Homo Ludens 2(8) / 2015
Lollipop Chainsaw Goichiego Sudy i problem autorstwa w medium gier wideo
DOMINIKA STASZENKO Uniwersytet Łódzki
Abstract
Goichi Suda's Lollipop Chainsaw and the problem of authorship in video games
This paper examines the phenomenon of the game designed by Goichi Suda, also known as Suda 51. It focuses on the analysis of Lollipop Chainsaw, detailing the characteristics of his work, such as a sense of humor, unique aesthetics and controversial solutions. This Japanese designer is sometimes considered as an artist who manifests his original ideas even in high-budget games. This paper also describes the problem of authorship in the video games medium using Suda’s creation as an example.
KEYWORDS: Goichi Suda, aesthetics, remediation, authorship
1. Wprowadzenie
Kategoria autora w przypadku medium gier wideo nastręcza wiele trud- ności nie tylko w kwestii interpretacji, kim tak właściwie jest autor gry, ale
Homo Ludens 2(8) / 2015 © Polskie Towarzystwo Badania Gier 2015 154 Dominika Staszenko także w kontekście pytania, czy w ogóle używanie takiego pojęcia jest zasad- ne w stosunku do interaktywnego dzieła powstałego przy współpracy wielu osób. W teorii filmu przyjmuje się, że reżyser odpowiada zarówno za aspekty techniczne związane z produkcją utworu, jak i estetyczne, co pozwala określić reżysera mianem autora sprawującego pieczę nad wszystkimi etapami powsta- wania dzieła, a także elementami decydującymi o wartości artystycznej obrazu (Carr, 2013, s. 11). Ze względu na fakt, że zarówno filmy, jak i gry powstają dzię- ki zaangażowaniu wieloosobowych zespołów, próba przełożenia takiej defi- nicji autorstwa na grunt badań nad nowym medium wydaje się uzasadniona. Jednakże problemem uniemożliwiającym zastosowanie analogii jest przede wszystkim trudność w rozstrzygnięciu, kto odpowiada za całokształt projektu. Yavuz Demirbaş zwraca uwagę, że w przypadku gier przez poję- cie twórcy rozumie się zarówno programistę posiadającego wiedzę tech- niczną, jak i projektanta realizującego w danym dziele swoją wizję artystyczną (2008, s. 3). Ponadto gry są niezwykle złożonym medium, w którym aspekty związane z przedstawieniem fikcyjnego świata oraz opowiadaną historią nie są jedynymi istotnymi elementami tekstu. Mechanika rozgrywki, interfejs czy też obowiązujące reguły także mają wpływ na odbiór danego tytułu. Należy również pamiętać, że w wielu produkcjach wartość estetyczna uzależniona jest od możliwości technicznych, dlatego tak ważna jest współpraca programisty odpowiadającego za silnik gry z projektantem tworzącym gotowy do eksplo- racji wirtualny świat (tamże, s. 2). Kai Tölle (2012) uważa, że pojęcie autora dzieła filmowego zostało wpro- wadzone, by kino mogło zostać uznane za medium realizujące również dzieła o wartości artystycznej. Obserwacja ta jest szczególnie ważna w kontekście częstych dyskusji akademickich o uznaniu gier za formę sztuki. Trudno prze- widywać, czy wprowadzenie spójnej definicji autorstwa w przypadku tego medium rozwiązałoby problem i zakończyło spór o uznawanie bądź negowa- nie wartości artystycznych gier, ale z pewnością analizowanie konkretnych tytułów jako wyrazu ekspresji i wrażliwości ich twórców pozwoli przyjąć szerszą perspektywę badawczą i sprowokuje do głębszego namysłu nad tre- ściami prezentowanymi w grach (Mitchell, 2012). Z tego względu poddam analizie Lollipop Chainsaw (Grasshopper Manufacture, 2012) – grę zasłu- gującą na miano autorskiej, wyprodukowanej w studiu zarządzanym przez Goichiego Sudę, znanego także pod pseudonimem Suda 51. Demirbaş przy- pomina, że według Aarsetha twórca gier musi spełnić trzy warunki, żeby móc zostać uznanym za autora. Przede wszystkim gra musi być kojarzona z konkretnym nazwiskiem, a nie nazwą dewelopera lub wydawcy. Twórca musi posiadać w swoim dorobku więcej niż jeden tytuł, a stworzone przez niego produkcje powinny wyróżniać się na tle innych gier należących do
Homo Ludens 2(8) / 2015 © Polskie Towarzystwo Badania Gier 2015 Lollipop Chainsaw Goichiego Sudy i problem autorstwa w medium gier wideo 155 danego gatunku (Demirbaş, 2008, s. 4). Stąd też opisując Lollipop Chain- saw zwracam uwagę na kwestie wizerunku żeńskiej bohaterki, charaktery- stycznej estetyki, remediacji, autotematyzmu, a także licznych nawiązań do kultury popularnej stanowiących charakterystyczne cechy projektów Sudy.
