marginalnej fazy pomorskiej na obszarze lobu Parsêty w vistulianie (Po- morze Œrodkowe). Ser. Geogr. UAM, 44: ss. 48. Keilhack K.,1890 — Geologische Karte von Preussen und benachbarten deutschen Ländern. Blatt Kösternitz. Preuss. Geol. Landesants, Berlin. Keilhack K.,1891 — Geologische Karte von Preussen und benachbarten deutschen Ländern. Blatt Klannin. Preuss. Geol. Landesants, Berlin. Keilhack K.,1901 — Geologisch-morphologische Übersichtskarte der Provinz Pommern, Berlin. Keilhack K.,1930 — Geologische Karte der Provinz Pommern und der anschliessenden Teile der Grenzmark nach den Aufnahmen 1:500 000. Preuss. Geol. Landesanst, Berlin. K³yza T., Przyby³ek J., Zborowski K.,1970 — Ujêcie wody podziemnej z utworów trzecio- i czwartorzêdo- wych. Pradolina pomorska Mostowo–Rosnowo, zlewnia cz¹stkowa Radwi miêdzy Mszynk¹ i Bielic¹–Mostowo. Arch. Przeds. Geol. „Proxima”, Wroc³aw. Kondracki J.,2002 — Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kopczyñska-¯andarska K., 1970 — Stratygrafia starszego i œrodkowego plejstocenu pó³nocno-zachodniego Pomorza na tle rozwoju paleogeomorfologicznego. Stud. Geol. Pol., 33: ss. 108. Kuszell T.,2008 — Badania palinologiczne profili Wwo/1, Wwo/2 i Wwo/3 z obszaru arkusza Wyszewo (82) SMGP 1:50 000. Arch. Przeds. Geol. „Proxima”, Wroc³aw. Królikowski Cz., Twarogowski J.,1991—Mapa rozk³adu gêstoœci ska³ wystêpuj¹cych nad poziomem morza w Polsce. Kwart. Geol., 35, 3: 371–382. Kurzawa M.,2008a — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Pomianowo (81). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Kurzawa M.,2008b — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Pomianowo (81). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny]

33 Kwapisz B.,2007a — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Tychowo (121). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Kwapisz B., 2007b — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Tychowo (121). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Maksiak S., Mróz W.J.,1978 — Czwartorzêd œrodkowej czêœci Pojezierza Pomorskiego. Biul. Inst. Geol., 300: 97–142. Maksiak S, Uniejewska M.,1972 — Czwartorzêd okolic Koszalina. Kwart. Geol., 16, 4: 1014–1015. Marcinek U., Zboralska E.,2000 — Mapa Hydrogeologiczna Polski 1:50 000, ark. Wyszewo (82). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. M¿yk S.,2009 — Dokumentacja badañ geofizycznych. Temat: Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Wyszewo (82). Arch. Przeds. Geol. „Proxima”, Wroc³aw. Pasierbski M.,1984 — Struktura moren czo³owych jako jeden ze wskaŸników sposobu deglacjacji obszaru ostatniego zlodowacenia w Polsce. Rozprawy UMK, Toruñ. Pikies R., Prussak W., Zaleszkiewicz L.,2002 — Sandry wschodniego i œrodkowego odcinka Pradoliny pomorskiej. W: Plejstocen Pomorza Œrodkowego i strefa marginalna lobu Parsêty. IX Konf. „Stratygrafia plejstocenu Polski”. Borne Sulinowo 3–7 wrzeœnia 2002 r.: 48–49. Piotrowski A.,2010 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Polanów (83) (wraz z Objaœnieniami). Centr. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Piwocki M.,2004—Ni¿Polski i jego po³udniowe obrze¿enie. Paleogen. W: Budowa geologiczna Polski 1. Stratygrafia. 3a. Kenozoik, paleogen i neogen. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Piwocki M., Badura J., Przybylski B.,2004—Ni¿Polski i jego po³udniowe obrze¿enie. Neogen. W: Budowa geologiczna Polski. 1. Stratygrafia. 3a. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Piwocki M., Ziembiñska-Tworzyd³o M.,1995 — Litostratygrafia i poziomy sporowo-py³kowe neogenu na Ni¿u Polskim. Prz. Geol., 43, 11: 916–927. Po¿aryski W., Tomczyk H., Brochwicz-Lewiñski W.,1982 — Tektonika i ewolucja paleotektoniczna paleozoiku podpermskiego miêdzy Koszalinem i Toruniem (Pomorze). Prz. Geol., 30, 12: 658–666. Raczyñska A.(red.), 1987 — Budowa geologiczna wa³u pomorskiego i jego pod³o¿a. Pr. Inst. Geol., 119: ss. 269. Roszkówna L.,1968 — Recesja ostatniego l¹dolodu z terenu Polski. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74: 65–95. Rühle E.,1947 — Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, ark. Ko³obrzeg, wyd. A. Pañstw. Inst. Geol., War- szawa. Sylwestrzak J.,1978 — Rozwój sieci dolinnej na Pomorzu pod koniec plejstocenu. Gdañ. Tow. Nauk. Wydz. V Nauk o Ziemi, Ossolineum, Wroc³aw: ss. 160. Znosko J.,1974 — Outline of the Tectonics of Poland and the Problems of the Vistulicum and Variscicum against the Tectonics of Europe. Biul. Inst. Geol., 274: 7–38. Znosko J.(red.), 1998 — Atlas tektoniczny Polski. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

