Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo na lata 2017 – 2020 z perspektywą do roku 2025

Listopad, 2016 r. Zamawiaj ący : Gmina Stare Kurowo Urz ąd Gminy Stare Kurowo ul. Daszy ńskiego 1 66-540 Stare Kurowo

Wykonawca: Green Key Joanna Masiota-Tomaszewska ul. Nowy Świat 10a/15

60-583 Pozna ń www.greenkey.pl

Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo na lata 2017 – 2020 z perspektywą do roku 2025

Wła ściciel Firmy mgr Joanna Masiota - Tomaszewska

Autorzy opracowania: mgr Joanna Walkowiak – Kierownik Zespołu Projektowego mgr Andrzej Karkowski – Specjalista ds. ochrony środowiska mgr Wojciech Paj ąk – Specjalista ds. ochrony środowiska Listopad, 2016 r. 2

Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

SPIS TRE ŚCI

I. STRESZCZENIE ...... 7 II. WST ĘP ...... 8 2.1. PODSTAWY MERYTORYCZNE I METODYCZNE OPRACOWANIA ...... 8 2.2. PODSTAWOWA CHARAKTERYSTYKA JEDNOSTKI ...... 9 III. OCENA STANU ŚRODOWISKA ...... 11 3.1. OCHRONA KLIMATU I JAKO ŚCI POWIETRZA ...... 11 3.1.1. Klimat ...... 11 3.1.2. Stan jako ści powietrza atmosferycznego ...... 12 3.1.3. Sie ć gazowa ...... 15 3.1.4. System zaopatrzenia w ciepło ...... 15 3.1.5. Źródła energii odnawialnej ...... 15 3.1.6. Analiza SWOT – ochrona klimatu i powietrza atmosferycznego ...... 17 3.1.7. Zagadnienia horyzontalne – ochrona klimatu i powietrza atmosferycznego ...... 17 3.2. ZAGRO ŻENIA HAŁASEM ...... 18 3.2.1. Źródła hałasu ...... 19 3.2.2. Analiza SWOT – zagro żenia hałasem ...... 22 3.2.3. Zagadnienia horyzontalne - zagro żenie hałasem ...... 22 3.3. POLA ELEKTROENERGETYCZNE ...... 23 3.3.1. Sieci elektroenergetyczne ...... 23 3.3.2. Stacje nadawcze telefonii komórkowej ...... 24 3.3.3. Monitoring pól elektromagnetycznych ...... 24 3.3.4. Analiza SWOT – pola elektromagnetyczne ...... 24 3.3.5. Zagadnienia horyzontalne – pola elektromagnetyczne ...... 25 3.4. GOSPODAROWANIE WODAMI...... 26 3.4.1. Wody powierzchniowe ...... 26 3.4.1.1. Zagro żenie powodzi ą ...... 28 3.4.2. Monitoring wód powierzchniowych ...... 30 3.4.3. Wody podziemne ...... 32 3.4.4. Monitoring wód podziemnych ...... 32 3.4.5. Urz ądzenia melioracyjne ...... 33 3.4.6. Analiza SWOT – gospodarowanie wodami ...... 34 3.4.7. Zagadnienia horyzontalne – gospodarowanie wodami ...... 34 3.5. GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA ...... 35 3.5.1. Zaopatrzenie w wod ę...... 35 3.5.1.1. Sie ć wodoci ągowa ...... 36 3.5.2. Gospodarka ściekowa ...... 37 3.5.2.1. Oczyszczalnia ścieków ...... 37 3.5.2.2. Sie ć kanalizacji sanitarnej ...... 38 3.5.2.3. Odprowadzanie wód opadowych i roztopowych ...... 38 3.5.2.4. Ścieki przemysłowe ...... 39 3.5.2.5. Systemy indywidualne gospodarki ściekowej ...... 39 3.5.3. Analiza SWOT – gospodarka wodno-ściekowa ...... 40 3.5.4. Zagadnienia horyzontalne – gospodarka wodno-ściekowa...... 40 3.6. ZASOBY POWIERZCHNI ZIEMI ...... 41 3.6.1. Zasoby geologiczne ...... 42 3.6.2. Analiza SWOT – zasoby powierzchni ziemi ...... 42 3.6.3. Zagadnienia horyzontalne – zasoby powierzchni ziemi ...... 43 3.7. GLEBY ...... 44 3.7.1. Zagro żenia powierzchni ziemi ...... 45 3.7.2. Analiza SWOT – gleby...... 46 3.7.3. Zagadnienia horyzontalne – gleby ...... 46 3.8. GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW ...... 47 3.8.1. System gospodarki odpadami komunalnymi ...... 47 3.8.2. System gospodarki odpadami gospodarczymi ...... 50 3.8.3. Składowiska odpadów ...... 50 3.8.4. Analiza SWOT – gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów .. 51 3.8.5. Zagadnienia horyzontalne – gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 52

3 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.9. ZASOBY PRZYRODNICZE ...... 53 3.9.1. Zasoby le śne, flora ...... 53 3.9.2. Fauna ...... 54 3.9.3. Przyroda chroniona i jej zasoby ...... 55 3.9.3.1. NATURA 2000 ...... 55 3.9.3.2. Obszar chronionego krajobrazu ...... 58 3.9.3.3. Użytki ekologiczne ...... 59 3.9.4. Analiza SWOT – zasoby przyrodnicze ...... 59 3.9.5. Zagadnienia horyzontalne – zasoby przyrodnicze...... 60 3.10. ZAGRO ŻENIA POWA ŻNYMI AWARIAMI...... 61 3.10.1. Analiza SWOT – zagro żenia powa żnymi awariami ...... 62 3.10.2. Zagadnienia horyzontalne – zagro żenie powa żnymi awariami ...... 63 IV. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, ZADANIA I ICH FINANSOWANIE ...... 64 4.1. ZAŁO ŻENIE PROGRAMOWE ...... 64 4.1.1. Dokumenty mi ędzynarodowe...... 65 4.1.2. Dokumenty krajowe ...... 66 4.1.3. Dokumenty wojewódzkie ...... 67 4.1.4. Dokumenty lokalne ...... 71 4.2. SYNTETYCZNY OPIS REALIZACJI DOTYCHCZASOWEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 74 4.3. SYNTETYCZNY OPIS UWARUNKOWA Ń WEWN ĘTRZNYCH I ZEWN ĘTRZNYCH MAJ ĄCYCH WPŁYW NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ...... 75 4.4. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE KUROWO ...... 76 V. HARMONOGRAM REALIZACYJNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 86 VI. KONCEPCJA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ JAKO ZAGADNIENIE HORYZONTALNE ...... 96 VII. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 96 7.1. SYSTEM FINANSOWANIA INWESTYCJI ...... 96 7.1.1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko ...... 97 7.1.2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubuskiego ...... 97 7.1.3. Program działa ń na rzecz środowiska i klimatu LIFE ...... 98 7.1.4. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ...... 99 7.1.5. Bank Ochrony Środowiska ...... 99 7.2. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ WSPÓŁPRACA Z INTERESARIUSZAMI ...... 100 7.3. MONITOROWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 102 7.3.1. Zasady monitoringu ...... 102 7.3.2. Sprawozdawczo ść ...... 103 WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA ...... 106 SPIS TABEL ...... 108 SPIS RYCIN ...... 109 SPIS WYKRESÓW ...... 109

4 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

SPIS SKRÓTÓW

B(a)P - benzo(a)piren OSO - obszar specjalnej ochrony

BZT 5 – pi ęciodobowe biochemiczne ptaków zapotrzebowanie na tlen OZE – odnawialne źródła energii ChZT – chemiczne zapotrzebowanie PCK - Polska Czerwona Ksi ęga na tlen oznaczane metod ą PEM - promieniowanie dwuchromianow ą elektromagnetyczne dam 3 – tys. m 3 PGKiM - Przedsi ębiorstwo Gospodarki dB – decybel Komunalnej i Mieszkaniowej DW - droga wojewódzka pH – odczyn Dz. U. – Dziennik Ustaw PIG-PIB – Pa ństwowy Instytut Dz. Urz. Woj. - Dziennik Urz ędowy Geologiczny – Pa ństwowy Województwa Instytut Badawczy GDO Ś - Generalna Dyrekcja Ochrony PLB – - PL – obszar na terenie Środowiska Polski, B - skrót od ang. bird, GPR - Generalny Pomiar Ruchu czyli ptak GPZ - główny punkt zasilania PLH – - PL – obszar na terenie GUS – Główny Urz ąd Statystyczny Polski, H - skrót od ang. GZWP – główny zbiornik wód habitat, czyli siedlisko podziemnych PM 2,5 - pył zawieszony IMGW – Instytut Meteorologii zawieraj ący cz ąstki mniejsze i Gospodarki Wodnej ni ż 2,5 mikrometrów JCWP – jednolita cz ęść wód PM 10 – pył zawieszony powierzchniowych zawieraj ący cz ąstki mniejsze JCWPd – jednolita cz ęść wód ni ż 10 mikrometrów podziemnych PO Ś – program ochrony środowiska KfW - niemiecki pa ństwowy bank poz. – pozycja rozwoju ( Kreditanstalt für PSG - Polska Spółka Gazownictwa Wiederaufbau ) PSZOK - punkt selektywnej zbiórki KPO ŚK - Krajowy Program odpadów komunalnych Oczyszczania Ścieków RDW - Ramowa Dyrektywa Wodna Komunalnych RIPOK – regionalna instalacja KZGW - Krajowy Zarz ąd Gospodarki przetwarzania odpadów Wodnej komunalnych MBP - mechaniczno-biologiczne RLM - równowa żna liczba przetwarzanie mieszka ńców Mg – megagram = tona RZGW - Regionalny Zarz ąd MPZP – miejscowy plan Gospodarki Wodnej zagospodarowania SDR - średni dobowy ruch przestrzennego SIWZ - specyfikacja istotnych NFO ŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony warunków zamówienia Środowiska i Gospodarki SN - średnie napi ęcie

Wodnej w Warszawie SO 2 – dwutlenek siarki NIB - Nordycki Bank Inwestycyjny SOO - specjalny obszary ochrony (Nordic Investment Bank) siedlisk nn - niskiej napi ęcie SOPO - system osłony

NO 2 - dwutlenek azotu przeciwosuwiskowej

O3 – ozon OChK - obszar chronionego krajobrazu ONO - obszar najwy ższej ochrony

5 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

SWOT - technika analityczna SWOT polega na posegregowaniu posiadanych informacji o danej sprawie na cztery grupy (cztery kategorie czynników strategicznych): S (Strengths) – mocne strony, W (Weaknesses) – słabe strony, O (Opportunities) – szanse, T (Threats) – zagro żenia UE – Unia Europejska WE - Wspólnoty Europejskiej WFO ŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIO Ś – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WWA - wielopier ścieniowe węglowodory aromatyczne ze zm. – ze zmianami ZMiUW –Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych ZM ŚP - Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego ZUO - Zakład Utylizacji Odpadów

6 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

I. STRESZCZENIE

Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 jest dokumentem, który analizuje istniej ący stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego oraz przedstawia cele i zadania konieczne do realizacji w latach 2017-2025 w poszczególnych obszarach interwencji wyznaczonych przez Ministerstwo Środowiska. Realizacji zaplanowanych zada ń ma w efekcie zachowa ć dobry stan środowiska, a tam gdzie konieczna jest poprawa – przedstawi ć zadania naprawcze. Program ochrony środowiska z zało żenia zakłada szeroko poj ętą ochron ę środowiska. Projekt jest kontynuacj ą dokumentu pn. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Kurowo na lata 2004 – 2011, który został uchwalony przez Rad ę Gminy Stare Kurowo uchwał ą Nr XVI/144/2005 z dnia 21 stycznia 2005 roku. Cele ekologiczne oraz kierunki interwencji okre ślono na podstawie zdiagnozowanego stanu środowiska przyrodniczego oraz stwierdzonych aktualnych presji na zasoby przyrodnicze wyst ępuj ących po stronie wykorzystania środowiska przez człowieka. Podstaw ą diagnozy było okre ślenie stanu aktualnego środowiska, który warunkuje odporno ść systemu przyrodniczego na jego zagospodarowanie i u żytkowanie. Stare Kurowo to siedziba władz gminnych. Obszar ten to typowo rolnicza gmina wiejska. Czynnikami, które mogą zagra żać jako ści środowiska są głównie czynniki antropogeniczne, w tym przede wszystkim rozwijaj ąca si ę działalno ść gospodarcza, rozwijaj ąca si ę zabudowa, korzystanie z zasobów środowiska (pobór wód, zrzut ścieków komunalnych i przemysłowych, emisja hałasu, pyłów i gazów, zanieczyszczenia powietrza). Na tle powy ższych wskaza ń oraz zało żeń dokumentów wy ższego szczebla okre ślono dla Gminy Stare Kurowo nast ępuj ące kierunki interwencji, w ramach których przez kolejne lata b ędzie zachodzi ć konieczno ść podejmowania działa ń w celu poprawy stanu środowiska przyrodniczego: - zmniejszanie zanieczyszcze ń powietrza do dopuszczalnych / docelowych poziomów, w szczególno ści pyłu PM 10 i B(a)P, - ograniczenie oddziaływania działalno ści gospodarczej na jako ść powietrza i klimat, - ograniczenie oddziaływania transportu na jako ść powietrza i klimat, - ograniczenie uci ąż liwo ści zwi ązanych z hałasem komunikacyjnym, - ograniczenie uci ąż liwo ści zwi ązanych z hałasem gospodarczym, - modernizacja infrastruktury i emitorów promieniowania elektromagnetycznego, - utrzymanie infrastruktury melioracyjnej i urz ądze ń wodnych, - zapobieganie podtopieniom obszarów mieszkaniowych, - osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu jako ściowego i ilo ściowego wód powierzchniowych i podziemnych zgodnego z RDW, - rozwój gospodarki wodno – ściekowej, - ochrona powierzchni ziemi, - wła ściwe gospodarowanie glebami, - wdra żanie selektywnego systemu zbierania i odbioru odpadów komunalnych, - intensyfikacja demonta żu wyrobów zawieraj ących azbest, - ochrona chronionych i rzadko wyst ępuj ących gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów, - ochrona zasobów le śnych, - zapobieganie powa żnym awariom oraz eliminacja i minimalizacja skutków w razie ich wyst ąpienia.

7 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

W odniesieniu do Programu ochrony środowiska jednostkami, na których spoczywa ć będą zadania wskazane do realizacji w ramach okre ślonych kierunków interwencji będzie gmina, samorz ąd powiatowy oraz podmioty korzystaj ące ze środowiska i zarz ądcy infrastruktury działaj ący na terenie obszaru. Cało ściowe zarz ądzanie środowiskiem w jednostce b ędzie odbywa ć si ę na kilku szczeblach. W stosunku do niektórych zadań gmina będzie pełni ć tylko rol ę monitoruj ącą realizacj ę danego zadania. Ka żda jednostka wskazana w harmonogramie realizacyjnym programu ma do dyspozycji ró żne drogi finansowania poszczególnych zada ń. Do najwa żniejszych programów zalicza si ę Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubuskiego, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, Program Działa ń Na Rzecz Środowiska i Klimatu Life. Środki finansowe mog ą by ć kierowane z Urz ędu Marszałkowskiego, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze, a tak że Banku Ochrony Środowiska. W procesie wdra żania Programu wa żna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zada ń w nim wyznaczonych z punktu widzenia osi ągni ęcia zało żonych celów. Program wskazuje konieczno ść raportowania realizacji zało żeń dokumentu co dwa lata.

II. WST ĘP

2.1. PODSTAWY MERYTORYCZNE I METODYCZNE OPRACOWANIA

Przedmiotem opracowania jest Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 (zwany dalej Programem lub PO Ś). Zgodnie z art. 14 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo Ochrony Środowiska oraz niektórych ustaw (Dz. U. z 2014 r. poz. 1101) programy ochrony środowiska uchwalone w celu realizacji Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016 zachowuj ą wa żno ść nie dłu żej ni ż do 31 grudnia 2016 r. Wobec powy ższego wyst ąpiła konieczno ść przygotowania nowego Programu ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo (zwanej w dalszej cz ęś ci gmin ą). Programy ochrony środowiska s ą wymaganym dokumentem dla jednostek samorz ądowych, zgodnie z brzmieniem art. 14. ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska: „Polityka ochrony środowiska jest prowadzona równie ż za pomoc ą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska”. Sporz ądzaj ąc dokument Programu nale żało uwzgl ędni ć wymagania tak że innych dokumentów strategicznych wy ższego szczebla, w tym przypadku dokumentacji powiatowych, wojewódzkich i krajowych, okre śli ć rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno - ekonomiczne i środki finansowe. Program musi by ć zbie żny z zało żeniami najwa żniejszych projektów na ró żnym szczeblu programowania regionalnego, zgodnie z zało żeniami ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2016 r. poz. 383). Opracowanie Programu pozwala na przeanalizowanie zmian, jakie zaszły w środowisku przyrodniczym w porównaniu z poprzednimi latami oraz uzupełnienie zada ń, których realizacja przyczyni si ę do ochrony środowiska gminy, utrzymania jego stanu na

8 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 dobrym poziomie, o ile taki wynika z bada ń monitoringu środowiska oraz kontynuowania działa ń, które zmierzają do jego poprawy, w sektorach, gdzie standardy jakości środowiska są nadal przekraczane. Wa żne jest, aby prowadzi ć ci ągł ą aktualizacj ę i weryfikacj ę zamierzonych działa ń, dostosowywa ć je do aktualnej sytuacji i mierzy ć ich stopie ń wykonania. Przeprowadzanie analiz czasowych pozwala okre śli ć obszary, które faktycznie si ę rozwijaj ą, oczywi ście w kierunku ekologicznego rozwoju, oraz nad którymi trzeba nadal pracowa ć. Słu żą temu raporty z realizacji programów ochrony środowiska, które nale ży sporz ądza ć co dwa lata i przedstawia ć je radzie miejskiej. Program ochrony środowiska jest dokumentem, który analizuj ąc stan aktualny środowiska życia człowieka, proponuje w konsekwencji zasady zrównowa żonego rozwoju i ochrony środowiska, wskazuje kierunki interwencji i hierarchi ę działa ń zmierzaj ących do ich wprowadzenia na terenie gminy Stare Kurowo. Opracowany projekt jest wypełnieniem obowi ązku samorz ądu gminnego w zakresie sporz ądzania strategicznych dokumentów gminnych, co pozwala władzom samorz ądowym na bie żą co kontrolowa ć stan środowiska oraz planowa ć na tej podstawie działania słu żą ce ochronie środowiska. Niniejszy Program stanowi szczegółow ą diagnoz ę stanu środowiska przyrodniczego, a na podstawie okre ślonych zagro żeń, przedstawia konkretne działania zmierzaj ące do poprawy jego stanu i ustala harmonogram ich realizacji. Przy opracowywaniu Programu korzystano z zapisów zawartych w dokumentach strategicznych obowi ązuj ących dla kraju, województwa i powiatu oraz dokumentach strategicznych zwi ązanych z rozwojem lokalnym jednostki (o czym mowa szerzej tak że w rozdziale IV). Niniejszy dokument opiera si ę na dost ępnej bazie danych Głównego Urz ędu Statystycznego, Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Urz ędu Marszałkowskiego w Zielonej Górze, Starostwa Powiatowego w Strzelcach Kraje ńskich, a tak że materiałach przekazanych przez gmin ę. Przy opracowaniu Programu wykorzystano materiały i informacje uzyskane tak że od jednostek działaj ących na omawianym terenie oraz na obszarze województwa lubuskiego (zarz ądców dróg, eksploatatorów sieci infrastruktury, zarz ądców instalacji).

2.2. PODSTAWOWA CHARAKTERYSTYKA JEDNOSTKI

Gmina Stare Kurowo poło żona jest w północno-wschodniej cz ęś ci województwa lubuskiego, w powiecie strzelecko-drezdeneckim. Jednostka zajmuje obszar o powierzchni 7 757 ha. Jest to gmina wiejska. Gmina graniczy z nast ępuj ącymi jednostkami samorz ądowymi: - Gmin ą Dobiegniew od północy, - Gmin ą Drezdenko od wschodu i południa, - Gmin ą Zwierzy ń od południowego-zachodu, - Gminą Strzelce Kraj. od północnego-zachodu. Na koniec roku 2015 liczba ludno ści zamieszkuj ąca jednostk ę wynosiła 4 147 osób (dane GUS). Gmina podzielona jest na 10 jednostek pomocniczych - sołectw: Błotnica, Gł ęboczek, Ł ącznica, Ł ęgowo, Kawki, Nowe Kurowo, Pławin, Przynotecko, Rokitno i Stare Kurowo.

9 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Od roku 2011 liczba ludno ści analizowanego obszaru spada. Taka sytuacja jest zapewne spowodowana migracjami ludno ści do pobliskich wi ększych ośrodków miejskich, miejscowo ści Strzelce Kraje ńskie, czy sam Gorzów Wielkopolski.

Wykres 1. Zmiany liczby ludno ści jednostki w latach 2011-2015 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 2011-2015

Zmiany w strukturze demograficznej ludno ści obszaru zawsze prowadz ą do konieczno ści podejmowania działa ń w zakresie rozwoju infrastruktury społecznej i technicznej poprzez: przygotowywanie terenów pod zabudow ę mieszkaniow ą, rozbudow ę lub modernizacj ę sieci komunikacyjnej, sieci handlowej, infrastruktury ł ączno ści, edukacji, czy zwi ązanej z rekreacj ą itp. Ubytek mieszka ńców b ędzie mie ć niew ątpliwy wpływ na stan środowiska oraz doci ąż enie infrastruktury. Analizuj ąc przyrost naturalny jednostki nale ży stwierdzi ć, że w roku 2015 jego warto ść była ujemna i wyniosła -3 osoby. Od roku 2011 obserwuje si ę wahania liczby ludno ści, przyrost jest ujemny lub dodatki. Od roku 2011 zmniejsza si ę równie ż g ęsto ść zaludnienia, w roku 2015 osi ągn ęła warto ść 53 osoby/m 2. W strukturze u żytkowania gruntów najwi ększy udział zajmuj ą powierzchnie gruntów ornych – około 64 % powierzchni (co daje 4 943 ha). Charakterystyczne poło żenie gminy sprawia, że równie ż udział gruntów le śnych i zadrzewionych jest znaczny – ponad 30 % całej gminy, z czego około 28 % to lasy (2 171 ha). Grunty zabudowane i zurbanizowane obejmuj ą prawie 4 % powierzchni jednostki. Udział pozostałych form u żytkowania gruntów jest nieznaczny. Jak wynika z analiz wieloletnich, obserwuje si ę nieznaczne zwi ększanie si ę areału gruntów zalesionych i zadrzewionych, kosztem terenów rolniczych. Udział terenów zabudowanych pozostaje bez zmian. Rozwój gospodarczy i przestrzenny gminy uwarunkowany jest: - wyst ępowaniem w południowej cz ęś ci du żej powierzchni u żytków zielonych, - istnieniem bogatego zaplecza surowców naturalnych obecnie w pełni nie wykorzystanych, - istnieniem terenów prawnie chronionych, - wyst ępowanie w północnej cz ęś ci terenów atrakcyjnych dla rekreacji. Oprócz rozwini ętego rolnictwa, dominuj ącymi rodzajami działalno ści gospodarczej na terenie gminy s ą budownictwo, przetwórstwo przemysłowe i szeroko poj ęty handel detaliczny

10 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 i hurtowy. Bior ąc pod uwag ę dane GUS dotycz ące zarejestrowanych podmiotów gospodarczych, w roku na terenie gminy działały 279 podmioty gospodarcze. Od roku 2011 obserwuje si ę nieznacznie wzrastaj ącą ilo ść zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Gmina ma charakter rolniczo-usługowy z kilkoma wi ększymi jak na lokalne warunki zakładami produkcyjnymi, z których najwi ększe to: - „MEPROZET” Stare Kurowo Sp. z o.o. - konstrukcje metalowe, cynkownia, - „BAPROMET” Sp. z o.o. - produkcja łó żek szpitalnych, - „CASIS” Leszek Glezer - roboty in żynieryjne, rolnictwo, handel, - Tartak „HEBAN” - produkcja palet, transport, - Usługi Przewozowe Piotr Tatarzy ński, - „ROL – POL” Mieczysław Szczepa ński - gospodarstwo rolne, handel, - „RAGN-SELLS” Polska Sp. z o. o. - przerób odpadów, - ZPUH „POLDEX” - produkcja palet, transport, - PUH DARGO - recykling samochodów, handel, - Tartak HOLZWIL w Starym Kurowie - produkcja tarcicy. Na terenie gminy najwi ęcej jest gospodarstw małych (do 1 ha), co świadczy o du żym rozdrobnieniu ziemi u żytkowanej rolniczo. W produkcji ro ślinnej dominuj ą zbo ża i ro śliny okopowe oraz warzywa. W strukturze produkcji zwierzęcej dominuj ącym rodzajem hodowli jest bydło, trzoda chlewna i drób. Gmina jest poło żona w atrakcyjnej turystycznie cz ęś ci województwa, niegdy ś Stare Kurowo było miejscowo ści ą letniskow ą. Szlaki turystyki pieszej, panorama gminy Stare Kurowo, któr ą mo żna zobaczy ć z najwy ższego wzniesienia w gminie – Kawcze Góry (129 m n.p.m.), stanowi ą podstawy rozwoju turystyki na naszym terenie.

III. OCENA STANU ŚRODOWISKA

3.1. OCHRONA KLIMATU I JAKO ŚCI POWIETRZA

3.1.1. Klimat

Klimat na obszarze obejmuj ącym teren gminy nale ży do strefy klimatu umiarkowanego, w obszarze przenikania wzajemnego wpływów morskich i kontynentalnych, czego skutkiem s ą zmienne stany pogodowe, które uzale żnione s ą od rodzaju napływaj ących mas powietrza. Cz ęstotliwo ść wyst ępowania poszczególnych mas powietrza jest nierównomierna. Dominuj ą tu masy powietrza polarno-morskiego (ok. 45 % dni) napływaj ące z zachodu lub północnego zachodu, polarno-kontynentalnego (ok. 38 %) napływaj ące ze wschodu. Rzadziej napływaj ą masy powietrza arktyczno-morskiego oraz masy powietrza zwrotnikowo-morskiego i zwrotnikowo-kontynentalnego. W skali roku przewa żaj ą wiatry zachodnie (powy żej 13 % cz ęsto ści) i południowo-zachodnie (15 %) oraz wschodnie (8 %). Wiatry wschodnie przy stabilnej stratyfikacji powietrza w wy żu przyczyniaj ą si ę do osłabienia wymiany powietrza i mog ą stwarza ć warunki do tworzenia si ę zagro żenia wyst ępowania wysokich st ęż eń zanieczyszcze ń powietrza. Średnia roczna pr ędko ść wiatru wynosi 2,5 m/s. Średnie roczne opady atmosferyczne wynosz ą średnio 567 mm, przy opadach minimalnych na poziomie 382 mm i maksymalnych 643 mm. Średnia liczba dni z pokryw ą śnie żną wynosi 44,7 przy minimalnej 21 dni i maksymalnej 85 dni. Średnie roczne

11 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 warto ści temperatury wahaj ą si ę w granicach 7,6 – 8,9°C, a średnia temperatura lipca 17,0°C. Nasłonecznienie wynosi ok. 1718 h w ci ągu roku. Teren Gminy nie wykazuje znacznych dysproporcji w lokalnych warunkach klimatycznych. Pewne ró żnice klimatyczne zaznaczaj ą si ę okresowo na terenach wysoczyznowych oraz doliny Noteci i w okolicach jezior. W rejonie doliny Noteci okresowo zalegaj ą chłodniejsze masy powietrza o zwi ększonej wilgotno ści oraz cz ęś ciej wyst ępuj ą przygruntowe przymrozki. Dolina pełni wi ęc okresowo rol ę korytarza umo żliwiaj ącego spływ chłodnego powietrza. Zjawiska podwy ższonej wilgotno ści powietrza oraz wi ększej cz ęstotliwo ści wyst ępowania mgieł i zamgle ń towarzysz ą równie ż płytko wyst ępuj ącym wodom gruntowym, podmokło ściom, stawom i mniejszym jeziorom. Pewien swoisty mikroklimat wprowadzaj ą równie ż kompleksy le śne. Cechuje je wi ększa wilgotno ść powietrza, zaciszno ść , zacienienie. Wpływaj ą łagodz ąco na dobowe i roczne wahania temperatur. Oddziaływanie lasów na klimat terenów s ąsiednich dotyczy przede wszystkim pasa o szeroko ści 50 – 100 m – wokół wi ększych kompleksów le śnych. Zmiany klimatyczne w Polsce wskazuj ą na zauwa żalny wzrost temperatur ekstremalnych. Sumy opadów nie uległy znacznym zmianom, natomiast charakterystyczna jest zmienno ść ich wyst ępowania w ci ągu roku, wyst ępuj ą okresy bardziej i mnie wilgotne w krótszych odst ępstwach czasu. Po długotrwałych okresach posuchy pojawiaj ą si ę intensywne i gwałtowne burze. Wpływ na warunki klimatyczne wywieraj ą zjawiska ekstremalne, których obecnie nasilanie si ę zmienia charakter klimatu w Polsce. Opady, które wyst ępuj ą w porze letniej s ą gwałtowne, a ich nast ępstwa obserwowane s ą przede wszystkim w rolnictwie, gdy ż wielokrotnie dochodzi wówczas do niszczenia plonów.

3.1.2. Stan jako ści powietrza atmosferycznego

Zgodnie z ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r. poz. 672 ze zm.), Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej Górze dokonał oceny poziomu substancji w powietrzu w strefach województwa lubuskiego. W wyniku klasyfikacji, w zale żno ści od poziomu st ęż eń w danej strefie, wydziela si ę nast ępuj ące klasy stref (uwzgl ędniaj ące kryteria ustanowienie pod k ątem ochrony zdrowia ludno ści): 1. Dla substancji dla których okre ślone s ą poziomy dopuszczalne i nie jest okre ślony margines tolerancji lub osi ągn ął on warto ść zerow ą: − klasa A - nie przekraczaj ący poziomu dopuszczalnego (z uwzgl ędnieniem dozwolonych cz ęsto ści przekrocze ń okre ślonych w RM Ś w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu [Dz. U. 2012 r. poz. 1031]), − klasa C - powy żej poziomu dopuszczalnego (z uwzgl ędnieniem dozwolonych cz ęsto ści przekrocze ń okre ślonych w RM Ś w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu [Dz. U. 2012 r. poz. 1031]). 2. Dla substancji dla których okre ślone s ą poziomy docelowe: − klasa A – nie przekraczaj ący poziomu docelowego (dot.: ozonu (ochrona zdrowia ludzi, ochrona ro ślin oraz arsenu, kadmu, niklu, benzo(a)pirenu w pyle PM10 – ochrona zdrowia ludzi),

12 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

− klasa C - powy żej poziomu docelowego (z uwzgl ędnieniem dozwolonych cz ęsto ści przekrocze ń okre ślonych w RM Ś w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu [Dz. U. 2012 r. poz. 1031]). 3. Dla substancji dla których okre ślone s ą poziomy celu długoterminowego: − klasa D1 - nie przekraczaj ący poziomu celu długoterminowego, − klasa D2 - powy żej poziomu celu długoterminowego. Zgodnie z podziałem województwa lubuskiego na strefy, Gmin ę Stare Kurowo zaliczono do strefy lubuskiej. Na terenie Gminy, WIO Ś nie prowadzi pomiarów. W strefie lubuskiej badania prowadzone były w Żarach (ok. 182 km), Sul ęcinie (ok. 66 km) i w Smolarach (ok. 123 km). Roczna ocena jako ści powietrza za rok 2015 wykonana według kryteriów ustanowionych ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia wykazała wyst ępowanie przekrocze ń st ęż enia benzo(α)pirenu, tak że w kontek ście całej strefy lubuskiej, któr ą zaliczono do klasy C. Poprawił si ę natomiast stan jako ści powietrza w zakresie dopuszczalnych poziomów pyłu PM10. Dla poziomu dopuszczalnego dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, ołowiu, benzenu, tlenku w ęgla oraz poziomu docelowego kadmu, arsenu, niklu, pyłu PM2,5 pozwoliły na zakwalifikowanie całej strefy lubuskiej do klasy A. W przypadku poziomu docelowego dla ozonu stref ę zaliczono do klasy A/D2.

Tabela 1. Zestawienie klas stref dla poszczególnych zanieczyszcze ń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzgl ędnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia w latach 2013-2015 Klasy dla poszczególnych zanieczyszcze ń w obszarach strefy Rok Strefa PM PM SO NO CO C H Pb As Cd Ni B(a)P O 2 2 10 2,5 6 6 3 m. Gorzów A A A C A A A A A A C A/D2 Wielkopolski m. Zielona 2015 A A A A A A A A A A C A/D2 Góra Strefa A A A A A A A A A A C A/D2 lubuska m. Gorzów A A A C A A A A A A C A/D2 Wielkopolski m. Zielona 2014 A A A A A A A A A A C A/D2 Góra Strefa A A A C A A A A A A C A/D2 lubuska m. Gorzów A A A C A A A A A A C A/D2 Wielkopolski m. Zielona 2013 A A A A A A A A A A C A/D2 Góra Strefa A A A C A A A A A A C A/D2 lubuska Źródło: WIO Ś Zielona Góra, 2013, 2014, 2015

Od 2015 r. w ocenie jako ści powietrza funkcjonuje matematyczne modelowanie st ęż eń zanieczyszcze ń wykonane dla takich substancji jak: PM10, PM2,5, SO 2, NO 2 oraz B(a)P. W wyniku wykonanego modelowania wyznaczono obszar przekroczenia warto ści

13 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 docelowej dla benzo(a)pirenu na terenie m. Stare Kurowo o powierzchni 0,96 km 2 i liczbie ludno ści nara żonej 817 osób. Monitoring jako ści powietrza w strefie lubuskiej w okresie 2013-2015 wskazuje na ci ągłe przekroczenia norm pyłu B(a)P. Wieloletnie obserwacje pokazały wyra źną tendencj ę sezonowej zmienno ści zanieczyszcze ń, którego udział w sezonie letnim nie przekracza dopuszczalnego poziomu substancji, natomiast zim ą (w sezonie grzewczym) powodem przekrocze ń jest niska emisja z sektora komunalno-bytowego wpływaj ąca na wyra źne pogorszenie warunków aerosanitarnych w miastach. Duży wpływ na sytuacj ę pogodow ą ma poło żenie geograficzne, charakter zabudowy, a tak że jej lokalizacja. Do oceny jako ści powietrza w strefie lubuskiej pod k ątem ochrony ro ślin wykorzystano wyniki pomiarów ze stacji monitoringu powietrza w Smolarach Bytnickich (ok. 123 km) wyposa żonej w analizatory dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu. Stacja w Smolarach Bytnickich, ze wzgl ędu na centralne poło żenie, jest reprezentatywna dla całego obszaru strefy lubuskiej. Warto ści SO 2, NO 2 otrzymane w roku 2015 w odniesieniu do poziomów dopuszczalnych i poziomu docelowego pozwoliły na zaklasyfikowanie Gminy, będącej składow ą strefy lubuskiej do klasy A. Oznacza to, że w województwie nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnego poziomu tych substancji. Pomiary ozonu wykonane w 2015 r. na stacji w Smolarach Bytnickich wskazuj ą, że st ęż enie docelowe okre ślone dla ozonu ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin nie zostało przekroczone. Na tej podstawie stref ę lubusk ą zaliczono do klasy A. Przekroczony został poziom celu długoterminowego, okre ślony dla ozonu ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin. Według rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu termin osi ągni ęcia poziomu celu długoterminowego w powietrzu okre ślono na 2020 rok. Wyniki modelowania krajowego ozonu troposferycznego1 dla 2015 r. wskazały i ż poziom docelowy st ęż enia ozonu (wyra żony jako AOT 40) został przekroczony na niewielkim obszarze w południowo wschodniej cz ęś ci województwa, a poziom celu długoterminowego został przekroczony na całym obszarze strefy pod k ątem ochrony ro ślin. Zestawienie wyników jako ści powietrza ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin przedstawiono w formie tabelarycznej.

Tabela 2. Klasyfikacja strefy lubuskiej ze wzgl ędu na poszczególne zanieczyszczenia pod k ątem ochrony ro ślin w 2015 r. Klasy dla poszczególnych zanieczyszcze ń w obszarach strefy O – poziom celu SO NO O - poziom docelowy 3 2 2 3 długoterminowego A A A D2 Źródło: WIO Ś, Zielona Góra, 2015

W zwi ązku z zanotowanymi przekroczeniami dla całej strefy lubuskiej Sejmik Województwa Lubuskiego przyj ął uchwał ę XLVI/552/14 z dnia 24 marca 2014r. w sprawie okre ślenia „Programu ochrony powietrza dla strefy lubuskiej” ogłoszon ą w Dzienniku Urz ędowym Województwa Lubuskiego z dnia 31 marca 2014 r. (Dz. Urz. Woj. Lub.

