Nº 1 - Ano 25 - Maio 2016

EDLG IES Antonio Fraguas LETRAS GALEGAS 2016 MANUEL MARÍA O idioma é a vida, o coitelo da dor, o murmurio do vento, a palabra de amor

Kamishibai: a chamada á historia • Son os videoxogos arte? • Stop bullying! CARTEIS 2015 - 2016 Sumario Editorial Este que tedes na man fai o número vinte e cinco da revista Xea- Rosalía Gómez Lasheras �����������������������������������������������������������������������������������������4 da, que sae coma sempre coincidindo co mes no que se conme- Xurxo Trillo ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������6 Sofía Zapata Fermín ������������������������������������������������������������������������������������������������7 O meu soño americano �������������������������������������������������������������������������������������������8 mora o Día das Letras Galegas. Cando apareceu por primeira vez A opera chinesa ����������������������������������������������������������������������������������������������������11 Como ser persoas flexibles? ����������������������������������������������������������������������������������12 ninguén de vós, alumnos e alumnas deste centro, aínda nacera. Estrés ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������13 A miña bisavoa de Monforte ����������������������������������������������������������������������������������16 Este ano o 17 de maio cae en martes e, como xa sabedes, é fes- O calzado galego do século pasado ������������������������������������������������������������������������17 O meu bisavó �������������������������������������������������������������������������������������������������������18 tivo na nosa Comunidade. «Festivo»: «tocante á festa», «sen O meu avó o gaiteiro ���������������������������������������������������������������������������������������������18 Cousas de Eros �����������������������������������������������������������������������������������������������������19 actividade laboral, aplicado aos días»... Publicidade en tempo real �������������������������������������������������������������������������������������20 Violencia de xénero �����������������������������������������������������������������������������������������������22 Foi en 1963 cando a Real Academia Galega acordou -tras ser O fogar do meu burro ��������������������������������������������������������������������������������������������23 Sneakerheads �������������������������������������������������������������������������������������������������������24 proposto por tres dos seus membros- tal conmemoración en tan As anpa na educación �������������������������������������������������������������������������������������������25 Camiñando cara o futuro ���������������������������������������������������������������������������������������26 significativa data da historia da nosa literatura. Na proposta dos Situación dos diferentes graos �������������������������������������������������������������������������������26 Galicia morrendo ���������������������������������������������������������������������������������������������������28 tres académicos, solicitábase a colaboración dos centros culturais Silencio nos maios do reino de Breogán �����������������������������������������������������������������31 O cume do clima de París ��������������������������������������������������������������������������������������32 de Galicia e mesmo dos Centros Galegos de todo o mundo. O parlamento xove ������������������������������������������������������������������������������������������������35 Stop bullying! ��������������������������������������������������������������������������������������������������������36 Coa chegada da Democracia (e mesmo antes, coa Ditadura) os Kamishibai: a chamada á historia ���������������������������������������������������������������������������37 Entrevistas romanceadas para romances kamishibai �����������������������������������������������39 Institutos sumáronse á tal conmemoración, que na maioría dos Vai un kamishibai? ������������������������������������������������������������������������������������������������40 O maltrato infantil �������������������������������������������������������������������������������������������������41 casos non se limitaba a un día, se ben o 17 de maio era o cumio 100 Anos da teoría da relatividade �������������������������������������������������������������������������42 100 Anos do cambio das nosas vidas ���������������������������������������������������������������������42 das celebracións con diversos actos que congregaba nos Centros A robótica xa está aquí ������������������������������������������������������������������������������������������44 Visita ó citius ��������������������������������������������������������������������������������������������������������45 a toda a comunidade educativa. Ondas gravitacionais ���������������������������������������������������������������������������������������������46 O entroido de Viana �����������������������������������������������������������������������������������������������47 Nas actividades culturais programadas naqueles anos case Puntualidade, un bo hábito ������������������������������������������������������������������������������������49 Mitos gregos ��������������������������������������������������������������������������������������������������������49 sempre había unha ou máis conferencias. Pois ben, Manuel María, Globalización e multiculturalismo ���������������������������������������������������������������������������52 Lav ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������53 “A praia dos afogados”, Domingo Villar �������������������������������������������������������������������54 era un dos nosos autores que por aqueles anos sempre estaba Domingo Villar, biografía ����������������������������������������������������������������������������������������54 Funambulistas ������������������������������������������������������������������������������������������������������55 disposto a acudir aos institutos para engaiolar coas súas verbas Xornada de animación á lectura �����������������������������������������������������������������������������56 Derrotada �������������������������������������������������������������������������������������������������������������58 ao alumnado. Si. Era un día lectivo máis, pero dedicado todo el a Mentira ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������59 Letras galegas 2016: Manuel María Fernández Teixeiro �������������������������������������������60 actividades culturais para conmemorar a nosa lingua e literatura X concurso de microrrelatos ����������������������������������������������������������������������������������61 “Doctor who” ��������������������������������������������������������������������������������������������������������62 e ao autor homenaxeada en tal data. O de ser día festivo (“sen A distopía como futuro ������������������������������������������������������������������������������������������64 Deportes incribles �������������������������������������������������������������������������������������������������65 clase”, como moitos diriades) chegou anos despois, en 1991. Fútbol gaélico �������������������������������������������������������������������������������������������������������65 O fútbol: un deporte de masas �������������������������������������������������������������������������������67 Ás veces, nos tempos que vivimos, un ten a incómoda sensación As bebidas vexetais �����������������������������������������������������������������������������������������������69 Os superalimentos ������������������������������������������������������������������������������������������������70 de que o Día das Letras Galegas quedou só niso, un día “sen David Bowie ���������������������������������������������������������������������������������������������������������73 Comercio online: directo á casa �����������������������������������������������������������������������������75 clase”, “sen actividade laboral” para todos. Se aínda vivira, pode Vivimos nun mundo falsificado? �����������������������������������������������������������������������������76 Os pictogramas ����������������������������������������������������������������������������������������������������77 ser que Manuel María escribise sobre esta apreciación algún A maldición do número 13 ������������������������������������������������������������������������������������79 Os videoxogos ������������������������������������������������������������������������������������������������������80 poema irónico, na liña, por exemplo, das súas Odas nun tempo de Son os videoxogos arte? ����������������������������������������������������������������������������������������83 Chegan os xogos electrónicos ás nosas vidas ���������������������������������������������������������84 paz e de ledicia… Pero quedémonos con estes versos finais dunha Os malos usos da internet �������������������������������������������������������������������������������������85 As redes sociais ����������������������������������������������������������������������������������������������������86 das composicións de Os soños na Gaiola: «Galicia somos nós: / a Redescubrindo a Cultura Castrexa �������������������������������������������������������������������������87 Mensaxes xeada ���������������������������������������������������������������������������������������������������90 xente e mais a fala. / ¡Si buscas a Galicia / en ti tes que atopala!» D.L.: C 1040-2013

Colaboracións 1º ESO: Blas De Santiago García Lois, Adai Noceda Rodríguez, González García, Lucía Lamas Baleato, Nolia Sanjurjo Carballeira, Noela Grela Niño, Antía Domínguez, Breixo Barreiro, Carla Grela, Elena Gómez, Hanan El Omari, Sara Porto Puente. 2º ESO: Inés Quán González García, Iago Rivas, Adrián Susavila, Nadine Raña, Andrés Mato, Patricia Iglesias Rey, Álvaro Fernández Villaverde, Ainhoa Vázquez Varela, Pablo Sangó Rial, Saínza Rodríguez Rozas, Inés González García, Diego Mejuto, Andrea Mazás Otero. 3º ESO: Ismael López Becerra, María Carballido Cerqueiro, Eva Carruillo Mata, Xacobo Insua Mariño, Rubén Montero Antelo, Leo Pereiro Pombo, Martinho Cacheda Rodríguez. 4º ESO: Marta Rama Ferreira, Enrique Salvado Vigo, Andrea Doce Méndez, Antón Lence Martínez, Paula Soto Rodríguez, Pablo Vicente, Javier Pita, Fermín Caamaño Louro, Ana García García, Nuria Tojo, Naira Míguez Gil, Antía Encisa González, Brais Lence Martínez, Marta Gil Paramos, Helena Fuentes Mansilla. 1º BACH: Mi Li, Beatriz González Cobas, Antía Carrillo, Laura Becerra, Iria Carreira, Elba Fernández, Lara Guerra, Mariña Palacios, Elena Rodríguez Armesto, Paula Blanco Vázquez, Sara Vilar Fernández, Julia Álvarez Doral, Lucía Méndez Ferreiro, Alberto Saborido Patiño, Uxía Mallón Moure, Ana Rozados Eiras, Marta García Vázquez, Simón González Antón, Mauro Antelo Becerra, Xavier Fernández Castro, David Fernández Junquera, Lucía Rey Lorenzo. 2º BACH: Xurxo Trillo, Víctor Martínez Vales, Carla Rey Suárez, Sabela Teixeira Taboada, Alfonso Rodríguez Armesto, Antonio Segade, Yohnathan Vidal Diego Lema Iglesias (Alumno máster do profesorado) ANPA, Departamento de Plástica e Departamento de Lingua Castelá SOCIEDADE Desde o Fraguas para o mundo |ESTRELAS NAS NOSAS AULAS

ROSALÍA GÓMEZ LASHERAS

En 2013 é seleccionada en Amberes para interpretar o Concerto “Jeune-homme” de Mozart baixo a batuta do cé- lebre director Philippe Herreweghe. Esta actuación engá- dese á súa ampla experiencia como solista con orquestras como a Real Filharmonía de Galicia, Orquestra Presjovem, de Orkest academie, Orquestra Gaos e Noord Nederlands Orkest.

A isto súmaselle o seu éxito no concurso Young Pianist Foundation (Amsterdam, 2013) así como outros moitos premios, incluíndo o XVI Concurso de Piano Infanta Cris- tina (Madrid, 2012), o XV Cicle de Primavera (Barcelona, 2012), o Premio Chopin no VII Concurso de Piano Alto Min- ho (Portugal, 2010)... Dende entón países como Holanda, Austria, Portugal, Bélxica, Alemaña, Rusia ou Estados Rosalía Gómez Lasheras, con 22 anos, é unha intérprete de piano que xa dá concertos por todo o mundo como so- Unidos teñen o pracer de escoitar nos seus auditorios a lista acompañada por prestixiosas orquestras, obtivo nu- unha pianista louvada por importantes personalidades merosos premios e recoñecementos, e aínda así séguese musicais pola súa madurez artística. considerando unha estudante que continúa coa súa for- mación ao tempo que deleita coa súa música a oíntes de Por esta destacada traxectoria, en 2015 o xornal El Correo moi diversos países. Gallego outorgoulle o título de Galega do Ano.

Pero sabedes que é o máis curioso? Que hai moi pouquiño Pero a historia de Rosalía non acaba aquí; neste ano 2016 tempo aínda estaba a estudar no noso instituto, no IES actuará como solista con orquestra en salas coma o Con- Antonio Fraguas! E como pasou de ser unha estudante certgebouw de Amsterdam e a Opera House do Cairo! Aín- santiaguesa chea de soños coma calquera de nós a obter o recoñecemento que lle permitiu situarse nunha carreira da que iso quizais nos quede un pouco lonxe, non vos pre- pianística? Pois máis ou menos foi así: ocupedes, porque, se vos entraron as ganas de escoitala, vén bastante a miúdo por Galicia a darnos un concerto. Comezou a súa formación musical aos cinco anos con Estade atentos! Alexander Gold e María José Cerviño. E xa en 2011, despois de doce anos tocando, tras recibir o Premio Extraordinario Para finalizar, aínda co ocupada que vemos que está a do Conservatorio de Santiago, trasladouse a Holanda para nosa antiga compañeira de instituto entre os concertos e continuar os seus estudos no Utrecht Conservatory co os estudos, non o dubidou un intre e puxo todas as ganas Profesor Alan Weiss. Actualmente reside en Suíza, onde da súa parte cando lle propuxemos facer unha entrevista cursa 1º curso de Máster in Performance co profesor Clau- para Xeada, dende a que lle agradecemos enormemente dio Martínez Mehner. Isto é, no referente á súa formación musical. a súa colaboración e lle mandamos un saúdo!

ENTREVISTA A ROSALÍA

1. Como empezaches a tocar? Segundo o que lin, eras moi nova.

É unha bonita historia, porque o que eu quería aprender en realidade era a guitarra, de verlla tocar ao meu tío nas xuntanzas familiares. Os meus pais leváronme á escola de música Berenguela, pero eu tiña 5 anos e o profesor de guitarra opinaba que era demasiado nova. Entón, a profe- sora de piano (Mª José Cerviño) fíxome un par de probas no piano, pareceulle que «tiña talento», e comezamos a dar clases.

4 Desde o Fraguas para o mundo |ESTRELAS NAS NOSAS AULAS SOCIEDADE

2. Seguro que cando ías ao instituto xa lle dedicabas 6. Cales son as túas expectativas para o futuro? Por- moito tempo á música, compaxinábalo ben? É que al- que está claro que é moi prometedor e queda moito por gúns alumnos intentamos facelo, pero non é moi doa- diante. do... Vivir de dar concertos é unha idea case utópica, entre ou- Ese foi o motivo polo que fixen o Bacharelato Artístico, tros motivos, polo desgaste persoal que conleva. Afortu- porque as horas das materias convalidadas axudaban. nadamente, non é a miña prioridade. O mundo da música Efectivamente, é moi duro ser estudante de instituto, de ofrece infinidade de perfís que un debe explorar ata ato- par exactamente o seu lugar. A min fascínanme moitos música, e que aínda sobre tempo para algo tan impres- máis campos que o de «solista de piano», entre eles o da cindible como gozar da vida. Por sorte atopei maioritaria- Música Antiga, na que me estou especializando en Basi- mente persoas comprensivas no meu camiño: tanto pro- lea. A miña profesión baséase en aprender toda a vida; fesores que foron flexibles, como amigos que souberon non en ter un «éxito» efémero. O meu maior triunfo vital respectar sempre esta realidade tan distinta que temos sería que alguén no futuro me admirara a metade do que os músicos. eu admiro ao meu profesor, Claudio Martínez Mehner.

3. Tiñas claro que querías ser pianista? 7. Isto é de obriga preguntalo! Que recordo levas do noso instituto? Si. Iso non significa que non me apaixonaran moitos ou- tros campos, senón que a música definiu os meus pasos Por onde empezar! Eu viña do Rosalía, e no Antonio Fra- vitais desde moi atrás, medrou comigo, ata o punto de guas descubrín un ecosistema totalmente novo, dalgun- non poder desligarme da miña condición de «pianista». ha forma, máis salvaxe, máis xenuíno. Aprendín princi- palmente de diversidade e de humanidade. Recordo con 4. Como acabaches no conservatorio en Holanda? E dan- especial cariño a relación que establecín con certos profe- do concertos por tantos países? Como o asimilaches? sores, que manteño aínda ata día de hoxe. O Bacharelato de Artes estaba aínda xestándose (eramos a segunda xe- Coñecín ao meu profesor de Utrecht, Alan Weiss, nunhas ración), pero xa amosaba trazas de potenciar a individuali- masterclass. Pareceume moi interesante e para alá me dade do alumno, o cal me parece algo imprescindible. Pero fun, con 17 aniños. O «boom» dos concertos chegou aos sobre todo recordo os bocatas de tortilla da cafetería! dous anos de estar estudando alí, cando gañei o concurso YPF de Amsterdam. Ese foi o comezo dunha dura etapa de rodaxe persoal e profesional: comecei a tocar moito, a visitar moitos países, a expoñer a miña identidade como pianista aínda que nunca deixei de considerarme unha es- tudante. E a historia continúa...sorte que me gusta moito viaxar! Rematei os meus estudos de Bachelor en xuño do ano pasado, e agora estou facendo un Máster en Basilea (Suíza).

5. Algunha vez pensabas que chegarías tan alto?

Soa a tópico, pero na miña opinión non cheguei alto en absoluto. Porque o meu traballo diario non se basea en acadar éxitos materiais, senón na procura incansable dun ideal artístico; na autocrítica e a superación persoal. Tras anos convivindo con eles, aínda hai mañás nas que esper- to e sinto que non entendo en absoluto o lirismo de Schu- mann, ou a evolución estilística de Beethoven; esa clase de cousas son a miña meta. Ás veces a calidade musical e a carreira van por camiños moi distintos, por circunstan- cias da vida e polas esixencias extramusicais do mercado. Pola contra, debo dicir que si me considero afortunada por ter moitas oportunidades de compartir o que fago en es- cenarios, de estar descubrindo novos lugares e culturas, e Marta Rama Ferreira de ter entrado en contacto con músicos dun nivel excep- 4º ESO C cional.

5 SOCIEDADE Desde o Fraguas para o mundo |ESTRELAS NAS NOSAS AULAS

XURXO TRILLO

O meu nome é Xurxo Trillo, e estudo 2º de bacharelato Disney Channel. A raíz disto realicei varias entrevistas na de artes escénicas, música e danza neste centro. Aínda TVG, en programas coma “Acompáñenos” de José Manuel que son de Lira (Carnota), decidín trasladarme a Santiago Piñeiro ou o magazine “Bos Días”. Nunca pensei que isto para estudar este bacharelato porque a música é a miña podería chegar a facerse realidade, pero sempre me sen- paixón. Estes dous anos estiven vivindo só e estou moi tín seguro de min mesmo e nunca tiven vergoña de facer contento con esta nova experiencia, así coma co centro o que quería, o que considero algo moi importante neste en xeral. Tamén estou moi satisfeito coas miñas cualifica- mundo. cións. Despois disto gustaríame estudar un dobre grao de periodismo e comunicación audiovisual. Máis tarde fun seleccionado para un programa de Tele- cinco presentado por Pilar Rubio, “Cántame una canción”, onde fun un dos gañadores recibindo un premio pola miña interpretación do tema “Summer Nights” do musi- cal Grease. Tamén nesta mesma canle fun como invitado para cantar na final do programa “Más que baile” (na súa última edición), e fun un dos participantes da primeira edición do famoso concurso “La Voz Kids España”. Outro dos meus traballos en televisión foi tamén en TVG, nun programa chamado “Un mundo de nenos”, ou en progra- mas coma “A Solaina” ou “O País dos Pequenos”.

Cando era pequeno comecei a asistir a varias das clases da escola de música de Carnota, onde aprendín as bases de 6 instrumentos (guitarra, ukelele, piano, batería, har- mónica e frauta) e os coñecementos básicos de linguaxe musical, e actualmente son alumno da Escola Estudio aquí en Santiago.

Durante estes anos, no medio de todos estes traballos, dei grandes concertos e diversas actuacións por toda Es- paña, e fun un dos preseleccionados para o coñecido mu- sical “Sonrisas y Lágrimas”, o que me axudou moito á hora Sempre quixen dedicarme ao mundo da canción, xa que a de formarme no teatro musical. Ademais, tiven a sorte parte da música gústame moito aprender novas linguas de ser alumno dos profesores de canto máis importantes e viaxar. Por sorte cumprín esta meta aos 9 anos, cando a nivel nacional e mesmo internacional, grazas aos que comecei tamén a ter experiencia diante das cámaras des- aprendín diferentes técnicas que me axudaron a corrixir pois da miña participación como semifinalista no coñeci- os meus erros e a superar etapas complicadas coma a do do concurso musical “My Camp Rock” da canle televisiva cambio de voz.

Dende hai uns anos compoño tamén os meus propios te- mas con varios instrumentos, xa que é unha posibilidade para expresarme e gozo moito facéndoo. Despois de to- das as experiencias vividas sinto que teño moito camiño por andar, e teño moitas ganas de aprender cousas novas e seguir perseguindo o meu soño no mundo da música, que pouco a pouco se vai facendo realidade.

Xurxo Trillo 2º Bach. D

6 Desde o Fraguas para o mundo |ESTRELAS NAS NOSAS AULAS SOCIEDADE

SOFÍA ZAPATA FERMÍN

2. Recomendarías practicar este deporte?

Si, moito: axuda á disciplina, á concentración, a ser per- sistente...

3. Cando e como comezaches no taekondo?

A verdade é que non comecei por unha razón en concreto. Tiña oito anos e fun mirar a lista de actividades que ofre- cía o concello e pensei: “ Taekwondo! Unha palabra rara... Non sei que é... vou a esta!”

4. Agora mesmo dedícaslle moito tempo?

Agora mesmo non, porque estou en 2º de bacharelato e iso quítame moito tempo... Pero xeralmente unhas tres horas á semana.

5. E cando remate este curso tes pensado seguir co tae- Moitas veces escoitamos falar de premios extraordina- kwondo? rios ou de gran recoñecemento a rapaces e rapazas coma nós... pero pensamos que ese éxito é algo que escapa á Si, gustaríame incrementar o ritmo, deixar de competir nosa vida máis próxima. Pois quen o pense agora está un pouco e centrarme máis en dar clase e ter a miña es- moi equivocado, e se non, que llo pregunten á nosa com- cola de taekwondo, ao mesmo tempo que continuo cos pañeira de 2º de Bacharelato Sofía Zapata, que con só estudos. 15 anos, foise movendo no mundo das artes marciais até quedar nada máis e nada menos que campioa de Europa 6. Chegamos á parte máis interesante: o campionato de de kempo. Europa. Como chegaches a el?

De ser cinto vermello no Club ITF Oroso (actualmente é A verdade é que, como sabedes, este campionato non era cinto negro I DAN), acadou a medalla de ouro en combate exactamente de taekwondo, convidárannos e nin seque- e a medalla de bronce en formas na European Kempo Cup ra sabía o que era: kempo. Dixérame o meu profesor: “aní- 2012, celebrada en Vilagarcía. O club arousán participou mate, isto está moi ben!” E aínda que eu primeiro non nesta competición grazas a unha invitación da Delega- quería ir, non estivo tan mal! ción Galega de Taekwondo ITF. 7. Pensaches que tiñas algunha posibilidade de gañar? O máis sorprendente de ter gañado este campionato de kempo, é que esta non é a disciplina na que adestra Sofía, Pois non, porque explicáranme as normas da competición senón o taekwondo, que a día de hoxe segue practicando o mesmo día, non sabía de que ía o kempo: é parecido con moitas ganas e dedicación. Non é fascinante? ao taekwondo en combate, só que nós non levamos nin casco, nin peto, nin coquilla. Pero que mellor que nolo conte ela mesma! 8. Como foi a túa experiencia no campionato? ENTREVISTA A SOFÍA Había moita xente que non coñecía, pero fixen un mon- 1. Para comezar, cóntanos, que é o taekwondo? Porque tón de amigos alí, cos que sigo en contacto a día de hoxe á xente sóalle que é unha arte marcial, pero non sabe por correo electrónico. E o ambiente era moi bo, falaba- moito dela. mos todos...

O taekwondo é unha arte marcial que se creou en Corea 9. E coñeciches a xente doutros países? do Norte como unha disciplina militar para defenderse contra os xaponeses; aínda que agora volveuse máis “re- Si, de Arxentina. Tamén había uns gregos, cos que fala- lax”, xa que non só ten a parte de defensa persoal, ten bamos en inglés, aínda que malamente... parte mental, como todas, cos seus principios: cortesía, integridade, perseveranza, autocontrol...

7 SOCIEDADE Desde o Fraguas para o mundo |ESTRELAS NAS NOSAS AULAS

10. Como te sentiches ao gañar? Cal foi a túa primeira 11. Notaches que se che abriron portas no mundo do reacción? taekwondo?

Pois a miña primeira reacción foi poñerme moi colorada! É moi importante á hora de dar clase ter títulos, quedan Pero non fun consciente do que supoñía até uns días des- moi ben no currículo! pois: chamábanme na radio, facíanme entrevistas... Por exemplo no Correo Gallego, na Voz de Galicia... tamén me Para rematar, dende a revista Xeada esperamos que che chamaron por teléfono dende a Radio Galega; eu estaba vaia moi ben, Sofía! De seguro que vas ser unha mestra de moi nerviosa, estaba meu pai abaixo escoitándome e dixo taekwondo excelente! que tatexaba! Marta Rama Ferreira 4º ESO C

O MEU SOÑO AMERICANO

Recordo o mes de xullo de 2014 como moi estresante. Leváronme a comer fóra ao restaurante que serve as Precisaba gardar todas as experiencias que non ía vol- mellores hamburguesas que probei en toda a miña vida. ver vivir nun ano, as miñas vacacións, os meus amigos, Conducía Blake, “o meu irmán” de 17 anos (xa que como a miña familia... O seis de agosto comezaba o meu soño sabedes alí poden conducir a partires dos 16). Ao acabar americano. Con outros 74 bolseiros de toda Galicia, co- fomos á que sería a miña casa en La Center, Washington, lliamos un voo que nos levaría a Madrid e de Madrid a ao noroeste do Pacífico. Nova York. Pasei tres días en Nova York, con estudantes de todo o mundo. A cidade é preciosa, tal como a pintan Meus irmáns Blake e Bret tiñan unha banda, “Pull for nas películas: grande, multicultural, aloucada... Ata aquí Fire”, á cal podedes escoitar en Spotify ou iTunes. Teñen sentinme arroupado, a asociación e os meus compañei- moito talento e foron de xira por California o pasado ve- ros formabamos un grupo, pero agora era o momento de rán. seguir só. Por outra banda, a miña irmá pequena, Ceanna, é encan- Levantámonos moi cedo e cada un tomou o seu destino. tadora e practicaba voleibol e softball. No meu caso, tocábanme un voo de cinco horas a Chicago e outro de catro a Portland. Non sei realmente como me Os meus pais, Keith e Melinda, foron moi amables dende sentín durante os voos... por unha parte ilusionado e con que cheguei, establecín moi boa relación con ambos e fi- gañas pero por outra cheo de medo polo que se me viña xeron a miña estadía alí moito máis sinxela. enriba. Unha vez cheguei a Portland, recibiume alí a que ía ser a miña familia durante un ano, “Os Johnston”. (nes- Con respecto á lingua, as dúas primeiras semanas tiven ta foto falta Keith, “o meu pai”, que se atopaba nunha algo de dificultade para entender todo o que me dicían viaxe de traballo) pero conforme avanzaba o tempo ía collendo máis sol- tura.

8 Desde o Fraguas para o mundo |ESTRELAS NAS NOSAS AULAS SOCIEDADE

Un par de semanas despois de chegar comecei o institu- unha vestimenta formal e os homes teñen que facer- to. O meu instituto era bastante pequeno, dunhas 600 lles unha proposta ou invitación ás rapazas para que os persoas, pero moi acolledor. Dende o meu primeiro día acompañen. TOLO era un baile máis informal, ao cal a a xente recibiume cos brazos abertos, sempre axudán- xente acudía con amigos. Hei de dicir que neste bailes pá- dome no que necesitara. Durante a tempada de outono sase moi ben, inda que moitos americanos e americanas practiquei fútbol americano. Alá as tempadas deportivas son algo arrítmicos. duran arredor de catro meses pero son moi intensas, polo cal compaxinar o deporte co instituto é moi complicado xa que require moito adestramento.

Adestrabamos tres horas diarias e ás veces tiñamos que levantarnos moi cedo para ir ao ximnasio. Facer deporte é o mellor modo de coñecer xente.

No meu primeiro partido atopábame coma un rapaz cun paquete de caramelos. As animadoras, a banda e a sec- ción de estudantes animaban o ambiente. As bancadas cheas. Todo incrible. De película. Ademais de practicar fútbol americano, tocaba a trompeta na banda do insti- tuto durante a tempada de inverno na que animabamos En EEUU cheguei a cumprir o meu soño de ver varios par- aos equipos de baloncesto masculinos e femininos e du- tidos da NBA en directo, dos Portland Trail Blazers. Alí os rante a primavera xoguei ao fútbol europeo. eventos deportivos vívense ao grande: a Superbowl, o combate entre Pacquiao e Mayweather... e fanse festas en casas de amigos.

Por outra banda, a organización da bolsa de estudos No ámbito académico, o curso foime ben dende o prin- mandaba a cada estudante realizar unha serie de horas cipio e os profesores daban moitas facilidades para que de traballos voluntarios de axuda á comunidade,e, no o alumnado puidese levar boas cualificacións. Un exem- meu caso, falei coa profesora de español do instituto e plo disto é que, se tes partido un día e tes que facer un propúxome dar clases de bailes latinos a nivel básico a desprazamento de dúas ou tres horas e tes exame ao día algúns dos alumnos que quixesen subir nota na materia seguinte, podes decidir non facelo e facelo dous ou tres e púidenlles ensinar todo o que aprendín de Belén a pro- días despois. fesora de Educación Física.

OS BAILES: AS CELEBRACIÓNS:

Como todos vemos nas películas, nos institutos ameri- Acción de Gracias é alucinante. Penso que nunca na miña canos fanse diversos bailes con distintas temáticas onde vida comera tanto. Non é só comer pavo, tamén gravy, o rapaz ten que convidar súa parella a dita celebración. smashed potatoes, e pratos típicos americanos. No caso do meu instituto facíanse tres bailes: “Homeco- ming” (para os xogadores de fútbol americano e as súas O Nadal foi duro... Nalgún caso sentinme só, lonxe da parellas), “TOLO” e o ben coñecido “PROM”. Homecoming miña familia e amigos... pero en xaneiro recibín a visita e PROM eran os bailes formais, polo que era requirida dos meus pais e alegroume moito volvelos a ver.

9 SOCIEDADE Desde o Fraguas para o mundo |ESTRELAS NAS NOSAS AULAS

Tan só uns días máis tarde desta data, o 7 de xullo tí- venme que despedir da miña familia e amigos e volver a Galicia, onde a xente me recibiu cos brazos ben abertos.

Esta experiencia axudoume a madurar como persoa, a valorar realmente o que teño, a mellorar o meu nivel de inglés e a coñecer a persoas incribles que nunca esque- cerei. Fixen moi bos amigos alá, cos que aínda sigo en contacto a día de hoxe e tamén unha gran familia que me axudou dende o primeiro momento e aos que lles estarei eternamente agradecido.. Espero volver a velos pronto. Esta experiencia tamén me axudou a abrir os ollos, dou (Foto 4 de xullo coa miña amiga Alicen) grazas a Deus pola sorte que tiven e á comunidade de La Center por como me tratou durante os meus 11 meses Sen dúbida, a miña festividade favorita foi o 4 de xullo, de estandia. Estarán sempre no meu corazón. Recomen- Día da Independencia dos Estados Unidos, a cal pasei na do esta experiencia a todos e espero que ninguén deixe praia coa miña familia e amigos. Lánzanse fogos de arti- pasar unha oportunidade así, que estou seguro de que ficio e fanse fogueiras. É impresionante. nunca vai esquecer.

Víctor Martínez Vales 2º Bach A

10 SOCIEDADE

A OPERA CHINESA

Como é sabido, a ópera defínese como unha obra dramá- incorporarse máis personaxes, ampliouse a gama cromá- tica musical cuxo texto é cantado con acompañamento tica. A diferenza do teatro ou da ópera occidental, a ma- dunha orquestra (concretamente formada por instru- quillaxe substitúe por completo a expresión do actor. Ta- mentos de percusión e corda tradicionais chineses).A mén é unha arte que non require gran cultura literaria, xa ópera chinesa é unha arte propia da tradición histórica de que fala de temas comprensibles para todos os estratos China. A causa disto, atopámonos con características pro- sociais. En canto as máscaras, acostuman a ser utilizadas pias da literatura popular e o folclore en xeral. Por outra para personaxes que representan mitos, como o deus do banda, cabe destacar que a súa estética é simbolista, polo trono ou o das letras. que resulta difícil de comprender para as persoas non co- ñecedoras do tema. Como dicía, cada cor ten o seu significado. O vermello sim- boliza a valentía e a honradez, o negro a xustiza e a leal- A ópera chinesa, ou teatro chinés, ten os seus inicios na dade (ou nalgúns casos a fachenda), o branco a mentira. dinastía Tang, o seu desenvolvemento na dinastía Quin e As personaxes coa cara dourada ou prateada representan o seu cumio na dinastía Ming. deuses ou monstros, mentres que o verde identifícase cun heroe popular. Estas óperas narran contos en forma de canción, sobre todo relatos históricos sobre enfrontamentos político- Existen varios tipos de personaxes estándar. O “Dan”, é militares.Así pois, sintetiza actuación, acrobacia, artes o papel feminino interpretado por un home. É unha mu- marciais, belas artes, música e poesía. Cada personaxe ller seria e educada, e canta con acento tradicional. Ta- está claramente delineado e segue sempre os mesmos mén pode ser unha rapaza coqueta, unha guerreira, unha canons, deste xeito, son moi importantes os xestos, o ton nai anciá… O “Sheng”, é o papel masculino. Pode ser un de voz ao falar ou cantar, e tamén as vestimentas e os ancián, un gobernante, un letrado ou un guerreiro, entre decorados. Empréganse algunhas cores para delinear de- outros. O actor que representa ao“Ding” ten que ser moi terminados debuxos no rostro.Nun principio as cores máis corpulento, e ter unha grande envergadura, xa que é un empregadas eran o branco, o negro e o vermello, mais, ao bandido ou un ministro malvado. Por último, observamos o “Chou”, a personaxe cómica, que realizará acrobacias e xogos malabares.

A tremoia ou escenografía cobra un papel especialmente relevante. O escenario adoita estar amoblado por unha mesa e dúas cadeiras, reproducindo calquera espazo in- terior. Se as cadeiras están colocadas diante da mesa, sig- nifica que o salón é dunha familia. Se están colocadas por detrás, son para situación de audiencia de ministros, para funcionarios ou para xenerais de guerra. A mesa pode simbolizar unha cama, unha ponte, unha montaña… etc. As cadeiras poden ser as armas coas que as personaxes loitan.

Finalmente conclúo cunha pequena recompilación dos 5 estilos de vestiario existentes. En primeiro lugar, o Mang, unha túnica cuxos estampados son serpes ou dragóns, e son as utilizadas polos príncipes, xenerais, concubinas, emperatrices… O Kao é unha armadura para os xenerais e guerreiros de ambos sexos. O Xue é a túnica máis empre- gada. É moi longa, chega ata os pés e ten un colo amplo. Ten unha fila de botón á dereita e as súas mangas son moi amplas. O Pei é unha capa moi pechada con botón polo medio que chega aos xeonllos. O colo da capa é longo e as súas mangas amplas. O Yi son as prendas restantes.

Mi Li 1º Bach

11 SOCIEDADE

COMO SER PERSOAS FLEXIBLES?

Para poder ser persoas flexibles e caer ben aos demais, primeiro precisamos encontrar paz no noso interior, isto conséguese tras una autorreflexión e unha análise do noso propio pensamento. Para concentrarnos, é reco- mendable estar nun lugar a escuras, en silencio, e sós. Nun principio, viranche á mente miles de pensamentos, selecciona un e profundiza nel. Cuestiónate o sentido de cada experiencia relacionada con ese tema, debes saber se realmente estás no lugar que queres estar. Faite pre- guntas. Probablemente, nun principio non serás comple- tamente sincero contigo mesmo, tranquilo, é cuestión de A vida de todo ser oscila entre dúas forzas enerxéticas, tempo. Para poder facer esta análise debes esquecerte Eros e Thánatos. Eros, é o impulso de vida e Thánatos a dos teus prexuízos, redúceo todo a conceptos simples. loucura interna que trata de construír destruíndo. Un odio En ocasións, durante estes exames de conciencia, por así que temos dentro e non sabemos como canalizar. Hegel chamalos, sentimos dor ou vergoña ao recordar algunha afirmou que o ser humano ten máis odio que amor e que cousa determinada, porén, o aconsellable é dicirnos a ver- a historia só se escribe con violencia. En calquera inter- dade, xa que somos os nosos mellores amigos, e é preciso cambio que xeneramos uns con outro, en vez de fabricar que nos teñamos cariño a nós mesmos, porque imos es- unión, fabricamos afastamento, medo a intimidade con tar xuntos de por vida. É boa cousa que analices os teus nós mesmos e medo á liberdade. Así, o home está ligado verdadeiros desexos e emocións, sen medo a recoñecer ao consumismo, onde o factor principal é ser o que máis as túas debilidades e caprichos ocultos, todos os temos. ten. A tensión entre Eros e Thánatos está presente en todos os individuos dende o seu nacemento. Esta loita Unha vez teñas feito todo isto, chegarás a unha conclu- inflúe tanto na persoa como na sociedade. Como dicía, sión que te axudará a guiarte e a solucionar os teus pro- Eros impúlsanos á supervivencia, ao amor e ao desexo, blemas, mesmo os que descoñecías ter e serás máis feliz. mentres que Thánatos impúlsanos ao sufrimento, a dor e A parte de todo isto, poderás averiguar que cousas te irri- a autodestrución. Esta podería ser a resposta á pregunta tan e por que. Un erro común, é pensar “son distinto aos de por que nos enfadamos. demais”, pero nun sentido negativo sempre haberá unha parte da nosa conciencia que rexeite a nosa forma de ser, Para escribir este artigo, redactei una enquisa que des- o noso obxectivo é que esta parte sexa o máis pequena pois lle entreguei a varias persoas que me pareceron in- posible, de feito, este rancor, nace dos xuízos dos demais teresantes (e a outras que amablemente se sumaron). cara nós. Para evitar este problema, podemos eliminar Esquecéndome do meu orgullo, direi que esta enquisa foi da nosa mente as frases típicas como “foi por sorte, non un rotundo fracaso (era a primeira que facía), pero obtiven por mérito meu”, “ao mellor non son suficientemente bo”, respostas moi divertidas… e sorprendentes. “por que se fixaría en alguén coma min?”…etc. Non, as cousas que tes, son grazas a un esforzo e un traballo pre- A maior parte da xente afirmou irritarse pola torpeza mal vios, ti podes facer todo o que te propoñas, e ademais es intencionada, o ruído, a mala educación e a intolerancia. A pregunta “pensas que o mundo te trata con xustiza?”, tan atractivo como outro calquera e perfectamente válido respondéronme que si, outros afirmaron que o “mundo como para iniciar unha relación amorosa. non é un xuíz, non ten vida” (descubriu América! non per- dón, que isto é un artigo serio), “é demasiado grande”… Chegado este punto, paréceme interesante citar ao psicó- tamén houbo quen xulgou que o mundo non era xusto con logo Abraham Maslow, e a súa pirámide de necesidades el polo seu aspecto físico, estado económico, sentimental humanas. O primeiro nivel, inclúe as necesidade fisioló- e sexual. En canto ao relacionado cos soños e o estado xicas (comer, durmir, manter relación sexuais…). Estas anímico: “Non sei, Freudiano si que soa”, “non sei, estou necesidades son as máis básicas. En segundo lugar, a demasiado durmido”. Todos coincidiron en que o cansa- necesidade de seguridade (física, de emprego, recursos, zo convértenos en seres facilmente irritables. Por sorte, familiar…). En terceiro lugar, a necesidade de afiliación de todos os preguntados, só unha persoa respondeu que que buscan superar os sentimentos de soidade (amor, tiña numerosas frustracións que influían no seu desen- afecto, pertenza a un certo grupo social…). Tras cubrir as volvemento cotián. Menos unha persoa, todos viven si- necesidades anteriores aparecen as necesidades de reco- tuación estresantes que ou ben combaten coa ironía, ou ñecemento, é dicir, todos necesitamos sentirnos valiosos soportan con agrado porque están directamente relacio- dentro da sociedade. E por último as necesidades de au- nadas co seu traballo. Aínda que pode que houbese tres torrealización, desenvolvemento espiritual e moral. respostas que superaron todas as demais:

12 SOCIEDADE

1. Cosidéraste una persoa cariñosa? Que é para ti Para ser unha persoa de trato fácil, é importante ter en cariño? conta algunhas claves. O que esperamos dos demais con- Si, sínteo, non o contes diciona o trato que temos con eles. O ideal, sería falarlle a todas as persoas igual e ter expectativas positivas que se 2. Es empático/a? poderán ver confirmadas ou non. Citando a Goethe, cabe Iso que é???? dicir que “A forma en que ves a xente é a forma na que a tratas, e a forma na que a tratas é no que se converte”. 3. (nunha entrevista oral) Escoitas atentamente aos As persoas parecidas a nós ou cunha escala de valores si- demais? milar á nosa, facilítannos o trato, aínda que se isto non Que? Perdoa non te estaba atendendo, Se escoito é posible, o mellor é ser flexible e transixir, xa que ceder aos demais? Ah, siii, sempre. en ter empatía e recoñecer que a opción do outro tamén pode ser una boa opción, non é necesario xustificalo todo. Para Freud, algunhas persoas teñen máis predisposición En canto a expresión facial e a comunicación verbal, as para o sufrimento que para a felicidade, non obstante, hai persoas doces que sorrín de maneira relaxada, caen ben, algunhas maneiras de evitar isto. e invitan a devolverlle esa amabilidade. Outro dato a ter en conta é a transparencia e a sinceridade. A sincerida- Debemos establecer unha serie de estratexias, por exem- de consiste en expresar o que un sente con naturalidade, plo vivir exclusivamente ao día, non tentar resolver todos non en agredir a outra persoa con comentarios que non os nosos problemas nunha xornada, ter a certeza de que nos pediu. Por suposto, as persoas que escoitan e prestan nacemos para ser felices, superar pequenas frustracións atención, e ademais son discretas, son os mellores com- e adaptarnos as circunstancias, gardarnos de présas e an- pañeiros, amén dos que preguntan “podo axudarte en gustias innecesarias (aínda que isto é case imposible) e algo?”, ou as que son divertidas e desenfadas. non ter medo ao mañá. Para ser completamente feliz, ou o máximo posible, é preciso comunicarse cos demais, así, Beatriz González Cobas cubriremos as necesidades de afiliación (* Se queres ser 1º Bach C un eremita, non sigas estas pautas, poden desviarte do teu camiño)

ESTRÉS

Para afrontar as devanditas situacións, o corpo debe pro- verse de maneira rápida da suficiente enerxía. É por iso que as células comezan a catabolizar a enerxía acumula- da no organismo. As células, ao traballar tan rápido, pro- ducen refugallos e necesitan nutrientes novos de forma continua. O sangue, que contén eses nutrientes, ha de circular máis rápido, polo que o ritmo cardíaco acelérase. Tamén aumenta a respiración. Os pulmóns están conec- tados ao corazón cando pasan do primeiro ao segundo ventrículo. Desta forma o ritmo cardíaco e a respiración sintonízanse para poder levar o máximo de recursos dis- poñibles ás células. O estrés é unha resposta do organismo que pon ao indi- viduo en disposición de afrontar situacións interpretadas Por outra banda, unha resposta de estrés implica un au- como ameazas. O estrés está cada vez máis presente na mento da frecuencia das ondas cerebrais. As ondas ce- nosa vida diaria e ten múltiples efectos negativos para a rebrais prodúcense pola activación de miles de neuronas nosa saúde e forma de vida. Erradicar o estrés da nosa actuando á vez. Distinguíronse varios tipos de onda se- rutina tradúcese en converternos nunha sociedade sa. gundo a súa frecuencia e a súa amplitude.

