Türkiye Jeoloji Bülteni, C. 35, 103-119, Şubat 1992 Geological Bulletin of Turkey, V. 35, 103-119, February 1992

OLUR (ERZURUM) YÖRESİNİN STRATİGRAFİSİ

• Stratigraphy of the Olur (Erzurum) region

CEVDET BOZKUŞ Atatürk Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Erzurum

ÖZ: İnceleme alanında» Permo-Karbonifer'den günümüze kadar çeşitli fasiyeslerde gelişmiş kaya birimleri yüzeyler. Bunlardan olası yaşı Permo-Karbonifer olan asit mağmatitler inceleme alanının temelini oluşturur. Bu temel üzerine açılı uyumsuzlukla, volkano4ortul nitelikli ve sığ denizel bir ortamda oluşmuş Liyas-Alt Maim istifi gelir. Bu da Üst Jura-Alt Kretase kireçtaşlan ile uyumlu olarak üzerlenir. Alt Kretase ortalarında (Hotriviyen) ortamın ani derinleşmesiyle oluşan Hotriviyen-Kaınpaniyen flişi, Üst Jura-Alt Kretase karbonatları üzerine uyumlu olarak gelmiştir. Üst Kretase so- nuna doğru Üst Kampaniyen piroklastiMi volkanitlerle, Alt Maastrihtiyen ise pelajik karbonatlarla temsil edilmektedir. Böylece, Lîyas'da başlayan denizel çökelme, Üst Kretase sonuna kadar kesintisiz devam etmiştir. Eosen, tabanda sığ de- nizel kırıntılılarla başlar ve üste doğru volkano-tortul istiflerle son bulur. Oligosen ise, karasal kırıntılılar ve bazik vol- kanitlerle temsil edilir. Bu birimler, yörede yaygın olan Pliyo-Kuvaterner volkanitleri ile uyumsuzlukla örtülür.

ABSTRACTS Lithological units outcroping in the investigation area, formed in various environments which are deve- loped through the time invertal from Permo-Carboniferous to recent. Acidic magmatites of Permo-Carboniferous age form basement of the area of investigation. Shallow marine Liassic-Lower Malm sequence with volcano-sedimentary character overlies this basement by angular unconformity. This unit is overlain conformably by Upper Jurassic-Lower Cretaceous limestones» The Hotnvian-Campanian flysck formed by rapid deepening of the environment during middle Lower Cretaceous, conformably deposited on the Upper Jurassic-Lower Cretaceous carbonates. Upper Campanien and Lower Maastrihtien are represented by volcanics and pelagic carbonates respectively. Thus, uninterrupted marine sedimentation starting at Liassic continued till end of Upper Cretaceous. Eocene sequence has shallow marine elastics at the base, but terminates by volcano-sedimentary units. Oligocène is represented by ter- restrial elastics and basic volcanics. These units are overlain unconformably by Plio-Quaternary volcanics widespread in the region.

GlRİŞ celenmesi amacıyla 1/25.000 ölçekli jeoloji haritası yapılmış ve lito-stratigrafik tip kesit yerleri belirlen- Doğu Pontidlerin güneydoğusunda yer alan inceleme miştir. Bu tip kesit yerlerinden ölçülü stratigrafık dikme ,alam» Olur doğusunu kapsamaktadır (Şekil 11). kesitleri alınmıştır. Daha önce yapılan lito-stratigrafık İnceleme alanı ve yakın çevresi, petrol, kömür ve adlamalardan uygun olanları aynen benimsenmiş ve diğer jeolojik amaçlara yönelik olarak, değişik ölçekte bir değiştirilmesi gerekenler ise gerekçeleri gösterilerek ye- çok araştırmacıya konu olmuştur (Lahn, 1939; Ketin, niden adlanmıştır. Yapılan lito-stratigrafikj adlamalar, 1949, Baykal, 1950; Erentoz, 1954; Gattinger, 1956; eski çalışmalarla karşılaştırılması amacıyla bir tablo Engin, 1964; Lange, 1967; Altınlı, 1969; Baydar, 1969; hazırlanmıştır (Şekil 1). Ayrıca tip kesit yerlerinden der- »Yüksel, 1972, Yılmaz, 1985), Bu çalışmalardan özellikle lenen seri örnekler incelettirilerek birimlerin straügrafık inceleme alanını kapsayan detaylı çalışma Yüksel (1972) yaşlan belirlenmiştir. ve Yılmaz (1985) tarafından yapılmıştır. Yüksel (1972) inceleme alanında yüzeylenen kaya birimlerini lito- STRATİGRAFİ stratigrafık kurallara göre adlamasım yapmadan genel- leştirilmiş stratigrafık dikme kesiti vermiştir. Yılmaz İnceleme alanında Permo-Karbonifer'den günümüze (1985) lito-stratigrafık kurallara uygun olarak bîrim adla- değin çeşitli fasiyeslerfe gelişmiş kaya birimleri ması yaparak yörenin aynnüh jeolojisini incelemiştir, yüzeylemektedir. Bu kaya-stratigrafı birimleri ayrıntılı Bu çalışmada ise yörenin ayrıntılı stratigrafisinin in- olarak aşağıda açıklanmıştır (Şekil 2).

103 104 105 BOZKUŞ

Coşkunlar Mağmatıtleri (Pzc) 1983; Bergougnan, 1987). İnceleme alanı içerisindeki bu mağmatitlerin daha önce yapılan çalışmalarda (Altınlı, İnceleme alanı içerisinde yaygın olarak çeşitli türdeki 1969; Yüksel 1972) Jura yaşında oldukları kabul edil- asidik mağmatitlerden oluşmaktadır. Birim ilk kez miştir. Ancak birimi üstleyen Ölurdere formasyonunun Yılmaz (1985) tarafından Köprübaşı dasitleri olarak ad- Liyasla başlaması ve aralarında açısal bir dokanak landırılmıştır. Ancak birim yüzlek alanı içerisinde ilişkisinin olması, Coşkunlar mağmatitlerinin Jura yaygın dasit, riyodasitier ve bunları kesen andezit ve öncesi bir yaşta olduğunu gösterir, Pontitlerin diğer ke- riyolit dayklan ile granit porfir sokulumlar! belirlen- simlerinde yapılan ve yukarıda verilmiş olan miştir* Granit porfirlerin kenar zonlarmda ise diyorit ve çalışmalarda göz önüne alınarak, Coşkunlar diyabaz daykları gözlenmiştir. Birim üst seviyelerine mağmatitlerinin özellikle asit karakterli kayalarının doğru ise andezit, riyolitik lav ara katkılı tüf, aglomera- olası yaşı Permo-Karbonifer olarak kabul edilmiştir. lar ile temsil edildiği belirlenmiştir. Birim içerisindeki Ancak birim içerisinde lokal dayk oluşukları şeklinde kaya türlerinin birbirleriyle olan stratigrafık ilişkisi en gelişmiş diyorit, diyabaz türü bazik mağmatitler ise iyi Coşkunlar köyü kuzeyindeki Hoşnuvaz tepe, Ölurdere formasyonu içerisindeki bazik volkanitlerle Çataltepe ve Gökkuşak tepe yükseltilerinin güney aynı kabul edilerek bunların olası Jura yaşında oldukları yamacında gözlendiği (şekil 3) için Coşkunlar benimsenmiştir, \ mâğmatiüeri olarak yeniden adlandırılmıştır, Daha önce Yüksel (1972) ve Yılmaz (1985) bu birim Olıırdere Formasyonu (Jo) yayüım alanı içerisinde Paleozoyik yaşlı metamorfıtle- rin varolduğunu, hatta Yılmaz (1985) faylanmalara bağlı İnceleme alanının güneyinde, Olûrdere-Kaban köyleri olarak lokal yüzlek veren bu metamorfıtleri Coşkunlar civarında yüzeyienen ve volkano-tortul özellik taşıyan fonnasyonu olarak adlamıştır* Ancak bu incelemede birim Yılmaz (1985) tarafından Ölurdere fonnasyonu Doğu Pontidlerin temelini oluşturan Paleozoyik meta- olarak adlanmıştır. Tip kesit yeri Ölurdere köyü batısı morfıüeri ile deneştirilebiiecek aşın derecede metamorfı- nedeniyle bu incelemede de aynı ad benimsenmiştir. ze olmuş kayalara rastlanmamıştır. Sadece Coşkunlar Birim Olur güneyinde Pinitap tepe-Ziyaret dağı