1 wyniki modelowania krajowego ozonu troposferycznego przekazane zostały przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska „Wspomaganie systemu oceny jakości powietrza z u życiem modelowania w zakresie ozonu troposferycznego dla lat 2014 i 2015”

14 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

2014.769). Integraln ą cz ęść Programu ochrony powietrza dla strefy lubuskiej stanowi Plan działa ń krótkoterminowych. Nale ży mie ć na uwadze, że stan jako ści powietrza na tym terenie jest kształtowany nie tylko przez źródła indywidualne (emisja niska, emisja powierzchniowa z zabudowy mieszkaniowej), ale tak że przez źródła liniowe (emisja komunikacyjna) i punktowe, czyli emisj ę z zakładów produkcyjnych. Aktualnie podmiotami, które emituj ą najwi ęcej zanieczyszcze ń na terenie gminy, ale tak że posiadaj ą okre ślone poziomy emisji poprzez wydane dla nich pozwolenia na emisj ę gazów i pyłów lub pozwolenia zintegrowane. Przykładem jest np. BAPRO-MET Sp. z o.o. w Błotnicy – instalacja do spawania (dwutlenek azotu, pył zawieszony PM10, ksylen, benzen, toluen.

3.1.3. Sie ć gazowa

Sie ć gazow ą na terenie gminy obsługuje Polska Spółka Gazownictwa. W jej eksploatacji znajduj ą si ę obiekty przesyłowe i rozdzielcze. Sie ć gazowa zlokalizowana na obszarze gminy składa si ę z nast ępuj ących elementów: - gazoci ąg wysokiego i średniego ci śnienia relacji Strzelce Kraje ńskie – Zwierzyn – Stare Kurowo oraz poszczególne ulice w Starym Kurowie, - stacja gazowa średniego ci śnienia w Starym Kurowie. Długo ść gazoci ągu wysokiego ci śnienia wynosiła w roku 2015 (GUS), 11,157 km, a średniego ci śnienia 7,963 km. PSG posiadała w swojej eksploatacji 45 czynnych przył ączy gazowych o długo ści 796 m (ilo ść przył ączy gazowych corocznie wzrasta). 18 przył ączy prowadziło do gospodarstw domowych (75 osób). Sprzeda ż gazu w roku 2015 wyniosła 940,9 tys. m 3, z czego 46,5 tys. m 3 to zu życie na potrzeby gospodarstw domowych (wzrost w stosunku do roku 2011 – 30,10 tys. m 3), a 882,7 tys. m 3 to zu życie na potrzeby przemysłu i budownictwa, a 11,7 tys. m 3 na potrzeby handlu i usług. Stopie ń zgazyfikowania gminy wyniósł tylko 1,8 %. Oprócz mieszkalnictwa, głównym odbiorc ą gazu ziemnego jest w chwili obecnej „Meprozet Stare Kurowo” Sp. z o.o.

3.1.4. System zaopatrzenia w ciepło

W obr ębie budownictwa wielorodzinnego, jak równie ż w zabudowie jednorodzinnej funkcjonuje rozproszony system zaopatrywania w ciepło z indywidualnych źródeł, opalanych paliwami stałymi (w ęgiel kamienny, koks), olejem opałowym, wzgl ędnie gazem.

3.1.5. Źródła energii odnawialnej

Według opracowania IMGW 2, gmina znajduje si ę w granicach korzystnej strefy energetycznej wiatru. W strefie III na wysoko ści 10 m wiatr ma energi ę na poziomie 500 – 1 000 kWh/m 2/rok, a na wysoko ści 30 m mi ędzy 750 a 1 000 kWh/m 2/rok. Strefy energetyczne wiatru w Polsce przedstawiono na kolejnej rycinie.

2 Atlas klimatu Polski

15 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Ryc. 1. Strefy energetyczne wiatru w Polsce Źródło: O środek Meteorologii IMGW (kolorem czerwony zaznaczono orientacyjn ą lokalizacj ę gminy)

W Polsce istniej ą tak że dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego. Najwi ęcej słonecznych dni wyst ępuje w miesi ącach wiosenno-letnich (kwiecie ń – wrzesie ń), w tym czasie do powierzchni ziemi trafia 80 % promieniowania rocznego. Średnia moc promieniowania słonecznego na 1 m2 powierzchni wynosi około 1 000 W/m 2. W Polsce rocznie usłonecznienie (w zale żno ści od regionu) wynosi od 1 390 do 1 900 godzin. Przyjmuje si ę roczn ą średni ą warto ść nasłonecznienia na ok. 1 600 godzin, co stanowi 30 % – 40 % długo ści dnia. Gmina poło żona jest w regionie kraju, który charakteryzuje si ę średnimi warto ściami nasłonecznienia pozwalaj ącymi na efektywne wykorzystanie energii słonecznej za pomoc ą instalacji fotowoltaicznych oraz kolektorów słonecznych. Nasłonecznienie wynosi średniorocznie około 1 500 kWh/m 2. Strefy nasłonecznia kraju przedstawiono na kolejnej rycinie.

Ryc. 2. Warto ści nasłonecznienia w Polsce Źródło: O środek Meteorologii IMGW (kolorem czarnym zaznaczono orientacyjn ą lokalizacj ę gminy) Z uwagi na fakt, i ż jednostka ma charakter rolniczy, produkcja biomasy nie stanowi bariery w pozyskiwaniu z niej energii w tym rejonie.

16 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.1.6. Analiza SWOT – ochrona klimatu i powietrza atmosferycznego

W kolejnej tabeli przedstawiono analiz ę SWOT dla obszaru interwencji ochrona klimatu i jako ści powietrza atmosferycznego.

Tabela 3. Analiza SWOT – ochrona klimatu i jako ści powietrza atmosferycznego Mocne strony Słabe st rony − węgiel kamienny jako główny no śnik energii cieplnej w zabudowie trzne

ę mieszkaniowej jednorodzinnej − systematyczna modernizacja i remonty i kotłowniach lokalnych, nawierzchni dróg, − emisja pyłów pochodz ących − bie żą ce wymiany indywidualnych źródeł z prowadzonej działalno ści ogrzewania i przeprowadzanie działa ń przemysłowej, termomodernizacyjnych. − przekroczenia poziomów

Czynnikiwewn benzo(a)pirenu, − słabo rozwini ęta sie ć gazownicza. Szanse Zagro żenia − mo żliwości wsparcia inwestycji

trzne zwi ązanych z OZE, termomodernizacj ą, ę rozwojem infrastruktury, − wysoki koszt inwestycji w OZE, − zobowi ązanie Polski do realizacji pakietu − rosn ąca liczba pojazdów na drogach, klimatyczno - energetycznego, który w tym taboru ci ęż kiego, zakłada zwi ększenie udziału energii ze − ponadlokalno ść zagro żeń zwi ązanych źródeł odnawialnych do 15 % w 2020 z zanieczyszczeniem powietrza. roku, Czynnikizewn − brak przekrocze ń pyłu PM10. Źródło: opracowanie własne

3.1.7. Zagadnienia horyzontalne – ochrona klimatu i powietrza atmosferycznego

Wskazany obszar interwencji oraz najwa żniejsze problemy jednostki odnosz ą si ę po średnio do czterech głównych zagadnie ń horyzontalnych, którymi s ą: 1. adaptacja do zmian klimatu. 2. nadzwyczajne zagro żenia środowiska. 3. działania edukacyjne. 4. monitoring środowiska.

Zagadnienia horyzontalne I – Adaptacja do zmian klimatu Zmiany w zakresie ochrony klimatu i jako ści powietrza b ędą miały ró żnorodny wpływ na cał ą działalno ść przemysłow ą, ale głównie nale ży zwróci ć uwag ę na sektor energetyczny (komunalny), uwzgl ędniaj ąc w szczególno ści prognozowane wahanie średniej temperatury. Konieczne b ędzie dostosowanie systemu energetycznego do waha ń zapotrzebowania zarówno na energi ę elektryczn ą, jak i ciepln ą, m.in. poprzez wdro żenie stabilnych niskoemisyjnych źródeł energii. Nale ży zatem postawi ć w przyszło ści w szczególno ści na rozwijanie alternatywnych mo żliwo ści produkcji energii na poziomie lokalnym, szczególnie na potrzeby ogrzewania i klimatyzacji na terenach o mniejszej g ęsto ści zaludnienia, a w tym na wykorzystanie odnawialnych źródeł energii: słonecznej, wiatrowej i biomasy oraz zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

17 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

II – Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Awarie maj ą miejsce w zakładach przemysłowych, w sieciach gospodarki i komunalnej, urz ądzeniach i liniach energetycznych. Dotycz ą w zasadzie urz ądze ń technicznych i s ą konsekwencj ą niedopatrzenia lub niewła ściwej ich obsługi, eksploatacji i konserwacji. Przyczyn ą awarii mog ą by ć te ż inne czynniki, np. naturalne zu życie materiału, ukryte wady. Post ęp techniczny w takich dziedzinach gospodarki, jak energetyka, przemysł doprowadził do zwi ększonego gromadzenia, stosowania w procesie produkcyjnym materiałów toksycznych, zapalaj ących i wybuchowych. Awaria instalacji przemysłowej lub zbiornika, w którym przechowuje si ę toksyczne środki, po przedostaniu si ę do atmosfery mo że doprowadzi ć do ska żenia terenu. Celowe jest tu podj ęcie działa ń zmniejszaj ących liczb ę awarii i ułatwiaj ących ich usuwanie.

III – Działania edukacyjne Niezb ędnym staje si ę organizowanie działa ń edukacyjnych w celu zwi ększania świadomo ści mieszka ńców w zakresie: zmian klimatu i sposobów minimalizowania ich skutków oraz metod zapobiegania i ograniczania ich skutków dla mieszka ńców. Nale ży wykorzysta ć zaanga żowanie szkół i kształtowanie świadomo ści ekologicznej najmłodszych.

IV – Monitoring środowiska W ramach funkcjonowania Systemu Oceny Jako ści Powietrza wykonywane s ą opracowania, dotycz ące ka żdej strefy województwa. Nale ży do nich Roczna Ocena Jako ści Powietrza - wykonywana corocznie, dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu w ka żdej strefie pod k ątem dotrzymania poziomów dopuszczalnych oraz wskazuje strefy wymagaj ące tworzenia Programów Ochrony Powietrza. Ocena ta ma na celu pomoc w osi ągni ęciu w danej strefie wymaganych standardów jako ści powietrza. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska co roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w poszczególnych strefach.

3.2. ZAGRO ŻENIA HAŁASEM

Najbardziej uci ąż liwymi emitorami hałasu i wibracji, maj ącymi zasadniczy wpływ na klimat akustyczny w gminie s ą trasy komunikacyjne i zakłady produkcyjne. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku uzale żnione s ą od źródła hałasu, pory dnia oraz przeznaczenia terenu. Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r. poz. 112), na terenach zabudowy zagrodowej i wielorodzinnej, mieszkaniowo-usługowej i terenach rekreacyjnych dopuszczalny poziom d źwi ęku w porze dziennej wynosi wzdłu ż dróg 65 dB (w porze nocnej 56 dB). Natomiast dopuszczalny poziom hałasu na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (w tym tak że na terenach zwi ązanych z pobytem dzieci, szpitalami) w porze dziennej wynosi wzdłu ż dróg 61 dB (w porze nocnej 56 dB).

18 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.2.1. Źródła hałasu

Najwi ększe znaczenie w kontek ście kształtowania klimatu akustycznego ma droga wojewódzka nr 156 relacji Lipiany - Barlinek - Strzelce Kraje ńskie - Zwierzyn - Klesno. Dwie inne drogi wojewódzkie to droga nr 154 relacji Nowe Kurowo – Łęgowo – Przynotecko – Trzebicz oraz nr 155 relacji Pławin - Stare Kurowo. Stan dróg wojewódzkich okre śla si ę nast ępuj ąco:

Tabela 4. Stan dróg wojewódzkich na terenie gminy Nr Długo ść na terenie gminy Nazwa drogi drogi [km] / stan 2,70 / dobry 156 Lipiany - Barlinek -Strzelce Kraje ńskie -Zwierzyn - Klesno 3.60 / ostrzegawczy 4,26 / zły 0,38 / dobry 155 Droga 156 - Pławin 2,90 / ostrzegawczy 2,72 / zły 0,35 / dobry 154 /Droga 156/ Ł ęgowo – Przynotecko – Trzebicz /Droga 158/ 2,20 / ostrzegawczy 3,90 / zły Źródło: Zarz ąd Dróg Wojewódzkich

Równolegle do tej drogi, po jej stronie południowej przebiega linia kolejowa o znaczeniu regionalnym relacji Kostrzyn-Gorzów-Krzy ż-Tczew. Na lokaln ą ludno ść oddziałuje równie ż hałas pochodzenia kolejowego. Miejscowo ściami, które w najwi ększym stopniu nara żone s ą na wpływ akustyczny zwi ązany z ruchem taboru kolejowego s ą te miejscowo ści, w których zatrzymuj ą si ę poci ągi. System ci ągów dróg uzupełniaj ą drogi lokalne, powiatowe i gminne. Przez gmin ę przebiegaj ą dwa odcinki dróg powiatowych, droga relacji Ł ęgowo – Gł ęboczek – Przynotecko – Pławin, droga relacji Stare Kurowo – Gardzko - Strzelce Kraje ńskie oraz droga relacji Górecko – Go ściniec – Błotno – Pławin (ł ączna długo ść dróg – 12,896 km, w tym 7,913 km to drogi utwardzone). W wi ększo ści stan dróg okre śla si ę jako niezadowalaj ący. Długo ść gminnych dróg w gminie wynosi 88,028 km, z czego w poszczególnych kategoriach jest to odpowiednio: - drogi o nawierzchni bitumicznej – 11,713 km (13,3 %), - drogi o nawierzchni żwirowej – 33,639 km (38,2 %), - drogi o nawierzchni gruntowej – 40,241 km (45,7 %), - drogi o nawierzchni brukowej – 1,373 km (1,6 %), - drogi o nawierzchni betonowej – 1,062 km (1,2 %). W gminie zlokalizowanych jest 15 odcinków dróg tej kategorii. Drogi wojewódzkie posiadaj ą nawierzchnie utwardzone, powiatowe w przewa żaj ącej cz ęś ci, natomiast drogi gminne s ą w ogromnej przewadze o nawierzchni nieutwardzonej i wymagaj ą du żych nakładów na bie żą ce utrzymanie. Przy zwi ększaj ącym si ę ruchu samochodowym koniecznym staje si ę systematyczna poprawa stanu nawierzchni i budowa chodników dla pieszych i ście żek rowerowych szczególnie w odniesieniu do dróg o najwi ększym nasileniu ruchu samochodowego w celu poprawy bezpiecze ństwa ruchu oraz zmniejszenia uci ąż liwo ści tych dróg dla środowiska – głównie ludzi mieszkaj ących w budynkach do nich przylegaj ących.

19 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Na kolejnej stronie umieszczono wyniki bada ń nat ęż enia ruchu na drogach gminy, w tym pokazano jaki jest udział transportu ci ęż kiego w ogólnym udziale wszystkich pojazdów. Dla porównania podano wyniki bada ń GPR z roku 2010, wyra źnie wida ć wzrost nat ęż enia ruchu pojazdów ci ęż arowych i dostawczych, z jednoczesnym wzrostem ilo ści samochodów osobowych na wi ększo ści odcinków.

20 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Tabela 5. Wyniki GPR dla dróg przebiegaj ących przez gmin ę w roku 2015 i 2010 Rodzajowa struktura ruchu pojazdów samochodowych (szt.) Pojazdy Sam. ci ęż arowe Udział samochod. Sam. Lekkie sam. Suma procentowy Ci ągniki Numer ogółem Motocykle osob. ci ęż arowe bez z kolumn Autobusy Rok Nazwa ruchu rolnicze drogi (szt.) Mikrobusy (dostawcze) 4-6 przycz. przycz. ci ęż arowego 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 SDR SDR SDR SDR SDR SDR suma % SDR SDR 2010 Nowe Kurowo /DW 417 16 321 34 16 10 26 6,2 10 10 154 156/ - Trzebicz /DW 2015 428 16 331 35 16 10 26 6,1 10 10 158/ 2010 Stare Kurowo /DW 504 17 409 34 15 2 17 3,4 4 23 155 2015 156/ - Pławin 519 18 421 35 15 2 17 3,3 4 24 2010 Zwierzyn /DW 157/ - 2465 30 1740 293 210 160 370 15,0 20 12 Nowe Kurowo /DW 2015 1987 16 1477 232 99 139 238 12,0 14 10 154/ 156 2010 Nowe Kurowo /DW 2258 29 1709 190 129 169 298 13,2 23 9 154/ - Klesno /DW 2015 2614 21 2180 212 94 89 183 7,0 13 5 160/ Źródło: Wyniki GPR 2010, 2015

21 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Na oddziaływanie hałasu nara żeni s ą równie ż mieszka ńcy przebywaj ący w pobli żu zakładów produkcyjnych, głównie Meprozet Stare Kurowo i Xella VdB (Cegielnia) oraz tartaki. WIO Ś przeprowadza kontrole zakładów prowadz ących działalno ść gospodarcz ą i realizacji przez nie obowi ązków zwi ązanych z przestrzeganiem zasad ochrony przez hałasem. Natomiast Starosta ma prawo nało żyć na takie podmioty decyzj ę o dopuszczalnym poziomie hałasu.

3.2.2. Analiza SWOT – zagro żenia hałasem

W kolejnej tabeli przedstawiono analiz ę SWOT dla obszaru interwencji zagro żenia hałasem.

Tabela 6. Analiza SWOT – zagro żenia hałasem Mocne strony Słabe strony − promowanie ruchu rowerowego, rozwój − wzrastaj ące nat ęż enie hałasu

trzne ście żek rowerowych, komunikacyjnego, w którym udział ma ę − dotrzymywanie standardów transport ci ęż arowy,

Czynniki akustycznych przez najwi ększe − brak mo żliwo ści budowy ekranów wewn podmioty gospodarcze. akustycznych. Szanse Zagro żenia − poło żenie nacisku na rozwój infrastruktury rowerowej, korzystanie z komunikacji − wzrost liczby zarejestrowanych pojazdów zbiorowej, trzne samochodowych, ę − produkcja cichszych samochodów – − ograniczone fundusze na inwestycje nowe technologie redukuj ące hałas, Czynniki zmierzaj ące do poprawy stanu

zewn − lokowanie uci ąż liwej działalno ści środowiska akustycznego. gospodarczej poza centrum miejscowo ści. Źródło: opracowanie własne

3.2.3. Zagadnienia horyzontalne - zagro żenie hałasem

Wskazany obszar interwencji oraz najwa żniejsze problemy jednostki odnosz ą si ę po średnio do czterech głównych zagadnie ń horyzontalnych, którymi s ą: 1. adaptacja do zmian klimatu. 2. nadzwyczajne zagro żenia środowiska. 3. działania edukacyjne. 4. monitoring środowiska.

I – Adaptacja do zmian klimatu Adaptacja przestrzeni do warunków du żego wzrostu temperatury i jej wpływu na hałas to jedno z wyzwa ń współczesnej gospodarki przestrzennej. Wysoka temperatura generuje rozwój i zwi ększenie ilo ści urz ądze ń maj ących na celu minimalizacj ę zagro żeń termicznych, czyli urz ądze ń klimatyzacyjnych i chłodniczych co w zwartej zabudowie mo że generowa ć nadmiern ą emisj ę hałasu.

II – Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Hałas nie tylko mo że wywiera ć niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka, ale z równie ż zwierz ąt ograniczaj ąc coraz bardziej ich przestrze ń życiow ą. Szkodliwo ść hałasu

22 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 zale ży nie tylko od jego nat ęż enia ale tak że od cz ęsto ść wyst ępowania, charakteru oddziaływania (ci ągły, przerywany) i długotrwało ści działania. W zwi ązku z wzrostem negatywnych czynników nale ży przewidzie ć podj ęcie działa ń zmierzaj ących do ograniczenia emisji hałasu, a w tym dalszej poprawy stanu dróg, w uzasadnionych przypadkach wprowadzania ogranicze ń pr ędko ści i wagi pojazdów na obszarach zabudowanych oraz remontów dróg, budowy obwodnic, czy te ż nasadzenia drzew i krzewów jako zieleni izolacyjnej.

III – Działania edukacyjne Powa żnym chod ź na co dzie ń rzadko dostrzeganym zagrożeniem dla środowiska życia człowieka jest emisja hałasu. Niezb ędnym staje si ę organizowanie szkole ń w celu edukacji i zwi ększania świadomo ści mieszka ńców, a szczególnie młodzie ży szkolnej w zakresie oddziaływania hałasu na człowieka i zwierz ęta, a tak że w jaki sposób ograniczy ć skutki nadmiernego oddziaływania hałasu na mieszka ńców terenów zagro żonych hałasem.

IV – Monitoring środowiska Na terenie województwa oceny stanu akustycznego środowiska dokonuje wojewódzki inspektor ochrony środowiska. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi rejestr zawieraj ący informacje o stanie akustycznym środowiska na podstawie pomiarów, bada ń i analiz wykonywanych w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska. Konieczne powinno by ć bardziej szczegółowe wykonywanie badań monitoringowych w gminie.

3.3. POLA ELEKTROENERGETYCZNE

3.3.1. Sieci elektroenergetyczne

Odbiorcy z terenu gminy Stare Kurowo zaopatrywani są w energi ę elektryczn ą poprzez sie ć rozdzielcz ą wysokiego napi ęcia 110 kV, średniego napi ęcia 15 kV i sieci ą niskiego napi ęcia 0,4 kV (linie napowietrzne i kablowe), która zasilana jest z głównego punktu zasilania - GPZ Strzelce Krajeńskie. Stacja transformatorowo - rozdzielcza 110/15 kV GPZ Strzelce Kraje ńskie oraz GPZ Drezdenko zlokalizowana jest poza obszarem gminy. Ogólna długo ść linii SN -15 kV wynosi ok. 80 km. Na terenie gminy znajduje si ę kilkana ście stacji transformatorowych 15/04 kV. Długo ść linii energetycznych przebiegaj ących przez gmin ę jest nast ępuj ąca: - linie napowietrzne 110 kV – 10,90 km (relacji Strzelce Kraje ńskie – Drezdenko), - linie napowietrzne SN-15 kV – 58,61 km, - linie kablowe SN-15 kV – 1,76 km, - linie napowietrzne nn-0,4 kV – 115,10 km, - linie kablowe nn-0,4 kV – 11,05 km. Sie ć 15 kV jest rozprowadzona po terenie w zale żno ści od potrzeb i zasila odbiorców przemysłowych oraz stacje transformatorowe SN/nn. Z szacunków wynika, że co 10 gospodarstwo domowe ze wzgl ędu na zwi ększaj ącą si ę liczb ę odbiorników potrzebuje zwi ększenia mocy w liniach energetycznych. Stan infrastruktury operator energetyczny Energa Operator okre śla na dobry.

23 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.3.2. Stacje nadawcze telefonii komórkowej

Obiektami, o istotnym z punktu widzenia ochrony środowiska, oddziaływaniu s ą m.in. stacje bazowe telefonii komórkowych i anteny nadawcze. W praktyce, w otoczeniu anten stacji bazowych GSM, pola o warto ściach wy ższych od dopuszczalnych w praktyce wyst ępuj ą w odległo ści do 25 metrów od anten na wysoko ści zainstalowania tych anten. Poniewa ż anteny s ą instalowane na dachach wysokich budynków lub na specjalnych wie żach, nie stwarzaj ą one zagro żenia dla mieszka ńców. Według analizy rozkładu pól elektromagnetycznych, obszar przekrocze ń dopuszczalnego poziomu elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego o g ęsto ści mocy 0,1 W/m 2 (szkodliwego dla zdrowia ludzi), wyst ępowa ć b ędzie na znacznych wysoko ściach: powy żej 20 m n.p.t., a wi ęc w miejscach niedost ępnych dla ludzi. Na terenie gminy zlokalizowanych jest kilka anten nadawczych, skupionych na terenach o zwartej zabudowie, w Starym Kurowie przy ul. Świerczewskiego, przy ul. Wiejskiej, maszt w Błotnicy.

3.3.3. Monitoring pól elektromagnetycznych

Normy środowiskowe ustanowione w celu ochrony ludno ści przed promieniowaniem elektromagnetycznym zawarte s ą w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Nadajniki stacji bazowych telefonii komórkowej wytwarzaj ą np. pola o cz ęstotliwo ściach od około 0,1 MHz do około 100 GHz. Natomiast linie i stacje elektroenergetyczne s ą źródłami pól o cz ęstotliwo ści 50 Hz. Średnia arytmetyczna zmierzonych warto ści na terenie gminy była poni żej dopuszczalnej normy okre ślanej na 7 V/m. Badania w roku 2014 WIO Ś wykonywał w Starym Kurowie (zmierzona warto ść <0,4 V/m). Na terenie gminy WIO Ś nie odnotował obszarów mieszkaniowych i miejsc dost ępnych dla ludno ści zagro żonych przekroczeniami dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Nale ży jednak wzi ąć pod uwag ę, że przy obecnym post ępie cywilizacyjnym, rozwoju sieci radiokomunikacyjnej i wzrost liczby urz ądze ń emituj ących promieniowanie, nie da si ę całkowicie wyeliminowa ć ze środowiska promieniowania elektromagnetycznego, dlatego te ż konieczne jest monitorowanie jego poziomów, tak że ze szczególnym uwzgl ędnieniem zmiany punktów pomiarowych, gdy ż na poziom promieniowania na danym obszarze ma wpływ rodzaj oraz liczba wyst ępuj ących na danym obszarze sztucznych źródeł promieniowania. Ze wzgl ędu na mo żliwo ść rozwoju energii wiatrowej na terenie gminy nale ży równie ż zwróci ć uwag ę, po uruchomieniu siłowni wiatrowych na poziomy emitowanych przez nie pól elektromagnetycznych.

3.3.4. Analiza SWOT – pola elektromagnetyczne

W kolejnej tabeli przedstawiono analiz ę SWOT dla obszaru interwencji pola elektromagnetyczne.

24 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Tabela 7. Analiza SWOT – pola elektromagnetyczne Mocne strony Słabe strony − brak przekrocze ń dopuszczalnych norm trzne − obecno ść napowietrznych linii ę promieniowania elektromagnetycznego, elektroenergetycznych wysokiego − uwzgl ędnianie w MPZP oddziaływania Czynniki napi ęcia.

wewn pól elektromagnetycznych. Szanse Zagro żenia − rozpowszechnienie i rozwój telefonii − obowiązkowy monitoring PEM w ramach komórkowej oraz innych technologii trzne

ę pa ństwowego monitoringu środowiska, emituj ących promieniowanie − modernizacja sieci energetycznych przez elektromagnetyczne, Czynniki

zewn operatora. − rozbudowa mieszkalnictwa wzdłu ż linii energetycznych. Źródło: opracowanie własne

3.3.5. Zagadnienia horyzontalne – pola elektromagnetyczne

Wskazany obszar interwencji oraz najwa żniejsze problemy jednostki odnosz ą si ę po średnio do czterech głównych zagadnie ń horyzontalnych, którymi s ą: 1. adaptacja do zmian klimatu. 2. nadzwyczajne zagro żenia środowiska. 3. działania edukacyjne. 4. monitoring środowiska.

I – Adaptacja do zmian klimatu Wyst ępowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych, typu huragany czy intensywne burze, mo że doprowadzi ć do zwi ększenia ryzyka uszkodzenia elektrowni wiatrowych, masztów telefonii komórkowej, linii elektroenergetycznych, a zatem ograniczenia w dostarczaniu energii do odbiorców. Zmiany klimatyczne b ędą miały swoje odzwierciedlenie w konieczno ści konserwacji infrastruktury mog ącej emitowa ć pola elektromagnetyczne i zapewnienia bezpiecze ństwa jej funkcjonowania.

II – Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Najgro źniejszymi typami zanieczyszcze ń s ą jonizuj ące i niejonizuj ące promieniowanie elektromagnetyczne. Liczba źródeł pola elektromagnetycznego wzrasta wraz z rosnącym zapotrzebowaniem na energi ę elektryczn ą oraz zaawansowaniem technologii bezprzewodowych. Sztuczne pola, generowane przez urz ądzenia techniczne, mog ą znacz ąco wpływa ć na biologiczne procesy komunikacji mi ędzykomórkowej oraz na procesy metaboliczne.

III – Działania edukacyjne Promieniowanie elektromagnetyczne stanowi zagro żenie dla zdrowia. Edukacja powinna polega ć na przekazywaniu informacji na temat pola elektromagnetycznego. Głównym celem powinno by ć szerzenie wiedzy nt. szkodliwych wpływów technologii bezprzewodowych na zdrowie.

25 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

IV – Monitoring środowiska Prowadz ący instalacj ę oraz u żytkownik urz ądze ń emituj ących pola elektromagnetyczne są zobowi ązani do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku bezpo średnio po rozpocz ęciu u żytkowania instalacji lub urz ądzenia oraz ka żdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urz ądzenia. Monitoring pól elektromagnetycznych prowadzi WIO Ś. W ramach monitoringu Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska prowadzi okresowe badania kontrolne poziomów pól w środowisku.

3.4. GOSPODAROWANIE WODAMI

3.4.1. Wody powierzchniowe

Zasoby wodne gminy Stare Kurowo stanowi ą poni żej 1 % (0,89 %) powierzchni jednostki. Gmina poło żona jest w obr ębie nast ępuj ących jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych: - RW60000188989 – Otok (Kanał Otok) – sztuczna cz ęść wód, - RW600023188974 – Stara Note ć – silnie zmieniona cz ęść wód, - RW6000251888893 – Mierz ęcka Struga do wypływu z Jeziora Wielgie – naturalna cz ęść wód, - RW600021188931 – Note ć od Drawy do Rudawy - silnie zmieniona cz ęść wód, - RW600021188971 – Note ć od Rudawy do Kanału Goszczanowskiego - silnie zmieniona cz ęść wód.

Teren gminy poło żony jest w cało ści w zlewni rzeki Noteci przepływaj ącej po południowej i wschodniej stronie obszaru gminy. W granicach gminy znajduj ą si ę dwa krótkie odcinki rzeki o długo ści ok. 2,8 i 3,1 km. Sie ć hydrograficzna jest zró żnicowana, w cz ęś ci północnej, wysoczyznowej słabo rozwini ęta, natomiast w cz ęś ci południowej, w dolinie rzeki Noteci jest g ęsta, utworzona głównie przez sie ć kanałów i rowów melioracyjnych. Układ melioracyjny powi ązany ści śle z rzek ą Noteci ą pełni funkcje nawadniaj ąco-odwadniaj ące tej cz ęś ci doliny Noteci. Rzeka Note ć jest w zarz ądzie Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Poznaniu, natomiast pozostałe cieki i kanały s ą w zarz ądzie Lubuskiego Zarz ądu Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Zielonej Górze, Inspektoratu w Strzelcach Kraje ńskich. W tabeli poni żej przedstawiono wykaz cieków i kanałów podstawowych znajduj ących si ę na obszarze gminy.

Tabela 8. Wykaz cieków i kanałów podstawowych Długo ść Długo ść całkowita Lp. Nazwa cieku/kanału Odbiornik w granicach [km] gminy [km] 1 rz. Note ć rz. Warta 388,4 5,9 2 rz. Stara Note ć rz. Note ć 27,7 6,02 3 kanał Rz ęcinka rz. Stara Note ć 12,6 9,111 4 kanał Czajka rz. Stara Note ć 7,42 7,42 5 kanał Winniczek rz. Stara Note ć 3,805 3,805 6 kanał Opaskowy-Note ć rz. Stara Note ć 28,6 11,12 7 kanał Pulsa rz. Note ć 22,98 4,58 8 kanał Doprowadzalnik kan. Pulsa 7,556 7,556

26 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Długo ść Długo ść całkowita Lp. Nazwa cieku/kanału Odbiornik w granicach [km] gminy [km] Klesno kan. Doprowadzalnik 9 kanał Równole żnik 9,86 9,86 Klesno Źródło: PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE KUROWO NA LATA 2004 – 2011, Lubuski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Zielonej Górze, Inspektorat w Strzelcach Kraje ńskich

Rzeka Note ć to prawobrze żny dopływ rzeki Warty. Długo ść całkowita rzeki wynosi 226 km, a powierzchnia zlewni całkowitej 17 300,5 km 2. Dolina Noteci na obszarze gminy Stare Kurowo znajduje si ę na wysoko ści około 24,5 – 25,0 m n.p.m. Szeroko ść rzeki oraz średnia gł ęboko ść nadaj ą jej cechy szlaku żeglugowego. W górnym biegu w celu umo żliwienia żeglugi rzeka jest skanalizowana i posiada szereg śluz. W granicach gminy rzeka posiada gł ęboko ść i przypływy umo żliwiaj ące żeglug ę bez śluzowania barek rzecznych. Według klasyfikacji europejskiej jest śródl ądow ą drog ą wodn ą II klasy. Rzeka Stara Note ć to ciek o funkcji kanału odwadniaj ącego przebiegaj ący wzdłu ż całej prawobrze żnej pradoliny Noteci w rejonie Starego Kurowa i Zwierzynia. Wody kanału Stara Note ć w okresie silnego napływu przepompowywane s ą przez trzy przepompownie melioracyjne le żą ce na trasie przebiegu Starej Noteci (przepompownia Go ścimiec, Górecko i Santok). Kanał Rz ęcinka to kanał melioracyjny o funkcji odwadniaj ącej oraz ekstensywnego nawadniania wodami z własnej zlewni. Kanał wyposa żony jest w szereg zastawek melioracyjnych umo żliwiaj ących pi ętrzenie wody w jego korycie. Kanał Winniczek to kanał melioracyjny płyn ący z północy na południe, słu żą cy wył ącznie intensywnemu odwadnianiu terenów zmeliorowanych. Stanowi on poł ączenie zlewni kanału Rz ęcinka z rzek ą Stara Note ć. Kanał Czajka to kanał przebiegaj ący pomi ędzy kanałem Rz ęcinka i rzek ą Stara Note ć, do której uchodzi na wysoko ści osady Błotno. Odwadnia teren pomi ędzy ww. ciekami. W przypadku wysokich stanów wody cz ęść wody z kanału kierowana jest do pompowni melioracyjnej „Go ścimiec”. Kanał Opaskowy to rowy opaskowe do IV biegn ące wzdłu ż wałów przeciwpowodziowych rzeki Noteci. Podstawow ą funkcj ą kanału jest przejmowanie i odprowadzanie wód przesi ąkowych z koryta rzeki Noteci. Kanał Pulsa (Rana) to prawobrze żny dopływ rzeki Noteci, pocz ątek bierze na zboczu wysoczyzny w w ąwozie śródle śnym poło żonym na północ od Starego Kurowa. Kanał ten doprowadza do Noteci wody spływaj ące z wysoczyzny i stanowi drena ż północnej cz ęś ci doliny rzeki. Pełni funkcj ę cieku odwadniaj ąco-nawadniaj ącego oraz stanowi zaopatrzenie w wod ę stawów hodowlanych. Kanał Doprowadzalnik-Klesno prowadzi wody od miejscowo ści Gł ęboczek w kierunku zachodnim do poł ączenia z kanałem Pulsa poni żej Starego Kurowa. Podstawow ą funkcj ą kanału jest rozprowadzenie wody dostarczanej w obszar pradoliny za pomoc ą przepompowni melioracyjnej „Kle śno” w Gł ęboczku. Nadmiar wody z doprowadzalnika przekazywany jest dalej do kanału Pulsa do nawodnień u żytków rolnych le żą cych w jego zlewni. Kanał Równole żnik to kanał melioracyjny przebiegaj ący równolegle do kanału Doprowadzalnik-Klesno, z którym posiada poł ączenie w miejscowo ści Błotnica.

27 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Teren gminy jest ubogi w naturalne zbiorniki wodne, znajduj ą si ę tu tylko dwa niewielkie jeziora: Ciszewo o powierzchni 6,64 ha i Płociczno o powierzchni 8,85 ha. Zbiornikami tymi zarz ądza Polski Zwi ązek W ędkarski. Jezioro Ciszewo zlokalizowane jest na zachód od Ł ącznicy. Jezioro jest naturalnym zbiornikiem wodnym poło żonym na zboczu wysoczyzny, zasilane jest wodami podziemnymi. Jest to jezioro typu ichtiologiczno karasiowo-linowego, typ limnologiczny - eutroficzny. Jezioro Płociczno jest naturalnym śródle śnym zbiornikiem wody, poło żonym w północnej cz ęś ci gminy na wysoczy źnie. Jezioro jest zbiornikiem bezodpływowym - zasilane jest wodami podziemnymi oraz spływami powierzchniowymi ze zlewni bezpo średniej. Jest to jezioro typu ichtiologiczno - szczupakowo – linowego, typ limnologiczny - eutroficzny. Stawy hodowlane zlokalizowane s ą na skłonie wysoczyzny w północno-zachodniej cz ęś ci Starego Kurowa. Stawy zasilane s ą wod ą pochodz ącą ze źródlisk zlokalizowanych w dnie doliny poło żonej na skarpie wysoczyzny. Typ stawów - narybkowy. Obok stawów narybkowych zbudowano 2 stawy do magazynowania odłowionych ryb, s ą to stawy małe o powierzchni łącznej ok. 0,4 ha.