Tamén se pode definir como unha estratexia adaptativa Existen 3 tipos de estrés, que se clasifican en función da que nos induce a responder de forma activa. É unha res- duración: estrés agudo, é estimulante e excitante, pero posta do organismo que pon ao individuo en disposición moi esgotador. Non perdura no tempo;estrés agudo epi- de afrontar (fuxir, loitar?) as situacións interpretadas sódico, é cando se padece estrés aguda con moita fre- como ameazas. cuencia. A xente afectada reacciona de forma descontro-

13 SOCIEDADE

creamos un sistema para manter as cousas nunha orde, sempre estas cousas se terminan movendo. Esta desor- ganización estresa e impídenos buscar as cousas que ne- cesitamos. Toma o tempo que necesites para organizar os teus asuntos pendentes empezando polo teu escrito- rio de traballo e papeis na casa.

4.- Puntualidade Chegar tarde sempre nos estresa. Todos temos que correr para estar listos, apresurámo- nos para chegar e a tensión sempre nos fai vernos mal. Aprende o hábito de ser temperán e o estrés desaparece- rá. Fai un esforzo consciente para empezar a prepararte antes, e para saír máis cedo. Mide o tempo para ver canto realmente se necesita para estar listo, e o que necesitas para chegar a algunha parte. Unha vez que coñezas estes lada, moi emocional, e adoita estar irritable, e sentirse tempos, poderás planear antes e presentarte 10 minutos incapaz de organizar a súa vida; estrés crónica, en estado máis cedo cada vez. constante de alarma. 5.- Control Sei que ás veces nos gustaría controlar todo CONSECUENCIAS CON RESPECTO Á SAÚDE: nesta vida, pero actuando desta maneira estresaraste seguro. Tratar de controlar as situacións e a xente, só ser- A longo prazo, o estrés pode afectar a distintas partes ve para aumentar a nosa ansiedade cando non funciona. do organismo e, posiblemente, causar enfermidades ou Aprende a deixar ir, acepta a forma en que outras persoas problemas físicos, por exemplo:acúfenos, presión san- fan as cousas, e acepta o que ocorre en diferentes situa- guínea alta, arteriosclerose, enfermidade cardíaca coro- cións. O único que te pode controlar a ti mesmo, é traba- naria, nerviosismo e ansiedade, dores de cabeza e costas, llar niso antes de pensar en tratar de controlar o mundo. problemas dixestivos, úlcera gástrica, nivel de colesterol Aprender a deixar ir. elevado, aumento da percepción da dor, perda de apetito sexual,trastornos menstruais, incapacidade de concen- A nosa necesidade de controlar aos demais e as situa- trarse. cións que nos rodean é un paso importante cara á elimi- nación do estrés. O estrés constante ou recorrente tamén ten efectos ne- gativos a nivel psicolóxico que os afectados ignoran ás 6.- Tarefas múltiples Ter moitas tarefas ao mesmo tem- veces durante moito tempo. A miúdo buscan axuda mé- po pode parecer produtivo nun principio, pero en realida- dica só cando xa aparecen as molestias físicas. O médico de estrésanos porque nos impide terminar unha tarefa pode tratar estas últimas, pero non eliminar a causa, o para empezar outra. É moi fácil eliminar esta tensión da estrés. A longo prazo, non son poucas as persoas que so- túa vida tan só facendo unha tarefa á vez. fren un estrés continuo que desenvolven unha depresión ou unha enfermidade por tensión ben coñecida: a síndro- 7.- Reduce o esgotamento Se xa analizaches o primeiro me de burnout, o que vulgarmente se di: “estar queima- paso e atopaches todos os factores que te estresan na d o ”. vida, tamén notarás que algunhas actividades te esgotan máis que outras. Pois todas esas actividades elimínaas 15 FORMAS DE ELIMINAR O ESTRÉS da túa vida e verás que terás máis enerxía.

1.- Identifica os factores de estrés Este paso é o máis 8.- Evita persoas difíciles. Ti sabes ben que persoas non importante, porque aquí identificas todo o que te estresa che agradan. Toma uns minutos para pensar quen son, na vida para despois podelo eliminar. Toma 10 minutos xa sexa o teu xefe, os teus colegas, clientes ou amigos. para pensar en todo o que te estresa no día. Fai unha lista Quen de todos eles fai a túa vida máis complicada? Igno- con todas as actividades que tes e elimina as que máis te ra a todas estas persoas e verás que a túa vida será máis estresen. sinxela.

2.-Eliminar compromisos innecesarios Todos temos 9.- Horarios. Crea lapsos de tempo máis longos na túa compromisos nas nosas vidas, empezando polo traballo, vida. Non é necesario programar cada minuto da túa vida. os fillos, a esposa (ou), e a familia entre outras. Elimina Aprende a evadir reunións. Cando alguén pregunta para todos os que máis te estresen. programar unha reunión, en primeiro lugar tratar de lo- grar que se faga a través de correo electrónico ou por te- 3.- Desorganización Todos somos desorganizados dal- léfono. gunha maneira ou outra. Mesmo se organizamos algo e

14 SOCIEDADE

10.- Baixa a velocidade. Goza as túas comidas, as per- 15.- Agradecer Isto podería non ser tan obvio como al- soas que te rodean e a natureza. Isto eliminará a tensión gúns dos outros puntos, pero o desenvolvemento dunha da túa vida. actitude de gratitude é unha maneira de pensar positiva, a eliminación dos pensamentos negativos da túa vida, e 11.- Axuda a outros Pode soar contraditorio engadir máis con iso reducir o estrés. Aprende a ser agradecido co que tarefas á túa vida tratando de axudar a outras persoas tes. Con este tipo de actitude ante a vida, o estrés baixará (tes o suficiente como para facelo), pero se tiveses que e subirá a felicidade. Esta é unha fórmula gañadora. agregar algo, isto debería ser axudar aos demais, xa sexa como voluntario para unha organización de caridade ou FAMOSAS QUE SOFREN ESTRÉS simplemente facendo un esforzo para ser compasivo cara ás persoas que coñeces, non só dá unha sensación moi Katie Holmes vive nunha situación de acoso constante boa, dalgunha maneira reduce o teu nivel de estrés. Por por parte dos medios, isto sumado ao seu proceso de di- suposto, isto non funciona se tentas controlar aos de- vorcio levou á actriz a sufrir de estrés. Con todo, practica mais, ou axudar aos demais dunha maneira moi apresu- deporte e sae a correr para poder relaxarse e despexar a rada. Aprende a tomalo con calma, gozar, e deixar que as mente. Miley Cyrus, a actriz e cantante é, sen ningunha cousas sucedan a medida que traballas para facer a vida dúbida, obxectivo de moitos comentarios e críticas, para dos demais superior. lidar coas situacións estresantes que rodean a súa vida privada e profesional. Practica pilates e le sobre budis- 12.- Reláxate. É importante tomarse un mini-break (des- mo, para tentar atopar o equilibrio. Angelina Jolie ten canso), durante o día. Para todo o que estás a facer por que lidar diariamente cunha gran familia e unha impor- un momento, e dá unha masaxe nos ombreiros, pescozo tante carreira profesional ademais de todo o que leva ser e cabeza. Estírate, camiña un intre e toma un vaso con unha das actrices máis importantes de Hollywood. Para auga. liberarse destas presións utiliza métodos de meditación. Michelle Obama, a primeira dama de EEUU, está some- 13.- Exercicio Este é un consello común para aliviar o es- tida tamén a moitas situacións de estrés, que combate trés, e iso é porque funciona, pero tamén é un método facendo exercicios con música ou dando paseos en bici- de prevención anti- estrés. O exercicio axuda a aliviar a cleta. Vitoria Beckham, Cameron Díaz e moitas outras acumulación de tensión e dá tranquilidade para contem- súmanse a esta lista de famosas que sofren ou sufriron plar e relaxarse. Unha persoa máis en forma está mellor períodos de estrés, e a moitas delas ademais pasoulles equipado para manexar o estrés. factura no seu rostro, por exemplo; outras, en cambio, conviven con iso e tratan de controlalo a través do exerci- 14.- Come sanamente Isto vai man a man co exercicio cio e a meditación. como un método de prevención do estrés. Ademais, é comprobado que os alimentos graxos empeoran o estado Antía Carrillo de ánimo e poden contribuír aos niveis de tensión inme- Laura Becerra diata. 1º Bach B

15 SOCIEDADE Unha foto, unha historia...

A MIÑA BISAVOA DE MONFORTE:

súa vida : morreu o seu home , o seu xenro e a súa filla maior, todo isto en menos dun ano, deixándoa ao cargo de cinco cativos entre os que estaba meu pai a quen dedicou persoalmente todo o seu agarimo. Para o meu pai a miña bisavoa foi a súa nai . Dona Adela foi para quen aínda a lembran unha muller intelixente , xenerosa e cunha gran fortaleza mental capaz de superar calquera adversidade.

O MEU BISAVÓ DE “VARILLE”

Xesús González foi o meu bisavó. Naceu en Caldas de Par- tovia ( O Carballiño) en 1901 e morreu aos 83 anos en 1984 . Naceu nunha familia de orixe humilde xunto cos seus sete irmáns . Cando tiña nove anos tivo que marchar tra- ballar de criado a unha casa de labranza en Cenlle, unha vila da comarca .

Das anécdotas que recorda a miña nai mais a miña avoa destaca unha en especial. Cando o meu bisavó tivo que ir a Ourense para medirse e facer un recoñecemento mé- dico para ir á “mili”, ocorréuselle ir camiñando descalzo. Pois certamente era moi baixiño e pensou que de tanto BIOGRAFÍA: esforzo chegaría moi canso e a estatura diminuiría. Fora ou non por esa aventura conseguiu o seu obxectivo de Dona Adela Trigo LLorente foi a miña bisavoa . Naceu a non entrar no servizo militar por non ter a talla. finais do século XIX en 1896 e morreu despois de 84 anos de vida no Nadal de 1980 a finais do século XX . Ela viu Aos 15 anos abandonou a casa onde estaba de criado e chegar o tren a Galicia e pasou toda a súa vida ao carón aprendeu o oficio de zoqueiro cos seus tíos . das vías na estación de Monforte de Lemos . Por conce- sión real de Afonso XIII tiña os dereitos de explotación das fondas e restaurantes das estacións de Astorga , Ou- rense e a máis importante daquela a de Monforte onde residiu toda a súa vida .

ALGUNHAS ANÉCDOTAS:

Pertencía á clase alta de Monforte , tal era , que co seu diñeiro mandou facer unha beirarrúa dende a Igrexa ata a estación: Daquela, o barrio da estación aínda se estaba construíndo. Conta o meu pai que a xente cando pasaba a miña bisavoa, por respecto, baixábase e deixábaa pasar .

OUTRAS CURIOSIDADES:

Por ser muller non puido ir á universidade e recibiu o que ela chamaba a educación xeral que consistía en clases de piano, estudar alemán e francés, xeografía e historia , urbanidade e protocolo ... Estas clases poucas mulleres podían gozar delas . Viviu varias monarquías, a de Afonso XIII e a de Xoán Carlos I; a II República , unha guerra civil ; unha ditadura e o comezo da democracia a partir da mor- te de Franco en novembro de 1975.

Adela tivo catro fillos un varón e tres nenas, a maior delas sería a miña avoa Enma. En 1960 a desgraza sacudiría a (este é unha das poucas fotos que conserva a miña avoa del)

16 Unha foto, unha historia... SOCIEDADE

OS SEUS OFICIOS: Teño a sorte que , pasado un século, eu aínda gozo desa casa xa que miña avoa a reformou varias veces e agora, Xesús facía zocos e despois vendíaos nas feiras dos arre- tras varias xeracións, eu podo beneficiarme dela e imaxi- dores, ía en cabalo coas alforxas cheas de zocos . Tamén nar como era a vida na aldea a mediados do século XX . moi pronto iniciou outros pequenos negocios como com- Na casa de Varille aínda se conservan aparellos de labran- pra e venta de xamóns. za como fouces, un arado, serras , forcados...

Aos poucos anos casou con Daría Baca e tiveron catro fi- llas e un fillo Carmen , miña avoa , era a máis pequena Blas de Santiago García Lois de todos.Vivían en Varille nunha casa de labranza e tiñan 1º ESO A porcos, vacas , galiñas, un cabalo e varias leiras de cultivo.

O CALZADO GALEGO DO SÉCULO PASADO

O meu avó era zoqueiro, mais non lle era oficio. El apren- Os cartos xa non escaseaban tanto e xa un se podía per- dera a facer zocos máis ou menos aos vinte anos. mitir comprar un par de zapatos.

Non lle valía unha árbore calquera e sempre buscaba Hoxe en día esas antigas zocas só son obxectos de mu- unha árbore que lle parecera a máis axeitada para facer seo. unhas boas solas. Logo traballaba a madeira e collía unha pel dun antigo zapato, ou mesmo pel de becerro curado, Outra das súas habilidades era facer o palleiro cando eran e uníaas con chatolas, que eran unha especie de chinche- as mallas: cando se recollía o centeo, logo separábase o tas. grao da palla e esta xuntábase facendo un palleiro. Era moi importante facer ben este traballo, para que cando El non as vendía. Eran máis ben de autoconsumo. A xente chovera a auga esvarara por el sen penetrar no interior e desa época aprendía cousas así para aforrar en zapatos. así se conservase a palla durante bastantes meses. Era bastante común. Meu avó era moi habilidoso e apren- día axiña. Gustáballe facer zocas, ata lle regalou unhas á que terminou sendo a miña avoa. Esta habilidade tamén Inés Quán González García a tiña seu pai, de quen a herdou. Aínda que esta faceta 2º ESO B non se pasou á xeración vindeira xa que non se precisou.

17 SOCIEDADE Unha foto, unha historia...

O MEU BISAVÓ

Foi famoso polas súas esculturas relixiosas da virxe do Carme. Esculpiu as que aínda hoxe se usan en numerosas romarías e procesións da costa de Galicia.

Unha delas foi a que hai en Moaña. Esculpiuna en 1927 no seu taller de Santiago. Transportárona en tren ata Vigo e alí colleron unha barquiña e cruzaron a remo a ría de Vigo. En 1960, xa morto o meu bisavó, observouse que a escultura non presentaba a iconografía característica das Virxes do mar de Galicia. Entón, o cura da parroquia en- cargoulles aos fillos de José Rivas, entre eles o meu avó Santiago, a substitución da escultura por unha nova, que respectaba o modelo orixinal pero incluía algunhas mo- dificacións.

Pero o máis interesante é ver como cambiou todo dende aqueles tempos. Daquela non había medios de transpor- te, e el levaba as esculturas en bicicleta dende Santiago ata as parroquias. Pedaleaba durante varios días ata che- gar aos destinatarios. Ademais, o seu oficio está hoxe en decadencia, pero naquela época aínda se mantiña.

Tivo 9 fillos e 3 fillas, que seguiron dedicándose á escul- tura. El morreu en 1950, e a maioría das súas obras, como Nesta imaxe aparece o meu bisavó José Rivas Rodríguez, a fonte de Santa Minia, celebraron xa o seu centenario. famoso escultor galego de principios do século XX.

Aquí aparece na fonte de Santa Minia que está en Pe- Iago Rivas drouzos, Brión, el foi o autor da estatua que a culmina, 2º ESO C que era de pedra, pero el adoitaba esculpir madeira. Es- culpiuna en 1913, hai 103 anos.

O MEU AVÓ O GAITEIRO O meu avó naceu no ano 1931 e finou no 2013 con 81 anos. A el sempre lle gustou moito a música e quixo aprender a tocar a gaita , e aprendeu rápido, xa que na foto ten aproximadamente a miña idade e xa sabe tocar. Tanto lle gustaba a música que sempre dicía “ a min trocáronme o meu oficio” !!! , (cando dicía iso parecía que lle faltaba algo, dicíao con tristura)

Aínda que non se puido adicar profesionalmente á músi- ca ( daquela non era doado), tiña unha tendencia natural a tocar a gaita porque xa era gaiteiro o meu bisavó e o meu tío avó , que é co que está na foto a tocar.

A tradición familiar de seren gaiteiros continuou coa miña nai e logo… ha de tocarme a min!!.

Cuarteto de gaiteiros, xeito tradicional de expresión musical, 1940-42 aprox. Adai Noceda Rodríguez 1º ESO A

18 SOCIEDADE

COUSAS DE EROS

O Frechazo Polos opostos...

Os románticos falan do amor a primeira vista. Máis dun- Seguro escoitaches aquilo de que „os polos opostos ha canción e un filme están inspiradas no momento en atráense“... E quizais cando te dás conta que a túa parella que dúas miradas se conectaron e xurdiu a chama. Pois é „tan distinta“ a ti, faslle unha chiscadela a ese devandi- iso existe. Non é un conto de fadas! Por moi ridículos que to e achácaslle á ciencia ter que cargar cun ser „ao que non nos poñamos respecto ao amor temos que remitirnos á comprendes“... Pois estás equivocado! explicación científica do fenómeno e aceptar que si existe o amor a primeira vista... Bo, máis que amor, atracción. Resulta que segundo a antropóloga da Universidade de Rutgers en EE.UU., Helen Fisher, quen se dedica ao estu- Segundo unha investigación da Universidade de Syracu- do da sexualidade humana e a formación de lazos entre se, en Nova York, só necesitamos a quinta parte dun se- parellas: gundo para atopar a alguén atractivo: Os produtos quími- cos que inducen á euforia, como a dopamina, a oxitocina „Xeralmente a persoa namórase de alguén que se parece e a adrenalina, xa saíron disparados e no sangue aumenta a si mesmo, que comparte a súa relixión, valores e intere- as doses dunha proteína, o factor de crecemento nervio- ses, que ten un nivel educativo e unha aparencia similar e so, que parece desempeñar un papel fundamental neste provén do mesma contorna socioeconómica“. proceso. Niso consiste o frechazo. Así que deixa de buscarlle defectos á túa parella, xa que a túa elixíchela así porque se parece a ti! É que custa ver Cegos de amor os erros propios, é máis fácil ver defectos en cara allea. O certo é que segundo comentou esta antropóloga á BBC, Algunha vez che pasou: Un día paseando por un parque hai catro „personalidades biolóxicas“ que determinan por ou un centro comercial tópaste de fronte con „La Bella y que unhas persoas se senten atraídas a outras: É o que se la Bestia“ (ou ao revés)... Non se trata de que a moza ou coñece como química entre unha parella. mozo en cuestión (o atractivo), sufrise un terrible ataque de mal gusto cando comezou a saír coa súa parella. Tam- A primeira „personalidade biolóxica“ inclúe a xente que pouco está a pagar unha aposta que perdeu, nin está a ten altos niveis de dopamina, é dicir, aqueles que se ca- ser obxecto de suborno. Até é probable que non se trate racteriza por ser creativos, curiosos, arriscados, enerxéti- dunha cita a cegas: Quizais si son parella e até se gustan cos, espontáneos e flexibles. Estes sentense atraídos por de verdade! quen posúen as mesmas particularidades.

O referido estudo, dirixido pola psicóloga e médico neu- A segunda está integrada por aqueles que son *sociables, róloga Stephanie Ortigue, e publicado na revista Journal tranquilos, ordenados, meticulosos, prudentes, tradicio- of Sexual Medicine, indica que tamén é válida a frase de nais, que seguen as regras e respectan a autoridade, o que o amor é cego?. Na devandita investigación compro- que indica que posúen moita serotonina. Eles fixaranse baron que o sentimento amoroso provoca algúns fallos ou en individuos que exhiban os mesmos trazos. distorsións en áreas do cerebro relacionadas coa percep- ción cerebral: Altérase o circuíto de neuronas que se acti- A terceira ten elevadas cantidades de testosterona: Son va cando se usan metáforas da linguaxe (representacións directos, decisivos, testarudo, analíticos, escépticos e simbólicas), tamén se altera o circuíto neuronal que par- bos cos números. Mentres que a cuarta está marcada por ticipa na transmisión de imaxes desde o ollo ao cerebro e elevados niveis de estróxeno: Son idealistas, emotivos, o que funciona cando se crean imaxes mentais a través intuitivos, doces, fácil de tratar e bos para comunicarse de palabras. cos demais. Os que teñen moita testosterona buscarán a quen teñen moito estróxeno, e viceversa. É dicir, este fenómeno pode explicar por que unha persoa namorada percibe a súa parella moito máis atractiva, in- teresante e intelixente que como a ven todos os demais Iria Carreira ao seu ao redor... Quizais na túa contorna non están tan Elba Fernández tolos cando che din que o teu „Ken“ máis ben parece un Lara Guerra hobbit... Se cadra teñen a razón e agora xa sabes o porqué. 1º Bach B

19 SOCIEDADE

PUBLICIDADE EN TEMPO REAL

A publicidade é un deses campos que nos últimos anos chaman „a cultura do picoteo“. O que agora está de moda están a evolucionar continuamente. O desenvolvemento pode non estalo nunhas horas. Non se pode esperar o be- das novas tecnoloxías e os cambios sociais que se ve- neplácito dun superior, os publicistas deben actuar coa ñen dando na nosa historia máis recente provocan que máxima celeridade posible. Moitos profesionais están a campañas publicitarias que hai un par de meses eran pedir un alixeiramento dos protocolos xerárquicos, que modernas e exitosas agora sexan inapropiadas e obsole- impiden a necesaria velocidade. Por exemplo, en a penas tas. Neste período de emerxencia e renovación no que se uns minutos Cacaolat respondeu cunha Oreo tomando un encontra o mercadotecnia hai un novo axente que cada baño no seu batido a unha usuaria que dixera que esa vez está a ser máis empregado e que conta con grandes era a súa combinación preferida. Agora, o importante non perspectivas de futuro, a „publicidade en tempo real“. é o contido; é o contexto o que verdadeiramente ten un valor decisorio. Ademais, as novas tecnoloxías están fa- ¿Que é a publicidade en tempo real? As redes sociais e a cendo que día a día se dea máis o crowdsourcing, a par- Internet conforman un plano dinámico no que xente de ticipación dos usuarios no proceso. Dunha publicidade moi diversa índole comparte información entre si ao ins- „unilateral“(un lado prodúcea e o outro consúmea) a unha tante. Cada vez as persoas pasamos máis horas fronte ao na que ambas partes colaboran no proceso e na que se ordenador intercambiando opinións sobre calquera tema trazan lazos máis duradeiros. imaxinable. As marcas decatáronse de que deben manter unha conexión en tempo real co mundo virtual en todo Ata agora, a televisión era sen lugar a dúbida o medio momento. Os novos modelos de consumo e o progreso de comunicación con maior investimento publicitario, obrigan ás compañías a estar en permanente alerta coas plano hexemónico que xa levaba décadas ocupando. Os noticias e redes sociais se queren manter a competitivi- anuncios da televisión son unidireccionais, van, pero non dade. Malia que hai acontecementos que se poden previr, volven. Non obstante dun tempo a esta parte, o móbil a maior parte das veces a capacidade de reacción é a que e a Internet están a evolucionar a un ritmo rapidísimo. determina o éxito ou o fracaso. Os máis optimistas din que en dous ou tres anos usur- parán o seu posto dominante á televisión. Cada vez máis A primeira intervención considerada polos entendidos do anunciantes se achegan aos medios dixitais debido á súa tema como „en tempo real“ tivo lugar na SuperBowl de capacidade de segmentación e ao seu entorno que axu- 2013. En pleno partido houbo un apagón. Oreo, nun golpe dan a conectar mellor co usuario ao poder establecer un de enxeño, puxo en Twitter: „Aínda se pode mollar na es- diálogo con el. Ademais o reducido custe da publicidade curidade“ seguido dunha foto dunha Oreo sobre un fondo dixital e as súas facilidades fan que empresas de peque- negro. Sinxelo, pero eficaz; o chío tivo un efecto inme- no e mediano tamaño sen recursos para saír na televisión diato moi positivo para a compañía. Outra intervención poidan anunciarse desta forma. A parte das susoditas en tempo real moi lucrativa ocorreu ben entrado o 2015 vantaxes tamén salientan o desenvolvemento de aplica- da man de Ikea. Antes das emisións de programas de cións, a xeolocalización (que axuda ao márketing de proxi- gran audiencia coma Master Chef ou Gran Irmán inxeriu midade, anúncianche cousas que tes cerca), a publicidade pequenos spots de 20 segundos. Nos momentos en que contextual,... En conxunto, isto favorece o aumento da Twitter „ardía“ por mor dos mencionados programas, a publicidade na Internet en detrimento da televisiva. empresa entraba en conversación e anunciaba novidades. O importante non era o que dicía, senón a forma en que Pero quizais haxa unha razón con aínda máis peso que o dicía. A clave é encontrar un ton que sen deixar de ser todas as citadas. E é que co paso do tempo a xente vai útil e informativo conteña emoción e sentido do humor. cambiando. Agora as marcas deben dirixirse a un novo colectivo, os millennials. Os millennials son os mozos de Debido a que a publicidade en tempo real é bastante re- entre 18 e 34 anos que naceron na era dixital e que cre- cente, aínda non hai unha forma „testada“ de realizala e ceron acompañados pola tecnoloxía. Son a xeración máis que poidamos considerar „a correcta“. As compañías non consumista da historia e son percibidos polas marcas poden ter medo a equivocarse e a maioría está a seguir coma independentes, críticos e exixentes. Por que queren unha política de ensaio-error. No 2014, durante o Mundial atraelos as marcas? Ademais de seren moi consumistas de Brasil o xogador Luís Suárez, que xa dera un par de adoitan acabar sendo prescritores dos outros sectores dentadas famosas, mordeu outra vez a un xogador rival. que sustentan o consumo. Como os gañan as marcas? Snikers esperou escasos minutos para publicar: „A próxi- Elas buscan crear unha personalidade de marca coa que ma vez que teñas fame, simplemente colle un Snickers“. eles empaticen, xa que queren unha atención persoal e exclusiva. Para iso os anunciantes empregan as redes so- Como xa se indicou, é de vital importancia que as marcas ciais, o YouTube,... Nesta xeración dáse o chamado “Im- observen as redes e controlen as conversacións, pero... perio do móbil, os millennials consumen o dobre de con- ¿ata que punto é isto importante? Hai expertos que xa o tidos polo móbil que o resto. Ademais, sempre se pode

20 SOCIEDADE recorrer ás persoas influentes para incitar ás masas ao Con todas estas novas técnicas a publicidade é cada vez consumo. Agora as marcas usan a un novo tipo de famo- máis sutil e é moi difícil decatarse dos seus métodos. sos, os youtubers. Estudos indican que o 50% do tráfico Mais pódense chegar a entender, pero para isto é preciso de datos a través de smartphones débese ao consumo de controlar a linguaxe publicitaria. Cousa que entraña certa vídeo e que moitos mozos admiran máis ás estrelas de dificultade debido ao aluvión de anglicismos que día a día YouTube que ás de Hollywood. Para as marcas hai dous entran na nosa lingua para designar conceptos con ou sen tipos básicos de youtubers, aqueles que anuncias por- palabra autóctona. Estes son 10 termos clave para con- que foron contratados e aqueles que o fan só porque lle trolar o márketing no mundo virtual: gusta o produto. Aos anunciantes gústanlles máis os se- gundos, pois os espectadores detéctanos e danlles maior Brand advocate: persoa que fala positivamente credibilidade. dunha marca, que a defende e recomenda.

Que máis se pode facer para gañarse a este público xove? Influencer: persoa que ten certa importancia na opi- Algo que os millennials odian son as campañas sexistas. nión ou ideas dun colectivo medianamente nume- É un tema co que a maioría están moi concienciados e roso. non están dispostos a fiarse dunha marca que realice un anuncio minimamente machista. Algunhas das cousas Branding personal: xestión da imaxe dunha persoa que máis se recriminan a este tipo de publicidade é o uso coma se fose unha compañía ou marca. de estereotipos de beleza ou o do corpo feminino como reclamo. Aínda que hai e sempre haberá anuncios deste Ego-branding: branding personal que se leva a cabo tipo que pasen desapercibidos, cando un é sorprendido dunha forma narcisista. as consecuencias adoitan ser terribles para o anuncian- te. Por outra banda, o público goza coas campañas nas Engagement: nivel de concienciación dunha persoa que a muller aparece rompendo co rol establecido e se cunha marca, actividade,... mostra como axente activa en campos reservados aos homes. Outro factor que está a ter un gran éxito na publi- Gamification: uso do xogo para afianzar clientes ou cidade actual é o uso da nostalxia. O retro está de moda. audiencia. As empresas que poden esgrimen unha longa traxectoria co fin de transmitir confianza aos compradores. Os anos Content curation: trátase de escoller o contido máis avalan a eficacia dun produto. Ademais, unha marca só- importante e de maior calidade sobre un tema co lida e cunha historia lonxeva transmite autenticidade e fin de poder preservalo. principios. Non hai que esquecer o vintage, moitas com- pañías están a recuperar os seus envases clásicos, pois Web 3.0.: nome que teoricamente terá o novo mo- estes venden máis. delo de web, aínda non existe

Mais, non todo é tan fácil coma parece no desenvolve- Neuromarketing: especialidade do márketing que mento da publicidade na rede. Máis de 300 millóns de estuda como a publicidade afecta ao cerebro, co fin usuarios teñen instalados programas que eliminan os de determinar que funciona e que non. anuncios invasivos. Isto ocasionou unhas perdas de máis de vinte mil millóns de euros o pasado ano. Estes progra- The Internet of Things: concepto segundo o cal tó- mas deféndense dicindo que só acaban coa publicidade dolos os obxectos se poden conectar a Internet. As invasiva, que respectan os anuncios menos incisivos; son súas aplicacións son, por exemplo, unha neveira a única defensa que os usuarios poden ter ante propa- que avise da caducidade dos produtos. ganda molesta. As marcas deben aprender a adaptarse ás necesidades do consumidor porque agora e el quen de- Para rematar, querería falar dun dos anuncios que Nesca- cide. A publicidade intrusiva está totalmente fóra de lu- fé realiza con motivo do seu soldo para toda a vida. Para gar. Agora, os usuarios deben ser atraídos por mensaxes esta campaña a empresa ten sete anuncios distintos, máis sutís, o obxectivo é que “cliquen” na mensaxe para pero eu vou falar do que leva por título en YouTube “Has- poder despregar todo o “poder persuasivo” da compañía. htag Sueldo NESCAFÉ 2016” (por se alguén quere velo) Como se logra isto? Un dos métodos que está collendo xa que creo que é o que mellor recolle todo o falado sobre máis forza é o lead nurturing. Este baséase en conseguir a adaptación da publicidade ás novas tecnoloxías e como información sobre os consumidores e ofrecerlles tal pro- esta se dirixe cara a captación de millennials. No anuncio duto de tal maneira en función á súa forma de ser. Como temos a dúas delas pasando unha agradable tarde (nóte- conseguen as compañías esta información? O mesmo se que sobre a cama hai unha bandexa con dúas cuncas receptor pode ter completado un cuestionario, pero hai de café). Ambas están mirando os seus respectivos mó- veces en que obteñen esta información sen que o intere- biles (recordemos que son millenials). De repente unha sado o saiba a través do historial de navegación deste, o dille á outra que acaba de ver o chío co que a moza do seu código postal ou terceiros. seu ex entra a participar no sorteo do Soldo de Nescafé.

21 SOCIEDADE

Ambas rinse dela, pero quedan coa dúbida, e se lle toca? humor infórmate sobre o sorteo e sobre o produto que Así que deciden participar movidas porque así (presun- che queren vender. tamente) fan que a outra teña menos posibilidades de gañar. Este anuncio transmite un ambiente co que os Enrique Salvado Vigo mozos se poden identificar facilmente, e ademais de ter 4º ESO B

VIOLENCIA DE XÉNERO

A violencia de xénero é calquera agresión (física, psico- recursos” para combater a violencia contra as mulleres. lóxica, económica ou sexual, e incluso a ameaza de tales Asemade subliñan que estes non se centren “só no plano actos) dirixida contra as mulleres polo feito de seren mu- xudicial” senón tamén no “educativo” e mesmo na in- lleres. formación que se difunde nos medios de comunicación social. A causa principal desta violencia está nas desiguais rela- cións de poder entre homes e mulleres. A violencia de xénero non é so cousa de mulleres maiores, casadas e sen formación, nin moito menos. De feito, nos -Para as mulleres o factor de risco de ser vítima de vio- últimos anos constatouse un aumento das situacións de lencia de xénero é exclusivamente ser muller. maltrato en parellas adolescentes, e son moitos os casos que non se chegan a identificar como tales porque se ca- -Para os homes o principal factor de risco de exercer este muflan tras ideais machistas como o do amor romántico tipo de violencia é fundamentalmente ser machista. e sumiso. O 4% das adolescentes de entre 14 e 16 anos foron agredidas pola súa parella (datos do Ministerio de A violencia de xénero é a primeira causa de morte de mu- Sanidade do ano 2014). lleres no mundo. Milleiros de mulleres perden a vida por ser mulleres, cada día, en todos os recantos do planeta. En Galicia prodúcense tres casos diarios, mais entre os Moitas son asasinadas, outras sofren as perdas dos seus meses de xuño e setembro a cifra aumenta a cinco casos. fillos e fillas, que son asasinados para castigalas, outras Na cidade de Vigo seis mil mulleres foron vítimas de vio- quedan con feridas físicas e emocionais difíciles de cica- lencia machista nos últimos 4 anos. En tan só 5 anos, 79 trizar e fóra do ámbito doméstico lembramos as mulleres galegas foron asasinadas, unha cifra que ascende a case e nenas “tratadas” polas mafias, as acosadas no traballo, 700 no estado español. as que son botíns nas innumerables guerras, as que cren- zas misóxinas converten en sombras envoltas en trapos negros. POR QUE SE CONMEMORA O DÍA 25 DE NOVEMBRO? No primeiro encontro feminista para América Latina e o O século XXI está moi lonxe da igualdade, do respecto, da harmonía. Non podemos actuar como sociedade finxindo Caribe, celebrado en Bogotá en 1981, propúxose declarar o que non pasa nada. Si que pasa e é moi grave. Estase a 25 de novembro como día de denuncia e loita para elimi- librar unha guerra contra as mulleres. nar a violencia contra as mulleres.

Non é un problema máis. É un dos máis grandes proble- No encontro as mulleres denunciaron sistematicamente mas que temos como sociedade porque atinxe ao que a violencia de xénero: desde agresións domésticas a vio- somos como civilización e porque pon de relevo que os lacións e tortura sexual ou violencia de estado. Estaban dereitos humanos máis elementais de máis da metade no recordo as irmás Mirabal, asasinadas un 25 de novem- da poboación se violan todos os días. bro de 1960 pola ditadura de Rafael Trujillo na República Dominicana. A violencia contra as mulleres procede das mesmas raí- ces da nosa cultura, vai impresa no modelo tradicional da A proposta feita neste encontro foi recoñecida oficial- educación e, polo tanto, non é un problema individual se- mente en 1999 pola ONU como o Día Internacional para a nón social, de todas e de todos. Un problema que esixe un eliminación da violencia contra as mulleres. cambio de actitude radical en toda a sociedade, na cultu- ra, na educación, nas relacións... E todas e todos temos a LEMBRADE responsabilidade de cuestionar e de modificar os valores patriarcais. • Ningún home é superior a ningunha muller.

Algunhas forzas políticas coinciden en reclamar “máis • Ningún compañeiro ten dereito a insultarnos.

