P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz Ł ęczyca (552)

Warszawa 2004

Autorzy: Jacek Gruszecki *, Anna Gabry ś-Godlewska ** , Jerzy Król *, Józef Lis ** , Anna Pasieczna ** , Hanna Tomassi-Morawiec ** , Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Albin Zdanowski ** Redaktor tekstu: Piotr Kaszycki **

* – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Spis tre ści I. Wst ęp (J. Gruszecki) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Król) ...... 3 III. Budowa geologiczna (J. Król) ...... 7 IV. Zło ża kopalin (J. Król) ...... 10 1. Surowce chemiczne...... 12 2. Surowce ilaste dla przemysłu cementowego ...... 13 3. Surowce ilaste do produkcji kruszyw budowlanych ...... 13 4. Kruszywo naturalne ...... 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Król) ...... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Król) ...... 17 VII. Warunki wodne (J. Król) ...... 18 1. Wody powierzchniowe ...... 18 2. Wody podziemne ...... 19 VIII. Geochemia środowiska ...... 23 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ...... 23 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec) ...... 25 IX. Składowanie odpadów (A. Gabry ś-Godlewska) ...... 27 X. Warunki podło ża budowlanego (J. Król) ...... 27 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Król) ...... 39 XII. Zabytki kultury (J. Król) ...... 43 XIII. Podsumowanie (J. Gruszecki) ...... 46 XIV. Literatura ...... 48

I. Wst ęp

Przy opracowywaniu arkusza Ł ęczyca Mapy geo środowiskowej Polski (MGP) w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Ł ęczyca Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000 przez Przedsi ębiorstwo Geo- logiczne „Polgeol” SA w Warszawie, Zakład w Łodzi (Nowacki, Szałamacha, 2000). Niniej- sze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania i aktualizacji MGGP (Instruk- cja..., 2002). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowanie odpa- dów), warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w Wydziale Ochrony Środowiska Łódzkiego Urz ędu Wojewódzkiego oraz w Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Ło- dzi. Wykorzystano te ż informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złó ż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące poszczególnych złó ż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Poło żenie arkusza Ł ęczyca wyznaczaj ą współrz ędne: 19°00’–19°15’ długo ści geograficznej wschodniej i 52°00’–52°10’ szeroko ści geograficznej północnej. Jego powierzchnia wynosi 320 km 2. Obszar arkusza le ży w północnej cz ęś ci województwa łódzkiego, w przewa żaj ącej cz ę- ści w granicach powiatu ł ęczyckiego. Obejmuje on miasto i niemal cał ą gmin ę Ł ęczyca oraz fragmenty gmin: Grabów, Daszyna, Witonia, Świnice Warckie i Góra Św. Małgorzaty. Połu- dniowo-wschodnia cz ęść arkusza poło żona jest na terenie gmin: Ozorków i Parz ęczew (powiat zgierski), natomiast cz ęść południowo-zachodnia obejmuje fragment gminy Wartkowice (powiat podd ębicki). Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski (Kondracki, 1998) obszar arkusza poło żony jest w pasie Nizin Środkowopolskich (fig. 1), w obr ębie makroregionów: Niziny

Środkowomazowieckiej (Równina Kutnowska i Równina Łowicko-Bło ńska) oraz Niziny Po- łudniowowielkopolskiej (Wysoczyzna Kłodawska i Kotlina Kolska).

Fig. 1 Poło żenie arkusza Ł ęczyca na tle jednostek fizycznogeograficznych wg Kondrackiego (1998) 1 − granica podprowincji; 2 − granica makroregionu; 3 − granica mezoregionu Prowincja: Ni ż Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Wielkopolskie; Mezoregion: 315.57 – Pojezierze Kujawskie Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowowielkopolska; Mezoregiony: 318.14 – Kotlina Kolska; 318.15 – Wysoczyzna Kło- dawska; 318.18 – Kotlina Sieradzka; 318.19 – Wysoczyzna Łaska Makroregion: Nizina Środkowomazowiecka; Mezoregiony: 318.71 – Równina Kutnowska; 318.72 – Równina Ło- wicko-Bło ńska Makroregion: Wzniesienia Południowomazowieckie; Mezoregion: 318.82 – Wzniesienia Łódzkie

Obszar le żą cy w zasi ęgu Równiny Kutnowskiej i Wysoczyzny Kłodawskiej (północna cz ęść arkusza) na wysoko ści 110-130 m n.p.m. jest płask ą, miejscami falist ą, wysoczyzn ą more- now ą, zbudowan ą z utworów lodowcowych, głównie glin zwałowych z okresu zlodowacenia Warty. Kulminacje wzniesie ń osi ągaj ących w rejonie Daszyny wysoko ść 160,8 m n.p.m., zbu-

4 dowane z piasków i żwirów, miejscami głazów, s ą okre ślane w literaturze jako morena (czo- łowa) kutnowska. Południowa cz ęść arkusza znajduje si ę w obr ębie Równiny Łowicko-Bło ńskiej i Kotliny Kolskiej. Jest to mocno zdenudowana wysoczyzna morenowa, zbudowana z utworów lodowcowych i wodnolodowcowych, głównie piasków i żwirów oraz glin zwałowych, powstałych w okresie zlodowacenia Warty. Oba obszary wysoczyznowe rozdziela dwukilometrowej szeroko ści dolina Bzury-Neru, będąca fragmentem pradoliny warszawsko-berli ńskiej, ukształtowanej pierwotnie przez wody płyn ące przed czołem l ądolodu zlodowacenia Wisły. Współcze śnie, w rejonie pradoliny wyst ępuj ą torfy, osi ągaj ące najwi ększe mi ąż szo ści (4,0-5,0 m) na odcinku Błonie-Topola Kró- lewska. Do pradoliny uchodz ą od południa rzeki Bzura, Ner i Gnida, których doliny rozcinaj ą obszar wysoczyzny morenowej. W zachodniej i południowej cz ęś ci arkusza, w rejonie Grabowa i Nagórek oraz koło Krzepocina, wyst ępuj ą niewielkie obszary akumulacji utworów eolicznych. Pod wzgl ędem klimatycznym omawiany obszar nale ży do regionu środkowopolskiego, charakteryzuj ącego si ę klimatem umiarkowanym, z do ść du żą zmienno ści ą pogody, spowo- dowanej przenikaniem si ę wpływów klimatu oceanicznego i kontynentalnego (Woś, 1996). Roczne amplitudy temperatur wynosz ą około 21°C, a średnia wieloletnia temperatura roczna 7 –8°C. Wi ększo ść opadów przypada na miesi ące letnie. Średnie roczne sumy opadów atmos- ferycznych wynosz ą 500–550 mm. Przewa żaj ą wiatry z kierunków zachodnich. Średnia dłu- go ść zalegania pokrywy śnie żnej wynosi 50–60 dni, a ilo ść dni bez przymrozków – około 140. Okres wegetacyjny trwa tu 210–217 dni. Na omawianym obszarze dominuj ą gleby brunatne i płowe, wytworzone na glinach zwałowych, sporadycznie na piaskach i piaskach gliniastych. Przewa żaj ą gleby kompleksu pszenno-buraczanego bardzo dobrego i dobrego, żytniego bardzo dobrego, z mniejszym udziałem kompleksu zbo żowo-pastewnego mocnego, żytniego dobrego i żytniego słabego. W strukturze u żytkowania rolniczego grunty orne stanowi ą około 80% powierzchni arkusza, użytki zielone – około 16%, a lasy – około 4%. Szata ro ślinna obszaru obj ętego arkuszem jest stosunkowo uboga, a stopie ń lesisto ści niski. Lasy tworz ą przewa żnie niewielkie porozrzucane skupiska. Najwi ększe zwarte kompleksy leśne wyst ępuj ą: w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza (las Pełczyska o powierzchni około 4,5 km 2) oraz w zachodniej cz ęś ci arkusza, w okolicach miejscowo ści Nagórki i Chorki (obszary le śne o powierzchni 2,0–2,5 km 2).

Pod wzgl ędem gospodarczym jest to region typowo rolniczy, zasobny w urodzajne gleby wysokich klas bonitacyjnych, z bogatymi tradycjami w uprawie warzyw i owoców. Wyso- ko wydajne rolnictwo, rozwini ęta kultura rolna oraz dobre warunki glebowe i klimatyczne sprawiaj ą, że podstawow ą funkcj ą tych terenów jest nadal produkcja rolna. Główne jej kie- runki to uprawa zbó ż i ro ślin przemysłowych (pszenicy, rzepaku, buraka cukrowego), warzyw (cebuli, kapusty), owoców (sady oraz uprawy szklarniowe) oraz produkcja zwierz ęca (chów trzody chlewnej, bydła i drobiu). Cz ęść pozarolniczych podmiotów gospodarczych zajmuje si ę handlem, usługami i drobn ą wytwórczo ści ą. Przedsi ębiorstwa przemysłu lekkiego i handlowo-usługowe działaj ą w Ł ęczycy oraz najwi ększych, stanowi ących siedziby gmin miejscowo ściach: Grabowie i Daszynie. Ze wzgl ędu na istniej ące na omawianym obszarze zło ża kruszywa naturalnego, na niewielk ą skal ę eksploatowane s ą piaski, mog ące mie ć zastosowanie do produkcji materiałów budowlanych i budowy dróg. Jedynym miastem na terenie arkusza jest Ł ęczyca (około 17 tys. mieszka ńców), pełni ąca funkcj ę regionalnego o środka administracyjno-usługowego. Po okresie stagnacji gospodarczej, powojenna odbudowa i rozwój miasta nast ąpiły po roku 1955, kiedy rozpocz ęła si ę budowa Ł ęczyckiego Zagł ębia Rud Żelaza. Przyczyniło si ę to do rozwoju budownictwa i stworzenia nowoczesnej infrastruktury miasta. W 1992 roku zaprzestano eksploatacji rud żelaza, a miasto i region szuka innych szans rozwoju w warunkach transformacji gospodarczej. Od 1999 roku Ł ęczyca jest siedzib ą powiatu. Do wi ększych firm działaj ących na terenie miasta nale żą : Ł ęczyckie Zakłady Górnicze SA (pozostało ść po zlikwidowanej kopalni) produkuj ące urz ądzenia dla górnictwa, Ł ęczyckie Zakłady Przemysłu Wełnianego, firmy transportowe „Golden-Helen”, „Miratrans”, Agro- teks”; firmy obsługuj ące sektor rolniczy „Aronia SA”, „Agriko SA” (produkcja soków), KOŁDIJS pasze sp. z o.o. oraz Spółdzielnia Ogrodniczo-Pszczelarska „Bzura”. Sie ć dróg na terenie arkusza jest dobrze rozwini ęta, a miasto Ł ęczyca jest wa żnym w ę- złem komunikacyjnym. Zbiegaj ą si ę tu drogi krajowe: nr 1 (Gda ńsk–Łód ź–Cieszyn) i nr 60 (Ostrów Mazowiecka–Płock-Łęczyca). Pozostałe drogi maj ą charakter regionalny b ądź lokal- ny, i ł ącz ą wszystkie miejscowo ści regionu z Ł ęczyc ą, s ąsiednimi o środkami miejskimi (Pod- dębicami, Uniejowem, Łowiczem), i reszt ą kraju. Przez omawiany obszar przebiega linia ko- lejowa Łód ź–Kutno–Gda ńsk, ze stacj ą osobowo-towarow ą w Ł ęczycy.

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna obszaru arkusza Ł ęczyca przedstawiona została na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Ł ęczyca (Domosławska- Baraniecka, 1960a), wraz z obja śnieniami (Domosławska-Baraniecka, 1960b) oraz na Mapie geologicznej Polski w skali 1:500 000 (fig. 2). Uwzgl ędniono równie ż nowsze publikacje, przedstawiaj ące wyniki bada ń na obszarach s ąsiednich. Obszar arkusza obejmuje fragmenty dwóch du żych jednostek strukturalnych podło ża paleozoiczno-mezozoicznego: antyklinorium kujawsko-pomorskiego i synklinorium szczeci ń- sko-łódzko-miechowskiego (fig. 2). W podło żu centralnej cz ęś ci arkusza wyst ępuje struktura antyklinalna ł ęczycko-kłodawska, (nale żą ca do antyklinorium), a w cz ęś ci południowo- zachodniej – niecka mogile ńsko-łódzka, (wchodz ąca w obr ęb synklinorium). Obie jednostki, zbudowane ze sfałdowanych utworów karbo ńskich, permskich i mezozoicznych, przykryte s ą zalegaj ącymi niezgodnie osadami kenozoicznymi. W j ądrze antykliny ł ęczycko-kłodawskiej wyst ępuj ą osady permskie, ukształtowane w formie wysadu solnego, z zachowanymi na jego skłonach osadami triasu. Osady permskie reprezentowane s ą przez sole kamienne i gipsy górnego cechsztynu, nale żą ce do II i III cyklotemu. Sole starsze zostały nawiercone w otworze w Ksawerówku na gł ęboko ści 537,8 m. S ą one przykryte czap ą gipsow ą o mi ąż szo ści 29,3 m. Mi ąż szo ść cechsztynu górnego stwierdzona w granicach omawianego arkusza wynosi około 900 m. (Baraniec- ki, 1958). Osady triasu górnego (kajper-retyk ) tworz ą iły czerwone i szare oraz zlepie ńce ilaste i łupki, stanowi ące doln ą cz ęść tzw. serii kłodawskiej. Zostały one nawiercone na gł ęboko ści 392,7 m. Osady jury wyst ępuj ą w podło żu kenozoiku, w osiowej partii antykliny ł ęczycko- kłodawskiej (lias i dogger), a tak że na skrzydłach antykliny (malm). Zostały one nawiercone w licznych otworach badawczych, zlokalizowanych w rejonie Solcy Małej, Ł ęczycy, Siedlec i Sław ęcina. Utwory jury dolnej (liasu), osi ągaj ące mi ąż szo ść 540–640 m, wykształcone s ą jako serie piaszczysto-ilaste, piaskowcowe i piaskowcowo-węglowe (seria kłodawska górna, ksawerowska, sław ęci ńska, ciechoci ńska i borucicka). Utwory jury środkowej (doggeru), reprezentowane s ą przez łupki z wkładkami mułowców, piaskowce, piaskowce z wkładkami dolomitów, iłołupki z seri ą rudn ą (syderyty i muszlowce syderytyczne o mi ąż szo ści 2,6– 7,8 m) oraz wyst ępuj ące w stropie dolomity, wapienie i margle glaukonitowe. Mi ąż szo ść osa-

7 dów doggeru w tym rejonie wynosi 380,4–463,9 m. Utwory jury górnej (malmu), o mi ąż szo- ści około 890 m, wykształcone s ą jako wapienie, dolomity i margle z wkładkami łupków mar- glistych i ilastych. W stropowej cz ęś ci serii wyst ępuj ą margle z wkładkami wapieni i gipsów.

Fig. 2 Poło żenie arkusza Ł ęczyca na tle szkicu geologicznego regionu wg Rühlego (1986) Czwartorz ęd, holocen: 1 – mady, iły i piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej i jeziornej, 2 – piaski akumulacji eolicznej; plejstocen; zlodowacenie północnopolskie: 3 – piaski ze żwirami sto żków napływowych, 4 – piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej, 5 − iły, mułki i piaski akumulacji zastoiskowej, 6 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 7 – piaski i żwiry kemów, 8 – piaski, żwiry, głazy, gliny zwałowe i ich eluwia piaszczyste; zlodowacenie środkowopolskie: 9 – iły, mułki i piaski i akumulacji zastoiskowej, 10 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 11 – mułki i piaski akumulacji rzeczno-lodowcowej, 12 – piaski i żwiry kemów, 13 – piaski i żwiry ozów, 14 – głazy, żwiry, piaski, gliny zwałowe i ich eluwia piaszczyste i piaski z głazami akumulacji lodowcowej. Kreda górna: 15 – wapienie, margle (równie ż w facji kredy pisz ącej), opoki, gezy, 16 – wapienie, margle (równie ż w facji kredy pisz ącej), opoki, gezy, piaskowce i piaski glaukonitowe .

