Olur (Erzurum) Yöresinin Stratigrafisi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Türkiye Jeoloji Bülteni, C. 35, 103-119, Şubat 1992 Geological Bulletin of Turkey, V. 35, 103-119, February 1992 OLUR (ERZURUM) YÖRESİNİN STRATİGRAFİSİ • Stratigraphy of the Olur (Erzurum) region CEVDET BOZKUŞ Atatürk Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Erzurum ÖZ: İnceleme alanında» Permo-Karbonifer'den günümüze kadar çeşitli fasiyeslerde gelişmiş kaya birimleri yüzeyler. Bunlardan olası yaşı Permo-Karbonifer olan asit mağmatitler inceleme alanının temelini oluşturur. Bu temel üzerine açılı uyumsuzlukla, volkano4ortul nitelikli ve sığ denizel bir ortamda oluşmuş Liyas-Alt Maim istifi gelir. Bu da Üst Jura-Alt Kretase kireçtaşlan ile uyumlu olarak üzerlenir. Alt Kretase ortalarında (Hotriviyen) ortamın ani derinleşmesiyle oluşan Hotriviyen-Kaınpaniyen flişi, Üst Jura-Alt Kretase karbonatları üzerine uyumlu olarak gelmiştir. Üst Kretase so- nuna doğru Üst Kampaniyen piroklastiMi volkanitlerle, Alt Maastrihtiyen ise pelajik karbonatlarla temsil edilmektedir. Böylece, Lîyas'da başlayan denizel çökelme, Üst Kretase sonuna kadar kesintisiz devam etmiştir. Eosen, tabanda sığ de- nizel kırıntılılarla başlar ve üste doğru volkano-tortul istiflerle son bulur. Oligosen ise, karasal kırıntılılar ve bazik vol- kanitlerle temsil edilir. Bu birimler, yörede yaygın olan Pliyo-Kuvaterner volkanitleri ile uyumsuzlukla örtülür. ABSTRACTS Lithological units outcroping in the investigation area, formed in various environments which are deve- loped through the time invertal from Permo-Carboniferous to recent. Acidic magmatites of Permo-Carboniferous age form basement of the area of investigation. Shallow marine Liassic-Lower Malm sequence with volcano-sedimentary character overlies this basement by angular unconformity. This unit is overlain conformably by Upper Jurassic-Lower Cretaceous limestones» The Hotnvian-Campanian flysck formed by rapid deepening of the environment during middle Lower Cretaceous, conformably deposited on the Upper Jurassic-Lower Cretaceous carbonates. Upper Campanien and Lower Maastrihtien are represented by volcanics and pelagic carbonates respectively. Thus, uninterrupted marine sedimentation starting at Liassic continued till end of Upper Cretaceous. Eocene sequence has shallow marine elastics at the base, but terminates by volcano-sedimentary units. Oligocène is represented by ter- restrial elastics and basic volcanics. These units are overlain unconformably by Plio-Quaternary volcanics widespread in the region. GlRİŞ celenmesi amacıyla 1/25.000 ölçekli jeoloji haritası yapılmış ve lito-stratigrafik tip kesit yerleri belirlen- Doğu Pontidlerin güneydoğusunda yer alan inceleme miştir. Bu tip kesit yerlerinden ölçülü stratigrafık dikme ,alam» Olur doğusunu kapsamaktadır (Şekil 11). kesitleri alınmıştır. Daha önce yapılan lito-stratigrafık İnceleme alanı ve yakın çevresi, petrol, kömür ve adlamalardan uygun olanları aynen benimsenmiş ve diğer jeolojik amaçlara yönelik olarak, değişik ölçekte bir değiştirilmesi gerekenler ise gerekçeleri gösterilerek ye- çok araştırmacıya konu olmuştur (Lahn, 1939; Ketin, niden adlanmıştır. Yapılan lito-stratigrafikj adlamalar, 1949, Baykal, 1950; Erentoz, 