22 SOCIEDADE

• Ningunha muller é unha propiedade de ningún home. que exercer a forza para manter o esquema de domi- nio e submisión que segue caracterizando a maioría • Ningún compañeiro ten dereito a censurarnos por das relacións entre homes e mulleres. exercer a nosa liberdade. • A vida é un valor e un dereito. A nosa vida é o máis • Non aceptemos, mozas e mozos, estereotipos e roles importante. As mulleres asasinadas tiñan unha vida, que nos empobrezan e nos limiten. ilusións e expectativas, que foron destruídas pola violencia machista. • Non é peor estar soas que cun maltratador. Elena Rodríguez • Non nos quere quen nos maltrata. Mariña Palacios 1º Bach B • Non é peor mostrar a debilidade e os sentimentos

O FOGAR DO MEU BURRO

Esta historia comeza nun lugar moi afastado de Galicia, na granxa, chamada “O fogar de meu burro”, na que pedi- nunha granxa de burros na que nacía o protagonista da ron axuda. Tomás, (o dono da granxa), foi moi hospitala- nosa historia. Chamábase Pascual, e era o burro máis bo- rio con eles; ofreceulles alimento, bebida, medicamentos nito de toda a granxa. Ademais, conforme foi medrando, para Pascual, e un lugar onde descansar. Pero o peregrino demostrou ser tamén o máis forte. Debido á súa utilidade quería rematar o camiño, e Tomás ofreceulle coidar do para a carga, o dono recibía numerosas e elevadas ofer- burro o tempo que fixese falta. O peregrino chegou á Ca- tas por el, polo que decidiu vendelo. No mercado recibiu tedral, e volveu a por Pascual. Pero este aínda non estaba o dobre de cartos dos que esperaba, e Pascual rematou recuperado, e as ansias viaxeiras do peregrino puideron en mans dun agricultor que o utilizaba para cargar coas con el e marchou, coa promesa de volver algún día. colleitas. Este encariñouse moito con el; mercáballe as mellores ferraduras, e alimentábao coas cenorias máis Pascual quedou na granxa, baixo os coidados de Tomás. frescas. Aquí recuperouse da súa ferida, e encariñouse cos demais burros. Na granxa reciben moitos nenos e nenas. Estes Pero unha mañá, sucedeu algo inesperado. Pascual esta- realizan distintas actividades con Pascual e os seus com- ba na corte durmindo, e espertou cos berros do seu dono. pañeiros: danlles de comer, sácanos a pasear, peitéanos Saíu a ver que sucedía, e viu unha paisaxe desoladora; os e acaríñanos. Ademais, realizan sesións de asinoterapia, campos de labranza estaban sendo engulidos polo lume, para axudar a xente con todo tipo de problemas. que arrasaba con todo ao seu paso. Pascual sentiu que o seu corazón ardía cos campos. Os días vindeiros foron Actualmente, Pascual continúa vivindo alí, feliz co seu la- un pesadelo. O agricultor, perdeu todo o que tiña, e viuse bor, á espera de que o peregrino cumpra a súa promesa e obrigado a vender os seus cabalos para gañar cartos, pero volva por el para seguir percorrendo mundo. non puido desfacerse de Pascual. Agora xa non se podía permitir mercarlle ferraduras, e alimentábao da escasa Grazas polo teu labor!!! herba que medraba nos campos queimados. Pasado un tempo, o agricultor decatouse de que xa non podía seguir Toda esta historia xurdiu mentres matinabamos cal sería mantendo a Pascual e, con toda a pena do seu corazón, o pasado do noso burriño preferido antes de chegar á túa viuse na obriga de vendelo. granxa. Esperamos que che guste.

De novo Pascual comezou unha nova vida, esta vez cun peregrino que viaxaba montado no seu lombo. Con el per- correu moitos lugares, tan diversos como países hai no González García mundo. Lucía Lamas Baleato Noa Sanjurjo Carballeira Un día chegaron a Galicia, co fin de ver a Catedral de San- Noela Grela Niño tiago de Compostela. Unha noite, camiñando polos escu- Carla ros bosques galegos, foron atacados por unha manda de 1º ESO B lobos. O peregrino saíu ileso, pero o seu burriño foi ferido nunha pata. Xa chegando á cidade atoparon unha peque-

23 SOCIEDADE

SNEAKERHEADS

É o nome co que se coñece aos coleccionistas de zapati- logo as farán públicas. E a eles non lles preocupa facer pu- llas. Constitúen unha tribo urbana global que vai conse- blicidade gratis. Tanto marcas como afeccionados man- guindo adeptos en España rapidamente. teñen unha relación de mutuo beneficio. As zapatillas son o centro desta nova moda. Os sneaker- Pero o que de verdade reflicte esta moda é o culto ao heads gastan todos os seus ingresos en modelos o máis exhibicionismo. As culturas xuvenís de hoxe son globais. exclusivos posible, polos que agardan durmindo diante Non abonda con provocar a envexa dos compañeiros de das tendas durante días. clase, todo o mundo ten que ver que tes ese par tan difícil Pero a acción ten lugar nas redes. Fotográfanse coas súas de conseguir. Agora ter unha foto en Instagram dun mo- adquisicións e soben fotos a Internet, onde poden exhi- delo que acaba de saír pode proporcionar moitos likes, así birse diante de xente de todo o mundo, ou facer público como un aumento de autoestima e posición social. en que cidade conseguiron ese par, así como en Internet ocorre a compra e venta compulsiva de zapas por parte Iago Rivas destes fanáticos. 2º ESO C Aínda que acaba de chegar a España, a moda sneaker- head leva varios anos existindo noutros países. Por este motivo foi fundado Dashape, un evento anual celebrado en Madrid que reúne aos afeccionados ás zapatillas de toda España e a algúns estranxeiros. Antes os sneakerheads eran coleccionistas veteranos, agora son xente nova que ten un consumo voraz. Com- pran rápido, e igual revenden á semana seguinte. Este ano foi a explosión; apareceron blogs, eventos, grupos de Facebook e Instagram... E as marcas sábeno. Por iso sacan máis edicións limi- tadas, que a pesar de todo poñen ao alcance de todo o mundo para provocar a atracción dos sneakerheads, que

24 ACTUALIDADE

AS ANPA NA EDUCACIÓN

Dende que no ano 1986 se aprobara o primeiro regula- Consecuencia daquel traballo son moitos logros e moitos mento que falaba explicitamente das asociacións de pais problemas resoltos, e vaia por diante o agradecemento a de alumnos –logo con xustiza abriríase o veo que tapaba todas e todos os que traballaron nestes anos, pero tamén ás nais e ás alumnas, e hoxe somos asociacións de nais tivo un resultado amargo: a formación dunha conciencia e pais de alumnas e alumnos- a nosa presenza na orga- colectiva segundo a que as ANPA só temos a función de nización do ensino público foi sempre unha grande arma “facer”, “organizar”, “pagar”, e foi quedando atrás o noso dialéctica, e un moi escaso recurso práctico; mesmo den- dereito, e a nosa obriga, de intervir, participar, opinar, de de o noso propio punto de vista. crear unha comunidade educativa real xunto co profe- sorado e o alumnado, alumnado que non son senón os Toda a normativa que rexe o ensino público, o privado e nosos propios fillos e fillas, cando é esa a nosa función, e do concertado non é da nosa competencia, está ateiga- non a outra. da de referencias á nosa participación na vida educativa: somos comunidade educativa, somos peza fundamental Os responsábeis desta situación son os sucesivos re- no ensino, somos parte indiscutíbel da vida dos centros presentantes dos sucesivos gobernos, que teiman en escolares, estamos presentes nos consellos escolares, as nos retirar dos centros escolares defendendo a absurda e amplamente superada concepción que iguala ensino a ANPA temos que ser consultadas, informadas, escoita- formación académica e obvia a formación persoal integral das, atendidas… indispensable, non hai máis que ver as últimas reformas na regulamentación dos Consellos escolares que teñen Mais, realmente, na realidade cotiá, temos esa presenza un carácter totalmente regresivo e antidemocrático. tan ampla e necesaria que a lexislación nos entrega? a resposta é clara: non. Pero tamén convén facer un pouco de autocrítica: non hai xente amoreada para incluírse en ningún movemento As ANPA sen dúbida comezaron a súa andaina, hai pre- asociativo, non existe unha reivindicación maioritaria de to de trinta anos, con esa ilusión de se preocupar e de lugares de participación, as familias tampouco estamos participar na educación dos seus fillos e fillas, pero to- solicitando sistematicamente que se escoite a nosa voz paron cunha realidade (incriblemente non moi arredada na organización da educación. Probablemente outro tan- ao que agora estamos vivindo) coa que ninguén contaba; to ocorra nas outras patas deste banco que é o ensino o seu traballo tivo que se dirixir a tapar as innumerables público, pero agora tampouco falamos deles. eivas económicas que tiña o sistema educativo, facía falta traballar para cubrir necesidades estruturais, para E aí está o noso traballo: participemos e cremos partici- suplir carencias formais, houbo que montar comedores, pación; non existe ensino público se non existen familias actividades extraescolares, excursións, viaxes de estu- participando nel, porque un centro escolar sen nais e pais dos, saídas culturais, en resumo, facer iniciativa privada só é unha academia; e non é iso o que queremos para as do que debería ter sido oferta pública, para compensar a nosas fillas e fillos. incapacidade dos nosos poderes públicos para darlle cor- po ao artigo 27.3 da nosa Constitución: “o ensino básico é Fernando Lacaci obrigatorio e gratuíto”. Presidente da ANPA do IES A. Fraguas

25 ACTUALIDADE

CAMIÑANDO CARA O FUTURO SITUACIÓN DOS DIFERENTES GRAOS

como, ciencias gastronómicas, en tecnoloxías da infor- mación aplicadas á saúde, en global studies, deseño e desenvolvemento de videoxogos en inglés, ademais de dobres grados como e o dobre grado en historia da arte e ciencias e linguas da antigüidade ou o dobre grao en ve- terinaria e produción animal. Cabe destacar o grao aberto da universidade Pompeu Fabra que permite ao alumno seleccionar materias de ata tres grao diferentes durante o primeiro curso e que no segundo curso decidan o grao no que queren especializarse: as materias do primeiro re- CIENCIAS lacionadas con ese campos seranlle convalidadas.

AS STEM ( Science, Technology, Engineering e Mathema- tics) segundo diversos estudos a nivel europeo son as ra- mas que ocuparán o mercado laboral nun futuro próximo, pero as preferencias dos universitarios españois afástan- se destes campos.

As ramas máis activas de investigación e desenvolve- mento xunto coas arquitecturas e enxeñarías atraen cada vez a menos vocacións, perdendo cada ano un gran número de estudantes de ciencias. Porén as ciencias da saúde seguen a ser as máis desexadas, con medicina na cabeza.

No caso desta última é posible que se estea a crear unha burbulla, xa que estase a constatar un avance do paro nesta carreira: numerosos titulados non son capaces de conseguir prazas MIR e algúns especialistas non atopan emprego. Soamente sobreviven as mentes máis brillan- tes. Enfermaría , odontoloxía e fisioterapia atópanse aín- da nunha peor situación.

Cabe destacar que medio ambiente e enerxía comezan a despuntar o que leva a que nos despracemos cara a ca- RANKIND DAS UNIVERSIDADES ESPAÑOLAS DE EL rreiras máis interdisciplinares obrigando ás distintas uni- MUNDO versidades a renovar o catálogo de graos, xa que na socie- dade son demandadas máis profesións interconectadas. No seguinte cadro podemos ver como as tres universida- des galegas se sitúan na metade deste ránking, estando HUMANIDADES E CIENCIAS XURÍDICAS E SOCIAIS a USC por diante da de Coruña e Vigo.

ADE (Administración en Dirección de Empresas), que é a IMPORTANCIA DAS LINGUAS máis estendida e popular, tendo o elevadísimo número de 19.000 estudantes durante o curso 2013-2014, seguida Unha das chaves para chegar a falar e comprender ade- por dereito e educación primaria. ADE é un título franco cuadamente unha lingua é educar o oído, o que se pode para entrar no mundo empresarial xa que ofrece unha in- conseguir dende a casa: internet e un gran apoio, na rede formación versátil que permite a especialización vía más- pódense ver películas, ler libros e escoitar a radio ou ac- ter ademais de estar ben aceptada no mundo do traballo. ceder a páxinas doutros países. Ademais en internet ta- mén podemos acceder a unha serie de cursos online, que NOVOS GRAOS farían o estudo máis interactivo. Porén viaxar ao país de orixe da lingua é a opción máis eficaz á hora de mellorar As universidades públicas tamén comezaron a “moder- na mesma, o cal ademais implica a aprendizaxe da cultu- nizarse” ofertando por primeira vez neste curso grados ra do lugar.

26 ACTUALIDADE

Cada día son máis as empresas (o 90%) que esixen aos Polo esforzo, tempo e custe adicional que supón estudar seus candidatos saber inglés. O último estudo publicado un dobre grao non é unha decisión que deba tomarse á afirma que o nivel de inglés dos españois descende nos lixeira é preciso meditar ben a decisión se se pretende últimos anos. Aínda así na lexislatura actual é preciso estudalo. contar cun nivel B1 dunha lingua estranxeira que conte cunha acreditación oficial, para obter o grao. Para rematar, un estudo recente afirma que as carreiras máis demandadas para o futuro próximo 2025-2030, en- ACTUALIZACIÓN DAS UNIVERSIDADES tre outras van ser:

Un dos últimos problemas aos que se teñen que enfron- Nanomédico, Especialista en benestar da terceira idade, tar as universidades son os cambios sociais e tecnolóxi- Body Part Maker (Fabricante de partes do corpo), Broker cos que están a acontecer na sociedade. Un exemplo des- / Inversor de tempo, Avogado virtual, Pharmer (mestura ta innovación son as flipped classroom, que consisten en de granxeiro farmacéutico), Policía Climático, Executor darlle a volta ao sistema tradicional de ensino, en lugar de corentenas, Granxeiro vertical, Pilotos, arquitectos e de explicar na clase a teoría e desenvolver a practica na guías turísticos… espaciais, Cirurxián de aumento de me- casa proponse xusto o contrario. O profesorado gravaría moria, Enxeñeiro de vehículos alternativos, Controlador en vídeo as clases teóricas e nas clases produciríanse os de datos persoais, Profesor virtual… exercicios ou simulacións. Moitas destas profesións parecen saídas da ciencia fic- POLÉMICA DOS DOBRES GRAOS ción pero… quen sabe se algún día serán tan correntes como medicina ou dereito? Hoxe en día case todo estudante se plantexa nalgún mo- mento a opción de cursar un dobre grao, pero… cales son Finalmente gustaríanos aconsellar a todo aquel estudan- os seus pros e contras? te de instituto que se propoña realizar unha carreira uni- versitaria que o importante non é ter un traballo fixo, cun VANTAXES: bo soldo, traballar nunha empresa de prestixio ...Todo isto é secundario, o que de verdade importa é realizar unha - Axuda a diferenciarse no mercado laboral auto análise e decatarse do que nos gusta e nos apaixo- na: a curto prazo pode que non se note, mais a longo pra- - Abre máis opción laborais zo un dáse conta dos erros, de ter escollido unha carreira que non ía de acordo cos seus intereses. - Desenvolve a capacidade crítica e creativa Por iso, pese a que todo o tempo nos din cousas como: - Permite perseguir dúas opcións “non estudes historia que non te saídas” ou “ todos os arquitectos están no paro”, estas soamente son xenera- DESVANTAXES: lizacións que se fan e, se de verdade é o que nos gusta, non debemos nin pensar dúas veces se estudalo ou non: - Os estudos duran máis (entre 5 e 6 anos) o bonito da vida, tanto universitaria ou laboral, é estudar e traballar na verdadeira paixón de cada un e, se nos equi- - Requiren máis esforzo vocamos na decisión, hai que ter presente que SEMPRE hai volta atrás. - Moitas das notas de corte máis altas de toda Es- paña son de dobres graos ( este último ano o dobre grao de matemáticas e física tivo una nota de cor- te de 13,45 na Universidade Complutense de Madrid mentres que o dobre grao de Relacións Internacio- nais e Periodismo da Universidade Rey Juan Carlos tivo un 12,994)

- Algunhas universidades organízanos mellor que outras, polo que é recomendable investigar sobre o dobre grao que se desexe estudar

- O custo é moito maior

- Non todos son oficiais Carla Rey Suárez Sabela Teixeira Taboada 2º Bach. A

27 ACTUALIDADE

GALICIA MORRENDO

A nosa perda de habitantes, xa é un feito. Os últimos da- tre os 20 e os 35 anos, a partir de esa idade nas mulleres tos do Instituto Galego de Estatística revelan que tan só empeza a aumentar o risco de ter fillos con alteracións tres das 53 comarcas que temos en Galicia conseguiron cromosómicas e aumenta a taxa de abortos. un balance demográfico positivo, as cincuenta comarcas restantes non conseguiron nin incrementar nun 1% a súa O atraso da maternidade, motiva que poucas nais se poboación. atrevan a ter un segundo fillo. En 1975 a media de fillos por muller situábase nos 2,4 mentres que en 2013 era de Dos sete grandes concellos galegos só Pontevedra e Vigo 1,1 fillos por muller. gañaron habitantes con respecto ao ano pasado, mentres que Ferrol, Ourense, Lugo e Santiago decrecen. Pero ade- Calquera podería pensar que con un sinxelo plan que mo- mais de perder poboación Galicia envellece. Por primeira tive a maternidade daríamos por rematado o problema vez na historia, as persoas maiores de 85 anos superan da natalidade, pero como fomentala nunha comunidade en numero ás de menores de 4. cun 48,5% de paro xuvenil, onde o 62 % dos mozos de entre 18 e 34 anos vive cos pais e máis do 63 % dos que teñen entre 18 e 24 anos non ten ningún tipo de ingreso?

A crise foi sen dúbida un duro golpe para o conxunto do Estado, afectando por suposto á demografía:

No 5,6% dos fogares galegos o sustentador principal da familia atópase en paro e no 9,3% todas as persoas acti- vas residentes nese fogar están en paro. A falta de ingre- sos dende logo non axuda a fomentar a natalidade, senón que motiva que moitas mulleres decidan non ter fillos por medo a non ter recursos suficientes cos que mantelos.

Os recortes están dando lugar ao que moitos xa chaman a terceira migración galega ou “fuga de cerebros”. O Estado A pirámide poboacional sufriu unha metamorfose no inviste cada ano elevadas cantidades de diñeiro na for- último cuarto de século, no que como mostra o gráfico mación dos máis novos que tras rematar os seus estudos rematou por inverterse, pasando a ser máis ancha a cús- se ven obrigados a marchar a países estranxeiros. O ano pide que a base. No último ano o numero de galegos de pasado Ecuador ofreceu 5500 postos de traballo a profe- cero a catro anos reduciuse en 3.280 nenos, mentres que sores españois. Así, mentres nós perdemos habitantes e no extremo contrario o numero de maiores de 85 anos recursos económicos outros países benefícianse do nosos aumentou en 4.672 persoas. investimentos en educación.

As causas deste descenso acusado da poboación galega O rural non sufriu coa mesma forza os embates da caída nos últimos anos son diversas: de produción, falta de demanda e ausencia de crédito que padeceron outros sectores como, por exemplo, o da cons- A falta de natalidade, motivada por outras moitas é sen trución coa crise. dúbida a xustificación máis inmediata para o estado ac- tual da base da nosa pirámide demográfica. Desde hai Moitos galegos retornaron ao campo nestes anos de di- 20 anos estamos entre as tres rexións de Europa con ficultade ou simplemente optaron por unha nova forma peor taxa de fecundidade. E a situación tornará moito máis crítica en breve debido ao descenso de mulleres en de vida máis cerca da natureza. Porén, non foi suficiente idade fértil producido por esa raquítica natalidade das úl- para contrarrestar a sangría de poboación destas zonas timas tres décadas. pola marcha dos máis novos e o envellecemento dos seus habitantes. Segundo o IGE a idade media coa que as mulleres galegas tiñan ao seu primeiro fillo era en 1980 de 27,3 anos men- Pese á chegada de novos veciños a poboación do rural tres que en 2013 xa se situaba nos 32,3 anos. Segundo o galego seguiu caendo, diminuíndo un 7,3% entre 2008 e xefe de Xinecoloxía do Complexo Hospitalario Universita- 2014. Ou o que é o mesmo 25 persoas menos cada día, rio de Ourense, Xosé Luís Doval, o momento óptimo para segundo os últimos datos do Ministerio de Medio Am- ter o primeiro fillo, dende o punto de vista biolóxico, é en- biente.

28 ACTUALIDADE

O sector lácteo é sen dubida o mais castigado. Atendendo ás bases de datos do IGE en apenas nunha década o nú- mero de vacas leiteiras reduciuse nunha cuarta, de case medio millón a pouco máis de 300.000, e o número de explotacións produtoras de leite minguou case un 50% no mesmo período. Son moitos os que opinan que a pro- blemática do sector primario en Galicia vén de lonxe, xa que na nosa Comunidade predominan as pequenas ex- plotacións debido ao reparto medieval das terras en mi- nifundios, o pequeno tamaño das explotacións provoca que carezan da competitividade necesaria para combater coas grandes empresas de outras comunidades ou inclu- so o baixo prezo que son capaces de manter as explota- cións francesas. De feito seis de cada dez núcleos con menos de cen habi- tantes atópanse en Galicia. En total na nosa comunidade hai 27.312 núcleos de poboación con menos dun centenar de persoas, 10.416 aldeas con menos de dez persoas e 2.397 lugares deshabitados.

Coa modernidade a cidade pasa a ser elemento de van- garda das novas tendencias. Nas cidades concéntranse as grandes industrias e con elas maiores oportunidades de traballo. Dende o século XIX Galicia sufriu o éxodo do campo á cidade. Moitos mozos de pequenas aldeas as- piran sen dúbida a conseguir un traballo nunha das sete grandes cidades galegas.

Entre 1981 e 2001 a distribución da actividade económica por sectores en Galicia mudou radicalmente, influíndo no reparto da poboación. Historicamente o sector primario O principal destino dos traballadores do sector primario predominou na nosa Comunidade, debido á cultura tra- foi o terciario. Máis do 60% do PIB de Galicia correspon- dicional baseada no autoconsumo mediante as hortas de ao sector servizos, que experimentou un gran crece- e pequenas explotacións gandeiras que tiñan os nosos mento e diversificación nas últimas décadas. O turismo, avós , pero pouco a pouco a cidade foi impoñendo os seus o comercio, os transportes e mais os servizos sociais criterios políticos, económicos e culturais ao medio rural. son exemplos desta transformación. En 2008 os servi- Basta con citar os controis sanitarios sobre actividades zos ocupaban o 63% do emprego galego. Así os servizos típicas como son a produción da augardente ou a matan- concéntranse nas capitais provinciais e nos grandes nú- za do porco. cleos urbanos, principalmente nas provincias da Coruña e

29 ACTUALIDADE

Pontevedra, deixando sen traballadores e habitantes aos UE acepte como “seria” a perda de habitantes e o relacio- pequenos núcleos do rural de economía historicamente ne coas dificultades para prestar servizos, aínda que por agraria. todos é sabido que hai opinións en Europa que se pregun- tan por que manter os servizos no medio rural. O Comité As consecuencias deste decrecemento poboacional, cau- das Rexións da UE reunirase o próximo xullo, e exporá sado en resumo pola falta de natalidade, a crise e unha que estes problemas demográficos teñen unha inciden- intensa transformación da actividade económica gale- cia directa sobre a financiamento futura dos sistemas de ga, verémolas dentro de pouco. Neste país e nesta co- pensións e aumentan o costo de determinados servizos munidade envellecida, os máis novos que somos agora como a sanidade ou a educación. o futuro quizais máis inmediato de Galicia deberíamos ter cando menos algo de medo por saber quen traballará para que poidamos gozar dun servizo público de saúde e de pensións coas que poder vivir unha vez xubilados. Nun país con minoría de persoas activas, o único que podemos esperar é a desaparición da forza de traballo que levaría consigo un claro empobrecemento pola falta de rexene- ración económica.

Pero aínda non está todo perdido, existen algunhas solu- cións coas que tanto a curto como a longo prazo podemos combater a situación actual na que día a día perdemos habitantes. En terceiro lugar, unha das grandes necesidades é aco- En primeiro lugar a creación de programas que incentiven ller xente nova en idade activa, e para iso son moitos os a natalidade axudaría a regular a pirámide poboacional, expertos que opinan que a mellor solución é incentivar a facendo medrar a base e compensando a perda de habi- migración exterior. tantes. A principios deste ano a Xunta puxo en marcha algunhas medidas entre as que destaca a chamada Tar- A migración exterior en España foi o factor clave do cre- xeta Benvida, un bono de 100 euros mensuais durante un cemento nos últimos anos, posto que representou entre ano que recibirán aproximadamente 17.000 familias gale- o 84,4% e 92,8% do crecemento demográfico anual du- gas polo nacemento dun bebé a partir do un de xaneiro de rante o período 2002–2007. As colonias foráneas predo- 2016 . Poderán dispoñer desta axuda todas as unidades minantes son a portuguesa (con un 17,93% do total de es- familiares con rendas de ata 45.000 euros de base impo- tranxeiros), a colombiana (10,93%) e la brasileira (8,74%). ñible. A tarxeta será intercambiable en supermercados, Deberíanse impulsar campañas para que sexa a xente farmacias e parafarmacias, pois os 100 euros mensuais nova doutros lugares a que veña traballar ao noso país poderán utilizarse para alimentación, produtos de hixiene e non aos nosos estudantes que teñen que emigrar. Un ou medicamentos. exemplo foi o ofrecemento da Xunta de instalacións para acoller 300 refuxiados sirios. Ante a situación de urxencia Tamén entra en vigor a exención do prezo público nas es- que se está a vivir en Europa, o Goberno galego acordou colas infantís da rede de A Galiña Azul para o segundo fi- poñer a disposición do Estado espazos para recibir refu- llo e posteriores, aínda que esta medida só será aplicable xiados. A Consellería de Traballo e Benestar está dese- a familias con rendas inferiores aos 30.000 euros anuais. ñando ademais un protocolo para facilitarlles o proceso ás familias que queiran acoller refuxiados nas súas casas. Haberá melloras no acceso á vivenda, dando maior priori- dade ás familias con fillos, tanto en materia de alugueiro Por último, a aposta polo rural é sen dúbida unha das como de rehabilitación e, no ámbito do transporte, ta- medidas mais importantes, porque permite frear o éxodo mén entran en vigor bonificacións adicionais na tarxeta masivo cara as cidades e o cambio dos sectores económi- metropolitana de Galicia para familias numerosas, que cos de Galicia. O ecoturismo supón xa unha importante poderán alcanzar entre o 20 y el 50 % del prezo bonifi- fonte de ingresos para a Comunidade e representa unha cado. firme aposta por estimular el desenvolvemento do medio rural e as súas actividades. Son moitos os que acoden a En segundo lugar, o pasado mes de xaneiro, reuníronse Galicia coa idea de pasar unha temporada coa tranquili- as comunidades integrantes do Foro de Comunidades dade da aldea, respirando o aire fresco desta terra que polo Cambio Demográfico, entre as que se atopa Galicia, non debemos deixar morrer cos seus habitantes. e xuntas acordaron transmitirlle tanto a España como á Unión Europea a necesidade de que invistan fondos es- pecíficos para atallar un “problema de Estado” como o da Andrea Doce Méndez despoboación. Para atopar solucións, é necesario que a 4º ESO B

30 ACTUALIDADE

SILENCIO NOS MAIOS DO REINO DE BREOGÁN

A algarada dos paxaros non volvera coma cada ano nos comezaron a esmorecer no silencio. De nós, os herdeiros vellos campos de Maryland. A Guerra Fría fixo esquecer do legado de Breogán, depende que perdure a nosa fala ao mundo que as verbas da natureza esmorecían pase- no tempo. É responsabilidade de todos e todas que o in- niño para nunca máis seren escoitadas. Ninguén se deca- calculable valor inmaterial do idioma propio permaneza tara ata que Rachel Carson botou en falta o piar que dos como signo de identidade do que somos. A lingua dos niños xurdía cada mes de Abril. Os pesticidas estaban a nosos avós e dos nosos pais merece ser escoitada e orgu- silenciar a primavera naquel recuncho do leste norteame- llosos do noso pasado, e donos do noso porvir fagamos ricano. que o mundo se decate de que aquí ou na Lúa, os galegos podemos chegar a onde os nosos sons nos leven. A natureza murcha un pouco máis cada vez que unha especie desaparece para nunca volver. O seu legado é a Mais todo castelo comeza a construírse dende os alicer- testemuña que no rexistro fósil puidese deixar. ces. A educación son os planos que precisamos e a lingua os materiais que fan posible erguer a fortaleza que ha de Os pobos son entidades vivas, dinámicas. O seu rebulicio dominar as terras do país do noso porvir. de cada día enche cidades, vilas, pequenas aldeas e cada recuncho dun mundo en constante cambio. O noso sen- Dende o seu fogar, Rachel Carson non dubidou en facer tir as nosas arelas son expresados nunha fala que cando unha cidadela na súa loita contra a indiferenza dos seus desaparece, fai que un anaco do que somos quede pecha- coetáneos cara ao piar dos seus paxaros. Nós, dende a do nun recuncho no noso interior baixo unha chave que nosa casa que é o instituto, con pouco que poñamos da se perderá no baldeiro pois, a diferenza dos paxaros, as nosa parte, podemos facer fronte para que nunca viva- pegadas das linguas esquecidas non se interpretan sen o mos coma galegos unha primavera silenciosa. sentir que cada vocábulo agocha.

A natureza comunicativa do ser humano está composta por 6000 pequenas formas de entender o seu mundo. O Diego Lema Iglesias galego é unha delas e constitúe a contribución máis im- Máster de Educación Secundaria, portante que os cidadáns da terra de Rosalía realizaron modalidade Ciencias Experimentais a cultura universal. Porén nos últimos anos semella que os niños que están máis alá do Río Limia fai tempo que

Uso do galego na vida diaria fóra da aula polo alumnado do IES Antón Fraguas

8,33 %

21,67 %

Só galego 22,08 % Máis galego que castelán Máis castelán que galego Só castelán

47,92 %

31

ACTUALIDADE

O CUME DO CLIMA DE PARÍS

Lograr un acordo para evitar que o aumento da tempe- Aínda tendo en conta estas diverxencias, nunca antes ratura do planeta non supere os dous graos a finais do existiu un momento político tan favorábel ao acordo cli- século é un dos obxectivos do encontro que comeza en mático: China e Estados Unidos rubricaron un compromi- Francia, un cume que os expertos temen que quede nun- so para loitar xuntos contra o quecemento; e os países do ha mera declaración de intencións. G-7 emitiron unha declaración comprometéndose a poñer fin aos combustibles fósiles en 2100. Representantes de 195 países máis a Unión Europea re- únense no cume do clima de París, co fin de alcadar un O cumio de Copenhague espertou tantas ou máis expec- pacto global de loita contra o cambio climático. tativas que París e acabou nun infrutuoso debate entre países ricos e pobres sobre a quen lle correspondía afron- O obxectivo do encontro é acordar un pacto que xestione tar o problema. o proceso mundial de descarbonización para que a tem- peratura do planeta non supere os perigosos dous graos Trátase de decidir se esa acción se vai canalizar conxunta- a finais do século, así como, colaborar na adaptación aos mente a través dun acordo mundial. impactos que producirá o cambio climático aínda cando non se supere este límite. Inda habendo acordo,París deixará tarefas penden- tes como a creación dun mercado único de dióxido de Máis alá dos compromisos, a finalidade do pacto é mar- carbono; fixar un prezo internacional ao carbono ao car o principio do fin dos combustibles fósiles. concretar plans que dean resposta a fenómenos por vir,independentemente do que ocorra, como o dos refu- O tres principais puntos de desacordo na negociación son xiados climáticos. o financiamento para mitigación e adaptación ao cambio climático nos países máis vulnerables; a diferenciación ou As catástrofes meteorolóxicas levaron 606.000 vidas, non entre países ricos e pobres e a ambición do acordo unha media de 30.000 ao ano, con máis de 4100 mi- máis alá dunha mera declaración de intencións. llóns de persoas feridas que perderon as súas casas ou necesitadas dunha axuda urxente. A enorme maioría das No intento de alcanzar un acordo similar a este no cume mortes (89%) produciuse en países de baixos ingresos de Copenhague 2009, as evidencias do cambio climático xerando perdidas financeiras avaliadas en 1900 millóns multiplicáronse: aumento de temperatura de 1,02 graos de dólares. desde a época preindustrial, marca histórica de concen- tración de dióxido de carbono na atmosfera (400 partes A ONU advirte que esta progresión se manterá << nas por millón). próximas décadas>>, aínda que os científicos non logran determinar en que medida o aumento destes fenómenos é debido ao cambio climático.

Segundo o último informe do IPCC os impactos do que- cemento fixéronse notar xa en todos os continentes. O nivel do mar sobe 3 mm ao ano (segundo os satélites), os glaciares desxéanse, retroceden as capas de xeo,existen cambios na vexetación e na fauna,os impactos severos sobres os arrecifes de coral.A produtividade dalgunhas colleitas diminuíu, e víronse tamén cambios na saúde, al- gúns deles relacionados directamente coa temperatura, como as mortes por vagas de calor.

Falta de auga, inseguridade alimentaria, danos e perdas O país “máis problemático é India”, cuarto emisor global humanas por fenómenos meteorolóxicos extremos cuxa de gases con efecto invernadoiro (6,5%). India forma par- intensidade e frecuencia está previsto que aumente, te do grupo de negociacións de G77. Arabia Saudí tamén como inundacións, tormentas, vagas de calor, ou secas. hostil a todo ciclo de revisión, podería intentar arrastrar a Habería lugares no mundo onde a vida sería imposíbel. outros países a unha actitude de bloqueo. Uns chámano reconversión, outros falan dunha revolu- Segundo a ONU <>, sinalou Jen- sólido contra o quecemento global, cambiará o esquema nifer Morgan do WRI. de produción de enerxía. É responsábel de arredor do 35%

32 ACTUALIDADE das emisións dos gases de efecto invernadoiro, xeradas É o primeiro acordo universal da historia das negocia- polo ser humano en todo o mundo. O obxectivo que se cións climáticas. O acordo supón un gran salto respecto quere fixar é a descarbonización da economía. ao protocolo de Kioto que entrou en vigor en 2005, aquel foi subscrito unicamente por 37 nacións, o de París leva a As distintas tecnoloxías de produción buscan un oco no firma de 195 países incluídos os dous maiores contami- futuro enerxético. Así ocorre coa industria nuclear. O Foro nantes; China e Estados Unidos, que non se subscribiron Nuclear de España presentou un informe no que se rei- no de Kioto. vindica como unha arma contra o cambio climático. “É unha tecnoloxía capaz de suministrar grandes cantidades A diferenza do ocorrido hai seis anos no cume de Copen- de electricidade sen contaminar a atmosfera”. Pero ten hague, que rematou sen acordo e con reproches, o clima outros problemas asociados, como o dos residuos, que que se respiraba na conferencia de París tras a firma era permanecen activos durante miles de anos e para os que de euforia, e tamén de alivio. non se encontrou unha solución definitiva. O acordo lanza a mensaxe de que debemos vivir cara a PRINCIPAIS PUNTOS DO PACTO ACORDADO unha economía baseada nas enerxías renovables, é dicir, nas enerxías límites. -Enfriamento do planeta: intentar que para fin de sécu- lo o aumento da temperatura media quede entre 1,5 e 2 No acordo de París, todos miran as renovables. O sector grados. da enerxía é responsable de máis de dous terzos das emi- sións mundiais de gases de efecto invernadoiro, causan- -Contribucións quinquenais: os países presentarán os tes do quecemento global, e a xeración de electricidade seus obxectivos de redución de emisións cada 5 anos. acumula o 42% das emisións de todo ese sector. A Axen- cia Internacional de Enerxías Renovables (IRENA) sostén -Mecanismos de control. Créanse inventarios para facer que, para poder cumprir coa meta de que a temperatura seguimentos dos programas nacionais de redución. media a final de século non suba máis de 2 graos respec- to aos niveis preindustriais, fará falta duplicar a instala- -Perdas e danos: creación dun mecanismo de compensa- ción de fontes limpas nos próximos 15 anos; ademais o ción aos estados máis afectados polo cambio climático. obxectivo de IRENA tamén é aumentar a cota de renova- bles sobre o consumo total de enerxía do 18% en 2010 ao -Axuda financeira: os países desenvolvidos mobilizarán 37% en 2030. IRENA apunta ás tecnoloxías solar e eólica 100000 millóns de dólares ao ano en apoio aos países con como as que máis deben crecer e polo tanto, as que máis menos recursos. fondos han de recibir. Segundo os cálculos de IRENA, se se duplica a instalación de fontes limpas en 2030, xera- ranse 24 millóns de empregos no mundo.

A pesar de que na reunión de París se acordou revisar cada 5 anos os seus compromisos, hai unha excepción: aqueles países que xa prometeron recortes ata o ano 2030. A segunda potencia mundial está entre eles. Pese a sumir por primeira vez compromisos medioambientais baixo o liderado de Xi Jinping, Pekin impulsa proxectos con enerxías fósiles nunha vintena de países.

A actitude da segunda potencia do mundo foi moi dife- rente á que nos mostrou en 2009 en Copenhague, cando se opuxo a calquera acordo de carácter vinculante. Enton- ces China encontrábase en Plena aplicación dun modelo que primaba o crecemento por enriba de calquera cousa, incluídas as preocupacións medioambientais.

TRAS A CONFERENCIA DO CLIMA Segundo o goberno chino, o seu país estivo esforzándose ata o límite para contribuír á loita global contra o cambio Unha vez celebrado o cume, despois de dúas décadas de climático. conversacións, case 200 países recoñeceron que os pe- rigos do quecemento global son máis graves do que xa O país máis contaminante do mundo, Estados Unidos, admitiran. Admitiron que teñen que reconsiderar os seus emite máis de 9000 millóns de toneladas de CO2 ao ano. modelos de crecemento e reducir as emisións de gases de Este foi un dos principais protagonistas en París. Segun- efecto invernadoiro. Fixérono en París. do a Casa Branca cando as negociacións climáticas se

33 ACTUALIDADE

ses efecto invernadoiro. Parece mentira que só un par de graos de media poida desequilibrar o planeta, pero cientí- ficos de diversa índole así o certifican. Non é tan sinxelo, mais aínda cando non nos afecta en toda a súa gravidade á xeración que tomamos agora mesmo as decisións, pois o cambio climático non nos afectará directamente a nós, pero si aos nosos netos e bisnetos, etc.

- As organizacións ecoloxistas non están de todo satis- estancaron, o presidente dos EEUU, Barack Obama e o feitas. Pensan que non se tivo suficientemente en conta chino Xi Jinping conversaron detidamente para conseguir as necesidades dos países pobres, que son os que máis un acordo ambicioso. están sufrindo as consecuencias do cambio climático.

Barack Obama representou a primeira economía e reco- O cambio climático ameaza seriamente a existencia dal- ñece o seu papel na creación deste problema e asume que gúns países. A ausencia de reaccións é vital en certos ca- é responsabilidade nosa resolvelo. sos. Hai países moi vulnerables ao cambio climático.

Laurent Fabius foi o cerebro do pacto. O ministro de asun- DEBATE ESPAÑOL tos exteriores francés gañou o respecto dos negociadores ao tecer alianzas para chegar ao acordo final. Fabius elixiu En España, o futuro da enerxía nuclear está no aire. Va- un método de traballo que facilitou dito acordo. Propuxo rios partidos, PSOE, Cidadáns e Podemos non son favo- iniciar o cume do clima co traballo xa feito: 186 países rábeis a prolongar a vida das centrais máis alá dos 40 (dos 195 participantes) chegaron a París cos seus plans anos de vida. Isto suporía o fin desta enerxía en España nacionais para reducir emisións aprobados e convocou na próxima década, xa que non hai prevista a construción aos presidentes de Estado e de Goberno para asegurar un de ningún reactor máis. Foro Nuclear reivindicou o papel forte impulso á negociación. O compromiso previo e os desta tecnoloxía. atentados recentes xurdidos obraron o milagre: 150 man- datarios xuntos en París. O nunca visto. Aínda que só se fixa a necesidade de descarbonizar a eco- nomía en xeral, moitos organismos internacionais soste- ñen que a mellor vía para iso son as enerxías renovables.