Osady kredy wyst ępuj ą na gł ęboko ści 17,2–51,8 m w obr ębie niecki łódzkiej, w południowo-zachodnim obrze żeniu antykliny i znane s ą z okolic Wichrówka, Wilczkowic

8 i Skromnicy. Wykształcone s ą w facjach: zbiornika śródl ądowego, lagunowej i morskiej. Utwory kredy dolnej reprezentuj ą łupki ilaste i margliste, margle i piaskowce margliste oraz wapienie. Stwierdzona wierceniami mi ąż szo ść tych osadów wynosi około 320 m. Utwory kredy górnej tworz ą wapienie piaszczyste, wapienie z glaukonitem oraz margle. Osady kenozoiku reprezentowane s ą przez utwory trzeciorz ędu i czwartorz ędu. Na obszarze arkusza utwory trzeciorz ędowe to zalegaj ące w sp ągu paleoge ńskie zwietrzeliny osa- dów mezozoicznych oraz neoge ńskie iły i piaski kwarcowe z w ęglem brunatnym oraz iły pozna ńskie. Utwory miocenu tworz ą zwarte pokrywy przede wszystkim w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza, natomiast w centralnej i południowej jego cz ęś ci wyst ępuj ą jedynie w postaci izolowanych płatów, wypełniaj ących obni żenia powierzchni stropu mezozoiku. Mi ąż szo ść osadów neogenu waha si ę od 10 do 70 m. Utwory czwartorz ędowe wyst ępuj ą powszechnie na powierzchni arkusza (fig. 2). W centralnej cz ęś ci omawianego obszaru, wzdłu ż przebiegu osiowej strefy antykliny, zalegaj ą one bezpo średnio na utworach mezozoicznych. Całkowita mi ąż szo ść osadów czwartorz ędu wynosi od 20 do ponad 100 m (rów Krzepocina). Reprezentuj ą one osady: zlodowace ń połu- dniowopolskich, interglacjału mazowieckiego, zlodowace ń środkowopolskich oraz utwory ekstraglacjalne zlodowacenia bałtyckiego (Domosławska-Baraniecka, 1960a,b, Nowacki, 1995). Osady starszych zlodowace ń południowopolskich wykształcone s ą jako gliny zwałowe i piaski interglacjalne z wkładkami żwirów oraz gliny na wtórnym zło żu, które tworz ą tzw. „seri ę zasypania”, le żą cą w kopalnej dolinie, odnowionej w interglacjale. Osady zlodowace ń środkowopolskich reprezentowane s ą przez dwa poziomy glin zwa- łowych (zlodowacenia Odry i zlodowacenia Warty) oraz zwi ązane z nimi serie zastoiskowe (iły i mułki warwowe) oraz wodnolodowcowe b ądź rzeczne (piaski mi ędzymorenowe). Na powierzchni terenu wyst ępuj ą przede wszystkim glacjalne utwory zlodowacenia Warty: gliny zwałowe, piaski z głazami moren czołowych, piaski i żwiry ozów i kemów oraz gliny, głazy, żwiry i piaski moreny czołowej fazy kutnowskiej. Najmłodszymi utworami czwartorz ędowymi na obszarze arkusza Ł ęczyca s ą ró żnoziar- niste piaski i żwiry rzeczne zlodowacenia Wisły oraz holoce ńskie namuły, torfy i piaski rzeczne. Glacjalne utwory piaszczysto-żwirowe moreny kutnowskiej oraz piaski wodnolodowcowe zlodowacenia Warty stanowi ą baz ę surowcow ą dla eksploatacji kruszywa naturalnego w rejonie Ł ęczycy. Gliny zwałowe tego zlodowacenia, pokrywaj ące znaczn ą cz ęść po-

9 wierzchni arkusza, nie stanowi ą dobrego surowca dla ceramiki budowlanej, gdy ż s ą silnie zanieczyszczone marglem i maj ą liczne przewarstwienia i soczewy piaszczysto-żwirowe.

IV. Zło ża kopalin

Na terenie arkusza Ł ęczyca znajduje si ę siedem udokumentowanych złó ż kopalin (Prze- niosło, red., 2002). S ą to cztery zło ża kruszywa naturalnego: „Stary Sławoszew”, „W ąkczew”, „Wichrów”, „Jacków”, dwa zło ża surowca ilastego: do produkcji kruszyw budowlanych „Sierpów” i „Borki-hałda” – na potrzeby przemysłu cementowego oraz fragment zło ża soli „Kłodawa (cz ęść południowa)”. Kruszywo naturalne i surowce ilaste zaliczono do kopalin pospolitych, których zło ża udokumentowano w kategorii C 1, natomiast sole kamienne stanowi ą kopalin ę podstawow ą. Stan udokumentowania i zagospodarowania złó ż kopalin oraz ich zasoby geologiczne wg stanu na dzie ń 31.12.2001 r. przedstawia tabela 1. Zło ża kruszywa naturalnego „Sław ęcin”, „Walew” i „Borów” zostały w ubiegłych latach skre ślone z bilansu zasobów, w zwi ązku z wyeksploatowaniem cało ści ich zasobów przemysłowych. W latach pi ęć dziesi ątych opracowano szereg dokumentacji dotycz ących zło ża rudy że- laza koło Ł ęczycy. Zostało ono udokumentowane w trzech polach zło żowych: „Ł ęczyca 1-2 (kop)” (Znosko, 1955, Znosko, Osika, 1955, Bojarski, 1957, Horowski, 1957, Znosko, 1957, Łęgosz, 1991), „Ł ęczyca 3-4 (obsz.)” (Znosko, 1955, Bojarski, 1956, 1957, Znosko, 1957, Łęgosz, 1990) oraz „Ł ęczyca 5-6 (obsz.)” (Znosko, 1955, Osika, Znosko, 1955). Zło że poło żone jest w południowo-wschodnim skrzydle struktury solnej Kłodawy, w utworach doggeru. Jest to zło że osadowe, utworzone na skutek rozmywania i wtórnej akumulacji skorup fauny i zwi ązków żelaza w środowisku morskim. Seria rudono śna o mi ąż szo- ści 5–9 m zawiera trzy pokłady rudy. Pokłady: dolny i środkowy, składaj ą si ę z kilku warstw muszlowców syderytowych o ł ącznej grubo ści ka żdego z nich przekraczaj ącej 1 m. Badania wykazały, że zawieraj ą one 26,5–29,7% Fe. Pokład górny osi ąga mi ąż szo ść jedynie 0,32 m, ale zawiera syderyt ilasty o koncentracji żelaza dochodz ącej od 29,45–31,05% w kat. C 2 do 30,28–30,58% w kat. B.

Tabela 1 Zło ża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Nr Wiek geologiczne Kategoria Stan Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja złó ż Przyczyny zło ża Nazwa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpozna- zagospodarowania 3 (tys. t, tys. m ) kopaliny konfliktowo ści na zło ża kopaliny litologiczno- (tys. t, nia zło ża 3 zło ża mapie surowcowego tys.m *) wg stanu na rok 2001 (Przeniosło, red., 2002) Klasy 1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Kłodawa (cz ęść 1 Na P 4 072 245 A+B+C N - Ch 2 B U południowa)* 1

2 Stary Sławoszew pż Q 15 C1 G - Skb 4 A -

3 Wąkczew pż Q 155 C1 G - Skb 4 A -

4 Wichrów pż Q 773 C1 G 48 Skb 4 A -

5 Sierpów g(gr) Q 346 C1 Z - Scb 4 C Z

11 11 6 Jacków pż Q 128 C1 G* - Skb 4 A - Łęczyca 1-2 (kop) Fe J - ZWB ------Łęczyca 3-4 (obsz.) Fe J - ZWB ------Łęczyca 5-6 (obsz.) Fe J - ZWB ------Sław ęcin pż Q - ZWB ------Walew pż Q - ZWB ------Borów pż Q - ZWB ------Borki-hałda i(ir) J - ZWB ------Rubryka 1: zło że w wi ększej cz ęś ci poło żone na obszarze arkusza Kłodawa Rubryka 3: Fe – rudy żelaza, Na – sole kamienne, p ż – piaski i żwiry, i(ir) – iły o ró żnym zastosowaniu, g (gr) – gliny o ró żnym zastosowaniu Rubryka 4: Q – czwartorz ęd, J – jura, P – perm Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – A, B, C 1 Rubryka 7: zło ża: G – zagospodarowane, G* – zagospodarowane w 2001 r. N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – zło że wykre ślone z Bilansu zasobów (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych Rubryka 9: kopaliny skalne: Sc – cementowe, Scb – ceramiki budowlanej, Skb – kruszyw budowlanych Rubryka 10: zło ża: 3 – rzadkie tylko w regionie, w którym wyst ępuje dokumentowane zło że, 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło ża: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe, C – bardzo konfliktowe Rubryka 12: Z – konflikt zagospodarowania terenu, U – ogólna uci ąż liwo ść dla środowiska

W roku 1989 całkowicie zaniechano eksploatacji zło ża, w zwi ązku ze znacznym obni- żeniem zawarto ści żelaza w rudzie oraz ze wzgl ędu na wprowadzenie w 1984 r. nowych kry- teriów bilansowo ści. Cz ęść zasobów złoża (najwy ższy pokład „A”) przekwalifikowano do zasobów pozabilansowych, a zasoby pozostałych dwóch pokładów anulowano. W 1993 roku zło ża rudy żelaza w rejonie Ł ęczycy wykre ślono z bilansu zasobów, a kopalni ę zamkni ęto. Cały wybilansowany obszar, który wyznaczaj ą zasi ęgi dokumentacji geologicznych złó ż rudy żelaza na mapie zaznaczono jako negatywny. 1. Surowce chemiczne Kopalinami o podstawowym znaczeniu w skali regionu i kraju s ą cechszty ńskie sole kamienne i sole potasowo-magnezowe wysadu solnego Izbica Kujawska–Kłodawa–Łęczyca. Zło że soli kamiennej w rejonie Kłodawy jest cz ęś ci ą podłu żnej struktury antyklinalnej o całkowitej długo ści około 60 km, ci ągn ącej si ę od Izbicy Kujawskiej (poza granicami arkusza) do Solcy Wielkiej k. Ł ęczycy. W środkowym odcinku tej struktury seria solna przebiła si ę całkowicie przez utwory mezozoiczne, tworz ąc wysad solny o wydłu żonym kształcie i szeroko ści 1700 m. Zło że w Kłodawie składa si ę z szeregu ławic soli kamiennych o ró żnym stopniu zanieczyszczenia, które lokalnie zawieraj ą warstwy soli potasowo-magnezowych

(w stropie osadów cyklotemu Z 1) oraz warstwy anhydrytów, zubrów, iłów i iłowców solnych. Zespół ten tworzy tzw. seri ę soln ą (Baraniecki, 1958, D ębski, 1989). Sole kamienne i sole potasowo-magnezowe wyst ępuj ące w wysadzie kłodawskim zosta-

ły po raz pierwszy rozpoznane i udokumentowane w kat. C 1 (Werner, 1958, 1962, Werner i in., 1960) r. oraz w latach pó źniejszych w kategorii A+B+C 1 (Werner, 1972, D ębski, 1989). Powierzchnia wysadu solnego została podzielona na trzy cz ęś ci, dla których udokumentowano odr ębne zło ża soli kamiennych: „Kłodawa (cz ęść północna)”, „Kłodawa (cz ęść środkowa)” oraz „Kłodawa (cz ęść południowa)”. Obecnie eksploatowane jest tylko złoże „Kłodawa (cz ęść środkowa)”, znajduj ące si ę na arkuszu Kłodawa. W granicach arkusza Ł ęczyca znajduje si ę jedynie południowy fragment zło ża „Kłodawa (cz ęść południowa)”. Sole kamienne charakteryzuj ą si ę zawarto ści ą: NaCl wynosz ącą średnio 97,6%, Ca –

0,742%, Mg – 0,007%, SO 4 – 1,776%, substancji nierozpuszczalnych w wodzie – 0,045%. Mi ąż szo ść kopaliny wynosi od 20 do 520 m ( średnio 270 m), a zwierciadło solne, urozmaico- ne morfologicznie zalega średnio na gł ęboko ści 300 m. Zasoby zło ża udokumentowane s ą do gł ęboko ści 1 000 m (granica okre ślona przez kryteria bilansowo ści) i okonturowane w pi ęciu polach eksploatacyjnych.

12 Bior ąc pod uwag ę dotychczasowe rozpoznanie geologiczne zło ża nale ży stwierdzi ć, że zasoby przemysłowe w kategorii A+B+C 1 zalegaj ące do poziomu 750 m, gwarantuj ą ponad 40-letni ą żywotno ść kopalni (Domasik, 1997). Udokumentowane zasoby si ęgaj ące do gł ębo- ko ści 1000 m i poni żej (rozpoznanie geofizyczne si ęga do gł ęboko ści 7 500 m) mog ą by ć uznane za perspektywiczne i mo żliwe do wydobycia przy zmianie technologii eksploatacji z podziemnej (tzw. „na sucho”), na metod ę ługowania komorowego przy pomocy odwiertów z powierzchni terenu. Zło że soli kamiennej „Kłodawa (cz ęść południowa)” z punktu widzenia jego ochrony zakwalifikowano do rzadko wyst ępuj ących w skali kraju (klasa 2), a z punktu widzenia ochrony środowiska do konfliktowych (klasa B). 2. Surowce ilaste dla przemysłu cementowego Na południe od Ł ęczycy znajdowały si ę do ko ńca lat dziewi ęć dziesi ątych dwie hałdy iłosyderytu: „Lubie ń” i „Borki”. Stanowiły one źródło surowca ilastego dla przemysłu cementowego, wykorzystywanego przez cementowni ę „Warta” w Działoszynie. Obecnie surowiec został wyczerpany, hałdy nie istniej ą, a teren został cz ęś ciowo zrekultywowany. W Bilansie zasobów (Przeniosło, 2002) zło że „Borki-hałda” powinno figurowa ć jako skre ślone z bilansu. 3. Surowce ilaste do produkcji kruszyw budowlanych W południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza mapy udokumentowano zło że surowców ilastych do produkcji kruszywa glinoporytowego „Sierpów” (Fary ś-Elkowicz, Gronostajska, 1960, Mikinka, 1967). Zło że zajmuje powierzchni ę 14,7 ha. Średnia mi ąż szo ść kopaliny, któ- rą stanowi ą gliny zwałowe wynosi 2,3 m, a grubo ść nadkładu – 0,7 m. Podstawowe parametry jako ściowe kopaliny (warto ści średnie) s ą nast ępuj ące: zawar- to ść w ęglanu wapnia 1,65%, zawarto ść krzemionki – 77,07%, a zawarto ść wody zarobowej – 16%. Skurczliwo ść wysychania wynosi 2-5 %, skurczliwo ść ogniowa 0,4-1,1%, a całkowita – 1,3-5,3%. Z punktu widzenia ochrony środowiska zło że zakwalifikowano jako bardzo konfliktowe (klasa C), z uwagi na jego poło żenie na terenie zurbanizowanym. 4. Kruszywo naturalne W granicach arkusza znajduj ą si ę cztery małe zło ża kruszywa naturalnego (piaski z domieszk ą żwiru): „Stary Sławoszew” (Osendowska, 1999b) „W ąkczew” (Osendowska, 1999a), „Wichrów” (Pałuczak, 1975) i „Jacków” (Osendowska, 2001). Zło że kruszywa naturalnego „Stary Sławoszew” składa si ę z dwóch pól: północnego i południowego. Kopalin ą s ą utwory moreny czołowej kutnowskiej (zlodowacenie Warty): piaski, żwiry i głaziki oraz w partiach sp ągowych, ró żnoziarniste piaski o genezie wodnolo- dowcowej. Średnia mi ąż szo ść kopaliny, któr ą stanowi ą piaski z około 30% domieszk ą żwiru,