mağmatitleri içerisindeki fay zonlan boyunca kataklaz- yükseltisinin güney yamacında, Ölurdere ile Kaban % maya bağlı olarak gelişmiş lokal meta-volkanit köyleri arasında doğu-batı doğrultusunda bir koridor yüzlekleri gözlenir. Ancak inceleme alanı batısında boyunca yüzeyler (Şekil 11). Ölurdere formasyonu* ince- (Oltu kuzeyinde) metamorfık kaya türleri görülür. Biri- leme alanı içerisinde Coşkunlar mağmatitleri üzerine min, inceleme alanı içerisinde taban dokanağı açılı uyumsuzlukla gelir. Kaban köyü güneyinde gözlenmez. Tavanda ise mağmatitierin üst seviyesinde Coşkunlar mağmatitleri ile olan dokanağı faylıdır. yeralan aglomera ve tüf katmanları ile Ölurdere forma- syonunun alt seviyelerini oluşturan kırıntılı tortul kat- manları arasında 20 dereceden fazla açısal bir farkın

olduğu görülür (Şekil 35 11). Her ne kadar iki birim arasında aşımın yüzeyine işaret iri kırıntılı bir seviye ol- mamasına karşm, birimlerin yapısal konumları göz önüne alınarak, Liyas-Alt Malm yaşlı Ölurdere forma- syonunun birim üzerine açılı uyumsuzlukla geldiği görülür (Şekil % 3). Birim yaygın olarak yeşii-gri, yeşilimsi gri renkli Şekil 3: Coşkunlar mağmatitleri (1, 2, 3, 4, 5, 6, dasit, riyodasit türde voikanitlerden oluşur. Bu asit 7) ve Ölurdere Fonnasyonu (8) arasındaki türdeki volkanitler yer yer granit porfir stok ve daykları ilişkiyi gösterir ölçeksiz jeoloji enine ke= ile kesilir. Granit porfir sokulum zonlannın kenarlarında siti- 1- Dasit=riyodasit; 2- Riyolit-andezit ise diyorit, diyabaz dayklan gözlenir. Andezit ve riyoli- dayklan; 3- Dasitik tüf; 4-».-Andezit; 5- tik volkanitler ise dasit, riyodasitier içerisinde yaygm Tüf; 6- Aglomera; 7- Riyolit; 8- Ölurdere dayk sistemi şeklinde gelişmiştir. En üst seviyede ise Fonnasyonu; AU, Açılı uyumsuzluk. riyolit ve andezitik lav ara katkılı tüf ve aglomeralar yer Figure 3: Sketch geologic cross-section illustrating4 alır (Şekil 3), the relation between Coşkunlar magmatics Pontidier'de Jura öncesi yaşlı asitik mağmatiklerin (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7) and Ölurdere Fonna- bir yitim zonuna ilişkin olarak geliştikleri ve bunlarda tion (8). 1- Dacite-ryhodacite; 2- Ryholite- çeşitli yöntemlerle yapılan yaş tayinlerinde, bu andesite daycs; 3- Dacite tuff; 4- Andésite; mağmatiklerin Karbonifer-Permiyen zaman aralığında 5- Tuff; 6- Agglomerate; 7, Ryholite; 8. sokulum yaptıkları belirlenmiştir (Tokel, 1977; Yılmaz, Ölurdere Fonnation; AU, Angular uncon- 1974; Çoğulu, 1975; Ketin, 1983; Şengör ve Yılmaz, formity.

106 OLUR YÖRESİNİ STRATİGRAFİSİ

Tavan dokanağında İse, Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Kumtaşlan, altere yüzeyleri sarımsı kahverengi, taze Yeşilbağlar fonnasyonu ile uyumlu olarak üzerlenir. yüzeyleri gri, açık gri ve grinin çeşitli tonlarında renkli- İnceleme alanı doğusunda ise Pliyo-Kuvaterner yaşlı dir* Ince-orta taneli, iyi boylanmah, bazı seviyelerde ise Erdavut bazaltian tarafından uyumsuzlukla örtülür (Şekil kötü boylanmahdır. Genelde ince-orta katmanlı (3-30 11). cm), yer yer kalın-çok kalın katmanlıdırlar (0,35-2,5 m). Birim altta, kumtaşı ve killi kireçtaşı ara katmanlı, Kumtaşlan içerisinde ince kahverengi renkli kiltaşı- gri-yeşil renkli, katmansız kiltaşlan ile başlar. Üste şilttaşı (5-8 min), kumlu-siltli kireçtaşı ve mam ara kat- doğru, grimsi yeşil renkli diyabaz ve koyu yeşil renkli ınanlan içerirler, Aynca diyabaz, bazalt ve bazaltik tüf küresel ayrışmaiı bazalt, bazaltîk tüf türü volkanit ve pi- gibi volkanitlerle ardışımhdır. Olurdere formasyonunun roklastikler ile killi-kumlu kireçtaşı-marn, çakıltaşı, hakim kaya türü özelliğini taşıyan kumtaşlan içerisinde kiltaşı ara katmanlı, gri renkli, çok ince-ince-orta-kalın yoğun siltli-kumlu marn ve kireçtaşı ara katmanları katmanlı kumtaşlan ile temsil edilir (Şekil 2), gözlenir, Kumtaşlan yer yer silttaşlan, siltli-kumlu Kiltaşlan, gri-yeşil renkli, kaönansız, yer yer siltli marn ve kireçtaşlan ile düşey ve yanal yönde tedrici ve üst seviyelerine doğru ise killi kireçtaşı (20-40 cm) geçiş gösterirler. Ayrıca seyrek de olsa kumtaşlan ve kumtaşı ara katoıanlan içerir. Olurdere formasyo- içerisinde tabandan koparılmış çeşitli boyutda marn» nunun en alt seviyesini oluşturan kiltaşlan, tabanmde kumtaşı, silttaşı parçaları içeren, çakıllı-bloklu ve çok yeralan Coşkunlar mağmatitleri ile tavanındaki kötü boylanmah, yeşil renkli» yer yer türbiditik özellik kumtaşlan arasında kolay aşınmalan nedeniyle morfolo- gösteren, çakıllı kumtaşı seviyeleri gözlenir. Bunların jik olarak aşınım girintilerini oluştururlar (Şekil 4). kalınlıkları 1,20-7,00 m. arasında değişir. Kumtaşlan Kiltaşlan santimetre kalınlığında kömür seviyeleri (Ol- kalınlıkları 0,65-1,50 m arasında değişen» yeşil-pem- tutaşı) ile yer yer kömürleşmiş bitki kırıntıları içerirler, pemsi renkli, kötü boylanmalı, çoğunlukla volkanit, Olurdere formasyonunun tip kesit yerinde, kiltaşlannm seyrek kireçtaşı bileşenli çakıitaşı seviyeleri içerirler. ölçülen kalınlığı 123 m dir. Bu kalınlık formasyonunun Daha önce Yılmaz (1985) tarafından foraiasyonunun yanal yayılımı içerisinde değişim gösterir. tip kesit yerinde ölçülen kalınlığının 325 m olduğu be- lirtilmiştir. Bu çalışmada, Olurdere köyü batısında yer alan aynı tip kesit yerinde ölçülen formasyonun kalınlığı 588 m dir. Birimin alt seviyelerinden alman gerek yıkama örneklerinden, gerekse diğer örneklerden Liyas'a ait fosil türü belirlenememiştir. Ancak daha önce aynı yörede der- lenen örneklerde saptanan; Involutina sp (gr. liassica) Involutina sp., Reolîsaccııs sp Radiolaria sp., Calyphlloeeras sp., Tabulozoa, Pelecypoda, Crinoid saplan, Mercanlar, Echinîd plak ve dikenleri fosillerine dayanmak Liyas yaşı verilmiştir (Yılmaz, 1985). Foıma- Şekil 4: Olurdere Formasyonu tabanındaki syonun üst seviyelerine doğru alınan örneklerde M. kiltaşlanmn üst ve alt seviyelerinde yera- Tunç (C.Ü.) tarafından saptanan; Trocholina cf* co- lan kaya birimleri arasındaki ilişkiyi nîca (Schlumberger) Protopeneroplîs cf. striata gösterir ölçekli jeoloji enine kesiti 1. (WeynschenkX Pseudocyckmmlna sp* (gr. lituus), Kumtaşı; 2. Diyabaz; 3. Kiltaşlan Pseudocyclammina sp., Textularidae, Lituolidae, içerisindeki ince killi kireçtaşı ara katman- Jalvulinidae, Valvulinidae, Algler, Mollusca parçaları ları (20-40 cm,); 4, Katmansız kiltaşı; 5. fosillerine dayanarak Üst Doger-Alt Malm (Kalloviyen- Yamaç molozu; 6- Coşkunlar Kimmericiyen) yaşı verilmiştir, Bu fosil bulgularına mağmatitlerine ait Piroklastikler, ÂU, göre Olurdere formasyonunun yaşı Liyaş-Alt Malm Açılı uyumsuzluk. olmalıdır, Figure 4: Lateral geological cross-section displaying Olurdere fonnasyonunu oluşturan kaya türü relation between litbological units in the (kırıntılılar, volkanitler ve ince kömür oluşukları), mik- upper and lower levels of the clayey se- rofosil içeriği ve gelişmiş tortul yapı özellikleri ile, bi- quence at the basement of the Olurdere rimin etkin volkanik faaliyeti olan sığ denizel ortamdan, Formation, 1. Sandstone; 2. Diabase; 3. derin şelf ortamına değin değişen bir ortamda çökeldiğini Thin clayey limetone layers (20-40 cm.) göstermektedir, Birim içerisinde ince kömür ve in the claystone sequence; 4, Massive kömürleşmiş bitki kırıntılı seviyelerin bulunması, clay stone; 5, Slope debris; 6, Pyroclasties ortamın sığ deniz ve zaman zaman kısa süreli bataklık in the Coşkunlar magmatics AU, Angular alanlarının geliştiğini gösterir. Ayrıca yer yer türbiditik unconformity, seviyeler içermesi, blok faylanmalara bağlı olarak zaman