Antes do cume de París, a maioría de Gobernos do mundo presentaron plan de redución das emisións para o período 2020-2030, os chamados INDC. Nos seus compromisos, EEUU e a Unión Europea non falan desta tecnoloxía. Po- rén, China e India, por exemplo si mencionan a enerxía nuclear.

ARTIGOS Os sectores máis dependentes dos combustibles fósiles tamén intentaron moverse antes do cume de París. Por -James Hansen, o científico da NASA que acertou hai tres exemplo, os doce membros da OPEP, a Organización de décadas sobre os riscos do cambio climático cualificou o Países Exportadores de Petróleo, apostaron a principios acordo de París como unha fraude e unha farsa. Cuestio- de mes polos mecanismos de captura e almacenaxe de nou o contido do acordo de 31 páxinas e describiuno como dióxido de carbono “como unha ferramenta importante unha suma de palabras e de promesas sen accións cocre- para combater o cambio climático”. A OPEP recoñecía que tas. Segundo el, o acordo non é máis que unha escusa esta tecnoloxía estaba nunha fase inmadura, pero pode- para poder dicir: temos unha meta de 2 grados e intenta- ría “desempeñar un rol central para facilitar a transmisión remos facelo mellor cada 5 anos. a unha economía libre de carbono”.

Hansen destacou que este acordo non establece un Dez das principais petroleiras e empresas de gas do mun- obxectivo claro nin fixa un calendario ou unha meta no do, recoñecían a importancia do cambio climático. No seu horizonte. caso, a alternativa que propoñen é o gas natural, menos contaminante que o carbón na produción de enerxía. -Segundo Carlos Herrera, o acordo é cuestión de tempo para que poidamos entendelo todos. O planeta non pode continuar coa súa deriva actual se quere garantir minima- Mariña Palacios mente a vida de millóns dos seus habitantes. Esta vez vai Elena Rodríguez Armesto en serio, a Terra non pode continuar coa emisión de ga- 1º Bach B

34 ACTUALIDADE

O PARLAMENTO XOVE

O Parlamento Xove é unha actividade levada a cabo a ni- Lévanse a cabo dúas fases, diferenciando as categorías vel de Galiza que consiste nunha serie de encontros dia- de ESO e Bacharelato. Na primeira, a fase clasificatoria, lécticos entre xoves co obxectivo de fomentar o diálogo e participarán todos aqueles equipos que se inscribisen, a argumentación razoada de ideas propias e defendidas podendo asistir dous equipos de cada instituto. Cada na nosa lingua. equipo realizará tres debates contra outros grupos, de- cididos por sorteo. Á hora da clasificación, terase como Estes rapaces deberán agruparse, segundo o seu insti- criterio principal o número de debates gañados, e como tuto, en equipos de catro mozos e mozas guiados polo criterio secundario, a puntuación total. Na fase final de seu coordinador, que debe ser profesor nese centro. Cada eliminatoria directa, composta por cuartos de final, se- ano proponse un tema de debate distinto, en función mifinais e final, os oito equipos mellor clasificados de- do cal os equipos deberán elaborar una opinión a favor e baterán sobre un novo tema. Estes encontros dialécticos outra en contra. Os participantes non saberán a opinión seguirán idéntico sistema ao da fase anterior. Proclama- que teñen que defender até minutos antes da disputa. O rase un equipo vencedor en cada categoría, ao cal se lle debate distribúese en oito intervencións, catro por cada outorgará un premio, así como un cheque para unha viaxe postura: dous discursos iniciais de cinco minutos, no ou unha axuda para un campamento de verán. que cada equipo expón os seus argumentos na opinión correspondente; catro refutacións de catro minutos, nas O noso instituto, o IES Antonio Fraguas, leva participando que as opinións son defendidas e rebatidas entre os in- tres anos consecutivos, dos cales, nos dous últimos, par- tegrantes de ambos equipos; e dúas conclusións de tres ticipou con dous equipos, acadando moi bos resultados e minutos, onde se leva a cabo un pequeno resumo sobre clasificándose sempre para a fase final. Os equipos están o que aconteceu durante o debate. A opinión a favor será conformados por alumnos que actualmente se atopan en a que abra os discursos inicias e as refutacións, mais, ao 1º de Bacharelato e están dirixidos polas profesoras Ana chegar ás conclusións, invertirase a orde, comezando a Cabanelas e Catalina Lorenzo. opinión en contra. Nós as dúas somos participantes deste proxecto, grazas Dentro de cada equipo podemos diferenciar dúas fun- ao cal, desenvolvemos as nosas capacidades de oratoria cións: dous oradores, que se encargarán de falar duran- e ampliamos os nosos coñecementos sobre os temas te o debate; e dous investigadores, que realizarán pre- xurdidos nos diferentes anos. Por outra banda, estamos guntas na quenda das refutacións do equipo contrario. enormemente agradecidas aos nosos compañeiros e pro- Na maioría dos equipos un dos oradores encárgase de fesoras por darnos a oportunidade de poder compartir realizar o discurso inicial e a conclusión, e o outro ambas eses momentos de ledicia, angustia, emoción,...vividos refutacións; mentres que os investigadores serán aque- durante estes intensos anos. Por iso mesmo, animámos- les rapaces que teñan a postura contraria preparada. Pola vos a evitar a perda desta actividade no noso instituto e contra, algúns equipos encárganlles a unha ou dúas per- a convertela nunha tradición do centro. Estamos seguras soas unicamente a función de investigador, polo que un de que para vós tamén pode ser una experiencia magní- ou dous rapaces deberán preparar ambas posturas. fica que pode aportar moitísimas cousas, non só para o voso presente, senón tamén para o futuro. Os debates serán avaliados por tres xuíces ou xuízas, que terán en conta diversos criterios de que afecten a cues- tións de fondo, forma, visión de equipo e estrutura do de- Paula Blanco Vázquez bate. A puntuación final que outorgue cada xuíz será un Sara Vilar Fernández número impar, por exemplo, trece puntos. O equipo gaña- 1º Bacharelato B dor será aquel que leve unha maior cantidade de puntos.

35 ACTUALIDADE

STOP BULLYING!

Neste artigo, vouvos falar do que por desgraza se coñe- Maiormente o motivo máis fre- ce como acoso escolar ou “bullying” (en inglés), que se cuente no bullying é o bloqueo denomina como un tipo de acoso ou abuso psicolóxico, social cun 29,3 %, de seguido verbal e/ou físico que realiza un rapaz/a sobre outro/a está a persecución á vítima cun no ámbito escolar. Nesta imaxe observamos como uns 20,9%, e aínda que non o pa- alumnos se burlan e fan comentarios totalmente mo- reza, as ameazas e agresións lestos sobre un compañeiro do mesmo instituto. Non só ocupan os dous últimos postos, poden ser maltrato escolar, tamén a través das redes so- as agresións o penúltimo posto ciais, chamado ciberacoso. cun 12,8% e as ameazas o último posto cun 9,3%.

DIEGO, UNHA VÍTIMA MÁIS...

Un caso particular, un rapaz de 11 anos que se chamaba Diego, pertencente á Comunidade Madrileña, concreta- mente de Leganés que se suicidou tras sufrir acoso es- colar no colexio “Nuestra Señora de los Ángeles” onde estudaba.

Diego, ao non aguantar ir ó colexio, como dicía na carta que lle escribiu aos seus pais antes de cometer o suicidio o pasado mes de outubro, decidiu poñer fin a súa vida, precipitándose ao baleiro por unha xanela do seu quinto piso.

O CASO REVIVE

Os seus proxenitores afectados polo ocorrido co seu fillo, quixeron que o xuíz reabrise o caso para poder aclarar o que aconteceu con ese inocente e bo rapaz. POR QUE OCORRE ISTO? Este caso foi pechado no pasado decembro xa que na opi- Un dos principais motivos é que se carece de valores de nión do xuíz non existían indicios suficientes para ir máis comportamento, disciplina e regras de convivencia na alá na investigación, pero coa aparición dunha nova tes- casa. temuña e a loita dos pais de Diego puido reabrirse o caso e sensibilizar á opinión pública sobre esta lacra social que O agresor expresa o seu malestar con outro rapaz marxi- é o acoso escolar. nándoo, exercendo agresións, asoballándoo ante os ollos dos demais compañeiros, deixándoo moi baixo de moral Ismael López Becerra e de autoestima. 3ºESO B

36 ACTUALIDADE

KAMISHIBAI: A CHAMADA Á HISTORIA

AUTORÍA: de planos e mais de distintas técnicas e deseños intere- santes para elaborar os debuxos. E é que resulta preciso NOELA SANJURJO, CARLA GRELA, ELENA GÓMEZ e reflexionar sobre como conecta a estrutura dun relato HANAN EL OMARI, en nome do Equipo de Publicación (por exemplo, introdución do conflito e personaxe – ac- de Castelán de 1º de ESO B. ción – xiro da acción - final) e a súa linguaxe coa estrutura e a linguaxe da imaxe para saber que imos precisar. HISTORIA DO KAMISHIBAI Planos Estamos en Xapón en plena crise económica de 1930. Como combater o desemprego? Nace o Kamishibai. A ·Plano xeral: é o que nos centra no entorno da historia, xente exercía a profesión de gaito kamishibaiya (conta- ideal para un parágrafo de introdución. dor de kamishibais), quen chamaba coa súa carraca aos pequenos. Os outros negocios agradecían tamén a súa ·Plano enteiro: mostra o corpo enteiro dun personaxe no presenza no lugar porque atraía a xente. entorno.

Unha actividade lúdica? Un recurso educativo? Ou a so- ·Plano americano:tamén chamado “plano tres cuartos”, lución a unha crise económica? mostra un personaxe dende a cabeza ata os xeonllos. Céntrase na acción que o personaxe está realizando. Un Kamishibai ( do xaponés “teatro de papel”) é un relato contado a partir dun conxunto de láminas con debuxos ·Plano medio: mostra un personaxe de cintura para arri- por unha cara (que son mostrados ao público) e texto na ba. É moi interesante usalo en descricións máis en monó- outra (que é lido polo gaito kamishibaiya). logos interiores.

Diversos alumnos do IES Antonio Fraguas estamos le- ·Primeiro plano: mostra unicamente o rostro do perso- vando a cabo o Proxecto Kamishibai, que consiste en or- naxe. Está cortado pola liña dos ombreiros, para que o ganizar unha sesión de contacontos para os alumnos de espectador preste atención á expresión facial ou a algun- 4º de Primaria dos nosos centros adscritos. Para iso, os ha descrición relacionada coa acción do personaxe. alumnos de 1º e 2º de ESO elaboraremos os contos, os alumnos de 4º de ESO máis is de 1º de Bach. de Artes ·Plano detalle: mostra algo moi concreto no que quere- crearán os debuxos e alumnado e profesorado de Tecno- mos que se fixen. É común relacionar elementos simbóli- loxía construirá os butai, tamén chamado “teatro de tres cos na historia cun destes planos. portas”, soporte utilizado para colocar e ir pasando a lá- minas durante a sesión de contacontos. Técnicas e deseños

Isto vai de Linguas ou de Plástica? Non será un musical! As técnicas poden ser moi variadas; podemos utilizar acuarelas, realizar un collage, ou incluso mesturar distin- No proxecto estase traballando co Kamishibai coma tex- tas técnicas. Os debuxos de banda deseñada, sinxelos e to multimodal, xa que, ademais de texto, utilízanse: de- cunha grosa liña de contorno, ou tintas planas, baseados buxos e música, elemento esencial para xerar emocións; en figuras xeométricas, teñen un deseño visual e sinxelo, teatro, á hora de modular a voz na intervención de dis- ideal un Kamishibai. Tamén podemos atrevernos cunha tintas personaxes; e existe até a posibilidade de incluír semiabstracción, na que o espectador ten que xogar a poesía visual. En Pontevedra, unhas compañeiras de 4º adiviñar. Esta técnica crea expectación no que se está a de ESO, demóstrano: dicir, pola curiosidade que xera.

• https://www.youtube.com/watch?v=01UbsihCRng DECÁLOGO DO BO CONTACONTOS. ATRÉVETE A PRO- (última consulta, 7 de abril de 2016). BALO!

• https://www.youtube.com/watch?v=vtbMKabH5 Queres aprender a emocionar coas túas lecturas? Aquí aY&feature=youtu.be (última consulta, 6 de abril de podes ler 10 consellos que farán que a todos lles preste 2016). escoitarte, e que a ti che preste ser escoitado.

Introducímonos no mundo das Artes Plásticas para ela- 1. Ten autoestima. Se alguén te escoita cando lle con- borar o noso Kamishibai. Os alumnos de 1º e 2º de ESO tas un conto, e porque lle gusta oírte narrar. Non sexas ti realizaron unha sesión conxunta en Castelán coa profeso- quen dubide da súa opinión. ra de Debuxo Marisa Calderón, na que nos falou dos tipos

37 ACTUALIDADE

2. Le e anima a ler. Lendo ampliarás o teu vocabulario e Canto máis sinxela, natural e coloquial sexa a túa lin- obterás un rico subministro de ideas para novos contos. A guaxe, máis doado será relaxarse e gozar. túa función como contacontos consiste entre outras cou- sas en animar á xente a ler, que non che esqueza mencio- 7. Non o digas, móstrao. Non lle des ao público unha idea nar o autor da obra que estás a contar. do que vai escoitar. Crea con palabras unha imaxe que poida visualizar. 3. O ridículo non existe. Non teñas medo nin vergoña. O peor que che pode pasar nunha sesión de contacontos é 8. Respira, inspira. Non te aceleres, fai as pausas nece- non chegar a compartir a historia. sarias e deixa que o oínte visualice o que lle contas. Fala alto e claro, pronunciando ben cada sílaba. 4. Sinte o conto. É imposible emocionar sen estar emo- cionado, se ti non vives o conto, os demais tampouco o 9. A túa opinión conta. Recomendaríaslle a un amigo un vivirán. conto que non che agradase? Aplica o mesmo aquí. Conta sempre historias que che gusten. 5. Fala co corpo. A linguaxe non verbal pode transmi- tir cousas que a verbal non transmite. Utilizar de cando 10. Mente sempre. Todos estamos fartos da realidade. en vez expresións faciais e movementos de brazos para Ninguén quere oír a súa vida cotiá reflectida nun conto. aportar dinamismo á historia. Inventa. Argalla. Imaxina. Soña.

6. Achégate ao público. O oínte non pode meterse na [Tomado de https://youtu.be/YBGMeTZj44E (última historia se ten que pensar no significado dunha palabra. consulta, 6 de abril de 2016)]

Ata que punto pode ser considerado un Kamishibai • Conferencia: https://www.youtube.com/ como recurso educativo? watch?v=3jHFm5sGnrU (última consulta, 7 de abril de 2016). A elaboración dun Kamishibai require unha serie de coñe- cementos avaliable a nivel escolar:

AVALIACIÓN DE TEXTO ORAL: AVALIACIÓN DE TEXTO ESCRITO: Preparación previa Preparación previa Volume e ritmo Presentación Pausas Ortografía, puntuación e parágrafos Entoación Coherencia, cohesión e adecuación Traballo en grupo Corrección gramatical Linguaxe corporal Riqueza expresiva Esforzo Contido Específico Kamishibai: Traballo en grupo Interacción co público e integrar habilidades propias Esforzo das artes escénicas

No parque? E na conferencia do venres? • É máis habitual, xa dentro da propia cultura xapo- nesa, o seu uso orixinal, no que se procura entreter Para realizar un Kamishibai investigamos sobre os usos aos pequenos e pequenas nos pobos, coma a come- que se lle dá a este. Utilízase xeralmente de maneira pe- zos do século XX en Xapón, coma na nosa praza do dagóxica ou lúdica, pero pódese utilizar en moitas situa- Toural tantos veráns composteláns cos monicreques. cións. Podemos ver como exemplo unha conferencia dun Con esta velada, que ben podía ter sido en Noia a pa- supervivente de Nagasaki, explicando como ocorreu ese sada fin de semana, deixámoste respondendo á cha- pesadelo a través dun Kamishibai: mada, lector/a:

• Kamishibai: https://www.youtube.com/ • https://www.youtube.com/watch?v=GlZty1TZMU4 watch?v=lKQyYDVbzZQ (última consulta, 7 de abril (última consulta, 7 de abril de 2016). de 2016).

38 ACTUALIDADE

ENTREVISTAS ROMANCEADAS PARA ROMANCES KAMISHIBAI

O alumnado de 2º de ESO realiza unha serie de entrevistas instituto Pilar Camacho, nai dun antigo alumno, e Teo, na nosa comunidade educativa para atopar fontes de ins- un alumno do noso centro, coa súa avoa e as súas tías. piración na creación de relatos populares UN DÍA ESPECIAL CON RACLETTE E CAFÉ NO RÍO? Ainhoa Vázquez, Adrián Susavila e Saínza Rodríguez, en colaboración con todo 2º de ESO D; Preguntamos á nosa xente por días especiais na súa cul- e Nadine Raña, Andrés Mato e Iago Rivas, tura, xantares deliciosos e aspectos importantes que qui- en colaboración con todo 2º de ESO C xesen compartir.

Unha velada Kamishibai para a nosa comunidade non se- En China, unha das festas máis importantes é a festa ría o mesmo se non contamos cos seus membros para da Primavera, na que se reúnen na plaza Tianan Men, e a creación dos relatos. Por iso, entrevistamos a persoas durante a festa comen torta de arroz e “rollitos de pri- do noso instituto con distintas nacionalidades. Así po- mavera”. deremos sacar ideas para facer historias que beban das culturas da nosa comunidade educativa. En Venezuela teñen un día dedicado á árbore. Tamén teñen un día para homenaxear á Resistencia Indíxena. As persoas que colaboraron co alumnado de 2º de ESO Como curiosidade teñen datas distintas ás nosas para os do IES Antonio Fraguas son de China, Venezuela, Suíza, días da nai e do pai. Romanía, Marrocos e da Comunidade Xitana de Compos- tela. En Suíza teñen unha festa denominada a festa da Mar- mita, o día da Escalada, en decembro, no que se conme- CHINA mora a defensa da Xenebra calvinista fronte a unha inva- sión católica no século XVII, facendo fincapé novalor do Dende China viñeron os nosos compañeiros, os cinco ir- pobo suízo. máns Li, que emigraron a España hai catro anos por mor do traballo do seu pai. Alessandro falounos de comidas típicas suízas que el co- ñece: a fondue, unha mestura de queixos derretidos con VENEZUELA pan; e a Raclette, para a cal se cocen patacas, espelícanse no propio prato e bótaselles queixo fundido por enriba. Sebastián Moredo e Francis Daniela abandonaron o seu país pola inestabilidade política que sofre Venezuela nos Timoteo, bisneto de don Juan Jiménez Escudero, patriarca nosos tempos. da primeira comunidade xitana que se asentou en Com- postela, xunto coa súa avoa, Piedad, mais as súas tías, SUÍZA Mercedes e Esmeralda, contáronnos que ata fai pouco había o costume de ir ao río a agardar a que os maiores Alessandro Stagnitta e Alejandro Calvo viviron alí dous trouxeran o café e pasaban toda a tarde alí, falando en ou tres anos antes de trasladarse aquí, e seguen visitan- familia e bailando. do o seu país de orixe regularmente. Tanto a avoa Piedad coma Pilar Camacho explicáronnos ROMANÍA tamén o que é un home/muller de respecto, persoas maiores ás que se acode cando cando hai algún proble- A nosa compañeira de clase Simona non chegou a vivir ma. E cando o problema é máis grave, xúntanse catro ou en Romanía, pero é descendente de romaneses. Cando cinco homes de respecto para solucionalo. chegaron a Galicia decidiron quedar aquí por motivos eco- nómicos. ADAPTACIÓN AO NOSO PAÍS

MARROCOS Os irmáns Li (Ling, Wei, Xiang, Nuo, Mi) comentáronnos que se adaptaron moi ben pero si que é certo que ao co- Hannan tampouco chegou a vivir en Marrocos, mais si mezo tiveron algúns problemas co idioma. Agora xa o que o visitou en varias ocasións. Ela naceu en España, o falan ben. que fixo aos seus pais optar por establecerse aquí. Os compañeiros venezolanos adaptáronse perfectamen- COMUNIDADE XITANA te e non houbo confusión co idioma, salvo porque ás ve- ces teñen problemas para se comunicar debido ao seu Para representar a comunidade xitana viñeron ao noso acento ou a algunha palabra en concreto.

39 ACTUALIDADE

Choiva de verbas. Cales terías compartido ti, lector/a? Estas son algunhas das súas...

As irmás Li Hanan Simona

– Ámote / 蜜蜂 - Abella - Deus Te iubeste Te seruit – Ódiote هلإ

Oxalá Nu esti – Non sei - لمأن 滑稽 - Banda deseñada

我愿 - Bambú - Paz Ochitei nu pot se veden cu lacrimiora Non podo ver os teus ollos con bágoas – مالس

Alessandro, de 1º de Bacharelato, adaptouse ben grazas a tegrara moi ben no seu grupo de amigos cando era nova, que xa tiñan familia aquí. Xa falaba un pouco de español, pero que algúns nenos/as son discriminados por seren xi- polo que tampouco tivo problemas respecto ao idioma. tanos aínda hoxe, non por culpa dos rapaces, senón polos Pola súa banda, Alejandro Calvo era tan pequeno cando pais, que non queren que os seus fillos anden con eles. se viñeron a Galicia que non se lembra de nada, mais vai preguntar no seu fogar sobre a vida do seu pai e da súa Pola súa parte, Teo está moi contento: “Adapteime ben, nai en Suíza, xa que non se dá conta de ter escoitado his- aínda que a principio de curso custoume un pouco xa que toria ningunha daquel tempo alá. é o meu primeiro ano no instituto”, afirma.

Simona tampouco tivo problemas de adaptación xa que Un consello importante... naceu aquí. Na casa, falan castelán, algo de romanés e, a partir de botar adiante este proxecto, démonos conta de Aproveitamos para dicir que Pilar nos mandou unha re- que comparte termos e expresión con outro compañeiro comendación para todos e todas nós: “Hoxe en día, a de clase, Ángel Rosillo, xa que ambos son tamén xitanos, educación aquí é fácil de conseguir e non a valorades o só que con orixes distintas. suficiente. Por iso quero dicir que a aproveitedes, xa que non hoxe nin mañá, pero pasado ao mellor ídelo necesitar Hannan, igual que Simona, non tivo problemas porque e non o poderedes ter”. tamén naceu en España. Cóntanos Hannan que na súa casa fálase bérber, español e árabe; pero este último non Grazas! o entende nin o fala. De todos os xeitos, coas axuda da súa nai, tamén ela aportou algunhas palabras para os no- Para rematar esta reportaxe queremos agradecer a to- sos contos, ademais dun relato infantil que traduciu cos das as persoas que colaboraron con nós, xa que sen a súa seus pais na casa. axuda non poderiamos facer nin este artigo, nin a futura velada Kamishibai, na que nos inspiraremos grazas a es- Pilar, a nai de antigos alumnos de instituto e parte da co- tes gratos encontros para dar vida a novos relatos para munidade xitana compostelá, explicounos que ela se in- os máis pequenos.

VAI UN KAMISHIBAI?

Alumnado de 1º, 2º e 4º de ESO, así coma de 1º de BAC., Para facer realidade o evento contamos coa colaboración celebraremos unha velada na que se contarán historias da comunidade educativa do IES: alumnado e as súas multiculturais a través dos kamishibais. familias, o centro sociocultural de As Fontiñas, o depar- tamento de Orientación, profesorado de Lingua Castelá, AUTORÍA: Lingua Galega, Inglés, Francés, Artes Plásticas, Música e tamén de Tecnoloxía. ANTÍA DOMÍNGUEZ E BREIXO BARREIRO, en nome do equipo de publicación de 1º de ESO A Ademais, estivemos a nos preparar para agora botar fóra as mellores historias: Alumnado de ESO e de Bacharelato do IES Antonio Fra- guas realizaremos unha velada kamishibai para os rapa- • Familiarizámonos co kamishibai practicando con re- ces e rapazas de 4º de Primaria dos centros adscritos ao latos xa feitos, procuramos información e documentá- instituto. monos.

40 ACTUALIDADE - SOCIEDADE

• Reflexionamos sobre o kamishibai coma xénero mix- • E, agora, en 1º e 2º de ESO crearemos os relatos, men- to (conto oral, ilustración e música) grazas a unha se- tres que en 4º de ESO e en 1º de BAC. farán a ilustración sión interdisciplinar Lingua-Plástica. mais o acompañamento musical.

• En 2º de ESO entrevistouse a xente da comunidade Estamos unindo esforzos e ilusión por que os nosos es- educativa para inspirarse para os relatos, o cal lles dará pectadores e espectadoras gocen ao máximo e coñezan de seguro unha proxección pluricultural. outras culturas. Vai un kamishibai para maio!

O MALTRATO INFANTIL

Cando oímos a palabra maltrato, o primeiro que nos vén Isto fai que cando medran ás veces poden ter problemas á mente é, un home que lle pegou a unha muller, pero afectivos, emocionais ... aínda que nos custe crelo hai moitos máis tipos de mal- trato que non sexa a violencia de xénero como por exem- Tamén está demostrado que a violencia apréndese e fai plo o bulling, o mobbing, o maltrato infantil, … neste ar- que nun futuro estas persoas se comporten de forma si- tigo vou intentar falar deste último, aínda que sexa unha milar. cousa que esteamos cansos de escoitar, segue sendo (na miña opinión) unha das peores formas de maltratar a O maltrato infantil é moi diverso; físico, sexual, psico- unha persoa, xa que esa persoa á que lle estás a facer lóxico. Uns deixan marcas no corpo, outros na alma ou dano, ben sexa fisicamente ou psicoloxicamente é alguén nos dous, pero isto depende da forza de vontade de cada indefenso, e queda marcado para toda a súa vida. Como persoa. Teñen que ser moi fortes e moi valentes para saír consecuencia cando eles maduran rematan por ter unha adiante e non deixarse levar polo máis próximo que pode depresión, meterse nas drogas, etc. Ademais, segundo ser meterse nas drogas, na depresión ou comportarse as estatísticas a maioría dos adultos aos que lle pasou como esas persoas que tanto dano lle fixeron no pasado. isto na súa infancia rematan por facerlle o mesmo a ou- tros nenos, e é moi triste para calquera neno non ter uns Non é doado para o neno, nin para esa persoa na que se pais (quen di pais poden ser os avós, tíos, …) aos que po- vai converter, pero si hai que ter esperanza para loitar der admirar e ter como referencia na vida, como os que contra vento e marea e chegar a ser unha mellor persoa. temos a sorte de ter uns pais que nos queren e educan para sermos despois adultos estables e responsables. Hai algo que sempre escoitei que se podería empregar neste contexto: “querer é poder”. Hai estudios que demostraron que un neno maltratado aprende a defenderse e vólvese hipervixiante. Viven sem- Patricia Iglesias Rey pre pendentes dos perigos ou ameazas que poidan sufrir. 2º ESO B

41 CIENCIA

100 ANOS DA TEORÍA DA RELATIVIDADE 100 ANOS DO CAMBIO DAS NOSAS VIDAS

O 25 de novembro de 1915, Albert Einstein presentaba a que lle conferiron unha ambición descomunal, un absolu- teoría que revolucionaría a física e a tecnoloxía modernas to desdén polas autoridades da física do momento e un e, por conseguinte, a nosa vida: foi a Teoría da Relativi- ego indestrutible, sen dúbida, claves no seu continuado dade. éxito como científico por excelencia do S. XX.

Moitas veces pensamos que este tipo de descubrimentos A TEORÍA DA RELATIVIDADE son totalmente alleos a nós, cremos que ocorren nunha especie de mundo paralelo no que non nos afectan, pero O que no ano 2015 celebramos foi o centenario da Relati- isto é porque non nos paramos a pensar como sería a vidade Xeral, que foi a continuación dunha idea presenta- nosa vida sen eles; pois seguramente algo diferente, non da en 1905: a Relatividade Especial, que mostrou de que si? Mais para saber as súas aplicacións no mundo actual, xeito o movemento modifica a percepción do espazo e do primeiro deberiamos coñecer os seus fundamentos e quen tempo, mentres que a velocidade da luz e as leis da física foi o que os formulou: son sempre as mesmas con total independencia da velo- cidade á que se mova o observador.

Entón, en 1907 Einstein tivo a que considerou a idea máis feliz da súa vida: foi quen de supoñer que a gravi- dade (que está por todos lados e en todo momento no universo) está intimamente unida ao espazo e ao tempo (que están tamén por todos lados no universo e en todo instante). Propuxo que o nexo de unión era a xeometría: o que ocorre, é que en presenza dunha masa o espazo- tempo “defórmase”, de modo que calquera outra masa nota ese espazo deformado, e vese obrigada a seguir tra- xectorias diferentes a cando estaba no espazo sen defor- mar (sen ningunha masa).

E que significa a deformación do espazo? Significa que adquire unha xeometría diferente á que estamos acostu- mados (chamado espazo plano ou euclidiano). Nun espa- zo non-euclidiano ocorren cousas moi diferentes ao nor- mal, por exemplo: pode que a liña máis curta entre dous puntos sexa curva, en lugar de recta; e que dúas paralelas ALBERT EINSTEIN se corten nun punto ou en infinitos puntos.

Nado no Imperio Alemán en 1879 no seo dunha familia Nun dos seus famosos experimentos decatouse de que de orixe xudía, e máis tarde nacionalizado en Suíza e en unha persoa en caída libre e alguén que flota no espazo EEUU, onde faleceu no ano 1955. teñen unha sensación similar , coma se a gravidade non existise. Tamén observou que estar en pé sobre a Terra, O pequeno Albert foi un rapaz quedo, ensimesmado, atraído pola forza da gravidade do planeta, non sería moi cun desenvolvemento intelectual lento, que, segundo el distinto de atoparse nunha nave espacial que acelerase mesmo, foi o que lle permitiu ser a única persoa quen de para producir o mesmo efecto. elaborar unha teoría como a da relatividade: “un adulto normal non adoita sentir inquedanza polos problemas A partires desta intuición, Einstein expuxo como a gra- que suscitan o espazo e o tempo, pois considera que todo vidade e a aceleración deberían ter a mesma causa, que o que hai que saber ao respecto xa o coñece dende a súa sería esa capacidade de obxectos con moita masa de primeira infancia. Eu, pola contra, tiven un desenvolve- curvar o tecido continuo do espazo-tempo, dúas dimen- mento tan lento que non comecei a suscitar preguntas sións que durante milenios foran consideradas separadas sobre o espazo e o tempo ata que me fixen maior.” e absolutas nas que a materia existía e interactuaba. O efecto desa curvatura e dos obxectos movéndose nela é Por isto, finalmente Einstein tivo unha capacidade para o que percibimos como a forza da gravidade, ou noutras ver o mundo distinta da maioría que lle permitiu alcan- palabras, o espazo que lle di á materia como moverse, e a zar logros prominentes, dos que todos somos sabedores, materia que lle di ao espazo como curvarse.

42 CIENCIA

Así foi como finalmente, en 1915 Einstein comezou o que - Os dispositivos GPS, que determinan unha posición a sería a transformación da nosa visión do mundo, presen- partir dos datos que reciben varios satélites (para que tando ante a Academia Prusiana das Ciencias a Teoría da esta información sexa precisa os reloxos dos satélites e Relatividade Xeral. da Terra deben estar sincronizados). A Relatividade non é imprescindible para calcular unha posición aproximada, pero si o é se queremos dar unha posición cunha marxe de erro de menos de 30 m, cando nos permite facer pe- quenas correccións que se deben á diferenza de acción gravitatoria entre o que hai na superficie terrestre e os satélites orbitando, que fan variar minimamente a per- cepción do tempo dende cada un dos diferentes reloxos. Este exemplo sexa quizais o máis ilustrativo na nosa vida cotiá, pero tamén hai outros que nos chegan de xeito máis indirecto, como os que vemos a continuación.

CONSECUENCIAS NO MUNDO DA FÍSICA

Poucas semanas despois da súa presentación en Berlín, o reputado físico Karl Schwarzschild mostroulle a Eins- tein os seus cálculos sobre como se comportaría o cam- po gravitatorio arredor dunha estrela de acordo coa súa teoría. Ademais de mostrar a eficacia das ecuacións de Einstein para describir o mundo real, os resultados de Schwarzschild suxerían a existencia de obxectos cósmi- cos inesperados. Ao calcular os efectos da curvatura do espazo-tempo dentro e fóra dunha estrela, observou que, se a masa da estrela era comprimida nun espazo sufi- cientemente pequeno, o tecido espazo- temporal parecía virse abaixo. Era a predición inverosímil dos buratos ne- gros, uns obxectos a cuxa atracción gravitatoria non pode escapar nin a luz e que nin Einstein considerou posibles no seu momento.

O primeiro gran experimento que serviu para confirmar - A súa famosa ecuación E = mc2 , que relaciona a ener- a validez dos plantexamentos da Relatividade Xeral foi xía que un corpo pode producir coa súa masa, é un punto o dirixido polo astrónomo británico Arthur Eddington en fundamental da física nuclear, que se encarga de producir 1919. Durante unha eclipse solar, observou que tal e como enerxía nas centrais nucleares, dende onde logo chega ás predicía a teoría, a masa do Sol facía que a luz proceden- nosas casas. te das estrelas que estaban detrás súa se curvase. Pro- bábase así que un gran obxecto era quen de deformar o - Os postulados sobre a dilatación do tempo e a contrac- espazo-tempo e que inclusive a luz debía desviarse para ción do espazo úsanse diariamente nos aceleradores de seguir a nova xeometría. A partires dese momento de partículas. alto valor científico e simbólico, o creador das teorías re- lativistas converteuse no científico máis salientable do - Serve para explicar todo o universo, a distribución de mundo. estrelas e planetas.

APLICACIÓNS NA NOSA VIDA En resumo, que de moi bo gusto celebramos no pasado ano 2015 o centenario da presentación da Teoría da Rela- Por fin, despois de intentar entender a este extravagante tividade, xa que cambiou o mundo da física, e con el, as científico e ás súas teorías, chegamos a este punto tan nosas vidas. interesante no que se mostra de que xeito inflúe na vida, mesmo diaria, de calquera persoa a Relatividade de Eins- Marta Rama Ferreira tein: 4º ESO C

43 CIENCIA

A ROBÓTICA XA ESTÁ AQUÍ

Pecha por un momento os ollos e imaxina un futuro, non e entretén a anciáns xa ben sexa respondéndolles a pre- moi afastado, no que espertas unha mañá calquera e ao guntas, recordando pasadas conversacións... chegar á cociña o almorzo xa está na mesa: o teu biscoito preferido, e o café á temperatura que che gusta; de fon- A escena relatada ao principio pode ser inventada, pero do escoitas as últimas noticias e despois algunha canción o seu contido é case real, xa non falamos de ciencia fic- que reflicta o teu estado de ánimo; ao saír da casa o teu ción, porque a robótica avanza a pasos axigantados. Para robot servente recórdache todo o que tes que levar e de- que isto sexa posible é imprescindible a investigación, e séxache un bo día. a Universidade de Vigo é un claro exemplo dos proxectos que se están desenvolvendo. Pode que nuns anos todo isto se faga realidade, mais, por agora, os robots só están presentes na nosa vida cotiá Conviviremos con robots capaces de percibir o noso esta- nalgúns aspectos: do de ánimo, de pensar, de actuar de forma autónoma... aínda que, esperemos, sempre sometidos á intelixencia • Uso sanitario: neste campo xa se están probando varios do ser humano. modelos de axuda en hospitais. Os máis destacables son Robear, que axuda no desprazamento de pacientes; Zora e MEDI, que colaboran na rehabilitación, sobre todo cos nenos, transmitíndolles confianza e reducindo os seus medos; e Little Moe, que está programado para a desin- fección, e é capaz de eliminar calquera tipo de virus dun cuarto en menos de cinco minutos usando luz ultravio- leta.

• Transporte: seguimos á espera de ver vehículos autóno- mos circulando polas nosas estradas. A única compañía que polo momento sacou un proxecto viable comercial- mente foi Google, que confirma a saída dos seus vehícu- los robotizados ao mercado para o ano 2020. Ademais, a empresa Radio Taxi Inc. poñerá en marcha en Xapón este mesmo ano unha proba na que se transportarán automa- Robear axudando na mobilización de pacientes ticamente en traxectos curtos a uns 50 voluntarios.

• Uso doméstico: xa é bastante frecuente atopar ao ro- bot Roomba aspirando o chan dunha casa, xa que ven- deu máis de 10 millóns de unidades dende a súa saída ao mercado en 2002; un modelo parecido podémolo atopar nos xardíns cortando o céspede; ambos os dous robots constan duns sensores que lle permiten unha mobilidade de 360º. Tamén son habituais os robots que nos axudan á hora de cociñar, capaces de picar, cortar, amasar, cocer…

• Para emerxencias. Existen robots móbiles aéreos e terrestres de inspección de instalacións, infraestruturas (pontes, encoros), detección e monitorización de catás- trofes (incendios, inundacións, erupcións de volcáns, te- rremotos) exploración, vixilancia e extinción de incendios, seguridade cidadá, detección e desactivación de minas antipersoas ou bombas…

• Humanoides: diferéncianse dos demais robots en que a súa estrutura corporal se asemella á dun humano. Nadia Thalman coa humanoide Nadine Neste campo atopamos numerosas novidades, entre as que se atopan: Asuna, cuxa función é a de manter unha Julia Álvarez Doral conversa; e Nadine, unha humanoide creada a imaxe e Lucía Méndez Ferreiro semellanza da súa inventora Nadia Thalman, que coida 1º Bach B

44 CIENCIA

VISITA Ó CITIUS

En xaneiro deste ano, algúns alumnos de bacharelato Ademais destes dous laboratorios, no CITIUS, contan cun fomos de excursión ó CITIUS (Centro Singular de Inves- terceiro, o Laboratorio de tecnoloxías de inmersión, ou ta- tigación en Tecnoloxías da Información). Este centro está mén chamado Living Lab. Aquí instalaron unha rede sen situado no campus sur da Universidade de Santiago, xus- fíos de sensores ambientais para experimentar a inmer- to á beira da Facultade de Matemáticas. Trátase dun lu- sión de persoas nun contorno intelixente. gar destinado á investigación de recente creación, no que cada día traballan máis de 100 científicos. Foi inaugurado Pero probablemente a parte máis interesante da nosa vi- en 2010 e xa foi recoñecido como Campus de Excelencia sita foi cando nos ensinaron e nos deron unha explicación Internacional polo Ministerio de Educación. A rede de sobre as infraestruturas das que dispoñen. As estruturas Centros Singulares da que forma parte especialízase en computacionais coas que contan serven para dar o sopor- diferentes eixos pertencentes ás Ciencias da Vida. te necesario para o funcionamento do CITIUS, así como para levar a cabo o desenvolvemento de proxectos en co- laboración co sector industrial.