13 wynosi 5,1 m. Kruszywo ze zło ża „Stary Sławoszew” charakteryzuje si ę znaczn ą zawarto ści ą pyłów mineralnych. Po uszlachetnieniu kruszywo mo że znale źć zastosowanie w budownictwie i drogownictwie. Bilansowe zasoby zło ża piaszczysto-żwirowego udokumentowane zostały w warstwie niezawodnionej w ilo ści 54 tys. t., z czego obecnie w zło żu pozostało 15 tys. ton. Zło że kruszywa naturalnego „W ąkczew” zajmuje powierzchni ę 1,57 ha. Genetycznie zwi ązane jest z akumulacj ą wodnolodowcowych i lodowcowych ró żnoziarnistych osadów piaszczystych zlodowacenia Warty. Zawarto ść frakcji żwirowej w bilansowej serii zło żowej waha si ę od 18 do 35%. Mi ąż szo ść kopaliny wynosi średnio 5,7 m i wyst ępuje ona pod nad- kładem 0,3 m. Bilansowe zasoby zło ża piasku udokumentowane zostały w warstwie suchej, w ilo ści 155,4 tys. ton. Surowiec w stanie naturalnym mo że być wykorzystany w budownictwie ogólnym i drogownictwie. Najwi ększym zło żem kruszywa naturalnego na obszarze arkusza jest zło że „Wichrów”, zajmuj ące powierzchni ę 5,07 ha, na któr ą składaj ą si ę cztery pola. Buduj ą je piaski wodnolodowcowe zwi ązane ze zlodowaceniem Warty, a jedynie warstwa stropowa (piaski i żwiry) jest wynikiem akumulacji rzecznej zlodowacenia Wisły. Aktualnie bilansowe zasoby zło ża piaszczysto-żwirowego wynosz ą 773 tys. ton, przy rocznym wydobyciu rz ędu 48 tys. t. Zło że o mi ąż szo ści od 3,0 do 5,6 m wyst ępuje pod średnim nadkładem 1,6 m i jest zawodnione (zwierciadło wody wyst ępuje na gł ęboko ści 1,5 m). Wyst ępuj ącą w zło żu kopalin ę stanowi ą piaski ze żwirem, w których średnia zawarto ść frakcji żwirowej dochodzi do 50%. Surowiec wykorzystywany jest w budownictwie ogólnym. Zło że „Jacków” zostało udokumentowane w 2001 roku w trzech polach (pole I – połu- dniowe, pola: IIa, i IIb około 300 m na północ od pola I). Ich powierzchnie wynosz ą odpowiednio: 0,47 ha, 0,36 ha i 0,16 ha (ł ącznie 0,99 ha). Seria zło żowa o średniej mi ąż szo ści 7,0 m zalega pod minimalnym nadkładem. Kopalin ę stanowi ą niezawodnione piaski z domieszk ą żwiru, którego udział waha si ę od 18% (pole I) do ponad 30% (pole IIb). Niekorzystnym zja- wiskiem jest znaczny udział pyłów mineralnych w złożu, wskazuj ący na konieczno ść uszla- chetniania surowca przez płukanie. Parametry geologiczno-zło żowe i jako ściowe wszystkich złó ż kruszywa naturalnego wyst ępuj ących na obszarze arkusza Ł ęczyca zestawiono w tabeli 2. Wszystkie zło ża kruszywa naturalnego z punktu widzenia ochrony środowiska zostały uznane za małokonfliktowe.

14 Ocen ę sozologiczn ą złó ż z punktu widzenia ich ochrony i ochrony środowiska naturalnego, dla złó ż kopalin pospolitych uzgodniono z geologiem Łódzkiego Urz ędu Wojewódz- kiego.

Tabela 2

Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó ż kruszywa naturalnego

Zawarto ść Mi ąż szo ść Grubo ść Zawarto ść pyłów mine- Nr Po- Stosunek gru- zło ża nadkładu frakcji <2 mm ralnych zło ża wierzch bo ści nadkładu Nazwa zło ża od–do od–do od–do <0,063 mm na nia do mi ąż szo ści średnia średnia średnia od–do mapie (ha) zło ża (N/Z) (m) (m) (%) średnia (%) 1 2 3 4 5 8 6 7 Stary Sławo- 4,4–5,7 68,2–77,1 6,9–18,4 1 0,57 szew 5,1 0,3 0,06 72,7 14,0 3,6–7,1 65,0–82,4 2,5–6,0 3 Wąkczew 1,57 5,7 0,3 0,05 73,1 4,4 3,0–5,6 0,9–3,0 0,6–3,8 4 Wichrów 5,07 4,3 1,6 0,04 51,0 1,9 5,7–9,3 5 Jacków 0,99 7,0 0,3 0,04 68,5–82,2 8,1–16,6

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Tradycje górnicze na obszarze arkusza Ł ęczyca si ęgaj ą drugiej połowy lat 50-tych i zwi ązane s ą z odkryciem i udokumentowaniem złó ż rudy żelaza. Pierwsze próbne wydobycie rudy nast ąpiło w 1955 roku, a rok pó źniej – uroczy ści otwarto kopalni ę „Ł ęczyca 1”. Eks- ploatacj ę zło ża rozpocz ęto w 1962 roku. Najwi ększe wydobycie roczne zanotowano w latach sze ść dziesi ątych ( w 1966 r. 338 tys. ton syderytu). Na pocz ątku lat siedemdziesi ątych okazało si ę, że wska źniki z dokumentacji dotycz ące zawarto ści żelaza były zawy żone i od 1976 roku stopniowo wstrzymywano podziemn ą eksploatacj ę rudy żelaza, któr ą ostatecznie zaniechano w 1989 roku. Kopalnia egzystowała jeszcze do 1992 roku, sprzedaj ąc na potrzeby przemysłu cementowego (mi ędzy innymi cementowni „Warta” w Działoszynie) iłosyderyt z trzech hałd poeksploatacyjnych: „Lubie ń”; „Borki” i „Ł ęczyca”. W 1993 roku zło ża rudy żelaza w rejonie Łęczycy wykre ślono z bilansu zasobów, a kopalni ę zamkni ęto. Pozostało ści ą po dawnej eksploatacji górniczej s ą zalane wod ą sztolnie podziemne, szyby kopalniane oraz fragment hałdy nr 3 w Ł ęczycy i hałda w Topoli Królewskiej, które proponuje si ę pozostawi ć jako stanowiska dokumentacyjne przyrody nieo żywionej, ze wzgl ędu na wyst ępuj ące tutaj skamieniało ści. Od lat młodzie ż studencka i szkolna odbywa w tych miejscach praktyki terenowe z geologii.

15 Na obszarze arkusza Ł ęczyca aktualnie prowadzona jest jedynie eksploatacja kruszywa naturalnego. Odbywa si ę ona na obszarze wszystkich udokumentowanych złó ż. Zło ża „W ąk- czew” i „Jacków” zostały zagospodarowane w latach 1999-2001, co zaznaczono w uzupełnie- niach tabeli 1. Użytkownik zło ża „Stary Sławoszew” posiada koncesj ę na eksploatacj ę wa żną do 2005 roku. Wyznaczono obszar górniczy (0,57 ha) i teren górniczy (0,91 ha). Eksploatacja zło ża prowadzona jest okresowo (od 1999 r.), w dwóch niewielkich wyrobiskach wgł ębnych, z warstwy suchej. Urobek nie podlega przeróbce i jest odbierany w stanie naturalnym. Zło że „W ąkczew” jest eksploatowane przez u żytkownika i wła ściciela zaktualizowanej w 2003 r. koncesji, w granicach obszaru górniczego, którego powierzchnia jest zgodna z powierzchni ą udokumentowanego zło ża. Powierzchnia terenu górniczego wynosi 2,23 ha. Eksploatacj ę zło ża „Wichrów” rozpocz ęto w 1994 roku. W 1996 roku zmienił si ę wła- ściciel, który pod koniec 1998 roku otrzymał koncesję na eksploatacj ę, wa żną do 2008 roku. Aktualny u żytkownik (Przedsi ębiorstwo Eksploatacji Kruszywa w Wilczkowicach) prowadzi wydobycie w granicach wyznaczonego w koncesji z 2003 r. obszaru górniczego o powierzchni 12,63 ha. Teren górniczy (21,56 ha) obejmuje całą stref ę oddziaływania eksploatacji. Kopa- lina wydobywana jest kopark ą spod wody i ta śmoci ągiem urobek transportowany jest na hał- dę, a nast ępnie jest sortowany na frakcje: drobne i grube. Poszczególne asortymenty kruszywa wykorzystywane s ą w budownictwie i drogownictwie. Zło że „Jacków” jest eksploatowane od 2001 roku na podstawie koncesji, której wa żno ść upływa w 2011 r. U żytkownikiem zło ża jest prywatny przedsi ębiorca. Do chwili obecnej wy- dobyto 3 tys. t. kruszywa naturalnego. Obszar górniczy utworzony został odr ębnie dla trzech pól: „Jacków 1”, „Jacków 2a” i „Jacków 2b”, których powierzchnie okre ślaj ą równie ż zasi ęg udokumentowanego zło ża. Teren górniczy jest wspólny dla tych pól i obejmuje obszar 5,5 ha. Eksploatacja odbywa si ę w niewielkich wyrobiskach stokowo-wgł ębnych, z warstwy suchej. Urobek przekazywany jest do odbiorców w stanie naturalnym. Zło że surowców ilastych do produkcji kruszyw budowlanych „Sierpów” zostało zaniechane pod koniec lat osiemdziesi ątych, najprawdopodobniej z powodu znacznego stopnia zamarglenia gliny. Obecnie na terenie zło ża znajduje si ę firma transportowa „Miratrans”, skład celny, oraz hotel. Na obszarze arkusza Ł ęczyca ślady niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego zlokalizowano w dwóch rejonach: na morenie kutnowskiej (Bow ętów-Sław ęcin-Góry Jackowskie-Sławoszew) oraz na południowym stoku pradoliny (Parski-Prusinowice-Bronno).

16 Wyrobisko po wyeksploatowanym zło żu w Borowie pełni obecnie rol ę komunalnego wysypi- ska śmieci dla miasta Ł ęczycy i okolicznych gmin. VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszary perspektywiczne i prognostyczne w granicach obszaru arkusza Ł ęczyca wyznaczono na podstawie analizy: mapy geologicznej, opracowa ń i inwentaryzacji regionalnych, dokumentacji i sprawozda ń z prac geologicznych oraz profili wierce ń. Wyniki wykonywanych do tej pory prac wskazuj ą na celowo ść kontynuowania bada ń geologiczno-rozpoznawczych, zmierzaj ących do udokumentowania nowych złó ż kruszywa naturalnego w obr ębie wyznaczonych obszarów perspektywicznych i prognostycznych. Obszary perspektywiczne kruszywa naturalnego wyznaczono w rejonie moreny kutnowskiej, poło żonym na zachód od zło ża „Sławoszew Stary”, a ż do wsi Jacków oraz w okolicy miejscowo ści Parski, Bronno, Prusinowice i Borów, które le żą na południowym zboczu pradoliny. Wytypowano je na podstawie analizy Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Ł ęczyca (Domasławska-Baraniecka, 1960a,b), z uwzgl ędnieniem wyników prac geologiczno-poszukiwawczych przeprowadzonych w minionych latach i śladów eksploatacji kruszywa naturalnego. Na obszarze perspektywicznym moreny kutnowskiej (rejon Starego Sławoszewa i G ą- siorowa) kruszywo naturalne charakteryzuje si ę du żą zmienno ści ą granulometryczn ą w obr ę- bie serii zło żowej, co zwi ązane jest z lodowcow ą genez ą utworów. Nadkład stanowi ą przewa żnie tylko gleby o grubo ści około 0,3 m, a mi ąż szo ść warstw kruszywa waha si ę od 2,0 do 4,5 m (Ratajczyk, 1958, Nicpo ń, 1969b). Około 1-2 km na południowy zachód, mi ędzy Drzykozami i Jackowem wyznaczono obszar perspektywiczny dla piasków ze żwirami, obejmuj ący rejon udokumentowanego zło ża „Jacków”. W jego s ąsiedztwie projektowane s ą prace geologiczno-rozpoznawcze, w celu udokumentowania zło ża, które otrzyma nazw ę „Jacków II” (Górajek, 2003). Wyst ępuj ą tu piaski ze żwirem i otoczakami, cz ęś ciowo zawodnione, których mi ąż szo ść wynosi 2,5-9,0 m. Dwa kolejne obszary perspektywiczne rozdzielone s ą dolin ą Neru: jeden w rejonie Par- sków, drugi – koło Prusinowic, Borowa i Bronna, wyznaczono w obr ębie osta ńców osadów wodnolodowcowych, buduj ących południowe zbocze pradoliny. Charakteryzuj ą si ę one do ść jednorodnym wykształceniem warstw piaszczystych – wyst ępuj ące w nadkładzie pyłowate piaski i gliny pylaste z głazikami osi ągaj ą grubo ść maksymalnie około 1 m. Mi ąż szo ść warstw piaszczystych waha si ę od 2,5 do 3,5 m i s ą one w znacznej cz ęś ci zawodnione (Ratajczyk,

17 1958, Siembad, 1962, Nicpo ń, 1969a, Poprawski, 1970, Bojanowska, Gawro ńska, 1985, Ł ę- gosz, 1978). Na mapie zaznaczono równie ż cztery obszary o negatywnych wynikach poszukiwa ń złó ż surowców ilastych ceramiki budowlanej (Sta śkiewicz, 1977a,b), wyst ępuj ących w rejonach miejscowo ści: Walewek, Daszyna – Jarochówek oraz Garbalina, Gawronów i Kozub. Obszary rozpoznane jako negatywne dla poszukiwa ń jurajskich rud żelaza, wyst ępuj ą w pasie szeroko ści 3-4 km, rozci ągaj ącym si ę od Solcy Małej na południu, przez Ł ęczyc ę w kierunku Sławoszewa i Mazewa (poza obszarem arkusza). Jest to rejon objęty dawnymi dokumentacjami zło żowymi, w których okre ślone zasoby zostały skre ślone z bilansu zaso- bów. Na obszarze pradoliny warszawsko-berli ńskiej, w dolinach cieków: Neru, Gnidy i Bzury wyst ępuj ą torfy, które maksymaln ą mi ąż szo ść 3,05 m ( średnio 2,37 m) osi ągaj ą w strefie po- ło żonej mi ędzy Zawad ą, Ł ęczyc ą i Topol ą Królewsk ą. W wielu miejscach pradoliny, poło żo- nych na zachód od Ł ęczycy, torfy s ą w znacznym stopniu wyeksploatowane na cele rolnicze. W 1996 r. zło że torfu „Dolina Gnidy” zostało zweryfikowane (Ostrzy żek, Dembek, 1996), i w my śl obecnych kryteriów nie stanowi nagromadzenia o znaczeniu zło żowym, gdy ż poło- żone jest w granicach obszaru chronionego krajobrazu, na glebach pochodzenia organicznego.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Przez centraln ą cz ęść arkusza Ł ęczyca przebiega pradolina warszawsko-berli ńska, do której wpływaj ą z kierunku południowego główne rzeki omawianego rejonu: Ner, Gnida oraz Bzura. Od północy do pradoliny uchodzi kilka mniejszych, bezimiennych cieków, odwadnia- jących południowe stoki Równin: Kutnowskiej i Łowicko-Bło ńskiej. Skrajnie północne fragmenty obszaru arkusza odwadniaj ą dwa niewielkie cieki: Rgilewka (prawobrze żny dopływ Warty) oraz Milonka (dopływ Ochni, uchodz ącej do Bzury). Cały obszar pradoliny poci ęty jest licznymi rowami melioracyjnymi i kanałami, z których do najwi ększych nale żą : kanał Łęka Dobrogosty i Kanał Królewski. Sie ć rzeczna na omawianym obszarze nale ży do dwóch zlewni: Odry (Ner i Gnida) i Wisły (Bzura), które rozdzielone s ą działem wodnym pierwszego rz ędu. Na mapie zaznaczone zostały tak że działy wodne trzeciego rz ędu oddzielające dopływy Warty, Neru i Bzury.