107 108 OLUR YÖRE3İNM STRATİGRAFİSİ

zaman hareketli bir ortamın varlığına işaret eder, geanu ve Filipescu), Remaniella cadisehiana (Colom), Tintinnopsella longa (Colom) gibi Cal- Yeşilbağlar formasyonu (JKy) pionelopsis simplex-oblanga biyozonuna ait formlara görede Üst Beriyaziyen yaşı verilmiştir. Birimin üst se- İnceleme alanı güneyinde» altere yüzeyi bej, sanmsı viyelerine doğru özellikle çörtlü kireçtaşlanndan alınan bej olan ve çoğunlukla kireçtaşlanndan oluşan bir istifle örneklerde yaş verebilecek fosil türleri belirleneme- temsil edilir. Birim, ilk kez Yılmaz (1985) tarafınan miştir. Bu seviyelerde daha önce Yılmaz (1985) Yeşibağlar Kireçtaşlan olarak adlanmıştır. Birim tabanda tarafından alman örneklerde saptanan; Tintinnopsella kumlası ara katkıü kiltaşı» marn ve killi kireçtaşlan ile longa (Colom) Calcisphaerulîda Remaniella başlar. Üste doğru seyrek de olsa çakıltaşı, kumtaşı, cadisehiana (Colom), Cadosina vogler» Borza, kiltaşı ara kalkılan içeren kumlu kireçtaşı -kireçtaşı- Stomîosphaera wanneri Borza, Incertae cedis, çörtlü kireçtaşından oluşan bir istifle temsil edilir (Şekil Radiolaria sp., Nanconus sp., Planomalina sp, 5). Hakim kaya türünün özellikleri göz önüne alınarak fosillerine göre Neokomiyen yaşı verilmiştir. Örneklerde Yeşilbağlar formasyonu olarak adlandırılmıştır. tesbit edilen bu fosillerin yanı sıra, bol miktarda radiola- Birim Olur güney-güneydoğusunda» Pinitap tepe- ria ve sünger spikülleri gözlenmiştir. Bu fosillere daya- Ziyaret dağı yükseltisini oluşturarak doğu-batı narak birime, Üst Jura (Titoniyen)-Alt Kretase (Neoko- doğrultusunda yüzeyler (Şekil 11). İnceleme alanı miyen) yaşı verilmiştir» içerisinde Ölurdere formasyonunu uyumlu olarak üzerler. Yeşilbağlar formasyonunun alt seviyelerindeki Tavanda ise, Hotriviyen-Kampaniyen yaşlı Karmasor kireçtaşlannın gerek içerdikleri mikro fauna, gerekse formasyonu ile keskin bir dokunakla uyumlu olarak içerdikleri intaaklastlar ve ara katman halinde kınntılılar izerlenir. Yüzlek alanı doğrusunda ve Taros tepe (kumtaşı-çakıltaşı) ortamın başlangıçta sığ, enerjinin batısında ise Pliyo-Kuvarterner yaşlı Erdavut bazaltları yüksek çalkantılı olduğunu gösterir. Üste doğru mikritik tarafından uyumsuzlukla örtülür (Şekil 11), özellikteki kireçtaşlan ve çörtlü kireçtaşlannın mikro fa- Birim altda gri renkli, kumtaşı ara katkılı ve ince- siyel özelliklerine göre de sakin ve duraylı şelf ve şelf orta katmanlı killi-kumlu kireçtaşı, marn» kiltaşlan ile ilerisi bir ortamda durulduklarım gösterir. laşlar. Üste doğru açık gri-krem renkli, ince-orta-kalın düzgün katmanlı kireçtaşları ile devam eder. Açık gri- Karmasor Formasyonu (Kk) krem renkli, orta-kalın katmanlı çörtlü kireçtaşı, çok ince-ince-orta-kalın düzgün katmanlı, kiltaşı ara seviyeli inceleme alanı güneyinde, altında yer alan çörtlü ve kumlu kireçtaşları ile temsil edilen bir istifle Yeşilbağlar formasyonuna ait karbonatlar ile üstünde yer son bulur (Şekil 5), alan Boğazgören formasyonuna ait proklastitli ve ' Foraıasyonun, Oİurdere köyünün 300 m, kuzey- kırıntılı kayaların oluşturduğu topografık çıkıntılar batısında ve Olur yolu üzerinde başlayıp, Yeşilbağlar arasındaki düzgün morfolojik görünümü ile tanınır. Pe- üzerinden geçerek Karmasor köyü 250 m, lajik kireçtaşı ara katmanlı ve fliş karakterli bir istifle güneybatısında sonlanan tip kesit yerinde ölçülen temsil edilir, Bu istif daha önce Yılmaz (1985) kalınlığı 858 m, dir. tarafından, Kannasor ve Karagüney olmak üzere iki ayn • Birimin belli seviyelerinde Ammonit'ler formasyona ayrılmış ve bunların birbirlerini açısal gözlenmiştir, Tip kesit yerinden alman seri örneklerde, uyumsuzlukla Ustlediklerini belirtmiştir, Ancak arazi M. Tunç (C.Ü) tarafından belirlenen mikrofosillerin gözlemleri ve paleontolojik bulgular, böyle bir açısal özellikle Calpionellere ait çeşitli biyozon formları ol- uyumsuzluk ilişkisi olmadığı gibi, iki ayn foraıasyona dukları tesbit edilmiştir. ayniabilecek litostratigrifik özellikler taşımadığı belir- *' Crassicolaria intermedia biyozonuna ait; Crassico- lenmiştir. Buna göre bu istif tek bir birim olarak Kar- iaria intermedia (Durano-Delja), Crassicolaria masor formasyonu olarak adlandırılmıştır. pervula Remane, Calpionella alpına Lorenz, Birim Olur ilçesi kuzeydoğu ve doğusunda Karabayır Tintinnopsella carpatica (Murgeanu ve Filipescu, tepe; Kaımasor mah.? Karagüney tepe, Aşağı Karacasu» türleri belirlenerek, bu mikro fosillere göre Üst Tito- Yukan Karacasu köyünün bulunduğu bir alanda doğu-batı Âyen, Üste doğru saptanan; Calpionella elliptica uzanunlı geniş bir koridor boyunca yüzeyler (Şekil 11). Cadisch, Calpionella alpina Lorenz Tintinnop- Foraıasyon, Yeşilbağlar formasyonu üzerine uyumlu sella carpathica Murgeanu ve Filipescu, Crassico- olarak gelir ve üstte ise Üst Kampaniyen-Alt Maastrifck* laria parvııla Remane, Remaniella ferasinl (Ca- tiyen yaşlı Boğazgören formasyonu ile geçişli bir doku- talano), Remaniella cadischiana (Colom), nakla uyumlu olarak üzerlenir. Calpionelİa elliptica biyozonuna ait formlara göre Alt Birimin tabanında yer alan bloklu-çakıllı kumtaşlan, Beriyasiyen, Calpionelopsîs simplex (Colom), masif, kahverengimsi gri renkli ve yanal olarak değişen Salpionelopsis oblanga (Cadisch), Calpionella bir lîtolojik özellik gösterm En kaim olduğu yer Kar- alpina Lorenz, Tintinnopsella carpathica (Mur- masor mahallesinin 250 m. güneyindedir (1400 m.). Bu-