3.4.1.1. Zagro żenie powodzi ą

Kraje członkowskie UE wskutek wprowadzenia Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa) zobowi ązane s ą do opracowania dokumentacji zwi ązanej z zarz ądzaniem ryzykiem powodziowym. Krajowy Zarz ąd Gospodarki Wodnej przekazał mapy do Urz ędu Gminy Stare Kurowo. Zgodnie z mapami zagro żenia powodziowego opracowanymi obszar gminy znajduje si ę: - cz ęś ciowo na obszarze szczególnego zagro żenia powodzi ą, w rozumieniu art. 9 ust. 1 pkt 6c) lit. a ustawy Prawo wodne, tj. obszarze, na którym prawdopodobie ństwo wyst ąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat, - cz ęś ciowo na obszarze szczególnego zagro żenia powodzi ą, w rozumieniu art. 9 ust. 1 pkt 6c) lit. b ustawy Prawo wodne, tj. obszarze, na którym prawdopodobie ństwo wyst ąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat, - cz ęś ciowo na obszarze mi ędzy lini ą brzegu a wałem przeciwpowodziowym, w rozumieniu art. 9 ust. 1 pkt 6c) lit. c ustawy Prawo wodne, - cz ęś ciowo na obszarze, na którym prawdopodobie ństwo wyst ąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat, - cz ęś ciowo na obszarze nara żonym na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego.

Dla rzeki Note ć KZGW sporz ądził mapy zagro żenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego. Wskutek małej ró żnicy wysoko ści Note ć na odcinku od Drezdenka do uj ścia w Santoku odznacza si ę bardzo małymi spadkami i ma charakter typowo nizinny, w zwi ązku z czym fale kulminacyjne wyst ępuj ą w okresie roztopów wiosennych poł ączonych przewa żnie z pochodem kry. Powodzie zimowe s ą najgro źniejsze ze wzgl ędu na nieprzewidywalne miejsce powstania oraz szybki czas rozwoju zjawiska. System biernej ochrony przeciwpowodziowej

28 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 na obszarze zlewni Noteci tworz ą wały przeciwpowodziowe, przepompownie melioracyjne, poldery zalewowe samoczynne w dolinie rzeki. Urz ądzenia te utrzymuje Lubuski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Zielonej Górze. Nadmiar wód Noteci odprowadzany jest systemem kanałów i rowów melioracyjnych z reguły do przepompowni melioracyjnych, z których woda przerzucana jest w koryto rzeki. Note ć posiada obwałowania prawobrze żne na całym odcinku przebiegaj ącym wzdłu ż gminy Stare Kurowo. Stan techniczny obwałowa ń na terenie gminy ZMiUW okre śla na dobry. Teren zagro żony zalaniem, zgodnie z danymi Stra ży Po żarnej wynosi około 8 km 2, a zagro żonymi miejscowo ściami s ą: Przynotecko, Gł ęboczek, Pławin, Błotnica, Łącznica. Kolejna rycina pokazuje obszary zagro żone zalaniem (kolor niebieski wzdłu ż rzek).

Ryc. 3. Obszary zagro żenia powodziami na terenie gminy Stare Kurowo Źródło: mapy.isok.gov.pl

Na obszarze szczególnego zagro żenia powodzi ą, obowi ązuj ą zakazy wynikaj ące z ustawy Prawo wodne. Na obszarach szczególnego zagro żenia powodzi ą zabrania si ę wykonywania robót oraz czynno ści utrudniaj ących ochron ę przed powodzi ą lub zwi ększaj ących zagro żenie powodziowe, w tym wykonywania urz ądze ń wodnych, budowy innych obiektów budowlanych oraz zmiany ukształtowania terenu. Ponadto, na tych obszarach obowi ązuj ą zakazy dotycz ące m.in. lokalizowania nowych przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz gromadzenia ścieków, odchodów zwierz ęcych i innych materiałów, które mog ą zanieczy ści ć wody. Na roboty i czynno ści wykonywane na obszarze szczególnego zagro żenia powodzi ą wymagane jest uzyskanie decyzji zwalniaj ącej Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej od zakazów okre ślonych w ustawie Prawo wodne. Na obszarze na którym prawdopodobie ństwo wyst ąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat, nie obowi ązuj ą zakazy wynikaj ące z ustawy Prawo wodne, jednak że nale ży

29 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

mie ć na uwadze, że zagro żenie wyst ąpienia powodzi o takim prawdopodobie ństwie jest realne i mo że nast ąpi ć w ka żdej chwili.

3.4.2. Monitoring wód powierzchniowych

Obecnie zakres i cz ęstotliwo ść wykonywanych bada ń wód powierzchniowych opiera si ę na nast ępuj ących rozporz ądzeniach: − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jako ści jednolitych wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2016, poz. 1187), − rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2011 r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jako ści ą wody w k ąpielisku i miejscu wykorzystywanym do k ąpieli (Dz. U. Nr 86, poz. 478 ze zm.). Badania wód powierzchniowych wykonuje si ę w jednolitych cz ęś ciach wód powierzchniowych (w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska wykonywanego przez WIO Ś). Spo śród badanych JCWP, które obejmuj ą swym zasi ęgiem gmin ę, w latach 2013- 2014 badano Note ć. Jak podaje WIO Ś, wyniki bada ń wskazuj ą na umiarkowany stan ekologiczny oraz zły stan chemiczny (poni żej stanu dobrego).

Tabela 9. Jako ść jednolitych cz ęść wód powierzchniowych w punktach

Źródło: WIO Ś

Tabela 10. Jako ść jednolitych cz ęść wód powierzchniowych

Źródło: WIO Ś

30 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Na podstawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry wskazane niektóre jednolite cz ęś ci wód powierzchniowych s ą zagro żone nieosi ągni ęciem dobrego stanu wód: - RW60000188989 – Otok (Kanał Otok) – umiarkowany stan – zagro żona (silne zmiany morfologiczne), - RW600023188974 – Stara Note ć – umiarkowany stan – zagro żona (silne zmiany morfologiczne), - RW6000251888893 – Mierz ęcka Struga do wypływu z Jeziora Wielgie - stan umiarkowany – niezagro żona, - RW600021188931 – Note ć od Drawy do Rudawy - umiarkowany stan – zagro żona (silne zmiany morfologiczne), - RW600021188971 – Note ć od Rudawy do Kanału Goszczanowskiego - umiarkowany stan – zagro żona (silne zmiany morfologiczne).

Du żym obci ąż eniem dla środowiska wodnego jest zrzut oczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych z oczyszczalni ścieków. W roku 2015 odprowadzono do odbiornika nast ępuj ące ilo ści ładunków w oczyszczonych ściekach komunalnych:

− BZT 5 – 544 kg/rok, co daje 96,8 % redukcji, − ChZT – 3 534 kg/rok, co daje 91,1 % redukcji − zawiesina ogólna – 904 kg/rok, co daje 91,5 % redukcji. Natomiast je żeli chodzi o ścieki przemysłowe, to od roku 2011 obserwuje si ę wzrost ilo ści odprowadzanych ładunków w oczyszczonych ściekach, a w roku 2015 odprowadzono łącznie:

− BZT 5 – 30 kg/rok, − ChZT – 380 kg/rok, − zawiesina ogólna – 35 kg/rok, − suma jonów chlorków i siarczanów – 260 kg/rok.

Oczyszczalnie ścieków stanowi ą wa żny element systemu ochrony wód dorzecza, jak równie ż decyduj ą o rozwi ązaniu problemów ekologicznych jednostki oraz pozwalaj ą na eliminowanie zanieczyszcze ń wód podziemnych ściekami.

Du ży udział w zanieczyszczeniu wód maj ą tak że spływy powierzchniowe, głównie z pól uprawnych zawieraj ące zwi ązki biogenne oraz środki ochrony ro ślin. Nale ży podkre śli ć, że ochrona wód przed zanieczyszczeniem zwi ązanym ze spływami powierzchniowymi jest zadaniem trudniejszym od zapewnienia oczyszczenia ścieków pochodz ących ze źródeł punktowych. Póki co na terenie gminy nie wyznaczono obszarów nara żonych na zwi ązki azotu. W roku 2016 planowane jest wydanie rozporz ądzenia w sprawie okre ślenia w regionach wodnych obejmuj ących powiat wód powierzchniowych i podziemnych wra żliwych na zanieczyszczenia zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie nara żonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód nale ży ograniczy ć. W wyniku nowelizacji planowane jest zastosowanie rozwi ąza ń ochronnych, polegaj ących na wprowadzeniu programu działa ń na całym obszarze regionu wodnego.

31 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.4.3. Wody podziemne

Gmina Stare Kurowo poło żona jest w granicach dwóch jednolitych cz ęś ci wód podziemnych: - JCWPd 36, - JCWPd 27. Podstaw ą wydzielenia JCWPd jest ich przydatno ść do prowadzenia analizy presji antropogenicznych i opracowywania programów wodno-środowiskowych. JCWPd 43 obejmuje cz ęść wód w utworach czwartorz ędowych, gdzie wyst ępuje jeden poziom wodono śny zwi ązany głównie z pradolin ą toru ńsko-eberswaldzk ą. Poziom mioce ński stanowi jedna warstwa wodono śna dobrze izolowana od poziomu czwartorz ędowego. W utworach czwartorz ędowych JCWPd 27 wyst ępuj ą jeden lub dwa poziomy wodono śne. W neogenie wyst ępuje jeden poziom wodono śny - mioce ński. Wody podziemne wysoczyzny morenowej składaj ą si ę z reguły z kilku poziomów wodono śnych wyst ępuj ących w warstwach piasków i żwirów wodnolodowcowych i przedzielonych warstwami utworów słabo przepuszczalnych. Poziomy wodono śne wyst ępuj ące tu ż przy powierzchni ziemi s ą z reguły słabo izolowane i podatne na zanieczyszczenia. Poziomy gł ębsze, w których zwierciadło wody jest napi ęte s ą odporniejsze na zanieczyszczenia, gdy ż wyst ępuje nad nimi nadkład zbudowany z utworów słabo przepuszczalnych, a czas przenikania zanieczyszcze ń do warstwy wodono śnej jest znacznie wydłu żony. Natomiast w pradolinie wody podziemne wyst ępuj ą płytko, tu ż pod powierzchni ą i nie są chronione przed wpływem zanieczyszcze ń. W pradolinie wyst ępuje z reguły jeden lub dwa poziomy wodono śne, ale maj ące ze sob ą kontakt hydrauliczny, gdy ż budowa geologiczna pradoliny składaj ąca si ę głównie z utworów piaszczystych sprzyja wzajemnemu kontaktowaniu si ę poziomów wodono śnych. Układ taki nie sprzyja co prawda ochronie wód, gdy ż nie wyst ępuje izolacja od powierzchni, a poziomy wodono śne kontaktuj ą si ę ze sob ą, ale za to odnawialno ść zasobów jest stosunkowo du ża, co sprzyja ich samooczyszczaniu. Stosunkowo du ża zasobno ść dobrze nawodnionych utworów wodnolodowcowych pradoliny oraz ich kluczowe znaczenie dla zaopatrzenia w wod ę pozwoliła na wydzielenie w obszarze pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 137 - Pradolina Toru ń – Eberslwalde (Warta) posiadaj ącego status najwy ższej ochrony (ONO), którego waloryzacja okre ślona jest jako niska oraz Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 138 - Pradolina Toru ń – Eberslwalde (Note ć), posiadaj ącego status najwy ższej ochrony (ONO), którego waloryzacja okre ślona jest jako średnia. Granica pomi ędzy zbiornikami została wydzielona na linii wpływu Noteci do Warty i jest granic ą czysto umown ą.

3.4.4. Monitoring wód podziemnych

Badania prowadzone są w jednolitych cz ęś ciach wód podziemnych (JCWPd), w tym w cz ęś ciach uznanych za zagro żone nieosi ągni ęciem dobrego stanu, ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszarów nara żonych na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. Badania wykonywane s ą na poziomie krajowym w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. Wykonawc ą bada ń oraz oceny stanu wód w zakresie

32 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 elementów fizykochemicznych oraz ilo ściowych jest Pa ństwowy Instytut Geologiczny - Pa ństwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB). W latach 2013-2015 na terenie gminy nie badano wód podziemnych. badania prowadzono jednak na terenie JCWPd 36, na terenie powiatu strzelecko-drezdeneckiego. Wyniki bada ń zostały zamieszczone w kolejnej tabeli.

Tabela 11. Jako ść wód podziemnych w punktach

Źródło: WIO Ś

Odnosz ąc si ę do całych jednolitych cz ęś ci wód, to ich stan w kontek ście osi ągni ęcia dobrego stanu ilo ściowego i chemicznego jest nast ępuj ący: - JCWPd 36: • ocena stanu ilo ściowego – stan dobry, • ocena stanu chemicznego – stan zły, • ocena zagro żenia nieosi ągni ęcia dobrego stanu ilo ściowego i chemicznego - zagro żona JCWPd. - JCWPd 27: • ocena stanu ilo ściowego – stan dobry, • ocena stanu chemicznego – stan dobry, • ocena zagro żenia nieosi ągni ęcia dobrego stanu ilo ściowego i chemicznego - niezagro żona JCWPd.

3.4.5. Urz ądzenia melioracyjne

Gospodarowanie zasobami wodnymi na u żytkach rolnych regulowane jest poprzez urz ądzenia melioracyjne. Melioracje wodne dzieli si ę na podstawowe i szczegółowe. Lubuski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych prowadzi ewidencję gruntów zmeliorowanych. ZMiUW prowadzi konserwacj ę urz ądze ń melioracji wodnych podstawowych, tj. rzek i kanałów b ędących własno ści ą Marszałka, wałów przeciwpowodziowych i przepompowni melioracyjnych. Utrzymanie urz ądze ń melioracji szczegółowych nale ży do wła ścicieli gruntów, co jest prowadzone za po średnictwem spółek wodnych, a nadzorowane przez Starost ę. Na terenie gminy Stare Kurowo zmeliorowanych jest 244 ha gruntów ornych oraz 1 757 ha u żytków zielonych. Na terenie gminy funkcjonuje 196,975 km rowów melioracyjnych.

33 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.4.6. Analiza SWOT – gospodarowanie wodami

W kolejnej tabeli przedstawiono analiz ę SWOT dla obszaru interwencji gospodarowanie wodami.

Tabela 12. Analiza SWOT – gospodarowanie wodami Mocne strony Słabe strony − niewielki udział wód powierzchniowych, − słaby stan wód powierzchniowych, − jako ść wód odprowadzanych

trzne cz ęś ciowo zły stan wód podziemnych,

ę z oczyszczalni ścieków mie ści si ę − w normach, mo żliwo ść zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych przez Czynniki − zamkni ęte, zrekultywowane zanieczyszczenia pochodzenia wewn i monitorowane składowisko odpadów komunikacyjnego, przemysłowego, rolniczego. Szanse Zagro żenia − obserwowany wzrost zainteresowania społecze ństwa problematyk ą − dopływ zanieczyszcze ń spoza gminy,

trzne gospodarowania wodami oraz wzrost − zagro żenie powodzi ą oraz susz ą, ę świadomo ści ekologicznej, − niedostateczne środki przeznaczone na

Czynniki − zwi ększaj ąca si ę świadomo ść utrzymanie rzeki Note ć, jedynego cieku zewn i aktywno ść władz w zakresie poprawy żeglownego (wypłycenie, zamulenie). jako ści wód. Źródło: opracowanie własne

3.4.7. Zagadnienia horyzontalne – gospodarowanie wodami

Wskazany obszar interwencji oraz najwa żniejsze problemy jednostki odnosz ą si ę po średnio do czterech głównych zagadnie ń horyzontalnych, którymi s ą: 1. adaptacja do zmian klimatu. 2. nadzwyczajne zagro żenia środowiska. 3. działania edukacyjne. 4. monitoring środowiska.

I – Adaptacja do zmian klimatu Ze wzgl ędu na zmiany klimatyczne i obserwowane coraz cz ęś ciej deszcze nawalne, na terenie gminy wa żna jest ochrona przeciwpowodziowa skoordynowana z działaniami ochronnymi w całym dorzeczu. Nale ży znacznie wi ęcej uwagi zwróci ć na istniej ące systemy ochrony przeciwpowodziowej, które s ą w wielu przypadkach niewystarczaj ące lub w złym stanie technicznym. Powinno si ę usprawni ć gospodark ę przestrzenn ą, w tym nie dopuszcza ć do urbanizacji terenów zalewowych, zabudowy i przerywania cieków odwadniaj ących. Oprócz zabezpiecze ń hydrotechnicznych, wa żne jest zwi ększenie i ochrona przed zabudow ą obszarów pochłaniaj ących nadmiar wody, opó źniaj ących odpływ lub spowalniaj ących przepływ i retencjonuj ących j ą, jak: poldery, suche zbiorniki wodne, tereny zielone i grunty o du żej pojemno ści wodnej (głównie torfy, mursze). W dalszym ci ągu powinno si ę rozwija ć mał ą retencj ę, obejmuj ącą działania maj ące na celu wydłu żenie czasu obiegu wody poprzez zwi ększenie zdolno ści do zatrzymywania wód opadowych i roztopowych oraz spowolnienia odpływu. Umo żliwi to zmniejszanie zagro żenia podtopieniami, jak równie ż zmniejszy skutki susz, a zwłaszcza suszy glebowej.

34 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

II – Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Wzrost zagro żenia powodziowego, zwłaszcza w miejscowo ściach poło żnych na terenach zagro żonych powodzi ą, powodowa ć b ędzie tak że ubytek bezpiecznych, atrakcyjnych terenów inwestycyjnych i mieszkaniowych. Mo że to by ć jeden z nowych czynników migracyjnych ludno ści. Ze zwi ększaniem cz ęstotliwo ści i długo ści wyst ępowania wysokich stanów wód w rzekach wi ąż e si ę tak że zagro żenie podtopieniami zwi ązanymi z podnoszonym si ę poziomem wód gruntowych.

III – Działania edukacyjne Kluczowe obszary tematyczne z zakresu ochrona i zrównowa żone gospodarowanie zasobami wodnymi to: - racjonalne gospodarowanie zasobami wód powierzchniowych i podziemnych (wielko ść zasobów i ich kształtowanie, zjawiska powodzi, suszy, deficyt wody); - stosowanie nowych technologii w ochronie wód dla jako ści środowiska i życia ludzi; - naturalna i sztuczna retencja; - dbało ść o jako ść wód powierzchniowych i podziemnych; - projekty edukacyjne nastawione na zwi ększenie zaanga żowania obywateli w aktywn ą ochron ę środowiska wodnego.

IV – Monitoring środowiska RZGW prowadzi monitoring sytuacji hydrologicznej w obszarze dorzecza. Monitoring wód powierzchniowych realizuje WIO Ś zgodnie z Programem Monitoringu Środowiska w województwie. Wykonawc ą monitoringu wód podziemnych (chemicznego i ilo ściowego) jest Pa ństwowa Słu żba Hydrogeologiczna (PSH), której zadania realizowane s ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB). Lokalny system monitoringu wód uzupełniaj ą tak że badania w ramach monitorowania stanu sieci wodoci ągowej i wody ujmowanej na cele komunalne. W uj ęciu wieloletnim wyniki bada ń monitoringowych maj ą pokazywa ć, czy działania proekologiczne podejmowane na terenie gminy przynosz ą wymierne efekty.

3.5. GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA

Gminnymi uj ęciami wody zarz ądza Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z o.o. przy ul. Ko ściuszki 79 a. Podmiot ten zajmuje si ę tak że eksploatacj ą sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ą ścieków.

3.5.1. Zaopatrzenie w wod ę

PGKiM Stare Kurowo eksploatuje na terenie gminy dwa uj ęcia wód w Starym Kurowie: - Stare Kurowo, działka ew. nr 308/12 - dwie studnie (dec. z dnia 30.07.2004 r. wa żna do 31.07.2024 r. nr ŚB-MK-6223/III-1/15/2004 – cel poboru wód – komunalny), - Stare Kurowo, działka ew. nr 301/2, 308/12 - jedna studnia (dec. z dnia 19.03.2008 r. wa żna do 19.03.2028 r. nr GP.US.6223/1/08 – cel poboru wód – socjalno-bytowy). Uj ęcia na terenie gminy ujmuj ą wody podziemne pi ętra czwartorz ędowego z poziomu wód gruntowych Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej oraz pi ętra trzeciorz ędowego. Na

35 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 terenie wysoczyzny morenowej w granicach gminy brak jest udokumentowanych uj ęć wody. Prawie wszystkie uj ęcia znajduj ące si ę na terenie gminy czerpi ą wod ę z Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 138. Uj ęcia wód podziemnych zlokalizowane w Pradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej ze wzgl ędu na istniej ące warunki hydrogeologiczne nara żone s ą na zanieczyszczenia antropogeniczne. Dodatkowym problemem jest wyst ępowanie w wodach pradoliny podwy ższonych zawarto ści żelaza i manganu. Średnioroczna produkcja wody z uj ęcia Stare Kurowo, w roku 2015 wyniosła 570 m3/dob ę. Eksploatacja wodoci ągów w zakresie poboru ujmowanych wód w latach 2011-2015 przedstawiała si ę nast ępuj ąco - obserwuje si ę wzrost zu życia wody, głównie na cele komunalne. We wskazanych latach spadło natomiast zużycie wody na potrzeby przemysłu.

Tabela 13. Eksploatacja wodoci ągów w uj ęciu ogólnym Wyszczególnienie (dam 3) 2011 2012 2013 2014 2015 zu życie wody ogółem 107,5 110,6 111,8 116,0 123,8 zu życie wody na potrzeby 6,0 7,0 7,0 6,0 5,0 przemysłu zu życie wody na potrzeby 101,5 103,6 104,8 110,0 118,8 eksploatacji sieci wodoci ągowej ilo ść wody dostarczona 3 97,7 100,1 96,6 99,8 110,8 gospodarstwom domowym (dam ) zu życie wody na 1 mieszka ńca 3 5,6 6,3 6,3 5,2 4,0 ogółem (m ) zu życie wody na 1 mieszka ńca 3 23,2 23,7 23,1 23,9 26,6 w gospodarstwach domowych (m ) Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 2011-2015

W 2015 roku nie wyst ępowały przekroczenia parametrów w wodzie pochodz ącej z urz ądze ń wodoci ągowych oraz nie prowadzono post ępowa ń na temat stanu technicznego obiektów. Podmioty gospodarcze prowadz ące działalno ść na terenie gminy korzystaj ą w wi ększo ści z wodoci ągu gminnego z wyj ątkiem dwóch zakładów produkcyjnych: MEPROZET Stare Kurowo Sp. z o.o. i XELLA VdB Stare Kurowo Sp. z o.o., wykorzystuj ących du żą ilo ść wody do celów technologicznych i bytowo-gospodarczych z uj ęć własnych.

3.5.1.1. Sie ć wodoci ągowa

Według danych PGKiM w Starym Kurowie za rok 2015, na terenie gminy funkcjonowała sie ć wodoci ągowa długo ści 92,7 km. Od roku 20111 długo ść czynnej sieci rozdzielczej nie ulega zmianom, zwi ększa si ę tylko ilo ść przył ączy wodoci ągowych. Miejscowo ściami zaopatrywanymi w wod ę z wodoci ągu gminnego s ą Stare Kurowo, Nowe Kurowo, Ł ęgowo, Błotnica, Ł ącznica, Pławin, Przynotecko, Gł ęboczek oraz Kawki. Szacuje si ę (PGKiM), że w roku 2015 z sieci korzystało 3 949 osób (co stanowiło 1 030 gospodarstw). Ogólnie stopie ń zwodoci ągowania wyniósł prawie 93,7 %. Istotnym problemem w funkcjonowaniu systemów wodociągowych s ą awarie wyst ępuj ące na sieciach wodoci ągowych. Przyczyn ą takich zdarze ń jest zm ęczenie materiału, z którego zbudowane s ą wodoci ągi. Przedsi ębiorstwo podejmuje w tych

36 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 kierunkach działania maj ące na celu wymian ę, przebudow ę czy modernizacj ę istniej ących sieci.

3.5.2. Gospodarka ściekowa

Sie ć kanalizacji rozwijana jest w oparciu o zało żenia aglomeracji kanalizacyjnej. Zgodnie z ustaw ą z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r. poz. 469 ze zm.) przez aglomeracj ę rozumie si ę teren, na którym zaludnienie lub działalno ść gospodarcza s ą wystarczaj ąco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych. Tworzenie aglomeracji pomaga spełni ć zadania zwi ązane z uporz ądkowaniem gospodarki ściekowej oraz uszeregowa ć ich realizacj ę w taki sposób, aby wywi ąza ć si ę ze zobowi ąza ń traktatowych wynikaj ących z przyst ąpienia Polski do Unii Europejskiej. Gmina Stare Kurowo obj ęta jest obszarem jednej aglomeracji kanalizacyjnej, Stare Kurowo. Aglomeracja Stare Kurowo została wyznaczona w roku 2014 uchwał ą nr XLV/530/14 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 24 lutego 2014 r. Obj ęła ona swym zasi ęgiem wie ś Stare Kurowo w obszarze gminy Stare Kurowo oraz wieś Zwierzyn w obszarze gminy Zwierzyn. Obszar tej aglomeracji wł ączony został do rz ądowego programu maj ącego na celu zredukowanie ilo ści ścieków komunalnych odprowadzanych do środowiska, zgodnie z wymaganiami zało żonymi w trakcie akcesji do Unii Europejskiej (Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, zwany dalej KPO ŚK). System kanalizacji zbiorczej na terenie gminy wymaga dalszej rozbudowy zgodnie z planem Aglomeracji, natomiast sie ć kanalizacyjna w obszarze miasta modernizacji (głównie dotyczy to rozdziału kanalizacji ogólnospławnej oraz budowy kanalizacji deszczowej w miejscach wymagaj ących tego typu infrastruktury) oraz rozbudowy na terenach nieuzbrojonych przewidzianych planami zagospodarowania przestrzennego pod zabudow ę mieszkaniow ą.

3.5.2.1. Oczyszczalnia ścieków

Wa żnym punktem zrzutu oczyszczonych ścieków dla gminy są oczyszczalnie ścieków. Gminna oczyszczalnia ścieków zlokalizowana jest w południowo-zachodniej cz ęś ci Starego Kurowa. Oczyszczalnia stanowi wysokosprawn ą mechaniczno-biologiczn ą oczyszczalni ę ścieków pracuj ącą według metody niskoobci ąż onego osadu czynnego z symultaniczn ą denitryfikacj ą i biologiczn ą defosfatacj ą wspomagan ą chemicznym str ącaniem solami żelaza. Oczyszczalnia składa si ę z nast ępuj ących obiektów technologicznych: a) Cz ęść mechaniczna: - punkt przyjmowania ścieków dowo żonych pojazdami asenizacyjnymi, - studnia odgazowania, - budynek kraty mechanicznej, - przepompownia ścieków surowych, - piaskownik pionowy. b) Cz ęść biologiczna: - reaktor biologiczny, w skład którego wchodzi komora beztlenowa (defosfatacji) oraz dwie pracuj ące równolegle komory nitryfikacji/denitryfikacji,

37 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

- osadnik wtórny, pionowy, - stacja dmuchaw, - przepompownia recyrkulacyjna, - stacja dozowania koagulanta PIX. c) Cz ęść osadowa: - poletka osadowe, d) Pozostałe obiekty: - budynek socjalno-techniczny, - przepływomierz ścieków odprowadzanych do odbiornika. Odbiornikiem ścieków odprowadzanych z oczyszczalni jest kanał Doprowadzalnik - Klesno. Wielko ść oczyszczalni ścieków według projektu wynosi 480 m 3/h. Obiekt został okre ślony na 778 RLM. Przy zwi ększaj ącej si ę ilo ści ścieków oczyszczanych przez obiekt oczyszczalni ścieków, obserwuje si ę równoczesne zwi ększanie ilo ści osób korzystaj ących z obiektu, co potwierdzaj ą dane zestawione w kolejnej tabeli.

Tabela 14. Ilo ści odprowadzanych ścieków w latach 2011-2015 Wska źnik 2011 2012 2013 2014 2015 Ilo ść ścieków oczyszczonych razem dam 3 33,0 32,0 32,0 32,0 34,0 (bez ścieków opadowych) Ludno ść korzystaj ąca 2 322 2 350 2 460 2 460 2 460 z oczyszczalni ogółem Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 2011-2015

Oczyszczalni ścieków przyjmuje równie ż ścieki dowo żone, w roku 2015 przyj ęto 15 dam 3.

3.5.2.2. Sie ć kanalizacji sanitarnej

Według danych PGKiM za 2015 r. ł ączna długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej na terenie gminy wynosiła 11,4 km. Cało ściowo jest to sie ć kanalizacji sanitarnej. Do sieci podł ączonych było ł ącznie 250 odbiorców, czyli 1 087 mieszka ńców. Sie ć kanalizacyjna obejmuje tylko miejscowo ść Stare Kurowo. Stopie ń skanalizowania wyniósł tylko 27,3 %. Sieci ą kanalizacyjn ą w roku 2015 odprowadzono 27,6 dam 3 ścieków. Od roku 2011 obserwuje si ę nieznaczny wzrost ilo ści odprowadzanych ścieków komunalnych. Istotnym problemem w zakresie skanalizowania s ą problemy z dotychczas eksploatowan ą sieci ą kanalizacyjn ą, która wymaga modernizacji ze wzgl ędu na wyst ępuj ącą korozj ę materiałów, z których zbudowane s ą ruroci ągi.

3.5.2.3. Odprowadzanie wód opadowych i roztopowych

Tylko cz ęś ciowo system kanalizacyjny gminy jest uzupełniony o sie ć kanalizacji deszczowej. Jest to pozytywny aspekt w oczyszczaniu wód opadowych i roztopowych z terenów zabudowanych. Eliminacja zawiesin i substancji ropopochodnych odbywa si ę w trybie ustalania warunków przył ączenia do sieci dla poszczególnych dostawców wód opadowych.

38 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Uwzgl ędniaj ą one konieczno ść wykonania indywidualnych separatorów i osadników. Powy ższe działania zapewniaj ą dotrzymywanie standardów jako ści środowiska. Na pozostałym obszarze wody opadowe i roztopowe poprzez spływ powierzchniowy przenikaj ą bezpo średnio do gruntu, rowów przydro żnych lub melioracyjnych.

3.5.2.4. Ścieki przemysłowe

Substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego mog ą powstawa ć podczas prowadzenia przemysłowej działalno ści gospodarczej (w trakcie procesu technologicznego). Na terenie gminy przedsi ębiorcy wytwarzaj ący ścieki przemysłowe w wi ększo ści s ą obj ęci zbiorczym systemem odprowadzania ścieków. Poza oczyszczalni ą gminn ą, własn ą oczyszczalni ę ścieków technologicznych, bytowo-gospodarczych i opadowych posiada zakład Meprozet Stare Kurowo Sp. z o.o., który odprowadza ścieki do kanału Pulsa w ilo ści Qd. śr. = 48 m 3/d. Zakład posiada uregulowan ą stron ę formalno-prawn ą wprowadzania ścieków do odbiornika. W uj ęciu wieloletnim, jak pokazuje kolejna tabela, obserwuje si ę wzrost ilo ści odprowadzanych ścieków przemysłowych wzgl ędem roku 2011, jednak od kilku lat utrzymuje si ę na podobnym poziomie.

Tabela 15. Ilo ść odprowadzanych ścieków przemysłowych w uj ęciu ogólnym Wyszczególnienie (dam 3) 2012 2013 2014 2015

ilo ść ścieków przemysłowych odprowadzanych 4 5 5 5 do sieci kanalizacyjnej Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 2011-2015

3.5.2.5. Systemy indywidualne gospodarki ściekowej

Zgodnie z ustaw ą z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r. poz. 469 ze zm.) w miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzy ści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty, nale ży stosowa ć systemy indywidualne lub inne rozwi ązania zapewniaj ące ochron ę środowiska. Do rozwi ąza ń takich zalicza si ę zbiorniki bezodpływowe (szamba) oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków. Na podstawie ustawy z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. z 2016 r. poz. 250), w przypadku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, konieczne jest wyposa żenie nieruchomo ści w zbiornik bezodpływowy nieczysto ści ciekłych lub w przydomow ą oczyszczalni ę ścieków bytowych, spełniaj ące wymagania okre ślone w przepisach odr ębnych. Przył ączenie nieruchomo ści do sieci kanalizacyjnej nie jest wówczas obowi ązkowe, je żeli nieruchomo ść jest wyposa żona w przydomow ą oczyszczalni ę ścieków spełniaj ącą wymagania okre ślone w przepisach odr ębnych. Pomimo wysokiego stopnia skanalizowania, na terenie gminy mieszka ńcy korzystaj ą równie ż ze zbiorników bezodpływowych w miejscach o trudnych warunkach terenowych lub nieobj ętych usieciowieniem, a tak że z przydomowych oczyszczalni ścieków. Według danych Urz ędu Gminy z szamb korzystało 662 nieruchomo ści (spadek ilo ści wzgl ędem roku 2011), a z przydomowych oczyszczalni ścieków 26 nieruchomo ści (wzrost ilo ści wzgl ędem roku 2011).

39 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.5.3. Analiza SWOT – gospodarka wodno-ściekowa

W kolejnej tabeli przedstawiono analiz ę SWOT dla obszaru interwencji gospodarka wodno-ściekowa.

Tabela 16. Analiza SWOT – gospodarka wodno-ściekowa Mocne strony Słabe strony − wysoka sprawno ść oczyszczalni

trzne ścieków, ę − wzrost długo ści sieci wodoci ągowej, − wzrost ilo ści wytworzonych ścieków − rozwój sieci kanalizacyjnej w ramach przemysłowych, obszaru aglomeracji kanalizacyjnej, − niewielki stopie ń skanalizowania, − budowa oczyszczalni przyzagrodowych − rozbudowany system rozproszonego tam gdzie jest to ekonomicznie odbioru ścieków komunalnych. uzasadnione, Czynnikiwewn − spadek ilo ści szamb. Szanse Zagro żenia − brak świadomo ści poszczególnych − mo żliwo ści pozyskania dofinansowania wła ścicieli nieruchomo ści skutkuj ący

trzne na realizacj ę inwestycji z zakresu niewła ściwym zagospodarowaniem ę budowy kanalizacji oraz wymiany powstałych nieczysto ści ciekłych,

Czynniki zbiorników bezodpływowych na − brak uzasadnienia ekonomicznego do zewn przydomowe oczyszczalnie. budowy sieci kanalizacyjnej na obszarach o małej g ęsto ści zaludnienia. Źródło: opracowanie własne

3.5.4. Zagadnienia horyzontalne – gospodarka wodno-ściekowa

Wskazany obszar interwencji oraz najważniejsze problemy jednostki odnosz ą si ę po średnio do czterech głównych zagadnie ń horyzontalnych, którymi s ą: 1. adaptacja do zmian klimatu. 2. nadzwyczajne zagro żenia środowiska. 3. działania edukacyjne. 4. monitoring środowiska.

I – Adaptacja do zmian klimatu Zmiany klimatu, wzrastaj ąca temperatura oraz zwi ększenie intensywno ści deszczy nawalnych b ędzie skutkowa ć konieczno ści ą dostosowania infrastruktury wodno- kanalizacyjnej w gminie. Wa żną rol ę odgrywa sprawno ść kanalizacji deszczowej w przypadku opadów nawalnych. Sie ć musi zosta ć przygotowana do odbioru gwałtownie przybieraj ącej ilo ści wody opadowej, aby nie doprowadza ć do lokalnych podtopie ń. Ponadto żywiołowa urbanizacja powoduje, że nowe osiedla powstaj ą bez wyposa żenia w sprawny system odwodnienia. Najgro źniejsza w skutkach jest ich lokalizacja na terenach bezodpływowych, przy braku systemu odwadniania.

II – Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Susze wi ążą si ę z długimi okresami bezopadowymi skutkuj ącymi zarówno spadkiem wilgotno ści gleby w wyniku intensywnego parowania, jak i obni żeniem si ę przepływów w rzekach i zwierciadła wód podziemnych. Z reguły ten drugi przypadek rzadko wpływa na trudno ści z zaopatrzeniem w wod ę do celów komunalnych, gdy ż uj ęcia wody s ą na ogół

40 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 bezpieczne. Zwykle takie sytuacje skutkuj ą ograniczeniem zu życia wody dla celów komunalnych, jednak nie wpływaj ą na ograniczenie produkcji i działania kluczowych systemów. Spadek wilgotno ści gleby odbija si ę przede wszystkim na zieleni urz ądzonej i ogranicza mo żliwo ści łagodzenia wpływu wysokich temperatur. Ogólnie istniej ą dwie mo żliwo ści adaptacji do niedostatku wody – poprzez zmniejszenie zu życia wody lub zwi ększenie poda ży. Bior ąc pod uwag ę niewielkie zasoby wodne kraju, zwi ększenie poda ży wody na du żą skal ę jest niemo żliwe. W warunkach gminy sytuacj ę mo że poprawi ć zmniejszanie zu życia wody, m.in. poprzez zmniejszenie wodochłonno ści produkcji, wprowadzanie mechanizmów finansowych sprzyjaj ących oszcz ędno ści wody a tak że uszczelnienie systemów wodoci ągowych w celu ograniczenia strat w sieci.

III – Działania edukacyjne Tematyka z zakresu gospodarki wodno - ściekowej to: - racjonalne gospodarowanie zasobami wód podziemnych - deficyt wody; - rola infrastruktury wodno-ściekowej i nowych technologii w ochronie wód dla jako ści środowiska i życia ludzi (gospodarka wodno – ściekowa, systemy odbioru i oczyszczania ścieków, przydomowe oczyszczalnie); - sposoby oszcz ędzania wody i dbało ść o jej jako ść .