18 Podczas powodzi w 1997 roku na obszarze arkusza Ł ęczyca w znacznym stopniu zalane zostały ni żej poło żone tereny le żą ce w dolinie Neru. Na mapie zaznaczono je na podstawie informacji uzyskanych w urz ędach gmin oraz wizji terenowych. Stałym monitoringiem regionalnym jako ści wód powierzchniowych podlegaj ą dwie rzeki: Bzura i Ner. Według aktualnych bada ń przeprowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi (Andrzejczak, 2002), wody te nadal nale żą do pozaklasowych, pomimo pewnej poprawy składu jako ściowego w ostatnich latach. Wody Neru poni żej punktu pomiarowego w Podd ębicach (poza granicami arkusza) prowadz ą wody nie spełniaj ące wymaganej III klasy czysto ści. Najcz ęś ciej dopuszczalne war- to ści przekraczane były przez: miano Coli oraz udziały: zawiesin, substancji biogenicznych i organicznych. Na rzece Bzurze jeden z punktów monitoringu zlokalizowany jest 3 km powy żej Ł ęczy- cy, na wysoko ści wsi Dzierzbi ętów. Bzura prowadzi wody silnie zanieczyszczone ju ż na odcinku poni żej Zgierza. W badanym punkcie, wody te zostały zakwalifikowane jako nie odpo- wiadaj ące normie ze wzgl ędu na przekroczenia dopuszczalnych st ęż eń przez azotyny, fosfo- rany i fosfor ogólny oraz ze wzgl ędu na zawiesiny i zanieczyszczenia sanitarne (miano Coli). Zły stan jako ściowy wód wy żej wymienionych rzek zwi ązany jest z ogniskami zanieczyszcze ń zlokalizowanymi w Łodzi, Zgierzu i Podd ębicach. Jako ść wód innych cieków płyn ących przez obszar obj ęty granicami arkusza nie była badana. W Ł ęczycy szereg zagł ębie ń terenu, które utworzyły si ę po eksploatacji rud żelaza (szkody górnicze) w latach sze ść dziesi ątych wypełniła woda. Powstał zalew, b ędący obecnie miejscem rekreacji i wypoczynku. Przy południowej granicy arkusza znajduje si ę północna cz ęść niewielkiego zbiornika retencyjnego – Zalewu Le źnickiego, który powstał przez spi ętrzenie wód jednego z dopływów rzeki Gnidy. 2. Wody podziemne Użytkowe poziomy wodono śne wyst ępuj ące na terenie arkusza Ł ęczyca zwi ązane s ą głównie z pi ętrami: czwartorz ędowym, kredowym i jurajskim, a w mniejszym stopniu z pi ę- trem trzeciorz ędowym (Poradowska, 1997). Wi ększo ść istniej ących na omawianym obszarze studni wierconych eksploatuje wody z piaszczysto-żwirowych utworów czwartorz ędowych, gdy ż poziom ten wyst ępuje powszechnie i jest najłatwiej dost ępny. Na przewa żaj ącej cz ęś ci obszaru zwierciadło wody wyst ępuje na gł ęboko ści 15–50 m p.p.t. i stabilizuje si ę na rz ędnej 100–115 m n.p.m. Wyj ątkiem jest

19 rejon rowu Krzepocina, gdzie zwierciadło wody wyst ępuje na gł ęboko ści poni żej 80 m p.p.t. Mi ąż szo ść warstwy wodono śnej wynosi przeci ętnie 10-40 m, a maksymalnie 200 m (w rejonie Krzepocina). Wydajno ści jednostkowe pojedynczych studni wahaj ą si ę od 0,1 m 3/h ⋅1mS (Daszyna, Kr ęż lewice, Topola Królewska, Grabów) do 17,0–28,0 m 3/h ⋅1mS (Krzepocin, Kar- kosy, Piekacice). Wody czwartorz ędowe nale żą do średniotwardych i twardych, o zmiennej barwie. Mineralizacja kształtuje si ę w granicach 174–699 mg/dm 3. Zawarto ść żelaza i manganu z reguły przekracza dopuszczalne normy dla wód pitnych i wynosi 0,3-14,5 mg Fe/dm 3 oraz 0,1-1, 34 mg Mn/dm 3 i jest w du żym stopniu spowodowana wpływem dawnej działalno- ści górniczej zwi ązanej z eksploatacj ą rudy żelaza. Zawarto ść chlorków wynosi 6,0–220,0 mg/dm 3 i w południowej cz ęś ci omawianego obszaru wzrasta wraz z gł ęboko ści ą (maksymal- ne zasolenie zarejestrowano w Krzepocinie). Zró żnicowana jest równie ż zawarto ść siarcza- nów i amoniaku. Pozostałe zwi ązki maj ą niewielki udział i nie przekraczaj ą dopuszczalnych normami st ęż eń. Czwartorz ędowy poziom wodono śny eksploatowany jest przez dwa du że uj ęcia komunalne dla Ł ęczycy: w Karkosach (Q = 220,0 m3/h; S = 13,0 m) i Krzepocinie (trzy studnie o ł ącznej wydajno ści Q = 530,0 m 3/h; S = od 18,0 do 47,6 m) oraz wodoci ąg wiejski w Bronnie (Q = 120,0 m 3/h; S = 10,8 m). Współczynniki filtracji wahaj ą si ę od 0,0000164 do 0,0000875 m/s. Do du żych uj ęć zaliczy ć mo żna ponadto wodoci ągi w Daszynie, ze studniami o zasobach Q = 85,0 m 3/h przy depresji 7,5 m. i w Grabowie Q = 60,0 m 3/h przy depresji 9,1 m. W pozostałych uj ęciach pobór wody jest mały i wynosi 1,0–5,0 m 3/h. S ą one rozmiesz- czone do ść równomiernie na obszarze całego arkusza i zaopatruj ą w wod ę drobne zakłady przemysłowe, sadowników i rolników. Trzeciorz ędowy poziom wodono śny, wyst ępuj ący w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza Ł ęczyca, zwi ązany jest z drobnoziarnistymi piaskami miocenu. Ujmowany jest przez 15 otworów studziennych. Strop warstwy wodono śnej le ży na gł ęboko ści około 20 m p.p.t. w rejonie Ł ęczyca-Sierpów i na gł ęboko ści 70 m p.p.t. w okolicy Daszyna-Skrzynki. Mi ąż- szo ść utworów wodono śnych wynosi: 3,0–26,0 m. Zwierciadło wód trzeciorz ędowych stabilizuje si ę na gł ęboko ściach: od 2,5 m p.p.t. na południu do 34 m p.p.t. na północy. Najwi ększe wydajno ści jednostkowe maj ą studnie w Mazewie i Sierpowie. Studnie ujmuj ące trzeciorz ę- dow ą warstw ę wodono śną zaopatruj ą w wod ę uj ęcie dla Ł ęczycy, szkoł ę podstawow ą w Bło- niu oraz małych odbiorców indywidualnych. Kredowe pi ętro wodono śne w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza Ł ęczyca wyst ępu- je w piaskowcach dolnej kredy i utworach w ęglanowych kredy górnej. S ą to wody o ponad- normatywnej zawarto ści zwi ązków żelaza i manganu.

20 Górnokredowy poziom wodono śny stanowi ą uszczelinowione wapienie i margle. Strop warstwy wodono śnej leży przewa żnie na gł ęboko ści 20–100 m p.p.t., jedynie w obr ębie rowu Krzepocina – na gł ęboko ści ponad 300 m p.p.t. Ujmowany jest on przez studnie w Pauzewie i Pałczyskach, których wydajno ść wynosi odpowiednio 64,5 i 49,3 m 3/h. Poziom ten ma niewielk ą wydajno ść jednostkow ą. Zwierciadło wody stabilizuje si ę na rz ędnej 100–105 m n.p.m. Dolnokredowy poziom wodono śny stanowi ą piaskowce, wyst ępuj ące na gł ęboko ści 20– 40 m p.p.t. Wod ę z tego poziomu eksploatuje tylko jeden otwór studzienny w Chorkach, o wydajno ści 30 m 3/h. Zwierciadło wód podziemnych stabilizuje si ę na wysoko ści 100,0– 105,0 m n.p.m. Jurajskie pi ętro wodono śne wyst ępuje w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza i jest zwi ązane z utworami w ęglanowymi jury górnej oraz piaskowcami jury środkowej i dolnej. Wody tego pi ętra nale żą do II klasy jako ści, a w cz ęś ci południowej do III klasy, ze wzgl ędu na zanieczyszczenie żelazem, manganem, lokalnie chromem i kadmem oraz zasolenie. Górnojurajski poziom wodono śny stanowi ą utwory w ęglanowe, zalegaj ące na gł ęboko- ści 70–100 m p.p.t. (Tum, Borów), natomiast w rejonie Ł ęczycy i Topoli Królewskiej – na gł ęboko ści 25–35 m p.p.t. Wod ę z tego poziomu eksploatuj ą: wodoci ąg wiejski w Gawronach (Q = 90 m 3/h) oraz odbiorcy indywidualni w Kwiatkówku i Tumie. Poziom ten charakteryzuje si ę zró żnicowanymi wydajno ściami jednostkowymi, od 1 do 147 m 3/h ⋅1mS. Zwierciadło wody stabilizuje si ę na wysoko ści 100–115 m n.p.m. Środkowojurajski poziom wodono śny zwi ązany jest z piaskowcami i lokalnie z utworami w ęglanowymi. W obr ębie warstw wodono śnych wyst ępuj ą nieprzepuszczalne łupki, iły i mułowce o mi ąż szo ści 100–300 m. Mi ąż szo ść warstwy wodono śnej wynosi około 40 m, a jej strop le ży na gł ęboko ści 20-30 m p.p.t. w rejonie Ł ęczyca-Topola Katowa i na gł ęboko- ści ponad 100 m p.p.t. w okolicy: Lubienia, Pilichów i Miroszewic. Wydajno ści jednostkowe otworów eksploatuj ących warstw ę s ą niskie i wynosz ą od 0,5 do 2,0 m 3/h ⋅1mS. Użytkownikami wód tego poziomu jest POM, osiedle mieszkaniowe oraz byłe Zakłady Górnicze w Ł ęczycy (wydajno ści 5,8–28,0 m 3/h), a tak że odbiorcy indywidualni (studnia w Gajewie o Q = 60 m3/h). Poziom wodono śny dolnojurajski na omawianym obszarze nie jest eksploatowany. W rejonie Ksawerówka i Skrzynek, nawiercone zostały otworami badawczymi zawodnione piaskowce, le żą ce na gł ęboko ści 133–221 m p.p.t. W ramach krajowej strategii ochrony zbiorników wód podziemnych (Kleczkowski, 1990), ze wzgl ędu na walory jako ściowe i zasobowe górnojurajski poziom wodono śny został

21 zaliczony do głównego zbiornika wód podziemnych nr 226: Zbiornik Kro śniewice-Kutno (J 3). Do obszarów wysokiej ochrony (OWO) nale ży fragment tego zbiornika, wyst ępuj ący w północnej i południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza Ł ęczyca. Dla tego zbiornika nie została jeszcze wykonana dokumentacja hydrogeologiczna.

Fig. 3 Poło żenie arkusza Ł ęczyca na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg Kleczkowskiego (1990) 1 − obszar najwy ższej ochrony (ONO); 2 − obszar wysokiej ochrony (OWO); 3 − granica GZWP w o środku porowym, 4 − granica GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo-porowym; 5 – granica GZWP w o środku szczelinowo-krasowym. Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 150 – Pradolina Warszawa-Berlin (Koło-Odra), czwartorz ęd (Q); 151 – Zbiornik (K) Turek-Konin-Koło, kreda górna (K 2); 215 – Subniecka warszawska, trzeciorz ęd (Tr); 225 – Zbiornik m. morenowy Chodcza-Łani ęta, czwartorz ęd (Q); 226 – Zbiornik Kro śniewice Kutno, jura górna (J 3); 401 – Niecka łódzka (KL), kreda dolna (K 1); 402 – Zbiornik Stryków, jura górna (J 3)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęż eń określone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Warto ści dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszcze ń oraz zakresy i ich przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 551 – Łęczyca zamiesz- czono w tabeli 3. W celu porównania uzupełniono je danymi zawarto ści pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych). Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawarto ść metali, lecz ta ich cz ęść , której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc słabo zwi ązana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godzi- ny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u życiem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych pró- bek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyj- nych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

23 Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy za- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych warto ści w ci ętnych (me- (median) w glebach Warto ści dopuszczalne st ęż eń w glebie glebach na dian) w gle- obszarów niezabu- lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Śro- arkuszu bach na arku- dowanych Polski 4) dowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) 552-Łęczyca szu Metale 552-Łęczyca N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa < 1mm, Grupa B 2) Grupa C 3) mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <0,05-<0,05 <0,05 <5 Ba Bar 200 200 1000 16-45 31 27 Cr Chrom 50 150 500 2-8 3 4 Zn Cynk 100 300 1000 18-48 37 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 1-3 1 2 Cu Mied ź 30 150 600 2-7 5 4 Ni Nikiel 35 100 300 2-6 3 3 Pb Ołów 50 100 600 6-13 12 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05-0,06 <0,05 <0,05 1) grupa A Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 552-Łęczyca a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru w poszczególnych grupach zanieczyszcze ń poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o As Arsen 7 ochronie przyrody; je żeli utrzymanie aktualnego poziomu Ba Bar 7 zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro żenia dla zdro- Cr Chrom 7 wia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych st ęż enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Zn Cynk 7 2) Cd Kadm 7 grupa B - grunty zaliczone do u żytków rolnych z wył ą- czeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grun- Co Kobalt 7 ty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieu żytki, a tak że Cu Mied ź 7 grunty zabudowane i zurbanizowane z wył ączeniem tere- Ni Nikiel 7 nów przemysłowych, u żytków kopalnych oraz terenów Pb Ołów 7 komunikacyjnych, 3) Hg Rt ęć 7 grupa C - tereny przemysłowe, u żytki kopalne, tereny Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 sza 552-Łęczyca do poszczególnych grup zanieczyszcze ń 500 000 (ilo ść próbek) N – ilo ść próbek 7

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść opróbowania (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna prób- ka na 1 cm 2 mapy). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie punktowej.