2. Rola kobiecych postaci
Gry firmowane nazwiskiem Goichiego Sudy wzbudzają wiele kontrowersji wśród odbiorców z Europy oraz Stanów Zjednoczonych ze względu na sposób przedstawiania żeńskich postaci. Japońskiemu twórcy zarzuca się nadmierną koncentrację na aspektach związanych z seksualnością, poniżające i uprzed- miotawiające sportretowanie kobiet oraz stawianie ich w rolach swego rodza- ju uzupełnienia dla męskiego protagonisty lub obiektu, który należy wybawić z opresji. Tuż po premierze niemal każdej gry Sudy pojawiają się opinie, że to, co najwyraźniej bez zastrzeżeń przyjmowane jest w Kraju Kwitnącej Wiśni, niekoniecznie sprawdza się na zachodnim rynku. Mimo tego twórca konse- kwentnie wprowadza do swoich projektów hiperseksualizowane bohaterki, prowokacyjne dialogi oraz fragmenty rozgrywki koncentrujące się na erotycz- nych relacjach zachodzących pomiędzy postaciami. Wyeksponowaną seksualność doskonale widać w grze Lollipop Chain- saw, której bohaterką jest osiemnastoletnia pogromczyni zombie, Juliet Star- ling. Fizyczna atrakcyjność dziewczyny podkreślona została zarówno przez skąpy strój cheerleaderki, jak i niewybredne komentarze padające ze strony napotkanych w czasie rozgrywki mężczyzn, dla których ewidentnie stanowi ona obiekt seksualny. Znaczący jest również brak możliwości jakiejkolwiek reakcji na wspomniane komentarze, ponieważ ani bohaterka nie odpowiada tymże postaciom, ani gracz nie może podjąć działania sprzeciwiającego się zachowaniom stanowiącymi przykład słownego molestowania seksualnego (Carr, 2013, s. 18). Erotyka oraz seksualność pojawiają się także w innych grach Sudy. Warto w tym kontekście przywołać produkcję Killer is Dead (Gras- shopper Manufacture, 2014) zawierającą kontrowersyjny tryb „Gigolo Mode”, w którym zadaniem gracza jest uwiedzenie kilku kobiet. Goichi Suda zdaje się jednak nie przejmować zastrzeżeniami wobec wize- runku kobiecych postaci w jego grach, ponieważ jak sam stwierdził w wywia- dzie zamieszczonym na portalu Edge, w Japonii produkcje te nie wzbudza- ją kontrowersji, więc nie obawia się, że z powodu epatowania seksualnością zostaną odrzucone przez graczy ze Stanów Zjednoczonych lub Europy (Edge, 2014). Analizując kwestię portretowania żeńskich postaci w tytułach sygno- wanych nazwiskiem Sudy muszę jednak zwrócić uwagę na pewien rodzaj