IV – Monitoring środowiska Prowadz ący zakład wodoci ągowo-kanalizacyjny oraz zakłady przemysłowe s ą zobowi ązani do wykonania systematycznych bada ń jako ści wody i ścieków. Wyniki tych bada ń przekazywane s ą nast ępnie wła ściwym organom, w tym wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

3.6. ZASOBY POWIERZCHNI ZIEMI

Gmina Stare Kurowo podzielona jest na dwie silnie zró żnicowane cz ęś ci, północn ą i południow ą: - cz ęść północna - obejmuje obszar wysoczyzny. Pod wzgl ędem fizyczno- geograficznym poło żona jest w makroregionie Pojezierze Południowopomorskie, mezoregionie Pojezierze Dobiegniewskie. • Pojezierze Dobiegniewskie – znajduje si ę pomi ędzy dwiema równinami sandrowymi: Gorzowsk ą na zachodzie i Drawsk ą na wschodzie. Stanowi ona fragment rze źby glacjalnej z kilkoma jeziorami. S ą to formy nieco starsze od fazy pomorskiej ostatniego zlodowacenia. - cz ęść południowa – płaska, nizinna cz ęść zalewowa i nadzalewowa rzeki Noteci będąca w u żytkowaniu rolniczym. Pod wzgl ędem fizyczno-geograficznym poło żona jest w makroregionie Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka, mezoregionie Kotlina Gorzowska. • Kotlina Gorzowska – stanowi cz ęść Pradoliny Toru ńsko – Eberswaldzkiej, poło żona pomi ędzy uj ściem rzeki Warty do Odry na zachodzie, a okolicami: Obornik, Czarnkowa i Trzcianki na wschodzie. Kotlina powstała z poł ączenia dolin Warty i Noteci. Rzeki te ł ącz ą si ę w środkowej cz ęś ci kotliny pod Santokiem, podczas gdy w cz ęś ci wschodniej dzieli je szerokie mi ędzyrzecze, zbudowane z piasków glacjofluwialnych, na których uformowały si ę wały wydmowe.

41 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.6.1. Zasoby geologiczne

Do gł ęboko ści rz ędu 200 m na terenie gminy wyst ępuj ą utwory czwartorz ędowe, plejstoceńskie i holoce ńskie poło żone na utworach trzeciorz ędowych, gł ębiej zalegaj ą utwory kredy górnej. Trzeciorz ęd został rozpoznany tylko dzi ęki wierceniom badawczym i wierceniom hydrogeologicznym. W wierceniach tych stwierdzono wyst ępowanie iłów węglistych i piasków oraz mułków piaszczystych serii (miocen górny), piasków drobnych i średnich (miocen środkowy). Działalno ść lodowca na tym terenie spowodowała zró żnicowanie rze źby terenu i podział na 2 jednostki geomorfologiczne: wysoczyzn ę morenow ą i pradolin ę. Północna cz ęść obszaru gminy znajduje si ę na terenie wysoczyzny morenowej. Pozostała cz ęść (południowa) znajduje si ę w obni żeniu Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej - subregionu - Kotliny Gorzowskiej. Na budow ę geologiczn ą pradoliny składaj ą si ę utwory holocenu - piaski od drobnych do średnich i gruboziarnistych, glin pylastych (mad) oraz namułów organicznych i torfów. Utwory piaszczyste to terasy rzeczne rzeki Noteci, pozostałe utwory to utwory zastoiskowe. Poni żej utworów holoce ńskich wyst ępuj ą utwory plejstoce ńskie. Na utwory plejstoce ńskie, które powstawały w wyniku sedymentacji utworów z wód roztopowych lądolodu, składaj ą si ę piaski średnio i gruboziarniste oraz żwiry i pospółki. Pod nimi zalegaj ą gliny piaszczyste, gliny pylaste, mułki, piaski gliniaste - generalnie utwory morenowe. Inny układ geologiczny reprezentuje teren wysoczyzny morenowej, która zbudowana jest z naprzemianległych glin zwałowych i piasków drobnych, pylastych oraz żwirów. Na terenie gminy zasoby geologiczne kopalin zwi ązane s ą głównie z młodymi utworami pochodzenia czwartorz ędowego bezpo średnio zwi ązanymi z działalno ści ą l ądolodu na tym terenie, a tak że pó źniejsz ą erozj ą i akumulacj ą rzeczn ą. W utworach czwartorz ędowych znajduj ą si ę obszary zło żowe głównie kruszyw naturalnych (piaski, żwiry pospółki). Obecnie na terenie gminy nie ma żadnych czynnych złó ż kopalin. W obr ębie pradoliny wyst ępuj ą równie ż niewielkie zasoby złó ż organicznych – torfów niskich. Zło ża te ze wzgl ędu na zmienn ą zawarto ść cz ęś ci ilastych nie nadaj ą si ę do eksploatacji jako surowiec energetyczny, mog ą by ć jedynie wykorzystane lokalnie jako nawozy organiczne.

3.6.2. Analiza SWOT – zasoby powierzchni ziemi

W kolejnej tabeli przedstawiono analiz ę SWOT dla obszaru interwencji zasoby powierzchni ziemi.

Tabela 17. Analiza SWOT – zasoby powierzchni ziemi Mocne strony Słabe strony − wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

trzne odpowiednich zapisów dotycz ących ę ochrony powierzchni ziemi, − mo żliwo ść lokalnej - niekontrolowanej − sukcesywna rekultywacja gruntów po eksploatacji surowców. Czynniki eksploatacji kopalin zgodnie z ustaw ą wewn o ochronie gruntów rolnych i le śnych (ostatnia decyzja zako ńczenia

42 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

rekultywacji z roku 2013). Szanse Zagro żenia trzne

ę − działania Pa ństwowego Instytutu − rozpocz ęcie eksploatacji torfów. Geologicznego oraz Urz ędu Górniczego. Czynniki zewn

Źródło: opracowanie własne

3.6.3. Zagadnienia horyzontalne – zasoby powierzchni ziemi

Wskazany obszar interwencji oraz najwa żniejsze problemy jednostki odnosz ą si ę po średnio do czterech głównych zagadnie ń horyzontalnych, którymi s ą: 1. adaptacja do zmian klimatu. 2. nadzwyczajne zagro żenia środowiska. 3. działania edukacyjne. 4. monitoring środowiska.

I – Adaptacja do zmian klimatu Z punktu widzenia interesów gminy gospodarka zasobami geologicznymi powinna zosta ć uj ęta w wieloletni plan słu żą cy prowadzeniu przemy ślanej, długookresowej polityki eksploatacji zasobów kopalin i efektywnego wykorzystania środowiska geologicznego. Kluczowe znaczenie ma kontynuowanie rozpoznania wyst ępowania surowców energetycznych i stworzenie mo żliwo ści ich eksploatacji na terenie gminy oraz wskazanie złó ż strategicznych. Pozwoli to zapewni ć im ochron ę przed działaniami, które mogłyby uniemo żliwi ć ich wydobycie, a tak że pozwoli rozwa żyć przeznaczenie tego terenu wył ącznie na cele zwi ązane z jego rozpoznawaniem i eksploatacj ą. Ochron ą tak ą nale ży obejmowa ć tak że te zło ża, których eksploatacja jest w chwili obecnej nie ekonomiczna lub grozi znacznymi kosztami środowiskowymi, gdy ż nale ży zało żyć, że wraz z rozwojem technologii ich eksploatacja stanie si ę opłacalna i nieszkodliwa dla środowiska. Podstawowym mechanizmem w tym zakresie jest uwzgl ędnienie w dokumentach planistycznych (m.in. w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego) informacji o udokumentowanych zło żach kopalin. Udokumentowane zło ża o charakterze strategicznym powinny zosta ć obj ęte szczególn ą ochron ą przed zabudow ą infrastrukturaln ą, która uniemo żliwi korzystanie z ich zasobów w przyszło ści.

II – Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Zagospodarowanie terenu na cele budowlane lub zamierzone przeznaczanie terenu w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na takie cele jest najpowa żniejszym ograniczeniem dost ępu do złó ż, wykluczaj ącym nieraz mo żliwo ść ich wykorzystania. Zagro żeniem jest tak że planowanie inwestycji, zwłaszcza o znaczeniu ponadlokalnym, które nie uwzgl ędnia faktu wyst ępowania złó ż. W przypadku wielu złó ż kopalin eksploatowanych odkrywkowo ograniczeniem rozwoju eksploatacji s ą wymagania ochrony wód podziemnych. W szczególno ści dotyczy to złó ż, których eksploatacja wymaga odwadniania, a poło żonych na terenie głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) lub zbiorników wód u żytkowych.

43 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

III – Działania edukacyjne Silna opozycja przeciw zagospodarowaniu złó ż wyst ępuj ąca cz ęsto tak że na szczeblu samorz ądowych władz lokalnych, nie zawsze jest w sposób racjonalny uzasadniona. Istotn ą rol ę odgrywa niska świadomo ść mieszka ńców nierozumiej ących potrzeby eksploatacji złó ż jako źródła podstawowych surowców mineralnych koniecznych do prowadzenia działalno ści gospodarczej. Brak podstawowej wiedzy o roli gospodarczej surowców mineralnych i rzeczywistym oddziaływaniu ich eksploatacji na środowisko jest źródłem cz ęsto irracjonalnych obaw i negatywnych postaw wobec prób podejmowania działalno ści górniczej. Niezb ędne jest kształtowanie opinii publicznej poprzez podj ęcie działa ń polegaj ących na wła ściwym przedstawianiu problematyki surowcowej.

IV – Monitoring środowiska Podejmuj ący eksploatacj ę złó ż kopaliny lub prowadz ący t ę eksploatacj ę jest obowi ązany podejmowa ć środki niezb ędne do ochrony zasobów zło ża, jak równie ż do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, sukcesywnie prowadzi ć rekultywacj ę terenów poeksploatacyjnych oraz przywraca ć do wła ściwego stanu inne elementy przyrodnicze. Bie żą cą prac ę zakładów górniczych monitoruje Okr ęgowy Urz ąd Górniczy.

3.7. GLEBY

Wśród gleb uprawnych na terenie gminy najcz ęś ciej wyst ępuj ą gleby lekkie, piaszczyste o małej zawarto ści próchnicy. Zalet ą tych gleb jest łatwa uprawa mechaniczna, wad ą du ża przepuszczalno ść , kwa śny odczyn i słabo rozwini ęty kompleks sorpcyjny. Znaczny procent powierzchni zajmuj ą piaski gliniaste. Zgodnie z systematyk ą genetyczn ą gleb Polski, typowymi glebami naturalnymi dla opisywanych obszarów s ą gleby bielicoziemne (bielicowe i rdzawe), brunatnoziemne (brunatne wła ściwe – w wi ększo ści brunatne wyługowane, brunatne kwa śne i płowe), w dolinach rzecznych: gleby aluwialne (mady rzeczne), gleby bagienne (mułowe, torfowe), w nieckach i terenach podmokłych: gleby zabagnione (opadowo-glejowe, gruntowo-glejowe), gleby bagienne (torfowe – głównie torfowisk niskich i przej ściowych), czarne ziemie, gleby pobagienne (murszowate i murszowe). W zale żno ści od pochodzenia skał macierzystych gleby tego obszaru mo żna podzieli ć na: - Powstałe z materiału lodowcowego - wśród materiałów tych wyró żnia si ę gliny zwałowe. Gleby te wyst ępuj ą na wysoczy źnie (pobielicowo-brunatne, piaski całkowite i piaski naglinowe). Ich warto ść bontacyjna waha si ę mi ędzy klas ą IVa – VI, s ą wi ęc to gleby żytnio-ziemniaczane i żytnio-łubinowe. Skład mechaniczny: od piasków lu źnych – do piasków gliniastych mocnych. Cechuje je niska zawarto ść próchnicy (1- 2%), kwa śny odczyn oraz du że zubo żenie w przyswajalne składniki pokarmowe. Gleby wytworzone z glin o płytkim spiaszczeniu należą do najlepszych gleb uprawnych. Warto ść bonitacyjna tych gleb zawarta jest mi ędzy klas ą IIIa i IVa. Gleby te jako pszenno-buraczane przydatne s ą do uprawy kultur intensywnych takich jak pszenica, koniczyna, buraki cukrowe, rzepak, lucerna i inne. - Powstałe z osadów wodno-lodowcowych - lu źne piaski sandrowe. W ich składzie mechanicznym przewa żaj ą piaski lu źne wzgl ędnie słabogliniaste, a w typologii –

44 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

gleby bielicowe. Niewielki procent gleb powstałych na utworach wodno-lodowcowych – to gleby brunatne, kwa śne i szare. - Powstałe z osadów aluwialnych. W śród nich wyró żnia si ę mady rzeczne oraz piaski rzeczne starych tarasów akumulacyjnych. Gleby te wyst ępuj ą w południowej cz ęś ci obszaru. Gleby wytworzone z osadów aluwialnych – mady, poło żone s ą w dolinie rzeki Noteci (na południu). Na ogół przewa żaj ą mady lekkie – płytkie lub średniogł ębokie. Warto ść bonitacyjna od IIIb do IV. Najmniejsz ą warto ść dla rolnictwa przedstawiaj ą mady bardzo lekkie, piaszczyste – okresowo za suche. Mady nadnoteckie zawieraj ą 1,5 - 2,5 % próchnicy, maj ą słabokwa śny odczyn oraz wykazuj ą mał ą zawarto ść przyswajalnego fosforu i potasu. - Powstałe z utworów hydrogenicznych – z torfów torfowisk niskich przej ściowych i wysokich. Wyst ępuj ą w dolnym biegu Warty oraz na obrze żach doliny, głównie pod użytkami zielonymi. Torfy wysokie, przej ściowe spotyka si ę w śród piasków sandrowych w północnej cz ęś ci obszaru. Gleby powstałe z torfów torfowisk niskich, wysokich i przej ściowych spotyka si ę w kilku kompleksach w dolinie Noteci. Zaliczone są one do typu gleb torfowych, mułowo-torfowych, murszowo-torfowych, murszowo- mineralnych i murszowatych. Warto ść bonitacyjna omawianych gleb od IV – VI klasy.

3.7.1. Zagro żenia powierzchni ziemi

Stan gleb gminy Stare Kurowo ocenia si ę jako dobry, cho ć brak jest szerokiej kontroli nawo żenia i stosowania środków ochrony ro ślin. Najmniejsz ą odporno ść na chemiczne zanieczyszczenia wykazuj ą gleby lu źne i słabo gliniaste, ubogie w składniki pokarmowe, a wi ęc głównie gleby bielicowe. Gleby brunatne, zasobne w składniki pokarmowe i wod ę, s ą odporne na zagro żenia chemiczne. Podstawowym źródłem przekształce ń gleb jest działalno ść człowieka zwi ązana z rozbudow ą zabudowy na cele mieszkalnictwa oraz działalno ści gospodarczej. Powoduje to zmian ę struktury gleb. Działania antropogeniczne powoduj ą przechodzenie zwi ązków biogennych i innych zanieczyszcze ń, w tym ropopochodnych bezpo średnio do gleby, a dalej do wód podziemnych i powierzchniowych. Jednym z głównych czynników zmian w strukturze chemicznej gleb jest tak że rolnicze użytkowanie, w tym na terenach ogrodów działkowych. Mo że ona powodowa ć nadmierne przechodzenie składników pokarmowych, takich jak fosfor, potas i magnez, a tym samym powodowa ć powstawanie braków w zawarto ści składników przyswajalnych (dost ępnych dla ro ślin) w glebie. Natomiast przedostawanie si ę fosforu i azotu do wód powierzchniowych może powodowa ć ich eutrofizacj ę. Rolnictwo sprzyja powstawaniu ferm zwierz ęcych. Fermy tuczu trzody chlewnej stosuj ące bez ściółkow ą metod ę hodowli są szczególnym zagro żeniem dla środowiska gruntowo-wodnego. Intensywny rozwój du żych ferm tuczu wi ąż e si ę z zaj ęciem du żych powierzchni gruntu pod uprawy rolne wspomagan ą intensywnym nawo żeniem gnojowic ą. Niewła ściwe stosowanie gnojowicy przyczynia si ę do nadmiaru azotu w glebie, okresowego zasolenia oraz do pogorszenia warunków tlenowych. Ubocznym skutkiem jest tak że zagro żenie sanitarne. Zagro żeniem dla gleb s ą równie ż czynniki przyrodnicze, w tym ruchy masowe. Pa ństwowy Instytut Geologiczny w ramach realizacji Projektu SOPO (System Osłony Przeciwosuwiskowej) przygotował wst ępne informacje dotycz ące problematyki ruchów masowych. PIG wskazuje, że tereny te są skumulowane w dolinie Noteci.

45 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.7.2. Analiza SWOT – gleby

W kolejnej tabeli przedstawiono analiz ę SWOT dla obszaru interwencji gleby.

Tabela 18. Analiza SWOT – gleby Mocne strony Słabe strony − brak bada ń w ramach pa ństwowego − wprowadzenie w dokumentach monitoringu środowiska, trzne strategicznych zapisów zapobiegaj ących ę − działalno ść przemysłowa emituj ąca zanieczyszczeniu gleb, pyły,

Czynniki − rekultywacja terenów − wewn obszary zagro żone ruchami poeksploatacyjnych. masowymi. Szanse Zagro żenia − rosn ące zagro żenie wyst ąpienia − coraz bardziej restrykcyjne normy zjawiska suszy, trzne

ę środowiskowe dla zakładów − nieregularno ść opadów i przedsi ębiorców zapobiegaj ące atmosferycznych, Czynniki

zewn ska żeniu gleb. − nadmierne i niekontrolowane stosowanie nawozów rolniczych. Źródło: opracowanie własne

3.7.3. Zagadnienia horyzontalne – gleby

Wskazany obszar interwencji oraz najwa żniejsze problemy jednostki odnosz ą si ę po średnio do czterech głównych zagadnie ń horyzontalnych, którymi s ą: 1. adaptacja do zmian klimatu. 2. nadzwyczajne zagro żenia środowiska. 3. działania edukacyjne. 4. monitoring środowiska.

I – Adaptacja do zmian klimatu Zmiany klimatu wpływaj ą na rolnictwo w sposób bezpo średni i po średni. Wpływ bezpo średni wyra ża si ę przez zmian ę warunków atmosferycznych dla produktywno ści upraw, mi ędzy innymi przez zmian ę warunków termicznych, sum opadu atmosferycznego, cz ęsto ści i intensywno ści zjawisk ekstremalnych. Ze zmian ą klimatu zmieniaj ą si ę równie ż czynniki po średnio decyduj ące o plonowaniu ro ślin, takie jak wymagania ro ślin dotycz ące uprawy i nawo żenia, wyst ępowanie i nasilenie chorób i szkodników ro ślin uprawnych. Równie ż zmienia si ę oddziaływanie rolnictwa na środowisko (np. czynniki erozyjne, degradacja materii organicznej w glebie). Na zmian ę produktywno ści upraw ma równie ż wpływ wzrost koncentracji dwutlenku w ęgla w atmosferze oraz ozonu w dolnej warstwie atmosfery.

II – Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Na stan gleb wpływaj ą głównie czynniki pochodzenia antropogenicznego: - nadmierne nawo żenie, które mo że prowadzi ć do zatrucia metalami ci ęż kimi i substancjami toksycznymi obecnymi w nawozach; - działalno ść zakładów produkcyjno-usługowych i przemysłowych, w wyniku której do gleb mog ą przedostawa ć si ę szkodliwe substancje;

46 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

- komunikacja i transport samochodowy, przyczyniaj ący si ę do zanieczyszczenia gleb poło żonych w bezpo średnim s ąsiedztwie intensywnie u żytkowanych szlaków komunikacyjnych; - składowanie odpadów w miejscach do tego nieprzeznaczonych, wypalanie traw, palenie odpadów na powierzchni ziemi, odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do środowiska, nieszczelne szamba, - wyst ępowanie ruchów masowych powierzchni ziemi.

III – Działania edukacyjne W ramach ochrony gleb najwa żniejszymi działaniami edukacyjnymi powinny by ć szkolenia o środka doradztwa rolniczego. Prowadzone szkolenia w zakresie m.in.: programów rolno-środowiskowych dla rolnictwa, stosowania środków ochrony ro ślin przy użyciu opryskiwaczy, nawo żenia i ochrony chemicznej zbó ż, rolnictwa ekologicznego, stosowania alternatywnych źródeł energii, itp. powinny wymiernie przyczynia ć si ę do ochrony zasobów gleb.

IV – Monitoring środowiska W ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska prowadzony jest monitoring chemizmu gleb ornych. Monitoring gleb obejmuje badanie zmian jako ści gleb u żytkowanych rolniczo (m.in. zawarto ści WWA, metali ci ęż kich, siarczanów), zachodz ących w okre ślonych przedziałach czasu pod wpływem rolniczej i pozarolniczej działalno ści człowieka. Okr ęgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza na wniosek mo że przeprowadzić badania gleb pod k ątem: odczynu pH, potrzeb wapnowania oraz zawarto ści w makroelementy: fosfor, potas i magnez.

3.8. GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW

3.8.1. System gospodarki odpadami komunalnymi

Nowe zasady w systemie gospodarowania odpadami komunalnymi wprowadziła nowa ustawa z dnia 11 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, która obowi ązuje od 1 sierpnia 2013 roku. Nowa ustawa wprowadziła zmiany w systemie gospodarowania odpadami komunalnymi. Zgodnie z wy żej wymienion ą ustaw ą, za utrzymanie czysto ści i porz ądku w gminie oraz tworzenie warunków niezb ędnych do ich utrzymania, odpowiada samorz ąd gminny. Do zada ń gminy nale ży m.in.: tworzenie warunków do wykonywania prac zwi ązanych z utrzymaniem czysto ści i porz ądku, zapewnienie budowy i eksploatacji regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, obj ęcie wszystkich wła ścicieli nieruchomo ści systemem gospodarowania odpadami komunalnymi, nadzorowanie gospodarowania odpadami komunalnymi, zapewnienie osi ągni ęcia odpowiednich poziomów recyklingu, prowadzenie działa ń informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi. Gmina Stare Kurowo nale ży do Celowego Zwi ązku Gmin SGO5, który zajmuje si ę kompleksow ą gospodark ą odpadami komunalnymi. Na terenie gminy Stare Kurowo w roku 2015 wytworzono 1 336,56 Mg odpadów komunalnych. Kolejna tabela pokazuje jak kształtuje si ę system gospodarowania odpadami

47 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 w uj ęciu wieloletnim, od roku 2011. Wskazuje si ę, że wprowadzenie nowej ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach uszczelniło system gospodarowania odpadami, co skutkuje zwiększeniem ilo ści odpadów zbieranych z gospodarstw domowych.

Tabela 19. Ilo ść zmieszanych odpadów komunalnych Zmieszane odpady zebrane w ci ągu roku 2011 2012 2013 2014 2015 ogółem t 626,08 593,88 1 206,10 1 525,78 1 336,56 ogółem na 1 mieszka ńca kg 148,4 140,7 288,3 365,4 320,8 z gospodarstw domowych t 466,89 461,42 934,81 1 263,18 1 124,82 odpady z gospodarstw domowych przypadaj ące na 1 kg 110,6 109,3 223,5 302,5 270,0 mieszka ńca Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 2011-2015

Wła ściciele wszystkich nieruchomo ści poło żonych na terenie gminy Stare Kurowo zobowi ązani zostali do posiadania, zgodnie ze zło żon ą wcze śniej deklaracj ą, pojemników na odpady zmieszane lub selektywne. Gmina Stare Kurowo wchodzi w skład Regionu Północnego. Według ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach wszystkie odebrane z terenu jednostki zmieszane odpady komunalne, odpady zielone oraz pozostało ści z sortowania odpadów komunalnych przeznaczone do składowania maj ą by ć zagospodarowywane w RIPOKu wyznaczonym dla regionu, w którym znajduje si ę dana jednostka. W planie gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego, zgodnie z uchwał ą nr XXX/281/12 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 10 wrze śnia 2012 r. w sprawie wykonania Planu gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego na lata 2012-2017 z perspektyw ą do 2020r., Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. INNEKO Sp. z o.o. (ul. Teatralna 49, 66-400 Gorzów Wlkp.) uznany został za jedyny RIPOK regionu północnego. W uchwale nr XXXIII/351/12 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 19 grudnia 2012 r. zmieniaj ącej uchwał ę w sprawie wykonania Planu gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego na lata 2012-2017 z perspektyw ą do 2020 r. ZUO został wskazany we wszystkich wymaganych obszarach, jako instalacja: - do mechaniczno-biologicznego przetwarzania (MBP) zmieszanych odpadów komunalnych, - do przetwarzania selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów, - do składowania odpadów.

Cz ęść mechaniczna instalacji obejmuje proces przetwarzania odpadów oparty o moduł mechanicznej segregacji odpadów (R12). Odpady trafiaj ą do sita b ębnowego, gdzie są rozdzielane na odpady o frakcji do 80 mm kierowane na biostabilizacj ę w hali kompostowni oraz odpady o frakcji > 80 mm kierowane do dalszego sortowania. Po wysortowaniu dzi ęki separatorom magnetycznym i separatorom optopneumatycznym oraz stół balistyczny surowców wtórnych, s ą one nast ępnie r ęcznie doczyszczane w kabinach sortowniczych. S ą to m.in. wysortowane r ęcznie odpady opakowa ń szklanych, metale, tworzywa sztuczne, makulatura czy elektronika. Surowce wtórne s ą przekazywane recyklerom lub innym firmom posiadaj ącym stosowne zezwolenia w zakresie gospodarowania odpadami.

48 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Odpady o du żej warto ści opałowej, które nie nadaj ą si ę do recyklingu jako surowiec wtórny trafiaj ą na lini ę do produkcji paliwa alternatywnego. Palna frakcja nadsitowa, wydzielona ze zmieszanych odpadów komunalnych, odpady przemysłowe, odpady wielkogabarytowe s ą poddawane rozdrobnieniu na rozdrabniarkach wst ępnych i ko ńcowych, które rozdrabniaj ą odpady do po żą danej frakcji < 40 mm. Odpady nienadaj ące si ę ani do recyklingu ani jako surowiec na paliwo RDF, s ą traktowane jako tzw. balast posortowniczy i trafiaj ą do unieszkodliwienia poprzez składowanie. Jest to proces R12 i obejmuje odpady o kodach: 20 03 01, 20 03 99 i 15 01 06. Natomiast część biologiczna instalacji obejmuje przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych frakcji podsitowej – 19 12 12, która jest kierowana do hali kompostowni, do procesu biostabilizacji. Po uzyskaniu wymaganych parametrów jako ściowych tzw. stabilizat kierowany jest na lini ę uszlachetniania kompostu w celu przesiania i rozdzielenia na kolejne frakcje, który s ą zagospodarowane na terenie zakładu w procesie R5 (przesypka na składowisko) lub D5 (składowanie). Dla odpadów ulegaj ących biodegradacji i odpadów zielonych selektywnie zebranych (20 02 01, 20 01 08) prowadzony jest proces R3 w hali kompostowni w wydzielonych sektorach. Procesy unieszkodliwiania odpadów prowadzone na terenie zakładu to: - proces D5 – składowanie na składowisku w sposób celowo zaprojektowany - proces D8 – obróbka biologiczna, odbywa si ę w instalacji do biologicznego przetwarzania frakcji podsitowej odpadów. Na terenie zakładu prowadzone s ą równie ż poni ższe procesy odzysku odpadów komunalnych: - R3 – recykling lub odzysk substancji organicznych, które nie s ą stosowane jako rozpuszczalniki (w tym kompostowanie i inne biologiczne procesy przekształcenia), w ramach procesu R3 prowadzonego na kwaterach składowych odpady wykorzystywane s ą do wykonania okrywy rekultywacyjnej (biologicznej) ponadto w kompostowniach, w ramach tego procesu przekształcane s ą odpady zielone selektywnie zebrane i bioodpady. - R5 – recykling lub odzysk innych materiałów nieorganicznych (wykonanie warstw izolacyjnych na składowisku, budowa tymczasowych dróg dojazdowych do składowiska, budowa skarp w tym obwałowa ń składowiska odpadów, do wykonania okrywy rekultywacyjnej). - R12 – wymiana odpadów w celu poddania ich któremukolwiek z procesów wymienionych w pozycji R1-R11 (przetwarzanie odpadów w cz ęś ci mechanicznej instalacji MBP, produkcja paliwa alternatywnego, przetwarzanie odpadów na linii uszlachetniania kompostu, przetwarzanie odpadów budowlanych).

Od marca 2015 r. odpady komunalne od wła ścicieli nieruchomo ści zamieszkałych i niezamieszkałych odbiera firma Tonsmeier Zachód Sp. z o.o. wyłoniona z przetargu. Odpady zmieszane, biodegradowalne, wielkogabarytowe oraz część selektywnych zostały zagospodarowane w Zakładzie Utylizacji Odpadów w Gorzowie Wlkp. - INNEKO Sp. z o.o. Pozostała cz ęść odpadów selektywnych została przej ęta przez firm ę Toznmeier Zachód Sp. z o.o. i przekazana dalej recyklerom.

Ponadto gmina Stare Kurowo zajmuje si ę organizacj ą dotacji dla mieszka ńców w zakresie demonta żu i unieszkodliwienia wyrobów zawieraj ących azbest. Zakaz stosowania wyrobów zawieraj ących azbest oraz konieczno ść unieszkodliwienia tych wyrobów powoduje,

49 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

że co roku powstaj ą tego typu odpady. Kolejna tabela pokazuje ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest w gminie, które jeszcze musz ą zosta ć zdemontowane.

Tabela 20. Wykaz wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy Wyroby pozostałe do Wyroby zinwentaryzowane (kg) Wyroby unieszkodliwione (kg) unieszkodliwienia (kg) Jednostka os. os. os. os. os. razem os. prawne razem razem fizyczne fizyczne prawne fizyczne prawne województwo 68 097 638 51 526 605 16 571 033 10 996 404 8 665 808 2 330 596 57 101 234 42 860 797 14 240 437 gmina Stare 700 151 687 256 12 895 49 468 41 171 8 297 650 683 646 085 4 598 Kurowo % wyrobów w gminie na tle 1,03 1,33 0,08 0,45 0,48 0,36 1,14 1,51 0,03 województwa Źródło: serwis www.bazaazbestowa.gov.pl, stan na listopad 2016 r.

3.8.2. System gospodarki odpadami gospodarczymi

Uzupełnieniem systemu odbioru i wła ściwego zagospodarowania odpadów, jest gospodarka wytworzonymi odpadami innymi ni ż komunalne. Od roku 2011 obserwuje si ę wzrost ilo ści wytworzonych odpadów innych ni ż komunalne, co pokazuje kolejna tabela.

Tabela 21. Ilo ść wytworzonych odpadów innych ni ż komunalne Odpady wytworzone w ci ągu roku 2011 2012 2013 2014 2015 ogółem tys. t 2,1 2,3 3,8 5,6 0,0 poddane odzyskowi tys. t 1,6 1,8 3,8 0,0 0,0 unieszkodliwione razem tys. t 0,5 0,5 0,0 0,0 0,0 unieszkodliwione tys. t 0,5 0,5 0,0 0,0 0,0 termicznie przekazane innym tys. t - - - 5,6 0,0 odbiorcom Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 2011-2015

Najwa żniejsze podmioty prowadz ące działalno ść w zakresie gospodarowania odpadami na terenie gminy to: 1. w zakresie zbierania odpadów: - Ragn-Sells Polska Sp. z o.o. z siedzib ą w Warszawie, - Przedsi ębiorstwo Handlowo-Usługowe DARGO Małgorzata Glezer, Stare Kurowo, 2. w zakresie wytwarzania odpadów: - HEABAN Anna i Kazimierz Świerczewski Sp. j. Nowe Kurowo.

3.8.3. Składowiska odpadów

Wszystkie odpady nieselektywnie oraz selektywnie zebrane w ramach przetargu przekazywane były do Regionalnej Instalacji Przetwarzania zmieszanych Odpadów

50 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Komunalnych Zakład Utylizacji Odpadów Chró ścik ul. Małyszy ńska 180 66-400 Gorzów Wielkopolski. W roku 2015 nie kontrolowano składowiska odpadów na terenie gminy Stare Kurowo. Ostatnia kontrola zamkni ętego i zrekultywowanego składowiska odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętnych w Nowym Kurowie miała miejsce w sierpniu 2013 roku. Składowisko jest w fazie poeksploatacyjnej. Zarz ądzaj ący składowiskiem wypełniał obowi ązek prowadzenia bada ń monitoringowych. Kontrola nie wykazała nieprawidłowo ści. Na terenie gminy, we wsi Nowe Kurowo znajduje si ę składowisko odpadów niebezpiecznych nale żą ce do Meprozetu Stare Kurowo Sp. z o.o. w Starym Kurowie. Składowisko zlokalizowane na działkach nr 102/9; 103; 105; 102/10 o ł ącznej powierzchni 1,34 ha, podzielone jest na cztery cz ęś ci: - cz ęść składaj ąca si ę z trzech zbiorników ziemnych, w których gromadzono osady poneutralizacyjne w postaci płynnej – zrekultywowana, - jeden zbiornik ziemny zapełniony płynnymi osadami poneutralizacyjnymi przeznaczony do rekultywacji, - jeden zbiornik ziemny, w którym aktualnie składuje si ę osady poneutralizacyjne odwodnione, przywo żone w workach foliowych dwuwarstwowych, - cz ęść składaj ąca si ę z dwóch zbiorników ziemnych (aktualnie pustych) przeznaczona do składowania odwodnionych osadów poneutralizacyjnych przywo żonych w workach foliowych – rezerwa. Ponadto w m. Nowe Kurowo zlokalizowane jest zamkni ęte składowisko firmy RAGN- SELLS POLSKA Sp. z o.o. ul. Garbary 6, 66-400 Gorzów Wielkopolski. Składowisko jest zrekultywowane i podlega monitoringowi.

3.8.4. Analiza SWOT – gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

W kolejnej tabeli przedstawiono analiz ę SWOT dla obszaru interwencji gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów.

Tabela 22. Analiza SWOT – gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów Mocne strony Słabe strony − du ży udział w łącznej ilo ści − kompleksowe gospodarowanie odpadami odebranych odpadów komunalnymi przez zwi ązek mi ędzygminny,

trzne − komunalnych zmieszanych ę zwi ększaj ąca si ę corocznie ilo ść odpadów odpadów komunalnych, segregowanych w ogólnej ilo ści odebranych − brak umiej ętno ści prawidłowej Czynniki odpadów,

wewn segregacji odpadów przez cz ęść − prawidłowo prowadzona gospodarka mieszka ńców, odpadami przez zakłady produkcyjne. − powstaj ące odpady przemysłowe. Szanse Zagro żenia − wprowadzenie na terenie kraju nowych zało żeń dotycz ących gospodarowania − skala i problemowo ść odpadami komunalnymi (nowelizacje ustawy o trzne wprowadzonych zmian w przepisach ę utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach), gospodarowania odpadami − powstawanie nowoczesnych instalacji do Czynniki komunalnymi prowadz ąca do

zewn przetwarzania odpadów komunalnych, nieprawidłowo ści. wzmo żona kontrola WIO Ś i organów ochrony środowiska. Źródło: opracowanie własne

51 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.8.5. Zagadnienia horyzontalne – gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

Wskazany obszar interwencji oraz najwa żniejsze problemy jednostki odnosz ą si ę po średnio do czterech głównych zagadnie ń horyzontalnych, którymi s ą: 1. adaptacja do zmian klimatu. 2. nadzwyczajne zagro żenia środowiska. 3. działania edukacyjne. 4. monitoring środowiska.

I – Adaptacja do zmian klimatu Nale ży zwróci ć uwag ę przy organizowaniu obiektów gospodarki odpadami takich jak składowiska, PSZOK, place magazynowania odpadów, aby nie lokalizowa ć ich na terenach zagro żonych powodziami, podtopieniami i osuwiskami, b ędącymi nast ępstwami kumulacji zmian b ędących efektem zmian klimatycznych. Dla składowisk odpadów źródłem najwi ększego zagro żenia s ą lokalne deszcze nawalne. Zmiany klimatyczne mog ą spowodowa ć konieczno ść reorganizacji gminnych systemów odbioru odpadów komunalnych, zwi ększenia cz ęstotliwo ści odbioru odpadów zmieszanych czy biodegradowalnych.

II – Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Przyczyn ą wi ększo ści powa żnych awarii, które mog ą zdarzy ć si ę na terenie instalacji, jest najcz ęś ciej niezachowanie re żimu eksploatacyjnego. Głównym zagro żeniem jest mo żliwo ść wybuchu po żaru samych odpadów oraz otaczaj ącego pasa zieleni ochronnej. Mog ą tak że powstawa ć samozapłony deponowanych odpadów. W wyniku po żaru b ędą si ę uwalniały do atmosfery bardzo toksyczne substancje z pal ącego si ę biogazu oraz odpadów – przede wszystkim z tworzyw sztucznych. Zanieczyszczenie gleby mo że by ć spowodowane poprzez wycieki oleju i paliwa (sprz ęt i rozładunek), lub te ż awaria cysterny paliwowej, substancje chemiczne.