24 Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfiko- wanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem...,2002). Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęż eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu..., 2002, jak i do warto ści przeci ętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 3). Przeci ętne ilo ści wszystkich analizowanych pierwiastków w glebach arkusza s ą iden- tyczne lub zbli żone do warto ści przeci ętnych obliczonych dla najmniej zanieczyszczonych gleb całego kraju. Pod wzgl ędem zawarto ści metali wszystkie badane próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo żli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęż enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu ż profili o przebiegu N-S, przeci- naj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy ższonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

25 Fig. 4 Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieni pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 4 Fig. trowej arkusza) arkusza) trowej 26

otwórczymi (na osi rz osi (na otwórczymi ę dnych opis siatki kilome- siatki opis dnych

Prezentacja wyników Z uwagi na to, że g ęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdy ż te dwie kraw ędzie s ą zbie żne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywa- no informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu ż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza (fig. 4). Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu ż profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 10 do około 40 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 25 nGy/h i jest ni ższa od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Podobnie jest wzdłu ż profilu wschodniego gdzie warto ści promieniowania gamma mieszcz ą si ę w zakresie od około 10 do około 50 nGy/h, przy przeci ętnej warto ści wynosz ącej około 25 nGy/h. Nieco podwy ż- szone warto ści dawek promieniowania s ą widoczne w północnych odcinkach obu profili, co wi ąza ć mo żna z wyst ępowaniem na północy omawianego obszaru plejstoce ńskich glin zwa- łowych. W cz ęś ci południowej, wzdłu ż opisanych profili dominuj ą piaszczyste utwory rzeczne plejstoce ńskie i holoce ńskie, charakteryzuj ące si ę nisk ą radioaktywno ści ą. St ęż enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu ż obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahaj ą si ę w przedziale od około 0,2 do około 3 kBq/m 2 wzdłu ż profilu zachodniego, a wzdłu ż profilu wschodniego – od około 0,5 do około 2 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ędnio- no zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy skła- dowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w sto- sunku do wy żej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opraco-

wania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo żliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy ższych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo żliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in ży- niersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nie posiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo żliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło ża a tak że ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale żnione od typu składowanych odpadów (tabela 4). Tabela 4 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Mi ąż szo ść Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1 . 10 -9 Iły, iłołupki K – odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 . 10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1 . 10 -7 Gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró żnienie w obr ębie POLS: - warunków izolacyjno ści podło ża zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 4; - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło ża (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąż szo ści do 2,5 m; mi ąż szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk, wskazano tak że odpowiednimi symbolami wyrobiska po eksploatacji kopalin, które z racji na istniej ące i nie zagospodarowane zagł ębienia mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składo- wania odpadów pod warunkiem wykorzystania naturalnej b ądź stworzenia sztucznej bariery

izolacyjnej. Zasi ęg tych wyrobisk mo że by ć szybkozmiennym elementem, st ąd nie zaznaczano go na Planszy B. Wszystkie powy ższe wydzielenia zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środo- wiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne (tabela 5) wykorzystano przy wydzielaniu i charakteryzowaniu obszarów POLS. Profile te przedstawiaj ą bu- dow ę geologiczn ą do gł ęboko ści 5 m poni żej stropu pierwszej warstwy wodono śnej poło żonej pod utworami izoluj ącymi. Wybrane z zamieszczonych w tabeli 5 otwory (których profile wnosz ą istotne informacje dotycz ące wykształcenia warstwy izolacyjnej) zlokalizowano rów- nie ż na MGP – plansza B. Na arkuszu Łęczyca bezwzgl ędnemu wył ączeniu z lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów podlegaj ą: • obszary zwartej i g ęstej zabudowy w obr ębie miasta Ł ęczyca oraz miejscowo ści Grabów i Daszyna, • tereny bezpo średniego b ądź potencjalnego zagro żenia powodzi ą, • doliny rzek: Bzury, Neru, Gnidy i ich dopływów w obr ębie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich, • tereny poło żone w s ąsiedztwie zbiorników wód śródlądowych, obszarów bagiennych i podmokłych, • tereny rezerwatów przyrody, • zwarte obszary le śne o powierzchni powy żej 100 ha. Obszary, które z punktu widzenia wła ściwo ści izolacyjnych podło ża oraz optymalnego sposobu korzystania ze środowiska przyrodniczego mog ą by ć traktowane jako potencjalne dla lokalizacji składowisk, zajmuj ą znaczne powierzchnie na terenie arkusza, głównie w północ- nej, centralnej i południowo-wschodniej jego cz ęś ci. Wysoczyzna polodowcowa pokryta jest tam słaboprzepuszczalnymi glinami zwałowymi zlodowace ń środkowopolskich, tworz ącymi ci ągły poziom i wyst ępuj ącymi najcz ęś ciej od powierzchni terenu. Miejscami utwory gliniaste przewarstwione s ą iłami warwowymi lub pod ścielone pstrymi iłami trzeciorz ędowymi (tabela 5). Mi ąż szo ść utworów słaboprzepuszczalnych jest bardzo zmienna i wynosi od kilku do nawet kilkudziesi ęciu metrów. Najwi ększe mi ąższo ści, dochodz ące do 70 m, wyst ępuj ą w północnej i północno-zachodniej cz ęś ci arkusza, w strefie moren czołowych. Natomiast w cz ęś ci południowej i południowo-wschodniej mi ąż szo ści te nie przekraczaj ą zazwyczaj 15 m.

Miejscami w śród pakietów słaboprzepuszczalnych, pod glinami o niewielkiej mi ąż szo ści, wyst ępuj ą przewarstwienia utworów piaszczystych. Tak ą sytuacj ę nawiercono otworami w okolicy wsi: Pilch, Kozuby Średnie, Siemszyce, Topola Królewska, Upale, Daszyna, Le źnica Wielka, Topola Katowa i Tkaczew. Lokalizowanie składowiska w pobli żu takich profili nie jest wskazane. Zwierciadło pierwszego poziomu wodono śnego, na wyznaczonych obszarach, znajduje si ę gł ębiej ni ż 2 m p.p.t. a główne u żytkowe pi ętro wodono śne wyst ępuje przewa żnie na gł ę- boko ści wi ększej ni ż 50 m p.p.t., jedynie lokalnie nieco płycej. Na mapie wyznaczono równie ż kilkana ście małych obszarów o zmiennych wła ściwo- ściach izolacyjnych podło ża, gdzie rozpatrywane gliny wyst ępuj ą pod przykryciem utworów piaszczystych (o mi ąż szo ści nie przekraczaj ącej 2,5 m). Podobn ą sytuacj ę nawiercono w po- łudniowej cz ęś ci arkusza otworami nr 37, 38 i 42. Gliny wyst ępuj ące w pobli żu tych otworów w partii przypowierzchniowej mog ą by ć zatem nieco bardziej piaszczyste, co powoduje obni- żenie ich wła ściwo ści izolacyjnych. Obszary wyst ępowania glin stanowi ć mog ą podło że dla bezpo średniego składowania wył ącznie odpadów oboj ętnych. Jedynie w okolicach wsi G ąsiorów (otwór 6) tu ż pod metro- wą warstw ą piasków nawiercono seri ę iłów warwowych o mi ąż szo ści 3,4 m. W bezpośrednim sąsiedztwie tego otworu mo żna spodziewa ć si ę zatem lepszych wła ściwo ści izolacyjnych pod- ło ża. W zale żno ści od wyników szczegółowego rozpoznania geologiczno-in żynierskiego roz- patrywa ć tu mo żna lokalizacj ę składowiska odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne (do których nale żą odpady komunalne). Natomiast w przypadku potrzeby lokalizowania na pozo- stałym obszarze tego typu składowisk konieczne b ędzie wykonanie dodatkowych, sztucznie układanych barier gruntowych lub izolacji syntetycznych. W obr ębie POLS okre ślono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) wydzie- lane na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk wynikaj ących z istnienia obszarów podlegaj ących ochronie ze wzgl ędu na: b – zabudow ę mieszkaniow ą, obiekty przemysłowe i u żyteczno ści publicznej, p – walory przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wody podziemne, z – zło ża kopalin. Ograniczenia te nie maj ą ultymatywnego charakteru bezwzgl ędnych zakazów, lecz powinny by ć rozpatrywane w sposób zindywidualizowany w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska a w dalszej konsekwencji w ustaleniach z odpowiednimi słu żbami:

nadzoru budowlanego, ochrony przyrody oraz zabytków, administracji geologicznej i gospodarki wodnej. Obszarowe ograniczenia lokalizacji składowisk w odległo ści 1 km od zwartej lub g ęstej zabudowy wyznaczono w cz ęś ci południowo-wschodniej w s ąsiedztwie miasta Ł ęczyca oraz w cz ęś ci północnej arkusza w pobli żu miejscowo ści: Daszyna i Grabów. W północnej i połu- dniowo – wschodniej cz ęś ci arkusza wytyczono tereny ogranicze ń warunkowych wynikaj ące z istniej ącej tam strefy wysokiej ochrony wód podziemnych (OWO) dla GZWP „Kro śniewice- Kutno” nr 226. Zakres i zasi ęg ochrony tego zbiornika mo że ulec uszczegółowieniu po wykonaniu dokumentacji hydrogeologicznej tego GZWP. Do obszarów o warunkowych mo żliwo- ściach lokalizacji składowisk wł ączono równie ż rejon wyst ępowania zło ża soli kamiennej (okolice wsi Ksawerówek) oraz Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Warszawsko- Berli ńskiej le żą cy w centralnej cz ęś ci arkusza. Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikaj ą- ce z wyst ępowania w obr ębie wyró żnionych RWU zabudowy na terenach wiejskich oraz punktowych, chronionych obiektów środowiska przyrodniczo – kulturowego. Na terenie arkusza Ł ęczyca s ą to m.in. zabytki, obiekty kultowe i stanowiska archeologiczne wyszczególnio- ne na planszy A mapy. Podsumowuj ąc nale ży powiedzie ć, że do ść korzystne, pod wzgl ędem geologicznym i środowiskowym, warunki dla lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych znajduj ą si ę w północno-wschodniej i południowej cz ęś ci arkusza Ł ęczyca. Najmniej korzystne warunki wyst ępuj ą w cz ęś ci północnej i południowo - wschodniej ze wzgl ędu na obecno ść w tych rejonach stref wysokiej ochrony wód podziemnych. Na mapie przedstawiono równie ż lokalizacj ę znajduj ących si ę w obr ębie arkusza nie- zrekultywowanych wyrobisk po eksploatacji kopalin, które rozpatrywane mog ą by ć jako miejsca składowania odpadów po przeprowadzeniu bada ń geologiczno-in żynierskich i hydrogeologicznych oraz wykonaniu odpowiednich systemów zabezpiecze ń. Wyrobiska pozostałe po eksploatacji piasków i żwirów, wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci arkusza w okolicach wsi: Bow ętów, Sław ęcin, Żabokrzeki, Drzykozy, Miroszewice, Mazew, Sławoszew i Walew, oraz w cz ęś ci zachodniej w s ąsiedztwie wsi: Chorki, Kosew Du ży, Par- ski, Prusinowice, Borek oraz Mniszki. Miejsca te w ramach poszukiwania optymalnego zagospodarowania obszarów poeksploatacyjnych mog ą by ć rozpatrywane jako nisze, w których po wykonaniu sztucznych barier izolacyjnych mo żliwa b ędzie lokalizacja składowisk.

Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró żnio- nych typów odpadów nale ży traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Wyznaczone obszary powinny by ć tak że brane pod uwag ę, na etapie uzgadniania wa- runków zabudowy i zagospodarowania terenu, przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąż liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowiska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, tereny te obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło żu warstwy utworów słaboprzepuszczalnych, stanowi ących dobr ą naturaln ą izolacj ę dla poło żonych ni żej pozio- mów wodono śnych. Innym elementem niezwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym s ą informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów wodnych zawarte w ramach omawianej warstwy tematycznej mapy.

Tabela 5

Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obr ębie wydzielonych POLS

Gł ęboko ść do zwierciadła wody Nr otw. Mi ąż szo ść podziemnej wyst ępującego pod Profil geologiczny Archi- na mapie warstwy warstw ą izolacyjną wum i nr dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] otworu tacyjnej strop zwierciadło zwierciadło B warstwy litologia i wiek [m] nawiercone ustalone [m.ppt] warstwy 1 2 3 4 5 6 7 1 0,0 Gleba BH 0,1 Glina zwałowa, piasek Q 32,5 32,6 b.d. 5520147 32,6 Piasek 2 0,0 Glina zwałowa 4,0 Glina zwałowa, otoczaki BH 43,5 Piasek 43,5 43,5 b.d. 5520149 46,0 Q 46,9 Ił Piasek ró żnoziarnisty 3 0,0 Gleba BH 0,1 Glina piaszczysta Q 57,8 57,9 b.d. 5520121 57,9 Piasek średnioziarnisty Tr 4 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa, piasek Q 65,7 Ił BH 67,7 Lignit 5520047 68,3 Mułowce, piasek Tr 67,2 84,5 4,5 69,5 Zwietrzelina, w ęgiel brunatny 70,9 Iłołupki, piasek J 84,5 Piaskowiec drobnoziarnisty

1 2 3 4 5 6 7 5 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta 2,0 Glina zwałowa 54,8 Ił 55,2 Glina zwałowa Q 58,8 Ił BH 59,1 Glina zwałowa 76,2 90,4 b.d. 5520107 74,7 Ił 76,5 Muły Tr 81,0 Piaskowiec 81,4 Węgiel brunatny 82,6 Ił marglisty 90,4 Wapienie J 6* 0,0 Gleba 0,3 Piasek BH 1,0 Ił Q 68,9 69,9 b.d. 5520030 4,4 Glina zwałowa, krzemienie 69,1 Ił 69,9 Wapienie J 7 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta 55,7 Ił BH 56,1 Glina zwałowa Q 57,5 59,5 b.d. 5520054 56,3 Ił 57,8 Profil nieznany 59,5 Żwir drobnoziarnisty 62,8 Mułowce Tr 8 0,0 Glina zwałowa BH 29,5 Żwir gruboziarnisty Q 29,5 29,5 12,0 5520222 31,5 Ił piaszczysty 9 0,0 Gleba 0,4 Piasek gliniasty 1,4 Glina piaszczysta 4,7 Glina zwałowa 43,5 Muły 44,2 Glina zwałowa Q 81,9 84,9 b.d. BH 69,8 Ił 5520106 69,9 Glina zwałowa 70,7 Ił, glina zwałowa 73,5 Glina zwałowa 83,3 Krzemienie 84,6 Ił Tr 84,9 Wapienie margliste J 10 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta 1,5 Glina, otoczaki BH 3,5 Żwir, glina Q 3,2 56,5 31,0 5520119 7,3 Glina piaszczysta, otoczaki 52,0 Ił 52,9 Pył piaszczysty 56,5 Piasek ró żnoziarnisty 11 0,0 Gleba 0,5 Glina BH 5,0 Glina zwałowa Q 49,0 83,0 26,0 5520242 49,5 Pył burow ęglowy 64,0 Ił Tr 79,0 Wapienie J 12 0,0 Glina piaszczysta BH 2,0 Glina zwałowa Q 29,0 32,0 13,0 5520230 29,0 Węgiel brunatny Tr 32,0 Pył burow ęglowy

