Nieuwe Netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 1

Nieuwe netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 1 Nieuwe netwerken Nieuwe netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 2 Eerdere publicaties: M. Fennema en J. Rhijnsburger, Dr. Hans Max Hirschfeld. Man van het grote geld. Bert Bakker, 2007. M. Fennema, De Moderne Democratie. Geschiedenis van een politieke theorie. Het Spinhuis, (1995) 2002. E.M. Heemskerk, Decline of the Corporate Community. Net- work Dynamics of the Dutch Business Elite. AUP, 2007. Nieuwe netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 3 Meindert Fennema en Eelke Heemskerk Nieuwe netwerken De elite en de ondergang van de nv Nederland 2008 Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam Nieuwe netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 4 © 2008 Meindert Fennema en Eelke Heemskerk Illustraties Eelke Heemskerk, drukklaar gemaakt door dps Omslagontwerp Bloemendaal & Dekkers Foto auteurs Peter Boer www.uitgeverijbertbakker.nl isbn 978 90 351 3183 5 Uitgeverij Bert Bakker is onderdeel van Uitgeverij Prometheus Nieuwe netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 5 Inhoud 1 Inleiding 7 2 Het Old Boys-netwerk 23 3 Overheid en bedrijfsleven in de twintigste eeuw 48 4 New Boys, nieuwe netwerken? 69 5 De stijgende topinkomens 98 6 De ondergang van nv Nederland? 118 Toelichting en verantwoording 145 Bijlage: Netwerken in het bedrijfsleven 2007 156 Register 158 Nieuwe netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 6 Nieuwe netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 7 1 Inleiding Op de ochtend van maandag 23 april 2007 keken voorbijgan- gers verbaasd omhoog toen zij langs de ingang van het hoofd- kantoor van abn Amro aan de Amsterdamse Zuidas liepen. Hoog in de mast wapperde de vlag van de Britse bank Bar- clays, gebroederlijk naast de kleuren van abn Amro in de aan- palende masten. Die ochtend kondigden de Chief Executive Officers (ceo’s) van deze twee banken aan dat zij samen verder wilden gaan. Het bericht van de overname van abn Amro door Barclays kwam als geroepen. Enkele weken eerder was abn Amro-topman Rijkman Groenink bestookt met kritiek van het participatiefonds The Children Investment Fund (tci) van Christopher Hohn. Dit hedgefund, dat zijn geld ver- dient met het opkopen van aandelen van ondergewaardeerde beursgenoteerde bedrijven, vond de prestaties van abn Amro onder de maat. Het kocht 1 procent van de aandelen van abn Amro en pleitte vervolgens in een openbare brief voor het op- breken van het grote abn Amro in smakelijke brokken die konden worden verkocht aan de hoogste bieder. Alleen zo konden de bestuurders hun aandeelhouders tevredenstellen, vond tci. Veel andere beleggers waren blijkbaar erg content met de actie van tci en zagen de toekomst van de bank na deze inter- ventie ineens een stuk rooskleuriger in. De beurskoers van abn Amro schoot in één dag met 8 procent omhoog. Daarmee werd de bank in één klap een kleine 4 miljard meer waard, en verdiende de aanstichter tci met het versturen van één brief 40 miljoen euro. Bestuursvoorzitter Groenink zag de voorge- stelde strategie echter niet zitten. ‘Je bent bestuurder om te 7 Nieuwe netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 8 bouwen, niet om af te breken,’ zo stelde hij. Voor die stelling- name vond hij steun bij de trouwe partner Barclays, waar hij als gevolg van een goede samenwerking een prima verstand- houding mee had. Het bleek het begin van een ongekende strijd om het voortbestaan van abn Amro. Korte tijd na het bod van Barclays mengde een bankenconsortium zich in de strijd, onder aanvoering van de Royal Bank of Scotland (rbs) samen met de Belgische Fortis en de Spaanse Santander Bank. Dit consortium wilde abn Amro opkopen, om vervolgens te verknippen en onder elkaar te verdelen. Nog nooit was er een overnamestrijd om een bank geweest van de omvang van abn Amro. Tijdens dit gevecht om de overname of opsplitsing van abn Amro bleef de beurskoers gestaag stijgen, van 25 euro begin februari tot 36 euro midden april 2007 en midden juli zelfs tot 37 euro. Uiteindelijk werd de bank in het najaar van 2007 voor een kleine 38 euro per aandeel verkocht aan het consortium. Daarmee kwam de prijs van abn Amro uit op 72,5 miljard euro: de hoogste prijs ooit betaald bij een overname in de internationale bancaire geschiedenis. De aandeelhouders konden het bod, dat fors hoger was dan het concurrerende bod van Barclays, simpelweg niet weigeren. Veel van de institutio- nele beleggers zijn immers statutair verplicht te kiezen voor het hoogste bod. Achter de schermen werd enige tijd ook gewerkt aan een ‘nationale kampioen’: een fusie van abn Amro met branche- genoot ing. Maar de ing-groep zag na de brief van tci vanwe- ge de stijgende prijs van abn Amro af van verdere onderhandelingen. De onderhandelingen verliepen daarvóór overigens al stroef, vooral wat betreft ‘de poppetjes’: wie worden de nieuwe bestuurders van de Nederlandse financiële reus die het gevolg zou zijn van de fusie. Niet veel later zou ing haar aanzien- lijke pakket