109 BOZKUŞ

rinleşme sonucu, kaynak alana yakın yerlerin (iri bloklar rada yuvarlak ve değişik boyutda (5 mm*-2,5 m,) andezit içermesi) deniz tabanında bulantı akıntılarına dönüş- ve diğer volkanik çakıl-bloklan İle köşeli kireçtaşı memiş kayma ve denizaltı yelpaze çökelleridir (Kuenen, parçaları içerir. Yer yer tane destekli çakıltaşlan ve blok- 1958), Bir başka görüşe göre de, bu tür tane yüklü taşları ile yanal ve düşey yönde geçiş gösterirler. Bu akıntılar, yüksek hızla yamaç aşağı hareket ettikten kumtaşları tektonik rejime bağlı olarak ani çökme ve de-

110 OLUR YÖRES^M STRATİGRAFİSİ sonra yamaç tabanında çökelen gerçek türbîditler ile İnceleme alanı içerisinde batıdan doğuya doğru, kayma çökelleri arasında bîr geçiş oluşturdukları belir- Kocapınar tepe, Kilis tepe, Boğazgören köyü, Akbayır lenmiştir (Dzulynski ve diğerleri, 1959). Formasyonun tepe, Büyükkillik tepe ve Küçükkillİk tepe dolayında tip kesit yerinde görülen bu bloklu-çakıllı, katmansız yüzeyler (Şekil 11). kumtâşlan merceksel olup, yanal olarak incelerek, İnce- Formasyon, Hotriviyen-Kampaniyen yaşlı Karmasor çok ince katmanlı kumtaşlanna geçiş gösterirler, fonnasyonu üzerine geçişli bir dokunakla uyumlu olarak Kumtâşlan üzerine açık gri, grimsi yeşil renkli gelir, Üstde ise Alt Maastrihtiyen yaşlı Akbayır forma- marn-killi kireçtaşı ve açık gri, ince-çok ince katmanlı syonu tarafından uyumlu olarak üzerlenk*. Karakuz tepe marn, koyu gri, katmansız kiltaşı ardışımlı bir istif güneydoğusunda ise Pliyo-Kuvarterner yaşlı Erdavut ba- gelir. Üste doğru kumtaşı-kiltaşı-marn ardışımı ile zatları tarafından kısa mesafeli bir dokunak ilişki ile devam ederek, en üstte marn, kiltaşı, kireçtaşı ardışımı uyumsuzlukla Örtülür (Şekil 11). ile son bulur. Formasyon, altda kirli gri-yeşil renkli, ince-çok ince Karmasor formasyonunun Karmasor mahallesi katmanlı, yer yer çok kaim katmanlı kumtaşı, tüflt doğusunda, Karagüney tepe ile Mestek tepe arasında ardışımı ile başlar, Orta seviyelerde açık gri renkli, çok kalan sırt boyunca ölçülen tip kesit yerindeki kalınlığı ince katmanlı, karbonatlı kumtaşı-silttaşı-kiltaşı 651 m. dır (Şekil 6). ardışımı ve en üstde ise gri-yeşil renkli, kalın-orta kat- Formasyonun tip kesit yerinden alman seri manlı yer yer dalgalı laminah kumtaşı-tüfit ardışımmdan Örneklerde, birimin alt seviyelerine yaş verebilecek fosil- oluşan istifle temsil edilir (Şekil 7). Birimin en üst se- ler belirlenememiştir. Ancak daha önce Yılmaz (1985) viyelerinde yer alan kumtaşlannın yer yer çapraz kat- tarafından aynı yerden alınan örneklerde belirlenen; Hed- manlı oldukları gözlenmiştir. bergella cf. H. eretacea, Hedbergella cf. EL İnceleme alanı dışında, batıya doğru aglomera ve vol- iitfraceteca, Planotnalina sp., Anomalina sp. kanik breşlere yanal yönde geçiş göstermesi, fomıasyo- Protoglobigerina sp, fosillerine göre Hotriviyen- nun kaynak malzemesinin inceleme alanı batısında yer Baıramiyen yaşı verilmiştir. Üst seviyelere doğru alman alan volkanik çıkış merkezinden gelmiş olabileceğini seri örnekler K. Erdoğan (MXA.) tarafından incelene- gösterir. rek; Ticinella sp. Globigerınelloides sp, fosilleri- Birimin tip kesit yeri olan Boğazgören köyü doğusu» ne göre Apsiyen-Albİyen, Globigerinidae, Globigeri- Sürmeli tepe güneyinde ölçülen kalınlığı 93 m. dir. Bu nelloides sp.» Rotalipora sp,, Ticinella sp,, kalınlık doğuya doğru incelmekte, batıya doğru ise fosillerine göre Üst Albiyen-Senomaniyen, Globot- kalınlaşmaktadır» inceleme alanı doğusunda Hınzorük runcana subspinosa Pessegno, Globotruncana sırtındaki kalınlığı 35 m, olarak ölçülmüştür. linneiana (dOrbigny), Globotruncanîta siuarti- Birimde hakiEi kaya türü olan kumtaşı ve tüfıtler fo- formis (Dalbiez), Globigerinelloİdes sp., Glo- silsiz olup, orta seviyelerde yer alan çok ince katmanlı botruneana sp., Ticînella sp„ Heterohelix ap,, karbonatlı siltaşlarında; Globotruncana bulloides Hedbergalla sp. fosillerine göre Senoniyen (Kampa- Vogler, Globotruncanfta ef* stuartiformis (Dal- niyen) yaşı verilmiştir. Bu mikto fosil içeriğine göre biez), Globotrımcana linneiana (d'orbigny), Glo- Karmasor fonnasyonunun yaşı Hotriviyen-Kampaniyen botruncana sp* Globigerlnelloides sp., Hetero- olarak saptanmıştır. heliı sp., Ticinella sp,, Hedbergella sp. gibi Birimin gerek kaya türü, gerekse fosil içeriği göz fosiller saptanmıştır. Bu rnikro fosillere göre fcraıasyo- önüne alınarak kıta şelfi ile kıta yamacı arasında değişen na senoniyen yaşı verilmiştir. Birim, Hotriviyen- bîr ortamda durulduğunu, pelajik fosil içeren karbonat- Kampaniyen yaşlı Karmasor foraaasyonunu uyumlu ola- ların çökelimi sırasında ortamın biraz daha derinleştiği rak ttstlemesi ve Alt Maastrihtiyen yaşlı Akbayır for» söylenebilir, masyonu ile uyumlu olarak üstlenmesi göz önüne alınarak yaşı, Üst Kampaniyen-Alt Maastrihtiyen olarak BoğazgÖren Formasyonu (Kb) benimsenmiştir. Boğazgören fonnasyonu kaya türü, fosil içeriği gibi Formasyon inceleme alanı kuzeyinde, doğu-batı Özellikleri, yakın dolayında özellikle proklastikli volka- azanımh dik korâişler halinde oluştukları topoğrafık nik etkinliğin devam ettiği, kıta şelfi veya kıta yamacı görünümü ile belirgin olan, kirli gri altere renkli tüfıt, üzerinde çökeldiğini göstermektedir. Immtâşı ardışımlı bir istifle temsil edilir. îlk kez Yılmaz [1985) tarafından Kilis Tèpe formasyonu olarak ad- Akbayır Formasyonu (Ka) lanmıştır. Ancak bu çalışmada yüzlek alanı içerisinde ^eralan Boğazgören köyünden dolayı birimin adı inceleme alanı kuzeyinde, Olur ilçesi kuzey- Boğazgören formasyonu olarak değiştirilmiştir. kuzeydoğusunda doğu-batı uzanımh yüzlek alam Birim, Olur ilçesi kuzey-kuzeydoğusunda, doğu-batı içerisinde kireçtaşı-killi kircçtaşı-marn-kiltaşından Joğrultusunda uzanan dar bir şerit halinde yüzeyler. oluşan bir istifle temsil edilir. îlk kez Yılmaz (1985)