1 2 3 4 5 6 7 13 0,0 Gleba 0,3 Glina 14,0 Piasek średnioziarnisty 15,0 Glina zwałowa, piasek BH 34,0 Piasek drobnoziarnisty Q 13,7 81,0 39,0 5520238 36,0 Glina zwałowa, piasek 62,5 Piasek 64,0 Glina zwałowa 81,0 Piasek średnioziarnisty BH 14 0,0 Glina piaszczysta Q 39,0 39,0 b.d. 5520033 39,0 Margle ilaste J 15 0,0 Glina piaszczysta Q BH 42,5 Ił, piasek Tr 53,2 53,2 b.d. 5520153 47,0 Ił piaszczysty 53,2 Piasek drobnoziarnisty 16 0,0 Glina piaszczysta BH 17,3 Ił warwowy Q 32,5 50,0 b.d. 5520099 31,2 Muły Tr 32,5 Łupki, piasek 17 0,0 Gleba BH 0,3 Glina piaszczysta 5520049 2,6 Glina zwałowa Q 32,7 63,0 b.d. 63,0 Żwir kwarcowy 18 0,0 Gleba 0,4 Glina zwałowa BH 12,7 Głazy narzutowe 5520091 12,9 Glina zwałowa Q 12,3 16,1 b.d. 16,1 Żwir drobnoziarnisty 20,1 Glina zwałowa 19 0,0 Glina zwałowa BH 10,0 Glina, żwir Q 45,0 b.d. b.d. 5520269 45,0 Iłołupki, syderyt J 20 0,0 Glina piaszczysta BH 0,3 Glina zwałowa, piasek 5520218 4,0 Glina zwałowa, ił Q 34,0 34,0 12,3 34,0 Piasek średnioziarnisty, glina BH 21 0,0 Glina zwałowa, piasek Q 72,0 72,0 9,0 5520281 72,0 Wapienie J 22 0,0 Glina 2,0 Glina piaszczysta BH 12,0 Glina Q 25,0 25,0 3,0 5520226 18,0 Glina piaszczysta 25,0 Piasek Cr 23 0,0 Gleba BH 0,3 Glina zwałowa Q 3,5 3,8 b.d. 5520028 3,8 Piasek średnioziarnisty 6,2 Glina zwałowa 24 0,0 Pył 0,6 Glina zwałowa BH 17,0 Ił warwowy Q 18,2 18,8 b.d. 5520036 18,8 Piasek gruboziarnisty 21,7 Piasek drobnoziarnisty 23,0 Glina zwałowa

1 2 3 4 5 6 7 25 0,0 Glina zwałowa 2,9 Glina zwałowa, otoczaki 23,5 Węgiel brunatny, ił 34,7 Ił 40,1 Ił, muły BH 40,7 Glina zwałowa, piasek Q 23,5 56,9 b.d. 5520101 46,0 Węgiel brunatny 46,3 Glina piaszczysta 56,9 Piasek drobnoziarnisty 59,5 Glina zwałowa 60,2 Żwir, glina 26 0,0 Gleba 0,3 Glina 3,2 3,5 Piasek ró żnoziarnisty 4,5 Glina zwałowa 14,8 19,3 Piasek ró żnoziarnisty, żwir BH 21,5 Glina zwałowa Q 38,1 b.d. 5520083 35,4 Łupki, ił 36,0 Iłowce J 37,3 Syderyt 37,6 Wapienie muszlowcowe 38,1 Piaskowiec, łupki 27 0,0 Gleba 1,4 Glina zwałowa 25,5 Ił 27,3 Glina zwałowa 27,5 Ił Q 28,1 Glina zwałowa 32,9 39,6 b.d. BH 29,1 Ił 5520105 34,3 Piasek pylasty 36,2 Ił 37,5 Tr 38,7 Muły 39,6 Ił 41,4 Piaskowiec, piasek Rumosz skalny J 28 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa BH 10,0 Glina pylasta Q 19,5 20,0 6,0 5520229 14,0 Mady, piasek 18,0 Glina piaszczysta 20,0 Piasek ró żnoziarnisty 29 0,0 Gleba 0,3 Glina 0,8 Glina piaszczysta BH 4,1 Piasek kwarcowy drobnoziarnisty 5520040 4,6 Glina piaszczysta Q 3,8 25,0 b.d. 25,0 Piasek drobnoziarnisty , muły 27,0 Ił warwowy 28,5 Glina zwałowa 30 0,0 Glina BH 21,5 Piasek drobnoziarnisty Q 21,5 21,5 15,4 5520245 26,0 Glina 28,0 Piasek drobnoziarnisty 31 0,0 Gleba BH 0,3 Glina piaszczysta 8,8 9,1 b.d. 5520008 3,0 Glina zwałowa Q 9,1 Piasek drobnoziarnisty 32 0,0 Glina 3,0 Glina zwałowa BH 18,0 Glina piaszczysta Q 61,0 32,0 12,0 5520253 25,0 Ił, piasek Tr 32,0 Ił, piasek pylasty

1 2 3 4 5 6 7 33 0,0 Gleba 0,6 Glina BH 4,3 Glina zwałowa 42,9 43,5 6,7 5520249 30,5 Q 43,5 Ił Tr Piasek średnioziarnisty 34 0,0 Gleba 0,8 Piasek drobnoziarnisty 1,3 Glina ci ęż ka BH 1,8 Glina zwałowa Q 15,9 17,2 b.d. 5520020 7,0 Glina piaszczysta 13,0 Glina zwałowa 16,5 Glina piaszczysta 17,2 Piasek średnioziarnisty Cr 35 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa 8,0 Piasek, ił 9,0 Glina zwałowa Q 7,5 20,0 18,5 BH 11,5 Piasek pylasty 5520217 13,0 Rumosz skalny 15,3 Glina zwałowa 16,0 Piaskowiec drobnoziarnisty 20,0 Muły J 36 0,0 Gleba 0,3 Glina BH 3,2 Glina zwałowa Q 12,5 12,8 12,8 5520251 12,8 Piasek średnioziarnisty 15,0 Ił 37* 0,0 Piasek BH 1,5 Glina zwałowa Q 9,0 10,5 b.d. 5520124 10,5 Piasek drobnoziarnisty 38* 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobnoziarnisty 2,0 Glina 6,0 Piasek średnioziarnisty, glina BH 8,0 Ił, pył Q 4,0 18,0 b.d. 5520205 12,0 Ił 16,0 Glina pylasta 18,0 Żwir 20,0 Piasek z otoczakami 22,0 Ił 39 0,0 Glina piaszczysta 2,0 Glina, otoczaki 3,5 Żwir, glina 6,0 Glina zwałowa, żwir Q 3,5 24,5 b.d. BH 20,4 Ił, pył 5520257 23,0 Piasek drobnoziarnisty 23,7 Ił. Pył 24,5 Piasek ró żnoziarnisty 25,0 Glina piaszczysta 40 0,0 Gleba 0,5 Piasek drobnoziarnisty BH 2,0 Glina 5520260 11,5 Piasek średnioziarnisty, glina Q 9,5 21,0 6,9 16,0 Glina 21,0 Piasek średnioziarnisty 41 0,0 Gleba 0,3 Glina zwałowa Q 19,7 20,0 b.d. BH 20,0 Piasek drobnoziarnisty 5520041 20,3 Margle J

1 2 3 4 5 6 7 42* 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta 2,2 Glina zwałowa BH 3,6 Piasek ró żnoziarnisty Q 3,2 22,1 b.d. 5520131 4,2 Glina piaszczysta, żwir 15,1 Ił piaszczysty 20,6 Glina piaszczysta 22,1 Piaskowiec, ił J 43 0,0 Gleba BH 0,5 Glina piaszczysta Q 3,0 3,5 b.d. 5520125 2,0 Glina zwałowa 3,5 Piasek kwarcowy 44 0,0 Gleba 0,3 Glina zwałowa 3,0 Glina piaszczysta BH 19,8 Ił Q 53,1 56,1 b.d. 5520123 22,5 Glina piaszczysta 53,4 Otoczaki 53,9 Mułowce J 56,1 Piaskowiec drobnoziarnisty 45 0,0 Glina zwałowa BH 7,0 Piasek drobnoziarnisty 5520276 10,2 Glina zwałowa Q 7,0 7,0 3,0 11,0 Piasek ró żnoziarnisty 46 0,0 Gleba 0,3 Piasek pylasty, glina BH 1,8 Glina piaszczysta Q 2,5 4,3 1,6 5520138 3,0 Glina zwałowa 4,3 Piasek drobnoziarnisty 6,3 Glina piaszczysta 47 0,0 Gleba BH 0,5 Glina piaszczysta Q 17,5 18,0 6,6 5520264 4,0 Glina zwałowa, piasek 18,0 Piasek średnioziarnisty 48 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta 1,3 Pył BH 3,0 Glina zwałowa Q 10,7 11,0 5,0 5520160 11,0 Piasek średnioziarnisty 11,7 Glina pylasta 13,0 Piasek ró żnoziarnisty 14,4 Glina zwałowa, piasek 49 0,0 Gleba 0,1 Glina zwałowa BH 13,2 Ił Q 13,7 13,8 b.d. 5520001 13,8 Piasek kwarcowy 16,5 Ił 50 0,0 Gleba 0,7 Glina zwałowa BH 8,7 Ił Q 10,6 11,3 b.d. 5520113 10,5 Glina piaszczysta 11,3 Piasek ró żnoziarnisty 14,3 Ił

BH – Bank HYDRO Q – czwartorz ęd, Tr – trzeciorz ęd, Cr – kreda, J – jura, b.d. – brak danych, * - otwór wiertniczy zlokalizowany równie ż na MGP - Plansza B

X. Warunki podło ża budowlanego

Ocen ę warunków podło ża budowlanego wykonano na podstawie analizy osadów powierzchniowych tworz ących grunty budowlane, których charakterystyk ę przedstawiono na szkicu geologiczno-in żynierskim Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 – arkusz Ł ęczyca (Domosławska, Baraniecka, 1960a,b). Warunki podło ża budowlanego zostały okre ślone dla około 40% obszaru arkusza, z wy- łączeniem: obszarów wyst ępowania powierzchniowych złó ż kopalin, terenów le śnych, chronionych u żytków rolnych (klasy: I–IVa) oraz ł ąk na glebach pochodzenia organicznego (ł ącz- nie z rezerwatem torfowiskowym „Błonie”), jak równie ż zurbanizowanego obszaru miasta Łęczyca. Na analizowanej cz ęś ci arkusza wydzielono obszary o korzystnych warunkach podło ża budowlanego oraz niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Korzystne warunki dla rozwoju budownictwa wyst ępuj ą przede wszystkim na obszarach poło żonych na wysoczy źnie morenowej i na równinach akumulacji: lodowcowej, eolicznej lub rzecznej. S ą to tereny poło żone poza dolinami Neru i Bzury, oraz na północ od obni żenia pradoliny. Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa, to rejony, w których wyst ępuj ą grunty spoiste: zwarte, półzwarte i twardoplastyczne (grunty morenowe nieskonsolidowane lub mało skonsolidowane) oraz grunty sypkie, niespoiste średniozag ęszczone i zag ęszczone, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, a gł ęboko ść zwierciadła wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t. Pod wzgl ędem granulometrycznym s ą to gliny zwi ęzłe moreny dennej zlodowacenia Warty, a tak że mniej skonsolidowane gliny piaszczyste. Podrz ędnie wyst ępuj ą: piasek gliniasty i pylasty oraz piaski eoliczne i piaski ze żwirami. Cz ęść obszaru stanowi ąca tarasy rzek, zbudowana jest z piasków ró żnej granulacji i pospółek. W obr ębie wydziele ń wa- runków korzystnych dla budownictwa mog ą wyst ępowa ć sporadycznie warunki niekorzystne, zwi ązane z deniwelacjami powierzchni niedaj ącymi si ę odzwierciedli ć w skali mapy. S ą to lokalne zagł ębienia, pagórki morenowe i inne formy, w obr ębie których mog ą wyst ąpi ć zjawiska utrudniaj ące budownictwo. Dotyczy to głównie lokalnego zwi ększenia spadków terenu (>12%), obszarów o du żych sezonowych wahaniach poziomu wód gruntowych oraz obszarów o zmiennym wykształceniu litologicznym warstw. Warunki korzystne wyst ępuj ą w obr ębie moreny kutnowskiej (w rejonie Grabowa, Sła- wocina, Sławoszewa i Walewa), w strefie wyst ępowania izolowanych pagórków morenowych (rejon Kossewa, Prusinowic, Bronna, i Le źnicy Małej) oraz lokalnie na obszarze gliniastej

wysoczyzny morenowej (w rejonie Wilczkowic i Ł ęczycy). Obszarami o takich cechach s ą tak że, wy żej poło żone powierzchnie tarasów nadzalewowych Neru, Bzury i Gnidy, gdzie zwierciadło wody gruntowej wyst ępuje na gł ęboko ści wi ększej od 2 m. Obszary o warunkach geologiczno-in żynierskich utrudniaj ących budownictwo wyznaczono na terenach wyst ępowania gruntów słabono śnych: organicznych (torfów oraz namułów rzecznych), gruntów spoistych plastycznych i mi ękkoplastycznych oraz gruntów sypkich lu ź- nych, słabozag ęszczonych oraz na terenach, na których woda gruntowa wyst ępuje na gł ęboko- ści do 2 m p.p.t. Obszary te zwi ązane s ą z pradolin ą warszawsko-berli ńsk ą, dolinami Bzury, Neru, Gnidy i ich dolinami bocznymi. Doliny te s ą wypełnione torfowiskami, lu źnymi piaskami, namułami i mułkami, czyli utworami akumulacji organicznej, rzecznej a tak że wodno- lodowcowej. Grunty słabono śne ilasto-pylaste, zawodnione, wyst ępuj ą równie ż w zagł ębie- niach bezodpływowych na wysoczy źnie morenowej (rejon Sławoszewa). Obszary o niekorzystnych warunkach budowlanych to równie ż izolowane pagórki wydmowe i cz ęść równin zbudowanych z piasków eolicznych. Terenów takich na arkuszu Ł ęczyca jest niewiele, zaznaczono je głównie w zachodniej cz ęś ci arkusza (okolice Ł ęki i Nagórek). Obszary zagro żone wyst ępowaniem szkód górniczych w Ł ęczycy stanowi ą zagł ębienia terenu, które zostały zalane wod ą i pełni ą funkcj ę zbiorników rekreacyjnych dla ludno ści miasta. Od zako ńczenia eksploatacji w 1993 r. nie wyst ępuj ą nowe szkody górnicze.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Ł ęczyca zaznaczono rejony wyst ępowania gleb chronionych klas bonitacyjnych I–IVa i ł ąk na glebach pochodzenia organicznego. Zwarte kompleksy gleb chronionych znajduj ą si ę na terenie gmin Daszyna, Grabów i Ł ęczyca. Ł ąki chronione generalnie wyst ępuj ą w obr ębie pradoliny (poza obszarami zaj ętymi przez potorfia) oraz w dolinie Bzury i Gnidy. Na terenie arkusza Ł ęczyca wyst ępuj ą jedynie niewielkie kompleksy le śne, które s ą wła- sno ści ą prywatn ą b ądź administrowane s ą przez Lasy Pa ństwowe. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, tworz ąca bory sosnowe, uzupełniona gatunkami li ściastymi: brzoz ą, dębem i bukiem. Spotykane s ą równie ż gr ądy i stanowiska tzw. świetlistej d ąbrowy. Ciekom i terenom podmokłym towarzysz ą ł ęgi i bagienne lasy olszowe oraz ekosystemy trawiaste, a na terenach podmokłych – olchy. W obr ębie odcinka pradoliny warszawsko-berli ńskiej, na powierzchni 14 693 ha wyznaczono rozporz ądzeniem wojewody płockiego z dn. 27.04.1998 r. Obszar Chronionego Krajo-