Homo Ludens 2(8) / 2015 © Polskie Towarzystwo Badania Gier 2015 156 Dominika Staszenko dwuznaczności, który sprawia, że w przesadnie eksponowanej erotyce oraz protekcjonalnym obrazowaniu bohaterek paradoksalnie można dopatrzeć się krytyki stereotypowego ukazywania kobiet w grach. Paulina Ewa Rajkowska jednoznacznie stwierdza, że postać Juliet została stworzona po to, by sparodio- wać najpopularniejsze klisze i uprzedzenia względem protagonistek w grach (Rajkowska, 2014, s. 41). Opinię tę potwierdza nie tylko skąpy strój bohaterki, ale także perspek- tywa wirtualnej kamery oraz sposób, w jaki śledzi ona każdy ruch dziewczyny w trakcie przerywników fabularnych. Stały, trzecioosobowy widok zmusza użytkownika do ciągłego oglądu sylwetki postaci, co natychmiast budzi skoja- rzenia z teorią o obecności w mediach tak zwanego męskiego spojrzenia, słu- żącego umocnieniu patriarchalnego systemu sytuującego kobietę w roli atrak- cji wizualnej (Carr, 2013, s. 7). Nachalność oraz przesada, z jakimi Goichi Suda eksponuje seksualność bohaterki trudno byłoby odczytywać jako sprzeciw wobec wspomnianych wcześniej stereotypów, gdyby nie dysonans, jaki poja- wia się w momencie analizy charakteru postaci. Bohaterkę Lollipop Chainsaw wyróżnia bowiem nie tylko atrakcyjny wygląd i egzaltacja, ale także inteli- gencja, odwaga oraz doskonałe przygotowanie do walki z próbującymi opano- wać świat zombie. Z pewnością Juliet Starling nie odpowiada wzorcowi damy w opałach, która musi zostać uratowana przez mężczyznę. Wręcz przeciwnie, to właśnie ona spełnia w tej historii nadrzędną rolę, ponieważ okazuje się bar- dziej skuteczna od męskich postaci, a na dodatek sama musi zapewnić ochronę swojemu ukochanemu. Twórca gry w ten sposób unika tradycyjnego podziału uczestników historii ze względu na płeć, wymykając się popularnemu założeniu, że kobieca postać pełni jedynie pomocnicze funkcje, a sprawczość przynależy mężczyźnie. Ponadto Juliet nie zachowuje się prowokacyjnie i w żaden sposób nie wyko- rzystuje swojej seksualności. Poprzez ten ogromny kontrast pomiędzy wyglą- dem a charakterem postaci Suda zdaje się drwić z odbiorców chcących widzieć w kobiecie jedynie hiperseksualną, bezwolną, niewiele znaczącą atrakcję wizu- alną, ponieważ to właśnie mężczyźni zostali sportretowani jako nieporadne ofiary epidemii, dla których każda sytuacja jest okazją do wygłoszenia opinii o erotycznym podtekście. Podsumowując – z jednej strony ekscentryczny twórca wpisuje swoje dzieła w paradygmat cechujący się według Karen E. Dill i Kathryn P. Thill przedstawieniem kobiet w relacjach heteroseksualnych jako obiektów istnieją- cych tylko po to, by spełniać erotyczne fantazje i pragnienia mężczyzn (2014); jednak z drugiej strony – charakterystyczna dla gier Sudy groteskowość połą- czona ze zniekształceniem i hiperbolizacją pewnych motywów i wątków
Homo Ludens 2(8) / 2015 © Polskie Towarzystwo Badania Gier 2015 Lollipop Chainsaw Goichiego Sudy i problem autorstwa w medium gier wideo 157 pozwala postawić też tezę, że Goichi Suda kreuje żeńskie postaci w sposób bardzo świadomy i celowo prowokujący dyskusje.