İli BOZKUŞ tarafından Âkbayır kireçtaşlan olarak adlandırılmıştır. Küçükkilliktepe ve Yukarı Karacasu köyü dolayında Ancak birim, sadece kireçtaşından oluşmaması nedeniyle yüzeyler (Şekil 11). Akbayır formasyonu olarak adlanması benimsenmiştir, Formasyon inceleme alanı içerisinde tabanda Üst Formasyon, Olur ilçesi kuzey-kuzeydoğusunda doğu- Kampaniyen-Alt Maastrihtiyen yaşlı Boğazgören forma- batı uzanımh yüzlekalanı içerisinde batıdan doğuya syonu uyumlu olarak üzerler. Tavanda İse Alt-Orta doğru. Pullar tepe, Kaçaklar tepe, Boğazgören köyü, Eosen yaşlı Dağdibi formasyonu=Sağhcak üyesi tarafın- Sürmeli tepe, Akbayır tepe, Büyükkîllîk tepe, dan açısal uyumsuzlukla üzerlenir. Boğazgören köyü do-

112 OLUR YÖRESİNE SITRATlGRAEtSl

ğusunda Karakuz tepe güney-güneydoğusunda Pliyosen Birim, altda gri, yeşil, yeşilimsi gri, açık renkli, yaşlı îğdeli foraıasyonu ile açısal uyumsuzlukla (Şekil seyrek kumtaşı, tüf, silttaşı ara katkılı, çok ince-ince- 9) ve Yukan Karacasu doğusunda ise Erdavut bazaltları orta düzensiz ve dalgalı katmanlı kireçtaşı-killi tarafından uyumsuzlukla örtülmektedir (Şekil 11). kireçtaşları ile başlar. Üste doğru açık gri renkli, kat-

113 BOZKUŞ mansiz, yer yer ince katmanlı marn, bej-gri kenkli, ince- formasyonu çökelimi sırasında zaman zaman devam orta katmanlı kireçtaşı ve en üstde de gri-yeşil- ettiğini gösterir, kâhverengi renkli, masif ve kumtaşı ara katkılı inceleme alanı ve civannda yüzcyleyen Tersiyer yaşlı kiltaşlarından oluşan bir istifle temsil edilir (Şekil 8), kaya birimlerinin en iyi tip kesitleri, inceleme alanı .Alt seviyelerdeki yeşilimsi gri renkli kireçtaşları yakın güneyinde yeralan Oltu-Narman Tersiyer havzası içerisinde ara katman halinde seyrek ve değişik kalınlıkta içerisinde yeralır. Bu havzanın kuzeydoğusu daha önce (0,70-3,20 m.) kumtaşı, süttaşı ve tüf seviyeleri Bozkuş (1990) tarafından incelenerek, Hto-stratigrafık gözlenmiştir, birim adlamaları yapılmıştır, inceleme alanında yüzey- Akbayır formasyonunun tip kesit yeri olan Akbayır leyen Tersiyer yaşlı kaya stratigrafi birimleri» bu havza- tepede ölçülen kalınlığı 384 m, dir (Şekil 2). daki birimlerle korele edilerek aynı adlar kullanılmıştır. Formasyonun tip kesit yerinden alman seri örnekler K, Erdoğan (MXA) tarafından incelenerek; Rosîta Dağdibi formasyonu (Td) fornkata Plummer» Rosita sp., Globotruncana stuartlformls (Daibiez), Globotruncana lijıneia« Bozkuş (1990) tarafından adlandırılan birimin tip yeri na (d'Örbigny), Globotruncana bulloldes (Vog- inceleme alanı dışında yer alan Dağdibi köyüdür, ler), GlobotruwcaEita cf, stibspliiosa Pessagno, inceleme alanı kuzeydoğusunda çakıltaşı, Nummuliteslî Globotruncana ventricose White, Globotrunca- kumtaşı, silttaşı ve kiltaşından oluşan bir istifle temsil na sp,, Globotruncanella sp., Radiolarla sp,, edilir.

Heterohellx sp., Pîthonella sp,? mikro fosillere Birim, inceleme alanı içerisinde Pullar tepe, Kaçaklar göre Alt Maastrihtiyen yaşı verilmiştir, tepe, Akbaba tepe ve Hınzorük sırtı boyunca yüzeyler Formasyonu oluşturan kireçtaşlarınm pelajik (Şekilli). Özellikte olması, yer yer radiolaria içermesi ve mikrofo- Formasyon Alt Maastrihtiyen yaşlı Akbayır forma- sil özellikleri de göz önüne alınarak sakin derin şelf syonu üzerine açılı uyumsuzlukla gelir ve Üst Eosen ortamında çökelmiş olabileceği söylenebilir. Ayrıca sey- yaşlı Karataş formasyonu tarafından uyumlu olarak rek de olsa gözlenen volkanik bileşenü kumtaşı ve tüf üzerlenir (Şekil 10). ara katmanları, proklastikli Boğazgören formasyonu Formasyonun inceleme alanı dışında» tip yeri olan çökelim dönemindeki aktif volkanik faaliyetin, Akbayu* Dağdibi köyü civarında tabanda, gri-yeşil renkli, kat- mansız, yer yer kalın-çokkalm katmanlı, yuvarlak ve çok tür bileşeni!, mereeksel kumtaşı ara katmanlı, kötü boylanmak polijenik çakıitaşlan ile başlar. Üste doğru gri, açık gri ve grimsi mavi renkli, katmamız, bol fosil- li ince taneli kumtaşı ve silttaşı devam eder. Tip kesit yerinde, formasyonunun en alt düzeyini oluşturan taban çakütaşlarmı Sağlıcak üyesi, onun üzerinde yer alan ve genelde ince taneli kumtaşlanndan oluşan üst kesimi ise Devehane üyesi olarak adlanmıştır. İnceleme alanı içerisinde de benzer litofasiyes özellikleri gösteren birim, tabanda, açık gri-beyaz renkli, az yuvarlak, yuvar- lak, kötü boylanmak, çakıl boyutundan blok boyutuna kadar değişen tamamen kireçtaşı bileşenli, katmansız, monojenik çakıltaşları ile başlar. Üste doğru açık gri renkli kumtaşı, gri-kahverengi renkli, bol fosilli kiltaşlan ile devam eder (Şekil 2), Sağlıcak üyesinin in- Şekil 9: Üst Kretase yaşlı Boğazgören (Kb) ve celeme alanı içerisinde, Yukarı Karacasu köyünün 500 Akbayır (Ka) formasyonları, Eosen yaşlı m, kuzeydoğusunda ölçülen kalınlığı 15, m. dir. Bu Dağdibi (Td) ve Karataş (Tk) formasyonu kalınlık batıya doğru incelenir. Akbayır tepe kuzeyinde ile Pliyosen yaşlı İğdeli formasyonu (Ti), ölçülen kalınlık ise 5,5 m, dir, Devehane üyesini^ Pliyo-Kuvaterner yaşlı Erdavut bazaltları Akbayır tepe köyünde ölçülen kalınlığı 66 m. dir. (TQe) dokanak ilişkisinin görünümü Fosilli kum taşlan içerisinde S, Örçen (M.T.A) (Akbayır tepe kuzeyi), tara-findan belirlenen Mummulftes aqultanlcws Figure 9: Contact Relations amoung Upper Creta- Benoist, Nummulites cf. uranensis de la Harpe (A ceous Boğazgören (Kb) and Akbayır (Ka) ve B formları), Nummulites sp., Discocyclina sp., fbimations, Eocene Dağdibi (Td) and Kara- Operculina sp. fosillerine göre Dağdibi formasyonuna taş (Tk) formations, Pliocene iğdeli (Ti) Alt-Orta Eosen (Kuviziyen-Alt Lütesiyen) yaşı formations, Plio-Quaternary Erdavut ba- verilmiştir. salts (TQe) (Nort of Akbayır Hill).