brazu „Pradolina Warszawsko-Berli ńska”, co powinno przyczyni ć si ę do zachowania nienaru- szonych warunków siedliskowych i estetycznych tego terenu. Strefa chroniona w obr ębie arkusza Ł ęczyca, obejmuje teren od Tumu do Le źnicy. Projektuje si ę kontynuowa ć stref ę chronionego krajobrazu w zachodniej cz ęś ci pradoliny, co wydaje si ę by ć zgodne z zamierzeniami władz i lokalnych samorz ądów. Pradolina stanowi obszar torfowiska niskiego, przez który przepływa rzeka Bzura i kanał Ł ęka-Dobrogosty. Celem ochrony, oprócz walorów krajobrazowych, jest zachowanie ro ślinno ści bagiennej oraz miejsc l ęgowych ptactwa wodnego. Około 4 km na zachód od Ł ęczycy, równie ż w obr ębie pradoliny, znajduje si ę rezerwat słonoro ślowy „Błonie” o powierzchni 20,74 ha, utworzony w 1977 roku. Ochron ą obj ęto tor- fowisko niskie z dwudziestoma gatunkami ro ślinno ści halofilnej – m.in. solirodem zielonym, ostrzewem rudym, ustecznikiem nadmorskim i muchotrzewcem solniskowym. Powstanie tego siedliska wi ąż e si ę z przenikaniem cechszty ńskich soli kamiennych do pierwszego poziomu wodono śnego, przez krzy żuj ące si ę strefy dyslokacji Ł ęczyca–Kłodawa–Izbica Kujawska. Źródła historyczne podaj ą, że w Ł ęczycy, Topoli i Wilczkowicach warzono dawniej sól, wynoszon ą na powierzchni ę przez słone źródła, współcze śnie ju ż nieistniej ące. Wojewódzki konserwator przyrody nosi si ę z zamiarem zniesienia prawnej ochrony tego terenu, je śli uzy- ska wiarygodne potwierdzenie danych o zaniku ro ślinno ści słonolubnej, z powodu znacznego obni żenia si ę gł ęboko ści wyst ępowania pierwszego poziomu wód gruntowych oraz coraz bardziej zmniejszaj ącego si ę ich zasolenia. Istnieje natomiast zamysł władz samorz ądowych i lokalnych (gmina Świnice Warckie i Grabów ), aby nada ć status prawnej ochrony terenom poło żonym w dolinie Neru i utworzy ć rezerwat siedliskowy ro ślinno ści bagienno-torfowej, z zachowaniem miejsc l ęgowych ptactwa wodnego. Obecnie trwaj ą prace studialne i pertrak- tacje z rolnikami, dotycz ące wykupu nadrzecznych ł ąk, aby mo żna było na tym terenie odtwo- rzy ć naturalny system gospodarki wodnej z okresowymi wylewami Neru na poldery. Poza rezerwatem „Błonie” na obszarze arkusza Ł ęczyca zewidencjonowano 10 obiek- tów uznanych jako pomniki przyrody żywej (tabela 6). Okazy drzew pomnikowych, takich gatunków jak wi ąz, lipa, d ąb, topola, sosna i glediczia znale źć mo żna na terenie parków, cmentarzy oraz w śród zadrzewie ń przydro żnych (w Błoniu, Daszynie, Upalach, Topoli Królewskiej, Parskach, Le źnicy), a tak że przy ko ściele w Ł ęczycy. Za pomnik przyrody uznana została aleja składaj ąca si ę ze 180 lip drobnolistnych w Gawronach.

Tabela 6 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Nr obiek- Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu tu na ochro- Miejscowo ść Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie ny 1 2 3 4 5 6 Łęczyca H – „Błonie” 1 R Błonie łęczycki 1977 (20,74) Daszyna 2 P Daszyna łęczycki 1980 Pż – sosna pospolita Daszyna 3 P Upale 1976 Pż – wi ąz szypułkowy łęczycki Łęczyca Pż – aleja drzew pomnikowych – 4 P Gawrony 1996 łęczycki 180 lip drobnolistnych Łęczyca 5 P Topola Królewska 1992 Pż – lipa drobnolistna łęczycki Łęczyca Łęczyca 6 P 1996 Pż – glediczia trójcieniowa (k. ko ścioła) łęczycki Łęczyca Łęczyca 7 P 1996 Pż – lipa drobnolistna „Maria” (k. ko ścioła) łęczycki Łęczyca Pż – dąb szypułkowy „Kazi- 8 P Łęczyca (park miejski) 1996 łęczycki mierz” Łęczyca 9 P Łęczyca 1996 Pż – topola biała łęczycki Świnice Warckie 10 P Parski łęczycki 1990 Pż – topola czarna Łęczyca 11 P Le źnica Mała 1976 Pż – 2 wi ązy szypułkowe łęczycki Rubryka 2: R − rezerwat przyrody, P − pomnik przyrody Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: H – słonoro ślowy rodzaj pomnika przyrody: P ż − żywej Stanowiskami dokumentacyjnymi przyrody nieo żywionej (tabela 7) mog ą sta ć si ę charakterystyczne dla tego terenu hałdy pokopalniane, które świadcz ą o niedawnej eksploatacji rud żelaza w Ł ęczycy. Obecnie dwie hałdy: w Ł ęczycy i Topoli Królewskiej s ą bogatym źró- dłem skamieniało ści z okresu środkowej jury: liczne okazy fauny amonitów, mał żów, belem- nitów, robaków i mszywiołów reprezentuj ą osiem poziomów amonitowych bajosu górnego i sze ść poziomów batonu. Na hałdach zebrano i oznaczono ponad 70 gatunków fauny doggerskiej (Trzmiel, 1974), dlatego te ż miejsca te mog ą stanowi ć niezwykle interesuj ący i dogodny punkt dla odbywania studenckich i szkolnych praktyk terenowych z zakresu geologii historycznej. Jedna ze zrekultywowanych hałd, poło żona nad zalewem rekreacyjnym w Ł ęczycy, jest ciekawym miejscem spacerowym i punktem widokowym. Celowym wydaje si ę projekt, aby dwie z tych hałd, obj ąć ochron ą prawn ą, jako stanowiska dokumentacyjne przyrody nieo ży- wionej.

Fig. 5 Poło żenie arkusza Ł ęczyca na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dy- duch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 − granice mi ędzynarodowych obszarów w ęzłowych, ich numery i nazwy: 19M – Doliny Środkowej Warty; 2 − granice krajowych obszarów w ęzłowych, ich numery i nazwy: 7K – Pojezierza Gostyni ńskiego; 3 – krajowe korytarze ekologiczne, ich numery i nazwy: 30k – Pojezierza Kujawskiego, 39k – Bzury System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody , ich numery i nazwy: 4 − o powierzchni wi ększej ni ż 100 ha: 257 – Dolina Środkowej Warty, 269 – Dolina Bzury, 278 – Dąbskie Błota; 5 – o powierzchni mniejszej ni ż 100 ha: 282 – Błonie

Tabela 7

Wykaz proponowanych stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieo żywionej

Numer Gmina Rodzaj obiektu na Miejscowo ść Uzasadnienie Powiat obiektu mapie 1 2 3 4 5 Łęczyca 1 Topola Królewska H łęczycki Nagromadzenie skamieniało ści i skał doggeru, miejsce terenowych warsztatów dla Łęczyca 2 Łęczyca H studentów i uczniów łęczycki Rubryka 4: H – hałda

Obszary zieleni urz ądzonej znajduj ą si ę w Ł ęczycy i obejmuj ą teren ogródków działko- wych oraz park miejski. Na terenie całego arkusza (w Daszynie, Srebrnej, Smolicach, Siedlcu, Parskach, Siedlewie i Błoniu-Topoli) wyst ępuj ą parki podworskie, które były projektowane przewa żnie w połowie XIX i pocz ątkach XX wieku. W ramach europejskiego programu ochrony przyrody ECONET (Liro, 1998), w granicach arkusza Ł ęczyca znalazł si ę mi ędzynarodowy obszar w ęzłowy dla zachowania i rozmna żania gatunków ro ślin i zwierz ąt oraz form krajobrazu – Dolina Środkowej Warty. Korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym – Bzury, ł ączy obszar Doliny Środkowej Warty ze znajduj ącym si ę na wschód od granic arkusza: obszarem Puszczy Kampinoskiej (fig. 5). System CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) wymienia wa żne siedliska przyrodnicze o znaczeniu europejskim, usytuowane na obszarze arkusza Ł ęczyca (fig. 5). Jest to ostoja Błonie (omówiona wcze śniej jako rezerwat przyrody), a na wschodzie omawianego obszaru – fragment Doliny Bzury.

Tabela 8

Proponowane ostoje przyrody wg CORINE/NATURA 2000

NATURA 2000 Numer Powierzchnia Motyw Status (Fig. 5) Nazwa ostoi (ha) Typ wyboru ostoi Gatunki Ilo ść siedlisk 1 2 3 4 5 6 7 8

269 Dolina Bzury 8 318 W, T, M Pt IBA* Pt -

282 Błonie 25 M Zb - - 1-5

Rubryka 4: W – wody śródl ądowe stoj ące i płyn ące, T – tereny podmokłe, M – murawy i ł ąki Rubryka 5, 7: Pt – ptaki, Zb – zbiorowisko Rubryka 6: IBA* – ostoja ptasia o znaczeniu europejskim (Grimmett, Jones, 1989), która w opracowaniu Gromadzkiego i in. (1994) nie została uwzgl ędniona lub nie przyznano jej europejskiego znaczenia

XII. Zabytki kultury Najstarszymi zabytkami kultury materialnej na terenie arkusza Ł ęczyca s ą znaleziska z ponad 300 stanowisk archeologicznych, zlokalizowanych wzdłu ż kraw ędzi pradoliny warszawsko-berlińskiej i na tarasach nadzalewowych Bzury, Neru, Gnidy oraz ich dopływów. S ą to przede wszystkim ślady osadnictwa, cmentarzyska oraz jedno grodzisko, jak równie ż poje- dyncze przedmioty, pochodz ące z neolitu, epoki br ązu, epoki żelaza, wczesnego średniowie- cza i czasów nowo żytnych. Najcenniejsze archeologiczne stanowiska wielokulturowe pochodz ą z Tumu (cmentarzyska z okresu halsztackiego, late ńskiego i rzymskiego), grodzisko i ślady osadnictwa polskiego z okresu wczesnego średniowiecza, aż po znaleziska z XVI–

XVII w. i z Ł ęczycy ( ślady osadnictwa kultury przeworskiej, osada miejska prapolska i polska XII–XIII w, miasto polskie XIII–XIV w. W Dzierzbi ętowie istniała osada neolityczna oraz cmentarzysko kultur: łu życkiej i przeworskiej z epoki żelaza, w Nagórkach – cmentarzysko ciałopalne kultury łu życkiej i osada pó źno średniowieczna, a w Jankowie – osadnictwo z neolitu, okresu rzymskiego i średniowiecza. Na omawianym obszarze znajduje si ę wiele wsi o średniowiecznych korzeniach, z zachowanymi do dzi ś starymi ko ściołami oraz dworami szlacheckimi. Układ urbanistyczny Grabowa stanowi przykład rozplanowania wczesno średniowiecznej wsi targowej, z trójk ąt- nym rynkiem i charakterystyczn ą zabudow ą. Wa żny zespół zabytków kultury polskiej znajduje si ę w Ł ęczycy i pobliskim Tumie, gdzie ju ż w VII-VIII wieku istniała osada (grodzisko) z opactwem benedykty ńskim. Na wschód od terenów dzisiejszej Ł ęczycy, nad lewym brzegiem Bzury, funkcjonował w XI–XII wieku gród kasztela ński, od 1138 r. siedziba ksi ęż nej Salomei, wdowy po Bolesławie Krzy- woustym. Na zachód od opactwa zacz ęła rozwija ć si ę nowa osada miejska, która w XIII–XIV w. stała si ę stolic ą ksi ęstwa. Kazimierz Wielki w 1352 roku wzniósł tutaj zamek i mury obronne. Od XV w. Ł ęczyca była stolic ą województwa. W drugiej połowie XVII w. miasto zostało zniszczone przez Szwedów i utraciło swe pierwotne znaczenie i świetno ść . Najwa żniejsze zabytki architektoniczne Ł ęczycy zachowały si ę do dzi ś przede wszystkim w obr ębie obj ętego ochron ą konserwatorsk ą, średniowiecznego układu przestrzennego miasta, usytuowanego wokół czworobocznego rynku z klasycystycznym ratuszem i wieloma neoklasycystycznymi kamienicami, a tak że zachowanymi fragmentami fortyfikacji miejskich. Najcenniejszymi obiektami miasta s ą zabytki sakralne: gotycki ko ściół farny Św. Andrzeja z XV w. z barokowymi kaplicami oraz baszt ą wykorzystywan ą jako dzwonnica ko ścielna; zespół klasztorny Bernardynów (z ko ściołem z lat 1636–43, rozbudowywanym w pó źniej- szym okresie oraz budynkiem wielokrotnie przebudowywanego klasztoru z 1641 r.), fragmenty dawnego klasztoru Norbertanek z XVII w. oraz pozostało ści budynków dawnego klasztoru Ojców Dominikanów, wzniesionych w średniowieczu, a w XIX i XX w. wykorzystywanych jako wi ęzienie. Budowle świeckie reprezentuje zespół zamkowy. Tworzy go bryła zamku wzniesionego w XIV w., wielokrotnie w pó źniejszych latach rozbudowywanego i przebudowywanego, tzw. „dom stary” (z XIV w.), dom nowy (z XVI w.), wie ża „szlachecka” z XIV w., i budynek bra- mny. Do obiektów zabytkowych zaliczono równie ż budowle dziewi ętnastowieczne, reprezentowane przez budynki szpitala i szkoły.