3. Estetyka jako wyraz artystycznej ekspresji
Grant Tavinor uważa, że przez kilkadziesiąt lat istnienia gry komputerowe ewoluowały od prymitywnych, nakierowanych jedynie na dostarczanie rozrywki tekstów do prawdziwie artystycznych form należących do sztuki popularnej (2009, s. 12). Jego zdaniem obecnie w medium tym pojawiają się produkcje zaawansowane zarówno pod względem technicznym, jak i este- tycznym, osiągając przypisywany sztuce stopień wyrafinowania (tamże). Dyrektor studia Grasshopper Manufacture deklaruje, że tworząc swoje dzieła, pragnie przeciwstawić się głównonurtowym trendom nakazującym standa- ryzację i projektowanie pod gusta szerokiego grona odbiorców, ponieważ gry powinny zostać wprowadzone w sferę kultury i sztuki (Edge, 2014). Takie stwierdzenie brzmi dość kontrowersyjnie, biorąc pod uwagę fakt, że mimo aury „autorskości” otaczającej osobę Goichiego Sudy, projektant i reżyser raczej nie jest kojarzony z niezależną, niskobudżetową twórczością. Niemniej nie można japońskiemu designerowi odmówić posługiwania się charaktery- stycznym estetycznym schematem, dzięki któremu oprawa wizualna w jego produkcjach jest w środowisku graczy rozpoznawalna bez trudu. Należy zwrócić uwagę na niesamowicie barwną, pełną żywych, rado- snych kolorów przestrzeń w Lollipop Chainsaw, która w połączeniu z obec- nością przerażających potworów i motywem apokalipsy zombie nadaje całej rozgrywce groteskowego, absurdalnego wymiaru. Dodatkowo gra zdaje się komunikować odbiorcom, że nie powinni traktować jej tak poważnie jak innych produkcji wpisujących się w gatunek survival horroru lub slashera, ponieważ eliminacja kolejnych przeciwników przybiera formę zabawy nie tylko dla użytkowników, ale także dla głównej bohaterki. Wszystko wskazuje na to, że Juliet Starling nie tylko nie odczuwa lęku w związku z czekającym ją zadaniem, ale właściwie fakt pojawienia się nieumarłych uważa za całkiem naturalne zjawisko. Groteskowe ujęcie motywu obrony świata przed zagro- żeniem ze strony zombie doskonale obrazuje także sam tryb walki, ponie- waż główne narzędzie wykorzystywane do usuwania potworów, jakim jest piła mechaniczna, po każdym użyciu pozostawia tęczowy rozbłysk. Nato- miast szczególnie udane chwyty zostają nagrodzone krótkim przerywnikiem pozwalającym graczowi dokładnie prześledzić, co dzieje się w chwili starcia protagonistki z przeciwnikiem. Na planszy pojawia się wówczas feeria barw
Homo Ludens 2(8) / 2015 © Polskie Towarzystwo Badania Gier 2015 158 Dominika Staszenko podkreślona dodatkowo przez liczne błyszczące serca, gwiazdy i inne infan- tylne symbole. Bryan Carr powołując się na Shapiro przypomina, że w grach Sudy 51 czę- sto eksponowane są motywy związane z seksualnością oraz erotyką (2013, s. 13). Wspomnianą piłę mechaniczną można więc interpretować nie tylko jako przekształcenie elementu znanego z kinowych slasherów, ale także jako symbol falliczny. Lollipop Chainsaw nie korzysta jedynie z konwencji horroru, ale nawiązuje również do opowieści o romantycznych uniesieniach amery- kańskiej młodzieży. Kontekst kulturowy jest szczególnie ważny dlatego, że Suda odwołuje się do tekstów charakterystycznych dla popkultury, w któ- rych pojawiają się figury zakochanych nastolatków. Juliet jako atrakcyjna, lecz nieco naiwna cheerleaderka oraz jej chłopak noszący ubrania wskazu- jące na przynależność do drużyny sportowej stają się przykładem pary rodem z filmów lub powieści, w których eksponuje się motyw podziału uczniów na grupy względem stopnia ich „popularności”. Nawiązania do innych tekstów to kolejny wątek wart poruszenia w kontekście tego tytułu, ponieważ autor zadbał o to, by wiele elementów gry odnosiło się do innych dzieł lub osób. Najbardziej oczywistym nawiązaniem jest nazwa szkoły – San Romero High School natychmiast budzi skojarzenia z reżyserem George'em Romero i jego filmami o walce z zombie. W dalszej części rozgrywki bohaterka tra- fia do salonu gier arkadowych Fulci Fan Center, którego nazwa również jest odniesieniem do osoby reżysera, Lucio Fulciego, tworzącego filmy o żywych trupach. Jednakże Lollipop Chainsaw obfituje również w nieco mniej oczy- wiste nawiązania, np. Juliet może przebrać się w strój Ash z gry Evil Dead. Ważną rolę odgrywa także muzyka, ponieważ każdy z pięciu bossów powstał w oparciu o inny gatunek muzyczny. Carr przypomina, że współczesne gry często wykorzystują znane piosenki oraz motywy muzyczne do tworzenia pastiszu, uruchamiającego określone skojarzenia (tamże, s. 15). Na tej zasa- dzie wykreowano głównych przeciwników Juliet, przekształcając groźne potwory w melomanów walczących przy pomocy dźwięków lub innych atry- butów związanych z muzyką. Estetyka w grach Sudy stała się jedną z cech gwarantujących jego projektom rozpoznawalność. W warstwie wizualnej zazwyczaj występuje połączenie ikonografii typowych dla kilku różnych gatunków, wywołujące efekt groteskowych przedstawień. Obok odrażających potworów znajdują się kolorowe znaczniki, a tęczowe, świecące ślady towa- rzyszą każdej wymianie ciosów.
