REDAKTOR ZA Tome 1I, No. 24, 1970 o. 25, 1971 o. 6, 1971 No. 27. 1972 PO LISH ACA DE MY OF SCI ENCES IN S TITUT E OF PALEOBIOLOGY PALAEO T T' OI~ OG Il~ POLONICA-No. 50, 1990 THE ALBIAN AMMONITES OF POLAND (AMO NITY ALBU POLSKI) BY RYSZARD MARCINOWSKl AND JOST Wl EDMA NN (WITH 27 TEXT-FIG UR ES, 7 TABLES AND 25 PLATES} W ARSZA WA -K RA KOW 1990 PAN S TWOW E WYDAWNI CTWO NAUKOWE R EDAKTOR -E DITOR J6ZEF KAZMIERCZAK ZAST~PCA R EDAKTORA - ASSISTANT EDITOR MAGDALENA BORSUK-BIALYNICKA Adres Redakcji - Address or th e Editoria l Office Zaklad Paleo biolo gti Polska Ak ad ernia N auk 02-0&9 Warszawa , AI. Zw irk i i W igur y 93 KOREKTA Zesp6! © Co pyright by Panstwo we \Vyd awn ictwo N uuk o we Warsznwa - Kr ak 6 w 1990 ISBN 83-01-09176-2 ISSN 0078-8562 Paristwowe Wyd awnict wo Na uko we - Od dzia! w Krako wie Wydan ie I, Nakl ad 670 + 65 egz, Ark. wyd . i 5. Ark. druk. 6 + 25 wkla dek + 5 wklej ek, Pap ier offset. sat . m kl. 120 g. Oddan o do skl adan ia w sierpniu 19&8 r, Podpisano do druku w roazdzie rniku 1990 r, Druk ukonczono w listopadzie 1990 r. Za ra, 475 /&7 Dru karnia Uniwersytetu Jagieltoriskiego w Kr akowie III Memory of Professor Edward Passendorfer (1894-1984) RYSZARD MARCINOWSKI and lOST WIEDMANN THE ALBIAN AM MONITES OF POLAND (Plates 1-25) MARCINOWSKJ, ~ . and WJEDMANN, J.: The Albian ammonites of Poland. Palaeontologia Polonica, 50, 3-94, 1990. Taxonomic and ecological analysis of the ammonite assemblages, as well as their general paleogeographical setting, indic ate that the Albian deposit s in the Polish part of the Central European Basin accumul ated under shallow or ext remely shallow marin e conditions, while those of the High-Tatra Swell were depo sited in an open sea environment. The Boreal character of the ammonite faunas in the epicontinental area of Poland and the Tethyan character of those in the Tatra Mountains arc evident in the composition of the analyzcd asse mblages. Du ring the Middle Albian , Boreal hoplitids migrated to the Polish areas from the west or northwest, and they gradu ally spread through the western Ukraine towards the H igh-Tatra Swell located deep within the Tethyan Realm (i.e., Alpin o-Carpathi an geosyncline), In the Upper Albian, in spite of an increasing marine transgression , distinct provincialism became evident both in the Boreal and in the Tethyan ammonite assemblages. This apparently resulted from the bathymetry-distance filter which separated the High-Tatra Swell from the plat form areas of Poland, a filter which worked more efficiently in the Upper Albian than du ring Middle Albian time. Th is phenomenon was widespread in Europe and was caused by change s in climatic and bath ymetri c conditions rather than by the development of physical barriers (such as landmasses or cordilleras). In the paleo ntological section of this paper, two new taxa are described: Hemi­ ptycho ceras tatricum sp. n. and Hamites (Me talwmites) passendorferi sp. n, Described in more detail is Scaphamites passendorferi WIEDMANN and MARCINOWSKI , 1985. The genu s Scaphamites WIEDM ANN et MARCINOWSKt, 1985 evolved from hamitids and is the pre sumed ancestor of the genus S caphitcs PARKINSON, 1811. It provides evidence