Busko-Zdrój I Okolice

Przewodnik Busko-Zdrój i okolice

In and Around Busko-Zdrój

Więcej informacji More information 2 3 Nida N Biała Nida

Raków  Nagłowice 7 15 J.Chańcza 78  Jędrzejów  21  Chmielnik Kije 14   765 14 78  19 Szydłów  7   765 Staszów 10   73 17  756

768 Nida Pińczów 757 Wodzisław Mierzawa 23 Wschodnia 16 BUSKO-ZDRÓJ 766  767 Ważniejsze miejsca przedstawiane w przewodniku  oraz w portalu www.kurort24.pl: 21 16 Oleśnica  73 Stopnica Places of interest presented in the guide and the site   www.kurort24.pl: Chroberz 21 9 776    973 Pacanów 79 zabytki architektury sakralnej 17   21 zabytkowe pałace, zamki 768i dwory 14 Solec-Zdrój inne zabytki architektury i muzeaDziałoszyce  79 12 73 znaleziska archeologiczne 770   22 Wiślica 771 776 Wisła cenne założenia parkowe Skalbmierz 768 Szczucin Nida Nowy Korczyn Odległości pomiędzy miejscowościam w km: 10 Distance between towns, kilometers:  21   Kazimierza Wielka   776 22   Opatowiec

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 4 5

Busko-Zdrój i okolice – przewodnik dla kuracjuszy In and Around Busko-Zdrój - the guide for the spa visitors

Przewodnik ten jest elementem projektu "Stworzenie portalu informa- Spis treści cyjnego Uzdrowiska Świętokrzyskie" współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regional- [contents] nego. Jest narzędziem informacji dla kuracjuszy, a jego celem jest pro- mocja uzdrowisk Busko-Zdrój i Solec-Zdrój. Uzupełnieniem treści tego Wstęp – Introduction 7 przewodnika jest portal internetowy znajdujący się pod adresem: Busko-Zdrój i okolice – spacery piesze – walking trails 8 www.kurort24.pl Spacerem przez Busko [Walking around Busko] 8 Zimne Wody 16 Projekt jest realizowany przez firmę: Szlakiem drewnianych kościółków [Wooden Churches Trail] 19 „Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Rafał Kliś” Spacer pod chmurami [Under the Open Sky] 26 28-100 Busko Zdrój, ul. Waryńskiego 31 Ponidzie [Ponidzie country] 32 e-mail: [email protected], tel. 41 378 78 78 Wstęp [Introduction] 33 Przyroda [Nature] 36 Wydawca/Publisher: Multimedialna Agencja Wydawnicza Appen Historia [History] 40 05-806 Komorów, ul. Długa 4, Trasy rowerowe [Cycle Routes] 45 www.appen.pl, e-mail: [email protected] Przez Las Wełecki [Across the Wełecki Forest] 46 Do Szańca [Towards Szaniec] 50 Tekst: Sławomir Kubisa Do Szczaworyża [Towards Szczaworyż] 56 Opracowanie graficzne i kartografia: Szymon Kubisa Do Wiślicy [Towards Wiślica] 64 Tłumaczenie: Katarzyna Reszka Trasy samochodowe [Car Routes] 74 Białe miasteczka w łagodnym krajobrazie 75 Foto: Appen – oraz: Rafał Kliś, Tomasz Mateńko, Wikipedia, PIG [White Towns in Gentle Landscape] Wapień, siarka, piasek [Limestone, Sulphur, Sand] 87 Druk: Grafmar sp. z o.o., 36-100 Kolbuszowa Dolna, ul. Wiejska 43, Uroki wiejskiej okolicy [Charm of the Countryside] 97 www.grafmar.com.pl Klasztory i pałace [Monasteries and Palaces] 105 Czerwony gotyk lessowych wzgórz [Red Ghotic of Loess Hills] 117 Październik 2010 Informacja Turystyczna [Tourist Information] 125 Muzea [Museums] 126 Noclegi Turystyczne [Tourist Accommodation] ISBN 978-83-926874-3-6 127

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 6 7

Busko-Zdrój

Busko-Zdrój to nie tylko jedna naj- Of all the Polish spa resorts Busko- lepiej utrwalonych marek uzdrowisk Zdroj is not only the best-recognised polskich – ale również jedna z naj- but also one of the oldest. The first starszych. Pierwszy zakład leczniczy medical establishment to exploit its wykorzystujący unikalne wody siarcz- sulphate rich waters opened in 1836. kowe otwarty został w roku 1836, zaś Towards the end of the 19th century w końcu XIX wieku Busko stało się Busko became one of the most popu- jednym z najchętniej odwiedzanych lar spa towns in Poland and kept de- uzdrowisk na ziemiach polskich. Po veloping throughout the 20th century. kilku okresach rozbudowy w XX wieku Nowadays it offers numerous health dysponuje obecnie wieloma sanatoria- centres and sanatoria which provide mi w których przy pomocy zabiegów natural treatment, namely baths in sul- przyrodoleczniczych – kąpieli wodach phide and iodide-bromide waters, for leczniczych siarczkowych i jodkowo- a variety of rheumatic, post-traumatic, bromkowych skutecznie można leczyć neurological, cardiovascular and skin schorzenia reumatyczne i pourazowe conditions. a także schorzenia neurologiczne, układu krążenia i dermatologiczne. This is why every year thousands of people visit Busko to take advantage Dlatego każdego roku Busko odwie- of excellent spa facilities. As impor- dzają tysiące kuracjuszy korzystając tant as it is, specialist treatment is not z wyjątkowych możliwości poprawy everything. Some fresh air and a stroll stanu zdrowia. Ponieważ zaś ruch through the landscape not marred by i świeże powietrze w nieskażonej prze- industry, abundant in natural beauty mysłem okolicy z unikalną przyrodą and historical sites - all of which, of i bogatymi śladami historii regionu course, can prove beneficial to your wydajnie wzmóc mogą efekty specjali- health. This is why we present you this stycznych zabiegów – przedstawiamy guide: to encourage you to get to know ten przewodnik, w którym zachęcić Ponidzie. Explore it alone or in a group; chcemy do poznawania samego Buska on foot, by bicycle or – if you’re going i jego najbliżych okolic a także całego on a longer trip - by car. The places we Ponidzia – samodzielnie lub w grupie, describe are really worth visiting. pieszo i na rowerze. Również samo- chodem, jeśli chodzi o nieco dalsze, a warte odwiedzenia miejsca.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 8 9 Spacerem 1 Park Zdrojowy 5 Punktem centralnym uzdrowiska jest The French formal garden is the central przez kwiatowy ogród francuski przed głów- point of the health resort. It is situated in nym wejściem do Łazienek, czyli Sanato- front of the main entrance to the Baths, i.e. to the Sanatorium Marconi. The Baths uzdrowisko 6 rium Marconi. Łazienki dla ówczesnego właściciela Buska, Feliksa Rzewuskiego, were built in 1836 by Henryk Marconi for Walking around Busko wybudował w roku 1836 Henryk Marco- Feliks Rzewuski, the then owner of Busko. ni, wybitny architekt polski pochodzenia Marconi was an outstanding Polish archi- włoskiego, twórca m.in. Hotelu Europej- tect of Italian descent, who also built the Podłoża: asfalt, teren miejski. 4 3 skiego w Warszawie. Łazienki stworzo- Europejski Hotel in Warsaw. The Baths Długość 5 km, czas przejścia ok. 2 godzin. ne zostały na wzór rzymskich obiektów alluded to thermae – the Roman public użyteczności publicznej i do dziś uderza baths; their panache and elegance are Ten niemęczący spacer pozwala na zapo- rozmach tej architektury, a jednocześnie still impressive. znanie się z kilkoma ciekawymi miejscami jej wykwintność. w Busku-Zdroju i stanowi dobrą okazję On sunny days the garden fills with do poznania historii największego w re- W pogodne dni kuracjusze korzystają z visitors. It is here among the fresh green gionie świętokrzyskim uzdrowiska. Jego uroków ogrodu w Parku Zdrojowym. To scenery that the spa social activities trasa zaczyna się przy Domu Zdrojowym Busko-Zdrój tutaj w alejkach i na stylowych ławkach come to life while the visitors take their Sanatorium Marconi w Parku Zdrojowym, wokół fontanny, symbolicznego cen- walks or rest on the benches. prowadzi parkiem do głównej bramy, da- trum uzdrowiska, toczy się niespiesz- lej do miasta wśród szpaleru drzew alei 2 nie główny nurt jego życia. Kuracjusze By the fountain time goes slowly and Mickiewicza. U jej końca, w stylowej willi spacerują, rozmawiają, pogrążają się easy, as people read books or engagge „Polonia” mieści się Galeria Sztuki „Zielo- w lekturze – nie przerywając popijania in conversations while sipping their min- na” oraz Muzeum Ziemi Buskiej. leczniczych wód. eral water. 1 Następnie trasa spaceru prowadzi na zachód, do drewnianego kościółka po- Świętokrzyski region. The route starts at łożonego w najstarszej części miasta. the Sanatorium „Marconi” in Zdrojowy W nastroju zadumy kierujemy się na Park. leads through the park to the main grób Wojtka Belona, zwanego bardem gate and continues through Mickiewicz Ponidzia, znajdujący się na cmentarzu Avenue in the town. At the end of the av- komunalnym, zaś w drodze powrotnej enue there is a magnificent villa „Polonia” odwiedzamy pozostałości klasztoru nor- housing the Art Gallery „Zielona” and the bertanek w pobliżu buskiego rynku – czy- Museum of the Busko District. li placu Zwycięstwa. Then the route leads west to a wooden Surface conditions: asphalt, pavement. church situated in the oldest part of the Distance: 5 km, time: ca 2 hours. city. We head for the municipal cemetery and the grave of Wojtek Belon, the bard During this pleasant walk you can see sev- of Ponidzie. On the way back, we visit eral interesting places in Busko-Zdrój and the Norbertine convent’s remains near it is a great pretext to learn more about the Busko market square, i. e. the Victory the history of the largest health-resort in Square (Plac Zwycięstwa).