Homo Ludens 2(8) / 2015 © Polskie Towarzystwo Badania Gier 2015 Lollipop Chainsaw Goichiego Sudy i problem autorstwa w medium gier wideo 159
4. Zjawisko remediacji oraz specyficzny rodzaj humoru
W większości gier Goichiego Sudy występuje zjawisko remediacji, będące przeniesieniem estetyki wykorzystywanej w starszym medium i kojarzonej z przedstawieniami dla niego typowymi do dzieł należących do nowszego medium (Bolter, Grusin, 2000, s. 11–15). W przypadku analizowanego tytułu obecne są estetyczne nawiązania do komiksu oraz mangi. Co jakiś czas dyna- miczna rozgrywka zostaje przerwana przez statyczny, wyraźnie odmienny stylistycznie kadr, zawierający podstawowe informacje o nowo poznanych bohaterach. Podobnie zaprojektowano także ekran głównego menu prowadzą- cy do udostępnianych w trakcie rozgrywki lokacji oraz przerywniki pojawiają- ce się w momencie wczytywania kolejnego poziomu. Zapożyczeniem z komik- sowego designu są również wszelkie wiadomości i podpowiedzi wyświetlane na ekranie już po odzyskaniu kontroli nad postacią, ponieważ wyglądają jak narracyjne, komiksowe ramki. Konotacje z tym medium wykorzystano także przy tworzeniu krótkich, jednoznacznych komunikatów sygnalizujących, że w pobliżu ktoś potrzebuje pomocy, umieszczonych w formie rozpozna- walnego kształtu stosowanego w komiksach dla podkreślenia dynamiki akcji. Ponadto elementy należące do graficznego interfejsu, a zatem paski określa- jące stan zdrowia bohaterki, liczbę zdobytych punktów, aktualne zadanie do wykonania lub informacje o tym, jaki przycisk na kontrolerze odpowiada za konkretne działanie, również sprawiają wrażenie narysowanych, a nie wyge- nerowanych komputerowo obrazów. Ciekawym zabiegiem podkreślającym samoświadomość medium jest także remiks gier retro, pojawiający się w kilku sekwencjach bazujących na zręczno- ści gracza oraz jego wiedzy na temat historii medium i popularnych produk- cji głównie z lat osiemdziesiątych. Gdy bohaterka trafia do wspomnianego Fulci Fun Center, rozgrywka toczy się w miejscach przypominających między innymi labirynt z Pac-Mana (Namco, 1980) oraz planszę z Ponga (Atari, 1972). Referencyjność lub nawet autoreferencyjność należy zresztą do kolejnych wyznaczników stylu Goichiego Sudy sprawiających, że jego twórczość bywa porównywana przez publicystów do dorobku Quentina Tarantino (Harper, 2015). Japoński projektant często odnosi się do własnych dzieł oraz do popular- nych w zachodniej kulturze motywów znanych z tamtejszych filmów, komik- sów czy również gier komputerowych, przyznając, że intryguje go zderzanie elementów typowych dla kultury amerykańskiej i japońskiej (Torres, 2012). W grach stworzonych przez Sudę 51 bardzo często obecny jest także komizm balansujący na granicy akceptowalnej przez większość odbiorców frywolności z wulgarnym, rubasznym humorem. Wskazana już wcześniej koncentracja na seksualności w produkcjach japońskiego projektanta nie ogra-
Homo Ludens 2(8) / 2015 © Polskie Towarzystwo Badania Gier 2015 160 Dominika Staszenko nicza się jedynie do wyglądu postaci, ponieważ objawia się także w konkret- nych, nacechowanych erotycznie żartach. Mniej zapadającym w pamięć, ale również adekwatnym do zilustrowania tego zagadnienia przykładem jest także wypowiedź protagonistki Lollipop Chainsaw, która w pewnym momencie ostrzega gracza, by nie zaglądał pod jej spódnicę. Ponadto, ta sama uwaga poja- wia się również w formie napisu na ekranie ładowania kolejnej planszy. Oczy- wiście Goichi Suda nie wykorzystuje jedynie rubasznych żartów, niemniej ze względu na wzbudzane kontrowersje, to właśnie przez ich pryzmat twórczość artysty bywa definiowana jako dziwna, niewłaściwa i wulgarna.