that the supcrfarnily Scaphitaceae MEEK, 1876 belongs to the suborder Ancyloceratina WIEDM ANN, 1966 rathe r than to thc suborder Lytoceratina HYATr , 1899. The good state of preser vati on of the adult specimens permits recognition of micro- and macroconchs among representatives of the genera Anahoplites HYATI, 1900, Callihoplites SPATH, 1925, and Mortoniceras MEEK , 1876. Key words: Ammonites , taxonomy, paleobiogeography, Albian, Poland. Ryszard Ma rcinowski, Institute of Geology , University of Warsaw, Al. Zwirki i Wi· gury 93, PL-02089 Warszall'a, Poland; l ost Wiedmann, lnstitut und Mu seum fiir Geo­ logle und Paliiontologie del' Universitiit Tiibingen, Sigwartstrasse /0, D-7400 Tiibingen, Federal Republic of Germany. Received: August / 987. i - 4 RYSZARD MARCINOWSKI & JOST WI EDMA NN AM O NITY ALBU POLSK I - ICHEKO LOG IA, ZNA CZ EN IE ST RATYGRAFICZN E I BIOG EOG RA FI CZNE Streszczenie. - Analiza albskich zespolow amonitowych w profilach G ory Chelmowej kola Przedborza, Annopola nad Wisl1! i Wielkiej Rowni w Tatrach (fig. 1-2,4,6,9; tab. 2-7) oraz ogolne do paleogeograficzne wskazuja na zroznicowanie srodowisk sedymentacji. W po l­ skiej czesci basenu centralnoeuropejskiego osady z amonitami tworzyly sie w waru nkach odpowiadajacych wewnetrznemu szelfowi, zas w serii wierchowej Tatr w srodowisku wska­ zujacym na szelf zewnetrzny i jego granice ze stokiem kontynentalnym (fig. 1, 8). Obecnosc gornoalbskich amonitow w skrajnie plytkomorskich osadach Gory Chelmowej wywolana zostala po smiertnym dryfem muszli w strefe plycizn (fig. 3). Masowe nagromadzenia amo­ nitow w Annopolu i serii wierchowej Tatr (Mala Laka, Wielka Rowie ri, Biala Woda) mialy miejsce na wyniesieniach dna, w wyniku kondensacji stratygraficznej 0 zblizonyrn interwale czasowym w poszczegolnych profilach (fig. 4, 6 oraz tab. 5-6). W rejonie Annopola powstanie skondensowanej stratygraficznie warstwy fosforytowej (alb srodkowy i gorny) wiazac nalezy z tektonika synsedyrnentacyjna i zmianami dynamiki srodowiska (sztormy). Po zytywny ru ch wznoszacy nie doprowadzil jednak do emersji progu, byl bowiem kompensowany eustatycznym wzrostem poziomu morza (fig. 5). Natomiast sedyrnentacja skondensowanych stra tygraficzn ie weglanowo-fosforytowych osadow serii wierchowej Tatr odbywala sie w spokoj nym srodowisku zatopionej platformy weglanowej urgonu (fig. 7). Zespoly amonitowe w profilach Gory Chelmowej i Annopola sa zdorriinowane przez borealne hoplitesy, 0 wydatnej ornamentacji muszli (por. fig. lA, 9 K-L; ta b. 2-4), podczas gdy w profilu Wielkiej Rowni dorninuja formy 0 muszli gladkiej lub slabo ornamentowanej (desmocerasy, fyllocerasy, tetragonitesy, lytocerasy). W tym ostatnim profilu zwraca rowniez uwage znaczny udzial heterornorfow (por. fig. 9 M oraz tab. 7). W albie srodkowyrn borealne hoplitesy migrowaly do Polski z polnocnego zachodu i zachodu i poprzez depresje lwowska docieraly do geosynkliny karpackiej, w tym rowniez do strefy sedymentacji serii wierchowej (por. fig. 1B, 8). Borealne wplywy w medyterariskim zespole amonitowym serii wierchowej Tatr (por. fig. lA oraz tab. 7) umozliwiaja stosowanie jednolitego," borealnego" podzialu bio­ stratygraficznego (tab. I). W albie