O primeiro que nos ensinaron foi o laboratorio de robótica, un lugar destinado á investigación e experimentación con robots autónomos. Os robots que crean están equipados con materiais de última tecnoloxía, como son: sensores de contacto, ultrasóns, escáner láser, infravermellos, etc. Ensináronnos un dos robots co que están a traballar ago- ra mesmo. Este autómata era capaz de imitar movemen- tos humanos, falar e ata de seguir unha partida ao tres en raia, polo que podería ser usado para axudar a ensinar Grazas a todo isto, o CITIUS está capacitado para desen- a nenos con discapacidades. volver proxectos e servizos nas seguintes liñas:

Tamén visitamos o laboratorio de contidos dixitais, no • Paralelización de aplicacións que teñen instalado un sistema inmerso de realidade vir- tual CAVE. Co cal, poñéndonos unhas gafas especiais de • Optimización de aplicacións en arquitecturas mul- visión 3D puidemos ver tecidos, células, estruturas óseas tinúcleo e moito máis en tres dimensións. Esta tecnoloxía pode chegar a ser moi útil para profesionais sanitarios, pois • Optimización de aplicacións por medio da compu- poden preparar as operacións dos seus pacientes dunha tación maneira máis realista. • Deseño e desenvolvemento de arquitecturas cloud

Grazas a esta visita, descubrimos que non hai que ir moi lonxe para atopar un centro onde se investigue a tecno- loxía do futuro.

Alberto Saborido Patiño Uxía Mallón Moure Ana Rozados Eiras Marta García Vázquez Simón González Antón 1º BACH A

45 CIENCIA

ONDAS GRAVITACIONAIS

As ondas gravitacionais son perturbacións do espazo- vitacionais que viaxan á velocidade da luz e deforman ao tempo producidas por un corpo masivo acelerado. A seu paso o espazo e o tempo. Este fenómeno produciuse existencia deste tipo de ondas foi predito polo físico ma- moi lonxe de aquí hai 1300 millóns de anos, pero as ondas temático alemán Albert Einstein na súa teoría xeral da provocadas por el seguen viaxando polo universo. É un relatividade. dos acontecementos máis violentos do universo despois do big bang. Nos comezos da súa carreira científica, Einstein conside- rou que a mecánica de Newton non era suficiente para Grazas a estas ondas, ábrese un novo camiño na astro- reconciliar as leis da mecánica clásica coas leis do campo nomía. Ata o momento, esta centrárase no estudo da luz electromagnético. Isto levouno ao desenvolvemento da en todas as súas variantes coñecidas (raios X, ultraviole- súa teoría da relatividade especial. Así mesmo, decatou- ta...), pero estas ondas son comparables ao son e permi- se de que o principio da relatividade tamén se podía es- ten estudar obxectos que ata agora resultaban invisibles, tender aos campos gravitacionais, e xunto coa súa teoría especialmente os buratos negros. da gravitación de 1916, publicou a teoría da relatividade xeral. Continuou tratando os problemas da mecánica es- Velaquí algunhas opinións de persoas expertas no campo tatística e a teoría cuántica, o que deu pé ás súas explica- da física e da astronomía sobre as ondas: cións da teoría de partículas e do movemento das molé- culas. Tamén investigou as propiedades térmicas da luz, -»Os nosos oídos comezan a escoitar a sinfonía do uni- establecendo a base da teoría de fotóns. En 1917, Einstein verso. É un descubrimento histórico, que abre unha nova aplicou a teoría xeral da relatividade para modelar a es- era na comprensión do cosmos.» Alicia Sinters, física da trutura a gran escala do universo. Universitat de les Illes Balears (UIB) e líder do único grupo español participante no descubrimento. Estas e outras contribucións ao desenvolvemento da me- cánica cuántica, mecánica estatística e cosmoloxía, á par- -»Este descubrimento supón unha nova forma de mirar ao te doutras áreas, levaron a que fose considerado o físico universo. A capacidade de detectar estas ondas ten po- máis importante do século XX. Recibiu o Premio Nobel de tencial para revolucionar a astronomía. É a primeira proba Física no ano 1921 pola súa explicación do efecto fotoeléc- dun sistema binario de buratos negros e a primeira obser- trico e polo seu servizo á Física teórica, aínda que o anun- vación de dous buratos negros fusionándose. Ademais de cio da concesión non se fixo ata un ano despois, en 1922. probar a teoría da relatividade, podemos esperar ver bura- tos negros ao longo da historia do universo. Poderiamos O recente descubrimento destas ondas foi levado a cabo incluso ver os vestixios do universo primordial durante o polo LIGO (Observatorio de Interferometría Láser de On- big bang.» Stephen Hawking, físico revolucionario e ex- das Gravitacionais), que foi fundado polo físico experto perto en buratos negros. en buratos negros Kip Thorne. Este físico propuxo unha nova forma de observar o universo, máis ben escoitalo, a -»É parecido a esas aplicacións que escoitan unha can- través das ondas gravitacionais. ción nun bar e che dan o nome do artista e o nome do tema aínda que haxa moito ruído arredor. Aparte do big Kip encontrábase o día 14 de setembro pola mañá tra- bang, as fusións de buratos negros son os sucesos máis ballando na súa casa, cando recibiu un correo electrónico luminosos do universo. Confirmar a Einstein non é o máis que o instaba a revisar a web interna do LIGO. Alí alma- importante. As ondas gravitacionais permitirán estudar cenanse automaticamente os resultados do experimento como se forman os buratos negros, cantos hai e, tamén, de detección, que recibe os datos dende Hanford e Luisia- coñecer en máis detalle o ciclo vital das estrelas e do uni- na e fai un gráfico das frecuencias recibidas. E nas detec- verso. Máis aínda, este tipo de sinais mostrará se estes cións de ambos os dous sitios, o físico puido observar o violentísimos sucesos ocorren tal e como prediciu a teoría que chaman un sinal de son cuxa frecuencia aumenta co da relatividade de Einstein ou se debemos buscar outra tempo. Era exactamente o sinal que esperaban que pro- nova para entendelos.» Sascha Husa, investigador da UIB ducisen as ondas gravitacionais. e responsable do desenvolvemento das simulacións do experimento. Estas ondas en concreto creáronse a partir da colisión de dous buratos negros masivos, dun tamaño 36 veces superior ao sol, que provocaron un estoupido de enerxía Antón Lence Martínez equivalente a tres masas solares en forma de ondas gra- 4º ESO B

46 CULTURA

O ENTROIDO DE VIANA

O ENTROIDO DE VIANA, probablemente o máis antigo de Galicia.

O día trece de febreiro fomos a Viana do Bolo, á terra de meu tío,“correr o Entroido”. Son moitos kilómetros den- de a miña casa ata alí, hai que atravesar media Galicia, e Os que non traen disfrace nin careta acaban enfariña- toda a provincia de Ourense, chegar Á Gudiña e apartar á dos, os mozos tíranlle ás mozas . Para tirar cóllese coa esquerda coller para Viana que está rodeada dun encoro man a fariña e frégase o lado da boca. Non se pode botar onde os rapaces se bañan no verán. nos ollos nin entre o mesmo sexo, inda que ao final todo mundo acaba enfariñado, sobre todo os rapaces que fan equipos e perséguense por toda a praza, mentres tronan os bombos toda a noite.

O FOLIÓN OU FULIÓN QUE É?

É unha banda de música popular de percusión, que toca un ritmo e repíteo seguido todos os días do Entroido.

Alí atopamos un mundo de imaxinación, música, colori- O ritmo que se toca, créase con bombos e aixadas, estas do, transgresión e fantasía onde todo o mundo participa, compóñense dun apeiro de labranza (sacho, sacha ou ou- dende os máis pequenos ata os máis vellos de cada casa, tras) e un martelo, con este fanse os sons agudos e cos de cada aldea . bombos os graves, vaias onde vaias escóitase o son.

Na praza da vila , nada máis entrar atopamos os lardeiros.

QUE SON OS LARDEIROS?

Son bonecos de ferro, recheos de palla e petardos que se colgan no poste da praza maior, vestidos pero cos xeni- tais ao aire, vístense con roupa roubada, dous xoves an- tes do Entroido e o xoves de compadres, as mulleres per- seguen ós homes para roubarlles unha prenda e colocarlla ao lardeiro home, ese mesmo día pola noite, os homes perseguen as mulleres para tirarlles fariña.(Antigamente tirábase cinza). Esa mesma noite faise tamén a cea de Os disfraces son moi variados e imaxinativos e a noite compadres. faise moi colorida e musical.

O Sábado tamén se tira fariña ( día onde hai máis turis- Pero xa cansos, cheos de sono e de fariña imos durmir tas). porque despois vén:

47 CULTURA

O Domingo Gordo: Folións, comparsas, gran día no que Outros personaxes do Entroido son tamén a mula, ma- a figura principal é oboteiro , nas aldeas preparan este ragato... día todo o ano, fan grupos para ensaiar o ritmo do fo- lión. Cada aldea ensaia o seu ritmo ancestral, todos son O desfile remata coa festa da androlla. A androlla é un moi primitivos, e ademais elaboran o disfraz colectivo do gran chourizo con ósos de costela no seu interior. Ten un tema que queiran. Traballan todos, vai toda a aldea, e al- sabor picante e distinto a un chourizo. Sempre se acom- gúns van na comparsa disfrazados, outros tocan o bom- paña dun bo caldo quente. bo con tanta forza que rematan con sangue nos dedos. Dous ou tres van de boteiros e así van desfilando todas as aldeas.

OS BOTEIROS:

Percorren a vila acompañando ó folión , levan unha ca- misa que vai tecida con cintos de cores, unha máscara de cor moura tallada en madeira cun sorriso burlón, remata- da habitualmente cun lagarto, píntega ou calquera réptil. A máscara pode chegar a medir un metro de alto e vai adornada con cintas de seda. O boteiro tamén leva unha monca, vara longa rematada cunha borla, que pode ser de rabo de raposa .

Algúns levan un cinto ancho no que se incrustan chocas todo arredor, e ao moverse soan co seu característico son. Despois de comer, con moita pena volvemos para O Milla- O pantalón é de seda . doiro porque o luns había que traballar, pero alí o Entroido segue, Luns e martes quéimanse os lardeiros , e o mérco- O boteiro dá os seus característicos saltos para abrir o fo- res é o enterro da sardiña . lión, e vai facendo sitio, para que a xente do público non estorbe e mentres mete algo de medo. En resumo, o que me queda na cabeza é que tronan os bombos, soan as aixadas, os boteiros coas súas chocas repenican, son días de diversión para Viana, meu tío di que aos vianeses e vianesas lles saen os séculos de his- toria que levan nos seus xenes. Volven os días nos que aparece con máis forza o orgullo vianés.

O certo é que nestes días os problemas desaparecen en- tre os saltos dos boteiros , espantados pola forza e o im- pulso dos bombos e a fariña.

Álvaro Fernández Villaverde 2º ESO B

48 CULTURA

PUNTUALIDADE, UN BO HÁBITO:

Ás persoas alporízanos esperar. Adoitamos ser pouco be- A boa organización comeza na vivenda. Ter todo localiza- névolos cos impuntuais, máis pola sensación de perda de do evita ter que buscar nada. Hai xente que atopa calque- tempo que porque o outro chegue tarde. Tamén existe ra cousa nun desastre de organización, pero ese sistema quen sempre chega en punto, ás veces en exceso. A pun- non é seguro. O mellor é acostumarse a ter os obxectos tualidade non é unha característica de personalidade, se- persoais nun sitio determinado, e ás veces preparar todo nón unha filosofía de vida e un bo hábito, tan importante de antemán antes dunha cita. como lavar os dentes despois de cear. Tamén existe a organización dos acontecementos.. Cal- A idea de “por máis que me organizo non consigo ser pun- culade o tempo que necesitedes para chegar puntual ao tual” é falsa. Boas condutas e unha óptima organización voso destino, e contade cunha certa marxe por se xorde poden facer puntual á máis lenta tartaruga. A pesar de algún imprevisto. Imaxínate que o motor do bus se estra- que algunhas persoas afirmen o contrario, na maior parte ga na metade do camiño, ¡sería un desastre! dos casos o esforzo por chegar á hora precisa non é máis que unha ilusión producida polo estrés de apresurarse no Aínda que, por suposto, débese botar man da razón al- camiño da casa á oficina. Moitas veces as persoas pre- gunha que outra vez. Non vos comprometades con algo tenden reafirmarse facendo preguntas como: “¿por que que non ides poder cumprir. O imposible, coma os mila- corremos?” Pero, de novo o esforzo de chegar puntual gres, non existen. reside en levar o tempo necesario para facer o camiño. Tamén podedes axudarvos dunha axenda, é moi útil para A falta de puntualidade é un gran problema na vida cotiá. as persoas con mala memoria ou exceso de traballo. Pode levar tras de si perder a confianza e respecto dou- tras persoas, carrexa enfados e rupturas, e nalgúns casos E para rematar, vou facer fincapé de novo nas dúas cou- extremos consecuencias tan relevantes coma despedi- sas máis importantes: ser puntuais nas citas e ser orga- mentos. Traducido ao mundo lectivo: castigos, tarefas nizados. Estes consellos non só vos servirán para a vosa extras e perda de tempo de ocio. estancia no instituto, senón para a vida cotiá que vos espera no futuro. Chegar a tempo é máis importante do Corrixilo é unha desas cousas que se merece un “fácil dici- que se cre, pode influír sen que nos demos conta na nosa lo, difícil facelo”. Pode que soe sinxelo, pero para persoas vida social. con malos costumes de orde non o é tanto. A clave para ser puntuais reside na organización. Se vos é moi difícil, tomade exemplo doutras persoas e creade un sistema María Carballido Cerqueiro eficaz. 3º ESO

MITOS GREGOS:

A CAIXA DE PANDORA

Prometeo enganara os deuses, primeiro deixáraos sen carne e despois subiu ao Olimpo e sen que ninguén o vise devolveulles aos homes o lume que Zeus lles ripara.

Zeus un día visita ao seu fillo Hefesto, que era ferreiro. O lugar no que traballaba era o máis parecido ao inferno, pero a el gustáballe. Era feo e coxo e utilizaba o seu tra- ballo para illarse dos outros deuses.Como Zeus lle quería dar un escarmento aos homes, pídelle axuda a Hefesto. Consiste en que cre unha muller moi fermosa e chea de dons. Esa muller é Pandora. Zeus dalle un agasallo que é unha caixa de ouro, pero ela ten que prometer que nunca, nunca, baixo ningún concepto vai abrir esa caixa. Ela pro- mete que non a abrirá.

49 CULTURA

O último agasallo que Zeus lle dá é un don moi perigoso: APOLO E DAFNE a curiosidade. Os deuses, o mesmo que os homes, nunca esquecen o Epimeteo, irmán de Prometeo, namórase de Pandora e seu primeiro amor. Apolo era o deus da poesía e da mú- decide casar con ela. Prometeo dille que non o faga, que sica. Matou á serpe Pitón, unha sanguinaria besta dis- pode ver o futuro e Pandora non traerá nada bo; pero o parándolle unha chuvia de frechas. Logo daquela fazaña irmán non lle fai caso. volveuse terriblemente orgulloso gabándose da súa va- lentía e desprezando aos demais. Acabou discutindo con Durante un tempo son felices. Chegou un día en que Pan- Eros, o deus do amor. dora non puido aguantar máis, a súa curiosidade era moi forte e abriu a caixa. Cometeu un erro, Zeus encerrara Para vingarse de Apolo valeuse da arma que mellor co- naquela caixa todas as desgrazas dos seres humanos. ñecía, o amor. Lanzou dúas frechas dende o aire: unha de Empezaron a oírse laios de dor e prantos de mágoa. A ouro e outra de ferro. A de ouro tiña a punta de diamante vinganza de Zeus acababa de completarse. e servía para que a xente se namorase e a de ferro es- taba rematada cunha punta de chumbo e provocaba un A Terra quedaría aniquilada se non fose pola última cou- rexeitamento absoluto do amor. Eros disparou a de ouro sa que saíu da caixa, a esperanza. Hefesto colocáraa ás a Apolo e a de ferro a Dafne, unha das ninfas máis fermo- escondidas porque amaba a Pandora, a súa creación. Así sas de Tesalia. os homes conservarían sempre a esperanza nunha vida mellor, malia as desgrazas. Até aquel día, Apolo nin sequera reparara en Dafne. Para el era unha ninfa máis. Pero despois do frechazo de Eros, non foi quen de sacala da cabeza, ata lle pediu que casara con el. Dafne respondeulle que o amor non lle interesaba, que nunca casaría. Non desprezaba o seu amor, mais non quería o amor de ninguén.

Malia aquela negativa Apolo non perdeu a esperanza. Perseguíaa e amosáballe o seu amor constantemente.

Dafne era filla do río Peneo, que tiña poderes divinos, como todos os ríos. Pediulle axuda e converteu a Dafne nun loureiro. Apolo decidiu converter o loureiro nun sím- bolo de gloria, as follas servirían para coroar xenerais vi- toriosos e para honrar os grandes poetas.

O DESAFÍO DE ARACNE

Nas ribeiras do mar Mediterráneo, hai moitísimo tempo existiu un país chamado Lidia, famoso pola púrpura, un estraño molusco que se criaba nas súas praias. As púr- puras gardaban nas súas entrañas un auténtico tesouro, unha tintura carmesí tan intensa coma o brillo dos rubís.

50 CULTURA

Reis e emperadores, princesas de todas as nacións acu- dían a Lidia para mercar túnicas e veos tinguidos con púr- pura. Os mercados estaban sempre moi concorridos e os cartos corrían a esgalla por todo o reino.

Reinaba Idmón, un home viúvo que tiña unha filla cha- mada Aracne, que era a mellor tecelá de Lidia. En certa ocasión Aracne proclamou que era mellor que a deusa Atenea, a deusa das fiadeiras e das bordadoras. Atenea quixo que Aracne tivese unha cura de humildade e un día entrou no seu obradoiro coma unha anciá de pelo branco e un caxato, e observou todo o que alí estaba exposto. Atenea díxolle que ela o fixera todo e que sabía tecer me- llor que a mesmísima Atenea.

A anciá aconselloulle que non dixese iso porque Atenea era unha deusa, pero Aracne seguiu a desafiar á deusa, e dixo que se a tivese diante retaríaa a competir con ela.

A anciá alterouse moito ao oír aquelas palabras e pouco a pouco foise convertendo nunha moza fermosísima, era a mesma Atenea.

Aracne díxolle que non lle tiña ningún medo e ante o de- safío competiron.

Tanto o tapiz de Atenea como o de Aracne eran admi- Un día o deus Dioniso, deus do viño e mais das festas, rables. O tapiz de Atenea quería lembrar que os deuses pasou por Frixia e un dos seus acompañantes, Sileno eran os todopoderosos e o de Aracne daba a entender acabou durmindo no xardín de Midas. Este tratouno moi que os deuses non son en absoluto mellores que os seres ben, cando volveu xunto Dioniso contoullo e o deus quixo humanos. premiar a Midas. Díxolle que lle concedía o don que lle pedise. Cando Atenea se decatou que o veo da súa rival era im- pecable o seu corazón ardeu de envexa e tampouco po- Midas era un home rico e poderoso e pediu que todo o día perdoarlle que utilizase o seu tecido para aldraxar os que el tocase se convertese en ouro. Dionisio quedou moi deuses. A deusa esgazou o veo de Aracne e bateulle na estrañado e preguntoulle se estaba seguro, Midas res- cabeza coa lanzadeira do seu tear. Aracne comprendeu pondeu que si. Dende aquela todo o que tocaba o seu cor- entón o seu erro por desafiar á deusa. Correu a un currun- po convertíase en ouro: unha rocha do xardín, unha rosa, cho do obradoiro onde había unha corda pendurada do un terrón, o seu can, a súa filla etc. Así foi como se deca- teito e pasouna arredor do pescozo. Todos os presentes tou do seu erro. Se non fose cobizoso o seu can e a súa berraron e a deusa compadeceuse. Deixouna que vivise filla seguirían con vida. O propio Midas estaba a piques pero permanecería colgada e tamén os seus descenden- de morrer, pois nunca máis podería comer, se tocaba un tes. E dese xeito viviron sempre as arañas, descendentes anaco de pan este convertíase en ouro. daquela orgullosa rapaza de Lidia que cometeu o erro de considerarse mellor que os deuses. Suplicou a Dionisio que lle quitara o don, e este axudou- no. Para salvar a súa vida e recuperar a súa filla tiña que O OURO DE MIDAS bañarse na fonte onde nace o río Pactolo. Así o fixo e lo- grou salvarse e tamén á súa filla. Deixou de ser o home O home estúpido rara vez alcanza a felicidade, pois non máis rico do mundo e o máis desgraciado. sabe valorar o que ten. Así o demostra a historia de Mi- das. PERSEO E A CABEZA DE MEDUSA

Midas era fillo do rei de Frixia, esta era unha rexión de Dánae era a filla do rei Acrisio de Argos (cidade grega si- Oriente Próximo situada na actual Turquía. Era unha terra tuada na península do Peloponeso, a uns 100 km ao su- rica, na que había de todo. Midas foi un home afortunado roeste de Atenas) e vivía illada do mundo, encerrada na e tras a morte do pai comezou a reinar. Gustábanlle as torre dun palacio. O motivo era que a Acrisio lle profetiza- cousas fermosas e nos seus xardíns plantou un milleiro ran que ía morrer a mans dun neto. de roseiras.

51 CULTURA

Cando Dánae chegou á adolescencia decidiu encarcerala era un fouciño con folla de diamante que lle facilitara Her- para que non puidese casar e ter fillos. mes e un escudo de Atenea. Logrou cortarlle a cabeza e gardouna nun zurrón, unha bolsa grande de pel. Zeus encaprichouse dela e logrou entrar na cela de Dánae sen que ninguén se decatase. Un día a moza notou unha Na viaxe de volta decidiu descansar nunha costa rochosa. estraña chuvia de ouro sobre o seu corpo, era Zeus que se Alí había unha rapaza chamada Andrómeda, que era filla transformara para poder abrazala. Nove meses despois do rei daquelas terras. Nada máis vela namorouse dela. Dánae tivo un fillo e chamouno Perseo. Poseidón, o deus do mar dixo que o reino de Andróme- da volvería vivir en paz se o pai a entregaba ao monstro Acrisio comprendeu que o seu nacemento tiña que ver mariño, que xa matara animais e persoas nos últimos con algún prodixio sobrenatural. Para salvar a súa vida meses. A Perseo iso pareceulle unha crueldade e díxolle decidiu embarcar o neno e a súa nai nun caixón de ma- que mataría ao monstro. Cando o monstro chegou fíxolle deira, que guindou ao mar. Perseo choraba seguido e o fronte pero notou que comezaban a faltarlle os folgos. único que o aliviaba era un anel de diamantes que Dánae Así abriu o zurrón cos ollos pechos e sacou a cabeza de levaba posto nun dedo e que resplandecía na escuridade. Medusa, a besta converteuse nunha enorme montaña Cría que os diamantes eran como diminutos espellos que de coral. Así Andrómeda foi libre. Casaron e tiveron seis escorrentaban os monstros. fillos. Volveu a Sérifos e entregoulle a cabeza de Medusa encerrada no zurrón a Polidectes, o rei non puido resistir Durante corenta días e corenta noites vagaron sobre o a tentación de ollala e así acabou convertido en pedra. mar ata que unha mañá as correntes leváronos ata a illa de Sérifos (mar Exeo) onde os atoparon uns pescadores. Perseo conservou o escudo con que vencera a Medusa ata Alí mandaba o rei Polidectes que os acolleu no seu pala- a vellez, e ás veces sacáballe brillo durante horas. cio. Perseo medrou ata converterse nun mozo alto, lanzal, valente, que manexaba a espada á perfección. Polidec- Andrómeda estaba tan fermosa algúns días, que Perseo tes empezou a desconfiar de Perseo e decidiu desfacerse apartaba a vista e contemplaba o reflexo da súa esposa del. Así encargoulle que lle trouxera a cabeza de Medusa. na superficie do escudo. Cavilaba:“quen sabe, se cadra ta- Medusa era un dos monstros máis despiadados da Terra, mén a beleza pode converter aos homes en pedras.” convertía en pedra todo o que a miraba. Perseo non du- bidou en aceptar a misión. Contou coa axuda dos deuses Eva Carruillo Mata para levala a cabo, Hermes e Atenea. A súa única arma 3º ESO C

GLOBALIZACIÓN E MULTICULTURALISMO:

Teño clase de inglés tres veces por semana e outras tan- Isto é xenial, xa que cada lingua trae consigo unha cultu- tas veces teño clase de francés. A educación pública brín- ra, un xeito de ver a vida, unha historia, unha literatura,... danos aos alumnos a marabillosa oportunidade de apren- der unha segunda e ata unha terceira lingua estranxeira. Hai anos, a aprendizaxe de linguas estranxeiras non tiña

52 CULTURA tanta relevancia na vida académica dos mozos e mozas. digo que debamos defender a morte a nosa cultura e des- Non obstante, a chegada da globalización fixo que lin- prezar as outras, podemos admiralas e introducir certos guas e culturas alleas irrompesen na vida dos españois, e aspectos seus na nosa propia. Mesmo creo que se alguén isto ocasionou importantes cambios en moi diversos ei- renegara da súa cultura estaría en pleno dereito de aban- dos, coma o mercado laboral. Con frecuencia relaciónase donala, pero continuar a enganarnos a nós mesmos coa a globalización coa política e a economía, mais esta ta- leria de que a nosa cultura segue intacta parece algo pro- mén afecta á cultura. Nun plano idílico, as culturas “glo- pio de persoas pasivas e pusilánimes. balizadas” beneficiaríanse mutuamente do seu contacto e enriqueceríanse entre si; non obstante, semella que se A nosa sociedade quere un colectivo homoxéneo para está a dar unha homoxeneización cultural a nivel mun- producir bens en cadea e distribuílos a menor prezo. dial. Moitos expertos están a falar xa de Imperialismo Aventuraríame a dicir que se nas súas mans estivese, Cultural(imposición dunha ideoloxía e cultura alleas aos mesmo produciría cidadáns en cadea, máis mansos e me- habitantes dunha nación por parte doutro país). nos proclives a facer cousas triviais coma reflexionar ou crear arte. Se non che gusta a túa cultura cámbiaa, pero É innegable que nos últimos tempos a sociedade espa- non adoptes outra por que alguén cho impón. En última ñola sufriu profundos cambios, pero cales deses cambios instancia é a túa cultura a que define quen es, e eu non foron motivados polos propios españois e cales foron im- podería soportar a idea de atoparme nun mundo onde tó- postos por medios de comunicación estranxeiros? Cada dalas persoas fósemos iguais. cultura ten valor per se, xa que é produto directo da per- cepción vital dun colectivo de persoas. É importante que vaia evolucionando co tempo e adquirindo novos matices, Enrique Salvado Vigo pero hai unha liña que separa enriquecer de invadir. Non 4º ESO B

LAV:

tes ensináronnos como traballar nun gabinete de prensa e estivemos, dende ás dez da mañá ata as sete e me- dia da tarde, entrevistando aos organizadores, alumnos e profesores, e escribindo as nosas reportaxes. Rematei máis cansa que tras unha semaniña enteira de exames, o traballo de xornalista é extenuante pero, aínda así, me- receu a pena.

Tiven a oportunidade de falar para a cadea SER sobre o LAV e diversos asuntos da radio; de entrevistar a Jorge Coira, o gañador dun Goya pola montaxe da película El Desconocido; e de escribir unha crónica para o periódico online Galicia confidencial.

Traballei sen descanso e aprendín trucos moi útiles para LAV: unha experiencia única a mans de profesionais ga- os meus futuros proxectos. Pese a que o LAV non é moi legos coñecido hoxe en día, paréceme unha estupenda iniciati- va e augúrolle un gran futuro. O Laboratorio Audiovisual de Vedra, que transcorreu du- rante os días 13 e 14 do pasado mes de febreiro, conta con A selección dos profesores foi perfecta. Eran todos verda- gratas valoracións por parte dos participantes. deiros experimentados, decididos a compartir os segre- dos e trucos do seu éxito. Tratouse dun conxunto de obradoiros dedicados ao au- diovisual que foron impartidos por expertos na materia. En total participaron 150 persoas na súa novena edición, Contou con clases tan curiosas como Kung Fu fotográfico e a min deixoume tal impresión que non podo agardar á ou Xogando coa holografía (para nenos de 10 a 16 anos), próxima. e concretamente, eu vou describir a miña experiencia no obradoiro de Xornalista por un día. Esperamos que sexa tan marabillosa coma esta.

Para unha nova reporteira coma min, colaborar na difu- María Carballido Cerqueiro sión do transcurso do LAV foi un gran desafío. Os docen- 3º ESO C

53 LITERATURA

“A PRAIA DOS AFOGADOS”, DOMINGO VILLAR

Domingo Villar volve morístico. Isto pode verse claramente na exasperación de a acaparar a aten- Rafael Estévez ante a actitude lacónica dos galegos e na ción coa súa novela súa manía de contestar sempre con outra pregunta. Cabe “A praia dos afoga- destacar a gran caracterización dos personaxes, en espe- dos”, unha trama cial o de Leo Caldas, o cal se nos amosa como un home chea de suspense e entregado ao seu traballo, inseguro no persoal e miste- intriga protagoni- rioso e reservado na vida social. Igualmente, o xeito de zada polo inspector levar á investigación (axudándose de forenses, probas de Leo Caldas e o seu ADN), non deixa de recordarnos ó “estilo CSI” tan común axudante Rafael Es- nas series televisas actuais. tévez. O argumento céntrase na inves- Non obstante, a pesar das súas virtudes, o excesivo nú- tigación en torno á mero de páxinas e o lento desenvolvemento da inves- morte dun mariñei- tigación ó principio da novela, fai que resulte un pouco ro afogado na vila pesada a lectura. Isto último contrasta co final do relato, de Panxón. O que ó xa que nunhas escasas páxinas decídese o rumbo que to- principio semellaba marán as indagacións e o final das mesmas. Outro dos un suicidio, resulta aspectos que menos me gustaron é o final aberto da his- ser un asasinato levado a cabo coa finalidade de encubrir toria, que nos deixa coa palabra na boca e coa dúbida de outro crime sucedido moitos anos atrás. Así, a través de se finalmente o inspector Caldas será capaz de solucionar minuciosas descricións de cada unha das escenas, o au- a súa vida persoal. tor consegue atraparnos e introducirnos na súa historia como se fósemos un personaxe máis, mantendo a ten- Verdadeiramente, pareceume un libro moi interesante, sión de principio a fin. porque a través dunhas palabras sinxelas, pero cheas de significado, tes a sensación de viaxar ata o lugar do crime Resultoume interesante o realismo da obra. O feito de e involucrarte na investigación do asasinato. Ademais, que a acción se desenvolvese en Vigo dota de proximida- o autor non desvela ó culpable ata as últimas páxinas, de a historia, facendo que o lector galego se sinta aínda levando a emoción e a intriga ata o extremo. En conclu- máis identificado. Isto reálzase cun vocabulario simple sión, recoméndolle este libro a calquera ao que lle guste o e coloquial empregado para relatar os feitos, axudando xénero policial, xa que é unha desas historias que deixan a amenizar a lectura. Así mesmo, pareceume un acerto pegada. elixir como un dos protagonistas a un aragonés, xa que aporta orixinalidade á novela. Grazas a isto, podemos Paula Soto Rodríguez observar a convivencia entre dúas culturas totalmente 4º ESO B opostas, a galega e a aragonesa, engadindo un xesto hu-

DOMINGO VILLAR, BIOGRAFÍA

Escritor galego que Aínda que as súas obras son traducidas a moitos idiomas, actualmente vive en como o castelán, inglés, francés etc. sempre escribe en Madrid. Naceu no 1971, lingua galega, pero Domingo escribe á vez en castelán e en Vigo e é coñecido galego, é dicir, comeza a escribir en galego e, simultanea- polas novelas pro- mente, escribe en castelán. Utiliza os libros como medio tagonizadas por Leo de entretemento, pero tamén fai unha crítica á socieda- Caldas. Inaugurounas de, sempre con humor e cousas típicas de Galicia. con Ollos de auga e continuou con A praia Non é que Domingo Villar escriba pouco senón, como ben dos afogados. A día di el mesmo, “o meu oficio ten máis que ver coa depu- de hoxe seguimos a ración da idea que con fogonazos de inspiración”. Unha esperar a terceira en- curiosidade é que escribe pola noite, le o escrito e corríxeo trega, Cruces de pedra. pola mañá e usa a tarde para a familia. Á hora de reler ten

54 LITERATURA que facelo sempre en alto, e contándollo a alguén. Thriller Awards no Reino Unido. Este libro foi traducido a 6 idiomas. A súa muller é aragonesa, polo cal Estévez, o axudante de Leo Caldas, é de aí. Outras curiosidades sobre a súa vida Con A praia dos afogados gañou o premio Antón Losada, son que sempre estivo moi cerca do viño dende pequeno, o libro do ano da Federación de Libreiros Galegos e ser polo que as viñas xogan un importante papel en A praia o autor do ano para a revista Fervenzas literarias. Foi fi- dos afogados, e que actualmente traballa como crítico nalista ó Premio Libro do Ano do Gremio de Libreiros de gastronómico na radio. Será po iso que Leo Caldas, nesta Madrid, o Novelpol e o Brigada 21. Esta obra foi traducida mesma obra ten relación coa radio. a 9 idiomas.

As novelas transcorren en Galicia, Con Ollos de auga Pablo Vicente gañou o premio Sintagma, o premio Brigada 21 e o Frei Javier Pita Martín Sarmiento. Tamén chegou a ser finalista do Crime 4º ESO B

FUNAMBULISTAS

bastidor de filosofía. Diferénciase dos traballos da súa especie porque aquí permite deixar voar a imaxinación, e dá gran importancia á orixinalidade dos relatos, igno- rando por completo os esquemas clásicos introdución- nó-desenlace.

Este é un exemplo perfecto das tendencias macabras adolescentes actuais, pero o grao de complexidade e vocabulario da prosa dá, ao meu entender, unha impo- sibilidade narrativa para os alumnos de menos de quince anos. É certo que o libro é entretido, ten ese matiz es- trambótico que tanto chista, pero ás veces hai que botar man de dicionario, e iso engade un esforzo adicional que dificulta o pracer lector.

Ademais, paréceme que a novela é irregular. Algúns re- latos son extraordinarios, o do home con tendencias sui- cidas que busca diversas formas de morrer e o da muller que relata como roubou o Códice Calixtino resúltanme Título: Funambulitas divertidos e perturbadores; pola contra, o do párroco que busca de novo a Deus nas ondas do mar semella unha Autora: Mercedes Leobalde intención de evocar sentimentos de tristeza e inxustiza, Editorial: Xerais afastándose do tema xeral. Este e algúns outros confor- man un grupo de certos contos que aumentan a diversi- Funambulistas, de Mercedes Leobalde, xoga coas situa- dade anímica, pero que baixan a miña consideración. cións máis pintorescas e escuras que se poden dar na sociedade. Algunhas inconclusas, a maioría relacionadas Porén, decidín cualificar este libro como especial . Convi- coa morte, co fin, co Inferno, facendo uso desa metáfora do aos atrevidos e atrevidas interesados nas reflexións tan orixinal que representa no título do libro. humanas a mercar esta novela, que non é motivo de riso, e que non é tal para tomala con indiferenza. É un traballo “Estar na corda frouxa, ao borde do sufrimento ou do fi- moi interesante para pensar e pasar o tempo de soidade, nal”, parece un concepto moi atractivo. 24 relatos curtos, pero non sexades impulsivos e tomádeo con calma, aten- algúns parten dun mesmo fío argumental, conforman dendo a cada palabra e idea para poder espremer todo o este libro gañador do décimo sexto Premio de Narrativa seu potencial. Curta Ánxel Fole, convocado polo Concello de Lugo.

E realmente meréceo, esta é unha clase de libro que en- María Carballido Cerqueiro dexamais vira. É como unha gran reflexión da vida, un 3º ESO A

55 LITERATURA

XORNADA DE ANIMACIÓN Á LECTURA

1.-Que ou quen lle inspirou para chegar a facer anima- ción á lectura?

Foi un profesor do instituto, do Calvario, chamado Jacin- to. El empezou a facer da literatura unha cousa distinta do que vira ata ese momento... Escollía os libros doutra maneira, empezamos a facer lectura dramatizada, ex- periencias cos libros e claro, aquilo foi todo un mundo e practicamente o máis que aprendín foi del.

2.-Cando comezou a ir polos centros coa animación e estas cousas?

Pois mira, empecei... non ía con contos, empecei hai 25 anos e tiñamos unha asociación de amigos da astrono- mía e empezamos a dar charlas sobre o Sol, as manchas solares, faciamos observación nos recreos do sol e con iso comezamos a dar charlas nos centros. Unha persoa que o viu dixo.. ti podías contar contos tamén..., aí comecei a dar charlas. Comecei con charlas divulgativas que non tiñan nada que ver coa literatura, senón de ciencia.

Benxamín Míguez Novoa comezou a animación á lectura 3.-Cando era pequeno tiña vostede un especial interese hai xa moitos anos cando aínda era estudante de Maxis- polas historias en xeral ou iso foi co paso do tempo? terio. Logo virían poxectos para a Xunta de Galicia des- envolvendo campañas de lectura en galego. Dende aí o A min sempre me gustou ler dende moi pequeño, e iso salto foi traballar pola súa conta o que o conduciría ao que son disléxico e custábame moito ler porque, claro, sector editorial. onde dicía sol eu dicía los e, claro, iso foi un problema. E, precisamente miña nai, que era mestra, para curar e En 1994 comezou a traballar para a editorial Rodeira do reforzar esa dislexia, unha das cousas que facía era ler grupo Edebé levando a cabo campañas de animación á moito, lía un montón de contos, e iso que daquela non lectura en centros educativos de toda Galicia. Estas ac- había os libros que hai agora. E sempre me gustou. cións, estaban dirixidas a alumnado de educación prima- ria e Secundaria. O traballo comprendía o deseño e pre- 4.-Ten algún xénero literario no que se sinta máis cómo- sentación aos alumnos das obras que ían ler, condutor do ou dálle igual? de libro-forum, deseñador de estratexias de animación lectora e conta contos para alumnos de Ed. Infantil e Ed. Leo bastante de todo, pero gústame a ciencia-ficción, os Primaria. libros de aventuras, as historias clásicas; basicamente non teño ningunha preferencia. Así mesmo, desenvolveu, como guionista e director ar- tístico, proxectos de dinamización lingüística para o pro- 5.-Ten algún autor que lle guste máis có resto? grama Bocaberta da Xunta de Galicia. Todos, de ampla di- fusión como Ou Muiño do Rato Pérez, A fantástica viaxe Si, teño un que para min significa moito, Joseph Conrad, de Patri e Navegantes e homes de Mar unha volta pola ten a novela que máis me gusta, que é “Victoria”, pero cultura clásica a través de A Odisea porque a lin no momento e logo Italo Calvino, foi quen me abriu as portas. O máis gracioso de Italo Calvino é que me Como formador de formadores, desenvolveu programas, falou por primeira vez del unha profesora de física que me cursos e charlas sobre oralidade e dinamización da lectu- regalou os libros e me regalou un, porque eu era así un ra na aula. Realizou cursos para FERE, Universidade de pouco rebelde, que era “O barón rampante” e dixo:”Mira, Vigo, sindicatos e asociacións pedagóxicas. le este libro porque o personaxe se parece moito a ti.”

A día de hoxe segue a traballar no que sempre lle gustou 6.-Se tivera que resumir a súa carreira nunha soa pala- que é a lectura e o que supón para cada un de nós cada bra, cal sería? libro que lemos. Por exemplo a nós que nos acompañou a falar sobre o libro “Mentira” de Care Santos: Vida, pois todo o que fixen foi vida.