5. Podsumowanie
Goichi Suda zdaje się wpisywać w ramy określające autora gier zapropo- nowane przez Espena Aarsetha. Jako twórca kilku tytułów, promowanych jako jego dzieła, a nie wytwory konkretnego studia, oraz prezentujący roz- poznawalny przez odbiorców styl Suda spełnia warunki wymienione przez badacza. Opisany powyżej przykład gry Lollipop Chainsaw stanowi również podstawę do twierdzenia, że japoński projektant ma nietuzinkową umiejęt- ność łączenia gatunków gier oraz wykraczania poza utarte schematy. Twórca doskonale wyczuwa napięcia wynikające z różnic kulturowych pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Europą a Japonią i wykorzystuje je w celu przy- ciągnięcia jak największej liczby odbiorców oraz prowokowania dyskusji na temat przekraczania granic dobrego smaku, co w przedstawionej przeze mnie produkcji zostaje bardzo wyraźnie zarysowane. Trudno jednoznacznie wska- zać, w jakim kierunku jego gry ewoluują, ale uważam, że tytuły sygnowane nazwiskiem Goichiego Sudy zawsze będą wymykać się jednoznacznym klasy- fikacjom, pozwalając na wielość interpretacji i wynikające z nich interesujące wnioski dotyczące zarówno środowiska twórców, jak i graczy.
LITERATURA
Bolter, J. Grusin R. (2000). Remediation. Understanding New Media. Cambridge: MIT Press. Carr, B. (2013). Virtual Vision: Applying Cultural and Critical Theory to Video Game Aesthetics in
Homo Ludens 2(8) / 2015 © Polskie Towarzystwo Badania Gier 2015 Lollipop Chainsaw Goichiego Sudy i problem autorstwa w medium gier wideo 161
Lollipop Chainsaw. Southwest Mass Communication Journal, 28(2). Online:
LUDOGRAFIA
Grasshopper Manufacture (2012). Lollipop Chainsaw [gra wieloplatformowa]. Kadokawa Games. Grasshopper Manufacture (2014). Killer is Dead [PC]. Deep Silver.
Homo Ludens 2(8) / 2015 © Polskie Towarzystwo Badania Gier 2015 162 Dominika Staszenko
mgr Dominika Staszenko, kulturoznawczyni, doktorantka w Instytucie Kultury Współczesnej, Uniwersytet Łódzki, [email protected]
Lollipop Chainsaw Goichiego Sudy i problem autorstwa w medium gier wideo
Abstrakt
Kategoria autora jako indywidualnego twórcy wydaje się archaiczna, niepotrzebna i niefunkcjonalna w kontekście medium gier komputerowych. Jednakże takie myślenie nie jest do końca zasadne, ponieważ wciąż można wskazać twórców, którzy manifestują swoje oryginalne pomysły nawet w grach wysokobudżetowych, mających z założenia odnieść komercyjny sukces. Jedną z takich osób jest właśnie Goichi Suda znany jako Suda 51. W swoim artykule analizuję grę Lollipop Chainsaw z wyszczególnieniem charakterystycznych cech jego twórczości, takich jak specyficzne poczucie humoru, unikalna estetyka oraz kontrowersyjne rozwiązania kreacyjne.
SŁOWA KLUCZOWE: Goichi Suda, estetyka, remediacja, autorstwo
Homo Ludens 2(8) / 2015 © Polskie Towarzystwo Badania Gier 2015