gornym borealny charakter fauny amonitowej w polskiej czesci basenu centralnoeuropejskiego jest nadal silnie zaakcentowan y, mimo pojawienia sie rnedyterariskiego rodzaju Mortoniceras. Rodzaj ten , stosunkowo pospolity w profilu G ory Chelmowej, zanika w kierunku poludniowo-wschodnim i jest prawie nieobecn y w profilu Annopola nad Wisl1! (por. tab. 3-4). Zatem mortonicerasy nie mo glymigrowac z geosynkliny karpackiej. W gornyrn albie, mimo rozwoju transgresji (fig. l C), nastepuje wzrost prowincja­ lizmu zarowno wsrod borealnych, jak i medyterariskich zespolow amonitowych, wywolany powstaniem .filtru" glebokosciowo-odleglosciowego, ktory separowal Tatry od obszaru platformowego Polski skuteczniej nit rnialo to miejsce w albie srodkowyrn. Ten wzrost pro­ wincjalizmu wiazac nalezy z klimatem i batyrnetria, w mniej szym zas stopn iu z barierami fizycznymi w postaci ladow, czy tez kordylier pojawiajacych sie efemerycznie w geosynklinie alpejskiej (WIEDMANN 1973, MARCINOWSKI i WIEDMA NN 1985). W prowincji bo realn ej albskie zespoly amonitowe zdominowane sa przez formy odznaczajace sie wydatna ornamentacja muszli , natomiast w medyterariskiej przez formy gladkie i slabo ornamentowan e, przy czym heteromorfy rownie czesto sa notowane w obu tych prowincjach (fig. 9). Brak prowincjalizmu wsrod wiodacych bentoniczny i epibentoniczny tryb zycia heterornorfow wyjas niono duza tolerancja srodowiskowa ich stadium mlodocianego oraz zdolnoscia zasiedlani a roznych stref ekologicznych (MARCI NOWSKI 1974, 1980). Paleontologiczna czesc pracy (figs. 10-27, pI. 1-25) ·zawiera opis 92 gatunkow i pod­ gatunkow, w tyrn dwoch nowych: Hemiptycho ceras fatricum i Hamites (Metahamitesi passen­ dorferi. Dokladniej opisano Scaphamites passendorferi WIEDMANN i MARCINOWSKI , 1985, ALBIAN AMMON ITES OF POLAND 5 kt6ry jest forma przejsciowa porniedzy hami tesami i skafitesa mi. Zmienia to dotychczasowa pozycje syste matycz na nadrod ziny Scaphitaceae MEEK, 1876, ktora nalezy raczej do podrzedu Ancyloceratina WrEDMANN, 1966 niz po drzedu Lytoccr atina HYATI , 1899. Dobry sta n zacho­ wania doroslych okaz6w umozliwil rozpozna nie mik ro- i ma krokonch w obrebie ro dzaj6w Anahoplites H YATT, 1900, Callihoplites SPATH, 1925 i Mortoniceras MEEK, 1876. CONT ENTS Introduc tion . 6 Am monite spectra and stratigraphy in the key section s 8 Mt. Chelmowa . .. .. 8 Annopol-on-Vistula .. .. 11 Mala Laka and Wielka Rowien 13 Ammonite biogeography . 16 Remarks on ecological and bath ymetric requirements of Albian ammonites 18 Systematic description . .. .. 19 Supe rfarnily Phyllocerataceae ZITIEL, 1884 20 Famil y Phylloceratidae ZnTEL, 1884 20 Genus Phylloceras SUESS, 1865 20 Subgenus Ph . iHypophylloceras) SALFELD , 1924 20 Supcrfamily Lytocerataceae NEUMAYR, 1875 24 Famil y Lytoceratidae NEUM AYR , 1875 . 24 Genus Protetragonites HYATI, 1900 . 24 Superfam ily Tetragonitaceae HYATI, 1900 26 Famil y Gaudryceratidae SPATH, 1927 26 Subfam ily Gaudryceratin ae SPATH, 1927 26 Genu s Eogaudryceras SPATH, 1927 26 Subgenu s E. iEogaudryccras) SPATH , 1927 26 Genu s Kossmatella JACOB , 1907 . .. 28 Subgenus K. tKossmatellai JACOB , 1907 28 Fa mily Tet ragonitidae HYATI, 1900 . .. 30 Genus Tetragonltes