56 LITERATURA

7.-Que pensas sobre o que din de que a nosa xeración moito menos, pois había moitos menos libros, moito me- se está desinteresando pola lectura e prestándolle máis nos acceso á lectura e o desinterese era igual. Non son atención a outras cousas como os videoxogos? incompatibles os xogos e a lectura. Eu mesmo teño na casa un fillo que é moi lector e ao mesmo tempo está no Eu penso que non hai tal desinterese senón que é unha “League of Legends”. Entón non é incompatible. percepción, é dicir, cando eu estaba no instituto líase

8.-Para acabar, esta é unha pregunta á que recorremos todos os alumnos deste instituto, podería recitarnos algúns versos?

BICOS POR GAZA Hoxe escríboche Busco o teu abrazo coas bágoas refuxio cálido, anegando os ollos para que, porque, cada unha mentres penso das nosas en ti, amor, caricias a irracionalidade conxure o mal, das bombas os medos, esmaga A vida a barbarie e os soños das mentes dos inocentes. escuras.

Afástame Que cada bico sexa arma cos teus bicos berro de liberdade da Sinrazón contra a ignominia, dos que choran que cada aloumiño aos seus mortos sexa mensaxe asasinando, de esperanza, da tolemia raio da morte de luz e a dor. na mañá.

Ainhoa Vázquez Varela Pablo Sangó Rial 2º ESO D

57 LITERATURA

DERROTADA

Estou soa e non teño nada. A miña vida é como una obra e silencio: fíreme e atorméntame, son as lembranzas e as de teatro onde só hai unha personaxe, unha personaxe ansias insatisfeitas, as dores alleas e propias, a angustia que suplantou ao actor. Pasei anos buscando algo que de ser, de vivir, pero non, é só a miña soidade Por que non me pertencera, que puidera chamar meu, algo que me podo ser feliz un breve instante? identificara, e o único que atopei, é unha botella de ab- sente baleira, tan baleira coma min. Xa non podo falar, xa A miña conciencia, ela está peor ca min, ha, ha, ha. Para o non podo pensar… nin sequera podo chorar. Quero terme, único que serve a miña conciencia é para esperar un futu- recuperarme, ser miña e nada máis; quixera volver a ser ro aínda máis negro. Son as cinco da madrugada, o meu aquela rapaza das fotografías, volver a sorrir, ser capaz corazón está xeado, presinto que esta será a miña derra- de sentir alegría e capaz de ver o futuro como unha gran deira noite, e ti non estás comigo, ninguén o está. Todos aventura. Soñaba con ser feliz, con que me amaran, con vós marchastes, seguindo o voso destino, esquecéndo- viaxar, tiña esperanza. Agora, esa esperanza está conxe- vos de que sempre estiven aí para vós Por que a xente lada co desuso. Soñaba unha vida tan distinta… Un a un que quero sempre me abandona? Recoñezo que estou foron caendo todos os soños que levantei. Non fun fe- desolada. Bebín demasiado e non son capaz de erguer- liz, ninguén me amou Poderei vivir a túa ausencia? Todo me do chan, estou tendida. É unha casa vella, a madeira pasa e nada queda, só o silencio e o baleiro perduran, renxe e ráscame a meixela. Eu teño unha conciencia ta- nada máis, nin sequera o odio, o medo a soidade, todo mén, teño as miñas propias dúbidas con respecto ao bo e morre, incluso os desexos e os recordos se extinguen, o malo, cargo a mesma norte que calquera, e unha cadea como morriches ti, como se esvaeceu a túa figura, que de miseria fai que me pregunte Que é vivir? Eu non vivo, agora se mostra diluída para atormentar as miñas noites existo ¡¡¿Ata cando meu Deus?!! e os meus días coa súa burlesca mirada, ti cariño malo. Quixen terte por sempre e non foi posible, nada é eterno Oxalá alguén me amase o suficiente para darme motivos Quen me diría que a miña vida ía ser semellante abismo para vivir. Quéreme, suplícoche que me ames, que veñas de desesperación, este inferno? buscarme e me acoches no teu colo, quentiña nos teus brazos, bicándote, vivindo por ti e para ti, meu amor. Tan De que pode culparme? Quíxena máis que a ninguén. Es- preto e tan lonxe, só con arrastrarme uns pasos, pode- cribinlle cartas, regaleille flores, fíxenlle mil agasallos, tal ría coller o teléfono e chamarte, pero ti desprezaríasme, vez non souben querela. Sabía que o seu amor non era colgarías antes de que dixera media palabra. O único que comparable ao meu, pero un sorriso seu era como unha me demostra que aínda estou na Terra, son as bágoas brisa directa ao interior dos meus pulmóns. A miúdo cau- amargas que estou derramando agora. Cada unha delas sábame respecto a idea do desgaste das miñas palabras percorre o meu nariz, despois o meu rostro e finalmente de amor. Só pensaba en estar nos seus brazos, sendo eu aterra nos meus beizos deixando un rastro de sal e dor mesma. Como diría Aute, quería emprender “esa viaxe neles, como mil bolboretas agonizantes. cara á nada que consiste na certeza de encontrar na túa mirada a beleza”… De bucles flexibles e face pálida era o Realmente, estou vencida, non me fai falta morrer, por- meu amor. Os seus beizos, que me inspiraban mil deli- que xa o fixen hai anos, cando me deixaches amor, cando cias, eran finos, pero doces e encantadores, como unha empecei a temer o futuro, a soidade, a vellez, a enfron- pinga de lume entre a neve, una explosión excitante e tarme a min mesma e a ti, cando invertín toda a miña enigmática. Alta e delgada, fermosa como ningunha. Nos fe nas túas promesas e me deixaches espida a intempe- seus ollos riscados e nas súas pupilas húmidas penso rie ¿Onde quedou o encanto? ¿Onde foron as ganas de esta noite, cando a vida se me escapa. loitar? Quixera recuperar a inocencia e durmir o resto da vida, pero é case tan difícil como perdela, si, é realmente Todo isto é absurdo e asfixiante. Dende que esperto ata complicado… que quedo inconsciente, paréceme que hai un coro de vo- ces na miña cabeza que me condenan, que me reprochan as decisións que tomei. En ocasións, tremo de medo, non Beatriz González Cobas podo respirar, temo morrer de pura dor, porque sinto que 1º Bach B me aborreces. É peor cando todo se torna escuridade, frío

58 LITERATURA

MENTIRA

Título: O libro acaba coa escena na que Xenia e Éric se encontran “Mentira” por primeira vez e únense nunha forte aperta.

Autora: OPINIÓN PERSOAL Care Santos O libro gusta e impresiona. Engánchate dende a primeira Editorial: folla ata a última. Ó comenzo resulta un pouco lento, pero Rodeira “Edebé” a medida que vas lendo, vaste enganchando cada vez un pouco máis ata o punto no que non podes deixar de ler. Número de páxinas: Respecto á historia resulta moi interesante e crible, xa 39 que fai referencia a situacións da vida cotiá.

Ilustracións: Nada máis comenzar a ler o libro, na primeira folla, ató- (portada) Shutterstock paste cunha introdución na que aparecen as porcentaxes sobre delitos cometidos por menores (roubos, lesións, violacións e asasinatos) e xusto nas últimas follas di que esas porcentaxes son reais, e iso faite pensar e facer pre- RESUMO guntas que ata agora non mas deu contestado ninguén, preguntas como: “como un rapaz duns 14 años é capaz Xenia, unha rapaza de 16 anos que cursa primeiro de ba- de matar a alguén?” “que se lle pasa pola cabeza para charelato soña con facer a carreira de medicina polo que chegar a facer algo así?”. se esforza en sacar as mellores notas no instituto. Un día o profesor de filosofía mándalle a toda a clase ler un libro Cando comenzas a ler a carta de Eric fáiseche un nó na chamado “O Vixía no Centeo” escrito por Salinger. Xenia gorxa e non desaparece ata o momento final no que se vai buscar o libro á biblioteca e, cando o abre dáse con- encontran por primeirra vez. Nesa mesma carta hai un ta que na primeira folla pon un enderezo dunha páxina capítulo no que Ric conta que cando chegaba a casa polo web para poder ler as opinións doutros lectores e tamén mediodía abría a lacena e miraba se quedaba algunha escribir a súa. Xa na casa abre esa páxina e aparece un lata de comida, se quedaba comía e se non ese día que- comentario que lle chamou a atención máis cós outros. daba sen almorzar. Esa frase estanos dicíndo que había Procedía dun tal Marcelo López. Ese comentario incitou- días nos que non comía, faite pensar o afortunados que na a ler o libro, e ao rematalo quixo porse en contacto co somos ao ter sempre un prato de comida enriba da mesa autor daquel comentario. Pouco a pouco vai collendo con- ao chegar da escola. fianza con aquel rapaz misterioso, ata o punto que chega a namorarse del. Xenia pídelle quedar un día para coñe- O libro é moi entretido e moi fácil de ler, cunha linguaxe cerse en persoa, pero Marcelo non quere e pon escusas coloquial propia de adolescentes que só se fai difícil can- para non quedar con ela. Xenia intrigada por saber quen é do imaxinas as escenas que se van narrando e que re- aquel rapaz da Internet decide buscalo cos poucos datos sultan duras que ten del, pero a súa sorpresa é maior do que esperaba; e dramáticas. todo é mentira, o seu nome, o instituto onde dicía estu- É unha novela dar, ata a foto que lle enviou. Xenia decide contarlle todo que lle reco- a seus país e volver a centrarse nos seus estudos. mendo tan- to a moz@s Un día o xefe de estudos do instituto chama a Xenia ao como a adul- seu despacho para entregarlle un paquete que chegou a tos, convído- nome dela, procedía do cárcere de menores; ese paquete vos a lela, xa contén unha libreta onde está narrada a identidade real veredes como do rapaz da Internet. Chámase Éric e está no Cárcere de non vos de- menores por cometer un delito, ou máis ben, por encubrir cepciona. a alguén que cometeu un delito. Na libreta conta como vivía na súa cidade, como era a súa familia e os seus ami- gos e como era o seu día a día; tamén conta a realidade Saínza do asasinato, que é o que realmente pasou e quen é o real Rodríguez asasino. Xenia decíde entregarlle esa libreta á policía para Rozas que saiban a realidade, e que liberen a Éric xa que el non 2º ESO D é o real asasino.

59 LITERATURA

LETRAS GALEGAS 2016: MANUEL MARÍA FERNÁNDEZ TEIXEIRO

Nos anos sesenta e setenta Manuel María participou clandestinamente na reorganización política galega en pos dos partidos nacionalistas. Isto é mostra do seu com- promiso político con Galicia.

Vese claramente o seu carácter reivindicativo na última estrofa do seu poema máis recoñecido, A fala, redonda:

O idioma é a chave coa que abrimos o mundo: o salouco máis feble, o pesar máis profundo. O idioma é a vida, o coitelo da dor, o murmurio do vento, a palabra de amor. (…) Renunciar ao idioma é ser mudo e morrer. Este ano, como os cincuenta e tres anteriores dos que A Nosa Terra é testemuña, rendemos consideración a un ¡Precisamos a lingua novo escritor e poeta de cuxo nome todos teredes ouvido se queremos vencer! falar: trátase de Manuel María Fernández Teixeiro. Foi por esa personalidade súa, desexosa de cambiar as Este home, nado en Outeiro de Rei, Lugo, o 6 de outubro cousas, que tras pasar por dramaturgo, novelista e poeta de 1929, foi un escritor e poeta recoñecido no ámbito rei- acabou, en 1979, como concelleiro en Monforte en repre- vindicativo. sentación do Bloque Nacional Popular Galego.

Fillo de labradores acomodados, mudouse a Lugo co fin Pero ao parecer non se sentiu realizado con este traballo. de rematar os seus estudos. O que non sabía ao trasla- En 1985 abandonou o seu posto para volver a dedicarse darse é que certos encontros non totalmente fortuítos o por completo a súa literatura. Colaborou, case ao final da porían en contacto estreito co galeguismo. súa vida, coa Plataforma Nunca Máis, fundada para recla- mar responsabilidades tras o desastre do Prestige. Pasou ao índice do noso libro de texto coa publicación do seu primeiro poemario, Muiñeiro de brétemas, que inau- Morreu en A Coruña o 8 de setembro de 2004, deixándo- gurou unha das correntes da poesía galega máis impor- nos como legado unha escolma de valiosos poemarios. O tantes das posteriores á guerra civil: A Escola da Tebra. seu amor pola Nosa Terra é característico da maioría de- Esta rama da lírica galega trata os temas da soidade e les. A Rosalía, Terra Chá, Sonetos ao Val de Quiroga, etc. desesperanza, e disque estivo baseada na filosofía exis- tencialista. Só por isto xa podían dedicarlle o Día das Le- Moitos centros e entidades galegas celebramos o Día das tras galegas, pero Manuel María proseguiu escribindo; a Letras Galegas. Neste ligazón encontraredes todas as ac- fin de contas, era poeta de vocación. tividades e páxinas de información que crearon: coordina- doraendl.org/letras2016/ Tras a publicación de Muiñeiro de brétemas trasladouse a Monforte de Lemos (Lugo), cidade que se converteu no seu fogar en pouco tempo. Como proba, Manuel María María Carballido Cerqueiro dedicoulle un poemario: Cancioneiros de Monforte de Le- 3º ESO C mos.

60 LITERATURA

X CONCURSO DE MICRORRELATOS QUEN SON Parecíalle que sempre o observaban dende aquela maldita xanela; e a pesar diso, ao acercarse a ela e colocar o seu rostro preto do xeado vidro, tan só atopaba unha terrible escuridade mergullada nun baleiro infinito, e o seu definido rostro no limpo cristal.

Os seus ollos atemorizados, paranoicos, movíanse incesantemente, investigando cada fracción do seu propio rostro, sempre agardando con horror atopar nel algo que non lle pertencera. Outras persoas talvez non se decatarían dunha mínima variación na súa face, mais el si. El, si.

E malia que algo así xamais sucedera, el necesitaba crer que as respostas a todas as súas dúbidas sobre si mesmo se atopaban no seu rostro. El seguía preguntándose, quen son?. Cada día con máis desesperación, e sempre sen atopar unha resposta máis que o temible silencio no que a 1º escuridade se atopaba suspendida. PREMIO Non, non sabía quen era, e iso asustábao máis que calquera outra cousa, porque a pesares do silencio e a nada absoluta na que se encontraba, el sabía que esa sinxela pregunta sen resposta que resoaba sen pausa na súa mente, estaba condeada a destruílo. Sara Porto Puente. 1º ESO C

ADEUS Foi á estación. Camiñaba lentamente. Retrasaba o inminente. Pero xa tomara unha elección. Mercou un tíquet na cabina e sentou nun banco a esperar o tren. Nun intre, chegou. Entrou nel e deulle o pase ao encargado. Foi cara un asento e deixou alí o tíquet. Dirixiuse á saída, pero antes volveuse para mirar o asento. Unha muller estaba a coller o pase que deixara. Rapidamente díxolle que non o fixera. A señora, confusa, deixouno. Tras iso, saíu do tren. Cando xa se estaba indo, e se podía escoitar o roce das rodas coas vías, despediuse dela. Dicíndolle adeus á culpa coa que cargara tanto tempo

Inés González García. 2º ESO B PREMIO2º

INCERTEZA Fora unha proba dura, difícil, pero xa pasara. Ó atoparse con outro comezaron as preguntas. Todo ía ben ata que, despois dunha resposta, a súa cara debuxou unha expresión terrorífica. A suor comezou a invasión da súa face e, sen que se dera de conta as cellas arqueáronselle inquisitivas mentres o tremor empezaba a manifestarse. Aquel rostro xa pálido era coma un poema escuro, e a súa expresión só se podía comparar coa dunha ánima en pena: por sempre triste, por sempre aterrada. O único que puido pensar a súa cabeza nese momento foi no medo máis absoluto, 3º na necesidade de fuxir, de que o que oíra uns segundos atrás non fóra PREMIO certo, senón unha burla, unha broma, un comportamento satírico que só Ex Aequo buscara poñelo nervioso ou sacarlle un sorriso, que era o que necesitaba agora mesmo. Non podía ser verdade! Unha pregunta máis, esperando que se convertera no salvavidas que precisaba para sacalo de aquel mar de desesperación. A resposta foi devastadora: -Si, estou seguro de que tamén había preguntas pola parte de atrás do exame.

Fermín Caamaño Louro. 4º ESO A

61 CIENCIA FICCIÓN

“DOCTOR WHO”

Doctor Who, é unha serie británica de ciencia ficción crea- _ Amy Pond, “The girl who waited”, xunto co seu marido da no ano 1973 . Cincuenta anos despois da súa emisión, Rory Williams,”The Lone Centurion” son un matrimonio volvendo a pantalla tras un descenso de audiencia nos que acompañaron ao undécimo doutor ao longo de dúas anos 80, a serie retornou no ano 2005 coa que sería a incribles temporadas. coñecida como “época moderna”, que se popularizou por todo o mundo. _Clara Oswald, “The imposible girl” é unha ama e mestra de inglés e a única en coñecer ao duodécimo doutor e mais Claves para entender “Doctor Who”: ao undécimo.

O Doutor: Este excéntrico personaxe é un alieníxena pertencente ao planeta Gallifrey que viaxa na súa nave espacial embarcándose en miles de aventuras buscando entretemento ás veces acompañado, outras só, escapan- do dos horrores vistos na guerra.

Cabe destacar que ”O Doutor” non é máis ca un alcume inventado por el mesmo para recordar que a súa misión é salvar as persoas e non destruílas. O seu nome ninguén o coñece máis ca el, e velaí está a incógnita da serie. Se non, ninguén preguntaría “¿Doutor Quen?” cada vez que se presenta.

Os acompañantes:” O doutor” poucas veces viaxa só. Entre as súas acompañantes da época moderna encon- tramos a:

_ Rose Tyler, a primeira acompañante ao longo das dúas primeiras temporadas que actuou xunto co noveno dou- tor.

_ Martha Jones, unha estudante de medicina que partici- pou xunto co décimo doutor. (Retrato de Clara Oswald) _Donna Noble, unha secretaria en paro e con moito carác- ter que seguiu ao décimo doutor ata a TARDIS. O DESAPARAFUSADOR SÓNICO: Trátase da segunda arma da que dispón o protagonista; a primeira son as palabras. É unha ferramenta multifuncional cuxa función máis común é a de abrir as cerraduras das portas.

A TARDIS: Time And Relative Dimensions In Space ou TARDIS para abreviar, é a nave espacial coa que “O Dou- tor” viaxa a través do espazo e o tempo. Ten a forma dun- ha cabina de policía dos anos 60 e é de cor azul escura, máis grande por dentro que por fóra.

AS REXENERACIÓNS: Os Señores do Tempo pódense rexenerar ata 13 veces, e en todas elas cambia a perso- nalidade e a fisonomía do personaxe. Na serie actual po- demos gozar das 4 últimas renovacións do protagonista:

_Noveno Doutor: Está interpretado por Christopher Ec- cleston. A súa personalidade está moi marcada pola Guerra do Tempo, chegando a mostrarse frío e distante nalgúns momentos escuros e a alegre e carismático nos (Retrato de Amelia Pond) felices. O capítulo recomendado é “The Empty Child”.

62 CIENCIA FICCIÓN

_Décimo Doutor: Interpretado por David Tennant.Posúe _Os Daleks: son por excelencia a raza inimiga dos Señores unha personalidade atordada e alegre nos momentos do Tempo. Trátase duns alieníxenas introducidos nunha máis inoportunos. Adoita reprocharse a si mesmo o oco- especie de armadura cilíndrica de metal similar a un tan- rrido na guerra, logrando así desculparse por calquera que, e convertidos en cyborgs. Non teñen ningún tipo de cousa que sucede ao seu arredor. Os capítulos recomen- sentimentos máis ca o odio. dados son “Blink”, “The Girl in the Fireplace” e “Midnight”, entre outros. _Os cyberman: Orixinalmente eran unha especie huma- noides que ocupaban un planeta paralelo á terra e que fo- ron robotizados con motivo de perdurar a especie, sendo desgarrados de calquera sentimento

_Os anxos choróns: Son uns aliens con aspecto de es- tatuas de anxos de pedra que ocultan o rostro entre as mans, simulando que choran. Extraen a enerxía ás súas vítimas enviándoos a outro punto do espazo-tempo. Non son moi constantes ao longo da serie, pero o capítulo no que son introducidos “Parpadeo” .é considerado un dos mellores da serie actual.

_O Silencio: É unha orde relixiosa que intenta asasinar ao protagonista por temor dunha profecía: “…cando ningun- ha criatura vivente poida mentir ou non responder, unha pregunta se fará, unha pregunta que nunca xamais foi respondida.”. Estes alieníxenas teñen o poder de borrar da memoria humana todas as probas da súa existencia, manipulando a outros seres vivos.

(anaco de canción traducida ao galego) Tic tac fai o reloxo El arrolouna e abalouna Tic tac fai o reloxo (retrato do décimo Doutor) Inclusive para O Doutor _Undécimo Doutor: O undécimo é interpretado por Matt Smith. Posúe unha personalidade infantil, divertida, ex- céntrica, de pensamento rápido e activo. Gañou o corazón Ana García García do público grazas a súa gravata e o seu amor polo peixe Nuria Tojo con “natillas”. Os capítulos recomendados son “Vincent 4º ESO D and the Doctor”, “Power of three” e “Asylym of Daleks”.

_Duodécimo doutor: ten unha personalidade máis seria e madura ca os seus anteceso- res. Os capítulos recomenda- dos son “Listen”,e “Mummy on the Orient Express”.

(O décimo Doutor manexando o parafuso sónico)

OS INIMIGOS: Para rematar esta lista describirei aos ini- migos más importantes, pois son tantos os antagonistas deste “home” que sería impo- sible nomealos a todos.

63 CIENCIA FICCIÓN

A DISTOPÍA COMO FUTURO

Na actualidade, un subxénero da ciencia ficción moi per- cine “Fahrenheit 451”, a novela de Ray Bradbury que mos- seguido polos directores do cine é a distopía. traba un futuro no que os libros foran prohibidos. Pero sen chegar a dúbidas é nos últimos años onde asistimos a unha gran explosión do xénero, protagonizado e dirixido a un público xuvenil.

Pero, a que se debe isto? Quizais sexa porque a xeración actual está vendo como o benestar se vai destruíndo e xa non confían nun futuro mellor. O cambio climático, as guerras, o terrorismo, o aumento de poboación, a fame, a proliferación de armas nucleares e outras moitas causas fan que sexa máis fácil imaxinarse futuros de pesadelo.

As últimas distopías cinematográficas proveñen de sa- gas e triloxías de libros. Estes tenden a combinar ciencia ficción con aventura e romance. Son protagonizados por rapaces atractivos e voluntariosos. “Os xogos da fame” fora unha das máis famosas, pero tamén está “Diverxen- te” e “O corredor do labirinto”. Pero, non serán as últimas. Unha distopía ou antiutopía é unha sociedade ficticia in- Por iso, nos próximos años se estrearán máis películas desexable en si mesma. Esta sociedade distópica adoi- que nos pintarán unha sociedade indesexable. ta ser introducida mediante unha novela, ensaio, banda deseñada ou cine. O termo atribúeselle ao economista e filósofo británico John Stuart Mill e, curiosamente, é Inés González García unha palabra que aínda non existe no dicionario da Real 2º ESO B Academia da Lingua Española, aínda que está bastante estendida.

As primeiras historias deste tipo apareceron na literatura a finais do século XIX, pero son dous os títulos de refe- rencia que inspiraron á maioría de distopías que venderon despois: “1984”, a novela de George Orwell de onde sae o concepto agora tan televisivo de Gran Hermano como o ollo que nos vixía a todos e “Un mundo feliz” de Aldous Huxley. Aparecen como advertencia a tendencias actuais con finais apocalípticos.

Aínda que, as distopías encontraron o seu mellor comple- mento no cine. Nos años 60 François Truffaut adaptou ao

64 DEPORTE

DEPORTES INCRIBLES

Cando falamos de deporte sempre recorremos ás activi- torre Burj Khalifa de Dubái, a estrutura artificial máis alta dades máis practicadas: baloncesto, fútbol, tenis, nata- xamais construída. ción...Pero, por que non falar de deportes extremos? Son os que se require moita destreza para practicalos, eses deportes que ás veces poñen un vídeo na televisión para que a xente se impresione.

Está claro que non é nada doado degustar unha nova esencia, que nos quiten de actividades con balón, raque- ta...pode ser complicado. Deportes nos que teñamos que utilizar os 5 sentidos e se cadra, algún máis. O que máis me impresiona é o esquí realizado en montañas con pare- des case verticais e aínda por riba xeadas, a única persoa que o practica é a persoa máis emprendedora no mundo dos deportes. Ao principio, practicamente, segundo el só se vía o final...IMPRESIONANTE. Non o pensou nin un se- Estes dous deportes foron, tecnicamente, os que máis gundo, tirouse ó instante sen dubidalo nin un momento. me impresionaron, pero seguro que haberá máis. Ao principio notaba como a adrenalina se instalaba no seu corpo pouco a pouco, pero no momento no que as A min ademais de que deleiten o noso sentido da vista, cousas ían perfectamente, fixo un pinchacarneiro no aire tamén me gusta ver que ese deporte obtén un récord xunto cos esquís. importante a nivel internacional. Esas persoas que fan esas demostracións de todo tipo de habilidades e des- Parou no chan con varios ósos fracturados...e a pesar trezas adoita ser xente moi aventureira e que dan a súa diso segue impresionando á xente como poucos. Tamén vida para demostrarlle ó mundo enteiro o que valen e que quedei abraiado con outras persoas e outro deporte que se merecen ser recoñecidos. Algunhas desas persoas por merecen ser mencionados nesta redacción: o salto BASE conseguir un récord, gañaron bastantes cartos. Queira- de Fred Fugen e Vince (ambos franceses). O límite que se des ou non as experiencias extremas están aí, á man de puxeron estes homes é totalmente inimaxinable. O caso calquera aventureiro/a que demostre moita valentía. é que o salto BASE consiste en lanzarse ó baleiro dende un punto fixo como unha ponte ou un precipicio. O 24 de abril de 2014 dispuxéronse a realizar conxuntamente ( Diego Mejuto ambos á vez) un salto BASE de 828 metros ó lanzarse da 2º ESO B

FÚTBOL GAÉLICO

O fútbol gaélico (chamado en irlandés Peil ou Caid) é unha go e entre 80 e 90 metros de ancho. Hai porterías con variante do fútbol xogado principalmente en Irlanda, sen- forma de H a ambos os dous lados cunha rede na parte do o deporte de máis popularidade neste país. inferior. O mesmo campo úsase para hurling; a GAA, que regula ambos deportes, decidiu isto para permitir que se O fútbol gaélico xógase en equipos de 15 xogadores nun- xoguen ambos deportes nun só campo. As liñas están ha cancha de céspede rectangular con porterías en forma marcadas a 13, 20 e 45 metros de cada extremo. de H a ambos lados. O obxectivo principal é anotar puntos pateando ou golpeando o balón coas mans e introducilo PUNTUACIÓN na portería rival. O equipo con máis puntos ao final do encontro gaña. Os xogadores avanzan polo campo levan- Se o esférico pasa por riba do longueiro, anótase un pun- do o balón nas súas mans, pateándoo e pasándoo entre to e un xuíz levanta unha bandeira branca; se pasa por compañeiros de equipo. debaixo anótase un gol equivalente a tres puntos e o xuíz levanta unha bandeira verde. O resultado rexístrase co CAMPO DE XOGO formato {total de goles} + {total de puntos}. Por exemplo, se un equipo marca 1 gol e 17 puntos, o seu resultado total O campo é rectangular, de entre 130 e 145 metros de lon- son 17 puntos, e amosaría así: 1-17 (20).

65 DEPORTE

A SÚA PRESENZA EN GALIZA Nós.- Agora toca volver ao mundo real e cada un a súa vida non? A Coruña Fillos de Breogán, Irmandinhos A Estrada, Universidade de Vigo, Mecos O Grove, Pontevedra FG, Durán.- Si, como ben vos dixen antes este deporte a min Estrela Vermelha de Compostela, Ártabros de Oleiros e non me dá de comer e eu teño que ter un traballo co cal Braithreachas . vivir. VOLTAMOS Á RUTINA!!

Ademais, dende a tempada 2013-2014 Galicia conta, ade- Nós.- Bueno, pois rematamos esta entrevista aquí, o mais, cunha pequena liga femenina composta por tres próximo ano máis e mellor. Encantados de ter con nós a equipos: Mecas FG (O Grove), Fillas de Breogán (A Coruña) un dos piares da Selección Galega de Fútbol Gaélico, moi- e Irmandinhas (A Estrada). tas grazas e un abrazo moi forte, ATA A PRÓXIMA!!!

Por outro lado Galicia conta cunha Asociación e tamen Durán.- Non será para tanto, veña ata a próxima(ríndose). cunha Selección Oficial ( Reconocida pola GAA) coa cal pode disputar calque partido internacional, defeito xa Tanto Mauro coma min, cremos que este deporte é infi- xogou o MUNDIAL 2015 en Abu Dabhi, quedando sub- nitamente menos valorado ca outros deportes, xa que, campios, trala derrota fronte a Arxentina no derradeiro quen se enterou de que a Selección Galega foi a subcam- encontro. pioa do mundo?

ENTREVISTA Por parte do Irmandinhos, Lupo, Pablo Durán, Yupe e Cor- ba foron os representantes deste equipo no mundial de Falamos cun xogador do Irmandinhos, na Estrada, e da Abu Dhabi. vixente Selección Galega subcampioa, Pablo Durán: Na seguinte foto e co dorsal número “8”e o terceiro pola Nós.- Que che supón ser subcampión do mundo ó ano dereita : O autor da anterior entrevista e un dos “pichi- seguinte de comezar a xogar este deporte ? chis” da tempada 2014-2015, a cargo do “Irmandinhos”, Pablo Durán . Durán.- É unha emocionante sensación conseguir tal cousa e inda por riba cunha selección como é a nosa, a de Galiza!! Mauro Antelo Becerra Xavier Fernández Castro Nós.- Incríbel o que sente este mozo pola súa camiseta!! 1 Bachº C Como e con quen pensas celebrar este título?

Durán.- Co meu equipo, pero sobre todo coa miña familia, que son os que sempre me apoiaron. Por suposto, non me podo es- quecer da nosa afección; SEN ELA, ISTO NON SE- RÍA POSÍBEL!!!

Nós.- Cando comezaches, crías que ías chegar tan lonxe deportivamente fa- lando ?

Durán.- Sinceramente comecei a xogar para adoi- tar unha vida saudable, xamais pensei que viaxa- riamos a Abu Dhabi, pero aínda así o Fútbol Gaélico non é máis ca un tempo de ocio para min, xa que non me dá de comer.

66 DEPORTE

O FÚTBOL: UN DEPORTE DE MASAS

Que é o fútbol?

O fútbol é un deporte no que hai dous equi- pos que constan de once xogadores, dez xo- gadores móvense polo campo e outro que- da na portería que é o porteiro, trátase de meter o balón na portería contraria.

Unha das regras é que ningún dos xogado- res exceptuando o porteiro non poden tocar o balón coa man.

O campo ten que ter unas medidas orien- tativas de arredor 105x68. O campo é rec- tangular e está cuberto de céspede natural aínda que algúns son de céspede artificial e as porterías están colocadas no fondo do campo.

Un partido de fútbol consta de dúas partes Outro dos problemas máis importantes a nivel nacional é e un descanso de 15 minutos, cada metade dura 45 mi- a débeda que teñen os equipos de fútbol con facenda que nutos máis o desconto engadido por perdas de tempo. é de 317 millóns de euros. Nun partido de liga hai tres posibilidades que son gañar, perder ou empatar, pero nun partido no que se xogue un Un dos equipos galegos que ten a débeda máis grande é trofeo só se pode gañar ou perder.Se nos 90 minutos non o R.C.Deportivo da Coruña cunha débeda de 63 millóns. se consegue desempatar habería unha prórroga e se non habería penaltis. Un problema que aínda non se solucionou é o caso de va- rios rapaces menores de idade que non se lles permite O fútbol consta de moitas categorías que son: xogar ó vir doutro país aínda que teñan unha nacionali- dade recoñecida e agora as administracións piden unha ·Categoria biberón. solución tras todas as trabas que lles están poñendo.

·Categoria pre-benxamín. Un modelo de adestrador: José Luis Míguez Iglesias “Luisito”. ·Categoria benxamín. Preguntas: ·Categoria alevín. Canto tempo levas relacionado co fútbol? ·Categoria infantil. Luisito: “Estiven 26 anos de xogador e levo 11 de ades- ·Categoria cadete. trador. Tiven que retirarme xa que rompín un xeonllo e xa tiña 39 anos, mais a día de hoxe aínda me dan ganas de ·Categoria xuvenil. saír ó campo.”

·Categoria senior. Que calidades pensas que ten que ter un adestrador?

O fútbol en Galicia, a súa problemática e as súas solu- Luisito: ”Sobre todo moita humildade, moito traballo, cións. constancia, motivación e paixón”

Un dos problemas máis importantes que houbo foi a mu- Como ten que levar un adestrador un vestiario? tualidade dos xogadores ,xa que é un seguro obrigatorio que teñen que ter todos os clubs para garantir a seguri- Luisito: ”Un adestrador ten que ser un exemplo para os dade dos futbolistas e as aseguradoras non chegaban a seus xogadores, ter moita comunicación con eles, algo un acordo económico coa federación, hoxe en dia xa está que para min é doado xa que estiven nos dous lados en- solucionado. tón sempre me poño no seu lugar.

67 DEPORTE

Como te definirías coma adestrador?

Luisito: “Non me gusta definirme a min mesmo, penso que iso queda para os demais pero teño algo moi claro que son un adestrador feito a min mesmo que teño moi- tas virtudes e moitos defectos e que dentro do campo non hai amiguismos.

Algunha vez sentiches medo como xogador ou coma adestrador?

Luisito: “Ter non lle teño medo a nada, todos os parti- dos son importantes, pero sempre hai algúns que levas máis presión ca outros, pero tanto de futbolista coma de adestrador un ten que enfrontarse sempre pensando na vitoria.

Tes un fillo que tamén está relacionado co fútbol, que pautas ou consellos lle adoitas dar?

Luisito: “Sempre separo o persoal do profesional, el sabe que ten que coidar a súa alimentación e que sen traballo non se chega a nada tanto no fútbol coma na vida e máis nestes momentos.

teñen que dar o mil por mil e demostrar que están esfor- zándose por mellorar e por demostrar que son os mello- res no seu.

Algunha vez pensaches en tirar a toalla?

Non, cando un leva unha mala época sempre pensa niso, pero no meu caso o fútbol é algo que levo no sangue e que non podo vivir sen el.

Se cho propuxeran marcharías adestrar un equipo ao estranxeiro?

Luisito: “Mentres os meus fillos sexan pequenos e estea aquí miña nai non, para min son o máis importante e es- tán por diante de todos os cartos do mundo.

Prefires a túa etapa coma adestrador ou coma xogador?

As dúas etapas son bonitas como xogador fun moi feliz, pero como adestrador sempre tiven moi bo feeling cos rapaces.Non sabería escoller unha aínda que ás veces en- cantaríame poder volver xogar.

Que lle dirías ás novas promesas do fútbol? Naira Míguez Gil Luisito: “Que teñan sempre uns estudos, respecto e edu- 4ºESO D cación xa que é algo básico, e que ninguén lles quite a ilusión, que teñen que estar moi centrados, que se sem- pre teñen que estar ao cen por cen, cando vai ascendendo

68 NUTRICIÓN

AS BEBIDAS VEXETAIS

As bebidas vexetais están de moda nas nosas vidas dende . Persoas con diabetes hai uns dous ou tres anos. Estas bebidas son extractos de líquidos de legumes (como a soia), froitos secos (como as As persoas con diabetes non teñen por que recorrer ás améndoas) ou de cereais (como a avea). bebidas vexetais. Si se lles aconsella que, se toman lác- teos, que os escollan baixos en graxa. Isto é así polo po- Moitas delas consúmense como alternativa ó leite de vaca sible papel que desempeña a graxa láctea no risco cardio- en caso de seguir unha alimentación máis vexetariana, ou vascular a longo prazo (elevado en persoas con diabetes). ben, por motivos de saúde, se se padece intolerancia á En todo caso, se as persoas con diabetes escollen bebidas lactosa (azucre do leite) ou alerxia á caseína (proteína do vexetais, deben revisar a etiqueta para que non teñan leite). azucres engadidos.

O proceso de elaboración, de maneira resumida, consiste A maneira que hai para comparar as bebidas vexetais co en poñer a remollo o gran, moelo e cortalo para obter un leite de vaca utilízase o semáforo nutricional, que compa- líquido cun valor nutritivo variable en proteínas, graxas, ra tres elementos fundamentais: fibra, graxas saturadas carbohidratos, vitaminas e minerais, en función do siste- e os azucres. ma de obtención e da materia prima utilizada. Con fre- cuencia os fabricantes engaden nutrientes tras a súa ela- boración para intentar igualar a súa composición á do leite de vaca. É por iso mesmo que esta bebidas denomínanse en ocasións ”sucedáneos do leite de vaca.”

A súa orixe non é nova, todo o contrario, crese que se re- Cando as bebidas vexetais se inclúen nas guías alimen- monta 200 anos antes de Cristo, tras atopar un muíño de tarias, sitúanse xunto ao leite de vaca. Sempre se remar- pedra´en China que se usaba para extraer o líquido da soia ca que estas bebidas deben estar enriquecidas en calcio remollada. . porque o seu contido neste nutriente é moi inferior ao presente no leite de vaca. As bebidas vexetais, segundo A oferta non cesa de aumentar e de diversificarse. Men- estudos, débense tomar entre 1 ou 2 racións ao día. tres que hai uns poucos anos só se podían atopar en coo- perativas de alimentos naturais, hoxe pódense adquirir en Como xa dixemos anteriormente, hai moitos tipos de be- supermercados. Antes eran os vexetarianos ou persoas bidas vexetais. Dependendo dos nutrientes que ti necesi- con algún tipo de alerxia quen as consumían de maneira tes podes elixir entre uns leites ou outros. Aquí hai unhas exclusiva e agora tómaas gran parte da poboación. O in- pequenas mostras de distintos tipos de leites: cremento de persoas con intolerancias tamén favoreceron a súa presenza no mercado. • A de avea é a máis recomendada para persoas con colesterol e con nervios, estrés, ansiedade ou que fa- . Persoas con alerxia á proteína láctea. gan dieta. Contén aveína e vitaminas do grupo B, que axudan a regular e a tranquilizar o sistema nervioso. Non cabe dúbida que as persoas con alerxia á proteína láctea ben diagnosticada non deben incluílos na súa die- • A de arroz, que é a que ten un sabor con mellor acep- ta. En realidade non só deben evitalos, senón tamén os tación, é moi indicada para sistemas dixestivos deli- alimentos que a conteñan na súa composición. Por iso cados, gases, úlceras, gastrite… é importante revisar as etiquetas, porque en ocasións si que se atopa a proteína láctea en moitos alimentos que • As de froitos secos como améndoas ou abelás son aparentemente non a teñen. moi ricas en vitaminas e minerais; ademais aportan máis enerxía, polo tanto, serían as máis indicadas . Vexetarianismo e bebidas vexetais para nenos ou deportistas.