aandelen, dat ze al vele jaren in het bezit had, verzilveren en abn Amro aan haar lot overlaten. De reacties in het publieke debat op de overnamestrijd wa- 8 Nieuwe netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 9 ren opvallend heftig. De uitverkoop van het Nederlandse pa- trimonium werd scherp veroordeeld. Staatssecretaris Joop Wijn, ooit werkzaam bij het abn Amro-participatiefonds, gooide als eerste olie op het vuur door opkoopfondsen te type- ren ‘als sprinkhanen die bedrijven leegvreten en dan weer weggaan’, en anderen spraken over ‘buitenlandse junglekapi- talisten’ en ‘sabelgekletter van aandeelhouders’. Nederland moest beter op zijn kroonjuwelen gaan letten, zo luidde de boodschap. Onder druk van alle commotie en kritiek op zijn functioneren moest abn Amro-ceo Rijkman Groenink afzien van het commissariaat bij Shell, waar hij de voormalig president-commissaris van abn Amro jonkheer Aarnout Loudon zou opvolgen. De verontwaardiging over de verkoop van abn Amro is op- merkelijk als we bedenken dat Rijkman Groenink een jaar eerder de meest gevierde topman van Nederland was, juist omdat hij erin was geslaagd het Italiaanse Banca Antonveneta over te nemen. De nationalistische reacties die deze overnamestrijd in Italië opriepen, werden breed uitgemeten en scherp veroordeeld in de Nederlandse pers. Maar toen de internationale fu- siegolf de Lage Landen binnenstroomde, waren de geluiden geheel anders. Dat het management en de toezichthouders van abn Amro zich schikten in de overname heeft misschien nog wel de meeste wrevel opgewekt. Hoe hebben Nederlandse topmanagers mee kunnen werken aan de uitverkoop van het Nederlandse bedrijfsleven? De golf van internationale overna- mes heeft nu ons kleine landje overspoeld, de dijken van be- schermingsconstructies zijn doorgebroken. Sinds jaar en dag is de financieel-economische elite van ban- kiers, industriëlen en topambtenaren onderling hecht verbonden in een netwerk van overleg, consultatie en advies. De cen- trale spelers in deze netwerken zijn zeer invloedrijk. De raden van bestuur en raden van commissarissen vormen het bestuurlijke netwerk van het bedrijfsleven. In de raad van bestuur zit- 9 Nieuwe netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 10 ten de belangrijkste directeuren van het bedrijf, onder leiding van de president-directeur of ceo. De raad van bestuur wordt gecontroleerd door de raad van commissarissen. Commissa- rissen zijn doorgaans collega-bestuurders van andere bedrijven, die zich een aantal maal per jaar buigen over het beleid en de resultaten van de raad van bestuur. Wanneer één persoon bij meerdere bedrijven in de raad van bestuur of raad van commissarissen zit, zijn de bedrijven verbonden via de dubbelfunc- tie van deze persoon. Sommige dubbelfunctionarissen hebben alleen commissariaten, maar er zijn ook leden van een raad van bestuur die bij andere bedrijven als toezichthouder in de raad van commissarissen zitting hebben. De top van het bedrijfsleven vormde tot voor kort een hechte gemeenschap: het Old Boys-netwerk. De leden van het Old Boys-netwerk kwamen elkaar niet alleen tegen in diverse besturen en raden van toezicht, maar hadden daarnaast ook vriendschappelijke en familiale banden. Ze kwamen uit de ‘betere’ families en kenden elkaar vaak al vanuit de studentencorpora waar zij veelal in de senaat of de kroegcommissie hun eerste bestuurlijke ervaring hadden opgedaan. Het Old Boys-netwerk bestond dus uit een gesloten en be- voorrechte groep in de samenleving, die feilloos ons soort mensen kan onderscheiden van de nouveau riche en parve- nu’s. In deze betekenis van het woord bestaat het Old Boys- netwerk niet meer. Het is gefragmenteerd onder invloed van drie factoren: ten eerste de internationalisering van het bedrijfsleven, ten tweede het groeiende belang van financiële markten en ten derde de democratisering van de bestuurlijke elite. We zullen laten zien hoe deze processen elkaar versterkt hebben. 10 Nieuwe netwerken 31-03-2008 16:15 Pagina 11 Internationalisering Voor de insiders was het gevecht om abn Amro niet in de eerste plaats een strijd tussen Nederland en het buitenland. De topmanagers in de financiële wereld leven al in een internationale bedrijfsgemeenschap, zij zijn onderling verbonden in internationale netwerken. De spelers in het gevecht om abn Amro kennen elkaar uit deze netwerken. Voorzitter van het bestuur van Royal Bank of Scotland, sir Tom McKillop, was tot voor kort ceo van AstraZeneca plc, waar Barclays-ceo John Varley bestuurder is. Hier ontmoet John Varley ook de Zweed Marcus Wallenberg, die op zijn beurt als adviseur van The Conference Board zowel Rijkman Groenink als de voormalig president-commissaris van abn Amro Aarnout Lou- don kent. Als adviseur van Citicorp Venture Capital, kortweg cvc Capital, komt Loudon vervolgens weer Barclays-bestuurder sir John Sunderland tegen. Daarnaast zien de topmannen elkaar bij de European Fi- nancial Services Roundtable, een overlegorgaan waar Rijkman Groenink van abn Amro, sir Tom McKillop van rbs, en Jean- Paul Votron van Fortis alle drie zitting in hebben.

Load more