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 10 11

grafika, rzeźba, tkanina i fotografia. 200 square metres. The gallery sells Galeria prowadzi sprzedaż dzieł sztuki works of modern art. współczesnej. The gallery is open from Tuesday to Galeria czynna w godz. 11.00 – 17.00, Saturday 11.00 a.m. to 5.00 p.m., and on w niedziele w godz. 11.00 – 15.00, Sunday 11.00 a.m. to 3.00 p.m. w poniedziałki galeria nieczynna. The museum houses an extensive col- Muzeum posiada obszerne zbiory lection of items on archaeology, history, z dziedziny archeologii, historii, etno- ethnography and art. grafii i sztuki. It displays permanent exhibitions, such Prezentowane są w nim takie stałe as „The History of Busko Town, the wystawy, jak „Historia Miasta Buska, Health Resort and the Busko District” or Uzdrowiska i Ziemi Buskiej”, „Busko „Busko and the Busko District in Paint- 2 i Ziemia Buska w Malarstwie, Grafice ing, Graphic Arts and Sculpture.” Aleja Mickiewicza i rzeźbie”. There is also a collection of Krystyna Obsadzona jesionami aleja Mickiewi- Mickiewicz Avenue, an avenue of ash Jest tu także ekspozycja pamiątek po Jamroz – a famous opera singer – mem- cza planowana była pierwotnie jako trees, was originally meant as a prom- Krystynie Jamroz – sławnej śpiewaczce orabilia. The museum arranges tempo- promenada spacerowa, łącząca uzdro- enade connecting the health resort operowej. Muzeum organizuje rów- rary exhibitions as well. wisko z miastem. Powstawały przy with the town. Villas and boarding nież wystawy czasowe. niej wille i pensjonaty – “Bristol”, “Trzy houses such as „Bristol”, „Trzy Róże”, Opening hours: Róże”, “Urocza”, “Wersal„, “Dersław”. „Urocza”, „Wersal” and „Dersław” were Godziny otwarcia: Tuesday & Thursday: 11:00 a.m. – 2:00 Niestety po roku 1945 aleja straciła ten built along the avenue. Regretably, wtorek i czwartek: 11:00 – 14:00 p.m., Wednesday & Friday: 2:00 p.m. – charakter, stała się ulicą rozbudowują- after the II World War the avenue lost środa i piątek: 14:00 – 17:00 5:00 p.m. cego się miasta. Obecnie jest zamknię- this character and became just an- ta dla ruchu kołowego i stanowi głów- other ordinary street in a developing ne uzupełnienie tras spacerowych town. At present, it is closed to traffic Parku Zdrojowego. W miejscu, gdzie and functions as the most important kończy się aleja, stoi urocza drewniana part of the pedestrianised area. At the willa z misternym ganeczkiem i prze- end of the avenue there is a charming szkloną werandą. wooden villa with a small porch and a glass veranda. 3 Galeria „Zielona”

To willa „Polonia”, zbudowana w roku This is Villa "Polonia”, the villa built in 1900 przez doktora Juliana Majkow- 1900 by Julian Majkowski and currently skiego. Ma tu swą siedzibę galeria housing a gallery and a museum. The i muzeum. W historycznym wnętrzu antique interiors provide an interesting o klimacie ziemiańskiego dworku background for modern art presented miejskiego, prezentowana jest na po- by the gallery. Paintings, drawings, wierzchni około 200 metrów sztuka prints, sculptures, artistic textiles and współczesna – malarstwo, rysunek, photographs occupy the space of about

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 12 13

4 Kościół pw. św. Leonarda 5 Wojtek Belon

Od willi „Polonia” trasa spaceru wiedzie The route continues from villa „Po- Od kościółka św. Leonarda trasa pro- Pasted the St Leonard Church, the ulicą Kościuszki na zachód, a następnie lonia” and leads through Kościuszko wadzi na północ ulicą Bohaterów War- route leads northwards through Bo- kilkadziesiąt metrów na południe ulicą Street westwards, and then through szawy, Polną i Langiewicza na cmen- haterów Warszawy, Polna and Langie- Bohaterów Warszawy, w kierunku naj- Bohaterów Warszawy Street south- tarz komunalny, gdzie pochowany wicza Street, to the municipal cem- starszej części miasta, gdzie na krawę- wards, heading for the oldest part of został zmarły przedwcześnie pieśniarz etery where Wojtek Belon, a singer, dzi wysoczyzny, the town. Here, i poeta – Wojtek Belon. sonwriterr and a poet, is buried. z której rozciąga you can admire się daleka per- a vista of Po- Urodzony w 1952 roku w Kwidzynie Wojtek was born in Kwidzyń in 1952 spektywa Poni- nidzie and find a Wojtek spędził młodość w Busku. and spent his youth in Busko. His two dzia, stoi drew- wooden church Zamiłowanie do pieszych wędró- passions were trekking and songwrit- niany kościółek dedicated to wek łączył z talentem pieśniarskim. ing. In the summer of 1971, he made pw. św. Leonarda, St Leonard and W lecie 1971 roku zadebiutował na his debut at the National Tourist Stu- zbudowany w built in 1699. Ac- Ogólnopolskiej Turystycznej Giełdzie dent Song Festival in Szklarska Poręba. 1699 roku. Źró- cording to his- Piosenki Studenckiej w Szklarskiej Po- The music band Wolna Grupa Bukowi- dła historyczne torical sources, a rębie. Powstała wówczas Wolna Gru- na was then formed. In the following podają, że na tym church founded pa Bukowina, która w years, it became one miejscu, przy rozwijającej się osadzie, by a knight Dzierżko from the clan of następnych latach, a of the best and most istniała już w XII wieku świątynia ufun- Janina was erected here already in the szczególnie po uzyska- popular student mu- dowana przez rycerza Dierżko herbu 12th century. niu pierwszej nagrody sic bands that per- Janina. na Festiwalu Piosenki i formed tourist songs, The larch church has a column-frame- Piosenkarzy Studenc- especially after taking Zbudowany z drewna modrzewiowe- work construction and a gable com- kich w Krakowie w the first place in the go kościół, posiada konstrukcję zrę- bination roof decorated with a sun 1974 roku, znalazła się Student Music Festival bowo-słupową, i trójkątny półszczyt, motif. A baroque turret on the ridge w gronie najlepszych in Cracow in 1974. ozdobiony motywem promienistego functions as a little bell. A late-baroque i najpopularniejszych „słońca”. Umieszczona na kalenicy ba- altar with a statuette of St Leonard is przedstawicieli pio- Wojtek Belon drew rokowa wieżyczka pełni rolę sygnaturki. the most important element in the senki studenckiej i tu- inspiration from the Najważniejszym elementem wyposaże- chancel. The flat ceilings are covered rystycznej. works of Jerzy Hara- nia prezbiterium jest późnobarokowy with baroque polychromes. Every year symowicz. The escape ołtarz, z figurą patrona kościoła – św. on the Sunday around 6th November, Wojciech Belon inspi- from the prosaic as- Leonarda. Płaskie stropy pokrywają i.e. on the patron’s day, a church fair is rował się twórczością pects of life into the barokowe polichromie. W kościele od- celebrated. Jerzego Harasymowi- communion with na- prawiane są msze odpustowe w dniu cza, a jednym z podsta- ture was the leitmo- patrona, czyli w niedzielę sąsiadującą Next to the church there is a cemetery wowych jego motywów była ucieczka tif of his songs. He died in a Cracow najbliżej z dniem 6 listopada. where a historic tombstone of the Rze- od prozy życia w prostotę obcowania hospital in 1985, leaving a wife and a wuski family can be found. Feliks Rze- z krajobrazami. Zmarł w krakowskim daughter. Na przylegającym do kościoła cmen- wuski, the founder of the health resort szpitalu w 1985 roku pozostawiając tarzu znajduje się zabytkowa płyta na- in Busko-Zdrój, was of this stock. żonę i córeczkę grobna rodziny Rzewuskich, z których wywodził się Feliks, założyciel uzdrowiska Busko-Zdrój.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 14 15

6 Klasztor norbertanek

W centrum Buska, w pobliżu rynku, In central Busko, near market square, położony jest dawny klasztor norber- there is a former Norbertines’ convent tanek, określany mianem najstarszego often referred to as the oldest histori- zabytku miasta. Zespół klasztorny two- cal monument in town. The convent rzą: kościół pw. Niepokalanego Poczę- complex consists of the church dedi- cia Najświętszej Marii Panny, dawny cated to the Immaculate Conception budynek klasztorny oraz wolno stojąca of the Blessed Virgin Mary, the former dzwonnica. convent building and a freestanding bell tower. Pierwszy kościół na tym miejscu po- wstał już około roku 1166 z funda- The first church was built here in about cji właściciela ziem buskich, rycerza 1166. It was founded by Dzierżysław, Dzierżysława, który w kolejnych latach the knight who owned Busko at that ufundował również klasztor norber- time. Later, he also founded a Norber- tanek, zapraszając siostry z konwentu tine convent to which he invited nuns w Witowie. from Witów.

W roku 1470 wzniesiono nowy kościół, In 1470, a new church was erected, który jednak w następnym wieku spło- but it burned down in the following nął. Świątynia odbudowana została na century. The church was rebuilt at the przełomie XVI i XVII wieku, wówczas turn of the 16th and 17th centuries również dobudowano od strony po- and a chapel was added to the south łudniowej kaplicę św. Anny, obecnie side; the chapel was then dedicated Matki Boskiej Częstochowskiej. Po to St Anne and today – to Our Lady kolejnym pożarze w roku 1820 grun- of Częstochowa. Following another townie przebudowano kościół i wyko- church fire in 1820, it was completely nano barokowo-klasycystyczną fasadę reconstructed and a baroque-classical wschodnią. east facade was added.

Schowane w głębi budynki klasztorne The convent buildings at the back pochodzą z XVIII wieku, pierwotnie za- were erected in the 18th century. The budowania klasztoru były drewniane. original convent buildings had been W klasztornej kronice, pod datą 6 grud- wooden. In the convent chronicle nia 1393 roku jest wzmianka o kąpieli there is an entry about a curative bath leczniczej jaką siostry norbertanki that the Norbertines prepared for Jad- przygotowały królowej Jadwidze. wiga, Queen of Poland on 6th Decem- ber 1393.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 16 17 Zimne Wody

Podłoża: asfalt, droga gruntowa; teren Surface conditions: asphalt, pavement, otwarty. Długość 5 km, czas przejścia country road. Distance: 5 km, time: ca 2 ok. 2 godzin. hours.