III – Działania edukacyjne Działania w zakresie edukacji ekologicznej powinny skupi ć si ę na organizowaniu ró żnych cyklicznych akcji typu sprz ątanie świata, dzie ń ziemi, zbiórki zu żytych baterii i segregacji odpadów do specjalnie zakupionych pojemników. W dalszym ci ągu prowadzi ć działalno ść edukacyjn ą w zakresie selektywnej zbiórki odpadów i ograniczenia ich powstawaniu oraz racjonalnego wykorzystania wody i energii.

IV - Monitoring środowiska Monitoring środowiska w odniesieniu do gospodarki odpadami powinien skupia ć, si ę przede wszystkim na ilo ściach wytwarzanych i odzyskiwanych odpadów na terenie gminy, zarówno tych komunalnych, jak i przemysłowych, ze wzgl ędu na specyfik ę jednostki. Ponadto, ze wzgl ędu na zamkni ęte składowisko odpadów komunalnych konieczne jest dalsze prowadzenie monitoringu jako ści wód podziemnych i powierzchniowych oraz osiadania składowiska odpadów komunalnych w fazie poeksploatacyjnej.

52 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.9. ZASOBY PRZYRODNICZE

3.9.1. Zasoby le śne, flora

W północnej cz ęś ci gminy rozci ągaj ą si ę bory sosnowe stanowi ące cz ęść Puszczy Drawskiej. Cały ten kompleks le śny administrowany jest przez dwa nadle śnictwa: Nadle śnictwo Strzelce Kraje ńskie i Nadle śnictwo Smolarz w Kle śnie. W drzewostanie borów przewa ża zdecydowanie sosna zwyczajna. W niewielkiej ilo ści wyst ępuje tak że d ąb szypułkowy, brzoza i świerk. W formie domieszki wyst ępuje ponadto sosna ameryka ńska (wejmutka), modrzew europejski i robinia (grochodrzew). Pochodzącą z Ameryki Północnej daglezj ę (jedlic ę) reprezentuje jedynie kilka okazów. W poszyciu borów wyst ępuje rokitnik szary, kruszyna, jarz ębina, czeremcha, tarnina, bez, jałowiec, malina, jeżyna i żarnowiec. Gęste runo składa si ę z mchów, porostów, wrzosów, paproci, borówki czernicy, widłaków i poziomek. Lasy s ą dominuj ącym składnikiem krajobrazu. Przewa żaj ą zdecydowanie siedliska słabe, opanowane przez drzewostany sosnowe. Drzewostany młode, w wieku do 50 lat, stanowi ą ok. 50 % powierzchni le śnej. Wi ększo ść siedlisk w lasach na terenie gminy charakteryzuje si ę nisk ą pojemno ści ą wodn ą, znacznym stopniem zakwaszenia oraz niewielk ą zasobno ści ą w składniki pokarmowe. W tych warunkach w wi ększo ści jednogatunkowe drzewostany iglaste wykazuj ą wielk ą wra żliwo ść na niekorzystne czynniki środowiska. Ostatnie lata sprzyjały poprawie kondycji drzewostanów. Wysokie opady, ni ższe st ęż enia zanieczyszczenia powietrza oraz utrzymuj ące si ę na niskim poziomie zagro żenie owadami szkodliwymi i grzybami patogenicznymi sprzyjały kontynuacji pozytywnego trendu. W s ąsiedztwie jeziora Płociczno i Ciszewo wyznaczone zostały obszary lasów wodochronnych oraz lasy nasienne na południe od jez. Płociczno. Lasy wodochronne wyst ępuj ą równie ż na granicy z gmin ą Strzelce Kraj. Zasady ochrony lasów reguluje ustawa o lasach, która zadania w tym zakresie powierza w odniesieniu do lasów pa ństwowych wła ściwym nadle śnictwom. System obszarów biologicznie czynnych uzupełnia ziele ń urz ądzona. Wśród ro ślinno ści urz ądzonej wyst ępuj ą: - ro ślinno ść parków i skwerów, w tym ci ągów parkowo-spacerowych, - aleje i ci ągi drzew przydro żnych, - ro ślinno ść cmentarzy. Pozostała flora omawianego terenu jest typowa dla ni żu środkowoeuropejskiego. Gmina Stare Kurowo znajduje si ę bardziej w zasi ęgu klimatu oceanicznego ni ż kontynentalnego. Wi ąż e si ę z tym wyst ępowanie gatunków ro ślin, których centrum znajduje si ę na zachodzie, a tu maj ą wschodni ą lub północn ą granic ę zasi ęgu. Do charakterystycznych dla tego obszaru i bardzo rzadkich roślin nale żą : śmiałek wczesny i go ździkowy, elisma wodna, go ździeniec okółkowy, kropidło piszczałkowate, chrosz nagołodygowy i warkota zwyczajna. Do ść du ży jest udział ro ślin, zaliczonych do elementu górskiego, wyst ępuj ących na stanowiskach cienistych i źródliskowych lasów ł ęgowych. Nale żą do nich: przytulia okr ągłolistna, paprotnik kolczysty, podrze ń żebrowiec, narzecznica górska, widłak wroniec, żywiec dziewi ęciolistny, starzec Fuchsa, a ponadto spotykamy turzyc ę ptasi ęłapki, świerz ąbek orz ęsiony, czartaw ę drobn ą, skrzyp olbrzymi, pszeniec le śny i kosatk ę kielichow ą.

53 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Spotykane ro śliny, elementu borealnego i arktyczno-alpejskiego to: wełnianeczka alpejska, skalnica torfowiskowa, turzyna strunowa i inne. Cz ęsto spotykana jest bagnica torfowa. Coraz cz ęś ciej te ż pojawia si ę zimoziół północny, ro ślina subarktyczno-górska, rosn ąca w mszystych oraz sztucznych drzewostanach sosnowych. Najbogatsze skupiska ro ślin stepowych wyst ępuj ą na marglach i glebach wapiennych, wyst ępuj ących na stromych zboczach Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej, mi ędzy Kostrzynem i Drezdenkiem. Tworz ą je: miłek wiosenny, turzyca niska, jastrz ębiec żmijowcowy, dzwonek syberyjski, zawilec wielkokwiatowy i inne, a z ro ślin zarodnikowych niektóre porosty. Charakterystyczne dla muraw stepowych s ą reliktowe, chronione gatunki traw, takich jak: ostnica włosowata i ostnica Jana, wyst ępuj ące na najlepiej zachowanych fragmentach stepowych zbiorowisk ro ślinnych. Na uwag ę zasługuje te ż rzadko spotykana, pi ękna paj ęcznica liliowata, zaliczana do gatunków śródziemnomorskich.

3.9.2. Fauna

Najliczniej reprezentowane s ą ptaki – 208 gatunków, w tym 52 gatunki spotykane tylko w czasie przelotów. Drugie miejsce zajmuj ą ssaki – 52 gatunki, nast ępnie ryby – 39 gatunków, płazy – 13 gatunków i gady – 7 gatunków. Wi ększo ść notowanych gatunków ma szeroki zasi ęg europejski. Niektóre, osi ągaj ą kra ńce swego zasi ęgu geograficznego. Bogat ą faun ę reprezentuj ą m.in. jelenie, sarny, lisy dziki i wiewiórki, jak równie ż bobry, orły, czaple czarne, bociany i wiele innych gatunków ptaków. Nad brzegiem rzeki wyst ępuj ą bobry. Z mniejszych zwierz ąt le śnych pojawiaj ą si ę: kuny, wiewiórki, ryjówki, myszy i nornice. Licznie reprezentowane s ą tak że ptaki: na ł ąkach i torfowiskach wyst ępuj ą żurawie, czaple siwe, czarne bociany, ro żeńce, rycyki, g ęsi oraz kaczki, nad rzek ą pojawiaj ą si ę tak że pliszki i zimorodki. Cz ęsto spotykane s ą bociany białe, niekiedy mo żna zobaczy ć tak że orły bieliki, sokoły, jastrz ębie, błotniaki, myszołowy, a nawet puchacze. Przedstawicielami gadów w tych okolicach s ą zaskro ńce, żmije zygzakowate, padalce i jaszczurki zwinki, natomiast płazy to głównie kumak nizinny. Najmniejsze gatunki zwierz ąt i owady reprezentowane s ą przez: ślimaki, motyle (półpławik, wieczernik lipowiec, pa śnik olszyniak, pomiernik dziurawczak), chrz ąszcze, szerszenie i osy pospolite. Zachodni ą granic ę wyst ępowania maj ą np. nast ępuj ące gatunki zwierz ąt: dziwonia, słowik szary, jenot, dro ździk. Wschodni ą granic ę wyst ępowania osi ągaj ą: słowik rdzawy i je ż zachodni. Gatunki południowe to nietoperze jak: nocek du ży, gacek szary, nocek Bechsteina, a gatunki północne to: g ęgoł żuraw i nornik północny. W ci ągu kilkudziesi ęciu ostatnich lat ubyło wiele gatunków fauny (np.: w latach siedemdziesi ątych – drop). Pojawiły si ę natomiast inne gatunki, jak: sierpówka, jenot, piżmak. Z 319 wyst ępuj ących gatunków kr ęgowców, 214 podlega całkowitej ochronie, w tym 6, to gatunki gin ące, 25 silnie zagro żone, 122 potencjalnie zagro żone, a tylko 40 uznano za nie zagro żone. Z cennych gatunków ryb wyst ępuj ących w rzekach spotyka si ę pstr ąga potokowego. Wszystkie płazy żyj ące na Ziemi Lubuskiej, a przede wszystkim: huczek ziemny, ropucha zielona i paskówka s ą zagro żone.

54 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

3.9.3. Przyroda chroniona i jej zasoby

Wśród najwa żniejszych form ochrony przyrody powołanych na terenie gminy, zgodnie z ustaw ą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651 ze zm.) mo żna zaliczy ć: obszary Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, u żytki ekologiczne oraz pomniki przyrody.

3.9.3.1. NATURA 2000

Na sie ć Natura 2000 składaj ą si ę dwa typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Podstaw ą programu Natura 2000 jest Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa. Wyznaczenie obszarów specjalnej ochrony ptaków ma na celu protekcj ę populacji dziko wyst ępuj ących gatunków ptaków, utrzymanie i zagospodarowanie ich naturalnych siedlisk. Celem wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony siedlisk jest ochrona siedlisk przyrodniczych, populacji i siedlisk ro ślin oraz zwierz ąt, a tak że odtworzenie siedlisk przyrodniczych lub wła ściwego stanu ochrony gatunków ro ślin lub zwierz ąt. W ramach sieci NATURA 2000 na omawianym terenie wł ączone do ochrony obszary o znaczeniu dla Wspólnoty to: - Lasy Puszczy nad Draw ą PLB320016 – obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO), - Dolina Dolnej Noteci PLB080004 – obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO), - Uroczyska Puszczy Drawskiej PLH320046 (SOO) - Decyzja Komisji z dnia 12 grudnia 2008 r. przyjmuj ąca na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG drugi zaktualizowany wykaz terenów maj ących znaczenie dla Wspólnoty składaj ących si ę na kontynentalny region biogeograficzny (notyfikowana jako dokument nr C(2008) 8039)(2009/93/WE), Dziennik Urz ędowy Unii Europejskiej L 43 str. 63 (2009-02-13). Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) okre śla rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. Nr 25, poz. 133 ze zm.). Tylko obszar Dolina Dolnej Noteci ma ustanowiony plan zada ń ochronnych.

55 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Ryc. 4. Orientacyjna lokalizacja obszarów Natura 2000 na terenie gminy (PLB) Źródło: opracowanie własne na podstawie geoserwis.gdos.gov.pl

Ryc. 5. Orientacyjna lokalizacja obszarów Natura 2000 na terenie gminy (PLH) Źródło: opracowanie własne na podstawie geoserwis.gdos.gov.pl

56 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Lasy Puszczy nad Draw ą PLB320016 Obszar obejmuje wi ększ ą cz ęść du żego kompleksu le śnego na równinie sandrowej, poło żonej w środkowym i dolnym biegu rzeki Drawy. W lasach dominuj ą bory sosnowe z domieszk ą brzozy, d ębu i topoli. Zostały one znacznie przekształcone w wyniku prowadzenia gospodarki le śnej na tym terenie przez kilkaset lat. Jednak że pewne fragmenty lasów np. Melico-Fagetum, Luzulo pilosae – Fagetum zachowały swój naturalny charakter. Najcenniejszym przyrodniczo obszarem jest centralna cz ęść ostoi, poło żona w widłach rzek: Drawy i Płocicznej. S ą tu liczne jeziora. W rze źbie terenu odznaczaj ą si ę meandry obu rzek, obramowane wysokimi skarpami. Charakterystyczn ą cech ą tych rzek jest bystry pr ąd wywołany silnym spadkiem terenu. Ich koryta i doliny zachowały charakter zbli żony do naturalnego. Jeziora s ą zró żnicowane pod wzgl ędem trofizmu wód, od dystroficznych przez mezotroficzne do eutroficznych. Wyst ępuje tu co najmniej 38 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 14 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Jest to jedna z najwa żniejszych ostoi puchacza oraz kilku gatunków ptaków drapie żnych w Polsce. Obszar stanowi równie ż ważne zimowisko łab ędzia krzykliwego (do 150 ptaków). Jest to tak że jedno z najwa żniejszych w Polsce l ęgowisk żurawia. W okresie l ęgowym obszar zasiedla powy żej 2 % populacji krajowej bielika (PCK) i puchacza (PCK), co najmniej 1 % populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: błotniak stawowy, bocian czarny, kania czarna (PCK), kania ruda (PCK), orlik krzykliwy (PCK), lelek, muchołówka mała, rybitwa czarna, rybołów (PCK), trzmielojad i gągoł; w stosunkowo wysokich zag ęszczeniach wyst ępuj ą: b ąk (PCK), dzi ęcioł czarny, lerka, zimorodek i żuraw. Jesieni ą liczebno ść w ędruj ących żurawi przekracza 1 % populacji szlaku w ędrówkowego, w wysokim zag ęszczeniu zim ą wyst ępuje łab ędź krzykliwy (do 150 osobników).

Dolina Dolnej Noteci PLB080004 Dolina Dolnej Noteci, jest cz ęś ci ą Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej znajduj ącą si ę w Kotlinie Gorzowskiej. Jest to rozległa dolina o szeroko ści dochodz ącej do 13,5 km. Znaczna cz ęść doliny to okresowo zalewane i podtapiane turzycowiska. W przeciwie ństwie do pozostałych fragmentów rzeki, na tym odcinku Noteć jest rzek ą wolnopłyn ącą, bez jazów pi ętrz ących oraz śluz. Na prawie całym odcinku wzdłu ż rzeki znajduj ą si ę wały przeciwpowodziowe. Obszar mi ędzywala (o przeci ętnej szeroko ści 450-500 m) to mozaika łąk ko śnych i pastwisk, zbiorowisk szuwarowych, starorzeczy oraz szybko zwi ększaj ących powierzchni ę, inicjalnych stadiów lasów ł ęgowych. Starorzecza w wi ększo ści s ą odci ęte od rzeki, co powoduje szybkie ich zarastanie i l ądowienie. W okresie wiosennych wezbra ń zalaniu lub podtopieniu ulega głównie mi ędzywale. Na zawalu rozległe rozlewiska tworz ą si ę tylko w okolicach Goszczanowca i Go ścimia oraz na nieobwałowanym fragmencie mi ędzy Drezdenkiem a Trzebiczem. Dolina Dolnej Noteci jest prawie bezle śna. Znajduj ą si ę tu tylko niewielkie powierzchniowo lasy wierzbowe, olsy oraz lokalnie na wydmach suche bory sosnowe (w płatach po kilka-kilkadziesi ąt ha). Na terenie obszaru specjalnej ochrony ptaków Dolina Dolnej Noteci stwierdzono łącznie 26 lęgowych gatunków ptaków z zał ącznika I Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa oraz 38 gatunków regularnie migruj ących nie wymienionych w zał ączniku I w/w Dyrektywy. 24 gatunki (tj. 10 gatunków z zał. I w/w Dyrektywy i 14 gatunków regularnie migruj ących nie wymienionych w zał. I w/w Dyrektywy) spełnia kryteria uznania ich za przedmioty ochrony przedmiotowego obszaru Natura 2000 (według wytycznych GDO Ś). Uroczyska Puszczy Drawskiej PLH320046

57 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Ostoja obejmuje wi ększ ą cz ęść du żego kompleksu le śnego na równinie sandrowej, poło żonej w środkowym i dolnym biegu rzeki Drawy. W lasach dominuj ą drzewostany sosnowe, jednak du ży jest udział buczyn i d ąbrów; niektóre ich płaty maj ą charakter zbli żony do naturalnego. Najcenniejszym przyrodniczo obszarem jest centralna cz ęść ostoi, poło żona w widłach rzek: Drawy i Płocicznej. Są tu liczne jeziora. Na terenie ostoi rozproszone s ą liczne, małopowierzchniowe ale bardzo cenne torfowiska przej ściowe i kilka dobrze zachowanych torfowisk alkalicznych. Dobrze zachowane są cenne siedliska przyrodnicze, w tym 23 z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. W odniesieniu do żyznych i kwa śnych buczyn jest to jeden z wa żniejszych obszarów w Polsce. Wyst ępuj ą tu bogate populacje wielu rzadkich i zagro żonych gatunków - 25 z Zał ącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG m.in. silne populacje: bobra Castor fiber , wydry Lutra lutra , żółwia błotnego Emys orbicularis . Bogata jest tak że ichtiofauna, a szczególnie reofilna fauna wodna z takimi zagro żonymi gatunkami jak: łoso ś Salmo salar , minóg rzeczny Lampetra fluviatilis , certa Vimba vimba oraz stosunkowo liczne i trwałe populacje gatunków rzadkich w naszym kraju, jak: głowacz białopłetwy Cottus gobio , pstr ąg potokowy Salmo trutta m. fario i lipie ń Thymallus thymallus . Obszar jest bardzo wa żny dla zachowania zasobów torfowisk przej ściowych (7140) i alkalicznych (7230), a tak że jezior ró żnych typów (3140, 3150, 3160). Jest to tak że obszar licznego wyst ępowania i bardzo dobrego zachowania rzek włosienicznikowych (3260). Ostoja jest równie ż wa żna dla nocka du żego, obejmuje przynajmniej 2 du że kolonie lęgowe, prawdopodobnie stanowi ące miejsca l ęgów nietoperzy zimuj ących w pobliskim obszarze PLH320021 Strzaliny k. Tuczna.

3.9.3.2. Obszar chronionego krajobrazu

Teren Gminy Stare Kurowo znajduje si ę w granicach dwóch obszarów chronionego krajobrazu: - OChK „1 – Puszcza Drawska” obejmuj ący północn ą cz ęść gminy o powierzchni 2 605 ha, co stanowi 33,4 % całej powierzchni gminy. Jest to teren wysoczyzny, pokryty lasami, bardzo słabo zasiedlony. Całkowita powierzchnia obszaru chronionego krajobrazu „1 – Puszcza Drawska” wynosi 42 173 ha i obejmuje poza gminą Stare Kurowo tereny poło żone w gminach s ąsiednich tj. Drezdenko – 9 568 ha, Zwierzyn – 25 ha, Dobiegniew – 29 086 ha i Strzelce Kraje ńskie – 889 ha. - OChK „4 – Dolina Warty i Dolnej Noteci” obejmuj ący południow ą cz ęść gminy o powierzchni 4 133 ha, co stanowi 53,1 % całej powierzchni gminy. Jest to teren doliny rzeki Noteci, niski, uprawiany rolniczo o g ęstej sieci melioracyjnej. Całkowita powierzchnia obszaru chronionego krajobrazu „4 – Dolina Warty i Dolnej Noteci” wynosi 33 888 ha i obejmuje poza gmin ą Stare Kurowo tereny poło żone w gminach sąsiednich tj. Drezdenko – 6 908 ha, Zwierzyn – 7 000 ha oraz Santok – 7 247 ha, Deszczno – 1 279 ha, Gorzów Wlkp. - 360 ha, Przytoczna – 2 007 ha i Skwierzyna – 4 954 ha. Obszary chronionego krajobrazu zostały ustanowione Rozporz ądzeniem nr 3 Wojewody Lubuskiego z dnia 17 lutego 2005 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Lubuskiego nr 9, poz. 172 z 2005 r., ze zm.).

58 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Ryc. 6. Lokalizacja obszarów chronionego krajobrazu Źródło: opracowanie własne na podstawie geoserwis.gdos.gov.pl

3.9.3.3. Użytki ekologiczne

Na terenie gminy Stare Kurowo znajduje si ę jeden obiekt obj ęty ochron ą w formie użytku ekologicznego o powierzchni 0,65 ha zlokalizowany w północnej cz ęś ci gminy, na terenie Le śnictwa Smolarz na działce nr 249/1.

3.9.4. Analiza SWOT – zasoby przyrodnicze

W kolejnej tabeli przedstawiono analiz ę SWOT dla obszaru interwencji zasoby przyrodnicze.

Tabela 23. Analiza SWOT – zasoby przyrodnicze Mocne strony Słabe strony − spontaniczna sukcesja ro ślinna, − ustanowienie na obszarach zwi ększanie si ę udziału gatunków o najwi ększej warto ści przyrodniczej trzne synantropijnych, ę form ochrony przyrody, − brak planów zada ń ochronnych dla − formy ochrony przyrody zwi ązane Czynniki wszystkich obszarów Natura 2000,

wewn z zasobami wodnymi i siedliskami − brak punktowych form ochrony lądowymi. przyrody.

59 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Szanse Zagro żenia − ograniczanie lokalnych źródeł − zanieczyszczenie powietrza zanieczyszcze ń powietrza, gleby i wód, atmosferycznego, gleby i wód, trzne − wła ściwa piel ęgnacja szaty ro ślinnej, ę − eutrofizacja siedlisk, − przebudowa drzewostanów w kierunku − ograniczone fundusze na inwestycje Czynniki bardziej odpornych na zewn zmierzaj ące do poprawy stanu fauny zanieczyszczenia gatunków oraz i flory. uzupełnienia gatunkami rodzimymi. Źródło: opracowanie własne

3.9.5. Zagadnienia horyzontalne – zasoby przyrodnicze

Wskazany obszar interwencji oraz najwa żniejsze problemy jednostki odnosz ą si ę po średnio do czterech głównych zagadnie ń horyzontalnych, którymi s ą: 1. adaptacja do zmian klimatu. 2. nadzwyczajne zagro żenia środowiska. 3. działania edukacyjne. 4. monitoring środowiska.

I – Adaptacja do zmian klimatu Spodziewane ocieplenie si ę klimatu spowoduje migracj ę gatunków, w tym obcych inwazyjnych wraz z równoczesnym wycofywaniem si ę tych gatunków, które nie s ą przystosowane do wysokich temperatur i suszy latem, a dobrze znosz ą ostre mrozy. W kontek ście pojawiaj ącego si ę zjawiska suszy wyst ąpi ograniczenie powierzchni terenów wodno-błotnych, w tym stopniowe wysychanie i zanik torfowisk, wilgotnych lasów i borów. W wyniku prognozowanych zmian klimatycznych b ędzie post ępował zanik małych powierzchniowych zbiorników wodnych (bagien, stawów, oczek wodnych, małych płytkich jezior, a tak że potoków i małych rzek). Stanowi to zagro żenie dla licznych gatunków, które bądź to po średnio bytuj ą na tych terenach, b ądź korzystaj ą z nich jako rezerwuarów wody pitnej i mo że skutkowa ć wygini ęciem lub migracj ą gatunków. Wydłu żony okres z dodatnimi temperaturami na jesieni z intensywnymi opadami rozmi ękczaj ącymi gleb ę w poł ączeniu z osłabieniem drzew przez choroby i szkodniki mo że dodatkowo zwi ększa ć wra żliwo ść lasów na wiatry i sprzyja ć zwi ększaniu wiatrołomów. W obliczu zmian klimatycznych bardzo istotna staje się ochrona struktur przyrodniczych oraz zachowanie, spójno ści i dro żno ści sieci ekologicznej, która poza funkcjami przyrodniczymi pełni równie ż inne funkcje, m.in. społeczne i klimatyczne, gdy ż poprawia jako ść życia – szczególnie mieszka ńców zwartej zabudowy (schładzanie miast, zacienianie, poprawa warunków aerosanitarnych, tereny rekreacyjne). Na specjaln ą uwag ę w sieci ekologicznej, zasługuj ą korytarze ekologiczne. Zadaniem korytarzy ekologicznych jest poł ączenie obszarów o najwi ększej warto ści biotycznej tzw. biocentrów. W warunkach oczekiwanych zmian klimatu, które przyczyni ą si ę do migracji i zmian zasi ęgów wyst ępowania poszczególnych gatunków, zachowanie dro żno ści korytarzy ekologicznych postrzegane jest jako czynnik pozwalaj ący łagodzi ć antropopresj ę. Sieci ekologiczne, stanowi ć mog ą wa żny element adaptacji do zmian klimatu.

II – Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Lasy znajduj ą si ę w sytuacji stałego zagro żenia przez czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne. Istotnym zagro żeniem s ą nadal zanieczyszczenia powietrza

60 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 atmosferycznego. Stałe oddziaływanie zanieczyszcze ń i ich dotychczasowa akumulacja w środowisku le śnym osłabia odporno ść lasów na choroby. Stale od wielu lat najwi ększe procentowo szkody gospodarcze wyrz ądzaj ą te ż ro ślino żerne ssaki, przewa żnie jelenie, sarny oraz lokalnie gryzonie. Szkody równie ż wyrz ądzane s ą przez choroby korzeni drzew, takie jak: huba korzeni i opie ńki. Lasy nara żone s ą tak że na anomalie pogodowe - okresowo wyst ępuj ące susze, huraganowe wiatry oraz po żary. Ze wzgl ędu na zwi ększenie intensywno ści wiatrów wzrasta zagro żenie powstawaniem szkód wyrz ądzonych przez wyrywane drzewa podczas huraganów.

III – Działania edukacyjne Funkcj ę edukacyjn ą pełni ą równie ż szlaki turystyczne i ście żki edukacyjne. Głównym celem edukacji przyrodniczej jest zach ęcenie ludno ści do uprawiania aktywnego wypoczynku, pokazanie ró żnorodno ści wyst ępuj ących form przyrody, przybli żenie problematyki gospodarki le śnej i ochrony przyrody oraz poszerzenie wiedzy z zakresu edukacji przyrodniczej. Nadleśnictwa prowadz ą edukacj ę ekologiczn ą w oparciu o zatwierdzony program edukacji le śnej. Prowadzone s ą równie ż spotkania ze szkołami, przedszkolami na ście żkach edukacyjno - le śnych.

IV - Monitoring środowiska Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego funkcjonuje w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, a jego zadaniem w odró żnieniu od monitoringu specjalistycznego jest prowadzenie obserwacji mo żliwie jak najwi ększej liczby elementów środowiska przyrodniczego, w oparciu o planowe, zorganizowane badania stacjonarne. Celem ZM ŚP jest dostarczenie danych do okre ślania aktualnego stanu środowiska oraz w oparciu o wieloletnie cykle obserwacyjne, przedstawienie krótko i długookresowych przemian środowiska w warunkach zmian klimatu i narastaj ącej antropopresji. Uzyskane wyniki z prowadzonych obserwacji stanowi ą podstaw ę do sporz ądzenia prognoz krótko i długoterminowych rozwoju środowiska przyrodniczego oraz przedstawienia kierunków zagro żeń i sposobów ich przeciwdziałania. Monitoring lasów wł ączono do Pa ństwowego Monitoringu Środowiska koordynowanego przez Pa ństwow ą Inspekcj ę Ochrony Środowiska. Instytut Badawczy Le śnictwa przyst ąpił do uruchomienia monitoringu uszkodze ń lasu (monitoring biologiczny). Do monitoringu lasu wł ączono monitoring entomologiczny obejmuj ący li ścio żerne szkodniki drzew iglastych. Uruchomiono pomiary koncentracji zanieczyszcze ń powietrza. Zapocz ątkowano monitoring fitopatologiczny. Zapocz ątkowano monitoring składu chemicznego aparatu asymilacyjnego drzew. Rozpoczęto monitoring biegaczowatych.

3.10. ZAGRO ŻENIA POWA ŻNYMI AWARIAMI

Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska mianem powa żnej awarii okre śla si ę zdarzenie, w szczególno ści emisj ę, po żar lub eksplozj ę, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem. Na terenie gminy nie funkcjonuj ą zakłady okre ślone jako zakłady o zwi ększonym lub du żym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii. Zagro żenie mog ą stanowi ć jednak inne podmioty gospodarcze ze wzgl ędu na składowane materiały i inne półprodukty.

61 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Wielko ść i rodzaj prowadzonej działalno ści, w wi ększo ści zakładów nie stwarza znacz ącego zagro żenia dla środowiska. Najwi ększe, potencjalne zagro żenie dla środowiska stwarzaj ą: Meprozet Stare Kurowo Sp. z o.o. (zakład produkcyjny stosuj ący w procesie technologicznym kwas solny), Rang-Sells Nowe Kurowo Sp. z o.o. oraz PPD HEBAN Nowe Kurowo (usługi i produkcja w bran ży metalowej, obci ąż enie ogniowe). Jak wynika z danych Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w roku 2015 r. na terenie gminy Stare Kurowo odnotowano ł ącznie 142 zdarzenia w tym: 85 po żarów oraz 55 miejscowych zagro żeń (wypadki samochodowe i 4 zdarzenia zwi ązane z neutralizacj ą plam cieczy ropopochodnych znajduj ących si ę na powierzchni jezdni. Innym typem zagro żeń na terenie jednostki s ą zagro żenia pochodz ące z komunikacji. W efekcie du żego i stale rosn ącego nat ęż enia przewozów materiałów, stanu technicznego dróg oraz niejednokrotnie fatalnego stanu technicznego taboru ci ęż arowego ro śnie ryzyko zagro żenia. Bior ąc pod uwag ę wymienione czynniki, za potencjalne źródło awarii mo żna zatem uzna ć równie ż ci ągi komunikacyjne oraz stacje paliw jako miejsca wypadków drogowych i zagro żeń produktami ropopochodnymi dla gleb i wód. Potencjalnym zagro żeniem powa żną awari ą obj ęte s ą, z tytułu transportu materiałów niebezpiecznych, nast ępuj ące ci ągi komunikacyjne: - droga relacji Gorzów Wlkp. – Gda ńsk (transport benzyny, oleju nap ędowego, gazu propan-butan, benzenu, kwasu fluorookrzemowego, cykloheksanonu, kwasu siarkowego, toluenu, kwasu solnego, wodorotlenku sodowego, akrylonitrylu, tlenku etylu, dwutlenek siarki) - nie jest prowadzony rejestr materiałów przewo żonych w tranzycie - ich ilo ść szacuje si ę do kilkunastu tysi ęcy ton, - droga relacji Barlinek – Mi ędzychód (transport benzyny, oleju nap ędowego, gazu propan-butan) - nie jest prowadzony rejestr materiałów przewo żonych w tranzycie - ich ilo ść szacuje si ę do kilkunastu tysi ęcy ton, - trasa kolejowa relacji Krzy ż – Kostrzyn (transport benzyny, oleju nap ędowego, dwutlenku siarki, akrylonitrylu, amoniaku), - trasa kolejowa relacji Krzy ż - Gorzów Wlkp. – Kostrzyn (transport benzyny, oleju nap ędowego, kwasu solnego, kwasu octowego, dwutlenku siarki, amoniaku, wodorotlenku sodowego. Przez teren gminy Stare Kurowo przebiega gazoci ąg przesyłowy, który równie ż mo żna zakwalifikowa ć do instalacji mog ących by ć źródłem powa żnej awarii. Jest to gazoci ąg średnioci śnieniowy o ci śnieniu 10,0 MPa, z tworzyw sztucznych, zakopany około 1,5 m pod powierzchni ą ziemi. Gazoci ąg przebiega przez gminy Strzelce Kraje ńskie, Stare Kurowo i Drezdenko. W przypadku uszkodzenia gazoci ągu mo że doj ść do zatrucia ludzi, wybuchów i zapalenia, które to mo że spowodowa ć zniszczenia i po żary.

3.10.1. Analiza SWOT – zagro żenia powa żnymi awariami

W kolejnej tabeli przedstawiono analiz ę SWOT dla obszaru interwencji zagro żenia powa żnymi awariami.

62 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Tabela 24. Analiza SWOT – zagro żenia powa żnymi awariami Mocne strony Słabe strony

trzne − aktualne procedury kryzysowe ę − znaczne nat ęż enie ruchu ci ęż arowego, opracowywane przez Stra ż Po żarn ą − zagro żenia punktowe i liniowe. Czynniki i Starostwo Powiatowe. wewn Sz anse Zagro żenia − opracowywanie przez prowadz ących zakłady przemysłowe planów operacyjno- − duże nat ęż enie ruchu samochodowego trzne

ę ratowniczych oraz zewn ętrznych planów na szlakach komunikacyjnych operacyjno-ratowniczych przez zwi ększaj ące zagro żenie wyst ąpienia Czynniki

zewn Komendanta Wojewódzkiego Pa ństwowej awarii. Stra ży Po żarnej. Źródło: opracowanie własne

3.10.2. Zagadnienia horyzontalne – zagro żenie powa żnymi awariami

Wskazany obszar interwencji oraz najwa żniejsze problemy jednostki odnosz ą si ę po średnio do czterech głównych zagadnie ń horyzontalnych, którymi s ą: 1. adaptacja do zmian klimatu. 2. nadzwyczajne zagro żenia środowiska. 3. działania edukacyjne. 4. monitoring środowiska.

I – Adaptacja do zmian klimatu Zaburzeniom równowagi w systemie środowiska geograficznego wywołanym ocieplaniem si ę klimatu b ędą towarzyszyły zmiany, które w sposób bezpo średni lub po średni powinny by ć uwzgl ędniane w gospodarowaniu przestrzeni ą w kontek ście mog ącej si ę pojawi ć powa żnej awarii lub nadzwyczajnego zagro żenia środowiska. Dotycz ą one wielu aspektów o charakterze horyzontalnym, od gospodarki rolnej, le śnej i wodnej (niszcz ące susze, po żary, powodzie i podtopienia, itd.), przez przemysł i energetyk ę (zmiany technologii), bezpiecze ństwo ludzi i mienia (ekspozycja na powodzie i podtopienia, osuwiska i po żary) po infrastruktur ę (ekspozycja na nadmiar lub niedobór wód, wichury). Na mo żliwo ść wyst ąpienia powa żnych awarii ma wyst ępowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych, typu huragany czy intensywne burze co mo że doprowadzi ć do zwi ększenia ryzyka uszkodzenia linii przesyłowych i dystrybucyjnych, a zatem ograniczenia w dostarczaniu energii do odbiorców. Jedn ą z najbardziej wra żliwych na zmiany klimatu dziedzin gospodarki jest transport. We wszystkich jego kategoriach wra żliwo ść na warunki klimatyczne jest znaczna. Innym czynnikiem klimatycznym powoduj ącym utrudnienia w ruchu drogowym jest mgła, szczególnie cz ęsto wyst ępuj ąca w warunkach jesienno-zimowych przy temperaturach bliskich zera. Ograniczenie widoczno ści powoduje zmniejszenie pr ędko ści eksploatacyjnej i opó źnienia w ruchu drogowym, szczególnie w transporcie publicznym, a tak że zwi ększa ryzyko wypadków drogowych. Analiza przewidywanych zmian klimatu dowodzi, że oczekiwane zmiany w dalszej perspektywie b ędą oddziaływa ć na transport negatywnie. Działania dostosowawcze sektora transportu do oczekiwanych zmian klimatu powinny przede wszystkim zabezpieczy ć infrastruktur ę drogow ą i kolejow ą przed zagro żeniami wynikaj ącym ze wzrostu cz ęstotliwo ści intensywnych opadów. Deszcze nawalne powoduj ą

63 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 zatopienia dróg, przeci ąż enie układów odwadniaj ących, przepustów i mostów na mniejszych ciekach.

II – Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Nadzwyczajne zagro żenia środowiska powstaj ą wskutek: wypadków i zdarze ń w czasie budowy i eksploatacji dróg i innych obiektów drogowych, w których bior ą udział pojazdy przewo żą ce substancje niebezpieczne, a które mog ą spowodowa ć m.in.: ska żenie powietrza, wód, gleb oraz po żary; awarii w miejscach postoju ww. pojazdów, po żaru z powodu nieostro żnego obchodzenia si ę u żytkowników dróg z ogniem w lesie, niewła ściwego lub niedostatecznego zabezpieczenia robót drogowych i samej drogi w wyniku złego rozpoznania warunków środowiskowych (np. geologii, stosunków wodnych).