1954; Gattinger, 1956; eski çalışmalarla karşılaştırılması amacıyla bir tablo Engin, 1964; Lange, 1967; Altınlı, 1969; Baydar, 1969; hazırlanmıştır (Şekil 1). Ayrıca tip kesit yerlerinden der- »Yüksel, 1972, Yılmaz, 1985), Bu çalışmalardan özellikle lenen seri örnekler incelettirilerek birimlerin straügrafık inceleme alanını kapsayan detaylı çalışma Yüksel (1972) yaşlan belirlenmiştir. ve Yılmaz (1985) tarafından yapılmıştır. Yüksel (1972) inceleme alanında yüzeylenen kaya birimlerini lito- STRATİGRAFİ stratigrafık kurallara göre adlamasım yapmadan genel- leştirilmiş stratigrafık dikme kesiti vermiştir. Yılmaz İnceleme alanında Permo-Karbonifer'den günümüze (1985) lito-stratigrafık kurallara uygun olarak bîrim adla- değin çeşitli fasiyeslerfe gelişmiş kaya birimleri ması yaparak yörenin aynnüh jeolojisini incelemiştir, yüzeylemektedir. Bu kaya-stratigrafı birimleri ayrıntılı Bu çalışmada ise yörenin ayrıntılı stratigrafisinin in- olarak aşağıda açıklanmıştır (Şekil 2). 103 104 105 BOZKUŞ Coşkunlar Mağmatıtleri (Pzc) 1983; Bergougnan, 1987). İnceleme alanı içerisindeki bu mağmatitlerin daha önce yapılan çalışmalarda (Altınlı, İnceleme alanı içerisinde yaygın olarak çeşitli türdeki 1969; Yüksel 1972) Jura yaşında oldukları kabul edil- asidik mağmatitlerden oluşmaktadır. Birim ilk kez miştir. Ancak birimi üstleyen Ölurdere formasyonunun Yılmaz (1985) tarafından Köprübaşı dasitleri olarak ad- Liyasla başlaması ve aralarında açısal bir dokanak landırılmıştır. Ancak birim yüzlek alanı içerisinde ilişkisinin olması, Coşkunlar mağmatitlerinin Jura yaygın dasit, riyodasitier ve bunları kesen andezit ve öncesi bir yaşta olduğunu gösterir, Pontitlerin diğer ke- riyolit dayklan ile granit porfir sokulumlar! belirlen- simlerinde yapılan ve yukarıda verilmiş olan miştir* Granit porfirlerin kenar zonlarmda ise diyorit ve çalışmalarda göz önüne alınarak, Coşkunlar diyabaz daykları gözlenmiştir. Birim üst seviyelerine mağmatitlerinin özellikle asit karakterli kayalarının doğru ise andezit, riyolitik lav ara katkılı tüf, aglomera- olası yaşı Permo-Karbonifer olarak kabul edilmiştir. lar ile temsil edildiği belirlenmiştir. Birim içerisindeki Ancak birim içerisinde lokal dayk oluşukları şeklinde kaya türlerinin birbirleriyle olan stratigrafık ilişkisi en gelişmiş diyorit, diyabaz türü bazik mağmatitler ise iyi Coşkunlar köyü kuzeyindeki Hoşnuvaz tepe, Ölurdere formasyonu içerisindeki bazik volkanitlerle Çataltepe ve Gökkuşak tepe yükseltilerinin güney aynı kabul edilerek bunların olası Jura yaşında oldukları yamacında gözlendiği (şekil 3) için Coşkunlar benimsenmiştir, \ mâğmatiüeri olarak yeniden adlandırılmıştır, Daha önce Yüksel (1972) ve Yılmaz (1985) bu birim Olıırdere Formasyonu (Jo) yayüım alanı içerisinde Paleozoyik yaşlı metamorfıtle- rin varolduğunu, hatta Yılmaz (1985) faylanmalara bağlı İnceleme alanının güneyinde, Olûrdere-Kaban köyleri olarak lokal yüzlek veren bu metamorfıtleri Coşkunlar civarında yüzeyienen ve volkano-tortul özellik taşıyan fonnasyonu olarak adlamıştır* Ancak bu incelemede birim Yılmaz (1985) tarafından Ölurdere fonnasyonu Doğu Pontidlerin temelini oluşturan Paleozoyik meta- olarak adlanmıştır. Tip kesit yeri Ölurdere köyü batısı morfıüeri ile deneştirilebiiecek aşın derecede