Jednym z najprzyjemniejszych i łatwo The nature reserve „Zimne Wody” is dostępnych z centrum Buska terenów one of the most pleasant areas for spacerowych z otwartym krajobrazem strolling around, easily accessible from jest pagórkowaty obszar projektowa- Busko town centre. This hilly reserve Źródlaną. Kryje się ono w gęstych zaroślach It is hidden in the thickets at the end nego rezerwatu przyrody Zimne Wody. is situated on the north-eastern edge na końcu uliczki, woda spływa tu z wysokiej of the street and water falls down the Leży on na północno-wschodnim skraju of the town close to the boundaries of skarpy, by zasilić niżej leżący staw. bluff into the pond. miasta, przy granicy Szanieckiego Parku the Szaniecki Landscape Park and near Krajobrazowego w rejonie wsi Łagiew- Łagiewniki village. Dalszy spacer w górę ulicy Stawowej do- Continuing your walk, go up Stawowa niki. prowadza na szczyt otwartego wzniesienia, Street to the top of the hill. There’s a Starting from the Victory Square (Plac z którego roztacza się daleki widok na pół- superb view over the Borzykowska Val- Rozpoczynając spacer z Placu Zwycięstwa Zwycięstwa) in the Busko-Zdrój town noc – na Kotlinę Borzykowską i Płaskowyż ley (Kotlina Borzykowska), Szaniecki w centrum Buska–Zdroju, należy skierować centre, you should head northwards Szaniecki oraz ciemne pasma Gór Święto- Plateau (Płaskowyż Szaniecki) and się ulicą Wojska Polskiego na północ i na along Wojsko Polskie Street and take krzyskich na horyzoncie. Na bliższym pla- even the Holy Cross Mountains (Góry pierwszym rozwidleniu skręcić w prawo w the first turning right into Stawowa nie widać zielone pustkowia z malowniczą Świętokrzyskie) in the distance. Closer ulicę Stawową. Przekracza ona za niedługi Street. The street crosses a busy road rzeźbą terenu – pokryte trawami pagórki, in front of you, you’ll see a pictur- czas ruchliwą drogę Kielce – Tarnów i mi- Kielce-Tarnów, passes a small pond skarpy, dolinki częściowo zarośnięte krze- esque, green wilderness: grassy hills, jając niewielki staw, wznosi się na wzgórze and slopes up to an area of detached wami i zdziczałymi sadami, poprzecinane cliffs and bushy valleys, and among z zabudową jednorodzinną. Pierwsze źródło houses. If you turn into Źródlana ścieżkami i dróżkami. them footpaths odkryć można skręcając na chwilę w ulicę Street, you will spot the first spring. To właśnie Zimne and dirt tracks. This Wody – powierzchnia is „Zimne Wody” – wychodni skał gipso- an area of gypsum 2 wych z rozwiniętymi rocks, karst land- 1 formami zjawisk kraso- forms and springs. wych i źródełkami. Coming down, turn Schodząc ze wzgórza right and traverse i skręcając w prawo the hill. You will get trawersując zbocze dochodzi się do takiego to a spring flowing out of the gypsum źródełka, wypływającego spod gipsowych rocks. There are enormous gypsum skałek. Można tu zobaczyć charaktery- crystal formations in the shape of swal- styczne, wielkie formacje kryształów gipsu low’s tails. o kształcie jaskółczych ogonów. Korzystając Busko-Zdrój z polnych dróżek i ścieżek można dłużej You can explore this area further fol- zwiedzać teren Zimnych Wód, poszukując lowing the paths and looking for other innych jeszcze odsłonięć geologicznych springs and geological exposures. i źródełek.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 18 19

Ten rejon, ze względu na swe ukształtowa- Because of the landform features, Szlakiem kościółków nie, wykorzystany był w roku 1944 na budo- this region was in 1944 exploited by wę umocnień przez wojska niemieckie. Ich the German army which constructed drewnianych ślady znaleźć można wędrując ścieżką po- fortifications here. Their traces can be Wooden Churches Trail lną od źródełka do wsi Łagiewniki. W latach found on the path between the spring wcześniejszych te tereny były też wykorzy- and Łagiewniki village. Earlier, the stywane na ćwiczenia wojskowe przez od- Polish Home Army units used to carry działy AK, a w samych Łagiewnikach mie- out military exercises here while head- ściła się kwatera komendanta Obwodu AK quarters of the Home Army district for 2 na powiat buski oraz radiostacja i magazyn Busko, a radio station and a storehouse uzbrojenia. were situated in Łagiewniki.

Asfaltowa droga biegnąca przez wieś to Following the asphalt road that runs ulica Łagiewnicka, którą można wrócić do through the village (Łagiewnicka Buska-Zdroju, do miejsca skąd zaczął się Street), you will go back to Busko- ten spacer. Zdrój, where this walk has started. 1

Busko-Zdrój 5

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 20 21

Szlakiem kościółków drewnianych 1 Aleja Mickiewicza

Wooden Churches Trail Promenada łącząca uzdrowisko z mia- The promenade between Busko and stem Busko powstała ponad sto lat the health resort was built over 100 temu i według planu miała być w ca- years ago its original plans envisaged Podłoża: asfalt, droga gruntowa, Surface conditions: asphalt, pavement, łości zabudowana architekturą zdrojo- rows of spa houses alongside the av- teren otwarty. Długość 10 km, czas country road. Distance: 10 km, time: wą. Choć ostatecznie stało się inaczej, enue. Although this did not happen, przejścia ok. 4 godzin. ca 4 hours. to jednak spacerując szeroką aleją there are some interesting historic kasztanową od Parku Zdrojowego do buildings along this wide chestnut To jest niemęczący spacer po połu- This is a pleasant walk leading through rynku mija się kilka ciekawych zabyt- avenue stretching between Spa Park dniowo-wschodnich obrzeżach Buska- the south-eastern outskirts of Busko- kowych budowli. Pierwsza z nich to and market square. The Villa Bristol, Zdroju, po którego podmiejskiej trasie Zdrój. Follow the green blazes. stojący naprzeciwko bramy parkowej the first of these buildings, stands in prowadzą znaki zielone. narożny budynek willi „Bristol” zbudo- the corner opposite the gate to the The trip starts by the main gate to the wany w końcu XIX wieku i stanowiący park. It was built at the end of the 19th Wycieczka zaczyna się przy bramie Zdrojowy Park and the route leads w okresie międzywojennym własność century and during the interwar pe- głównej Parku Zdrojowego, a jej trasa through Mickiewicz Avenue, St Le- żydowskiej rodziny Cukiermanów. riod it belonged to the Jewish Cukier- prowadzi najpierw aleją Mickiewicza onard Church and Siesławice. Then it man family. do kościółka pw. św. Leonarda. Stam- takes you to the geological exposure Następną willą jest malowniczy „Der- tąd, przez Siesławice kieruje się do „Karabosy” where you can find out sław”, w formie zgrabnego zameczku ”Deresław” is the next fine villa. It is odsłonięcia geologicznego Karabosy, which rocks form the substratum in otoczonego suchą fosą i ozdobione- a small castle surrounded by a dry gdzie można przekonać się, jakie skały this region. go wieżyczkami oraz postacią rycerza moat and decorated with turrets and stanowią podłoże tej malowniczo po- z halabardą trzymającego straż nad a statue of a knight with a halberd. falowanej rolniczej okolicy. Then, a country lane leads to a slight wejściem. Kolej- Then there is a rise and a wooden church behind it. nym historycz- former hospital Dalej wiejska droga prowadzi na nie- That’s Chotelek Zielony. The route then nym budynkiem of the Russian wielką wyniosłość, za którą chowa goes northwards along Maskalis brook jest dawny szpi- border guard, się kolejny drewniany kościółek z hi- back to the Zdrojowy Park. tal rosyjskiej stra- built in the 19th storycznym rodowodem. To Chotelek ży pogranicznej century. Finally, Zielony, tu trasa wycieczki zawraca pochodzący z XIX at the end of the z powrotem na północ i wzdłuż poto- wieku. I wreszcie avenue, there ku Maskalis dochodzi do Parku Zdro- w miejscu, gdzie is a green villa jowego. kończy się aleja, „Polonia”, built in stoi na narożniku a Swiss style at skrzyżowania zielona willa „Polonia”, the beginning of the 20th century by zbudowana już na początku XX wieku Julian Majkowski, a spa doctor. The Art w stylu szwajcarskim przez uzdrowi- Gallery BWA and The Museum of the skowego lekarza, Juliana Majkow- Busko District are both located in the skiego. W jej zabytkowych wnętrzach antique interiors of the villa. ulokowały się obecnie – Galeria Sztuki BWA oraz Muzeum Ziemi Buskiej.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 22 23

2 Kościółek pw. św. Leonarda 3 Karabosy

Od willi „Polonia” trasa spaceru wiedzie From the villa „Polonia” the route leads Od kościółka trasa wycieczki prowadzi w From the church, the route runs down ulicą Kościuszki na zachód, a następnie through Kościuszko Street westwards, dół wąską ulicą Siesławską, a dalej drogą Siesławska Street and then through a kilkadziesiąt metrów na południe ulicą and then through Bohaterów Warsza- gruntową ze znakami zielonymi „Szlaku dirt road. Follow the green blazes on „The Bohaterów Warszawy, w kierunku naj- wy Street southwards, heading for the drewnianego budownictwa sakralnego Trail of the Wooden Churches along the starszej części miasta, gdzie na krawędzi oldest part of the town. Here, you can wzdłuż Maskalisu” aż do Siesławic, wsi Maskalis” until you reach Siesławice, a wysoczyzny, z której rozciąga się daleka admire a vista of Ponidzie and find a o piętnastowiecznym rodowodzie. Po 15th-century village. a 15th century vil- perspektywa Ponidzia, stoi drewniany wooden church dedicated to St Leon- kościółek pw. św. Leonarda, zbudowany ard built in 1699. According to histori- w 1699 roku. Źródła historyczne podają, cal sources, a temple existed on this że na tym miejscu istniała, już w XII wie- site as early as the 12th century – ap- ku, przy rozwijającej się osadzie, świąty- parently founded by a knight named nia ufundowana przez rycerza Dierżko Dzierżko herbu Janina. The larch church has a column-frame- Zbudowany z drewna modrzewiowego work construction and a gable combi- kościół, posiada konstrukcję zrębowo- nation roof decorated with a sun motif. słupową, i trójkątny półszczyt ozdobio- A baroque turret on the ridge functions ny motywem promienistego „słońca”. as a little bell. A late-baroque altar with Umieszczona na kalenicy barokowa a statuette of St Leonard is the most wieżyczka pełni rolę sygnaturki. Najważ- important element in the chancel. The niejszym elementem flat ceilings are cov- wyposażenia pre- ered with baroque zbiterium jest póź- polychromes. Every nobarokowy ołtarz, year on the Sunday z figurą patrona ko- around 6th Novem- ścioła – św. Leonarda. ber, i.e. on the pa- krótkim marszu pomiędzy podmiejską lage of Siesławice. Go through the suburb Płaskie stropy pokry- tron’s day, a church zabudową dochodzi się do terenu rekre- and you will find a recreation areawith wają barokowe poli- fair is celebrated. acyjnego, gdzie dla kuracjuszy i miesz- sports fields, playground, sports equip- chromie. W kościele kańców przygotowano boiska sportowe ment and a meeting place perfect for odprawiane są msze Next to the church z zapleczem, plac zabaw z urządzeniami barbecues, parties and concerts. odpustowe w dniu patrona, czyli w nie- there is a cemetery where a historic sportowymi, miejsce do spotkań inte- dzielę sąsiadującą najbliżej z dniem 6 li- tombstone of the Rzewuski family can gracyjnych z grillem oraz do organizacji Opposite the intersection with the road stopada. be found. Feliks Rzewuski, the founder imprez, plenerowych koncertów. leading to Skorocice, there is a former of the health resort in Busko-Zdrój, quarry site „Karabosy”, where you can Na przylegającym do kościoła cmentarzu was of this stock. Po przeciwnej stronie skrzyżowania dro- observe crystalline gypsum formations, znajduje się zabytkowa płyta nagrobna gi prowadzącej do Skorocic znajduje się karst landforms and rare dry land plants. rodziny Rzewuskich, z których wywodził dawne wyrobisko eksploatacji kamienia się Feliks, założyciel uzdrowiska. – Karabosy, gdzie można zapoznać się z formami krystalizacji gipsu oraz zjawiskami krasowymi, a także specyficzną roślinnością ciepłolubną.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 24 25