Unha persoa vexetariana é aquela que non consume car- • A de quinoa é moi rica en proteína, xa que é ne ou peixe, pero si lácteos ou ovos. Unha persoa vegana, un pseudocereal e contén todos os aminoácidos porén, tamén exclúe da súa dieta os lácteos e os ovos (e esenciais, pero ten un sabor máis difícil. En cambio, tamén os derivados). Así, un dos principais destinatarios as de castaña e chufa gustan moito. das bebidas vexetais é o colectivo de persoas veganas. Resulta importante que as persoas veganas tomen suple- • As de sementes son moi ricas en graxas insaturadas mentos ou alimentos enriquecidos en vitamina B12, polo e minerais. que convén que escollan bebidas vexetais que a conteñan.

69 NUTRICIÓN

• A de soia é a que contén máis proteínas, xa que é un legume, e ademais contén todos os aminoácidos Andrea Mazás Otero esenciais. Ten isoflavonas, que axudan a tranquilizar 2º ESO B os síntomas durante a menopausia, e lecitina, que limpa as arterias e axuda a combater o colesterol.

OS SUPERALIMENTOS

A nutrixenómica, ciencia que se centra na relación entre a dieta e a expresión dos xenes, probou cientificamente que a inxesta de certos ingredientes que se atopan na nosa alimentación poden acender os xenes de protección e apagar aqueles que poden ter un efecto negativo sobre a saúde.

OS SUPERALIMENTOS

Ante a diminución da calidade dos produtos que hoxe consumimos e en ocasións fronte a unha dieta desequi- librada, a chegada de novos produtos con propiedades extra é máis que benvida. Estes son chamados supera- limentos e entre as súas características destacan a ele- BASEARASE A MEDICINA DO FUTURO NA ALIMENTA- vada cantidade de antioxidantes (vitaminas A,C e E) e CIÓN PARA EVITAR ENFERMIDADES E O AVELLENTA- fitonutrientes (substancias químicas presentes nas plan- MENTO? tas que aportan cor, sabor e protección contra a radiación ultravioleta e as infeccións). Por outra banda, contribúen Os potentes efectos que a alimentación ten sobre a nosa a eliminar tóxicos, reducir o risco de enfermidades car- saúde física e mental non son novidosos. As últimas in- díacas ou canceríxenas e combaten o avellentamento. Al- vestigacións detectaron e volveron a incidir en alimentos gúns deles son tradicionais na dieta mediterránea como o coñecidos ao longo da historia polos seus notábeis poderes aceite de oliva, o tomate ou os froitos secos, mais tamén debido á calidade dos seus nutrientes, os superalimentos, os hai exóticos como a quinoa e as sementes de Chía. que nos facilitan as ferramentas para manter a xuventude, e polo tanto, a saúde. A polémica está servida, son estes alimentos a panacea dietética ou simplemente unha moda pasaxeira que sen- O principal desencadeante das enfermidades que afectan ta ben? Dende a Sociedade Española de Endocrinoloxía e ao ser humano é o paso do tempo, un proceso que provoca Nutrición advirten que aínda que son produtos saudábeis o deterioro celular e a redución da capacidade do noso corpo con efectos preventivos avalados por estudos científicos, para reemprazar ou reparar células danadas. Contra isto, non curan enfermidades. De aí vén o seu nome, da capa- a prevención é primordial, mais é a propia alimentación cidades para preservar a saúde sen aportar calorías. a que nos protexe reducindo a resposta inflamatoria dos xenes e protexendo a membrana celular, as mitocondrias Algúns expertos consideran máis acertado falar de su- ou o ADN antes de que se produza o dano. perpatróns alimentarios no canto dos superalimentos,

70 NUTRICIÓN

xa que non hai probas su- • Salmón: contén Omega-3 necesario para o desenvol- ficientes das súas propie- vemento cerebral e o fortalecemento do corazón e o dades e non son alimentos tecido muscular. Tamén baixa o colesterol. concretos como tal, aínda que é certa a súa riqueza en • Verza: un tipo de col imprescindíbel en outono e in- substancias bioactivas ou verno que destaca por antioxidante. O CSIC (Consello fitoquímicos que seguen no Superior de Investigacións Científicas) recomenda foco de investigación, como un prato varias veces á semana. os flavenoides ou carotenos. • Rúcula: altamente nutritiva e efectiva na loita con- Para a maioría de especialistas, a mellor maneira de tra o cancro de páncreas, mama e colon. aportar ao organismo todo o necesario é a través dunha alimentación variada e rica en legumes, verduras, froitas e cereais integrais, sen consumir en exclusiva un produ- to concreto e excluíndo outros como os lácteos. O que si parece claro é que incorporar os superalimentos dentro dunha dieta equilibrada é beneficioso tanto a nivel físico como emocional, como xa expresaba o aforismo latino de Juvenal “Mens sana in corpore sano”, xa que prodúcese un benestar emocional e aumenta a autoestima ao sermos conscientes de coidar o noso corpo.

Tan importante como que tomar é a forma de facelo. Os superalimentos deben consumirse crus ou coa menor cocción posíbel e sempre frescos para que manteñan in- tactas as súas propiedades e sexa máis fácil a súa ab- sorción. Tampouco é bo comer en exceso dun alimento e marxinar o resto xa que o exceso dun comestíbel pode supor o desprazamento doutros con maior valor nutricio- • Remolacha: moi enerxética, alta en ferro, potasio e nal e así contribuír ao desequilibrio. azucres; é ideal para recuperarse de enfermidades ou combater o déficit de ferro Algún exemplo destes superalimentos cos seus resgos máis característicos é: • Dente de león: fervido ou en ensalada, as súas fo- llas son nutritivas e diuréticas ao mesmo tempo que aumentan a cantidade de glóbulos vermellos en san- gue.

• Sementes de cáñamo: ricas en magnesio, Omega-3, Omega-6 e ferro, son unha das mellores fontes de proteína vexetal.

Namentres nalgúns casos só hai modas que ocultan grandes negocios e incluso algunhas presentacións co- merciais como as baias de Goji, semellantes ás nosas pa- sas, poden incorporar doses de metais pesados; a maioría serve para mellorar a nosa forma de vida e previr enfermi- dades, mais non as curan.

De acordo coa American Academy of Nutrition, todo in- dica que a medicina do futuro basearase cen por cen na alimentación, na capacidade de curarnos desde dentro, • Quinoa: as súas sementes conteñen hidratos com- evitando o avellentamento e outros males máis graves. plexos, proteínas, fibra, minerais e vitaminas. Unha Este avance médico é tan importante que incluso se pode taza contén a cantidade diaria indicada de magnesio. mellorar a herdanza xenética que traspasamos aos nosos fillos a través da comida. Ese é o futuro, mais xa hoxe • Kiwi: xunto coa mazá, é a froita máis completa. Ser- debemos ser conscientes da importancia de comer ben; é ve para manter a raia o colesterol, loitar contra a hi- por iso que aquí inclúo dúas receitas con estes saudábeis pertensión e manter unha pel saudábel. produtos:

71 NUTRICIÓN

Torta de remolacha e aguacate

Precisamos:

-1/2 remolacha cocida Tataki de salmón con sésamo

-1/2 aguacate maduro Precisamos:

-1/2 cebola - 200g de salmón sen pel

-Mostaza de Dijon - 30g de sementes de sésamo negras

-Zume de lima - 30g de sementes de sésamo brancas

-50g de noces peladas - 1 limón

-Vinagre de mazá - 20ml de aceite de xirasol

-Mel - Leite de soia

-Pementa negra - Sal

-Sal - Pementa

-Albahaca Pasos a seguir:

Pasos a seguir: 1. Salpimentar o filete de salmón e poñelo nunha tixola con aceite a fogo forte sen deixar que o salmón se 1. Picar a remolacha en anaquiños moi pequenos. cociñe por dentro. Unha vez listo deixalo arrefriar.

2. Nunha cunca, poñer o aguacate coa cebola xa pica- 2. Mesturar as dúas clases de sementes e rebozar o da, a mostaza, o zume de lima, pementa negra e sal. salmón con elas. Unha vez feito, introducilo na ne- Despois hai que esmagar os ingredientes ata conse- veira para cortalo máis facilmente. guir unha textura semellante á do guacamole. 3. Preparar unha salsa mesturando limón e o leite de 3. Collemos un prato e coa axuda dun molde para em- soia. pratar, colocamos a primeira capa de remolacha pi- cada. Sobre ela repartimos a crema de aguacate e 4. Cortar en láminas o salmón, botarlle a salsa e listo colocamos enriba a remolacha restante. para degustar!

4. Por outra banda, cortamos as noces e facemos co vinagre de mazá unha vinagreta. Despois só queda Alfonso Rodríguez Armesto servir a torta acompañada da vinagreta de noces cun 2º Bach. A pouquiño de albahaca por enriba.

72 MÚSICA

DAVID BOWIE

Ninguén chegara tan lonxe, foi o primeiro en desafiar a tro cambio de banda de Jones a The Buzz, e mentres “Do todos os xéneros musicais e nas últimas cinco décadas Anything You Say” tampouco triunfaba David tamén se cruzou os límites do que implicaba ser un artista. A pe- uniu a The Riot Squad,pero as súas gravacións con este sar de todo isto, David Robert Jones (este era o seu an- grupo nunca saíron á luz. A partir de aquí, Ken Pitt foi o tigo nome), non tivo unha vida fácil. Seu pai, Haywood seu novo manager. Stenton Jones, era un publicista casado que tras ter unha aventura coa súa nai, Margaret Mary Burns, tiveron a Da- vid o 8 de xaneiro de 1947 e pouco máis tarde casaron. Isto era algo moi pouco habitual para a época polo que o artista inglés foi extravagante dende os seus primeiros días de vida. Aos oito anos de idade David Jones comezou a destacar na música, non só coa súa voz senón tamén na maneira tan incriblemente imaxinativa que tiña de bai- lar. Comezou a interesarse moito pola música sobre todo cando comezou a escoitar a Elvis Presley (cantante co que compartía data de nacemento) nos discos de vinilo que lle De onde provén o seu comprara seu pai. Aos quince anos traballa de carniceiro nome? para mercar un saxofón de segunda man. Nese mesmo ano, David pelexou cun amigo da escola e este acabou Neste momento Da- dándolle un puñazo no ollo esquerdo a Jones e iso pro- vie Jones decide cam- duciu que lle tiveran que facer varias operacións polo que biar o seu nome a o seu ollo quedou coa pupila constantemente dilatada e David Bowie, xa que que dependendo da luz os seus iris parecesen de distinta Davy Jones era un dos cor aínda que non o fosen. integrantes de The Monkees (unha ban- da do momento) e non quería que houbese confusión entre eles dous. Escolleu Bowie en honor a Jim Bowie e o coitelo que o popularizou (os coitelos Bowie).

“Space oddity”

No rock psicodélico e a mu- sic hall tampouco triunfou xa como cantante solita- rio. Entón comezou a estu- dar teatro e a crear perso- Kon-roads foi a súa primeira banda, formouna aos quince naxes nas súas cancións, anos, e decidira que ía ser unha estrela do rock ‘n’ roll. como leva facendo todos Cando llo contou aos seus pais súa nai non tardou moi- estes anos, e un dos pri- to en encontrarlle un traballo para quitarlle esas ideas da meiros que fixo e dos máis cabeza. Frustrado polas poucas aspiracións que tiñan os famosos na súa historia seus compañeiros da banda que deixou Kon-roads e for- musical foi o Mayor Tom. mou outra banda chamada King Bees, coa que se pasou O Mayor Tom foi o prota- ao blues. Conseguiu un manager que patrocinara o de- gonista de “Space Odity”; but de David Jones e The King Bees chamado “Liza Jane” nela, Bowie conta a sensa- pero non tivo ningún éxito. Un mes despois uniuse a The ción desoladora que sente Manish Boys, outra banda de blues que incorporaban este astronauta cando se soul e folk, mais “I Pity the Fool” non tivo máis éxito ca encontra no espazo. Foi o primeiro gran éxito de Bowie e “Liza Jane” e David tardou pouco en moverse novamen- coincidiu coa viaxe do home á lúa. te a Lower Third, un trío de blues altamente influencia- do por The Who. “You’ve Got a Habit of Leaving” non foi Está claro que este artista percorreu unha gran cantidade nada exitosa tampouco e significou o final do contrato co de xéneros musicais; case poderiamos dicir que desafiou seu manager, Conn. Declarou que ía deixar o mundo da a todos os xéneros existentes na música. Mais para resu- música para estudar mímica pero seguiu un tempo con milos adecuadamente creo que o mellor sería resumilos Lower Third. O seu novo manager, Ralph Horton, viu ou- mostrando a súa discografía.

73 MÚSICA

DISCOGRAFÍA DE DAVID BOWIE COMO CANTANTE SOLITARIO

ANO NOME DO ÁLBUM XÉNERO MUSICAL 1967 David Bowie Folk rock e glam rock 1969 Space Oddity Folk, balada e rock progresivo 1970 The Man Who Sold The World Rock 1971 Hunky Dory Glam rock The Rise and Fall of Ziggy Stardust and 1972 Glam rock the Spiders from Mars 1973 Aladdin Sane Rock e jazz de vargarda 1973 Pin Ups Rock e glam rock 1974 Diamond Dogs Glam rock 1975 Young Americans Blue-eyed soul, funk e rock 1976 Station to Station Rock, funk e soul 1977 Low Rock experimental, art rock, krautrock e electronic Art rock, rock experimental, ambient, rock progresi- 1977 “Heroes” vo e krautrock 1979 Lodger Art rock, New Wave e World music 1980 Scary Monsters (and Super Creeps) Art rock, New Wave e post-punk 1983 Let´s dance Post-disco, dance-rock e new wave 1984 Tonight Pop rock 1987 Never Let me down Rock e pop rock 1993 Black Tie White Noise Blue-eyed soul, electronic e rock 1993 The Buddah of Suburbia Rock Rock industrial, rock alternative, rock experimental 1995 Outside e art-rock Drum and bass, oldschool jungle, techno, rock alter- 1997 Earthling native e dance rock 1999 Hours… Rock e art rock 2002 Heathen Rock 2003 Reality Rock 2013 The Next Day Rock e art rock 2016 Blackstar Art rock, avant garde e rock experimental

Como podemos observar houbo un montón de xéneros ter os prexuízos foi o seu estilismo: non é complicado ver diferentes e extravagantes, a parte da gran cantidade de este factor xa que Bowie sempre levou roupa moi extra- álbums que publicou. vagante.

En conclusión, David Bowie foi un transgresor, non só Sen dúbida David Bowie foi unha gran influencia mundial no mundo da música, tamén foi un batallador contra os en moitos ámbitos: música, estética… E a pesar da súa prexuízos. Isto conseguiuno a través da súa sexualidade: enfermidade que fixo que morrera o 10 de xaneiro de 2016 en 1972 declarou nunha entrevista a súa bisexualidade, David seguiu sendo o mesmo de sempre, ata o final, igual aínda que máis tarde arrepentiuse sobre isto, contou que de extravagante, igual de creativo. aquela decisión fora froito dunha etapa da súa vida e que xa non tiña eses sentimentos. A moita xente pareceulle normal este cambio xa que Bowie era moi curioso e inte- Antía Encisa González resáballe todo o descoñecido. Outro factor para comba- 4º ESO D

74 CONSUMO

COMERCIO ONLINE: DIRECTO Á CASA

Por outra parte, un dos sectores máis re- sentidos por esta auxe é, como non podía ser doutra maneira, o do comercio físico. Un montón de factores xogan na súa contra: a crise capitalista reduce a adquisición da cla- se media e o desenvolvemento do comercio online converteu na última década a un 15% de tendas físicas en electrónicas. Os centros comerciais, núcleos de ocio e consumismo atópanse cada vez máis baleiros, o que re- duce directa ou indirectamente o consumo en todos os ámbitos: non é o mesmo a com- pra física dun produto que pode levar a unha consumición nun bar ou a merca doutros produtos na propia tenda que a compra di- recta por internet.

Nesta gráfica amósase a pronunciada dimi- Actualmente, a maioría de nós, con máis ou menos fre- nución de visitas a tendas nos últimos anos: cuencia, facemos compras de distintos produtos por In- ternet, xa sexa polo seu prezo máis económico; pola van- taxe do envío a domicilio, especialmente se son produtos 42,5 2010 2011 2012 2013 pesados ou voluminosos; pola falta de dispoñibilidade de tallas ou modelos na tenda física ou en moitos casos po- 34, las facilidades de pago que ofrecen as tendas online. 25,5 Moitos recordaremos aínda cando, hai cuestión de pou- 17, co máis dun lustro, viamos o comercio online como unha utopía que realmente nunca chegaría a desenvolverse de 8,5 forma real, ou, polo menos, eficaz; pero esta industria experimentaría un incremento enorme nun período de 0, 6 ou 7 anos, segundo cita o periódico El País, en 2008 Visitas a tendas (miles de millóns) esta modalidade de comercio supoñía un 3’5% total das vendas estadounidense, porén seis anos despois chegou a duplicar dita cifra chegando ao 7%. Nas compras des- Pese a grande acollida que ten o comercio online na maio- te ano, as adquisicións online americanas alcanzaron un ría de países de occidente, aínda existe un gran sector 1% máis con respecto ás anteriores. E finalmente, unha da poboación que segue desconfiando deste método de investigación especializada en márketing afirma que no compra. Unha das condicións das tendas online que máis 2018 chegaremos a alcanzar o 11% na maioría de países respecto impoñen á poboación é a aportación dos seus do primeiro mundo, pero, cal foi a verdadeira orixe deste datos persoais, así como da súa tarxeta de crédito, nú- comercio? mero de conta bancaria…

Podemos afirmar que hai cuestión dun século deuse a Outra parte da xente vese directamente prexudicada pola primeira chispa para a creación da venda por internet, xa desaparición dos postos de traballo nas tendas físicas, xa que se deron, durante os felices anos vinte, en EEUU, as que en tempos de crise, a substitución dun emprego por primeiras vendas por catálogos. Catro décadas despois un autómata pode ser tremendamente duro para moitas créase un sistema de intercambio económico interem- familias. Sobre o tema dos empregados das tendas, moi- presarial, grazas ao cal as empresas realizaban transac- ta xente bota de menos a proximidade dos empregados, cións económicas varias. Ao finais dos 90, coa inserción fronte á “frialdade” de falar cun ordenador xa que nunha da rede, establécense os primeiros portais comerciais, tenda física poden recibir unha atención moito máis per- algún deles aínda en activo, como eBAy ou Amazon. sonalizada e precisa, ademais de poder adquirir produtos Poucos anos atrás comezan os avances en canto a apli- máis frescos e garantidos, moitas veces cortados ou pre- cacións para teléfonos intelixentes. Este factor favoreceu parados ao gusto, unha asesoría e un trato máis directo intensamente as vendas por internet, xa que permitiu un que no comercio online. E tamén a moita xente presén- proceso de compra más rápido, cómodo e fluído. tanselle certos problemas na hora das devolucións.

75 CONSUMO

Por outra parte, a longo prazo e como consecuencia da No caso concreto de España, foi un dos países máis tar- desaparición das tendas e áreas comerciais, tería que díos neste ámbito, xa que, por exemplo, non prosperou comezar unha redistribución do plano urbano, xa que a a venda por catálogo, nin se apurou a construción de maioría de locais actualmente corresponden a tendas e centros comerciais ata metades da pasada década, onde outro tipo de servizos. o número de áreas aumentou de forma radical. Pero ac- tualmente a situación é diferente, e un 79% dos fogares En último lugar, pero non menos importante, hai que ter xa dispón de conexión á rede, e destes, unha gran porcen- en conta que moitos dos habitantes das grandes cidades taxe utilizou algunha vez dita conexión para realizar unha interpretan as compras como unha forma de ocio urbana, compra, pero isto non quita de que nos atopemos moi por é dicir, en vez dar un paseo nunha zona verde ou ir ao cine, debaixo da media europea, situada nun 50% fronte aos moita xente opta por ir de compras periodicamente, in- nosos 37 puntos, 13 décimas por debaixo. cluso cando non teñen necesidade ou intención de adqui- rir novos produtos. Ante unha grande auxe do comercio online este hábito consumista tería que ser substituído David Fernández Junquera por outras formas de ocio e tempo libre. 1º BACH C

VIVIMOS NUN MUNDO FALSIFICADO?

Non moita xente pensa nesta pregunta, pero, realmen- poñentes electrónicos falsificados foron introducidos aos te todo o que compramos hoxe en día é auténtico? Sa- subministradores de compoñentes do sistema de defen- bemos quen se encargou de fabricar os teus zapatos, a sa estadounidense, e ata se atoparon recambios e pezas túa blusa ou o teu xersei favorito? Os medicamentos que falsificadas en avións presidenciais como os Air Force tanto nós como os nosos maiores tomamos a diario son One. Tamén se encontraron arandelas e parafusos fal- de fiar, ou polo contra, levan sustancias que nin te pode- sos en varios avións do modelo Boeing 757 e 747 despois rías imaxinar? de que estes se accidentasen. Moitas persoas morreron neste tipo de accidentes, e algunhas investigacións ase- Segundo diversas investigacións, non sempre sabemos guran que xa antes de que as autoridades cheguen ata que é o que realmente temos diante e non son poucas o lugar do sinistro adoitan aparecer nos arredores diver- estas falsificacións, como cabería esperar, senón que sas bandas criminais dispostas a desmontar o avión con acadan unhas cifras estratosféricas. No pasado ano 2015, ferramentas especializadas, co obxectivo de recoller as rexistráronse máis de billón e medio de falsificacións de súas pezas e vendelas nos mercados negros. Se as pezas diversos produtos como roupa, accesorios, medicamen- roubadas que máis tarde son postas en venda cumpri- tos, materiais de construción, billetes, cosméticos, mú- sen as calidades para seren recicladas, non habería maior sica, películas e incluso alimentos como leite en po para problema; pero os problemas chegan cando estas pezas nenos pequenos. proveñen de accidentes como os xa mencionados ante- riormente e son vendidas con documentación falsa ás Estas falsificacións produciron arredor de 1,6 billóns compañías de voo, para logo seren implantadas en novos de euros e multitude de accidentes e queixas arredor avións que poderían chegar a caer debido a estes recam- do mundo, dende simples lámpadas en mal estado ata bios falsificados. persoas fortemente intoxicadas debido a alimentos ou medicamentos sospeitosos. Por mor de todas estas Outro exemplo de falsificación moi perigosa son os su- compras de produtos falsificados perdéronse todos os cedáneos de medicamentos, como pode ser a viagra, un posibles ingresos que xeraría a compra dos equivalentes dos fármacos máis vendidos do mundo, que serve para verdadeiros destas falsificacións, e este feito desembo- tratar a disfunción eréctil. Un dos medios preferidos dos cou na perda de máis de dous millóns e medio de postos falsificadores para a venda dos seus produtos é a rede. de traballo, o que aumentou considerablemente a taxa Nela, só teñen que anunciar o seu produto, normalmen- de paro en numerosos países de todo o mundo. te de moda ou “necesitado” no momento, por un prezo máis barato do habitual, e asegurar a lexitimidade ou a Que tipo de produtos son falsificados e cales poden ser efectividade da falsificación en cuestión. Sobre o 50% os seus efectos na sociedade? dos medicamentos vendidos pola internet son falsos, e encóntranse falsificacións que conteñen sustancias pe- Como xa comentei antes, os produtos falsificados son rigosas, medicamentos que non son os que precisamos, moitos, e non todos son roupa, xoias ou accesorios. Se- ou incluso sucedáneos destes que conteñen ovos de in- gundo o informe do Senado dos Estados Unidos, entre secto, insecticidas, lixivia... A pesar disto, a gran maioría os anos 2009 e 2010, máis dun millón de pezas e com- das persoas que compran unha falsificación (o 99% dos

76 CONSUMO casos) son conscientes de que o que están a comprar é poden estar beneficiando a organizacións dedicadas ao falso, e que probablemente isto non sexa unha actividade tráfico de persoas, drogas ou branqueo de diñeiro. lícita. Un claro exemplo desta situación serían os CDs, as películas, os videoxogos, a música, etc., pirateados que a Aínda así, a sociedade xa vai pensando en solucións para xente compra ou se descarga a diario. este tipo de situacións ou actos. Un exemplo é o novo decreto da Interpol, onde se estipula que calquera tipo de Pero, sabemos realmente que estamos a facer cando distribución de material descargado ilegalmente (é dicir, compramos un produto como os xa comentados? pirateado) tanto na rede como en mercados clandestinos será cualificado como crime dixital. Moitas destas falsificacións son métodos utilizados por sociedades do crime organizado e mafias para poder fi- Tamén se están a desenvolver distintas iniciativas como nanciar os seus proxectos e actividades ilegais. Segura- a «Red Española contra la Trata de Personas», que idean mente viches moitas veces na túa vida unha persoa, por plans de acción para combater ás mafias e ás organiza- exemplo, de orixe africana, vendendo bagatelas polas cións criminais ou terroristas que se dedican a traficar rúas, como xoguetes de mala calidade, copias de pelícu- con persoas. las e música, accesorios como bolsos, bufandas... Pois esas persoas na súa maioría están a amortizar as súas Sabendo que todas estas cousas están ocorrendo ago- débedas coas mafias que traficaron con elas para traelas ra mesmo ao noso arredor, creo que os gobernos debe- a países máis desenvolvidos e prósperos ca o seu. E iso rían de preocuparse máis deste tipo de cuestións e darse non é todo: polo día, podes ver a unha persoa estranxei- de conta de que necesitamos crear novas leis e investir ra vendendo diferentes mercadorías, pero o que nós non máis cartos e tempo na solución deste tipo de problemas vemos é que probablemente esta persoa estea forzada porque, a fin de contas, estamos falando de persoas, de a realizar esta venta de artigos, e que polas noites teña seres humanos que necesitan atención de forma deses- que estar encerrado/a nun lugar inhabitable, onde debe perada. Creo que deberíamos de reflexionar, a partir de seguir traballando e confeccionando máis falsificacións agora, se imos comprar ou descargar produtos falsos para poder seguir vendendo , e incluso é posible que sexa unha vez sabemos o que se esconde detrás. obrigado/a a prostituírse ou sexa utilizado/a e vendido/a como escravo/a no mercado sexual. Brais Lence Martínez A realidade é que a gran maioría de nós non sabemos 4º ESO B onde van a parar os nosos cartos, e non imaxinamos que

OS PICTOGRAMAS

SABEMOS INTERPRETAR(LER) OS PICTOGRAMAS?

Na sociedade actual estamos rodeados de linguaxe de signos, e dentro dela están os pictogramas. Cómpre sa- ber ler un pictograma.

-Un pictograma é un signo claro e esquemático, debuxa- do, non lingüístico, que representa mediante unha figura un obxecto real ou un significado.

-Debería ser comprensible con só dúas miradas e no seu deseño deberían suprimirse todos os detalles superfluos.

-O seu obxectivo é informar, sinalizar, aconsellar, alertar Pictogramas de seguridade: son aqueles que advirten e previr. Cumpren unha función beneficiosa para o con- dos perigos dun mal uso do produto para a saúde e para sumidor, pero non sempre se coñecen nin tampouco se o medio ambiente, e que informan sobre as propiedades interpretan de forma correcta. É imprescindible saber in- físicas e químicas. Teñen un rombo cun bordo vermello, terpretalos ben. indicando que non deben inxerirse, mesturarse con ali- mentos nin tampouco deixalos ao alcance dos nenos. Al- -Temos distintos tipos de pictogramas: gúns non teñen bordo vermello.

77 CONSUMO

Pictogramas relacionados coa sostenibilidade do pro- duto: por exemplo, que o envase sexa reciclable ou que proceda dunha pesca sostible ou da agricultura ecolóxica.

-Os consumidores cren que achegan información útil, mais estes reclaman campañas de información sobre o significado dos pictogramas nos produtos, cun texto explicativo. Tamén que os deseños, debuxos sexan doa- dos de interpretar e sinxelos e formar ao consumidor ao respecto. Atopar o significado non debe ser só tarefa e responsabilidade única e exclusiva do propio consumidor.

-Os pictogramas que mellor identifican os consumido- res son os relativos ás substancias perigosas, xoguetes, aparellos eléctricos, téxtiles e cosméticos. Pola contra, os que informan sobre a xestión enerxética e forestal efi- ciente e responsable do produto teñen menor presenza na mente do consumidor. Por que? Non interesa iso? Non é unha información relevante? Pictogramas en produtos cosméticos: aquelas figuras que realizan recomendacións sobre a forma de emprego Todo isto lévanos a pensar o que pode haber de publicida- máis segura deste tipo de artigos. de no etiquetado, e publicidade enganosa tamén nalgún produto, que o que interesa é a venda do mesmo. Por iso Pictogramas relacionados co Sistema Integrado de Xes- debemos ser precavidos e ter tamén unha actitude críti- tión de Residuos: composicións gráficas que informan ca. sobre as formas de xestión e reciclado do produto. De seguido amosamos algún exemplos de pictogramas e o seu significado.

Este é un pictograma de seguridade, indica perigo para a saúde. Que sig- nifica? A inhalación e a inxestión ou a absorción cutánea do produto pro- duce efectos adversos para a saúde.

Este é un pictograma de perigo físico e químico. Que significa? O produto é inflamable e tamén que pode provo- car ou agravar un incendio.

É un pictograma de seguridade. Que significa? Pode provocar unha re- acción cutánea alérxica ou producir efectos adversos.

É un pictograma dun produto cosmé- tico. Que significa? Indica os meses de uso sen risco dende a apertura do produto.

Pictogramas con números e siglas: aquelas figuras que se refiren aos materiais utilizados e a posible reutiliza- Eva Carrillo Mata ción do produto. 3º ESO C

78 LECER

A MALDICIÓN DO NÚMERO 13

O venres 13 e o martes 13 son días que están considera- dos de mala sorte polos seguintes motivos:

-O venres 13 de outubro de 1307 os Templarios foron cap- turados e queimados.

O número 13 é o número da mala sorte, pero non é sen motivos. Ao longo da historia ocorreron sucesos que fan que este número gañara esta mala fama. Vou poñer al- -O martes 13 trae mala sorte debido a que o martes pro- gúns exemplos de por que o trece ten esta reputación de vén do deus da guerra Marte, que trae a morte. E se aínda número maldito: por riba e día 13…

-13 foron os comensais da Última Cea. A triscaidecafobia é o medo irracional ao número 13. A maioría da xente non cre nestas supersticións, pero em- -O 13 é o seguinte número despois do 12, que era conside- presas, deportistas etc. usan o que eu chamo a “táctica rado un número perfecto. do e se si” ou a “táctica do non vaia a ser”. Hai cantidade de exemplos: -Os antigos exipcios consideraban que a 13ª fase do ciclo da vida era a morte. -Moitos edificios saltan o piso número 13 pasando do -Nunha baralla do tarot a carta da 12 ao 14 ou usando 12A 12B morte leva o 13. (todo serve para omitir o nú- mero). Tamén se pode apli- -Na mitoloxía escandinava foron invi- car a casas, hospitais, etc. tados 12 deuses ao banquete de Val- halla. Loki (espírito da ira, do engano -As compañías aéreas Ibe- e do mal) conseguiu colarse e o núme- ria, Alitalia, Fly Emirates ro de comensais chegou a 13. Na loita e Copa Airlines non teñen para expulsalo, Belder o favorito fale- este número na enumera- ceu. Tamén se cristianizou esta crenza ción das filas. dicindo que satán era o 13º anxo. -Algunhas cidades sáltanse a 13ª avenida. -No conto “A bela dormente” dos irmáns Grimm, a fada número 13 non estaba invitada ao bautizo da protagonis- -Ningún español ten o número 13 no seu DNI. A Familia ta. Esta fada cabreouse e lanzoulle un feitizo para que Real ten asignados os números de dúas cifras saltando aos quince anos se picara cunha agulla e morrera. do 12 ao 14.

-No ano 1760 a. C. fíxose en Babilonia o código de Ham- -O álbum musical “Room of squares” do compositor e murabi. Debido a un error na tradución non aparece a re- cantante norteamericano John Mayer consta de 14 pistas. gra co número 13 pasando directamente do 12 ao 14. Aso- A 13ª é de 2 segundos de silencio e non aparece na cará- ciouse a que non se poñía porque daba mala sorte. tula.

-O Apolo 13 foi lanzado ás 13:13 do 11 de abril do 1970 des- -No álbum musical “Alivio de luto” de Joaquín Sabina de o complexo 39 (3 veces 13). Sufriu unha explosión en tampouco aparece. A pista equivalente é a “+1”. pleno voo que puxo en perigo á tripulación e obrigounos a abortar a misión. Isto é moi relativo porque non houbo -Todos os discos da banda uruguaia “No te va a gustar” falecidos cando outras misión espaciais tiveron peores omiten a pista número 13 pasando da 12 á 14. resultados.

79 LECER

-O caza alemán fabricado logo do HE 112 foi o HE 100 para Tamén dicir que houbo dous compositores moi relaciona- evitar o 113 dado a que Hitler parece ser que era triscai- dos co número 13: decafóbico. -Arnold Schoenberg tiña triscaidecafobia. É moi curioso -Nos Estados Unidos nunca existiu un caza chamado F-13 que nacera e morrera en día 13 aos 76 anos (7+6=13). dado ás supersticións de moitos pilotos. -Richard Wagner (1813- -O fabricante de coches Renault sacou desde o Renault 3 1883). As cifras da data de ata o Renault 25, pero saltáronse o “Renault 13”. nacemento suman 13 e o seu nome e apelido suman -Ángel Nieto di que foi campión de motociclismo 12+1 ve- 13 letras. Empezou a com- ces. poñer un 13 de outubro. Compuxo 13 óperas. Foi -Na maioría das carreiras de motor ningún piloto leva o desterrado 13 anos. Acabou número 13. de compoñer a ópera Tan- häuser un 13 de abril, que -O programa de deseño gráfico Corel DRAW denominou á foi estreada o 13 de marzo versión que sería a número 13 “Corel DRAW X3. de 1845, e non se volveu interpretar ata o 13 de maio de 1895. A súa primeira actuación foi nun teatro inaugura- -O programa WinZip saltou o 13 nas súas versións. do un trece de setembro. Foi vivir a Bayeuth a unha casa aberta un 13 de agosto e que abandonou un 13 de setem- -O metro de Madrid ten 12 liñas e a próxima en ser posta bro. O seu sogro visitouno por última vez o 13 de xaneiro en servizo chamarase liña 14. de 1883. Faleceu o 13 de febreiro de 1883, no que se con- memoraba o 13º aniversario da unificación alemá. -No programa “Gran Irmán” puxéronlle á edición que co- rrespondía “Gran Irmán 12+1” O número maldito non é só o 13. En Xapón, Corea e China o equivalente é o 4 e en Italia o 17. O medo irracional ao En cambio, algúns deportistas considérano un número de número 666 chámase hexakosioihexekontahexafobia e boa sorte e úsano sempre que poden. Un exemplo son os débese a que está ligado a Satanás ou ao Anticristo. baloncestistas Wilt Chamberlain e Steve Nash. Na selec- ción de fútbol alemá o 13 está reservado para unha das Penso que a calquera número lle podería cadrar o de mal- estrelas (levárono por exemplo: Herd Müller, Michael Ba- dito pero cadroulle ao 13. llack e Thomas Müller). Xacobo Insua Mariño 3º ESO B

OS VIDEOXOGOS

Introdución

Os videoxogos son un medio de entretemento que cada vez é máis consumido pola xente de todas as idades en diferentes partes do mundo. Este negocio, que move mi- llóns de euros, está cada vez máis ao alcance de todos. Neste artigo, non só falaremos de videoxogos en canto a cifras económicas, senón que falaremos máis a fondo, dando datos dende sobre como se fan ata cales son os estilos máis demandados.

Historia dos videoxogos Os primeiros intentos de facer un videoxogo, foron pro- Neste apartado falarémosvos dende a orixe dos videoxo- gramas de carácter lúdico como o xadrez. Un home gos ata a actualidade. A orixe remóntase á década dos chamado Alexander Douglas fixo un proxecto chamado 40, debido a que remata a Segunda Guerra Mundial e as OXO que consistía nun tres en raia, o cal foi demostrado potencias vencedoras constrúen os primeiros superorde- a algúns alumnos da Universidade,sendo para algúns o nadores programables. primeiro videoxogo da historia. Sen embargo,o que está

80 LECER considerado o primeiro xogo da historia é “Tennis For taformas”, no que, como o seu nome indica, debes ir sal- Two”, feito por William Higinbotham en 1958. tando e correndo por plataformas (por exemplo “Mario Bross”, “Sonic”...); “Xogos sociais”, que tratan de simular Nos anos 60 foi un falso comenzo dos videoxogos, xa que vidas artificiais (o máis coñecido deste xénero é “Los os que se interesaban por isto acababan abandonando Sims”); “Estratexia”, nos que o xogador ten que poñer en porque lles parecía unha perda de tempo, aínda que se práctica as súas tácticas de planear en batallas ou de xes- pode destacar a Brown Box de Ralph Baer e Spacewar! tión de recursos (algún dos títulos deste xénero son “Age of Empires” ou “StarCraft”); a continuación está o xénero Nos anos 70, destacaron pola aparición das primeiras “Condución”, no que se imitan competición entre vehí- consolas, o dominio de Atari e a intervención dos xapone- culos (algúns son “Need For Speed” ou “Gran Turismo”); ses. “Combate”, no cal se debe manexar a un loitador (algúns: “Street Fighter” ou “Mortal Kombat”); “Videoxogos de Na década dos 80, empeza a idade de ouro dos videoxo- terror”, no que se pretende asustar ao xogador (entre gos, a era dos 8 bits e o dominio dos xaponeses na in- estes están “Silent Hill”, “The Evil Within”, “Outlast”...), dustria, sendo fundamentais aínda na actualidade e, “Deportivos”, no cal se simulan deportes como fútbol, ba- converténdose tamén nos inventores da primeira consola loncesto, tenis... (os máis coñecidos son “FIFA”, “PES”...); portátil, chamada Game and Watch creada por Nintendo. e por último, “Simuladores”, nos que se intentan recrear situacións da vida real. Este estivo potenciado nos últi- Os xogos seguen evolucionando, e nos anos 90 aparecen mos anos pola creación de dispositivos de realidade vir- as primeiras máquinas de 16 bits, xunto con novos xé- tual como o “Oculus Rift”. Algúns deles son de simulación neros, a aparición do 3D e a primeira guerra de consolas, de voo, de condución... producida entre Sega Saturn, Playstation e Nintendo 64. Despois encóntranse outros estilos con menos consumo. Do 2000 en diante, preséntanse novas consolas e novos xéneros, nacendo algunha franquicia millonaria coma Videoxogos e compañías máis famosas Halo, Call of Duty ou Grand Theft Auto. Tamén, nesta sae á venda a consola máis vendida da historia, a Playstation Neste punto do artigo, citaranse por un lado, os videoxo- 2, unha máquina de 128 bits, sendo moi superior ás anti- gos máis populares e, por outro, as compañías máis fa- gas videoconsolas. A partir deste periodo, a industria dos mosas. videoxogos produce máis diñeiro ca o cine nalgúns paí- ses, coma no caso de España. A pesar de que a industria Grazas á páxina www.Eurogamer.es, pódense coñecer os empezou fai case 50 anos e avanzou moitísimo, aínda corenta videoxogos máis vendidos da historia. Pero, para está nos seus primeiros pasos, cada vez evolucionando que este apartado non se faga tan pesado, citaranse os máis a tecnoloxía e as posibilidades de crear obras máis seis videoxogos máis vendidos destes corenta xogos. perfectas e interesantes. ·No posto número seis, localízase “Grand Theft Auto V”, Estilos de videoxogos a última entrega da famosa serie Grand Theft Auto, a cal é pioneira no xénero”sandbox”, que consiste nun mundo Existen moitos estilos de videoxogos e cada vez máis aberto no cal podes ir libremente. Está distribuído por xéneros ven a luz. Loxicamente, a non todos lles gustan Rockstar, unha das compañías máis famosas da historia. as mesmas clases de videoxogos, pero si hai maiorías en Obtén este posto con 34 millóns de copias vendidas. Es- canto aos gustos. Por iso, neste punto do artigo, falarase tas cifras correspóndense coa chamada “Antiga Xeración” dos estilos que máis lles gustan á poboación española. (consolas Play Station 3 e Xbox 360), as cales se dispara- ron coa saída para a “Nova Xeración” (consolas Play Sta- Segundo a páxina web, “www.3djuegos.com”, os xéne- tion 4 e Xbox One). ros de videoxogos máis consumidos polos usuarios es- pañois encóntranse nesta orde: “Acción”, xénero no cal ·No posto cinco, encóntrase “Mario Kart Wii”, desenvolvi- o xogador debe armarse da súa velocidade, destreza e do por Nintendo para a consola Wii. Este videoxogo sitúa- tempo de reacción (por exemplo os títulos “Assassin’s se neste posto por vender 35.5 millóns de copias. Creed”, “Far Cry”...) ; “Aventura”, que consiste na explora- ción do entorno, na resolución de crebacabezas... (como ·No lugar número catro sitúase o famoso videoxogo cha- “Uncharted”,”Tomb Raider”...); “Xogo de Rol (RPG)”, que mado “Super Mario Bros.” , desenvolvido por Nintendo foron inspirados nos xogos de mesa co mesmo nome no para as consolas Super Nintendo Entertainment System, que debes organizar batallas con figuras, combates... Wii... e situado neste posto con 40.2 millóns de copias (como por exemplo “Skyrim”, “World of Warcraft”...); vendidas. “Shooter en primeira persoa (FPS)”, o cal consiste en xo- gar dende a perspectiva da personaxe, a cal mostra só o ·No número tres, “Minecraft”, o famoso videoxogo dos que esta ve (tal que “Call of Duty”, “Battlefield”...); “Pla- cubos, que foi fabricado, principalmente, por Sony Com-

81 LECER puter Entertainment e que se sitúa aquí por vender a ci- 9.A Xbox orixinalmente íase chamar Direct-Xbox, porque fra de 54 millóns de copias. empregaba tecnoloxía Direct-X.