114 OLUR YÖREStNÎN STRATİGRAFİSİ

Bîrimin gerek kaya türü, gerekse fosil içeriği, onun Birimden alınan örneklerde fosil bulgusuna rastlan- yüksek enerjili sığ denizel bir ortamda oluştuğunu mamıştır. Küviziyen-Alt Lütesiyen yaşlı Dağdibi forma- gösterir, syonu üzerine uyumlu olarak gelmesi, Üst Oligosen yaşlı Tavşan tepe bazaltları tarafından uyumsuzlukla Karataş formasyonu (Tk) üzerlenmesi göz önüne alınarak olası yaşının Üst Eosen olabileceği kabul edilmiştir. Bozkuş (1990) tarafından adlandırılan birimin tip yeri Birimin kaya türü ve sedimanter yapı özellikleri göz inceleme alanı dışında Karataş köyüdür. Tip yerinde, önüne alınarak yoğun volkanik etkinliğin etken olduğu kirli gri renkli ve merdiven basamaklı aşanım yüzeyli, sığ denizel bir ortamda oluştuğunu gösterir, kumtaşı, lav ve tüf ardışımh volkano-tortul bir istifle temsil edilir» inceleme alanı içerisinde ise kahverengi- Deliktes formasyonu (Td) yeşil-sanmsı rengi ile alacalı bir dış görünüş arzeder ve proklastikli kayaların hakim olduğu volkano-tortul bir Bozkuş (1990) tarafından adlandırılan birimin tip yeri istifle temsil edilir. inceleme alanı dışında Deliktaş köyüdür Tip yerinde, ge- inceleme alanı kuzeydoğusunda, Yukan Karacasu ve nelde kırmızı, mor ve kahverengi renk hakimiyeti yanı Aşağı Karacasu köyleri kuzeyinde, doğu-batı uzanımlı sıra gri-bej renkli seyrek bantları ile alacalı bir olarak Kavaklı sırtı» Taşbaşı sırtı ve Hınzörük sırtı görünümü olan birim, lav ara katkılı ve çeşitli boyutlu boyunca yüzeyler (şekil 11). karasal kırıntılı çökellerin oluşturduğu istiflerle temsil Birim tabanda, Dağdibi formasyonunu uyumlu ola- edilir, İnceleme alam içerisinde ise volkanit ara katkıları rak üzerler. Tavanda ise Tavşantepe bazaltları ile uyum- içermeyen karasal kırıntılılardan oluşan bir istifle temsil suzlukla üzerlenir. edilir. Birim inceleme alanı içerisinde kumtaşı, tüf, tüfit, Birim Ilıkkaynak köyü, Pullar tepe, Bükneşer tepe kiltaşı, karbonatlı kiltaşı ardışımmdan oluşan bir istifle ve Kaçaklar tepe arasında yüzeyler (Şekil 11). temsil edilir Bu istif içerisinde seyrek de olsa lav ara Formasyon tabanda Bükneşer tepe civarında Ait-Örta katkıları gözlenir. Eosen yaşlı Dağdibi formasyonunu açılı uyumsuzlukla Birimin Tavşantepe güneyinde, Kavaklı sırtı boyun- üzerler. Aynı yerde Ilıkkaynak köyü doğusunda ise ca ölçülen kalınlığı 395 m. dir. Tavşantepe bazalttan ile uyumlu, Erdavuî bazaltları tarafından ise uyumsuzlukla üzerlenir. Birim kırmızı, mor, kahverengi renkli, rnercekseî çakıl taşı, çakıllı kumtaşı ara katkılı, kalmansız, yer yer çok kalın katmanlı kumtaşı, çamurtaşı, silttaşı ve kil- taşı ardışımından oluşan bir istif ile temsil edilir (Şekil 2). Karasal bir fasiyeste gelişmiş olan birim içerisindeki kaya türleri yanal ve düşey yönde birbirleri ile geçişlidir- ler. Tip yerinde ölçülen kalınlığı 531 m. dir (Şekil 2), Birim içerisinde herhangi bir fosil bulgusuna rastlan- mamıştır. Ancak tip kesit yerinin içerisinde yer aldığı Oltu-Nannan Tersiyer havzasının batıya devamı içeri- sinde düzenli olarak yüzlek veren birimin, Narman-Top- rakkale köyü dolayında içerdiği kömür damarlarından alı- nman örneklerde (Engin ve Engin, 1964) belirlenen spor ve polen içeriklerine göre Oligosen yaşı verilmiştir. Bu- *na göre birimin yaşı Oligosen olarak kabul edilmiştir. Şekil 10: Dağdibi formasyonu (Sağlıcak-3 ve Deve- Birimin kaya türü ve sedimantolojik özellikleri hane-2) ile Karataş (1) ve Akbayır (4) for- (aşındırma tabanlı kanal dolguları, som katmanlarıma, masyonları arasındaki ilişkiyi gösterir kötü boylanmalı çakıllı kumtaşlan ve mercekseî kömür ölçekli jeoloji enine kesiti. AU. Açılı ara katkıları) onun, karasal (sığ göl, bataklık, akarsu ve uyumsuzluk. (Yukarı Karacasu köyü 800 alüvyon yelpazesi) bir ortamda oluştuğunu gösterir, m, kuzeydoğusu). Figurt lös Lateral geological cross-section showing Tavşantepe bazaltları (Tt) the relation between of Dağdibi formation (Sağlıcak-3 and Devehane-2 members) and İnceleme alanı kuzeyinde yeşil, siyahımsı yeşil renk- Karataş (1) and Akbayır (4) formations, li, prizmatik sütunsal eklemli, küresel aynşmalı bazalt- AU. Angular unconformity (800 m.'nort- lar ile temsil edilir. Birimi en iyi yüzlek yeri Tavşan te- heast of Yukan Karacasu village). pedir,