4 Chotelek Zielony 5 Wzdłuż Maskalisu do Parku Zdrojowego

Do Chotelka Zielonego wiodą dalej Carrying on along the trail marked by Zielone znaki poprowadzą teraz z po- Following the green blazes further you zielone znaki szlaku pieszego. Podczas the green blazes you will get to Cho- wrotem do Buska, marszem przez will get back to Busko. Go along the marszu na południe w miarę wznosze- telek Zielony. Heading southwards, pola wzdłuż potoku Maskalis, mijając Maskalis stream across the fields, pass- nia się terenu odkrywa się widok na ła- you will climb a hill and see a rural wytwórnię mas bitumicznych i oczysz- ing an asphalt plant and a sewage treat- godny wiejski krajobraz południowych landscape of the south part of Busko- czalnię ścieków. W Busku szlak docho- ment plant. In Busko, the trail passes krańców Buska-Zdroju, zaś ze szczytu Zdrój, Skorocice and, in the distance, dzi do ulicy Rokosza, a następnie do through Rokosz Street to the Spa Park wzniesienia otwiera się również daleka the Nida Valley. Parku Zdrojowego i kończy się przy and, finally, ends at the St Anne Chapel. perspektywa Doliny Nidy, a bliżej – kaplicy Świętej Anny. okolic Skorocic. In Chotelek Zielony, about 4 km from This neo-Gothic chapel was built in the the point of departure, there is a small, Kaplica w stylu neogotyckim wybu- late 19th-century, for the convenience W Chotelku Zielonym, około 4 kilome- wooden church on the hill on the right dowana została pod koniec XIX wieku of patients and visitors staying in the try od punktu wyjścia, na niewielkim side of the road. This is a 16th-centu- dla wygody kuracjuszy mieszkających adjacent spa area who previously had pagórku, po prawej stronie drogi, po- ry church dedicated to Saint Bishop w przylegającej do parku części zdro- to walk over 1.5 km to the nearest par- jawia się poczerniała, drewniana syl- Stanisław. The log construction has jowej Buska, którzy wcześniej musie- ish church to attend services. Its simple wetka niewielkiego kościółka, którego late-Gothic elements while inside at li spacerować półtora architectural form is rodowód sięga połowy XVI wieku. To the altar, there is a Reneissance poly- kilometra do kościoła a consequence of the kościół pw. św. Stanisława Biskupa. chrome and a Baroque painting of St parafialnego. Prosta for- fact that it was built the Konstrukcja zrębowa posiada póź- Stanislus. If you are interested in vis- ma architektoniczna jest record speed in three nogotyckie elementy ciesiołki, a we iting the church, please contact Ms konsekwencją faktu, że weeks, i.e. a short space wnętrzu zachowały się pozostałości Bogumiła Woźniak at: 49 Chotelek. wybudowano ją w rekor- of time available to take renesansowej polichromii i barokowy (opposite the church) dowym czasie trzech ty- advantage of the ab- obraz św. Stanisława w ołtarzu. Aby godni, podczas nieobec- sence of the tsarist gov- obejrzeć wnętrze, należy zgłosić się do ności przedstawiciela ernment official who pani Bogumiły Woźniak, mieszkającej władz carskich, który nie would refuse planning naprzeciw kościoła – Chotelek 49. wyrażał zgody na budo- permissions for any wę świątyń katolickich. Catholic buildings.

W ołtarzu głównym znaj- At the high altar there duje się obraz świętej is a painting of St Anne, Anny, patronki małżeństw, matek, the patron of marriage, mothers, wid- wdów, piekarzy i żeglarzy. Natomiast ows, bakers and sailors. On one of the na jednej ze ścian bocznych obraz bło- side walls, an image of Blessed Wincenty gosławionego Wincentego Kadłubka, Kadłubek. He was a bishop of Cracow, biskupa krakowskiego i dziejopisarza, historiographer, the author of the Chron- autora Kroniki Polskiej i ascety spę- icles of the Kings and Princes of Poland dzającego ostatnie dni swego życia and ascetic who spent his last days in w opactwie cystersów w niedalekim the Cistercian abbey in Jędrzejów. There Jędrzejowie. Są tu też fragmenty za- are also fragments of the late-Gothic bytkowego tryptyku późnogotyckie- triptych from the early 16th century that go z początku XVI wieku przeniesione have been brought from the St Stanis- z kościółka pw. świętego Stanisława laus Church in Chotelek Zielony. w Chotelku Zielonym.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 26 27 Spacer pod chmurami 1 Ulica 1 Maja Under Open Sky W spacerze pomóc mogą znaki czer- On this walk, you can follow the red wone szlaku pieszego PTTK, choć nie blazes of the PTTK (Polish Tourist and są łatwe do lokalizacji. Wzdłuż ulicy Sightseeing Society) walking trail, but Podłoża: asfalt, droga gruntowa, czych przedwojennych pensjonatów. 1 Maja, którą należy skierować się na the marks are difficult to locate. Go teren otwarty. Długość 15 km, czas W Zbludowicach kieruje się na grzbiet południe, po prawej stronie ciągnie się along 1 Maj Street southwards; on przejścia ok. 5 godzin. niewielkiego wzgórza z panoramą Bu- Park Zdrojowy, zaś po lewej stylowa, your right, there will be the Spa Park, ska i dochodzi do wsi Owczary, gdzie bogato dekorowana zielenią i kwiata- and on your left – elegant boarding To jest interesująca trasa dla dobrych w pobliżu znajduje się rezerwat przy- mi zabudowa pensjonatowa z począt- houses built in the early 20th century. piechurów – najlepiej z kijami. Pełna rody „Owczary”. Tu skręca na zachód ku XX wieku. pętla liczy 15 kilometrów i obejmuje do przysiółka Podlesie. Z tego miejsca First, you will notice the modernist dojście do kąpieliska na zalewie w Ra- można skierować się ścieżką spacerową Pierwszy rzuca się w oczy moderni- villa „Sanato” built by doctor Eugeniusz dzanowie, zaś trasa skrócona liczy 6,5 z powrotem do Buska lub obejść wiej- styczny budynek willi „Sanato”, wybu- Budzyński in 1929. The house used to kilometra. Trasa biegnie łatwym tere- ską drogą malowniczy staw i dotrzeć dowanej przez doktora Eugeniusza attract many celebrities such as the fa- nem, po drogach utwardzonych, czę- do ładnie zagospodarowanego kąpie- Budzyńskiego w roku 1929. ściowo ścieżką spacerowo-rowerową. liska Radzanów. Tu gościli między innymi sławni artyści scen polskich: Spacer zaczyna się przy kaplicy zdro- Mieczysława Ćwiklińska jowej, a następnie jego trasa prowadzi Surface conditions: asphalt, pavement, i Ludwik Solski, tu jako po- na południe ulicą 1 Maja wzdłuż uro- country road. Distance: 15 km, time: ca 5 czątkująca artystka wystę- hours. powała Krystyna Jamroz. Obecnie, podczas Festiwali 1 An interesting trail for experienced, especially Muzycznych im. Krystyny Busko-Zdrój Nordic walkers. This is a circular route: he first Jamroz, tu w willi „Sanato”, option, including a bathing beach by the lake czynna jest kawiarenka ar- in Radzanów, is 15 km long while the shorter tystyczna, w której odbywa- 2 option walk is 6.5 km long. The route is easy and ją się spotkania autorskie z runs through paved roads and a combined cy- udziałem artystów – gości Owczary cle/walking lane. tego festiwalu. 3 The trail starts in a spa chapel and then it Kolejna willa to „Słowacki” – leads southwards along 1 Maja Street where o całkiem odmiennej architekturze wy- mous Polish stage actors Mieczysława enchanting prewar boarding houses stand. In budowana w roku 1914 w charakterze Ćwiklińska and Ludwik Solski, and Kry- 4 Zbludowice it goes through a rise, from where małego zameczku. Przy rozwidleniu styna Jamroz who performed here, as you can enjoy a wide panorama of Busko, and ulic 1 Maja i Feliksa Rzewuskiego stoi a young singer. These days, during the to Owczary village near the „Owczary” nature natomiast budynek, stanowiący pięk- annual Krystyna Jamroz Music Festi- reserve. Then it turns westwards to Podlesie ną rekonstrukcję drewnianej willi z XIX val, the villa Sanato opens a small café hamlet. At this point, you can either go back to wieku, w której do września 1939 roku where the meetings with the festival Radzanów Busko, or follow the country lane around the funkcjonowało sanatorium policyjne. guests are held. ornamental pond and get to Radzanów bath- To willa „Zielona”, obecnie urocze przy- ing beach. pomnienie architektury początków buskiego uzdrowiska.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 28 29

2 Ulica Ceglana Owczary to miejsce historyczne. W tej Owczary is a historic place. People Dalej na południe prowadzą czerwone The red blazes on the walking trail lead okolicy poszukiwano pokładów soli would prospect for the rock salt de- znaki szlaku pieszego. Po opuszczeniu further to the south. Having left Busko kamiennej już od średniowiecza, posits already in the Middle Ages; Buska ulicą 1 Maja, w miejscowości through 1 Maja Street you get to the w wiekach późniejszych w takie przed- centuries later, Stanisław Staszic also Zbludowice szlak skręca w lewo na village of Zbludowice, where the route sięwzięcia zaangażował się również engaged in such activity. However, the wschód i ulicą Ceglaną wznosi się na turns left, to the east, and goes up the Stanisław Staszic. Pogłębiane szyby shafts were flooded by salty waters lekkie wzgórze, z którego widać pa- gentle hill through Ceglana Street. zalewały jednak stale wody solanko- and didn’t survive. When hydrotherapy noramę Buska. Przy zakładach cegiel- From here you can enjoy the panorama we i ostatecznie na solance sprawa się was thriving in Busko, the mineral wani skręca znowu w of Busko. Then, next skończyła. ters were run from Owczary through lewo i prowadzi dro- to a brickyard, the wooden pipeline. Currently, those gą gruntową grzbie- route turns left again springs are closed. tem wzgórza. and runs along the hill ridge as a dirt Po minięciu nie- road. wielkiego sadu za którym chowa się Having passed a wyrobisko cegiel- small orchard near ni, wychodzi się na the brick pit, you will otwartą przestrzeń z daleką perspek- see an open space and, in the distance, tywą pół i łąk i zamykających horyzont fields, meadows and the hilly area wyniesień okolic Szczaworyża. We around Szczaworyż. In Owczary vil- wsi Owczary należy skręcić pod ką- lage turn to the south in the direction tem prostym na południe w kierunku of Radzanów and go along the gently Radzanowa i maszerować łagodnie rising asphalt path. wznoszącą się asfaltową dróżką.

