PALAEONTOLOGIA POLQNICA mm ■'Ъ-Ь POL T S H ACADEMY OF SCIENCES INSTITUTE OF PALEOBIOLOGY PALAEONTOLOGIA POLONICA—No. 50, 1990 t h e a l b ia w AMMONITES OF POLAND (AMQNITY ALBU POLS К I) BY RYSZARD MARCINOWSKI AND JOST WIEDMANN (WITH 27 TEXT-FIGURES, 7 TABLES AND 25 PLATES) WARSZAWA —KRAKÔW 1990 PANSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE KEDAKTOR — EDITOR JOZEP KA2MIERCZAK 2ASTEPCA HEDAKTOHA _ ASSISTANT EDITOR m AôDAlenA BÛRSUK-BIALYNICKA Adres Redakcjl — Address of the Editorial Office Zaklad Paleobiologij Polska Akademia Nauk 02-089 Warszawa, AI. 2w irki i Wigury 93 KOREKTA Zespol © Copyright by Panstwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa — Krakôw 1990 ISBN 83-01-09176-2 ISSN 0078-8562 Panstwowe Wydawnielwo Naukowe — Oddzial w Krakowie Wydanie 1, Naklad 670 + 65 cgz. Ark. wyd. 15. Ark. druk. 6 + 25 wkladek + 5 wklejek. Papier offset, sat. Ill kl. 120 g. Oddano do skiadania w sierpniu 1988 r. Podpisano do druku w pazdzierniku 1990 r. Druk ukoriczono w listopadzie 1990 r. Zara. 475/87 Drukarnia Uniwersytetu Jagielloriskiego w Krakowie In Memory of Professor Edward Passendorfer (1894— 1984) RYSZARD MARCINOWSKI and JOST WIEDMANN THE ALBIAN AMMONITES OF POLAND (Plates 1—25) MARCINOWSKI, R. and WIEDMANN, J.: The Albian ammonites of Poland. Palaeonlologia Polonica, 50, 3—94, 1990. Taxonomic and ecological analysis of the ammonite assemblages, as well as their general paleogeographical setting, indicate that the Albian deposits in the Polish part of the Central European Basin accumulated under shallow or extremely shallow marine conditions, while those of the High-Tatra Swell were deposited in an open sea environment. The Boreal character of the ammonite faunas in the epicontinental area of Poland and the Tethyan character of those in the Tatra Mountains are evident in the composition of the analyzed assemblages. During the Middle Albian, Boreal hoplitids migrated to the Polish areas from the west or northwest, and they gradually spread through the western Ukraine towards the High-Tatra Swell located deep within the Tethyan Realm (i.e., Alpino-Carpathian geosyncline). In the Upper Albian, in spite of an increasing marine transgression, distinct provincialism becamc evident both in the Boreal and in the Tethyan ammonite assemblages. This apparently resulted from the bathymetry-distance filter which separated the High-Tatra Swell from the platform areas of Poland, a filter which worked more efficiently in the Upper Albian than during Middle Albian time. This phenomenon was widespread in Europe and was causcd by changes in climatic and bathymetric conditions rather than by the development of physical barriers (such as landmasscs or Cordilleras). In the paleontological section of this paper, two new taxa are described: Hemi- ptychoceras tatricum sp. n. and Hamites (Metahamites) passendorferi sp. n. Described in more detail is Scaphamites passendorferi W iedm ann and M a r c in o w sk i, 1985. The genus Scaphamites W iedm ann et M a r c in o w sk i, 1985 evolved from hamitids and is the presumed ancestor of the genus Seaphites P ar k in so n, 1811. It provides evidence that the superfamily Scaphitaccae M eek, 1876 belongs to the suborder Ancyloceratina W iedm ann, 1966 rather than to the suborder Lytoceratina H y a tt, 1899. The good state of preservation of the adult specimens permits recognition of micro- and macroconchs among representatives of the genera Anahoplites H y a tt, 1900, Callihopliles Spa th , 1925, and Mortoniceras M eek, 1876. Key words: Ammonites, taxonomy, paleobiogeography, Albian, Poland. Ryszard Marcinowski, Institute of Geology, University of Warsaw, Al. Zwirki i Wi- gury 93, PL-02089 Warszawa, Poland; Jost Wiedmann, Institut mtd Museum fiir Geo- logie and Palàontologie der Universital Tiibingen, Sigwartstrasse 10, D-7400 Tubingen, Federal Republic of Germany. Received: August 1987. 4 RYSZARD MARCINOWSKI & JOST WIEDMANN AMONITY ALBU POLSKI — ICH EKOLOGIA, ZNACZENIE STRATYGRAFICZNE I BIOGEOGR AFICZNE Streszczenie. — Analiza albskich zespolôw amonitowych w profilach Gory Chelmowej koto Przedborza, Annopola nad Wisl^ i Wielkiej Rôwni w Tatrach (fig. 1—2, 4, 6, 9; tab. 2—7) oraz ogôlne tlo paleogeograficzne wskazuj^ na zrôznicowanie srodowisk sedymentacji. W pol- skiej czçsci basenu centralnoeuropejskiego osady z amonitami tworzyly siç w warunkach odpowiadaj^cych wewnçtrznemu szelfowi, zas w serii wierchovvej Tatr w srodowisku vvska- zujqcym na szelf zewnçtrzny i jego granicç ze stokiem kontynentalnym (fig. 1, 8). Obecnosc gôrnoalbskich amonitôw w skrajnie plytkomorskich osadach Gory Chelmowej wywolana zostala posmiertnym dryfem muszli w strefç plycizn (fig. 3). Masowe nagromadzenia amo­ nitôw w Annopolu i serii wierchowej Tatr (Mala tqka, Wielka Rôwien, Biala Woda) mialy miejsce na wyniesieniach