115

OLUR YÖRESENfrî STRATİGRAFİSİ İnceleme alanı kuzeyinde Galuk tepe» Tavşan tepe, masyonunun gölsel bir ortamda oluştuğunu gösterir, Uzunhannan köyü civarında doğudan batıya doğru inee- lerek, dar bîr şerit şeklinde yüzlek verirler (Şekil 11). Erdavut Bazaltları (TQe) Alt dokanağmda, Üst Eosen yaşlı Karataş formasyo- nunu uyumsuzlukla üzerler. Tavanda ise Pliyosen yaşlı Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde oldukça yaygın, İğdeli formasyonu ile uyumsuzlukla üzerlenir, koyu renkli, yer yer ince tüf ara katkılı, akıntı katmanlı, îlıkkaynak köyü güneydoğusunda ise altda Oligosen bolca soğuma boşluklu bazaitik volkanitlerin inceleme yaşlı Delİktaş formasyonunu uyumlu olarak üzerlerken, alanı içerisindeki devamını oluştururlar» İnceleme alanı tavanda ise yine İğdeli formasyonu ile uyumsuzlukla doğusunda oldukça geniş bir alanda yüzlek vererek, üzerlenir. kendisinden yaşlı tüm birimleri uyumsuz olarak örter Birimi oluşturan bazaltlar altere yüzeyleri kirli (Şekilli), kahverengi, taze yüzeyleri İse camsı yeşil, siyahımsı Bozkuş (1990) tarafından adlandırılan birimin yeşil renklidir, Alt seviyelerinde küresel ayrışmak, üst inceleme alanı dışında kalan ve büyük olasılıkla çıkış seviyesine doğru prizmatik sütunsal eklemler içerirler merkezlerinden biri olan Erdavut dağında kalınca Alman örneklerin petrografik incelenmesinde» ofıtik yüzeylemesi nedeniyle Erdavut bazaltları olarak tekstür gösteren, içerisinde fazla miktarda labrador adlandırılmıştır. karakterli plajîyoklas lataları, az miktarda proksen(ojit) inceleme alanı doğusunda Zamp dağı, Karacababa ile eser miktarda olivin içeren bazalt oldukları tepe, Taros tepe ve Toptepe dolayında yüzeyle (Şekil belirlenmiştir 11), Karacaba tepe ve kuzeyinde, iğdeli formasyonunu Birimin tavşan tepede, kesit yöntemi ile belirlenen uyumlu olarak üzerler, Karacaba tepeden itibaren kalınlığı 250 m. dır. güneydoğuya doğru ise, Oligosen ve daha yaşlı birimleri Birim, inceleme alanı güneyindeki Deliktaş forma- uyumsuz olarak örter. Tavanda ise eskiakarsu taraçalan, syonu üst seviyelerinde yer alan bazaltlar ile korele edil- yamaç molozu ve alüvyonlarla uyumsuz olarak örtülür. miştir Narman-Öltu Tersiyer havzası içerisinde düzenli Siyah, yeşilimsi siyah, siyahımsı gri renkli, yer yer bir seviye halinde yüzeylenen bu bazaitik volkanitlerin ince tüf ara katkılı, akıntı katmanlı, bolca gaz boşlukları Narman yöresinde İzotopik K/Ar yöntemi ile belirlenen içeren, yer yer breşik yapılı, yer yer sutünsal eklemli ve yaşı 25±3 milyon yıldır (Bayraktutan ile sözlü değişik fazlarda üst üste akmış bazaitik lavlardan oluşur, görüşme). Buna göre Tavşantepe bazaltianmn olası yaşı Mikroskopik incelemelerinde, ofıtik tekstür gösteren, üst Oligosen olarak kabul edilmiştir. içerisinde labrador karekterli plajiyoklas lataları, pirok- sen^] it) ve az miktarda olivin içeren, mafık minerallerde İğdeli formasyonu (Tl) opaklaşma gösteren olivinii bazalt oldukları belirlen- miştir. Birimin kesit yöntemi ile Erdavut dağında belir- Bozkuş (1990) tarafından adlandırılmiş olan birimin lenen kalınlığı 650 m, dir. tip yeri inceleme alam dışında olan İğdeli köyüdür Birim Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde oldukça yaygın olan tip yerinde, kömür ara katkılı, ince piroklastik ve plato bazaltlarının inceleme alanı içerisindeki devamını kırıntılı tortul kayaların adnşunmdan oluşan bir istifle oluşturan bu volkanitler Pliyosen yaşlı iğdeli fonnasyo- temsil edilir. nunu uyumlu olarak üzerler. Ayrıca daha önce yapılan İnceleme alanı kuzeydoğusunda Karakuz tepe, Santaş çalışmalarda bu volkanitlerin yaşı Pliyo-Kuvatemer ola- tepe ve Galuk tepe dolayında yüzeyler (Şekil 11). rak belirlenmiştir (Erentöz, 1954). Buna göre Erdavut Formasyon Galuk tepe civarında Tavşan tepe bazalt- bazaltları olası yaşı, Pliyo-Kuvateraer olarak belirlen- larını uyumsuz olarak üzerlerken, Erdavut bazaltları ile miştir. uyumlu olarak üzerlenir, Akbayır tepe kuzeyinde ise Akbayır, Dağdibi, Karataş formasyonları ile Tavşantepe Eski Akarsu Taraçalan bazaltlarını açılı uyumsuzlukla üzerler (Şekil 9), Birim inceleme alanı içerisinde, gri-yeşil renkli ve Birim, genelde akarsu ortamı ürünü çakıltaşları yanı katmansız kiltaşları ile temsil edilir Bu kiltaşları sıra daha ince boyutlu kırıntılı tortul kayalar ile temsil içerisinde yer yer laminalı marn ile tek bir seviyeli (L40 edilir, inceleme alanı içerisinde Olur kuzeyi ile bazı te* m.) halinde jips gözlenir, peler üzerinde lokal olarak askıda kalmış kalıntılar halin- Birimin inceleme alanı içerisindeki kalınlığı 234 m. de yüzeyler (Şekil 11), dir, Yüzlek alanları içerisinde yatay konumlu olan birim, İnceleme alanında, birim içerisinde herhangi bir fosil kendisinden yaşlı kaya birimlerini açılı uyumsuzlukla bulgusuna rastlanmamıştır. Daha önce Bozkuş (1990) örter. tarafından belirlenen yaşı göz önüne alınarak olası yaşı Birim iyi seçilmemiş, gevşek tutturulmuş bloktaşı Pliyosen olarak kabul edilmiştir. ve çakütaşlarmdan oluşur. Bileşenleri orta, iyi yuvarlak- Kaya türü ve sedimantolojik özellikleri, İğdeli for- laşmış olup, boyutları firkaç santimetreden 1,10 m. ye