III – Działania edukacyjne Edukacj ę społecze ństwa w zakresie wła ściwych zachowa ń w sytuacji wyst ąpienia zagro żenia realizuj ą gminne i powiatowe sztaby zarz ądzania antykryzysowego. W zakres funkcji Pa ństwowej Stra ży Po żarnej wchodzi publiczna informacja, edukacja i zwi ększanie świadomo ści społeczno ści lokalnych. Na podstawie przeprowadzanych działa ń, komendanci powiatowi sporz ądz ą tzw. katalogi zagro żeń obejmuj ące identyfikacj ę zagro żeń: - chemicznych - od źródeł stacjonarnych (w tym obj ętych postanowieniami dyrektywy SEVESO II, - w transporcie drogowym materiałów niebezpiecznych, w transporcie kolejowym i ruroci ągowym, - zagro żenia po żarowe (du żych baz magazynowych materiałów po żarowo niebezpiecznych, obiektów u żyteczno ści publicznej, lasów itp.) Na podstawie katalogów zagro żeń sporz ądzane s ą plany ratownicze dla terenu całego powiatu oraz przeprowadzane s ą szkolenia stra żaków jednostek ratowniczo - ga śniczych PSP, członków jednostek Ochotniczych Stra ży Po żarnych oraz ratowników z jednostek wł ączonych do systemu ratowniczo-ga śniczego.

IV - Monitoring środowiska Obowi ązki kontroli zwi ązane z awariami przemysłowymi spoczywaj ą głównie na prowadz ącym zakład o du żym lub zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii oraz na organach Pa ństwowej Stra ży Po żarnej, a tak że Wojewodzie. WIO Ś realizuje zadania z zakresu zapobiegania wyst ępowania awarii przemysłowych poprzez wykonywanie kontroli przedsi ębiorstw. Współprac ę koordynuj ą sztaby zarz ądzania antykryzysowego w oparciu o opracowane plany zarz ądzania antykryzysowego.

IV. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, ZADANIA I ICH FINANSOWANIE

4.1. ZAŁO ŻENIE PROGRAMOWE

Realizuj ąc lokaln ą polityk ę ochrony środowiska niniejszy program ochrony środowiska, a w nim harmonogram realizacyjny, sporz ądzony został z uwzgl ędnieniem celów

64 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 zawartych w strategiach i programach (operacyjnych i rozwoju), wynikaj ących z ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2016 r. poz. 383). W ka żdym z tych dokumentów znajduje si ę szereg zapisów, które były baz ą dla potrzeb opracowania celów oraz kierunków działa ń niniejszego Programu. Wiele z zaproponowanych zada ń w zało żeniu powinno by ć realizowanych przez jednostki samorz ądowe, w szczególno ści samorz ąd gminny, rzadko kiedy przez samorz ąd powiatowy lub przez jednostki działaj ące na tym terenie oraz w regionie. Gmina Stare Kurowo będzie w cz ęś ci odpowiedzialna finansowo za realizacj ę zada ń, a w cz ęś ci z nich będzie cz ęsto pełni ć funkcje nadzoru działalno ści, b ędzie wspiera ć działalno ść w charakterze administracyjnym, czy organizacyjnym, promocyjnym.

4.1.1. Dokumenty mi ędzynarodowe

Punktem wyj ścia dla rozwa żań zgodno ści zało żeń PO Ś z innymi dokumentami jest omówienie dokumentów ustanowionych na szczeblu mi ędzynarodowym do realizacji, których Polska jest zobowi ązana. W 1992 roku opracowany został jeden z najwa żniejszych dokumentów, zwi ązanych ze zrównowa żonym rozwojem tzw. „Agenda 21" - Światowy Program Rozwoju Zrównowa żonego . Dokument ten zwraca szczególn ą uwag ę na konieczno ść ochrony zasobów naturalnych i racjonalnego gospodarowania nimi w celu zapewnienia trwałego i zrównowa żonego rozwoju . Kolejnym najbardziej rozpowszechnionym dokumentem mi ędzynarodowym, który narzuca Polsce działania w zakresie ochrony środowiska jest Protokół z Kioto w sprawie zmian klimatu. Stanowi znaczny post ęp w zakresie walki z globalnym ociepleniem, poniewa ż zawiera cele wi ążą ce i ilo ściowe , zwi ązane z ograniczeniem i redukcj ą emisji gazów cieplarnianych . Obecnie priorytetowe dla Polski jest dostosowanie swoich działa ń do polityki Unii Europejskiej. Główne zało żenia polityki Wspólnoty w zakresie środowiska naturalnego okre ślone s ą w Traktacie Ustanawiaj ącym WE w Tytule XIX - Środowisko Naturalne . Jego realizacja powinna si ę przyczyni ć do zachowania, ochrony i poprawy jako ści środowiska naturalnego – z uwzgl ędnieniem ró żnorodno ści sytuacji w ró żnych regionach Wspólnoty - ale równie ż do ochrony zdrowia ludzkiego . Kolejnym wa żnym dokumentem, wyznaczaj ącym ramy realizacji polityki wspólnotowej w zakresie ochrony środowiska jest Program Działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie Środowiska . W chwili obecnej obowi ązuje ju ż 7 Program, który okre śla działania polityki UE w dziedzinie ochrony środowiska i polityki klimatycznej na najbli ższe siedem lat (od roku 2013). Okre śla on nast ępuj ące cele priorytetowe: - ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii, - przekształcenie Unii w zasobooszcz ędn ą, zielon ą i konkurencyjn ą gospodark ę niskoemisyjn ą, - ochrona obywateli Unii przed zwi ązanymi ze środowiskiem presjami i zagro żeniami dla zdrowia i dobrostanu, - maksymalizacja korzy ści z prawodawstwa środowiskowego, doskonalenie wiedzy i bazy dowodowej w zakresie środowiska i ochrony klimatu, - zabezpieczenie inwestycji ekologicznych i wspieranie zrównowa żonych miast, - lepsze uwzgl ędnianie w działaniach bardziej spójnej polityki środowiskowej i efektywne podejmowanie wyzwa ń mi ędzynarodowych, dotycz ących środowiska i klimatu.

65 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Jednym z kluczowych elementów programu jest tak że adaptacja do zmian klimatu , powi ązana z wieloma innymi aspektami środowiskowymi, takimi jak ochrona gleby, zrównowa żone środowisko miejskie, zrównowa żona ochrona wód i środowiska morskiego . Program ochrony środowiska to dokument, który powinien opiera ć si ę tak że na strategicznych dokumentach programuj ących nie tylko działania w zakresie stricte ochrony środowiska, ale równie ż szeroko rozumianego rozwoju społeczno-gospodarczego. Tym samym kolejnym unijnym dokumentem maj ącym znaczenie dla rozwoju pa ństw członkowskich jest unijna strategia wzrostu na okres od 2010 do 2020 r., Europa 2020 . Strategia ta ma pomóc skorygowa ć niedoci ągni ęcia europejskiego modelu wzrostu gospodarczego i stworzy ć warunki, dzi ęki którym b ędzie on bardziej inteligentny, zrównowa żony i sprzyjaj ący wł ączeniu społecznemu.

4.1.2. Dokumenty krajowe

Na poziomie krajowym najwa żniejsze strategiczne dokumenty, które wytyczaj ą drog ę do zrównowa żonego rozwoju to przede wszystkim: 1. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści” – przyj ęta uchwał ą Nr 16 Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2013 r. w sprawie przyj ęcia Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesno ści (M.P. 2013, poz. 121), 2. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 – przyj ęta uchwał ą Nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 wrze śnia 2012 r. w sprawie przyj ęcia Strategii Rozwoju Kraju 2020 (M.P. 2012, poz. 882), 3. Strategia „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko” – przyj ęta uchwał ą Nr 58 Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r. w sprawie przyj ęcia Strategii „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” (M.P. 2014, poz. 469), 4. Strategia innowacyjno ści i efektywno ści gospodarki „Dynamiczna Polska 2020” – przyj ęta uchwał ą Nr 7 Rady Ministrów z dnia 15 stycznia 2013 r. w sprawie Strategii Innowacyjno ści i Efektywno ści Gospodarki „Dynamiczna Polska 2020” (M.P. 2013, poz. 73), 5. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektyw ą do 2030 roku) – przyj ęta uchwał ą Nr 6 Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 2013 r. w sprawie Strategii Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektyw ą do 2030 r.) (M.P. 2013, poz. 75), 6. Strategia zrównowa żonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012- 2020 – przyjęta uchwał ą Nr 163 Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie przyj ęcia „Strategii zrównowa żonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa” na lata 2012–2020 (M.P. 2012, poz. 839), 7. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku - obwieszczenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2009 r. w sprawie polityki energetycznej pa ństwa do 2030 r. (M.P. 2010 nr 2, poz. 11), 8. Krajowy Program Ochrony Powietrza w Polsce - komunikat Ministra Środowiska z dnia 17 wrze śnia 2015 r. w sprawie Krajowego Programu Ochrony Powietrza (M.P. 2015 poz. 905), 9. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych - obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 15 czerwca 2016 r. w sprawie ogłoszenia aktualizacji

66 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (M.P. 2016 poz. 652), 10. Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030 – przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dniu 29 pa ździernika 2013 r., 11. Program ochrony i zrównowa żonego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej – przyj ęty uchwał ą Nr 213 Rady Ministrów z dnia 6 listopada 2015 r. w sprawie zatwierdzenia „Programu ochrony i zrównowa żonego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej wraz z Planem działa ń na lata 2015–2020” (M.P. 2015 poz. 1207), 12. Krajowy plan gospodarki odpadami – przyj ęty uchwał ą Nr 88 Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2016 r. w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami 2022 (M.P. 2016 poz. 784), 13. Krajowy program zapobiegania powstawaniu odpadów - przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dniu 26 czerwca 2014 r. 14. Sprawne Pa ństwo 2020 – przyj ęta uchwał ą Nr 17 Rady Ministrów z dnia 12 lutego 2013 r. w sprawie przyj ęcia strategii „Sprawne Pa ństwo 2020” (M.P. 2013 poz. 136), 15. Strategia rozwoju systemu bezpiecze ństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 – przyj ęta uchwał ą Nr 67 Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 2013 r. w sprawie przyj ęcia „Strategii rozwoju systemu bezpiecze ństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022” (M.P. 2013 poz. 377), 16. Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010–2020: regiony, miasta, obszary wiejskie - przyj ęta przez Rad ę Ministrów uchwał ą w dniu 13 lipca 2010 r. (M.P. 2011 nr 36 poz. 423), 17. Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 – przyj ęta uchwał ą Nr 104 Rady Ministrów z dnia 18 czerwca 2013 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 (M.P. 2013 poz. 640), 18. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 – przyj ęta uchwał ą Nr 61 Rady Ministrów z dnia 26 marca 2013 r. w sprawie przyj ęcia „Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego 2020” (M.P. 2013 poz. 378).

4.1.3. Dokumenty wojewódzkie

Zało żenia opracowywanego Programu ochrony środowiska powinny opiera ć si ę na celach strategicznych wojewódzkiego programu ochrony środowiska - Programu Ochrony Środowiska Województwa Lubuskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą do roku 2019 . Dokument został przyj ęty uchwał ą Nr XXI/185/12 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 12 marca 2012 r. Cele i kierunki działa ń ww. dokumentu wynikaj ą m.in. ze zdefiniowanych zagro żeń i problemów dla poszczególnych zagadnie ń. Cele i kierunki działa ń wytyczone w Programie przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: - ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO (PA) : Kontynuacja działa ń zwi ązanych z popraw ą jako ści powietrza • PA 1. Wdra żanie i realizacja zało żeń Programów słu żą cych ochronie powietrza, • PA 2. Spełnienie wymaga ń prawnych w zakresie jako ści powietrza poprzez ograniczenie emisji ze źródeł powierzchniowych, liniowych i punktowych. - GOSPODARKA WODNA (W): Cel: Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz ochrona przeciwpowodziowa

67 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

• W1. Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych, • W2. Dobra jako ść wód u żytkowych i racjonalizacja ich wykorzystywania, • W3. Zwi ększenie retencji w zlewniach i ochrona przed skutkami powodzi, • W4. Przywrócenie i ochrona ci ągło ści ekologicznej rzek. - GOSPODARKA ODPADAMI (GO) Cel: Stworzenie systemu gospodarki odpadami, zgodnego z zasad ą zrównowa żonego rozwoju oraz hierarchi ą sposobów post ępowania z odpadami • GO1. Kształtowanie systemu gospodarki odpadami • GO2. Gospodarka odpadami komunalnymi, • GO3. Gospodarka odpadami niebezpiecznymi. - OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU (OP) Cel: Ochrona, odtwarzanie i zrównowa żone u żytkowanie ró żnorodno ści biologicznej i georó żnorodno ść • OP1. Pogł ębianie wiedzy o zasobach przyrodniczych województwa, • OP2. Stworzenie organizacyjnych i prawnych warunków i narz ędzi dla ochrony przyrody, • OP3. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej poprzez zachowanie lub odtworzenie wła ściwego stanu ekosystemów i siedlisk oraz populacji gatunków zagro żonych, • OP4. Ochrona i odtwarzanie ró żnorodno ści biologicznej systemów le śnych, • OP5. Zmiana struktury gatunkowej i wiekowej lasów, odnowienie uszkodzonych ekosystemów le śnych, • OP6. Edukacja le śna społecze ństwa, dostosowanie lasów do pełnienia zró żnicowanych funkcji przyrodniczych i społecznych, • OP7. Identyfikacja zagro żeń lasów i zapobiegania ich skutkom. - OCHRONA PRZED HAŁASEM (H) Cel: Zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu poprzez obni żenie jego nat ęż enia do poziomu obowi ązuj ących standardów • H1. Monitoring hałasu i ocena stopnia nara żenia mieszka ńców województwa na ponadnormatywny hałas, • H2. Ograniczenie uci ąż liwo ści akustycznej dla mieszka ńców. - OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI (PEM) Cel: Ochrona przed negatywnym oddziaływanie pól elektromagnetycznych • PEM 1. Utrzymanie poziomów promieniowania elektromagnetycznego poni żej warto ści dopuszczalnych. - ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII (OZE) Cel: Ograniczanie zu życia energii oraz zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii • OZE1. Zwi ększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii. - PRZECIWSTAWANIE POWSTAWANIU AWARII PRZEMYSŁOWYCH (PAP) Cel: Ograniczenie ryzyka wyst ąpienia powa żnych awarii przemysłowych oraz minimalizacja ich skutków • PAP1. Minimalizacja ryzyka wyst ąpienia powa żnych awarii przemysłowych i w wyniku transportu, • PAP2. Minimalizacja skutków wyst ąpienia powa żnych awarii. - KOPALINY (K) Cel: Zrównowa żona gospodarka zasobami naturalnymi • K.1. Minimalizacja strat w eksploatowanych zło żach oraz ochrona środowiska przed negatywnym oddziaływaniem przemysłu wydobywczego.

68 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

- DEGRADACJA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB (GL) Cel: Ochrona powierzchni ziemi przed negatywnym oddziaływaniem oraz rekultywacja terenów zdegradowanych • GL1. Zagospodarowanie powierzchni ziemi zgodne z zasadami zrównowa żonego rozwoju, • GL2. Inwentaryzacja i rekultywacja gleb zdewastowanych i zdegradowanych, • GL3. Ochrona gleb przed negatywnym oddziaływaniem rolnictwa i innych rodzajów działalno ści gospodarczej. - WSPÓŁPRACA TRANSGRANICZNA (WT) Cel: Prowadzenie wspólnych, transgranicznych działa ń zwi ązanych z ochron ą środowiska i ochron ą przeciwpowodziow ą • WT1. Realizacja działa ń z zakresu ochrony środowiska i ochrony przeciwpowodziowej w ramach podpisanych umów o współpracy transgranicznej. - EDUKACJA EKOLOGICZNA (EE) Cel: Propagowanie wła ściwych zachowa ć i postaw dotycz ących środowiska naturalnego • EE 1. Promowanie wła ściwych zachowa ń w zakresie ochrony środowiska, zwłaszcza zanieczyszcze ń wody i gospodarki odpadami oraz ochrony powietrza, • EE 2. Rozwijanie działa ń edukacyjnych dotycz ących ochrony przyrody, • EE 3. Stworzenie warunków dla rozwoju bazy edukacji ekologiczne.

Kolejnym strategicznym dokumentem jest Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego do 2020 r. , która stanowi wytyczne dla Strategii, na poziomie powiatów i gmin. Do celów strategicznych Strategii zaliczamy: 1. Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójno ści regionu. 2. Podniesienie poziomu wykształcenia społecze ństwa, zwi ększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społecze ństwa. 3. Rozwój przedsi ębiorczo ści oraz działania maj ące na celu podniesienie poziomu technologicznego przedsi ębiorstw i ich innowacyjno ści dzi ęki współpracy z nauk ą. 4. Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego.

Niniejszy dokument jest zgodny z obowi ązuj ącymi aktami prawnymi z zakresu gospodarki odpadami oraz z Krajowym planem gospodarki odpadami 2014. Na poziomie województwa lubuskiego Uchwał ą Nr XXX/281/12 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 10 wrze śnia 2012 roku przyj ęto Plan gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego na lata 2012 – 2017 z perspektyw ą do roku 2020 . Celem nadrz ędnym jest stworzenie systemu gospodarki odpadami opartego na hierarchii sposobów post ępowania z odpadami komunalnymi. Cele główne Planu to: − Minimalizacja ilo ści wytwarzanych odpadów przy wzro ście gospodarczym województwa. − Zwi ększenie udziału recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak równie ż odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska. − Zmniejszenie ilo ści odpadów kierowanych na składowiska odpadów.

69 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

− Wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów.

Niniejszy dokument został oparty równie ż o inne wa żne dokumenty strategiczne województwa lubuskiego, wpływaj ące na jego realizacj ę. Nale ży do nich naliczy ć m.in.:

1. Strategia Energetyki Województwa Lubuskiego , 2013 r. Strategia Energetyki Województwa Lubuskiego stanowi dokument, który wytycza kierunki prowadzenia polityki rozwoju szeroko rozumianej energetyki dla uzyskania podstawowego celu, jakim b ędzie z jednej strony zapewnienie dost ępno ści do korzystania z wszystkich form energii, z drugiej jej efektywne wykorzystanie. Celem głównym Strategii jest rozwój energetyki warunkiem zdynamizowania gospodarki województwa lubuskiego oraz poprawy jakości życia jego mieszka ńców. Wyró żniamy nast ępuj ące cele strategiczne: − zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego poprzez wzrost mocy wytwórczej oraz zwi ększenie dost ępno ści infrastruktury energetycznej, − wzrost udziału czystej energii, − efektywne gospodarowanie energi ą, − rozwój niematerialnych zasobów infrastruktury energetyki.

2. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego na lata 2014- 2017. Do celów strategicznych planu zaliczamy: − zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójno ści regionu, − podniesienie poziomu wykształcenia społecze ństwa, zwi ększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społecze ństwa, − rozwój przedsi ębiorczo ści oraz działania maj ące na celu podniesienie poziomu technologicznego przedsi ębiorstw i ich innowacyjno ści dzi ęki współpracy z nauk ą, − efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego. Poszczególnym celom strategicznym przypisano cele operacyjne, które zostały sformułowane w oparciu o przeprowadzone konsultacje społeczne oraz dokonane oceny realizacji dotychczasowej strategii rozwoju,

Dokumentem strategicznym na poziomie województwa jest równie ż Program Ochrony Powietrza . Obowi ązuj ące na terenie województwa lubuskiego Program ochrony powietrza dla województwa lubuskiego został przyj ęty uchwał ą nr XLVI/552/14 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 24 marca 2014r. Podstaw ą opracowania Programu ochrony powietrza s ą wyniki oceny jako ści powietrza dokonywanej przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Strefa lubuska ze wzgl ędu na normatywne st ęż enia pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu dla okresu lat 2010-2012, została zakwalifikowana do klasy wynikowej C. Ze wzgl ędu na przekroczenia warto ści docelowej arsenu, dla lat 2011-2012, równie ż została zakwalifikowana do klasy C. Obliguje to do przygotowania dla strefy lubuskiej programu ochrony powietrza.

70 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

4.1.4. Dokumenty lokalne

Zgodnie z zasad ą sporz ądzania strategicznych dokumentacji, Program powinien równie ż nawi ązywa ć do zapisów powiatowego programu ochrony środowiska . W chwili obecnej obowi ązuj ącym dokumentem dla Powiatu Strzelecko-Drezdeneckiego jest Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Strzelecko-Drezdeneckiego na lata 2012 - 2015 z perspektyw ą na lata 2016 - 2019. Poprzedni „Program ochrony środowiska dla Powiatu Strzelecko-Drezdeneckiego” dotyczył okresu 2005-2011. Zagadnienia przedstawione w dokumencie zostały uj ęte w sposób kompleksowy, z wyznaczeniem celów do realizacji, z przyj ęciem kierunków działa ń i zada ń z zakresu wszystkich sektorów ochrony środowiska. Celem sporz ądzania aktualizacji powiatowego programu ochrony środowiska jest uaktualnienie na szczeblu lokalnym podstaw realizacji „Polityki Ekologicznej Pa ństwa”, które od świe żą : − cele polityki ekologicznej na terenie powiatu, w podziale na cele krótkookresowe, średniookresowe i długookresowe, − wybrane priorytety ekologiczne z uzasadnieniem ich wyboru, − rodzaj i harmonogram działa ń ekologicznych, których podejmuje si ę powiat, − środki niezb ędne do osi ągni ęcia zało żonych celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe.

Jednym z najwa żniejszych lokalnych dokumentów strategicznych, na których opiera si ę projekt PO Ś jest równie ż Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Strzelecko – Drezdeneckiego do roku 2015. Ze wzgl ędu na okres obwi ązywania Strategii do roku 2015, konieczna jest aktualizacja dokumentu. W dokumencie tym okre ślono szereg celów nadrz ędnych, a w odniesieniu do szeroko poj ętej ochrony środowiskowa, celami odnosz ącymi si ę do tego zakresu s ą przede wszystkim: 1. Cel strategiczny - Modernizacja i rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej. 2. Cel strategiczny – Tworzenie i rozbudowa infrastruktury zwi ązanej z ochron ą środowiska i wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. 3. Cel strategiczny - Poprawa bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego. 4. Cel strategiczny - Rozwój turystyki i zarz ądzanie zasobami środowiska przyrodniczego.

W systemie zarz ądzania polityk ą rozwoju, Strategia Rozwoju Gminy Stare Kurowo na lata 2015 – 2022 pełni kluczow ą rol ę, jako generalny plan post ępowania władz samorz ądowych, partnerów gospodarczych i społecznych, którzy mog ą si ę na ni ą powoływa ć w procesie pozyskiwania środków zewn ętrznych oraz w oparciu o ni ą budowa ć własne plany strategiczne. Celem głównym Strategii jest zrównowa żony, zgodny z dyrektywami Unii Europejskiej, społecznie zaakceptowany, dynamiczny rozwój gminy z wykorzystaniem istniej ącego potencjału gospodarczego i ludzkiego, z uwzgl ędnieniem zasad ochrony środowiska. Cele strategiczne zostały wyznaczone na podstawie przeprowadzonej diagnozy obecnej sytuacji społeczno – gospodarczej gminy, wyników przeprowadzonych konsultacji oraz wniosków płyn ących z analizy SWOT. Cele strategiczne i operacyjne wyznaczono w czterech obszarach tematycznych: 1. gospodarka, rolnictwo i turystyka.

71 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

2. ochrona środowiska. 3. infrastruktura społeczna i społecze ństwo. 4. infrastruktura techniczna i zagospodarowanie przestrzeni.

Ryc. 7. Cele strategiczne dla gminy Stare Kurowo Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Stare Kurowo na lata 2015 – 2022

Kolejnym strategicznym dokumentem gminnym jest Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Kurowo . Potrzeba opracowania planu jest zgodna z polityk ą Polski i wynika z Zało żeń Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej, przyj ętych przez Rad ę Ministrów 16 sierpnia 2011 roku. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej ma przyczyni ć si ę do osi ągni ęcia celów strategicznych okre ślonych w pakiecie klimatyczno-energetycznym do roku 2020, tj.: - redukcji emisji gazów cieplarnianych, - zwi ększenia udziału energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych, - redukcji zu życia energii finalnej, co ma zosta ć zrealizowane poprzez podniesienie efektywno ści energetycznej. Ponadto Plan przyczyni si ę do poprawy jako ści powietrza na obszarach, na których odnotowano przekroczenia poziomów dopuszczalnych stęż eń zanieczyszcze ń w powietrzu.

Kolejne dwa dokumenty lokalne zwi ązane s ą z ochron ą wód powierzchniowych. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza stanowi podstawowy dokument planistyczny w zakresie gospodarowania wodami. Opracowywany jest przez Prezesa

72 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Krajowego Zarz ądu Gospodarki Wodnej. Plan jest podsumowaniem ka żdego z 6 letnich cyklów planistycznych wymaganych Dyrektyw ą 2000/60/WE tzw. Ramow ą Dyrektyw ą Wodn ą (2003-2009; 2009-2015; 2015-2021; 2021-2027) i stanowi podstaw ę podejmowania wszelkich decyzji maj ących wpływ na stan zasobów wodnych i zasady gospodarowania nimi w przyszło ści. Zawiera elementy wymienione w art. 114 Prawa wodnego tj.: - ogólny opis cech charakterystycznych obszaru dorzecza, obejmuj ący wykaz jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych, wraz z podaniem ich typów i ustalonych warunków referencyjnych oraz wykaz jednolitych cz ęś ci wód podziemnych, - podsumowanie identyfikacji znacz ących oddziaływa ń antropogenicznych i oceny ich wpływu na stan wód powierzchniowych i podziemnych, - rejestr wykazów obszarów chronionych wraz z ich graficznym przedstawieniem, - map ę sieci monitoringu, wraz z prezentacj ą programów monitoringowych, - ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych cz ęś ci wód i obszarów chronionych, - podsumowanie wyników analizy ekonomicznej zwi ązanej z korzystaniem z wód, - podsumowanie działa ń zawartych w programie wodno-środowiskowym kraju, z uwzgl ędnieniem sposobów osi ągania ustanawianych celów środowiskowych, - wykaz innych szczegółowych programów i planów gospodarowania dla obszaru dorzecza dotycz ących zlewni, sektorów gospodarki, problemów lub typów wód, wraz z omówieniem zawarto ści tych programów i planów, - podsumowanie działa ń zastosowanych w celu informowania społecze ństwa i konsultacji publicznych, opis wyników i dokonanych na tej podstawie zmian w planie, - wykaz organów wła ściwych w sprawach gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza, - informacj ę o sposobach i procedurach pozyskiwania informacji i dokumentacji źródłowej wykorzystanej do sporz ądzenia planu oraz informacji o spodziewanych wynikach realizacji planu.

Natomiast Plan utrzymania wód w regionie wodnym Warty jest dokumentem planistycznym w gospodarowaniu wodami, który realizuje zapisy art. 22 i art. 114b ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2015 poz. 469) i jest przyjmowany przez dyrektora regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej w drodze aktu prawa miejscowego. Dyrektor RZGW w Poznaniu przygotowuje plan utrzymania wód w regionie wodnym Warty, uwzgl ędniaj ący propozycje działa ń przekazanych przez marszałków województw. Utrzymanie wód, zgodnie z art. 21-22 ww. ustawy stanowi obowi ązek ich wła ściciela i polega na zachowaniu stanu dna lub brzegów oraz na remoncie lub konserwacji istniej ących budowli regulacyjnych i urz ądze ń wodnych. Utrzymanie wód publicznych obejmuje działania wynikaj ące m.in. z planu utrzymania wód i jest realizowane poprzez: - wykaszanie ro ślin z dna oraz brzegów śródl ądowych wód powierzchniowych; - usuwanie ro ślin pływaj ących i korzeni ących si ę w dnie śródl ądowych wód powierzchniowych; - usuwanie drzew i krzewów porastaj ących dno oraz brzegi śródl ądowych wód powierzchniowych; - usuwanie z śródl ądowych wód powierzchniowych przeszkód naturalnych oraz wynikaj ących z działalno ści człowieka; - zasypywanie wyrw w brzegach i dnie śródl ądowych wód powierzchniowych oraz przez ich zabudow ę biologiczn ą;

73 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

- udra żnianie śródl ądowych wód powierzchniowych przez usuwanie zatorów utrudniaj ących swobodny przepływ wód oraz usuwanie namułów i rumoszu; - remont lub konserwacj ę stanowi ących własno ść wła ściciela wody: budowli regulacyjnych oraz ubezpiecze ń w obr ębie tych budowli i urz ądze ń wodnych; - rozbiórk ę lub modyfikacj ę tam bobrowych oraz zasypywanie nor bobrów w brzegach śródl ądowych wód powierzchniowych. Projekt planu utrzymania wód opracowuje si ę z uwzgl ędnieniem potrzeb z zakresu ochrony przed powodzi ą, konieczno ści osi ągni ęcia celów środowiskowych i ochrony wód, przesłanek dopuszczalno ści nieosi ągni ęcia dobrego stanu ekologicznego oraz niezapobie żenia pogorszeniu stanu ekologicznego oraz dobrego potencjału ekologicznego, o których mowa w art. 38j ust. 1 ustawy Prawo wodne.

4.2. SYNTETYCZNY OPIS REALIZACJI DOTYCHCZASOWEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

W celu przeanalizowania aktualno ści celów wyznaczonych w dot ąd obowi ązuj ącym programie ochrony środowiska oraz problemów środowiskowych na terenie gminy dokonano przegl ądu ostatnich inwestycji w zakresie szeroko poj ętej ochrony środowiska. Zaproponowany harmonogram realizacyjny wynika z wniosków płyn ących z oceny realizacji dot ąd obowi ązuj ącego PO Ś. Wi ększo ść zada ń w nim zaplanowanych została zrealizowana. Przykładowo: 1. z zakresu ZASOBY WODNE I GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA zrealizowano inwestycje zwi ązane z rozbudow ą sieci wodoci ągowej, a tak że sieci kanalizacyjnej. Wykonywano tak że prace melioracyjne. Oprócz działa ń inwestycyjnych cel był realizowany tak że przez prowadzony monitoring uj ęć wód podziemnych, w ramach zada ń własnych eksploatatorów uj ęć . Konieczne s ą jednak dalsze działania w zakresie oczyszczania odprowadzanych wód, gdy ż stan jako ści wód powierzchniowych nie uległ znacz ącej poprawie. W szczególno ści wyró żni ć w tym temacie nale ży działania podejmowane w ramach kanalizacji deszczowej, a konkretnie rozbudowy systemu urz ądze ń oczyszczaj ących ścieki opadowe i roztopowe, które nios ą ze sob ą cz ęsto du ży ładunek zanieczyszcze ń. 2. z zakresu POWIERZCHNIA ZIEMI I GLEB zaplanowane działania realizowano głównie w oparciu o działania wynikaj ące z zada ń własnych gminy, czyli utrzymania porz ądku i czysto ści (likwidacja obszarów za śmieconych), współpracowano z przedstawicielami ODRów w zakresie edukowania rolników oraz prowadzono bie żą cą ochron ę powierzchni ziemi na poziomie opracowywanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 3. z zakresu PRZYRODA zrealizowano wszystkie działania zwi ązane z piel ęgnacj ą terenów zieleni urz ądzonej, nasadzenia drzew i krzewów. Opracowane plany ochrony dla obszarów chronionych stanowiły podstawowy dokument do podejmowania działa ń z zakresu ochrony przyrody, jak równie ż zagospodarowania przestrzennego, czyli na podstawy opracowywanych MPZP. W MPZP zapewniane s ą tereny zieleni urz ądzonej, izolacyjnej, która stanowi tak że lokalne korytarze ekologiczne dla miejscowej fauny. 4. z zakresu POWIETRZE ATMOSFERYCZNE najwa żniejszymi zrealizowanymi inwestycjami były praktycznie wszystkie zaplanowane termomodernizacje, wymiany

74 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

instalacji, kotłów oraz wiele dodatkowych działa ń, takich jak ocieplenia budynków, remonty dachów na budynkach u żyteczno ści publicznej. Cel ten był tak że realizowany poprzez bie żą ce modernizacje ci ągów komunikacyjnych, które zapobiegaj ą wtórnemu pyleniu z dróg oraz wspomagany przez akcje ekologiczne i informowanie mieszka ńców. Gmina podeszła do sporz ądzania dokumentu Plan gospodarki niskoemisyjnej, który b ędzie miał na celu zmniejszenie finalnej emisji dwutlenku w ęgla do atmosfery pochodz ącej z niskiej emisji, transportu, sektora energetycznego. 5. z zakresu HAŁAS zrealizowane były praktycznie wszystkie zaplanowane przez gmin ę inwestycje zwi ązane z budow ą, rozbudow ą, modernizacj ą dróg, ich utwardzeniem, rozbudow ą poboczy, chodników. Wszelkie działania inwestycyjne, w poł ączeniu z lokalnym planowaniem przestrzennym na poziomie MPZP przyczyniały si ę do realizacji celu. 6. najmniej inwestycji zaplanowanych było z zakresu PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE i POWA ŻNE AWARIE , w tych celach podejmowano głównie działania organizacyjne. 7. z zakresu GOSPODARKA ODPADAMI – ostatnie lata to okres realizacji wprowadzonych zało żeń ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, st ąd du ża cz ęść nakładów skierowana była na edukacj ę ekologiczn ą, rozwój selektywnej zbiórki, ale tak że samo gospodarowanie odpadami. Osi ągni ęte poziomy recyklingu, szczelno ść systemu odbioru odpadów komunalnych, ilo ść zło żonych deklaracji, to wszystko stanowi o realizacji celu okre ślonego w Programie ochrony środowiska. Uzupełnieniem systemu zbiórki odpadów komunalnych była równie ż realizacja usuwania wyrobów zawieraj ących azbest.

4.3. SYNTETYCZNY OPIS UWARUNKOWA Ń WEWN ĘTRZNYCH I ZEWN ĘTRZNYCH MAJ ĄCYCH WPŁYW NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE

Uwarunkowania wewn ętrzne i zewn ętrzne maj ące wpływ na środowisko przyrodnicze jednostki zostały wyszczególnione w poszczególnych rozdziałach tematycznych niniejszego opracowania. Gmina posiada dobrze rozwini ętą sie ć wodoci ągow ą, jak równie ż dobrze zorganizowany system gospodarki odpadami oparty o regionaln ą instalacj ę przetwarzania odpadów komunalnych i zwi ązek mi ędzygminny. Niestety tereny wiejskie gminy posiadaj ą bardzo niewielki stopie ń skanalizowania. Krajobraz jednostki jest urozmaicony przez tereny le śne i tereny u żytkowane rolniczo. Bioró żnorodno ść obszaru uzupełniaj ą cieki wodne, w szczególno ści rzeka Note ć, wokół których skupia si ę fauna. Funkcjonowanie niewielu zakładów produkcyjnych, to jedno z najwa żniejszych uwarunkowa ń wewn ętrznych wpływaj ących na stan środowiska. Na jako ść zasobów przyrodniczych, a tak że funkcjonowanie człowieka w tym środowisku wpływ maj ą tak że przebiegaj ące ci ągi komunikacyjne, które generuj ą nadmiern ą emisj ę hałasu. Ze wzgl ędu na jako ść środowiska pozytywnym działaniem jest rozwój sieci gazowniczej jednak w bardzo niewielkim zakresie. Pozytywnym uwarunkowaniem wewn ętrznym jest tak że rozwój odnawialnych źródeł energii. Rozproszona zabudowa wiejska sprzyja prawidłowemu przewietrzaniu terenów zabudowanych.

75 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Poło żenie jednostki na tle powiatu i regionu stanowi podstaw ę do rozwa żań na temat uwarunkowa ć zewn ętrznych jednostki. Notowane tendencje urbanizacyjne i społeczne wskazuj ą na post ępuj ącą presj ę w zakresie zabudowy terenów wiejskich, co wi ąż e si ę konieczno ści ą rozbudowy infrastruktury i zajmowania nowych terenów pod zabudow ę, nie tylko mieszkaniow ą, ale tak że aktywizacji gospodarczej. Skutkuje to konieczno ści ą rozwoju infrastruktury o zasi ęgu ponadlokalnym (np. drogi, ście żki rowerowe), ł ączenie funkcjonalne jednostek administracyjnych. Wła ściwe planowanie przestrzenne pozwoli na ograniczenie rozprzestrzeniania si ę zabudowy na terenach do tego niewła ściwych, bliskich liniom energetycznym, obszarom działalno ści gospodarczej, czy charakteryzujących si ę du żą bioró żnorodno ści ą, zagro żonym podtopieniami. Dla standardów jako ści powietrza zagro żeniem dla jednostki mo że by ć niska emisja z zabudowy jednorodzinnej oraz emisja wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych czy lokalnych emitorów punktowych, przede wszystkim emitorów z zakładów produkcyjnych. Na jako ść wód notowanych w punktach pomiarowych zlokalizowanych na terenie jednolitych cz ęś ci wód wpływ ma nie tyle sama działalno ść podmiotów działaj ących w granicach gminy, ale równie ż wszystkich działa ń i presji (punktów odprowadzania ścieków, użytkowania rolniczego) wyst ępuj ących wzdłu ż całej rzeki Noteci, co przekłada si ę na jako ść wód w tym rejonie. Na tle uwarunkowa ń wewn ętrznych i zewn ętrznych warto wymieni ć najwa żniejsze problemy jednostki na polu kształtowania i ochrony środowiska. Przedstawiono je w kolejnej tabeli.