3 Owczary

Rezerwat Owczary jest dobrze widocz- You will find the „Owczary” reserve ny po lewej stronie szosy Owczary on the left side of the Owczary - Rad- – Radzanów. Dość trudno dostępna, zanów road. There is a small valley to w szerokim obniżeniu pośród pól the south of Owczary village. It is hard uprawnych, leży na południe od wsi to reach; several sulphate-chloride Owczary niewielka kotlinka, przez któ- springs feed the watercourse that flows rą płynie ciek wodny zasilany słonymi through the valley. The boggy terrain siarczanowo-chlorkowymi źródłami. around the springs is a habitat for ha- Na podmokłym terenie wokół strefy lophytes – the plants growing in saline źródliskowej występuje roślinność sło- areas, common on the seashores. In nolubna, właściwa dla brzegów mórz. 1959, a reserve protecting these plants Rezerwat ochrony tej roślinności o po- was created; it covers an area of almost wierzchni niecałego hektara utworzo- 10 thousand square metres. ny został już w roku 1959.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 30 31

4 Radzanów

Dochodząc do Radzanowa ma się po Approaching Radzanów you will see prawej stronie niewielki las, a po le- a small forest on the right and the wej zabudowania przysiółka Podlesie. buildings of Podlesie hamlet on the Przed skrzyżowaniem z drogą nr 973 left. Before the Road 973 intersection odchodzi w lewo ulica wiejska, pro- there is a village street turning left. It wadzą nią czarne znaki szlaku rowero- is marked with the black blazes of the wego. Należy skierować się właśnie za bike trail. Follow the blazes. The route nimi. Droga okrąża malowniczy staw goes around a scenic fishing pond and dla wędkarzy i dochodzi do drugie- to the second reservoir where the Lei- go zbiornika, gdzie zlokalizowany jest sure Centre, a beach, a pier and a car Ośrodek Wypoczynku i Rekreacji z pla- park are situated. żą, pomostem i parkingiem. Opposite the reservoirs, next to the Po przeciwnej stronie stawów, przy Road 973 intersection, there is a 18th- zakręcie drogi nr 973, stoi otoczony century historic manor house surround- starym parkiem, ed by an old park. zabytkowy dwór This single-storey pochodzący z koń- building is topped ca XVIII wieku. Jego with a shingled roof parterową bryłę na- with a typical Polish krywa dach z gon- "hipped" contruc- tów, łamany – tak tion similar to a zwany polski. Obok mansard roof. Next dworku znajduje się to the manor house krajobrazowy park z there is a landscape aleją w kształcie podkowy. Tutaj wła- park with a horseshoe-shaped alley. śnie nakręcono sceny do filmu oparte- This was a location for the screen ver- go na noweli „Szkice węglem” Henryka sion of Henryk Sienkiewicz's novel "Sz- Sienkiewicza. kice węglem".

Wracając do Buska z Radzanowa sko- Returning from Radzanów to Busko you rzystać można ze ścieżki dla pieszych can take the path for pedestrians and i rowerów, prowadzącej wzdłuż drogi cyclists that runs along the Road 973. nr 973.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 32 33 PONIDZIE

„Nigdzie tak pięknie nie śpiewają słowiki ani skowronki, nigdzie bzy nie mają woni tak miłej, nigdzie róża rankiem nie przyozdobi świata cudowniej”

– Adolf Dygasiński

Dolina Nidy w okolicach Pińczowa i miłek wiosenny - adonis vernalis, pokrywający na wiosnę żółtymi łanami łąki nad rzeką

Ponidzie jest krainą nizin nadrzecznych Ponidzie is a region of riverine lowlands and i łagodnych wzgórz wapiennych nad gentle limestone hills situated by the Lower dolną i środkową Nidą. Jej dolina rozcią- and Middle Nida. The Nida Valley stretches ga się niemal od Jędrzejowa na Północ- from Jędrzejów in the North-West to Korc- nym Zachodzie do Nowego Korczyna zyn in the South-East where the Nida flows na Południowym Wschodzie, miejsca into the Vistula. gdzie wody Nidy łączą się z wodami Wisły. The rural landscape here is undulating and open, almost woodless. Since the Middle To otwarty, niemal bezleśny i pofalowa- Ages the only local industry has been lime- ny krajobraz rolniczy, w którym jedyny stone quarrying. Limestone is the material przemysł stanowi od średniowiecza wy- used not only for the majority of the local dobycie wapieni. Z tego materiału zbu- houses, temples and palaces but also for dowana jest nie tylko większa część roz- the walls of the majestic Wawel Castle in sianych pomiędzy wzgórzami małych Cracow. Nowadays the construction indus- miasteczek z ich świątyniami i pałacami try relies more on another mineral found ale również wiele murów na Zamku in the area, namely gypsum extracted by Wawelskim w Krakowie. Współcześnie Dolina Nidy plant, the biggest of this kind większą rolę odgrywają dla budownic- in Poland. twa gipsy, eksploatowane w najwięk- The sunny limestone hillsides and loess szym tego typu zakładzie w Polsce „Do- gorges are covered with stenothermal lina Nidy”. grasses, typical of steppe areas, and the adonis vernalis, with its characteristic yel- Wygrzane w słońcu zbocza suchych, low flowers that appear along the valley

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 34 35 wapiennych wzgórz i wąwozów les- as one of the first harbingers of spring.. The nieckiego i awanturnik – Jan Chryzo- Ponidzie was Adolf Dygasiński’s native re- sowych porastają trawy ciepłolubne wetlands and fish ponds in the valley are stom Pasek, twórca zasłużonych dla gion. This novelist and educationalist often charakterystyczne dla obszarów stepo- habitat for water birds and are protected literatury polskiej „Pamiętników”. Z Po- referred to it in his works. He was also a tu- wych, zaś rozległe dno doliny rzecznej by the programme „Natura 2000.” Since nidzia pochodził i opisywał je Adolf tor of a famous painter, Jacek Malczewski. tuż po zimie pokrywają łany żółtych relatively recently orchards have been yet Dygasiński, pisarz i pedagog. Ostatnim One of the most recent artists associated kwiatów miłka wiosennego, rośliny another element of the landscape of the piewcą Ponidzia był przedwcześnie with Ponidzie until his untimely demise was stanowiącej rodzaj symbolu Ponidzia. eastern part of the region. From June to zmarły Wojciech Belon, pieśniarz, poeta Wojciech Belon, singer, songwriter and a Podmokłości i stawy rybne założone w October this part of the Kielce-Tarnów high- i kompozytor, założyciel i lider zespołu poet, the founder and leader of the music dolinie są siedliskiem wielu gatunków way turns into a kind of fruit and vegetable Wolna Grupa Bukowina. band Wolna Grupa Bukowina. ptaków wodnych, a ich siedliska objęte market with stalls alongside the road. są ochroną programu Natura 2000. Sto- Dzięki gęstej sieci lokalnych dróg pro- Ponidzie is perfect for a cycling tourism sunkowo nowym elementem krajobra- Fertile lands between Cracow and San- wadzących przez tereny o niewielkich and hiking, thanks to the dense local road zu wschodniej części obszaru są sady, domierz were ultimately colonised in the na ogół różnicach wysokości obszar Po- network and relatively flat terrain. An open a uczęszczana droga Kielce – Tarnów reign of Casimir the Great, although there nidzia nadaje się wyjątkowo dobrze do country with a meandering river, unique staje się w okolicach Buska-Zdroju od had already been settlement sites on the nie męczącej turystyki rowerowej, a tak- landscape, Gothic village churches built of czerwca do października jarmarkiem Nida. It is possible that Wiślica was the że pieszej. Otwarty krajobraz z wijącą the stone of Pińczów that carries the patina owocowo warzywnym. principal town in the Vistulans’ tribal state się rzeką, osobliwości unikalnej przyro- of age, peace and quiet – all this and much that had existed since dy, gotyckie wiejskie more waits for the Łatwe do zagospo- 9th century, whereas kościółki z pokrytego tourists on the Po- darowania i żyzne Nowy Korczyn be- patyną wieków ka- nidzie trails. ziemie pomiędzy came a centre of royal mienia pińczowskie- Krakowem a Sando- power whose impor- go, cisza i spokój – to If you don’t have time mierzem skolonizo- tance was second only wszystko i dużo wię- for long walking tours, wane zostały osta- to Cracow. It was the cej czeka na turystę we recommend car tecznie w czasach residence of courtiers wędrującego szlaka- tours to unique places Kazimierza Wielkie- and knights where en- mi Ponidzia. such as Jędrzejów – go, choć znacznie voys were received. the town of the clocks, wcześniej istniały nad Nidą ośrodki Dla tych, którzy nie dysponują czasem Szydłów – Polish Carcassonne, or The Euro- osadnicze. Wiślica mogła być na przy- Nowy Korczyn was Jan Długosz’s home na długie wędrówki proponujemy trasy pean Tale Centre in Pacanów. Another at- kład głównym grodem państwa Wiślan, town. He was a royal chronicler and later the samochodowe prowadzące do miejsc traction is a tourist railway running through istniejącego już w IX wieku. Nowy Kor- founder of the belfry on the basilica and the tak wyjątkowych jak miasto zegarów grassy plain of Nida from Jędrzejów to czyn stał się natomiast za Jagiellonów curates’ house in Wiślica. (picture Długosz) – Jędrzejów, Szydłów – polskie Carcas- Pińczów. drugim po Krakowie ośrodkiem władzy In 16th-century Pińczów there was also a sonne, czy Europejskie Centrum Bajki królewskiej, tu przebywał na zamku plasterer Santi Gucci who ran a stonema- w Pacanowie. Atrakcją jest również It is also worth visiting the Świętokrzyski dwór i rycerstwo, tu przyjmowano po- son's workshop here and who became the przemierzanie trawiastej równiny nad Health-Resorts in Busko-Zdrój and Solec- słów. principal builder for the Polish kings and Nidą turystyczną kolejką wąskotorową Zdrój to sample the medicinal properties of aristocracy. Jan Chryzostom Pasek, the au- z Jędrzejowa do Pińczowa. mineral waters. Z Nowego Korczyna pochodził Jan thor of „The Memoirs” - an important work Długosz, kronikarz królewski, w Piń- of Polish literature lived in the region too. A W każdym przypadku warto również czowie prowadził w XVI wieku warsztat one-time soldier under Hetman Czarniecki skorzystać z leczniczych walorów wód kamieniarski przybyły z Italii murator and a well-known adventurer he spent his mineralnych Uzdrowisk Świętokrzy- Santi Gucci. Na wsi niedaleko Stopni- later years peacefully and respectfully in a skich – Buska-Zdroju oraz Solca-Zdroju. cy prowadził stateczne aż do śmierci, village near Stopnica. ziemiańskie życie dawny żołnierz Czar-