Do kategorii zabytków techniki zaliczona jest wie ża szybowa kopalni rudy żelaza, daj ą- ca świadectwo przemysłowej przemianie miasta w XX wieku. W Tumie, oddalonym o 2 km od Ł ęczycy, zespół zabytków sakralnych tworz ą: roma ń- ska archikolegiata Naj świ ętszej Marii Panny i Św. Aleksego z XII-XV w. (wielokrotnie prze- budowywana, której formy roma ńskie przywrócono w 1945 r. i w latach 1952–53) oraz drewniany ko ściół Św. Mikołaja z 1761 r., wraz z zabytkową alej ą (ponad stuletnich jesionów), istniejącą od XVII w. Cenne zabytki sakralne znajduj ą si ę równie ż w innych miejscowo ściach. Ko ścioły drewniane zachowały si ę w Topoli Królewskiej (parafialny o konstrukcji zr ębowej, z 1711 r. oraz cmentarny, z pocz ątku XIX w.), w Sławoszewie (kaplica wraz z dzwonnicą, z lat 1840– 41), Le źnicy Małej (o konstrukcji zr ębowej, z 1784 r., gdzie ponadto przy drodze do Poddębic znajduje si ę zabytkowa kapliczka). Zabytkowe ko ścioły murowane zlokalizowane s ą w Grabowie (klasycystyczny z 1838 r. z dziedzi ńcem, synagoga i cmentarz), Błoniu (neobaro- kowy z lat 1913–16), i Siedlcu (ko ściół eklektyczny wraz z cmentarzem, z lat 1922–30). Na terenie arkusza Ł ęczyca zachowało si ę kilka zespołów dworsko-parkowych i folwarcznych, zakładanych przewa żnie w drugiej połowie XIX w. i zbudowanych w stylu eklektycznym, klasycystycznym, lub pochodz ących z XX w., w stylu polskiego dworku szla- checkiego. Zespoły dworsko-parkowe zachowały si ę w Daszynie (drewniany dworek szla- checki z połowy XIX w. z parkiem), Siedlcu (dwór i spichlerz z 1880 r., otoczony parkiem w stylu angielskim), Smolicach (zespół dworski i folwarczny), Błoniu-Topoli (w parku – budynki folwarczne z XIX w.), Parskach (dwór z 1809 r.), Srebrnej (z XIX-wiecznym dwor- kiem) i Siedlewie (zachował si ę jedynie park). W Sławoszewie zachował si ę dwór neoklasy- cystyczny z 1864 r., a w Kozubach – dwór z XIX w. W miejscowo ści Zawada i Siedlec zabytkami techniki s ą dziewi ętnastowieczne drewniane wiatraki ko źlaki, których stan techniczny wymaga natychmiastowej renowacji. Innego typu zabytkiem techniki jest Kro śniewicka Kolejka W ąskotorowa, ł ącz ąca Ł ęczyc ę z Daszyn ą i Kro śniewicami. Wszystkie opisane wy żej obiekty s ą pod ochron ą Konserwatora Zabytków. Najnowsz ą histori ę omawianego obszaru upami ętniaj ą obeliski w Ł ęczycy, po świ ęcone powsta ńcom z czasów walk narodowowyzwole ńczych, żołnierzom Armii „Pozna ń” walcz ą- cym w 1939 roku w bitwie nad Bzur ą oraz Polakom zamordowanym przez hitlerowców we wrześniu 1939 r.

XIII. Podsumowanie Obszar arkusza Ł ęczyca, to region o charakterze rolniczym. Podstaw ą gospodarki jest rolnictwo, wykorzystuj ące dobre gleby, klas bonitacyjnych I–IVa, wyst ępuj ące na przewa żaj ą- cej jego cz ęś ci. Atutem jest równie ż poło żenie geograficzne, w pobli żu skrzy żowania najwa ż- niejszych szlaków komunikacyjnych kraju (projektowanych autostrad: A-1 i A-2). Na omawianym obszarze wyst ępuje południowy fragment struktury solnej Izbica- Kłodawa-Łęczyca, stanowi ący jednocze śnie cz ęść zło ża soli kamiennej „Kłodawa (cz ęść po- łudniowa)”. Na obecnym etapie rozpoznania, trudno okre śli ć perspektywy rozpocz ęcia eksploatacji tego fragmentu zło ża. Równie ż eksploatowane w latach 1955–1989 zło że syderytów jurajskich, a tak że wtórne zło że syderytu ilastego dla przemysłu cementowego nie maj ą obecnie żadnego znaczenia gospodarczego. Dotychczasowe wyniki bada ń geologicznych wskazuj ą, że rozwój bazy kopalin u ży- tecznych na obszarze arkusza Ł ęczyca nale ży wi ąza ć z utworami czwartorz ędowymi. Na omawianym terenie jedynie cztery zło ża kruszywa naturalnego, zostały szczegółowo rozpoznane, zagospodarowane i s ą eksploatowane na podstawie wa żnych koncesji. S ą to zło ża ma- łe, o niezbyt korzystnych parametrach geologiczno-górniczych i jako ściowych: „Wichrów”, „Stary Sławoszew”, „W ąkczew” i „Jacków”. Prace geologiczno-poszukiwawcze, prowadzone w minionych latach pod k ątem wyst ę- powania kruszywa naturalnego, których wyniki zawarto w opracowaniach archiwalnych, po- zwoliły wyznaczy ć szereg obszarów perspektywicznych dla piasków ze żwirem. Zlokalizo- wane s ą one przewa żnie w rejonach obecnej eksploatacji kruszywa. Potencjalne zło ża kruszywa naturalnego mog ą sta ć si ę dogodn ą baz ą surowcow ą do budowy autostrad. Generalnie nie ma tu perspektyw na udokumentowanie i eksploatacj ę innych złó ż kopalin o znaczeniu przemysłowym. Wody podziemne s ą podstawowym źródłem zaopatrzenia regionu w wod ę. Głównymi użytkowymi poziomami wodono śnym s ą: poziom czwartorz ędowy z uj ęciami dla miasta Ł ę- czyca, którego wydajno ści przekraczaj ą 220 m 3/h oraz lokalnie poziom jurajski. Warunki korzystne dla budownictwa wyst ępuj ą przede wszystkim na obszarach wyso- czyznowych i grupuj ą si ę głównie w rejonach istniej ącej zabudowy. Znaczna cz ęść powierzchni terenu została wył ączona z oceny warunków budowlanych, z uwagi na występowa- nie chronionych gleb wysokich klas bonitacyjnych oraz w mniejszym stopniu lasów, a w dolinach cieków – terenów nara żonych na zalania powodziowe, ograniczonych izolini ą jej mak- symalnego zasi ęgu z 1997 roku.

Obszar arkusza Ł ęczyca jest mało atrakcyjny pod wzgl ędem przyrodniczym. Odznacza si ę mał ą lesisto ści ą, niewielk ą ilo ści ą rezerwatów i pomników przyrody, brakiem u żytków ekologicznych czy zespołów przyrodniczo-krajobrazowych. Jedynie pradolina warszawsko- berli ńska, która od 1998 roku na odcinku od Tumu do Le źnicy Małej, stanowi obszar chronionego krajobrazu, charakteryzuje si ę ciekawymi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi. Wyst ępuj ą tu obszary ł ąk na glebach pochodzenia organicznego. Ochronie podlega ro ślinno ść bagienna oraz miejsca l ęgowe ptactwa wodnego i unikalny krajobraz rozległej doliny margi- nalnej powstałej w okresie ostatniego zlodowacenia. W obr ębie tego zespołu przyrodniczo- krajobrazowego znajduje si ę jedyny na obszarze arkusza rezerwat „Błonie”. Obszary preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów wyznaczono głównie w północnej, centralnej i południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza Ł ęczyca, gdzie na powierzchni terenu odsłaniaj ą si ę słaboprzepuszczalne gliny zwałowe zlodowace ń środkowo- polskich. Najmniej korzystne warunki dla lokalizacji składowisk wyst ępuj ą w północnej i południowo - wschodniej cz ęś ci arkusza ze wzgl ędu na obecno ść w tych rejonach stref wysokiej ochrony wód podziemnych. Warunki istniej ące na pozostałych obszarach POLS uzna ć mo żna za do ść korzystne dla bezpo średniego składowania wył ącznie jednak odpadów oboj ęt- nych. W przypadku potrzeby lokalizowania na tych terenach składowisk odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne (do których nale żą odpady komunalne) konieczne b ędzie wykonanie dodatkowych, sztucznie układanych barier gruntowych lub izolacji syntetycznych. Wytypowane na mapie obszary nale ży bra ć pod uwag ę równie ż przy rozpatrywaniu lokalizacji tak że innych inwestycji uci ąż liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, gdy ż wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Miasto Ł ęczyca, wraz z pobliskim Tumem, bogate w cenne zabytki architektury, stanowi godny uwagi o środek turystyczny. Przyszło ść omawianego regionu, jego rozwój gospodarczy zwi ązane b ędą z intensyfika- cj ą rolnictwa, opartego na glebach bardzo dobrych klas bonitacyjnych, tradycyjnej na tym obszarze uprawy warzyw i owoców, wysokiej kulturze rolnej i chłonnym rynku zbytu, jakim jest aglomeracja łódzka.

XIV. Literatura ANDRZEJCZAK W. (red.), 2002 − Raport o stanie środowiska w woj. łódzkim w 2001 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi. Biblioteka Monitoringu Śro- dowiska, Łód ź. BARANIECKI J., 1958 – Kłodawski wysad solny na odcinku Ksawerówek – Marcjanowo. Przegl. Geol., z. 11., Warszawa. BOJANOWSKA H., GAWRO ŃSKA J., 1985 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za zło- żami kruszywa naturalnego woj. koni ńskim. Arch. Urz. Wojew. w Łodzi BOJARSKI R., 1956 – Dokumentacja geologiczna zło ża rudy żelaza obszaru bada ń Ł ęczyca 3–4. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BOJARSKI R., 1957 – Dokumentacja geologiczna zło ża syderytu ilastego, obszar bada ń Ł ę- czyca-Sierpów. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DĘBSKI J., 1989 – Dokumentacja geologiczna zasobów zło ża soli kamiennej Kopalni Soli Kłodawa (dodatek nr 2). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DOMASIK A., 1997 – Warunki i perspektywy rozwoju Kopalni Soli w Kłodawie. Materiały z IV Spotkania Polskiego Stowarzyszenia Górnictwa Solnego w Ślesinie. DOMOSŁAWSKA-BARANIECKA M.D., 1960a – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Ł ęczyca. Inst. Geol., Warszawa. DOMOSŁAWSKA-BARANIECKA M.D., 1960b – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 ark. Ł ęczyca. Inst. Geol., Warszawa. DYDUCH-FALNIOWSKA A. i in., 1999 − Ostoje przyrody w Polsce. (CORINE). Inst. Ochr. Przyrody PAN, Kraków. FARY Ś-ELKOWICZ G., GRONOSTAJSKA 1960 – Orzeczenie geologiczne dla zło ża glin ceramicznych cegielni „Sierpów”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GÓRAJEK K., 2003 – Projekt prac geologicznych dla opracowania dokumentacji geologicznej zło ża kruszywa naturalnego (piasku) „Jacków II”. Arch. Starostwa Pow. w Łęczycy. HOROWSKI H., 1957 – Dokumentacja geologiczna zło ża rud żelaza, obszar Ł ęczyca, rejon Sierpów-Borszyn. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 − Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

KLECZKOWSKI. A.S. (red.), 1990 − Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1: 500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. Wyd. PWN, Warszawa. LIRO A.(red.), 1998 − Strategia wdra żania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS B., 1958 – Karta rejestracyjna zło ża pospółki mineralnej Walew-Sławoszew. Arch. Urz. Woj. w Łodzi. LIS J., PASIECZNA A., 1995a − Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995b − Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ŁĘGOSZ B., 1978 – Sprawozdanie z prac geologiczno- zwiadowczych za zło żami kruszywa naturalnego w byłym powiecie ł ęczyckim. Arch. Urz. Woj. w Łodzi. MIKINKA N., 1967 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło ża surowców ilastych „Sierpów” do produkcji kruszywa glinoporytowego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NICPO Ń W., 1969a – Orzeczenie geologiczne o wynikach badań przeprowadzonych w celu

udokumentowania w kat. C 2 zło ża kruszywa naturalnego, w rejonie Ł ęczycy, na obszarze Borów-Kobylak. Arch. Urz. Woj. w Łodzi. NICPO Ń W., 1969b – Sprawozdanie z bada ń geologicznych za kruszywem naturalnym w rejonie Ł ęczycy na obszarze Sław ęcin-Jarochówek. Arch. Urz. Woj. w Łodzi. NOWACKI K., 1995 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. D ąbie. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NOWACKI K., SZAŁAMACHA G., 2000 – Mapa geologiczno-gospodarcza w skali 1:50 000, ark. Ł ęczyca (552). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

OSENDOWSKA E., 1999a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło ża kruszywa naturalnego (piasku ze żwirem) „W ąkczew”. Arch. Starostwa Pow. w Ł ę- czycy.

OSENDOWSKA E., 1999b – Dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło ża kruszywa naturalnego (piasku ze żwirem) „Stary Sławoszew”. Arch. Starostwa Pow. w Ł ęczycy.

OSENDOWSKA E., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło ża kruszywa naturalnego (piasku z domieszk ą żwiru) „Jacków”. Arch. Starostwa Pow. w Ł ę- czycy. OSIKA R., ZNOSKO J., 1955 – Zło że rudy żelaza syderytów ilastych i zasadowych obszaru łęczyckiego, rejon Mazew – Sławoszew. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY ŻEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó ż torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Inst. Melioracji i U żytków Zielonych, Falenty. PAŁUCZAK B., 1975 – Dokumentacja geologiczna zło ża kruszywa naturalnego „Wichrów”

w kategorii C 1 z rozpoznaniem kopaliny w kat. B. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. POPRAWSKI Z., 1970 – Orzeczenie geologiczne zło ża kruszywa naturalnego (pospółki) „Borów”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PORADOWSKA M., 1997 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Ł ęczy- ca. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PRZENIOSŁO S., 2002 − Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31.XII 2001 r. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. RATAJCZYK S., 1958 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za żwirami w rejonie Ł ę- czycy. Arch. Urz. Woj. w Łodzi. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 roku (Dz. U. Nr 165 z 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359), Warszawa. RÜHLE E., 1986 − Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Inst. Geol., Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. SIEMBAD E., 1962 – Sprawozdanie z robót geologiczno-rozpoznawczych wykonanych na zło żu piaszczysto-żwirowym w miejscowo ści Borek, rejon Ł ęczyca. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STA ŚKIEWICZ E., 1977a – Zestawienie wyników prac zwiadowczych za zło żami surowców ilastych do produkcji cienko ściennych elementów ceramiki budowlanej w wojewódz- twie płockim, rejon Jarochówek. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

STA ŚKIEWICZ E., 1977b – Zestawienie wyników prac zwiadowczych za zło żami surowców ilastych do produkcji cienko ściennych elementów ceramiki budowlanej w wojewódz- twie płockim, rejon Gawrony. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TRZMIEL B., 1974 – Budowa geologiczna okolic Ł ęczycy. Praca magisterska (maszynopis). Arch. Wydz. Geol. Uniw. Warszawskiego. WERNER Z., 1958 – Dokumentacja geologiczna zło ża soli potasowo-magnezowych, soli kamiennej w Kopalni Soli w Kłodawie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. WERNER Z., 1962 – Dokumentacja geologiczna zło ża soli potasowo-magnezowych i soli kamiennej w kłodawskim wysadzie solnym. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WERNER Z., 1972 – Dokumentacja geologiczna zasobów zło ża soli kamiennej Kopalni Soli „Kłodawa”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WERNER Z., POBORSKI J., ORSKA J., B ĄKOWSKI J., 1960 – Zło że solne w Kłodawie w zarysie geologiczno-górniczym. Prace Inst. Geol., t. 30, cz. II. Warszawa. WO Ś A., 1995 – Zarys klimatu Polski. Wyd. Nauk. UAM. Pozna ń. ZNOSKO J., 1955 – Dokumentacja geologiczna zło ża rudy żelaza , rejon Mazew – Sierpów. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ZNOSKO J., 1957 – Poszukiwanie i udokumentowanie złó ż rud żelaza, rejon Borucice – Sol- ca. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ZNOSKO J., Osika R., 1955 – Dokumentacja geologiczna zło ża rudy żelaza, obszar Ł ęczycy, rejon Topola Królewska – Borki. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.