Tabela 25. Najwa żniejsze problemy gminy Stare Kurowo z perspektywy zapisów niniejszego dokumentu Stan aktualny Cel poprawy Przekroczenia dopuszczalnych norm powietrza w zakresie st ęż eń benzo( α)pirenu i pyłu PM 10 Brak przekrocze ń w strefie lubuskiej Mała liczba instalacji OZE Zwi ększenie udziału OZE Zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń Słaby stan ekologiczny jednolitych cz ęś ci wód odprowadzanych do wód powierzchniowych, powierzchniowych w tym zanieczyszcze ń komunalnych powoduj ących eutrofizacj ę Przewaga zmieszanych odpadów komunalnych Zwi ększenie udziału odpadów zbieranych w ogóle zebranych odpadów w sposób selektywny Wprowadzanie nowoczesnych rozwi ąza ń Du ży udział ruchu ci ęż arowego w organizacji ruchu Niewystarczaj ące ograniczenia przestrzenne Zmniejszenie emisji hałasu komunikacyjnego i organizacyjne powoduj ące przekroczenia i ograniczenie liczby osób nara żonych na dopuszczalnych norm emisji hałasu wzdłu ż ponadnormatywn ą emisj ę hałasu głównych ci ągów komunikacyjnych Poprawa bezpiecze ństwa poprzez zakaz Wyst ępowanie obszarów predysponowanych do zabudowy na obszarach wyst ępowania ruchów wyst ępowania ruchów masowych masowych Poprawa stanu wiedzy mieszka ńców w zakresie Niewystarczaj ąca świadomo ść ekologiczna segregacji odpadów komunalnych, spalania mieszka ńców odpadów, unieszkodliwiania azbestu, zu życia wody Źródło: opracowanie własne 4.4. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARE KUROWO

76 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

W celu wytyczenia najwa żniejszych kwestii dotycz ących działa ń programowych dla Gminy Stare Kurowo wynikaj ących z analizy stanu i zagro żeń środowiska jest okre ślenie obszarów interwencji dla jednostki, czyli obszarów nadal stwarzaj ących problemy. W oparciu o przeprowadzon ą analiz ę stanu środowiska i infrastruktury gminy, wskazano 10 obszarów interwencji, w ramach których wyznaczono cele do realizacji. Cele będą realizowane poprzez kierunki interwencji i konkretne.

77 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Tabela 26. Cele, kierunki interwencji i zadania przewidziane do realizacji w poszczególnych obszarach interwencji obszar kierunek podmiot lp. inter- cel zadania ryzyka interwencji odpowiedzialny wencji kontynuacja przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych (w tym tak że obiektów u żyteczno ści publicznej: placówek o światowych, budynków administracji, obiektów sakralnych, budynków opieki medycznej Gmina, podmioty itp.) zgodnie z planem gospodarki niskoemisyjnej: administracji 1. szkoła podstawowa i gimnazjum w Starym niewystarczaj ąca ilo ść środków publicznej, Kurowie finansowych, ograniczone mo żliwo ści spółdzielnie 2. przedszkole komunalne w Starym Kurowie pozyskiwania środków zewn ętrznych mieszkaniowe, 3. Gminny O środek Kultury w Starym Kurowie parafie 4. budynki biurowo-administracyjne b ędące poprawa jako ści własno ści ą gminy Stare Kurowo powietrza 5. sala wiejska w Ł ącznicy, Gł ęboczku zmniejszanie atmosferycznego 6. przychodnia lekarska w Starym Kurowie zanieczyszcze ń

ci powietrzaci na terenie gminy ograniczanie niskiej emisji poprzez modernizacj ę

ś powietrza do brak zainteresowania ze strony i całej strefy starych źródeł ogrzewania w zabudowie Gmina, mieszka ńcy dopuszczalnych mieszka ńców lubuskiej do jednorodzinnej 1. / docelowych wymaganych modernizacja o świetlenia ulicznego na niewystarczaj ąca ilo ść środków poziomów, Gmina standardów energooszcz ędne finansowych, ró żni zarz ądcy dróg w szczególno ści zgodnie Gmina pyłu PM 10 z zało żeniami wprowadzanie odnawialnych źródeł energii (monta ż mieszka ńcy, niewystarczaj ąca ilo ść środków i B(a)P programu ochrony kolektorów słonecznych oraz pomp ciepła, spółdzielnie finansowych, brak zainteresowania powietrza prosumenckich mikroinstalacji fotowoltaicznych) i wspólnoty ze strony mieszka ńców

ochrona klimatu ochrona i jako mieszkaniowe niewystarczaj ąca ilo ść środków budowa elektrowni fotowoltaicznej o mocy 1,5 MW Gmina finansowych sukcesywne zwi ększanie świadomo ści stosowanie odpadów jako społecze ństwa w zakresie potrzeb i mo żliwo ści „surowców” w gospodarstwach ochrony powietrza, w tym oszcz ędno ści energii oraz Gmina domowych w piecach CO, brak szkodliwo ści spalania odpadów w gospodarstwach zainteresowania ze strony domowych mieszka ńców monitoring i aktualizacja planu gospodarki Gmina według potrzeb niskoemisyjnej

78 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar kierunek podmiot lp. inter- cel zadania ryzyka interwencji odpowiedzialny wencji ograniczenie oddziaływania bie żą ce dostosowywanie prowadzonej działalno ści brak mo żliwo ści przeprowadzenia działalno ści produkcyjnej do wymaga ń pozwolenia podmioty poprawa jako ści zmian technologicznych, zbyt du że powietrza gospodarczej na zintegrowanego i obowi ązuj ących norm celem gospodarcze nakłady finansowe atmosferycznego jako ść powietrza zmniejszenia emisji gazów i pyłów

ci powietrzaci na terenie gminy i klimat ś i całej strefy uwzgl ędnianie w zamówieniach publicznych lubuskiej do problemów ochrony powietrza, poprzez Gmina brak 1. wymaganych odpowiednie przygotowanie SIWZ ograniczenie standardów sprawowanie zarz ądu nad oddziaływania zgodnie ograniczanie emisji wtórnych pyłu poprzez Gmina, zarz ądcy poszczególnymi odcinkami dróg transportu na z zało żeniami czyszczenie ulic metod ą mokr ą dróg przez ró żne instytucje, brak środków jako ść powietrza programu ochrony na nowoczesny sprz ęt i klimat powietrza brak zainteresowania ze strony

ochrona klimatu ochrona i jako promocja przejazdów w transporcie publicznym Gmina mieszka ńców, mało korzystne ceny i poł ączenia rozbudowa ci ągów pieszych i rowerowych na niewystarczaj ąca ilo ść środków terenach zurbanizowanych w celu ograniczenia finansowych oraz ograniczone lokalnego ruchu samochodowego (budowa ście żki Gmina, zarz ądcy mo żliwo ści ich pozyskiwania wzdłu ż wałów Noteci na trasie gmina Zwierzyn – dróg z zewn ątrz, skomplikowane zminimalizowa- gmina Stare Kurowo – gmina Drezdenko) oraz procedury nie uci ąż liwego rozwój infrastruktury rowerowej ograniczenie hałasu niewystarczaj ąca ilo ść środków uci ąż liwo ści przebudowa i modernizacja dróg gminnych i utrzymanie jak finansowych, ograniczone środki 2. zwi ązanych i ulic w Starym Kurowie (w kierunku ich utwardzenia Gmina najlepszej jako ści zewn ętrzne, odległe w czasie

enia hałasemenia z hałasem mas ą bitumiczn ą i kostk ą brukow ą) ż stanu inwestycje komunikacyjnym akustycznego niewystarczaj ąca ilo ść środków przebudowa i modernizacja dróg wojewódzkich

zagro środowiska ZDW finansowych, ograniczone środki (w szczególno ści DW nr 156) zewn ętrzne niewystarczaj ąca ilo ść środków przebudowa i modernizacja dróg powiatowych ZDP finansowych, ograniczone środki zewn ętrzne

79 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar kierunek podmiot lp. inter- cel zadania ryzyka interwencji odpowiedzialny wencji zminimalizowa- nie uci ąż liwego ograniczenie hałasu uci ąż liwo ści bie żą ce dostosowywanie prowadzonej działalno ści brak zgodno ści w śród u żytkowników enia

ż i utrzymanie jak podmioty 2 zwi ązanych gospodarczej do obowi ązuj ących norm nieruchomo ści co do najlepszej najlepszej jako ści gospodarcze z hałasem akustycznych celem zmniejszenia emisji hałasu lokalizacji działalno ści hałasem stanu zagro gospodarczym akustycznego środowiska utrzymanie monitoring emisji pól elektromagnetycznych wraz ograniczone środki finansowe WIO Ś, Powiat dotychczaso- z kontrol ą zgłaszanych instalacji przeznaczone na monitoring modernizacja wego stanu braku infrastruktury zagro żeń dla i emitorów 3 środowiska

pola promieniowania modernizacja linii kablowych i napowietrznych SN, brak środków finansowych w danych i mieszka ńców Energa Operator elektro- nn oraz stacji transformatorowych okresie programowania ze strony pola magnetycznego elektromagne- elektromagnetyczne tycznego kompleksowe opó źnienia wynikaj ące z procedur aktualizacja Planów Gospodarowania Wodami RZGW, KZGW gospodarowanie administracyjnych wodami utrzymanie odbudowa Kanału Pulsa III w km 0+000 – 7+573 RZGW ograniczone środki finansowe w regionie infrastruktury 4 wodnym w celu melioracyjnej ograniczenia i urz ądze ń

wodami utrzymanie koryta rzeki Note ć (zabudowa wyrw, RZGW ograniczone środki finansowe zasi ęgu wodnych roboty pogł ębiarskie i naprawcze brzegów)

gospodarowanie oraz skutków podtopie ń

80 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar kierunek podmiot lp. inter- cel zadania ryzyka interwencji odpowiedzialny wencji aktualizacja wst ępnej oceny ryzyka powodziowego opó źnienia wynikaj ące z procedur RZGW/KZGW (WORP) dla Regionu Wodnego administracyjnych kompleksowe aktualizacja map zagro żenia powodziowego (MZP) opó źnienia wynikaj ące z procedur gospodarowanie oraz aktualizacja map ryzyka powodziowego (MRP) RZGW/KZGW administracyjnych wodami dla Regionu Wodnego zapobieganie w regionie aktualizacja planów zarz ądzania ryzykiem opó źnienia wynikaj ące z procedur podtopieniom RZGW/KZGW wodnym w celu powodziowym (PZRP) dla Regionu Wodnego administracyjnych obszarów ograniczenia ograniczone mo żliwo ści finansowe mieszkaniowych bie żą ca konserwacja oraz remonty urz ądze ń Gmina, ZMiUW, zasi ęgu jednostek odpowiedzialnych wodnych RZGW oraz skutków za prowadzenie prac podtopie ń rozwój systemu kanalizacji deszczowej w ramach Gmina, zarz ądcy niewystarczaj ąca ilo ść środków budowy kanalizacji sanitarnej rozbudowy dróg, dróg, podmioty finansowych 4 w tym monta ż separatorów gospodarcze modernizacja oczyszczalni ścieków w Starym osi ągni ęcie Kurowie (w tym infrastruktury zwi ązanej niewystarczaj ąca ilo ść środków Gmina, PGKiM i utrzymanie z zagospodarowaniem osadów ściekowych finansowych dobrego stanu i minimalizacj ą ich oddziaływania zapachowego)

gospodarowaniewodami ochrona zasobów jako ściowego kontrola i weryfikacja stanu prawnego dla wód i ilo ściowego brak mo żliwo ści pozyskania istniej ących wylotów ścieków oraz uj ęć wód RZGW powierzchnio- wód informacji od mieszka ńców w zlewni rzeki Noteci wych powierzchnio- edukacja rolników w zakresie dobrych praktyk i podziemnych wych brak zainteresowania ze strony rolniczych oraz stosowania rolnictwa ekologicznego Gmina, ODR i podziemnych mieszka ńców i agroturystyki zgodnego kontrola stanu funkcjonowania i obsługi zbiorników brak zainteresowania ze strony z RDW Gmina na ścieki bytowe oraz oczyszczalni przydomowych mieszka ńców

81 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar kierunek podmiot lp. inter- cel zadania ryzyka interwencji odpowiedzialny wencji kontynuacja rozbudowy i modernizacji infrastruktury zwi ązanej z zaopatrzeniem mieszka ńców niewystarczaj ąca ilo ść środków i podmiotów gospodarczych w wod ę zgodnie Gmina, PGKiM finansowych, ograniczone mo żliwo ści z rozwojem zabudowy mieszkaniowej pozyskiwania środków zewn ętrznych

ciekowa rozwój systemu

ś (Rokitno, Nowe Kurowo Osada, Smolarz) wodoci ągowo- rozwój niewystarczająca ilo ść środków kanalizacyjnego ograniczenie strat wody na sieci wodoci ągowej Gmina, PGKiM gospodarki finansowych 5 z uwzgl ędnieniem wodno - modernizacja, przebudowa i rozbudowa sieci niewystarczaj ąca ilo ść środków bie żą cych potrzeb ściekowej kanalizacji sanitarnej (Stare Kurowo ul. Leśna, Gmina, PGKiM finansowych, ograniczone mo żliwo ści modernizacyjnych Ko ściuszki, Ł ączna, Podgórna) pozyskiwania środków zewn ętrznych i inwestycyjnych likwidacja zbiorników bezodpływowych oraz brak mo żliwo ści pozyskania budowa przydomowych oczyszczalni ścieków informacji od mieszka ńców, Gmina, mieszka ńcy

gospodarkawodno - w miejscach o rozproszonej zabudowie gdzie brak niewystarczaj ąca ilo ść środków jest kolektorów ściekowych finansowych racjonalne ochrona gospodarowanie zabezpieczenie obszarów eksploatacji kopalin 6 powierzchni Gmina, Powiat naciski społeczne zasobami przed innym typem zainwestowania geolo- giczne

zasoby ziemi geologicznymi zró żnicowane formy własno ści podejmowanie działa ń przeciwdziałaj ących Gmina, Powiat, gruntów zdegradowanych ska żeniu gleb oraz ich wła ściwa ochrona w mpzp wła ściciele gruntów utrudniaj ące skuteczne prowadzenie działa ń wła ściciele nieruchomo ści niewystarczaj ąca świadomo ść unieszkodliwienie odpadów składowanych i prowadz ący ekologiczna mieszka ńców, brak w miejscach na ten cel nieprzeznaczonych wła ściwe działalno ść efektów kontroli i zarz ądze ń 7 ochrona gleb gospodarowanie gospodarcz ą gleby glebami ochrona gruntów dobrych klas bonitacyjnych przed samorz ąd brak odrolnieniem powiatowy badanie gleb na zawarto ść składników niewystarczaj ąca ilo ść środków Gmina, OSChR pokarmowych finansowych monitorowanie i ochrona gruntów nara żonych na niewystarczaj ąca ilo ść środków Powiat ruchy masowe finansowych

82 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar kierunek podmiot lp. inter- cel zadania ryzyka interwencji odpowiedzialny wencji utrzymanie i rozwój selektywnej zbiórki odpadów brak prowadzenia selektywnej zbiórki Gmina, Zwi ązek komunalnych poprzez rozbudow ę systemu odpadów przez mieszka ńców lub doj ście do Mi ędzygminny wdra żanie zagospodarowania odpadów „u źródła” nieprawidłowa segregacja odpadów systemu selektywnego ograniczone środki finansowe, brak gospodarki systemu zwi ększenie ilo ści odpadów trafiaj ących do punktu Gmina, Zwi ązek prowadzenia selektywnej zbiórki odpadami zbierania selektywnej zbiórki odpadów Mi ędzygminny odpadów przez mieszka ńców lub zgodnego i odbioru nieprawidłowa segregacja odpadów z zasad ą odpadów intensyfikacja edukacji ekologicznej promuj ącej 8 zrównowa żonego komunalnych minimalizacj ę powstawania odpadów i wła ściwego Gmina, Zwi ązek ograniczone mo żliwo ści finansowania rozwoju, w którym post ępowania z nimi oraz prowadzenie skutecznej Mi ędzygminny działań w pełni kampanii informacyjno-edukacyjnej realizowane s ą intensyfikacja

powstawaniuodpadów zasady brak pewno ści uzyskania dotacji na demonta żu kontynuacja działa ń zwi ązanych gospodarki Gmina, wła ściciele działania zwi ązane z usuwaniem wyrobów z unieszkodliwianiem wyrobów zawieraj ących odpadami nieruchomo ści wyrobów, brak możliwo ści uzyskania zawieraj ących azbest gospodarkaodpadami i zapobieganie dotacji na nowe pokrycie dachowe azbest piel ęgnacja i nasadzenia oraz rewitalizacja terenów ograniczone mo żliwo ści finansowania Gmina zielonych i rekreacyjnych działa ń ochrona Gmina, wła ściciele brak zgody na powołanie pomnika ustanawianie pomników przyrody na terenie gminy chronionych gruntów przyrody wła ściciela gruntu i rzadko udział w opracowywaniu planów zada ń ochronnych Gmina brak wyst ępuj ących dla obszarów Natura 2000 gatunków ro ślin, promocja cennych walorów przyrodniczych ochrona zwierz ąt z uwzgl ędnieniem ostro żnego i przemy ślanego 9 ró żnorodno ści ograniczone mo żliwo ści finansowania i grzybów lokowania infrastruktury turystycznej (w tym Gmina biologicznej działa ń rozbudowa kompleksu rekreacyjno-sportowego w Starym Kurowie)

zasobyprzyrodnicze aktualizacja planu urz ądzania lasu Nadle śnictwa ograniczone mo żliwo ści finansowe ochrona nara żenie zasobów le śnych na zasobów zwi ększenie lesisto ści i ochrona istniej ących Gmina, Powiat, czynniki meteorologiczne (susze, le śnych kompleksów le śnych Nadle śnictwa opady nawalne, silne wiatry) i biologiczne (choroby, szkodniki)

83 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar kierunek podmiot lp. inter- cel zadania ryzyka interwencji odpowiedzialny wencji Gmina, Powiat, zapobieganie dostosowanie procedur kryzysowych do bie żą cych Policja, Stra ż ograniczone mo żliwo ści powa żnym zagro żeń oraz obowi ązuj ących przepisów prawnych po żarna, zakłady prognozowania zdarze ń przeciwdziałanie awariom oraz produkcyjne enia nymi ż 10 ż wyst ępowaniu eliminacja doposa żenie wyspecjalizowanych jednostek powa żnych awarii i minimalizacja ratowniczych w sprz ęt do wykrywania i dokładnej awariami zagro powa skutków w razie lokalizacji miejsca awarii i likwidacji zagro żeń Gmina, Powiat ograniczone mo żliwo ści finansowe ich wyst ąpienia ekologicznych i chemicznych (zakup samochodów po żarniczych, sprz ętu i wyposa żenia) Źródło: opracowanie własne

84 Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Nakło nad Noteci ą Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Zadania własne samorz ądu gminnego to przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków własnych będących w dyspozycji samorz ądu, wynikaj ące z zada ń własnych samorz ądu gminnego oraz podejmowanych działa ń z własnej inicjatywy. Natomiast zadania koordynowane to pozostałe zadania zwi ązane z ochron ą środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s ą finansowane ze środków własnych przedsi ębiorstw, instytucji oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, b ądź instytucji działaj ących na terenie regionu, a które gmina będzie kontrolowa ć, b ądź monitorowa ć stopie ń przebiegu przedsi ęwzi ęcia. Władze jednostki pełni ą w odniesieniu do Programu kilka funkcji. Jedn ą z wa żniejszych jest funkcja regulacyjna, na któr ą składaj ą si ę akty prawa lokalnego – uchwały oraz decyzje administracyjne zwi ązane odpowiednio z okre ślonymi obszarami zagadnie ń środowiskowych. Władze pełni ą równie ż funkcje wykonawcze i kontrolne. Po żą dane jest, aby organy gminy pełniły równie ż funkcje wspieraj ące dla podmiotów zaanga żowanych w rozwój obszaru oraz funkcje kreuj ące działania ukierunkowane na popraw ę środowiska przyrodniczego.

85 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

V. HARMONOGRAM REALIZACYJNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Wyznaczone cele ekologiczne, a w ich ramach działania, jakie nale ży podj ąć w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Stare Kurowo, stanowi ą podstaw ę dla realizacji konkretnych inwestycji i przedsi ęwzi ęć na przestrzeni kilkunastu lat. Zadania zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego na tym terenie i podzielone na zadania własne i koordynowane.

Tabela 27. Harmonogram realizacji zada ń własnych i koordynowanych (monitorowanych) przewidzianych do realizacji wraz ze wskazaniem źródła finansowania obszar termin kierunek podmiot opis kosztów źródła lp. inter- cel zadania rodzaj zadania realizacji interwencji odpowiedzialny (zł) finansowania wencji zadania kontynuacja przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych (w tym tak że obiektów u żyteczno ści publicznej: placówek o światowych, budynków administracji, obiektów poprawa jako ści 1. 2017- sakralnych, budynków opieki powietrza 2023 zmniejszanie medycznej itp.) zgodnie z planem atmosferycznego 2. 2017- zanieczyszcze ń gospodarki niskoemisyjnej: Gmina, środki gminy

ci powietrzaci na terenie gminy 2018 środki własne,

ś powietrza do 1. szkoła podstawowa i gimnazjum podmioty zadanie własne 1. 5 000 000 i całej strefy 3. 2017- środki dopuszczalnych w Starym Kurowie administracji gminy 2. 550 000 lubuskiej do 2018 zewn ętrzne, 1. / docelowych 2. przedszkole komunalne publicznej, koordynowane 3. 960 000 wymaganych 4. 2017- WFO ŚiGW, poziomów w Starym Kurowie spółdzielnie z innymi 4. 100 000 standardów 2018 NFO ŚiGW, RPO, w szczególno ści 3. Gminny O środek Kultury mieszkaniowe, jednostkami 5. 300 000 zgodnie 5. 2017- PO Ii Ś, PROW pyłu PM 10 w Starym Kurowie parafie 6. 800 000 z zało żeniami 2018 i B(a)P 4. budynki biurowo-administracyjne programu ochrony 6. 2017- będące własno ści ą gminy Stare powietrza 2018 Kurowo ochrona klimatu ochrona i jako 5. sala wiejska w Ł ącznicy, Gł ęboczku 6. przychodnia lekarska w Starym Kurowie

86 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar termin kierunek podmiot opis kosztów źródła lp. inter- cel zadania rodzaj zadania realizacji interwencji odpowiedzialny (zł) finansowania wencji zadania ograniczanie niskiej emisji poprzez modernizacj ę starych źródeł Gmina, zadanie własne środki własne, 2017-2020 2 000 000 ogrzewania w zabudowie mieszka ńcy jednostki środki zewn ętrzne jednorodzinnej zadanie własne gminy modernizacja o świetlenia środki własne, Gmina koordynowane 2017-2025 656 000 ulicznego na energooszcz ędne środki zewn ętrzne z innymi zmniejszanie jednostkami zanieczyszcze ń wprowadzanie odnawialnych Gmina poprawa jako ści powietrza do źródeł energii (monta ż kolektorów mieszka ńcy, powietrza zadanie własne środki własne, dopuszczalnych słonecznych oraz pomp ciepła, spółdzielnie 2017-2025 582 000 atmosferycznego gminy WFO ŚiGW / docelowych prosumenckich mikroinstalacji i wspólnoty

ci powietrzaci na terenie gminy

ś poziomów fotowoltaicznych) mieszkaniowe i całej strefy w szczególno ści budowa elektrowni fotowoltaicznej zadanie własne środki własne, lubuskiej do Gmina 2017-2020 7 500 000 1. pyłu PM 10 o mocy 1,5 MW gminy środki zewn ętrzne wymaganych i B(a)P sukcesywne zwi ększanie standardów świadomo ści społecze ństwa zgodnie z w zakresie potrzeb i mo żliwo ści w ramach zada ń zało żeniami zadanie własne ochrony powietrza, w tym Gmina 2017-2025 2 000 rocznie własnych, programu ochrony gminy oszcz ędno ści energii oraz WFO ŚiGW powietrza szkodliwo ści spalania odpadów ochrona klimatu ochrona i jako w gospodarstwach domowych monitoring i aktualizacja planu zadanie własne wg w ramach zada ń Gmina 3 000 gospodarki niskoemisyjnej jednostki potrzeb własnych ograniczenie bie żą ce dostosowywanie oddziaływania prowadzonej działalno ści działalno ści produkcyjnej do wymaga ń podmioty zadanie własne zadanie w ramach brak danych gospodarczej na pozwolenia zintegrowanego gospodarcze jednostek ci ągłe środków własnych jako ść powietrza i obowi ązuj ących norm celem i klimat zmniejszenia emisji gazów i pyłów

87 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar termin kierunek podmiot opis kosztów źródła lp. inter- cel zadania rodzaj zadania realizacji interwencji odpowiedzialny (zł) finansowania wencji zadania poprawa jako ści uwzgl ędnianie w zamówieniach

ci powietrza publicznych problemów ochrony zadanie koszty

ś Gmina zadanie własne brak atmosferycznego powietrza, poprzez odpowiednie ci ągłe administracyjne na terenie gminy przygotowanie SIWZ ograniczenie i całej strefy zadanie własne oddziaływania w ramach lubuskiej do ograniczanie emisji wtórnych pyłu gminy 1. transportu na Gmina, bie żą cego wymaganych poprzez czyszczenie ulic metod ą koordynowane 2017-2025 środki własne jako ść powietrza zarz ądcy dróg utrzymania

powietrza standardów mokr ą z innymi i klimat dróg zgodnie jednostkami z zało żeniami promocja przejazdów zadanie własne zadanie koszty ochrona klimatu ochrona i jako programu ochrony Gmina brak w transporcie publicznym gminy ci ągłe administracyjne powietrza rozbudowa ci ągów pieszych i rowerowych na terenach zurbanizowanych w celu zadanie własne ograniczenia lokalnego ruchu gminy środki własne, Gmina, środki gminy samochodowego (budowa ście żki koordynowane 2018-2020 środki zarz ądcy dróg 7 430 478 wzdłu ż wałów Noteci na trasie z innymi zewn ętrzne, UE gmina Zwierzyn – gmina Stare jednostkami zminimalizowa- Kurowo – gmina Drezdenko) oraz nie uci ąż liwego ograniczenie rozwój infrastruktury rowerowej hałasu uci ąż liwo ści środki własne, i utrzymanie jak 2 zwi ązanych środki najlepszej jako ści

enia hałasemenia z hałasem zewn ętrzne, ż stanu komunikacyjnym Program rozwoju akustycznego przebudowa i modernizacja dróg gminnej

zagro środowiska gminnych i ulic w Starym Kurowie zadanie własne i powiatowej Gmina 2017-2023 7 000 000 (w kierunku ich utwardzenia mas ą gminy infrastruktury bitumiczn ą i kostk ą brukow ą) drogowej, PROW, Marszałek Województwa Lubuskiego, bud żet pa ństwa

88 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar termin kierunek podmiot opis kosztów źródła lp. inter- cel zadania rodzaj zadania realizacji interwencji odpowiedzialny (zł) finansowania wencji zadania przebudowa i modernizacja dróg środki własne, ograniczenie zadanie własne ok. wojewódzkich ZDW 2018-2019 środki zminimalizowa- uci ąż liwo ści ZDW 2 000 000 (w szczególno ści DW nr 156) zewn ętrzne, RPO nie uci ąż liwego zwi ązanych brak hałasu z hałasem przebudowa i modernizacja dróg zadanie własne środki własne, ZDP 2017-2025 szczegóło- i utrzymanie jak komunikacyjnym powiatowych ZDP środki zewn ętrzne 2 wych danych najlepszej jako ści

enia hałasemenia ograniczenie bie żą ce dostosowywanie ż stanu uci ąż liwo ści prowadzonej działalno ści akustycznego podmioty zadanie własne zadanie w ramach zwi ązanych gospodarczej do obowi ązuj ących brak danych

zagro środowiska gospodarcze jednostek ci ągłe środków własnych z hałasem norm akustycznych celem gospdoarczym zmniejszenia emisji hałasu utrzymanie monitoring emisji pól zadanie własne zadanie w ramach dotychczaso- elektromagnetycznych wraz WIO Ś, Powiat brak modernizacja jednostek ci ągłe środków własnych wego stanu braku z kontrol ą zgłaszanych instalacji infrastruktury zagro żeń dla i emitorów 3 środowiska

pola promieniowania modernizacja linii kablowych brak i mieszka ńców Energa zadanie własne w ramach elektro- i napowietrznych SN, nn oraz stacji 2017-2025 szczegóło- ze strony pola Operator Energa środków własnych magnetycznego transformatorowych wych danych elektromagne- elektromagnetyczne tycznego brak kompleksowe aktualizacja Planów zadanie własne w ramach zada ń RZGW, KZGW 2017-2025 szczegóło- gospodarowanie Gospodarowania Wodami jednostek własnych wych danych wodami utrzymanie brak w regionie infrastruktury odbudowa Kanału Pulsa III w km zadanie własne w ramach zada ń RZGW 2017-2025 szczegóło- 4 wodnym w celu melioracyjnej 0+000 – 7+573 RZGW własnych wych danych ograniczenia i urz ądze ń wodami utrzymanie koryta rzeki Note ć zasi ęgu wodnych brak (zabudowa wyrw, roboty zadanie własne w ramach zada ń gospodarowanie oraz skutków RZGW 2017-2025 szczegóło- pogł ębiarskie i naprawcze RZGW własnych podtopie ń wych danych brzegów)

89 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar termin kierunek podmiot opis kosztów źródła lp. inter- cel zadania rodzaj zadania realizacji interwencji odpowiedzialny (zł) finansowania wencji zadania

aktualizacja wst ępnej oceny ryzyka brak zadanie własne w ramach zada ń powodziowego RZGW/KZGW 2017-2025 szczegóło- jednostek własnych (WORP) dla Regionu Wodnego wych danych aktualizacja map zagro żenia powodziowego (MZP) oraz brak zadanie własne w ramach zada ń aktualizacja map ryzyka RZGW/KZGW 2017-2025 szczegóło- kompleksowe jednostek własnych powodziowego (MRP) dla Regionu wych danych gospodarowanie Wodnego wodami zapobieganie aktualizacja planów zarz ądzania brak w regionie zadanie własne w ramach podtopieniom ryzykiem powodziowym (PZRP) RZGW/KZGW 2017-2025 szczegóło- 4 wodnych w celu jednostek środków własnych obszarów dla Regionu Wodnego wych danych ograniczenia mieszkaniowych zasi ęgu zadanie własne gminy brak oraz skutków bie żą ca konserwacja oraz remonty Gmina, ZMiUW, w ramach koordynowane 2017-2025 szczegóło- podtopie ń urz ądze ń wodnych RZGW środków własnych gospodarowaniewodami z innymi wych danych jednostkami zadanie własne rozwój systemu kanalizacji Gmina, gminy brak deszczowej w ramach budowy zarz ądcy dróg, koordynowane 2017-2025 szczegóło- środki własne kanalizacji sanitarnej rozbudowy podmioty z innymi wych danych dróg, w tym monta ż separatorów gospodarcze jednostkami

90 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar termin kierunek podmiot opis kosztów źródła lp. inter- cel zadania rodzaj zadania realizacji interwencji odpowiedzialny (zł) finansowania wencji zadania modernizacja oczyszczalni zadanie własne ścieków w Starym Kurowie (w tym gminy środki własne, infrastruktury zwi ązanej Gmina, PGKiM koordynowane 2017-2018 2 000 000 środki z zagospodarowaniem osadów z innymi zewn ętrzne, RPO ściekowych i minimalizacj ą ich osi ągni ęcie jednostkami oddziaływania zapachowego) i utrzymanie zadanie własne dobrego stanu kontrola i weryfikacja stanu gminy brak ochrona zasobów jako ściowego prawnego dla istniej ących wylotów środki własne, RZGW koordynowane 2017-2025 szczegóło- wód i ilo ściowego ścieków oraz uj ęć wód w zlewni środki zewn ętrzne z innymi wych danych 4 powierzchnio- wód rzeki Noteci jednostkami wych powierzchnio- zadanie własne i podziemnych wych edukacja rolników w zakresie w ramach gminy i podziemnych dobrych praktyk rolniczych oraz zadanie środków Gmina, ODR koordynowane brak zgodnego stosowania rolnictwa ci ągłe własnych, koszty

gospodarowaniewodami z innymi z RDW ekologicznego i agroturystyki administracyjne jednostkami kontrola stanu funkcjonowania i w ramach obsługi zbiorników na ścieki zadanie własne zadanie środków Gmina brak bytowe oraz oczyszczalni gminy ci ągłe własnych, koszty przydomowych administracyjne kontynuacja rozbudowy i modernizacji infrastruktury zwi ązanej z zaopatrzeniem zadanie własne w ramach mieszka ńców i podmiotów gminy środków

ciekowa rozwój systemu środki gminy

ś gospodarczych w wod ę zgodnie Gmina, PGKiM koordynowane 2017-2018 własnych, środki wodoci ągowo- 1 300 000 rozwój z rozwojem zabudowy z innymi zewn ętrzne, kanalizacyjnego gospodarki mieszkaniowej jednostkami PROW, RPO 5 z uwzgl ędnieniem wodno - (Rokitno, Nowe Kurowo Osada, bie żą cych potrzeb ściekowej Smolarz) modernizacyjnych zadanie własne w ramach i inwestycyjnych w ramach gminy modernizacji ograniczenie strat wody na sieci zadanie środków Gmina, PGKiM koordynowane sieci wodoci ągowej ci ągłe własnych, koszty

gospodarkawodno - z innymi wodoci ą- administracyjne jednostkami gowej

91 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar termin kierunek podmiot opis kosztów źródła lp. inter- cel zadania rodzaj zadania realizacji interwencji odpowiedzialny (zł) finansowania wencji zadania zadanie własne modernizacja, przebudowa w ramach gminy i rozbudowa sieci kanalizacji środki gminy środków rozwój systemu Gmina, PGKiM koordynowane 2017-2018 sanitarnej (Stare Kurowo ul. Leśna, 1 850 000 własnych, środki wodoci ągowo- z innymi rozwój Ko ściuszki, Ł ączna, Podgórna) zewn ętrzne, RPO kanalizacyjnego jednostkami gospodarki 5 z uwzgl ędnieniem likwidacja zbiorników wodno -

ciekowa bie żą cych potrzeb bezodpływowych oraz budowa w ramach

ś ściekowej modernizacyjnych przydomowych oczyszczalni Gmina, zadanie własne zadanie środków brak i inwestycyjnych ścieków w miejscach mieszka ńcy gminy ci ągłe własnych, koszty gospodarkawodno - o rozproszonej zabudowie gdzie administracyjne brak jest kolektorów ściekowych zadanie własne racjonalne w ramach ochrona zabezpieczenie obszarów gminy gospodarowanie zadanie środków 6 powierzchni eksploatacji kopalin przed innym Gmina, Powiat koordynowane brak zasobami ci ągłe własnych, koszty geolo- giczne

zasoby ziemi typem zainwestowania z innymi geologicznymi administracyjne jednostkami zadanie własne w ramach podejmowanie działa ń Gmina, Powiat, gminy zadanie środków przeciwdziałaj ących ska żeniu gleb wła ściciele koordynowane brak ci ągłe własnych, koszty oraz ich wła ściwa ochrona w mpzp gruntów z innymi administracyjne jednostkami wła ściciele brak danych, unieszkodliwienie odpadów nieruchomo ści zadanie własne w ramach składowanych w miejscach na ten i prowadz ący 2017-2025 środki własne podmiotów bie żą cych wła ściwe cel nieprzeznaczonych działalno ść potrzeb 7 ochrona gleb gospodarowanie gospodarcz ą

gleby glebami w ramach ochrona gruntów dobrych klas samorz ąd zadanie własne zadanie środków brak bonitacyjnych przed odrolnieniem powiatowy Powiatu ci ągłe własnych, koszty administracyjne zadanie własne środki gminy badanie gleb na zawarto ść zadanie własne w ramach Gmina, OSChR koordynowane składników pokarmowych ci ągłe wła ścicieli środków własnych z innymi gruntów jednostkami

92 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar termin kierunek podmiot opis kosztów źródła lp. inter- cel zadania rodzaj zadania realizacji interwencji odpowiedzialny (zł) finansowania wencji zadania w ramach wła ściwe monitorowanie i ochrona gruntów zadanie własne zadanie środków 7 ochrona gleb gospodarowanie Powiat brak nara żonych na ruchy masowe Powiatu ci ągłe własnych, koszty gleby glebami administracyjne utrzymanie i rozwój selektywnej zadanie własne zbiórki odpadów komunalnych gminy w ramach Gmina, Zwi ązek w ramach poprzez rozbudow ę systemu koordynowane 2017-2015 działania Mi ędzygminny środków własnych zagospodarowania odpadów z innymi Zwi ązku „u źródła” jednostkami doj ście do wdra żanie zadanie własne systemu w ramach selektywnego zwi ększenie ilo ści odpadów gminy gospodarki Gmina, Zwi ązek zadanie środków systemu trafiaj ących do punktu selektywnej koordynowane brak odpadami Mi ędzygminny ci ągłe własnych, koszty zbierania zbiórki odpadów z innymi zgodnego administracyjne i odbioru jednostkami z zasad ą odpadów intensyfikacja edukacji 8 zrównowa żonego komunalnych ekologicznej promuj ącej zadanie własne rozwoju, w którym w ramach

odpadów minimalizacj ę powstawania gminy w pełni Gmina, Zwi ązek zadanie środków odpadów i wła ściwego koordynowane 1 000 rocznie realizowane s ą Mi ędzygminny ci ągłe własnych, koszty post ępowania z nimi oraz z innymi zasady administracyjne prowadzenie skutecznej kampanii jednostkami gospodarki informacyjno-edukacyjnej odpadami intensyfikacja w ramach demonta żu kontynuacja działa ń zwi ązanych Gmina, w ramach zadanie własne zadanie środków wyrobów z unieszkodliwianiem wyrobów wła ściciele dotacji gminy ci ągłe własnych, koszty

gospodarkaodpadami i zapobieganie powstawaniu zawieraj ących zawieraj ących azbest nieruchomo ści z WFO ŚiGW administracyjne azbest