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 36 37

doliny pośród łąk i pastwisk. Na północ widens up to 6 km while the river slows od Pińczowa dolina rozszerza się do down and branches, only to merge to- sześciu kilometrów, rzeka zwalnia bieg gether again before Garb Pińczowski. PRZYRODA Nature i rozchodzi się na szereg odrębnych od- nóg, które płyną wąskimi strumieniami This is so called ‘inland delta’ – unique przez podmokłe zagłębienie by znowu in Poland. Within an area of less than 20 Dolina Nidy stanowi część Niecki Mie- The Nida Valley belongs to Niecka Mie- połączyć się przed Garbem Pińczow- square metres, about 150 bird species chowskiej, będącej rozległym obniżeniem chowska, which is a vast depression skim w jedno koryto. are found, among them the lesser spot- pomiędzy Wyżyną Krakowsko-Często- between Kraków-Częstochowa Upland ted eagle, the white-tailed eagle and chowską a Wyżyną Kielecką. Najbardziej and Kielce Upland. The Nida valley and To miejsce to unikalna w Polsce tak zwa- the corncrake. The marsh-water birds charakterystyczne elementy rzeźby terenu Garb Pińczowski (a chain of long hills na delta śródlądowa gdzie na obszarze aren’t rare here either: grey herons, to sama dolina Nidy oraz Garb Pińczowski, between Pińczów and Busko) are the kilkunastu kilometrów kwadratowych, ruffs, cranes and others. In addition, the system podłużnych wzgórz biegnących most distinctive features of the lie of the pokrytym bagnami, podmokłymi łąka- area is also an important stopover point pomiędzy Pińczowem a Buskiem. Obie land. The routes of both forms run from mi i rozlewiskami, występuje około 150 for the birds migrating southwards from formy mają przebieg zgodny z kierunkiem north-west to south-east so they are gatunków ptaków, bocianem czarnym, Poland. Północny Zachód – Południowy Wschód, similar to the basic geological structure orlikiem krzykliwym i bielikiem, a także naśladując w ten sposób podstawowy of this region. derkaczem i wiele innych ptaków wod- Carbonate rocks are what gives the re- układ budowy geologicznej tego regionu. no-błotnych. Między innymi są to cza- gion its distinctive character. They had The Nida is a lowland river. It meanders ple siwe, bataliony, żurawie. To miejsce formed in hot climate at the bottom of a Nida jest rzeką nizinną, meandrującą po along the valley floor, which is approx. jest też ważnym punktem odpoczynku shallow Miocene sea and are composed szerokim, na około trzech kilometrów, dnie 3 km broad. To the north of Pińczów, it ptaków wędrujących z Polski na połu- of limestone, marlstone and gypsum. dnie. The crystallisation of gypsum is on dis- Wyjątkowy charakter przyrodzie tego play in a number of exposures that were obszaru nadają także powszechne tu created due to exploitation of resources. skały węglanowe powstałe w warun- What is more, there are protected areas kach gorącego klimatu na dnie płyt- including the biggest gypsum cavern in kiego morza mioceńskiego, składające Poland, the 280 metres long Skorocice się nie tylko z miękkich wapieni i mar- Cave. gli ale również gipsu – czyli węglanu wapnia z dodatkiem związków siarki. It is a unique example of gypsum karst; other karst landforms that can be seen Charakterystyczne krystalizacje gipso- here include: sinkholes, springs and we oglądać można w wielu odsłonię- blind valleys. There are also interesting ciach poeksploatacyjnych zaś miejsca plants growing over the hill and gorge o szczególnych walorach przyrodni- sides, i.e. xerophyte grass and numer- czych objęte zostały ochroną. Należy ous protected species: the linum hirsu- do nich największa w Polsce jaskinia tum (a kind of flax), the pheasant’s eye w utworach gipsowych – jaskinia (the plant symbolising Ponidzie), the Skorocicka o długości 280 metrów. To snowdrop anemone, the scorzonera unikalny przejaw krasu gipsowego, purpurea, the stipa capillata and the którego innymi śladami są również leje arabis recta. krasowe, wywierzyska i ślepe dolin-

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 38 39

ki. Wapienne i gipsowe wzgórza oraz Of all the rivers in Poland the Nida is Niedaleko Pińczowa mają nad rzeką In the „Skorocice” reserve near Busko- zbocza wąwozów porastają murawy considered to be the richest in fish. Its swoje siedliska bobry, spotyka się rów- Zdrój, there is a gypsum gorge where kserotermiczne o charakterze stepo- catch includes the two predatory fish nież wydry. Jest wiele gatunków flory you will see interesting karst landforms wym. Występuje tu również szereg of record size: a 128-centimetre pike i fauny które w zbliżonym do natural- and for instance Poland’s biggest gyp- chronionych roślin takich jak: len wło- and 109-centimetre zander. And if nego krajobrazie przetrwały i są objęte sum cavern. Also, rare and protected chaty, miłek wiosenny (symbol roślin- you’re lucky, you might find another szczególną ochroną w formie rezerwa- plant species can be found here. ny Ponidzia), zawilec wielokwiatowy, rare and protected fish – the brook tów przyrody wchodzących w skład wężymord stepowy, ostnica włosowa- lamprey (a primitive water vertebrate Zespołu Parków Krajobrazowych Po- The „Owczary” reserve near Busko- ta, gęsiówka uszkowata. that has a notochord). nidzia z Nadnidziańskim Parkiem Kra- Zdrój. This is a basin with watercourse jobrazowym, Szanieckim Parkiem Kra- into which a salty sulphate-chloride Nida jest określana mianem najbar- Near Pińczów you can come across jobrazowym i Kozubowskim Parkiem spring flows. Here you will find rare dziej rybnej rzeki w Polsce. Na niej beavers and otters. There are many Krajobrazowym. halophile plants. The other reserves in właśnie padły krajowe rekordy dwu other animal and plant species that Ponidzie are the „Grabowiec” Reserve, ryb drapieżnych o jakich marzą węd- are protected in the Ponidzie Ladscape Rezerwat "Skorocice” w pobliżu Bu- the flora reserve „Przęślin” and the karze – szczupaka – 128 cm oraz san- Park Complex. The complex consists of ska-Zdroju obejmuje gipsowy wąwóz steppe reserve „Góry Wschodnie” („The dacza – 109 cm. Żyje tu również taka the Nida Landscape Park, the Szaniec skalny z interesującymi zjawiskami Eastern Mountains”). niezwykła rzadkość jak minóg strumie- Landscape Park and the Kozubów krasowymi, z największą w Polsce ja- niowy, objęty ochroną prymitywny Landscape Park. skinią w skałach gipsowych. Występują kręgowiec wodny z zachowaną struną tu również rzadkie i chronione gatunki grzbietową. roślin.

Rezerwat „Owczary” w pobliżu Bu- ska-Zdroju. Jest to podmokła kotlinka z ciekiem wodnym zasilanym przez słone siarczanowo-chlorkowe źródło. Występują tu rzadkie rośliny słonolub- ne. Pozostałe rezerwaty Ponidzia to: Rezerwat „Grabowiec”, Rezerwat flory- styczny „Przęślin”, Rezerwat stepowy „Góry Wschodnie”.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 40 41

dawnych mieszkańców Ponidzia, a tak- a 30-35-years-old woman who died in że wierną rekonstrukcję twarzy kobiety the second half of the first century BC. History zmarłej w wieku 30-35 lat w drugiej po- HISTORIA łowie I w. p.n.e. There is also a Slav settlement in Stradów, one of the largest of its kind in Instytut Archeologii Uniwersytetu War- For many years the Institute of Archeol- Natomiast z osadnictwem słowiańskim Poland. The settlement covered 25 hec- szawskiego prowadzi od wielu dziesię- ogy at the Warsaw University has związane jest jedno z największych tares (250 000 square metres) and was cioleci badania osadnictwa celtyckiego been conducting a research into the w Polsce grodzisko plemienne w Stra- inhabited by several hundred people. w Pełczyskach. Udokumentowane zna- Celtic settlements in Pełczyska. It has dowie. Grodzisko wraz z podgrodziami It is considered to have been a major leziska świadczą o istnieniu w tej miej- been discovered that the first colonisa- zajmowało obszar około 25 hektarów, centre in the Vistulans’ tribal state in scowości osad już 7 500 lat temu. Przez tion of thisland began over 7500 years a mieszkało w nim zapewne kilkaset 9th – 11th centuries, yet it diminished ostatnie trzy stulecia ery starożytnej ago and during the last three centuries osób. Uważa się, że było ono ważnym in importance as Wiślica gained greater Pełczyska były najbogatszą osada cel- of antiquity Pełczyska was the richest ośrodkiem państwa Wiślan, pomiędzy significance. Wiślica, as the capital of tycką w Małopolsce. Celtic settlement in the Lesser Poland. IX a XI wiekiem. Jego znaczenie zmniej- the castellany, soon became one of the szyło się po ustanowieniu kasztelanii most important towns in Poland under Ilustrująca to ekspozycja znajduje się w If interested, you can visit the exhibition państwa piastowskiego w pobliskiej the Piast dynasty. There was a trading Pałacu Wielopolskich w Chrobrzu gdzie organised by the Centre of Ponidzie Cul- Wiślicy. Wiślica, jako siedziba kasztela- route from the Czech state (known as ma swoją siedzibę Ośrodek Dziedzic- tural Heritage and Agrarian Tradition in nii stała się wkrótce jednym z najważ- Bohemia) through Cracow and San- twa Kulturowego i Tradycji Rolnej Po- the Wielopolski’s palace in Chroberz. niejszych grodów państwowych za domierz to Kievan Rus’, thanks to which nidzia. Na ekspozycji obejrzeć można The exhibits include artefacts from Piastów. U podnóża zamku Nidę prze- the town underwent rapid develop- wiele przedmiotów kultury materialnej Ponidzie and a facial reconstruction of kraczał szlak handlowy z Czech przez ment and knight villages began to be Kraków w kierunku Sandomierza i dalej built. na Ruś Kijowską. Rosnący strumień lu- dzi i towarów wpływał na szybki rozwój The loess lands along the Vistula were podgrodzia. Wokół zaczęły powstawać the oldest rural settlements in the Less- wsie rycerskie. er Poland. Originally, the agriculture here was dominated by animal breed- Terytoria lessowe wzdłuż górniej Wisły ing: horses, cattle and sheep, while spe- i lewych jej dopływów to najstarsze cial importance was attached to har- tereny osadnictwa rolnego w Małopol- ness and riding horses. Pasturing was sce. Pierwotną formą tutejszego rolnic- serfs’ duty. However, there was no good twa była hodowla: koni, bydła i owiec. model for an effective cultivation. Szczególne znaczenie miała w tym czasie hodowla koni, zarówno do za- For this reason local landowners in- przęgu jak i pod wierzch. Pasterstwem vited Western monks and founded zajmowała się ludność niewolna lecz monasteries as centres for both reli- dla szybkiego rozwijania uprawy rol- gion and science. Thus the following nej zabrakło właściwych wzorców. orders were founded: a Cistercian abbey in Jędrzejów, Knights of the Order Dlatego książęta zaczęli sprowadzać of St John of Jerusalem’s monastery in z zachodu Europy mnichów i tworzyć Zagość and the Norbentines’ convent fundacje klasztorne nie tylko dla sze- in Busko. In the monastic gardens some