117 BÖZKUŞ değin değişir. Başlıca bazalt» andezit» dasit, kireçtaşı, morfıtleri olduğu belirtilmiştir. Aynca Yılmaz (1985) kumtaşı ve diğer volkanitler olmak üzere değişik kaya bu mağmatitler içerisinde faylanmalarla yüzeye çıkmış türlerinden türemiş çakıl, blok ve bunların arasını doldu- metamorfitierden bahsederek bunları Coşkunlar forma- ran gevşek kumtaşı, silttaşı ile tutturulmuşlardır. Yer syonu olarak adlamıştır« Ancak bu çalışmada herhangi yer ritmik dereceli katmanlanma yanı sıra yer yerde tek- bir metamorfık kaya türüne rastlanmamış, tamamiyle nemsj çapraz katmanlanma gösterirler. Birimin asit mağmatitlerden oluştuğu belirlenerek bunlar da ölçülebilen kalınlığı bir kaç m. ile 80 m, arasında Coşkunlar mağmatitleri olarak adlanmıştır. Bu birim, değişmektedir, Pontidler'de yüzeyleyen Jura öncesi yaşlı mağmatitler İle Birim içerisinde herhangi bir fosil bulgusuna rastlan- korele edilerek olası yaşı Permo-Karbonifer olarak kabul mamıştır, Kesin yaşı bilinmemekle beraber olası yaşı edilmiştir. Pleyistosen(?) olarak kabul edilmiştir. 3) Daha önce Yılmaz (1985), Hotriviyen'den Birim kaya türü özelliğine göre, yüksek alanlardan başlayan ve Alt Maastrihtiyen sonuna kadar devam eden sellenmelerle aşağı inen malzemenin, yüksek enerjili Kretase istifini Kannasor ve Karagüney olmak üzere iki akarsular tarafından taşınması sırasında akak ayrı formasyon olarak adlamıştır, Senomaniyen katı düzlüklerinde biriktoïieleri ile oluşmuş olmalıdır, boyunca çökelme olmadığını, Karagüney formasyonu- nun Kannasor üzerine açılı uyumsuzlukla geldiğini be- Yamaç Molozu lirtmiştir. Gerek arazi gözlemleri, gerek paleontolojik verilerin böyle bir açılı uyumsuzluğun olmadığını zaten inceleme alanında yaygın olarak yüzeyleyen, Hto-stratigrafik özellikleri itibariyle iki ayn formasyona özellikle yüksek tepelerin eteklerinde geniş alanlar kap- ayrılabilecek özellikler göstermemesi nedeniyle tek bir layan, kaynak malzemesi en yakın kaya türünden birim olarak Karmasor formasyonu olarak ad- türemiş ve tutturulmamış köşeli çakıl, bloklar ile temsil landırılmıştır, edilir. İnceleme alanı kuzeydoğusunda Yukarı Çayırlı ve 4) Liyas'dan Üst Kretase sonuna kadar kesintisiz Filizli köyleri ile diğer yüksek tepelerin eteklerinde gelişen bir denizel istifin varlığı belirlenmiştir. yüzeyler 5) Liyas'dan-Geç Kretase sonuna kadar kesintisiz ola- Birim kaynak alandaki kaya türüne bağlı olarak rak gelişmiş olan istifin, Pontîdlerin diğer kesimlerinde- oluşmuş, oldukça köşeli, çoğunlukla bazalt ve azda olsa ki Neotetis kuzey kolunun riftleşme ile açılmaya diğer volkanitlerin ayrışma ürünlerinden oluşur Bu başlamasıyla oluşan istiflerle benzer özellikler taşıdığı malzemenin çekim kaymaları ve selienmelerle kısa belirlenmiştir. Bazı araştırmacılaıın Pontidler'de Alt Kre» mesafelerde taşınarak yamaç eteklerinde biriktiraıeleri tase-Üst Kretase ilişkisinin uyumsuz olarak kabul edil« oluşur. meşine karşın (özsayar ve diğerleri, 1981), İnceleme alanı içerisinde bu ilişkinin uyumlu olduğu sap- Alüvyon (Qal) tanmıştır, 6, Eosen transgressif nitelikli sığ denizel istiflerden İnceleme alanının morfolojik özelliği nedeniyle oluşmaktadır. oldukça sınır alanlarda gelişmiştir. İnceleme alanı 7) Daha Önce Yılmaz (1985), Eosen ve daha yaşlı bi- doğusunda Erdavut bazaltları üzerinde yeni gelişmekte rimlerin, Neojen yaşlı karasal kırıntılar ile volkanitlerle olan alüvyon oluşuklarının yanı sıra Olur çayının belli uyumsuzlukla toerlendiklerini belirtmiştir. Bu inceleme- kemlerinde gelişmiş blok, çakıl, kum, silt, kil gibi de yörede Oligosen yaşlı karasal kırıntılılar ile bazalt- tutturulmamış kırıntılılardan meydana gelir. Birim ların varlığı saptanarak, Deiiktaş formasyonu ve kalınlığı bir kaç m. ile 30 m. arasında değişmektedir. Tavşantepe bazaltları olarak adlandırılmıştır. Ayrıca gölsel Pliyosen İğdeli fonnasyonu olarak adlanmış ve en SONUÇLAR üstde Pliyo-Kuvateraer yaşlı volkanitlerin varlığı sap- tanmıştır. Bu çalışma ile Olur ve civarının stratigrafisi bileşik ölçülü stratigrafi kesitiyle açıklanmış ve aynca yeni ad- KATKI BELİRLEME lanan birimlerin ölçülü stratigrafık ditome kesitleri veri- lerek, aşağıdaki sonuçlara varılmıştır, Arazi çalışması sırasında yakın ilgi ve desteklerini 1) İnceleme alam içerisinde yüzeyleyen kaya stratig- gördüğüm D.L.I. Oltu Bölge Müdürü Yaşar Kar ve Baş rafi birimleri 12 foranasyon ve iki üyeye ayrılarak harita- Mühendis Mehmet Torun'a, Bu çalışmanın yürütülmesi lanmıştır, sırasında çok değerli görüşlerinden yararlandığım Sayın 2) İnceleme alanının temelini Permo-Karbonifır yaşlı Hocam Prof Dr, Ali Öztürk'e, paleontolojik asit mağmatitler oluşturmaktadır Daha önce bu birim belirlemeleri yapan Yrd. Doç. Dr. Mahmut Tunç'a, yayılım alanı İ/500000 ölçekli Türkiye Jeoloji Hari- Kemal Erdoğan'a ve Dr, Sefer Örçen'e teşekkür ederim. tasında "Per11 simgesi ile gösterilen Paleozoyik meta-

118 OLUR YORESMW SlTiATÎGRAFÎS!

DEĞİNİLEN BELGELER Ketin, L, 1983, Türkiye jeolojisine genel bir bakış: I.T.Ü. kütüphanesi, Sayı: 1259, 595 s,, Altınlı, LE,, 1969, Oltu-Ölur-Narman dolaylarının jeo- İstanbul, lojik iacQlemesi: T.P.A.O Rapor No: 449, Anka- Lahn, E., 1939. Karasu-Çoruh arasındaki mıntıkada ra, yapılan jeolojik araştırma: M.T.A. Rap. No: Baykal» F., İ950, Öltu-Göle-Ardahan-Çıldır bölgesinin 838, Ankara, jeolojik ana çizgileri: M.T.A. Rap, No: 1928, Lange, S., 1967. Erzurum-Oltu-Balkaya linyit havzasına Ankara, ait jeolojik rapor: M,T,A, Rap, No: 122, Anka- Bay dar ve Diğ, 1969, Yusufeli-Öğdem-Madenköy- ra. Tortum gölü ve Ersis arasında kalan bölgenin Özsayar, T., Pelin, S,, Gedikoğlu, A., 1981, Doğu jeolojisi: M.T.A, Rap. No: 5202, Ankara. Pontidlerde Kretase: K.T.Ü, Derg, Cilt: 1, Sayı: Bozkuş, C, 1990. Oltu-Narman Tersiyer havzasının ku- 2, 65-114 s,, Trabzon,

zeydoğusunun (Kömürlü) stratigrafisi: TJ#B, Şengör, A,M,C. ve Yılmaz, Y,, 1983. Türkiye'de Cilt: 33, sayı: 2, Ankara. Tetîsln evrimi: Levha tektoniği açısından bir Çoğulu, E., 1975, Gümüşhane ve Rize bölgelerindeki yaklaşım: TJK Yer bilimleri özel dizisi, 75 s., petrolojik ve jeokronometrik araştırmalar: İTÜ Ankara, Kütüphanei No: 1034, 112 s., İstanbul Tokel, S., 1977, Doğu Karadeniz Bölgesinde Eosen Erentöz, C, 1954, Aras havzasının jeolojisi: TJ.K. yaşlı kalkalkalen andezitler ve jeotektonizma: Bült, 5, 1-54, Ankara. TJ..K Bült, 20-1, 49-54 s., Ankara, Engin, O, ve Engin, T,, 1964, Erzurum-Oltu Yılmaz, H., 1985. Olur (Erzurum) yöresinin jeolojisi: çevresindeki Oligosen çökellerinin jeolojisi K.T.Ü. Der, 4, 23-43 s., Trabzon. hakkında rapor: MTA Rap, No: 123, Van. Yılmaz, Y., 1981. Türkiye'nin jeolojik tarihinde Gattinger, T\G„ 1956. Trabzon, Rize, Gümüşhane, mağmatik etkinlik ve tektonik evrimle ilişkisi: Erzurum, Artvin ve Kars jeolojik löve, İkmal ve TJK Ketin sempozyumu, 63-81 s., Ankara, revizyon çalışmaları: M.T.A. Rap, No: 2380, Yüksel, V, 1972, Kars havzasının genel jeolojisi ve pet- Ankara, rol imkanları: M,T,A, Rap. No: 5517, Ankara.

119 120