93 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar termin kierunek podmiot opis kosztów źródła lp. inter- cel zadania rodzaj zadania realizacji interwencji odpowiedzialny (zł) finansowania wencji zadania piel ęgnacja i nasadzenia oraz zadanie własne zadanie w ramach rewitalizacja terenów zielonych Gmina 5 000 rocznie gminy ci ągłe środków własnych i rekreacyjnych w ramach Gmina, ustanawianie pomników przyrody zadanie własne zadanie środków wła ściciele brak na terenie gminy gminy ci ągłe własnych, koszty ochrona gruntów administracyjne chronionych w ramach i rzadko udział w opracowywaniu planów zadanie własne zadanie środków wyst ępuj ących zada ń ochronnych dla obszarów Gmina brak gminy ci ągłe własnych, koszty gatunków ro ślin, Natura 2000 administracyjne zwierz ąt promocja cennych walorów i grzybów ochrona przyrodniczych z uwzgl ędnieniem w ramach 9 ró żnorodno ści ostro żnego i przemy ślanego środków zadanie własne biologicznej lokowania infrastruktury Gmina 2017-2020 1 200 000 własnych, RPO, gminy turystycznej (w tym rozbudowa PROW, środki kompleksu rekreacyjno- LGD zasobyprzyrodnicze sportowego w Starym Kurowie) brak zadanie własne szczegó- w ramach aktualizacja planu urz ądzania lasu Nadle śnictwa 2017-2025 Nadle śnictwa łowych środków własnych ochrona kosztów zasobów zadanie własne brak le śnych gminy zwi ększenie lesisto ści i ochrona Gmina, Powiat, szczegó- w ramach koordynowane 2017-2025 istniej ących kompleksów le śnych Nadle śnictwa łowych środków własnych z innymi kosztów jednostkami

94 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar termin kierunek podmiot opis kosztów źródła lp. inter- cel zadania rodzaj zadania realizacji interwencji odpowiedzialny (zł) finansowania wencji zadania Gmina, Powiat, zadanie własne dostosowanie procedur w ramach Policja, Stra ż gminy kryzysowych do bie żą cych zadanie środków po żarna, koordynowane brak zagro żeń oraz obowi ązuj ących ci ągłe własnych, koszty

nymi zapobieganie zakłady z innymi

ż przepisów prawnych administracyjne powa żnym produkcyjne jednostkami przeciwdziałanie awariom oraz doposa żenie wyspecjalizowanych 10 wyst ępowaniu eliminacja jednostek ratowniczych w sprz ęt zadanie własne powa żnych awarii i minimalizacja do wykrywania i dokładnej w ramach awariami enia powa enia gminy ż skutków w razie lokalizacji miejsca awarii i likwidacji środki gminy środków Gmina, Powiat koordynowane 2017-2025 ich wyst ąpienia zagro żeń ekologicznych 500 000 własnych, z innymi

zagro i chemicznych (zakup WFO ŚiGW jednostkami samochodów po żarniczych, sprz ętu i wyposa żenia) Źródło: opracowanie własne

95 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

VI. KONCEPCJA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ JAKO ZAGADNIENIE HORYZONTALNE

Podstawowym celem edukacji ekologicznej jest upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz wdro żenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej, czyli korzystaj ącej z ró żnych dziedzin nauki i poruszaj ącej ró żne aspekty życia społecznego. Zagadnienie edukacji ekologicznej zostało wskazane jako jedno z zagadnie ń horyzontalnych programów ochrony środowiska, czyli zało żenia edukacji ekologicznej powinny zosta ć wpisane we wszystkie, b ądź tylko najwa żniejsze obszary interwencji. Wa żnym celem jest kształtowanie pełnej świadomo ści i budzenie zainteresowania społecze ństwa sprawami środowiska, rozpatruj ąc jego walory w ramach ekonomii, ekologii i warto ści społecznych. Ponadto nale ży umo żliwi ć ka żdemu człowiekowi zdobywanie wiedzy i umiej ętno ści niezb ędnych dla poprawy stanu środowiska i zach ęca ć mieszka ńców do anga żowania si ę w sprawy ochrony środowiska i wła ściwego korzystania z jego zasobów. Edukacja ekologiczna jest koncepcj ą kształcenia i wychowywania społecze ństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „my śle ć globalnie, działa ć lokalnie” . Wa żnym elementem jest ł ączenie wiedzy przyrodniczej z humanistyczn ą oraz działaniami praktycznymi. Zagadnienia szeroko poj ętej ekologii, powinny dociera ć do wszystkich grup społecznych i wiekowych. W zwi ązku z tym wa żne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, aby w jak najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazywa ć informacj ę ekologiczn ą. Niewiele osób rozumie, jaki wpływ na stan i jako ść środowiska maj ą zachowania poszczególnych osób, rodzin i grup społecznych, jak równie ż ich przyzwyczajenia, styl życia, sposoby wypoczynku lub od żywiania. Dlatego te ż edukacja ekologiczna, wspomagaj ąca zrozumienie zale żno ści mi ędzy człowiekiem, jego wytworami i przyrod ą, obejmowa ć musi wszystkich ludzi bez wyj ątku, w pierwszej kolejno ści najmłodszych, którzy mog ą skutecznie przekazywa ć osobom starszym wzorce zachowa ń proekologicznych. Jedynie wspólne działania, podejmowane codziennie, w ka żdym miejscu: w domu, w pracy, podczas wypoczynku, są w stanie zahamowa ć degradacj ę środowiska, wpłyn ąć na popraw ę jako ści życia i zdrowia oraz zapewni ć perspektywy godziwego funkcjonowania przyszłym pokoleniom. Akcje ekologiczne powinny by ć prowadzone cyklicznie oraz anga żowa ć coraz wi ęcej mieszka ńców. Wa żne jest tak że, aby Gmina działała wspólnie z innymi jednostkami w zakresie ochrony środowiska, gospodarki odpadami i infrastruktury komunalnej, w ramach zwi ązków, do których przynale ży. Współpraca pozwala na osi ągni ęcie szerszych celów, pozyskanie wi ększych środków finansowych na inwestycje.

VII. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

7.1. SYSTEM FINANSOWANIA INWESTYCJI

Po uzyskaniu przez Polsk ę członkostwa w Unii Europejskiej pojawiły si ę nowe mo żliwo ści i szanse na lepszy rozwój gospodarczy zgodny z ide ą ekorozwoju. Uzyskanie

96 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 funduszy pochodz ących ze źródeł unijnych b ądź innych organizacji mi ędzynarodowych jest obecnie mo żliwe poprzez przyst ępowanie zainteresowanych stron do konkretnych programów i projektów. Bardzo wa żnym jest, aby władze lokalne podejmowały próby uzyskania tych funduszy, a tym samym wykorzystały szans ę na rozwój zrównowa żony swojego regionu i polepszenie w nim warunków życia ludno ści. Aktualne programy tzn. na lata 2014 - 2020, dotycz ące działa ń w zakresie ochrony oraz kształtowania środowiska przyrodniczego i kulturowego, dzi ęki którym mo żliwe jest uzyskanie środków na konkretne projekty rozwojowe, zostały ju ż zatwierdzone przez Komisj ę Europejsk ą.

7.1.1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

Źródłem funduszy na ochron ę środowiska jest przede wszystkim Program Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020. To wła śnie z niego będzie dotowanych najwi ęcej inwestycji z zakresu ochrony środowiska. Głównym celem programu jest wsparcie gospodarki efektywnie korzystaj ącej z zasobów i przyjaznej środowisku oraz sprzyjaj ącej spójno ści terytorialnej i społecznej. Cel ten zostanie oparty na równowadze oraz wzajemnym uzupełnianiu si ę działa ń w trzech podstawowych obszarach: 1. czystej i efektywnej energii, w tym efektywno ści energetycznej, ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych, rozwoju energii ze źródeł odnawialnych oraz integracji i poprawy funkcjonowania europejskiego rynku energii; 2. adaptacji do zmian klimatu oraz efektywnego korzystania z zasobów, wzmocnieniu odporno ści systemów gospodarczych na zagro żenia zwi ązane z klimatem oraz zwi ększeniu mo żliwo ści zapobiegania zagro żeniom (zwłaszcza zagro żeniom naturalnym) i reagowania na nie; 3. konkurencyjno ści, w tym wnoszeniu istotnego wkładu w utrzymanie przez UE prowadzenia na światowym rynku technologii przyjaznych środowisku, zapewniaj ąc jednocze śnie efektywne korzystanie z zasobów i usuwaj ąc przeszkody w działaniu najwa żniejszych infrastruktur sieciowych. Do głównych priorytetów PO Ii Ś zalicza si ę: I. Zmniejszenie emisyjno ści gospodarki. II. Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu. III. Rozwój sieci drogowej TEN-T i transportu multimodalnego. IV. Infrastruktura dla miast. V. Rozwój transportu kolejowego w Polsce. VI. Poprawa bezpiecze ństwa energetycznego. VII. Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury. VIII. Wzmocnienie strategicznej infrastruktury ochrony zdrowia. IX. Pomoc techniczna.

7.1.2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubuskiego

W zakresie ochrony środowiska wa żny jest tak że Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubuskiego. Jest to program, którego celem jest długofalowy, inteligentny i zrównowa żony rozwój oraz wzrost jako ści życia mieszka ńców województwa lubuskiego poprzez wykorzystanie i wzmocnienie potencjałów regionu i skoncentrowane niwelowanie

97 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 barier rozwojowych Poszczególne osie priorytetowe okre ślone zostały nast ępuj ąco (rozwinięto tylko te osie, które powi ązane s ą z inwestycjami w ochron ę środowiska): 1) Oś priorytetowa 1. Gospodarka i innowacje 2) Oś priorytetowa 2. Rozwój cyfrowy 3) Oś priorytetowa 3. Gospodarka niskoemisyjna - Działanie 3.1. Odnawialne źródła energii. - Działanie 3.2. Efektywno ść energetyczna. - Działanie 3.3. Ograniczenie niskiej emisji w miastach. - Działanie 3.4. Kogeneracja 4) Oś priorytetowa 4 Środowisko i kultura - Działanie 4.1. Przeciwdziałanie katastrofom naturalnym i ich skutkom. - Działanie 4.2. Gospodarka odpadami. - Działanie 4.3. Gospodarka wodno-ściekowa. - Działanie 4.4. Zasoby kultury i dziedzictwa naturalnego. - Działanie 4.5 Kapitał przyrodniczy regionu. 5) Oś priorytetowa 5. Transport: - Działanie 5.1. Transport drogowy. - Działanie 5.2. Transport kolejowy. 6) Oś priorytetowa 6. Rynek regionalny pracy. 7) Oś priorytetowa 7. Równowaga społeczna. 8) Oś priorytetowa 8. Nowoczesna edukacja. 9) Oś priorytetowa 9 . Infrastruktura społeczna. 10) Oś priorytetowa 10. Pomoc techniczna. Z nowymi programami mo żna zapozna ć si ę na stronach funduszy europejskich oraz poszczególnych jednostek odpowiadaj ących za zarz ądzanie programami.

7.1.3. Program działa ń na rzecz środowiska i klimatu LIFE

Środki Programu działa ń na rzecz środowiska i klimatu LIFE ustanowionego na lata 2014 - 2020 będą dystrybuowane w ramach dwóch podprogramów: 1. Działania na rzecz środowiska, gdzie wsparcie mog ą uzyska ć przedsi ęwzi ęcia dotycz ące ochrony środowiska i efektywnego gospodarowania zasobami, przyrody i ró żnorodno ści biologicznej oraz zarz ądzania i informacji w zakresie środowiska. 2. Działania na rzecz klimatu, w którym wspierane mog ą zosta ć inicjatywy dotycz ące łagodzenia i dostosowania do skutków zmiany klimatu oraz zarz ądzania i informacji w zakresie klimatu. Beneficjentami programu mog ą by ć podmioty zarejestrowane na obszarze Unii Europejskiej. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO ŚiGW) będzie pełnił funkcj ę krajowego punktu kontaktowego dla programu LIFE. Wzorem lat poprzednich, przedsi ęwzi ęcia realizowane przez beneficjentów z Polski, oprócz dofinansowania ze środków LIFE, b ędą mogły uzyska ć dodatkowe wsparcie finansowe pochodz ące ze środków NFO ŚiGW. Szczegółowe informacje dotycz ące zasad przygotowania wniosków publikowane będą na stronie NFO ŚiGW.

98 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

7.1.4. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze oferuj ą mo żliwo ść dofinansowania szerokiej gamy projektów w ramach różnych programów priorytetowych ogłaszanych cz ęsto jako konkursy. S ą tak że podmiotami, które koordynuj ą dofinansowanie z innych instrumentów finansowych. Działanie jednostek opiera si ę na Wspólnej Strategii Działania Narodowego Funduszu i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej na lata 2013 - 2016 z perspektyw ą do 2020 roku. Zgodnie z ni ą, misj ą instytucji jest skuteczne wspieranie działa ń na rzecz środowiska , natomiast celem generalnym jest Poprawa stanu środowiska i zrównowa żone gospodarowanie jego zasobami przez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie przedsi ęwzi ęć i inicjatyw słu żą cych środowisku. Zakłada si ę, że osi ągni ęcie celu generalnego b ędzie realizowane w ramach priorytetów środowiskowych tj.: 1. Ochrona i zrównowa żone gospodarowanie zasobami wodnymi - Poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych . - Efektywne i racjonalne korzystanie z zasobów wodnych. - Adaptacja sektora gospodarki wodnej do zmian klimatycznych. 2. Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi − Minimalizacja składowanych odpadów. − Wykorzystanie odpadów komunalnych oraz osadów ściekowych na cele energetyczne. − Promowanie ponownego wykorzystania i recyklingu. − Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin 3. Ochrona atmosfery − Poprawa jako ści powietrza. − Wspieranie rozproszonych odnawialnych źródeł energii. 4. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej i funkcji ekosystemów − Utrzymanie i odbudowa ekosystemów i ich funkcji. − Ochrona korytarzy ekologicznych. − Zapewnienie zrównowa żonego rozwoju le śnictwa, gospodarki rolnej i rybackiej.

Dodatkowo, Fundusze co roku ogłaszaj ą list ę programów priorytetowych na rok kolejny, które pomagaj ą im zrealizowa ć zadania zgodnie z przyj ętą Strategi ą. Strategie NFO ŚiGW, jak i WFO ŚiGW w Zielonej Górze, a tak że listy priorytetowe zamieszczone s ą na ich stronach internetowych (www.nfosigw.gov.pl i http://www.wfosigw.zgora.pl).

7.1.5. Bank Ochrony Środowiska

Jednostki samorz ądowe, a tak że osoby prawne i fizyczne mog ą korzysta ć tak że z dotacji i preferencyjnych kredytów, oferowanych oraz finansowanych ze środków Banku Ochrony Środowiska. Udziela on nast ępuj ących kredytów proekologicznych: − Kredyt Dom EnergoOszcz ędny. − Słoneczny EkoKredyt. − Kredyt z Dobr ą Energi ą. − Kredyty z dopłatami NFO ŚiGW. − Kredyty na urz ądzenia i wyroby słu żą ce ochronie środowiska.

99 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

− Kredyt EkoMonta ż. − Kredyty na zaopatrzenie wsi w wod ę. − Kredyt EnergoOszcz ędny. − Kredyt EkoOszcz ędny. − Ekologiczne kredyty hipoteczne. − Kredyt z Klimatem. − Kredyty we współpracy z WFOSiGW. − Kredyt EKOodnowa dla firm (ze środków Banku KfW). − Kredyty z linii kredytowej NIB.

Wśród wielu mo żliwych źródeł finansowania inwestycji, jednostki samorz ądowe, ka żdorazowo i indywidualnie powinny dopasowywa ć system mo żliwo ści finansowania do danej inwestycji i przedsi ęwzi ęcia.

7.2. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ WSPÓŁPRACA Z INTERESARIUSZAMI

Warunkiem realizacji Programu ochrony środowiska jest ustalenie systemu zarz ądzania tym Programem. Zarz ądzanie Programem odbywa si ę z uwzgl ędnieniem zasad zrównowa żonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarz ądzania zgodne z kompetencjami i obowi ązkami podmiotów zarz ądzaj ących. W odniesieniu do Programu ochrony środowiska jednostk ą, na której spoczywa ć będą główne zadania zarz ądzania b ędzie Gmina Stare Kurowo. Mimo to cało ściowe zarz ądzanie środowiskiem w jednostce b ędzie odbywa ć si ę na kilku szczeblach. Oprócz szczebla gminnego jest jeszcze poziom powiatowy, wojewódzki oraz jednostek organizacyjnych, obejmuj ących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Instytucje działaj ące w ramach administracji, a odpowiedzialne za wykonanie i egzekwowanie prawa maj ą głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez: − racjonalne planowanie przestrzenne, − kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, − porz ądkowanie działalno ści zwi ązanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, − instalowanie urz ądze ń i instalacji ochrony środowiska. Na innych zasadach odbywa si ę natomiast zarz ądzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystaj ących ze środowiska. Kieruj ą si ę one głównie rachunkiem (efektami) ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej, cho ć powszechne staje si ę tak że uwzgl ędnianie głosu opinii społecznej. Na tym szczeblu zarz ądzanie środowiskiem odbywa si ę przez: − dotrzymywanie wymaga ń stawianych przez przepisy prawa, − porz ądkowanie technologii i re żimów obsługi urz ądze ń, − modernizacje stosowanych technologii, − eliminowanie technologii uci ąż liwych dla środowiska, − instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska, − stała kontrola zanieczyszcze ń. Instrumenty słu żą ce do zarz ądzania Programem Ochrony Środowiska wynikaj ą z obowi ązuj ących aktów prawnych (np. Prawo ochrony środowiska, ustawa

100 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025 o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach itp.) i mo żna je podzieli ć na instrumenty prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne. Do instrumentów prawnych zalicza si ę: − pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, − decyzje zwi ązane z gospodark ą odpadami, − koncesje geologiczne, − raporty oddziaływania na środowisko planowanych czy istniej ących inwestycji, − uchwały zatwierdzaj ące plany zagospodarowania przestrzennego, − decyzje ustalaj ące lokalizacj ę inwestycji celu publicznego lub warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, − decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach, − strategiczne oceny oddziaływania inwestycji oraz opracowywanych planów i programów na środowiska. Szczególnym instrumentem prawnym jest monitoring, czyli kontrola jako ści stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jako ści środowiska, jak te ż w odniesieniu do ilo ści zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych jako obowi ązuj ących, czyni ą je instrumentem o znaczeniu prawnym. Do instrumentów finansowych mog ących by ć źródłem realizacji przedsi ęwzi ęć proekologicznych zalicza si ę: − opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszcze ń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchni ę, z której odprowadzane s ą ścieki, − administracyjne kary pieni ęż ne, − odpowiedzialno ść cywilna, karna i administracyjna, − kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska, − pomoc publiczna na ochron ę środowiska w postaci preferencyjnych po życzek i kredytów, dotacji, odrocze ń, rozło żenia na raty i umorze ń płatno ści wobec bud żetu pa ństwa i funduszy ekologicznych, zwolnie ń i ulg podatkowych. Uzgodnienia ze społecze ństwem poprzez udział społecze ństwa w podejmowaniu decyzji i uchwalaniu dokumentacji s ą wa żnym elementem skutecznego zarz ądzania, opartego o zasady zrównowa żonego rozwoju i uwzgl ędnianie racji społecznych. Kolejnym, bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Podstaw ą jest tu rzetelne i ci ągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie si ę władz samorz ądów lokalnych ze społecze ństwem na drodze podejmowanych działa ń inwestycyjnych. Do instrumentów strukturalnych nale żą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju, plany rozwoju lokalnego wraz z programami sektorowymi, a tak że program ochrony środowiska i to one wytyczaj ą główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego, infrastrukturalnego i ochrony środowiska. Nadrz ędnym dokumentem powinna by ć strategia rozwoju. W programach tych powinny by ć uwzgl ędnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczone pewne ramy tego rozwoju, warunkowane trosk ą o stan środowiska. Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie gminy wymaga podejmowania pewnych działa ń w okre ślonych dziedzinach gospodarki, jak i codziennego życia jego mieszka ńców.

101 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Ka żda jednostka decyduje o kształtowaniu swojej przestrzeni geograficznej, sposobie zarz ądzania środowiskiem i tworzeniem lepszego modelu życia swoich mieszka ńców. Program ochrony środowiska jest jednym z elementów prowadzenia ekorozwoju jednostki, który powinien nawi ązywa ć do: − programów ekologicznych wy ższego szczebla, − lokalnych warto ści zasobów i zagro żenia środowiskowego, − lokalnej świadomo ści, ch ęci i mo żliwo ści działania. Lokalny rozwój powinien nast ępowa ć bez degradacji zasobów przyrody i jej ekosystemów oraz uwzgl ędnia ć warunki przyrodnicze i społeczne. Podstawowe zało żenie ekorozwoju wymaga zast ąpienia filozofii maksymalnego zysku, filozofi ą wspólnego interesu. Dlatego tak wa żne jest współdziałanie samorz ądu i mieszka ńców (wspomniane wcze śniej rozmowy z mieszka ńcami i edukacja ekologiczna). Wspólny interes jest szczególnie wa żny i musi uwzgl ędnia ć potrzeby wszystkich mieszka ńców. Jest to model życia, w którym ludzie staraj ą si ę żyć w zgodzie z przyrod ą i mie ć wpływ na otaczaj ącą ich rzeczywisto ść społeczn ą i gospodarcz ą. Dobre warunki środowiskowe wpływaj ą na rozwój gospodarczy Gminy i popraw ę warunków zdrowotnych. Drog ą ich osi ągni ęcia powinien by ć program ekorozwoju jednostki, którego cz ęś ci ą jest Program ochrony środowiska oraz przestrzeganie jego zało żeń.

7.3. MONITOROWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

7.3.1. Zasady monitoringu

W procesie wdra żania Programu wa żna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zada ń w nim wyznaczonych z punktu widzenia osi ągni ęcia zało żonych celów. Z tego wzgl ędu wa żne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie, którego b ędzie mo żliwe dokonanie oceny procesu wdra żania oraz b ędą mogły by ć dokonane modyfikacje Programu. System kontroli środowiska, jest narz ędziem wspomagaj ącym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarz ądzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska i mo że by ć traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Jest jednym z najwa żniejszych kryteriów, na podstawie których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych s ą w znacznym stopniu dost ępne jako wielko ści mierzone w ramach istniej ących systemów kontroli i monitoringu. Stały monitoring wdra żania zapisów Programu mo że opiera ć si ę na tzw. cyklu Deminga. Opiera si ę na ci ągłym monitorowaniu zaplanowanych działa ń w my śl nast ępuj ącego ci ągu przyczynowo – skutkowego: 1. Zaplanuj - zaplanuj lepszy sposób działania, lepsz ą metod ę. 2. Wykonaj, zrób - zrealizuj plan na prób ę. 3. Sprawd ź - zbadaj, czy rzeczywi ście nowy sposób działania przynosi lepsze rezultaty. 4. Zastosuj - je śli nowy sposób działania przynosi lepsze rezultaty, uznaj go za norm ę (obowi ązuj ącą procedur ę), zestandaryzuj i monitoruj jego stosowanie.

102 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Ryc. 8. Cykl Deminga przeniesiony na poziom opracowywania PO Ś Źródło: opracowanie własne

7.3.2. Sprawozdawczo ść

W ocenie post ępu wdra żania Programu ochrony środowiska oraz jego faktycznego wpływu na środowisko pomocna jest analiza i monitorowanie założonych efektów ekologicznych. Powinno by ć ono realizowane przy pomocy wska źników (mierników) stanu środowiska i zmian presji na środowisko, a tak że na wska źnikach świadomo ści społecznej. Rada Gminy powinna ocenia ć co dwa lata stopie ń wdro żenia Programu. Raportowanie zapewnia ci ągły nadzór nad wykonaniem Programu. W przypadku nie osi ągni ęcia zaplanowanych zamierze ń nale ży dokona ć analizy sytuacji i pozna ć jej przyczyny. Poni żej zaproponowano najistotniejsze wska źniki, przyjmuj ąc, że lista ta nie jest wyczerpuj ąca i mo że by ć modyfikowana.

Tabela 28. Lista wska źników monitorowania stopnia realizacji wdra żania Programu ochrony środowiska obszar wska źnik lp. inter- cel nazwa warto ść warto ść bazowa wencji (źródła danych) docelowa poprawa jako ści powietrza klasa jako ści powietrza w strefie C A atmosferycznego na lubuskiej (WIO Ś) terenie gminy i całej strefy 1. lubuskiej do wymaganych

cipowietrza standardów zgodnie ś wzrost długo ści sieci gazowej (GUS, 19,12 km (PSG) 23 km z zało żeniami programu PSG)

ochronaklimatu ochrony powietrza i jako i średni udział transportu ci ęż arowego zminimalizowanie 7,1 6,9 w ogólnym ruchu pojazdów (GPR) uci ąż liwego hałasu enia 2 ż i utrzymanie jak najlepszej brak danych – zgodnie wielko ść zanotowanej emisji hałasu jako ści stanu brak bada ń z rozporz ą- hałasem w nocy i w dzie ń (WIO Ś) zagro akustycznego środowiska WIO Ś dzeniem

103 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar wska źnik lp. inter- cel nazwa warto ść warto ść bazowa wencji (źródła danych) docelowa utrzymanie dotychczasowego stanu braku zagro żeń dla zmierzona warto ść promieniowania 3 <0,4 V/m poni żej 7 V/m środowiska i mieszkańców elektromagnetycznego (WIO Ś) ze strony pola polaelektro- magnetyczne elektromagnetycznego kompleksowe gospodarowanie wodami w regionie wodnych powierzchnia gruntów zalanych brak takich brak w celu ograniczenia podczas nawalnych deszczy miejsc zasi ęgu oraz skutków podtopie ń 4 jako ść wód powierzchniowych na zły stan dobry stan ochrona zasobów wód terenie JCWP (WIO Ś) ekologiczny ekologiczny powierzchniowych dobry stan i podziemnych jako ść wód podziemnych na terenie II-IV klasa

gospodarowaniewodami ilo ściowy JCWPd (WIO Ś) jako ści i chemiczny długo ść sieci kanalizacyjnej (GUS, 11,4 km 15,0 km PGKiM) (PGKiM) rozwój systemu długo ść sieci wodoci ągowej (GUS, 92,7 km wodoci ągowo- 95,0 km PGKiM) (PGKiM) kanalizacyjnego długo ść sieci kanalizacji deszczowej 5 z uwzgl ędnieniem 3,6 km 10 km (gmina)

ciekowa bie żą cych potrzeb 3 3

ś zu życie wody na potrzeby przemysłu 5 dam 5 dam modernizacyjnych zmniejszenie zu życia wody i inwestycyjnych 3 3

gospodarkawodno - w gospodarstwach domowych na 26,6 m 26,0 m 1 mieszka ńca (GUS)

racjonalne ilo ść wyeksploatowanych surowców 6 gospodarowanie 0 tys. Mg 0 tys. Mg (PIG) geolo- giczne

zasoby zasobami geologicznymi

powierzchnia gruntów ornych % 7 ochrona gleb 64 % 63,5 % (GUS) gleby

ilo ść zmieszanych odpadów 1 336,56 Mg 1 200,00 Mg komunalnych (GUS) doj ście do systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasad ą ilo ść wytworzonych odpadów 8 zrównowa żonego rozwoju, przemysłowych 0 Mg 0 Mg w którym w pełni (GUS / Urz ąd Marszałkowski) realizowane s ą zasady i zapobieganie i gospodarki odpadami ilo ść zdemontowanego azbestu 49,468 kM 650,683 Mg gospodarkaodpadami powstawaniuodpadów (gmina / baza azbestowa) powierzchnia terenów zieleni 1,29 ha 2,0 ha urz ądzonej (GUS) powierzchnia obszarów prawnie ochrona ró żnorodno ści 6 738,0 ha 6 738,0 ha 9 chronionych na terenie gminy (GUS) biologicznej nicze ilo ść pomników przyrody (gmina) 0 szt. 2 szt.

lesisto ść gminy (GUS) 27,4 % 28,0 % zasobyprzyrod-

104 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

obszar wska źnik lp. inter- cel nazwa warto ść warto ść bazowa wencji (źródła danych) docelowa

przeciwdziałanie enia nymi

ż ilo ść zgłoszonych powa żnych awarii 10 ż wyst ępowaniu powa żnych 0 brak awarii (WIO Ś, Stra ż Po żarna) awarii awariami zagro powa

Źródło: opracowanie własne na podstawie dost ępnych danych

105 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA

Wybrane akty prawne:

Stan prawny na listopad 2016 r.

Regulacje prawne w zakresie ochrony środowiska zawarte s ą w wielu ustawach i aktach wykonawczych (rozporz ądzeniach). Do najwa żniejszych z nich, w kontek ście realizacji niniejszego Programu, nale ży zaliczy ć: − ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r. poz. 672 ze zm.), − ustawa z dnia18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r. poz. 469), − ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2015 r. poz. 2100 ze zm.), − ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2016 r. poz. 290 ze zm.), − ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651 ze zm. ), − ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. z 2016 r. poz. 250), − ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2016 r. poz. 383), − ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2015 r. poz. 139), − rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi (Dz. U. z 2015 r. poz. 1989), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 22 lipca 2014 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji (Dz. U. z 2014 r. poz. 995), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 1800), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 85), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r. poz. 112), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2003 r. Nr 192 poz. 1883), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002 r. w sprawie powa żnych awarii obj ętych obowi ązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2003 r. Nr 5 poz. 58).

Literatura i wybrane dokumenty programowe:

− Wytyczne do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, sierpie ń 2015 r.,

106 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

− Światowy Program Rozwoju Zrównowa żonego „Agenda 21” (1992 r.), − Protokół z Kioto w sprawie zmian klimatu (1997 r.), − Traktat Ustanawiaj ący WE Tytuł XIX - Środowisko Naturalne, − 7 Program Działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie Środowiska (2013 r.), − Europa 2020, − Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu – KLIMADA, − Strategia Rozwoju Kraju 2020, − Strategia Rozwoju Kraju „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści”, − Strategia Rozwoju Kraju 2020, − Strategia „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko”, − Strategia innowacyjno ści i efektywno ści gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”, − Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku, − Strategia zrównowa żonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020, − Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, − Krajowy Program Ochrony Powietrza w Polsce, − Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, − Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030, − Program ochrony i zrównowa żonego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej, − Krajowy plan gospodarki odpadami, − Krajowy program zapobiegania powstawaniu odpadów, − Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2014 – 2020, − Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubuskiego, − Sprawne Pa ństwo 2020, − Strategia rozwoju systemu bezpiecze ństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022, − Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010–2020: regiony, miasta, obszary wiejskie, − Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, − Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020, − Program Ochrony Środowiska Województwa Lubuskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą do roku 2019, − Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego do 2020 r., − Plan gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego na lata 2012 – 2017 z perspektyw ą do roku 2020, − Strategia Energetyki Województwa Lubuskiego, 2013 r., − Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego na lata 2014-2017, − Program Ochrony Powietrza Województwa Lubuskiego, − Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Strzelecko-Drezdeneckiego na lata 2012 - 2015 z perspektyw ą na lata 2016 – 2019, − Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Strzelecko – Drezdeneckiego do roku 2015, − Strategia Rozwoju Gminy Stare Kurowo na lata 2015 – 2022, − Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stare Kurowo, − Program Ochrony Środowiska dla Gminy Stare Kurowo na lata 2004-2011,

107 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

− Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, − Plan utrzymania wód w regionie wodnym Warty, − raporty i informacje o stanie środowiska województwa lubuskiego, WIO Ś Zielona Góra, − standardowe formularze danych dla obszaru NATURA 2000.

Materiały przekazane przez instytucje:

- Urz ąd Gminy Stare Kurowo, - Starostwo Powiatowe w Strzelcach Kraje ńskich, - Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Zielonej Górze, - Zarz ąd Dróg Powiatowych w Strzelcach Kraje ńskich, - Regionaln ą Dyrekcj ę Ochrony Środowiska w Gorzowie Wlkp., - Energa Operator, - Polsk ą Spółk ę Gazownictwa Sp. z o.o., Oddział w Poznaniu, - Wojewódzk ą Inspekcj ę Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, - Powiatow ą Pa ństwow ą Stra ż Po żarn ą w Strzelcach Kraje ńskich, - Powiatow ą Stacj ę Sanitarno-Epidemiologiczn ą w Strzelcach Kraje ńskich, - Nadle śnictwo Strzelce Kraje ńskie, Smolarz, - Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Poznaniu, - Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych, Inspektorat w Strzelcach Kraje ńskich, - Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Stare Kurowo, - Celowy Zwi ązek Gmin SGO5, Stare Kurowo, - INNEKO Sp. z o.o. Gorzów Wlkp.

SPIS TABEL

Tabela 1. Zestawienie klas stref dla poszczególnych zanieczyszcze ń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzgl ędnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia w latach 2013-2015 ...... 13 Tabela 2. Klasyfikacja strefy lubuskiej ze wzgl ędu na poszczególne zanieczyszczenia pod k ątem ochrony ro ślin w 2015 r...... 14 Tabela 3. Analiza SWOT – ochrona klimatu i jako ści powietrza atmosferycznego ...... 17 Tabela 4. Stan dróg wojewódzkich na terenie gminy ...... 19 Tabela 5. Wyniki GPR dla dróg przebiegaj ących przez gmin ę w roku 2015 i 2010 ...... 21 Tabela 6. Analiza SWOT – zagro żenia hałasem ...... 22 Tabela 7. Analiza SWOT – pola elektromagnetyczne ...... 25 Tabela 8. Wykaz cieków i kanałów podstawowych ...... 26 Tabela 9. Jako ść jednolitych cz ęść wód powierzchniowych w punktach ...... 30 Tabela 10. Jako ść jednolitych cz ęść wód powierzchniowych ...... 30 Tabela 11. Jako ść wód podziemnych w punktach ...... 33 Tabela 12. Analiza SWOT – gospodarowanie wodami ...... 34 Tabela 13. Eksploatacja wodoci ągów w uj ęciu ogólnym ...... 36 Tabela 14. Ilo ści odprowadzanych ścieków w latach 2011-2015 ...... 38 Tabela 15. Ilo ść odprowadzanych ścieków przemysłowych w uj ęciu ogólnym ...... 39

108 Program ochrony środowiska dla Gminy Stare Kurowo Green Key na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2025

Tabela 16. Analiza SWOT – gospodarka wodno-ściekowa ...... 40 Tabela 17. Analiza SWOT – zasoby powierzchni ziemi ...... 42 Tabela 18. Analiza SWOT – gleby ...... 46 Tabela 19. Ilo ść zmieszanych odpadów komunalnych ...... 48 Tabela 20. Wykaz wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy ...... 50 Tabela 21. Ilo ść wytworzonych odpadów innych ni ż komunalne ...... 50 Tabela 22. Analiza SWOT – gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 51 Tabela 23. Analiza SWOT – zasoby przyrodnicze ...... 59 Tabela 24. Analiza SWOT – zagro żenia powa żnymi awariami ...... 63 Tabela 25. Najwa żniejsze problemy gminy Stare Kurowo z perspektywy zapisów niniejszego dokumentu ...... 76 Tabela 27. Cele, kierunki interwencji i zadania przewidziane do realizacji w poszczególnych obszarach interwencji ...... 78 Tabela 27. Harmonogram realizacji zada ń własnych i koordynowanych (monitorowanych) przewidzianych do realizacji wraz ze wskazaniem źródła finansowania ...... 86 Tabela 28. Lista wska źników monitorowania stopnia realizacji wdra żania Programu ochrony środowiska ...... 103

SPIS RYCIN

Ryc. 1. Strefy energetyczne wiatru w Polsce ...... 16 Ryc. 2. Warto ści nasłonecznienia w Polsce ...... 16 Ryc. 3. Obszary zagro żenia powodziami na terenie gminy Stare Kurowo ...... 29 Ryc. 4. Orientacyjna lokalizacja obszarów Natura 2000 na terenie gminy (PLB) ...... 56 Ryc. 5. Orientacyjna lokalizacja obszarów Natura 2000 na terenie gminy (PLH) ...... 56 Ryc. 6. Lokalizacja obszarów chronionego krajobrazu ...... 59 Ryc. 7. Cele strategiczne dla gminy Stare Kurowo ...... 72 Ryc. 8. Cykl Deminga przeniesiony na poziom opracowywania PO Ś ...... 103

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1. Zmiany liczby ludno ści jednostki w latach 2011-2015 ...... 10

109