metamorfı- nedeniyle bu incelemede de aynı ad benimsenmiştir. ze olmuş kayalara rastlanmamıştır. Sadece Coşkunlar Birim Olur güneyinde Pinitap tepe-Ziyaret dağı mağmatitleri içerisindeki fay zonlan boyunca kataklaz- yükseltisinin güney yamacında, Ölurdere ile Kaban % maya bağlı olarak gelişmiş lokal meta-volkanit köyleri arasında doğu-batı doğrultusunda bir koridor yüzlekleri gözlenir. Ancak inceleme alanı batısında boyunca yüzeyler (Şekil 11). Ölurdere formasyonu* ince- (Oltu kuzeyinde) metamorfık kaya türleri görülür. Biri- leme alanı içerisinde Coşkunlar mağmatitleri üzerine min, inceleme alanı içerisinde taban dokanağı açılı uyumsuzlukla gelir. Kaban köyü güneyinde gözlenmez. Tavanda ise mağmatitierin üst seviyesinde Coşkunlar mağmatitleri ile olan dokanağı faylıdır. yeralan aglomera ve tüf katmanları ile Ölurdere forma- syonunun alt seviyelerini oluşturan kırıntılı tortul kat- manları arasında 20 dereceden fazla açısal bir farkın olduğu görülür (Şekil 35 11). Her ne kadar iki birim arasında aşımın yüzeyine işaret iri kırıntılı bir seviye ol- mamasına karşm, birimlerin yapısal konumları göz önüne alınarak, Liyas-Alt Malm yaşlı Ölurdere forma- syonunun birim üzerine açılı uyumsuzlukla geldiği görülür (Şekil % 3). Birim yaygın olarak yeşii-gri, yeşilimsi gri renkli Şekil 3: Coşkunlar mağmatitleri (1, 2, 3, 4, 5, 6, dasit, riyodasit türde voikanitlerden oluşur. Bu asit 7) ve Ölurdere Fonnasyonu (8) arasındaki türdeki volkanitler yer yer granit porfir stok ve daykları ilişkiyi gösterir ölçeksiz jeoloji enine ke= ile kesilir. Granit porfir sokulum zonlannın kenarlarında siti- 1- Dasit=riyodasit; 2- Riyolit-andezit ise diyorit, diyabaz dayklan gözlenir. Andezit ve riyoli- dayklan; 3- Dasitik tüf; 4-».-Andezit; 5- tik volkanitler ise dasit, riyodasitier içerisinde yaygm Tüf; 6- Aglomera; 7- Riyolit; 8- Ölurdere dayk sistemi şeklinde gelişmiştir. En üst seviyede ise Fonnasyonu; AU, Açılı uyumsuzluk. riyolit ve andezitik lav ara katkılı tüf ve aglomeralar yer Figure 3: Sketch geologic cross-section illustrating4 alır (Şekil 3), the relation between Coşkunlar magmatics Pontidier'de Jura öncesi yaşlı asitik mağmatiklerin (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7) and Ölurdere Fonna- bir yitim zonuna ilişkin olarak geliştikleri ve bunlarda tion (8). 1- Dacite-ryhodacite; 2- Ryholite- çeşitli yöntemlerle yapılan yaş tayinlerinde, bu andesite daycs; 3- Dacite tuff; 4- Andésite; mağmatiklerin Karbonifer-Permiyen zaman aralığında 5- Tuff; 6- Agglomerate; 7, Ryholite; 8. sokulum yaptıkları belirlenmiştir (Tokel, 1977; Yılmaz, Ölurdere Fonnation; AU, Angular uncon- 1974; Çoğulu, 1975; Ketin, 1983; Şengör ve Yılmaz, formity. 106 OLUR YÖRESİNİ STRATİGRAFİSİ Tavan dokanağında İse, Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Kumtaşlan, altere yüzeyleri sarımsı kahverengi, taze Yeşilbağlar fonnasyonu ile uyumlu olarak üzerlenir. yüzeyleri gri, açık gri ve grinin çeşitli tonlarında renkli- İnceleme alanı doğusunda ise Pliyo-Kuvaterner yaşlı dir* Ince-orta taneli, iyi boylanmah, bazı seviyelerde ise Erdavut bazaltian tarafından uyumsuzlukla örtülür (Şekil kötü boylanmahdır. Genelde ince-orta katmanlı (3-30 11). cm), yer yer kalın-çok kalın katmanlıdırlar (0,35-2,5 m). Birim altta, kumtaşı ve killi kireçtaşı