34 16o 15’ 16o 30’ Tablica I o o 54 J. Lubiatowo 54 Polnica Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 10’ J. Policko Kościernica 10’ Ark. Wyszewo (82) Unieść

J. Lubiatowo

Bonin SZKIC GEOMORFOLOGICZNY

Wyszebórz J. Skala 1:100 000 Kanał Dzierżęcinka J. II II J. Dobre Formy lodowcowe Formy rzeczne

J. Okółka Mszanka Wysoczyzna morenowa płaska Dna dolin rzecznych Cewelino Manowo Tarasy akumulacyjne w dolinach rzecznych Wysoczyzna morenowa falista (nadzalewowe)

WYSZEWO J. Nicemino I Formy wodnolodowcowe Krawędzie i stoki Równiny wodnolodowcowe: II I Formy denudacyjne poziom I — wyższy, poziom II — niższy

Ozy Ostańce

Kliszno Kemy, plateau kemowe Dolinki denudacyjne II I Tarasy kemowe Długie stoki

Radew J. Morskie Oko Mostowo Rynny subglacjalne Formy jeziorne Kanał Rosnowski Radew

J. Rosnowskie Rosnowo Mszanka Rynny wykorzystane przez rzeki r Równiny jeziorne i częściowo przez nie przekształcone II Wyniosłości i progi w dnach rynien Formy utworzone przez roślinność

Doliny wód roztopowych Równiny torfowe II I II II Zagłębienia powstałe po martwym lodzie Formy antropogeniczne

Grzybnica Formy eoliczne Kanały Darżewo

II Wydmy

Bielica Kłanino Równiny piasków przewianych Opracowali: J. JODŁOWSKI, J. BAGROWSKA Krępa I

I Dargiń

o II 54 54o 00’ Świelino 00’ 16o 15’ 16o 30’

012345km Copyright by Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2012 16o 15’ 16o 30’ Tablica II 54o B 54o Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 Kościernica 10’ 9 12 10’ Ark. Wyszewo (82) M 10,3 Q <29,3

Bonin 1 M SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY Wyszebórz M -3,7 M 10 Skala 1:100 000 M -6,0?

NEOGEN MIOCEN M Iły, mułki i piaski 15 13 Q <-2,5 Q <-7,0 30 Izohipsy stropu utworów podczwartorzędowych w m n.p.m. Cewelino Manowo 16 M -55,2 Uskoki w podłożu permo-mezozoicznym WYSZEWO

Krawędzie

41 Wybrane otwory wiertnicze z numeracją według mapy geologicznej M 14,1 (symbol oznacza wiek: M — miocen; liczba — wysokość stropu 20 utworów miocenu lub rzędną zakończenia otworu w osadach M 34,5 czwartorzędowych, w m n.p.m.)

17 18 19 Q 13,0 M 14,5? B M 7,7 M A Linia przekroju geologicznego na mapie geologicznej

24 35 42 30 Q 38,0 36 39 22 M 11,9 34 37 M -33,3 28 41 26 M 17,2 M 33,1 M 16,2 M 7,2 M 29,2 25 M 0,5 M 17,3 38 23 M 14,1 Opracowali: J. JODŁOWSKI, J. BAGROWSKA M 6,2 M 16,6 M 8,9 43 Rosnowo M 37,8 27 33 M 20,1 M 6,0 M -2,6 M 32 29 M 34,5 46 M 31,4 M 15,5

Grzybnica

49 Q <43,2 48 M 46,4 Kłanino 51

52 M 19,7 Krępa Q <5,0 53 -10 Q <15,0 55 Q <28,7 -30 Dargiń 54 20

Q <34,4 10 M 0 54o 54o 00’ A 00’ 16o 15’ 16o 30’