dna. w wyniku kondensacji stratygraficznej о zblizonym interwale czasowym w poszczegôlnych profilach (fig. 4, 6 oraz tab. 5—6). W rejonie Annopola powstanie skondensowanej stratygraficznie warstwy fosforytowej (alb srodkowy i gôrny) wi^zac nalezy z tektoniksi synsedymentacyjnq, i zmianami dynamiki srodowiska (eztormy), Pozytywny ruch wzn05zticy nie doprowadzil Jednuk do emersji byl bowiem kompcnsowany eustatycznym wzroetem pdzidtnW morza (tig. 5), Natomlast scdymentacja skondansowanych sti'atygrivhsznis wçglanowo-imforytowych osadôw serii wierchowej <?dbywala siç w apokojnym srodowisku zutopionej platformy wçglanowej urgonu (fig. 7). Zespoty amonitowe w profilach Gory Chelmowej i Annopola zdominowane przez borealne hoplitesy, о wydatnej ornamentacji muszli (рог. fig. 1A, 9К—L; tab. 2—4), podczas gdy w profilu Wielkiej Rôwni dominuj^ formy о muszli gladkiej lub slabo ornamentowanej (desmocerasy, fyllocerasy, tetragonitesy, lytocerasy). W tym ostatnim profilu zwraca rôwniez uwagç znaczny udzial heteromorfôw (рог. fig. 9 M oraz tab. 7). W albie srodkowym borealne hoplitesy migrowaly do Polski z pôlnocnego zachodu i zachodu i poprzez depresjç lwowskg. docieraly do geosynkliny karpackiej, w tym rôwniez do strefy sedymentacji serii wierchovvej (por. fig. IB, 8). Borealne wplywy w medyteranskim zespole amonitowym serii wierchowej Tatr (por. fig. 1A oraz tab. 7) umozliwiaj^ stosowanie jednolitego, „borealnego" podzialu bio- stratygraficznego (tab. 1). W albie gôrnym borealny charakter fauny amonitowej w polskiej czçsci basenu centralnoeuropejskiego jest nadal silnie zaakcentowany, mimo pojawienia siç medyteranskiego rodzaju Mortoniceras. Rodzaj ten, stosunkowo pospolity w profilu Gory Chelmowej, zanika w kierunku poludniowo-wschodnim i jest prawie nieobecny w profilu Annopola nad Wislg. (por. tab. 3—4). Zatem mortonicerasy nie mogly migrowac z geosynkliny karpackiej. W gôrnym albie, mimo rozwoju transgresji (fig. 1C), nastçpuje wzrost prowincja- lizmu zarôwno wsrôd borealnych, jak i medyteranskich zespolôw amonitowych, wywolany powstaniem „filtru” glçbokosciowo-odleglosciowego, ktôry separowal Tatry od obszaru platformowego Polski skuteczniej niz mialo to miejsce w albie srodkowym. Ten wzrost pro- wincjalizmu wi^zac nalezy z klimatem i batymetri^, w mniejszym zas stopniu z barierami fizycznymi w postaci l^dôw, czy tezr kordylier pojawiaj^cych siç efemerycznie w geosynklinie alpejskiej (Wiedmann 1973, M arcinowski i Wiedmann 1985). W prowincji borealnej albskie zespoly amonitowe zdominowane s^ przez formy odznaczaj^ce siç wydatn^ ornamentacji muszli, natomiast w medyterariskiej przez formy gladkie i slabo ornamentowane, przy czym heteromorfy rôwnie czçsto s^ notowane w obu tych prowincjach (fig. 9). Brak prowincjalizmu wsrôd wiod^cych bentoniczny i epibentoniczny tryb zycia heteromorfôw wyjasniono duz^ tolerancjg. srodowiskow^ ich stadium miodocianego oraz zdolnosci^ zasiedlania rôznych stref ekologicznych (M a r c in o w sk i 1974, 1980). Paleontologiczna czçsc pracy (figs. 10—27, pl. 1—25) zawiera opis 92 gatunkôw i pod- gatunkôw, w tym dwôch nowych: Hemiptychoceras tatricumi Hamites (Metalmmites) passen- dorferi. Dokladniej opisano Scaphamites passendorferi W iedm ann i M a r c in o w sk i, 1985, ALBIAN AMMONITES OF POLAND 5 ktôry jest forint przejsciow^ pomiçdzy hamitesami i skafitesami. Zmienia to dotychczasow^ pozycjç systematyczng. nadrodziny Scaphitaceae M eek , 1876, ktôra nalezy raczej do podrzçdu Aucyloceratina W iedmann, 1966 niz podrzçdu Lytoceratina H y att, 1899. Dobry stan zacho- wania dorosfych okazôw umozliwiï rozpoznanie mikro- i makrokonch w obrçbie rodzajôw Anahoplites H yatt, 1900, Callihoplites S pa th , 1925 i Mortoniceras M eek , 1876. CONTENTS Introduction ............................................................................................................................................................................................................ 6 Ammonitç spvctra and stratigraphy in the key аесН опз ........................................... * M i. Clielmowa . ................................................................................................ 8 Annopol-oii-VistuUv i t ................................................................................................................................................... .... il Mala L^ka anil W ielka R ow ien .................................................................................................................................................... 13 Ammonite b io g e o g r a p h y ..................................................................................................................................................................................... 16 Remarks on ecological and bathym etric requirem ents o f A lbian a m m o n it e