·A prata, ou posto número dous, é concedido a “Wii 10.Na actualidade, algúns xogos lánzanse cun montón Sports”, distribuído e desenvolto por Nintendo e adxudi- de bugs porque non están ben rematados. Porén, o peor cado neste posto con 82.5 millóns de copias. caso é o de ´´Metropolis Street Racer``(en realidade, vivi- mos todos os anos esta situación con varios xogos, como ·Por último, o prato forte, coa friorenta de 143 millóns de Call of...) copias, o xogo máis vendido e famoso da historia: “Te- tris”. Inventado na Unión Soviética por Alekséi Pázhitnov. 11.Polybius está considerado un dos xogos arcade máis misteriosos. Resulta que non se conserva ningunha copia e contan que era un experimento do goberno capaz de causar pesadelos e perdas de memoria.

12.Esta é unha das nosas curiosidades preferidas. Deci- diran facer un videoxogo de ET para a Atari 2600. O xogo tivo un fracaso absoluto... e todas as cintas foron ente- rradas nun deserto de Novo México. Está comprobado.

13.No E3, a feira máis importante de videoxogos, do 2004 foron presentados 5000 xogos.

14.Uns estudantes crearon unha versión de Pong, chama- da ´´the Painstation`` na que o perdedor recibía un late- gazo, queimaduras ou descargas eléctricas... reais! CURIOSIDADES VIDEOXOGOS 15.En China está prohibido que os menores xoguen máis Estas son algunhas das curiosidades que nos pareceron de tres horas on line. máis interesantes sobre os videoxogos: OPINIÓN PERSOAL 1.A máxima puntuación posible nunha partida do ´´Pac- Man`` é de 3.333.360 puntos. Esta cifra só foi lograda por -Leo: A miña opinión acerca dos videoxogos é que, a 5 persoas. día de hoxe, é unha nova arte en proceso de evolución que, pouco a pouco, se está gañando un oco nas vidas 2.O primeiro produto da compañía Sony (Playstation), foi das persoas de todas as idades. A pesar dalgúns efectos arroz. negativos que poden ter, penso que é un medio de en- tretemento innovador que nos permite gozar de historias 3.No arcade orixinal de ´´Donkey Kong``, Mario Bros reci- cunha inmersión incrible, ademais dos diferentes tipos de be o nome de Jumpman e era un carpinteiro en lugar dun videoxogos que se poden xogar. fontaneiro. -Rubén: Eu penso que, como dixo Leo, os videoxogos son 4.´´FIFA 2001`` foi o único videoxogo que tiña un CD con un método de entretemento que cada vez chega a máis olor. persoas. Ás veces, dependendo do xénero que xogues, pódese alcanzar o punto de caracterizarte polo tipo de 5.Yu Suzuki, creador dalgunhas sagas mais importantes, xogos que che gusten. En moitas ocasións, dise que os por exemplo Shemmue, quería ser dentista. videoxogos poden incitar á violencia, pero na miña opi- nión non debería ser así, xa que as persoas que realizan 6.A protagonista do xogo ´´Tomb Raider``, Lara Croft, ataques con armas (por exemplo se un adolescente entra íase chamar inicialmente Laura Cruz. pegando tiros nun colexio) son relacionadas sempre cos videoxogos, dicindo que fixo iso porque xogaba moito 7.Unha partida de ´´Animal Crossing`` en Gamecube pode aos videoxogos e, en realidade, fixo iso porque tiña algún durar ata 29 anos reais. tipo de problema (psicolóxico, familiar...). Os videoxogos son simples modelos creados por ordenador que non son 8.En Nova Zelanda, ter o videoxogo Manhunt é un crime reais. (está considerado un dos Rubén Montero Antelo videoxogos mais violentos creados ,pero en serio, é para Leo Pereiro Pombo tanto?). 3º ESO B

82 LECER

SON OS VIDEOXOGOS ARTE?

No ano 2009 a comisión de cultura do Congreso dos De- Bosnia (1992-1995) só que, ó contrario que a maioría de putados aprobou unha medida consistente en considerar videoxogos, tómase o control de civís e o máximo obxec- a industria do videoxogo como industria cultural. Isto si- tivo é sobrevivir. O xogo capta realmente ben a guerra e tuouna ó mesmo nivel que o cine, a literatura ou a músi- como inflúe nas persoas, polo que transmite un gran sen- ca, o que significa que dende entón ten axudas e subven- timento en contra dos conflitos armados. cións para potenciar a produción de máis obras ademais do recoñecemento, en contra da crenza popular, de que os “Papers, please” é unha obra tamén independente de tipo videoxogos son de algunha forma arte. “Point & Click” lanzado en 2013. Aquí o xogador métese no pelello dun funcionario que traballa na fronteira dun Antes de afondar máis nos videoxogos é conveniente país autoritario ficticio nomeado “Arstotzka” e inspirado abordar brevemente as seis disciplinas artísticas con- na RDA (República Democrática Alemá). Así, a función do vencionais e a inclusión da sétima. Estas eran unha for- usuario é a de revisar os documentos dos viaxeiros e de- ma de clasificación das artes creada na Antiga Grecia na cidir se pasan ou non a fronteira. A inclusión de decisións que se incluían a poesía/literatura, pintura, escultura, morais e as noticias de actualidade (que se ven no perió- música, danza e arquitectura. No século pasado tamén dico do goberno ó inicio de cada xornada) transmiten a se engadiu o cine, conformando así a visión que temos sátira e crítica a estes réximes autocráticos. hoxe. Nesta disciplina precisamente é conveniente fixar- se cando se fala de videoxogos como arte, xa que é a máis “Bioshock” é un xogo de disparos en primeira persoa pu- parecida (ata o punto en que algúns manteñen que son a blicado en 2007. Neste título o xogador asume a identida- evolución das películas), incluíndo a súa historia inicial. de de Jack, o único supervivente dun accidente de avión, que descobre unha cidade asolagada na que ten que so- Hai uns cen anos, a maioría da xente non consideraba que brevivir. Esta obra é brillante e nela realízanse certas pre- o cine fora arte e houbo moita controversia á hora de po- guntas filosóficas referentes á liberdade do ser humano, ñelo ó mesmo nivel das demais artes. Hoxe en día pasa todo elo aderezado co impresionante deseño Art decó todo o contrario, incluso hai obras cinematográficas, con- dos edificios baixo o Océano Atlántico. sideradas de culto, que son referentes na arte do sécu- lo pasado. De momento podemos dicir que esta historia se está a repetir cos videoxogos, xa que actualmente a maioría non pensa que sexan máis que puro entretemen- to deseñado para facer cartos, porén, hai xente que cre que deberían estar á mesma altura que as demais disci- plinas artísticas.

Segundo a RAG a arte é unha actividade humana que ten como fin a creación de obras estéticas. A RAE define Estes son só tres exemplos dos centos que hai de que os este termo coma manifestación da actividade humana videoxogos van máis alá de Mario Bros. e do Tetris, e de mediante a cal se interpreta o real ou se plasma o ima- que son unha nova disciplina artística que, xa nos seus xinado con recursos plásticos, lingüísticos ou sonoros. Se primeiros anos, está dando sinais de xenialidade. Isto non tomamos calquera destas dúas definicións como válidas, quere dicir que non quede moito camiño por percorrer, xa os videoxogos son obviamente arte pois un dos fins da que custa moito librarse das absurdas crenzas populares maioría deles é crear algo estético, ademais de interpre- que tratan ó medio coma se fose algo exclusivamente de tar o real ou plasmar algo proveniente da imaxinación, nenos (entre moitos outros mitos), chegando ata o punto dependendo do caso. de que a propia industria converte ós seus produtos en superproducións carentes de emoción destinadas a ven- Concretando un pouco máis estas definicións, a maioría der o máximo posible. pensamos que, para que algo sexa arte, debe estar feito por persoas e transmitir algo, pero non pode ser necesario En resumo, os videoxogos poden considerarse arte e, aín- para a supervivencia ou ter un uso práctico. Se tomamos da que moitos pensen o contrario, teñen moitas histo- isto como referencia, os videoxogos tamén son arte por- rias, personaxes inesquecibles, sentimentos e formas de que é obvio que están feitos por persoas e non se nece- ver a realidade que aportar ó mundo. Só podemos esperar sitan para vivir pero, transmiten algo? A resposta é si e para ver que novos títulos se colocarán no podio entre as para velo hai varios exemplos. grandes obras artísticas do século XXI.

“This War of Mine” é un xogo independente de acción e Fermín Caamaño Louro aventura en 2D que saíu en 2014. Sitúase na Guerra de 4º ESO A

83 LECER

CHEGAN OS XOGOS ELECTRÓNICOS ÁS NOSAS VIDAS

Os E-Sports (deportes electrónicos) non só son unha ver- podemos ver miles de streams, de diferentes xogos e tente competitiva dos videoxogos senón unha revolu- competicións a tempo real. Tamén os coñecidos “ Barcra- cionaria maneira de entender o deporte. Unha industria ft”, neles podemos ver as nosas competicións favoritas adolescente ( 20 anos de existencia) orquestrada en tor- e ademais compartilas cos asistentes de forma amena no ás competicións profesionais de videoxogos que hoxe e divertida. en día vive o seu proceso de consolidación en países como España, Estados Unidos, Suecia o Alemaña. Os xogos que actualmente se están desenvolvendo me- llor son: WarCraft III ( un videoxogo de estratexia en tem- Por moi puristas que queiramos ser na definición de “de- po real creado por Blizzard Entertainment. Popular en porte” o espectáculo é o que converte unha competición Alemaña, China e Corea do Sur onde se encontran a to- nun deporte e agora son frecuentes as reunións de ami- talidade dos seus xogadores famosos),Call of Duty (unha gos para ver nunha tele con internet as competicións de serie de videoxogos en primeira persoa de estilo bélico. E-Sports. Tanto é así que segundo un estudo realizado por Newzoo estas competicións na próxima década pode- Caracterízase por ser un shooter no que os teus reflexos e rían superar os ingresos da SuperBowl de fútbol en ape- coñecementos do terreo te levarán á vitoria), StarCraft II ( nas dez anos. un xogo no que os xogadores crean exércitos e loitan polo control do campo de batalla cunha vista aérea do terreo Cando empezou esta moda? e dándose ordes en tempo real ás unidades. Este xogo require moita estratexia e un só fallo pode darlle a partida Segundo a Wikipedia a primeira competición de videoxo- ao teu contrincante), entre outros. gos tivo lugar na Universidade de Standford en 1972 co videoxogo Spacewar, e o premio era unha subscrición dun Ser xogador nos ano á revista Rolling Stone. E-Sports que sig- nifica? Logo en 1990 coa chegada de internet comezáronse a ver competicións nas que o xogo “Netrek” é nomeado o Os xogadores pro- primeiro xogo competitivo. Neste tempo “Quake” conver- fesionais destacan teuse no primeiro xogo de E-Sports. pola dedicación, a gran facilidade No 2013, estimouse que aproximadamente 71 millóns e para adaptarse aos cambios dos xogos e facerse notar medio de persoas viron o competitivos que son numero- sobre o resto. Aínda que sexan xogos os profesionais sos deportes electrónicos. Isto deu lugar ao stream que dedícanlles moitas horas, deixando todo de lado para consiste en retransmitir en directo por internet partidas conseguir o seu soño e aínda que agora están a nacer as de videoxogos. Particularmente, Twitch.tv converteuse primeiras “academias” de E-Sports, non hai un sitio con- no método central de crecemento dos deportes electró- creto para “aprender a ser xogador ”. nicos. Fai pouco o Goberno de EEUU recoñeceu aos xogadores Estatisticamente o 85% dos que ven estes deportes son de League of Legends como atletas profesionais, propor- homes e o 15% restante son mulleres. O 60% de todos cionándolles así visados de atletas para poder entrar no estes concéntranse en idades de 18 a 34 anos país e competir. Deste xeito recoñécese que o E-Sports é un deporte e dálles aos seus xogadores estranxeiros as Os E-Sports que coñecemos agora empezan no 2000 en mesmas facilidades que un deportista calquera. En Corea diante. Nestes anos aumentaron as competicións e á súa do Sur xa son tratados así e estas son unas probas máis vez os videoxogos online. Fóronse creando ligas para to- sobre o cambio de mentalidade que os E-Sports outorgan das estas competicións e incrementando os premios gra- á sociedade. zas os Sponsors. Como vemos o mundo estase a modernizar, cambiando Tamén foron os anos en que Corea do Sur se lanzou a así a mentalidade das persoas e traendo consigo múlti- por todas e creou os primeiros canais de televisión de E- ples innovacións que non paran de sorprendernos. Pronto Sports que aínda seguen retransmitindo StarCraft e War- estes tipos de deporte se farán moi populares e acabarán Craft III. Máis tarde, outros países como Alemaña, Reino por chegar a formar parte da vida de moitos de nós. Unido e Francia empezan a retransmitir competicións de forma esporádica. Antonio Segade Yohnathan Vidal Actualmente existen plataformas como Twitch nas que 2º BACH. B

84 NOVAS TECNOLOXÍAS - SOCIEDADE

OS MALOS USOS DA INTERNET

A Internet é un conxunto de redes de comunicación in- Ademais, a Internet supuxo a perda dalgúns dereitos, terconectadas. Creouse no ano 1969 cando se estableceu como pode ser a nosa privacidade. Os nosos datos están a primeira conexión de computadoras (Arpanet) en tres navegando pola rede sen poder evitalo. universidades dos estados Unidos. Desde aquela foi unha revolución. A idea de poder buscar información en apenas Aínda que pensemos o contrario, o que se encontra nas segundos e poder manter unha conversa de forma gratuíta redes sociais ou en calquera tipo de foro é imposible de con alguén que se encontra a miles de kilómetros aínda borrar. Isto pódemos dificultar en moitos aspectos, como en lle sorprende a moita xente. Vivimos nunha xeración de encontrar traballo. Outro dereito afectado é a desaparición progreso grazas á tecnoloxía e ás novas formas de comuni- da solidariedade e a xustiza pola obsesión do consumismo. cación, temos a oportunidade de coñecer culturas e incluso sacar títulos académicos desde a nosa propia casa. Pero... Segundo un estudo sobre condutas adictivas en Internet financiado pola Comisión Europea e realizado en 7 países TODOS OS APECTOS SON POSITIVOS? europeos (Grecia, Alemaña, Holanda, Islandia, Polonia, Romanía e España), o 21,3% dos adolescentes españois Por suposto que non. A internet é a culpable de moitísimas presentan indicios de desenvolver unha conduta adictiva cousas negativas das que hoxe en día non somos cons- a Internet debido ao tempo que pasan na rede fronte a cientes. Temos que facer un uso dela apropiada, xa que ás veces non é unha solución, senón a orixe do problema. O 12,7% de media Europa. bullying é un acoso que se leva producindo desde tempos inmemorais, pero a Internet aínda o empeorou máis. SON OS XIGANTES DE INTERNET CONSCIENTES DESTA SITUACIÓN? O 12,7% dos adolescentes utiliza o seu teléfono para en- viar mensaxes, fotos ou vídeos en contra de alguén. Este Pode que cheguemos a pensar que os actuais fenómenos tipo de acoso denomínase ciberbullying xa que se realiza de Internet unicamente pensen no progreso tecnolóxico e mediante medios telemáticos (redes sociais, teléfonos nos seus beneficios económico, pero estamos equivocados. móbiles, etc.) para facer dano psicolóxico. Ademais, por Un exemplo é o famoso Jaron Lanier, pioneiro de Silicon desgraza, somos o país con maior consumo de pornogra- Valley, quen denuncia que Internet, ao ofrecer produtos fía e abuso sexual infantís. Segundo un estudo acerca da gratis, está levando á poboación ao desemprego e ao fin cyber-agresión publicado pola Universidade pública de da clase media. Explica que cando fundou Silicon Valley Pensilvania e a Universidade de California, o ciberbullying non era consciente do que podía chegar a ser, soamente ocorre maiormente entre amigos, ex amigos e compañei- quería que a xente puidera ter a información ao seu alcance ros de clase, pero non é habitual en descoñecidos. Tamén gratuitamente. Critica que as compañías que teñen o con- ocorre entre ex-parellas. trol non paguen por obter información do cidadán. Porén, confía en que Google e Facebook o comezarán a facer pola Os homosexuais tamén teñen máis posibilidades de acabar súa propia vontade. sendo vítimas, como xa mostraron anteriores estudos, e é tamén máis común que quen sendo vítima sexa relativa- NEGACIONISTAS DE INTERNET mente popular, mentres que as persoas máis marxinadas e menos populares non sofren tanto ciberacoso (polo Fronte ao grupo de empresas (Silicon Valley) que, co pretex- feito de ter menos amigos/coñecidos, e por tanto menos to dos supostos beneficios da revolución tecnolóxica están probabilidades de ser acosado). a transformar o mundo á súa maneira, xorde unha serie de voces que manifestan as súas dúbidas sobre a revolución A relación de amizade mencionada no estudo non ten dixital dando a entender que detrás da democratización se por que ser recente (non teñen por que ser actualmente amigos), pero debeu existir unha relación de amizade an- encobre unha realidade que pode ser manipuladora. terior xa que de aí sae o coñecemento de como facer dano á vítima, indica este estudo. O bullying, o ciberbullying, a compra online etc., están sometidos a investigacións, cuxas conclusións son que Ás veces, o problema está en que as cousas negativas Internet é das maiores causantes das desigualdades na tamén nos proporcionan cousas positivas, polo que é sociedade. Varios intelectuais como Mario Vargas Llosa e máis difícil de controlar. Como é o caso da compra online: Jonathan Franzen sosteñen que esta rede de comunicacións actualmente pódese comprar libros, comida, roupa... me- é a causante do empobrecemento das nosas conversas e diante Internet. É unha forma cómoda e fácil, pero estamos relacións. A pesar das facilidades que nos proporciona, contribuíndo á desaparición de pequenos establecementos debemos admitir que ás veces se antepón a tecnoloxía á comerciais e ao prezado pracer de ler en papel. nosa cultura e á nosa vida.

85 NOVAS TECNOLOXÍAS - SOCIEDADE

Aínda así, esta mirada crítica, escéptica e En resumo, a filosofía Silicom Valley minoritaria, é vista con desconfianza pois engloba un grupo de ciencias como: a fe confundir o seu avance co progreso social neo liberal no libre mercado, a confianza impide ver a tecnoloxía con claridade e ditatorial no colectivismo, a desconfianza diferenciar os seus defectos. A tecnoloxía libertaria na sociedade, a ciencia evanxé- facilita ferramentas para centrar os pen- lica nun paraíso futuro… Todo isto supón samentos e desenvolver a aptitudes, a unha incoherencia na ilusión que propug- creatividade…, pero a súa promulgación nan as novas tecnoloxías. É preciso situar provoca o contrario: dependencia, subor- a tecnoloxía no plano humano sen perder dinación, falta de reflexión, etc. o poder sobre a nosa cultura e a nosa vida.

Estes negacionistas non se opoñen á tecnoloxía senón á comunicación, á Marta Gil Paramos acumulación de datos sen utilidade, á 4º ESO B confusión do orixinal coa copia, a conti- Helena Fuentes Mansilla nua adaptación de aparatos que non son 4º ESO D indispensables, etc.

AS REDES SOCIAIS

Son as redes sociais unha trampa ? Zygmunt Bauman un substituto. A diferenza entre a comunidade e a rede é que ti pertences á comunidade,e a rede perténceche a Bauman: “as redes son moi útiles, dan servizos moi pra- ti. Podes engadir amigos e podes borralos, controlas á centeiros, pero son unha trampa” xente coa que te relacionas. A xente séntese un pouco mellor porque a soidade é a gran ameaza nestes tempos Zygmunt Bauman naceu en poznan, en 1925 era aínda de individualización. Nas redes é tan fácil engadir amigos un neno cando a súa familia, xudía escapou do nazismo ou borralos que non necesitas habilidades sociais. Estas á URSS. En 1968, de feito, tivo que abandonar Polonia e desenvólvelas cando estás na rúa, ou vas ao teu centro de deixar ou seu posto de profesor logo de ser expulsado do traballo, e atópaste con xente coa que tes que ter unha partido comunista nunha purga marcada polo antisemi- interacción razoable. Aí tes que enfrontarte ás dificulta- tismo. Nesa época, renunciou á súa nacionalidade e emi- des, involucrarte nun diálogo. O papa Francisco, que é un grou a Tel Aviv. O interese da investigación de Zygmunt gran home, ao ser elixido deu a súa primeira entrevista a Bauman enfócase na estratificación social e no move- Eugenio Scalfari, un xornalista italiano que é un autopro- mento obreiro, antes de interesarse en temas máis glo- clamado ateísta. Foi un sinal: o diálogo real non é falar bais tales como a natureza da modernidade. con xente que pensa o mesmo ca ti. As redes sociais non ensinan a dialogar porque, é tan fácil evitar a controver- A obra de Zygmunt Bauman, que comeza nos anos se- sia!... Moita xente usa as redes sociais non para unir, nin senta, foi recoñecida con premios como o príncipe de as- para ampliar os seus horizontes, senón para encerrarse turias de comunicación e humanidades de 2010. no que chamo zonas de confort, nas que o único son que oen é o eco da súa voz, nas que o único que ven son os Nunha entrevista difundida polo xornal español el País o reflexos da súa propia cara. As redes son moi útiles, dan xornalista e sociólogo ricardo de querol, pregúntalle so- servizos moi pracenteiros, pero son unha trampa. bre o papel das redes sociais, e di: as redes sociais cam- biaron a forma en que a xente protesta, ou a esixencia de Na miña opinión, as redes socias son útiles en moitos transparencia. Vostede é escéptico sobre ese “activismo de ámbitos da nosa vida diaria, tanto como para poder co- sofá”? E subliña que: internet tamén nos adormenta con municarnos ou para buscar información, pero se se usan entretemento barato. No canto dun instrumento revolu- en exceso poden ser perigosas xa que podemos perder o cionario como as ven algúns, as redes son o novo opio do control ou non saber cando parar ou confundir as cousas pobo. da vida privada de cada un que se poden ou non expoñer. Porén estou a favor do uso delas, xa que eu persoalmente Para Bauman a cuestión da identidade foi transformada úsoas moito. de algo que vén dado a unha tarefa: ti tes que crear a túa propia comunidade. Pero non se crea unha comuni- Lucía Rey Lorenzo dade, tela ou non; o que as redes sociais poden crear é 1º BACH C

86 HISTORIA - CULTURA

REDESCUBRINDO A CULTURA CASTREXA

Os recentes descubrimentos dos investigadores están a novas teorías baséanse en que a cultura castrexa é unha desbotar antigas teorías sobre o pobo castrexo, ofrecén- evolución das culturas da idade do bronce, integradas donos un punto de vista novidoso que amosa a particu- nunha rexión atlántica, independente culturalmente do laridade e desenvolvemento das xentes que habitaron no chamado mundo celta, esta integraba ao noroeste pe- noso territorio hai hoxe máis de 2000 anos. ninsular, as illas británicas e a costa atlántica francesa. Rexións onde se encontran poboacións case idénticas aos LÍMITES CRONOLÓXICOS E ESPACIAIS castros e monumentos megalíticos similares dende sé- culos atrás, o que amosa unha comunicación dende había A cultura castrexa foi o produto da evolución das culturas xa moito tempo entre esas rexións. da idade do bronce existentes no noso territorio dende o II milenio antes de cristo. Esta evolución culmina no sécu- Isto dá lugar a unha liña de investigación completamen- lo VI a.c cando comezan a aparecer caracteres propios da te novidosa que presenta teorías dispares, dende que a cultura castrexa, ata o século IV d.c coa caída do imperio cultura castrexa xurdiu nas illas británicas e foi exporta- romano de occidente. Indícase esta última data xa que a da aquí mediante o contacto marítimo, ata que foi ex- partir dese momento por motivos que descoñecemos os portada dende o noso país cara o Atlántico, esta última castros foron finalmente desocupados. Xeograficamente ten cada vez mais aceptación xa que os novos estudos a cultura castrexa abranguía os territorios comprendidos en xacementos coma Lanbriscae (San Cibrán de Las) de- pola Galiza actual, a parte occidental de Asturias ata o río mostran que a cultura castrexa en Galicia alcanzou un Navia e o norte de Portugal, entre os ríos Miño e Douro. desenvolvemento sorprendente a nivel comercial e ma- rítimo con outras rexións, mesmo do Mediterráneo coma Fenicia ou Grecia.

OS CASTROS

Os castros eran as poboacións fundamentais da cultura castrexa, estes eran unidades independentes e autóno- mas, similares a unha cidade-estado, aínda que se cree que podían formar alianzas entre elas, sen chegar a orga- nizar un estado complexo.

Reconstrución do castro de San Cibrás de Lás (Ourense) este chegou a ser unha das agru- A CUESTIÓN DO CELTISMO pacións urbanas máis grandes da A tradición celtista do noroeste peninsular, naceu du- Galiza prerroma- rante o romanticismo como consecuencia do desexo de na chegando a encontrar un pasado diferenciado para Galicia. Esta idea, albergar máis de formouse a partir das lendas populares sobre mouros e 3000 habitantes mouras, e da inexactitude das datacións no S.XIX que provocaba a mestura das mámoas, os castros e de todo Estado actual tipo de xacementos, que encaixaban nos períodos histó- das escavacións ricos que a ciencia do momento diferenciaba. do mesmo cas- tro, nel pódense Nos últimos anos esta cuestión está a ocasionar confli- apreciar a rúa tos entre a comunidade científica xa que cada vez máis circular, as rúas arqueólogos, amosan que en tódolos xacementos cas- principais e a trexos non existe ningún elemento ou caracterización croa celta o, que desbota de forma contundente a teoría in- vasionista, amplamente aceptada ata poucos anos atrás, A pesar do que se pensa os castros non eran agrupacións xa só aceptada polos lingüistas, incapaces de explicar ac- urbanas desordenadas, senón que tiñan certa planifica- tualmente a existencia das chamadas linguas celtas. As ción urbanística e unha forma definida:

87 HISTORIA - CULTURA

ECONOMÍA E SOCIEDADE

A pesar de que tradicionalmente se dicía que os castrexos eran un pobo pouco dado ao comercio, estase descubrin- do que non, xa que nos principais enclaves estanse a des- cubrir produtos procedentes do Mediterráneo oriental, dende ánforas gregas a teares fenicios mesmo no inte- rior. Isto fortalece aínda máis a idea de que o comercio xogaba un importante papel na economía castrexa.

Este comercio era practicado primeiro polos habitantes dos poboados do interior cos da costa, e a súa principal mercadoría eran os metais, que buscaban os pobos do Mediterráneo e os habitantes da costa. Primeiro os ha- Estaban formados por varios sistemas defensivos, xeral- bitantes do exterior transportaban as mercadorías cara mente unha tripla muralla, fosos, parapetos, etc. Dentro as vías fluviais coma o Miño, que eran enviadas a través dos cales se situaba a área residencial, esta estaba for- delas cara a costa onde se intercambiaban cos pobos do mada por unha rúa circular situada entre a muralla in- Mediterráneo a cambio de produtos exóticos, coma vai- terior e as vivendas, da cal partían varias rúas principais xelas, tecidos, perfumes, vidros etc. ou por instrumentos pavimentadas que ascendían cara a parte alta da cidade, que eles descoñecían, coma certos tipos de teares e fe- das que se vertebraban as estreitas e enlousadas rúas rramentas. secundarias, situadas entre as vivendas. A parte alta da cidade era ocupada pola croa, unha área amurallada sen A minería era unha das edificacións, situada na parte máis alta do poboado na actividades económicas cal se realizaba o culto aos deuses, os intercambios co- fundamentais, que extraía merciais e se almacenaban certos cereais. principalmente cobre, es- taño, ouro e ferro, cuxa As vivendas eran unifamiliares formadas por varias de- existencia está demos- pendencias coma cociñas, dormitorios, cortes, celeiros trada na abundancia de etc. Nalgúns casos pénsase que se chegaron a construír crisois, escouras, bolos e vivendas de dúas plantas. fíos de metal. O bronce era empregado principal- Estes poboados contaban cunha rede de alxibes, sumi- mente en aneis, agullas, Torque, unha das xoias máís doiros, pozos e desaugadoiros. puñais, puntas de lanza características desta cultura acus crinalis (prendedo- res de cabelo) moedas e mesmo escudos redondos. O ferro era empregado so- bre todo en útiles para o traballo coma sachos, fou- ces, picos etc. A ourivería alcanzou un elevado des- envolvemento es os seus principais produtos eran xoias realizadas en ouro coma os torques, braza- letes, colares etc. Fíbulas de ouro

VIDA COTIÁ: ALIMENTACIÓN VESTIMENTA E RELIXIÓN

Os castrexos tiñan unha alimentación bastante variada Pedra Formosa da Citania de Briteiros (Portugal) que consistía principalmente en cereais coma o trigo e a cebada, legumes, verzas, fabas e castañas, estas últi- Unha edificación moi particular da cultura castrexa eran mas moi consumidas como acompañamento principal da as Saunas, coñecidas como Pedras Formosas, con plan- carne, esta era de vacún, porco e ovella en xeral, nalgúns ta rectangular, formadas por 3 estancias principais: unha casos de cervo e xabaril, na costa en lugar da carne con- antecámara, unha cámara de vaporización, e unha cabe- sumían habitualmente peixe e marisco coma a dourada e ceira onde se atopaba o forno. o ollomol, ostras, lapas, ameixas etc. De bebida aparte da

88 HISTORIA - CULTURA auga consumían cervexa e viño (este último escaso e im- Non conservamos sepulturas dos castrexos, polo que cre portado), pénsase que podía condimentar a comida con que incineraban aos seus mortos, e espallaban as súas herbas e cociñar a carne con manteiga. cinzas en lugares que consideraban sagrados coma os bosques ou os ríos. A vestimenta estaba realizada principalmente en tecidos bastos, habitualmente o liño, e consistía principalmente A HERDANZA LINGÜÍSTICA DA CULTURA CASTREXA en túnicas longas. No caso dos guerreiros poderían vestir cunha túnica que lles chegaba ata os xeonllos, diferentes Ao longo de máis dun milenio de historia deste antigo proteccións de coiro e de metal ao longo do corpo e cun pobo aparecerán as verbas que aínda forman parte da casco na cabeza. nosa lingua: cabana, carrasco, varanda, morno, croio, lousa, bidueiro, berce, carballo... E algúns topónimos: Bu- gallal, Lamela, Céltigos, Galegos, Cecebre, Barallobre... E outros que derivaron de esa data nos actuais Berganti- ños, A Coruña, Castromaior, Bande, Vigo...

Finalmente remato este breve repaso dunha das máis importantes eras da historia da nosa terra, probablemen- te omitín moita información e datos importantes, pero incluín o necesario para comprender polo miúdo unha dos períodos máis importantes da historia de Galicia que sen- tou as bases da nosa identidade actual.

Bibliografía:

Historia de Galicia, David Pérez López, Editorial Cumio

Inscrición do período Romano Historia Xeral de Galicia, Edicións a Nosa Terra dedicada ao deus Banda A cultura castrexa, Francisco Calo Lourido, Edicións A Aínda que os historiadores romanos documentaron que Nosa Terra os castrexos eran ateos, a súa idea estaba moi afastada da realidade. Estes posuían un amplo panteón de divini- dades coma Bandua, Laroco, Coso etc. Dedicados á gue- Martinho Cacheda Rodríguez rra, os camiños, as augas (ninfas), aos montes (larouco) 3ºESOA etc.

ÁREAÁREA CENTRALCENTRAL

89 LECER

MENSAXES XEADA A María Fandiño, profesora emérita do A. carácter,por estar nas boas,nas malas e nas Atención nenos de 4º de “diversión”…Perdón, Fraguas. Grazas por facer que Xeada dure mil peores; aínda que non cho diga, adórote. diversificación. Quérovos dicir que sodes os primaveras máis!!! Tizza mellores. Que moitas veces grazas a vós pui- den sorrir e que me sinto moi mal porque o I love, Laura Becerra Ao colectivo LGTB, nós temos unha orienta- curso xa está a acabar. Vou estrañarvos moi- ción sexual diferente á da maioría da xente, Quérote tanto, tanto que me volvo tonta, to. Quérevos, Allison tonto. Buba. pero non somos bichos raros, somos persoas normais, só que nos gustan as persoas do Para Leti Sexto, dos teus admiradores. Grazas Alba R.L grazas por estar sempre ao meu ca- noso mesmo sexo. É isto razón para que nos por estes anos inesquecibles de amizade rón nas boas e nas malas e grazas por aguan- insulten? NON! A quen deberían insultar é tarme. A túa Ami que sempre te quererá. O mestre mediocre conta, o mestre corrente aos homófobos, por intolerantes. Pero hai explica, o mestre bo demostra, o mestre ex- Santiago Esturao de 1º ESO A, dende que te vi que ser fortes e que non nos afecten os in- celente inspira. Para o profesor Suso Seoane namoreime de ti porque es guapo e fasme rir sultos. LGTB boy de Justi moito, gustaríache saír comigo? S.L.T Tamara e Leti: Querémosvos. Xuntas por e Querida Elena, grazas por esas festas e ese Amor da miña vida, Patricia: Cando miro os para sempre. Sodes as mellores. tempo á túa beira. Sigue queréndome sem- teus ollos sinto como se caese dende o abis- Efecto dominó: cae ela, caio eu, Sari.Chu- pre tanto. mo . Son tímido, mais o meu amor por ti é piluum forte. Gustaríame poder probar o doce sabor Para as dúas mellores amiguiñas, as mello- dos teus beizos encarnados. Non sabes quen Para Noelia,a mellor, grazas por axudarme res que alguén pode desexar, Ana e Mariale. son, pero podería chegar a ser o home da túa en todo e apoiarme nos momentos difíci- Nunca nos imos separar. Amiguiñas forever. vida. les. Levamos xuntas dende pequenas e non Nieves sabiamos que eramos curmás. Quero seguir Ríndonos do mundo, planeando o noso rum- Grazas a toda a miña clase. Sabedes que contigo sempre. Sandra bo. Chupiluun somos os mellores, 1º ESO A, tamén grazas Grazas por ser a mellor do mundo, grazas por aos profesores, incluída Somozas, polo apoio Se estás lendo isto, moito cambiaches. Un tanto e perdón por tan pouco. Julián recibido. saúdo para o noso patrón. Tom Asturbado. Para Leti Pena e Iván Suárez, con cariño. De Para Nieves Bellas e Ana Allegue . Quero que Ainhoa, non deixes que as críticas che afec- Alaska. Unha aperta saibades que vos quero moito e que sodes ten. Ti es mellor ca iso, pasa do que pensen moi importantes para min. Agradézovos de ti! Khaleesi. Para as persoas novas que coñecín este ano, moito que esteades comigo en calquera si- Para Usher: Grazas por ser o meu mellor ami- púxenme moi nerviosa polo cambio ata que tuación. Mariale vos coñecín a todos, aínda que ás veces me go. Lémbrome das gargalladas que botaba- Uxía A. e Miriam N.R sodes incribles. Grazas mos cando nos riamos do mundo. Pabbi alporicedes sodes uns bos compañeiros e amigos.Isaepo por ser a luz no meu camiño. A serea do serán Non te metas co meu amigo, pata de pau! Para Leti Pena. Encántame o teu blog de Black and White Deixei o meu sorriso entre os teus beizos.A Dezaseis moda. Bicos dos teus fans que xa somos Imos perdernos no Caribe pase o que pase máis de 6000 ratiña. Para dentes cabalo máis lambeta. Chupa- chups Grazas Bea G. Por ser a miña caixiña de se- Ti, o gañador do concurso de baile, es unha gredos. Quérote nena ( non te enfades, eh?) Para Marta Gil. Espero que goces desta nova boa persoa, tamén un bo bailarín. Un amigo Mucha; é “rooter”, non “cúter”…Sido e veciño. experiencia que vas vivir. Nós estaremos aquí esperándote cos brazos abertos e botándote Usa a túa forza e aproba mates. Richi Xox Charli, vive todo ao máximo e goza da túa moito de menos. xuventude. Richi Diamonel. Para o compañeiro de mesa máis pesado Moitas grazas Anxo por este ano de puras deste mundo. Grazas por facer que as clases 2º Bach A, os MELLORES!!!! risas. sexan algo máis divertidas. Grazas por volver á miña vida. Quérote Guar- Para Alba M.B, levámoste no corazón. Bicos Mírote e elíxote sen pensalo dúas veces, e se de. Para Seoane: Grazas por suspenderme e o pensara dúas veces volvería a elixirte. Vinte Curmá, coñézote dende pequena e nin sabía mandarme a Setembro. Apréciote moito! e un que eras a miña curmá espero seguir estando Para a miña pandicornia favorita. Quérote contigo, unidas…seguir xogando ao bádmin- A maioría das peroas entran e saen da túa ton e ver como che cae a pluma no ollo…nin- vida,pero só os bos amigos deixan pegada. Para o plan B que sempre acaba sendo o pri- guén nos vai separar! Noelia. Nasi´s meiro plan. Joao Simoes Por aguantar a miña forma de ser, o meu Antía Carrillo, compra un colo. Quérote A.M.B: Cariño,dáme un biquiño de Alaska

90

MiSeRaBiLiA

Certame de Teatro Intercentros 2016