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 42 43

rzenia wiary ale i szerzenia wiedzy. innovative farming methods and agri- pochodził materiał wykorzystany do dom. Casimir the Great also founded a W Jędrzejowie powstało opactwo cy- cultural implements were adopted. budowy jędrzejowskiego klasztoru number of brick churches in the cen- stersów, w Zagości klasztor joannitów, i innych budowli na Ponidziu – między tral Lesser Poland, namely in Wiślica, w Busku klasztor norbertanek. Nowo The Cistercian estates were usually innymi kościoła w Imielnie. Stopnica, Chęciny, Zagość and Stary utworzone gospodarstwa klasztorne situated valleys by the rivers and it was Korczyn. Nowy Korczyn got to be the zastosowały nowoczesne metody i na- common for them to have mills and Po odrodzeniu się Królestwa Polskie- biggest centre in the region; here, the rzędzia uprawy roli i harmonizowania watermills. The water energy was used go, zaczęły powstawać nowe zamki royal court often resided and the knight różnych rodzajów działalności rolni- e.g. in cloth production. The Cistercians – Nowy Korczyn, Stopnica, Wiślica. tournaments used to take place. czej i rzemieślniczej. were also the first to make use of the A zamek w niedalekich Chęcinach stał building stone deposits. They mined for się najpotężniejszą warownią w Kró- In the following years, the gentry were W posiadłościach cystersów, zakła- the blocks of limestone from Okrąglica lestwie. Kazimierz Wielki był również growing rich and extended their lands danych z reguły właśnie w dolinach Mountain in Skowronno village, which fundatorem licznych murowanych at the king’s expense. The Oleśnicki niewielkich rzek, standardem stały się is a nature reserve today. The mon- świątyń w środkowej Małopolsce – family became especially prominent. młyny wodne i przemysłowe, gdzie astery in Jędrzejowice, the church in w Wiślicy, Stopnicy, Chęcinach, Zago- They owned the estate around Pińczów energię wody wykorzystywano na Imielno and other buildings in Ponidzie ści, Starym Korczynie. Największym which later passed to The Myszkowski przykład do produkcji sukna. Cystersi were built of this material. ośrodkiem regionu staje się Nowy family and eventually grew to be the jako pierwsi sięgnęli też po tutejsze Korczyn, gdzie często przebywa dwór Pińczów Entail. zasoby kamienia budowlanego, wydo- The rebirth of the Kingdom of Poland królewski i odbywają się zjazdy rycer- bywając bloki wapienne między inny- led to the emergence of new castles, stwa.Bogacąca się szlachta powiększa When the Republic of Poland collapsed mi z wyrobiska na górze Okrąglicy, we such as Nowy Korczyn, Stopnica and w kolejnych wiekach swoje posiadło- and the period of the Partitions of Po- wsi Skowronno, gdzie obecnie znajdu- Wiślica. A castle in Chęciny became ści kosztem domeny królewskiej. Naj- land commenced, these lands passed je się rezerwat przyrody. Stąd właśnie the largest stronghold in the King- większego znaczenia nabiera rodzina to Austria and then to Russia, with the Oleśnickich, do których należą dobra Vistula forming as the border. General wokół Pińczowa, z których później po- Marian Langiewicz fled across the Vis- wstanie w rękach Myszkowskich – Or- tula from Opatowiec to Ujście Jezuickie dynacja Pińczowska. after the January Uprising in 1863, of which Ponidzie was also part. Moreo- Po upadku Rzeczpospolitej ziemie ver, Józef Piłsudski fought here along- te przejściowo należą do Austrii, zaś side Brigade I of the Polish Legions in ostatecznie wchodzą w skład zaboru 1914 and 1915. rosyjskiego z granicą na Wiśle. Przez Wisłę z Opatowca do Ujścia Jezuickie- In September 1939, the Kraków Army go ucieka generał Marian Langiewicz was advancing along the Vistula head- po zakończeniu kilkumiesięcznej kam- ing to the east towards lines of defence. panii powstania styczniowego, prowa- The German motorised columns tried dzonej na szlaku wiodącym również to encircle the Cracow Army proceed- przez Ponidzie. Walczy tu również, ing from Pińczów to Staszów. Then, najpierw w 1914 roku, a potem w roku a long bloody battle took place near 1915 Józef Piłsudski z Pierwszą Bryga- Busko; it was one of the most important dą Legionów Polskich. battles fought in in the Kielce region in September 1939. We wrześniu 1939 roku zarówno po- łudniowym jak i północnym brzegiem

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 44 45

Wisły przemieszczały się oddziały Armii In July and August 1944, the guerrilla Kraków, odchodzące na wschód, na ko- groups managed to temporarily elimi- lejne linie obrony. Niemieckie kolumny nate German police stations between zmotoryzowane usiłowały oskrzydlić Nowy Korczyn and Pińczów and they Armię Kraków – od północy posuwając fought a number of successful battles się od Pińczowa na Staszów. W rejonie with the Wehrmacht. This period when Buska miała miejsce kilkunastogodzin- the region was liberated from the Ger- na krwawa bitwa – jedna z najwięk- man occupation is known as the Re- szych na Kielecczyźnie we wrześniu public of Pińczów. 1939 roku. In the latter half of the 20th century, the W lipcu i sierpniu 1944 roku na dużym process of utilising natural resources in obszarze Ponidzia pomiędzy Nowym the region intensified. "Dolina Nidy", a Trasy rowerowe Korczynem a Pińczowem, oddziałom building materials manufacturer that Bicycle trails partyzanckim udało się przejściowo uses gypsum stone from its own mine, usunąć wszelkie posterunki niemieckie is the largest enterprise in the area and i stoczyć zwycięskie potyczki z Wehr- enjoys nation-wide recognition. machtem. Ten kilkutygodniowy prolog Oddana do użytku w roku 2009, do- In 2009 the new marked bicycle trail wyzwolenia spod okupacji niemieckiej, New mineral springs and health infra- skonale przygotowana ścieżka rowe- from Busko-Zdrój to village Kameduły nosi miano Republiki Pińczowskiej. structure were developed in Busko- rowa z Buska-Zdroju do Kamedułów, was open. It gives excellent opportu- Zdrój and Solec-Zdrój. The spa resorts przez Las Wełecki to tylko jedna z wie- nity to discover the scenic beauty of Ostatnie pół wieku to coraz bardziej in the Świętokrzyskie Voivodeship are lu propozycji poznawania okolic Buska the nearby countryside. Another route intensywne wykorzystywanie natural- becoming more and more popular eve- na rowerze. Zachęcamy również do leads to a place which is exceptional in nych zasobów regionu. Największym ry year and their fine reputation grows. odwiedzenia miejsca wyjątkowego the Nida Valley, namely medieval Wiślica. przedsięwzięciem gospodarczym, w dolinie Nidy – historycznej Wiślicy. But there are more to choose from. a jednocześnie rozpoznawalną dobrze w kraju marką jest „Dolina Nidy”, wytwórnia materiałów budowlanych w oparciu o miejscowe złoża gipsu.

W Busku-Zdroju oraz Solcu-Zdroju udostępnione zostały nowe źródła mineralne i rozbudowana została in- frastruktura lecznicza. Uzdrowiska Świętokrzyskie z roku na rok przyjmują coraz większą liczbę kuracjuszy i umac- niają stale swoja dobrą markę.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 46 47 Przez Las Wełecki 1 Łowiska – Cmentarz Choleryczny Across the „Wełecki” Forest Znaki prowadzą na zachód ulicą Lan- The blazes lead through Langiewicz giewicza i po ostrożnym przekrocze- Street to the west. Cross the Busko ring niu obwodnicy Buska jedzie się wśród road and you will find yourself among Długość 15 km, wycieczka na 2–3 godziny, Distance 15 km, time 2-3 hours, trail pól z coraz rzadszą podmiejską zabu- fields with the number of buildings szlak oznakowany (oprócz Grochowisk), marked (Except for Grochowiska), hard dową. W odległości półtora kilometra decreasing. The first stopping place is nawierzchnie wyłącznie twarde, teren surface lane, flat land. od początku trasy można zatrzymać situated 1,5 km from the starting point. płaski. się na pierwszy po- There is a beautiful stój przy pięknej, new shelter on the nowej wiacie na edge of the grove. Kameduły skraju niewielkiego zagajnika. Several dozen me- Grochowiska 5 tres further, on the 4 Kilkadziesiąt me- right, you’ll see a trów dalej po pra- plaque commemo- wej stronie stoi rating a 19th-centu- tablica upamiętnia- ry cemetery of chol- jąca istniejący tu w XIX wieku cmen- era victims. Here, the next part of the tarz choleryczny. Otwiera się tu daleka route becomes visible; it runs among perspektywa lasów, pól i łąk po których forests, fields and meadows. dalej biegnie trasa wycieczki. 3 2 1 2 Kamienna Góra

Busko-Zdrój W miarę zbliżania się do Lasu Wełec- As we approach the Wełecki Forest, kiego odkrywają się na południu krajowe get the view of a wide landscape brazy dalekiego Ponidzia, przesłania- of Ponidzie; it is partially obscured by ne częściowo bliskimi wzniesieniami Kwiatkowa and Kamienna Mountains. Przygotowana z myślą o turystach, An attractive cycle lane for tourists, spa Kwiatkowej Góry i Kamiennej Góry. kuracjuszach i mieszkańcach Buska- clients and Busko-Zdrój inhabitants Although the area is mainly made of Zdroju atrakcyjna ścieżka rowerowa was put into use in 2009. The route Choć skały wapienne są blisko, to so- limestone rocks, the pine forest grows oddana do użytku w roku 2009, wyty- is based on a network of roads, dirt snowy las leży jak zwykle na piaskach, on the sand. We can observe that as czona została w oparciu o sieć istnie- tracks and forest trails leading through o czym można przekonać się dojeżdża- we arrive at the second stopping place jących dróg, polnych dróżek i leśnych rather flat and forested terrain to the jąc do drugiego miejsca postojowego on a gentle hill – or rather on a sand duktów przez dość płaskie i zalesione west of Busko. na lekkim wzniesieniu przy skraju lasu, dune – at the edge of the forest. tereny na zachód Buska. które okazuje się wydmą z żółtymi The marked trail starts at the intersec- skarpami wybranego piasku. Początek znakowanej trasy zlokalizo- tion of Langiewicza Str and Szaniecka wany jest przy skrzyżowaniu ulic Lan- Str, next to the walls of the municipal giewicza i Szanieckiej, obok ogrodze- cemetery. You will find a route map on nia cmentarza komunalnego. Tu stoi a board there. tablica ze schematem trasy.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 48 49

3 Grochowiska 4 Kameduły

Z tego miejsca można pojechać dalej From here you can either go straight W Kamedułach trasa prowadzi do miej- In Kameduły, the trail leads to the local prosto przez las, lub bardziej ambitnie through the forest, or – more ambi- scowej Szkoły Podstawowej, w której Primary School in which the Regional wybrać dodatkową pętlę z wjazdem tiously – take the route with an extra mieści się Izba Regionalna ze zbiora- Chamber is situated. It houses an eth- pod Kamienną Górę i jeszcze większą loop where you will see Kamienna mi etnograficznymi prezentowanymi nographic collection about which the wydmę, gdzie jednak można odpocząć Mountain and an even bigger sand przez samych uczniów. students themselves talk. również w postojowej wiacie, a przede dune, but also have a rest in a shelter wszystkim zobaczyć niezwykłą sosnę and, above all, admire an amazing – pomnik przyrody, z odkrytymi korze- pine tree – a natural monument with niami. exposed roots.

Stąd ścieżka prowadzi zachodnim The path leads from here along the skrajem Lasu Wełeckiego do miejsco- west edge of the Wełecki Forest to- wości Kameduły, ale po drodze skręcić wards Kameduły village. On the way, można do widocznej na zachodzie wsi you can turn in the direction of Gro- Grochowiska, aby odwiedzić miejsce chowiska village, visible on the west, krwawej bitwy odbytej tu 18 marca to visit the battlefield of the bloody 1863 roku przez dwutysięczne zgrupo- combat of 18 March 1863 where wanie oddziałów powstańczych gene- 2000 soldiers of the rebel forces com- rała Mariana Langiewicza, z korpusem manded by general Marian Langiewicz rosyjskim dowodzonym przez genera- fought the Russian corps commanded ła Czengeriego. by general Czengeri.

Przy drodze na Bogucice znajduje się Near the road to Bogucice, there is the troskliwie zadbana przez miejsco- insurrectionists’ tomb, lovingly looked wą społeczność mogiła powstańcza, after by the local community. There’s a przy niej tablica z informacją o prze- also a plaque that informs about the biegu bitwy, oraz niewielki plac ape- course of the battle and a small venue lowy, gdzie odbywają się rocznicowe for various anniversary celebrations. uroczystości.

Stąd trasa biegnie z powrotem w kie- From here the route goes back to runku Buska, mijając pomnik przyrody, Busko. On the way, there is a natural jaki stanowią trzy majestatyczne dęby monument: 3 English oak trees. Then, szypułkowe. Skrajem Lasu Szanieckie- the route runs eastwards at the edges go, a potem Lasu Mułowskiego trasa of Szaniecki and Mułowski Forests and prowadzi na wschód, do Buska, do – through Szaniecka and Langiewicz którego wjeżdża się ulicą Szaniecką, Streets – to Busko. a następnie Langiewicza.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 50 51

1 Do Szańca Towards Szaniec Busko-Zdrój, ulica Szaniecka Trasa wycieczki zaczyna się na skrzy- The route begins at the intersection żowaniu ulic Langiewicza i Szanieckiej of Langiewicz and Szaniecka Streets, Długość 20 km, wycieczka na 3–4 godziny, Distance 20 km, time 3-4 hours, trail partly przed ogrodzeniem cmentarza komu- next to the municipal cemetery. It leads szlak częściowo oznakowany, nawierzch- marked, asphalt local roads, flat land nalnego i prowadzi prosto na północ through Szaniecka Street straight to nie twarde i utwardzone, teren płaski za except for Kamnica hill. ulicą Szaniecką, według znaków ścież- the north. Follow the blazes on the wyjątkiem wzgórza Kamnica. ki rowerowej Busko – Kameduły (kieru- Busko – Kameduły bicycle lane, but in nek odwrotny). the opposite direction. To jest wycieczka rowerowa w kierunku This is a bicycle trip to the Szaniec Szanieckiego Parku Krajobrazowego, Landscape Park and Szaniec village Trasa prowadzi wśród pól do przysiół- The route leads through the fields and do wsi Szaniec gdzie oprócz pięknych where you can admire beautiful views ka Podlesie, gdzie skręca na zachód to Podlesie hamlet, turns to the west widoków podziwiać można zabytki and ancient monuments dating from i wspina się na niewielkie wzniesienie and goes up the small hill on which pochodzące ze the Middle Lasu Mikułowickiego. Tu można od- Mikułowicki Forest lies. You can stop średniowiecza i Ages and Ren- począć przy stanowisku postojowym here at the shelter, relax, look to the renesansu. 5 aissance. z wiatą, podziwiając widoki ku półno- north and enjoy the view of the valley cy, gdzie pomiędzy wsią Mikułowice and meadows between Mikułowice Trasa wykorzy- Parts of the a Szańcem leży obszerna kotlina po- and Szaniec. stuje częścio- Szaniec route follow kryta łąkami. wo znakowany the aforemen- szlak ścieżki 3 4 tioned marked rowerowej Bu- bicycle trail 2 Mikułowice sko – Kamedu- 2 from Busko to ły (w kierunku Kameduły Kameduły (al- Kontynuując jazdę wzdłuż granic lasu Continue along the tree-lined cycle odwrotnym though in the ścieżką rowerową docieramy do miej- path until the blazes point south to the do wycieczki opposite di- sca, gdzie znaki kierują się w lewo, left. At this point turn in the opposite pierwszej), czę- rection), while na południe. Tu należy jednak skręcić direction, to the north, so that you fol- ściowo zaś bie- other parts w kierunku przeciw- low a smooth road gnie lokalnymi followthe local nym, na północ, aby leading through the drogami asfal- tarmac roads. wygodną drogą do- fields to Nowy Fol- towymi. Mikułowice jechać przez pola do wark village. After wsi Nowy Folwark. you reach the village Po dojechaniu do road, turn left and af- drogi prowadzącej ter about 350 metres przez wieś trzeba turn right, following Busko-Zdrój skręcić w lewo, a po a long stretch of as- około 350 metrach phalt road that runs znowu w prawo, kierując się na długi through the wide Czarna Rzeka valley 1 odcinek drogi asfaltowej biegnącej to Szaniec village. Before you reach poprzez szeroką kotlinę potoku Czarna the village, you will be able to see the Rzeka do wsi Szaniec, którą wskazuje church tower jutting out over the trees. ostry szczyt kościelnej wieży sterczący If you don’t want to go up and down ponad drzewami. the mountain before you reach Szaniec, you can follow another asphalt road

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 52 53

Aby uniknąć konieczności zjazdu through the fields, about 0,5 km to w dół, a potem jazdy pod górę do the west in the direction of Kameduły. Szańca, można wybrać następną dro- Then, you will be able to see the monu- gę asfaltową przez pola, około pół kilo- ment dedicated to 23 soldiers of Gener- metra na zachód w stronę Kamedułów. al Langiewicz's army who on 18 March Wówczas można też zobaczyć pomnik 1863 were lashed to death by the Cos- 23 żołnierzy generała Langiewicza, sacks. The insurgents were defending których 18 marca 1863 roku zasiekli themselves in the hermitage of the kozacy. Powstańcy bronili się na tere- Camaldolese fathers, but in revenge nie pustelni ojców kamedułów, drew- the wooden buildings were burned by niane budynki zostały spalone przez the Russians. The soldiers were buried Moskali w odwecie. Żołnierze pocho- where they died. In 1938 the inhabit- wani zostali w miejscu, na którym ants of Kameduły and Szaniec erected a polegli, a w roku 1938 mieszkańcy Ka- monument on the soldiers’ grave, which meduł i Szańca wybudowali na mogile today is the only thing that remains of pomnik, który jest też obecnie jedyną the Camaldolese monastery. pamiątką po klasztorze kamedułów.

3 Szaniec – kościół

Wieś Szaniec leży częściowo na skło- Szaniec village is partially located on a nie zbocza opadającego na południe. slope that leads down southwards in W kierunku dobrze widocznego w kę- the direction of a church. This austere pie drzew kościoła prowadzi dość stro- church dedicated to the Assumption my podjazd. Surowy, kamienny kościół of the Blessed Virgin Mary is made of pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii stone and looks massive and ancient; Panny sprawia wrażenie masywnego that’s because of the high, narrow i wiekowego – częściowo przez wy- windows, and numerous buttresses. 4 Szaniec – Dwór sokie, wąskie okna, a częściowo przez liczne opasujące go przypory. It is really old; the construction began Przechadzając się wąskimi zaułkami Strolling around the village, you will around 1480. Despite some changes, wsi zauważyć można, że do dzisiaj su- notice that stone is still an impor- Jest naprawdę stary, jego budowę many Gothic features such as cross- rowe ciosy kamienne tant building mate- rozpoczęto około 1480 roku. Pomi- ribbed vault supported on two oc- odgrywają tu rolę rial here. Not far away mo pewnych zmian zachował wiele tagonal pillars have been preserved. materiału budowla- from the church, in cech gotyckich, jak choćby sklepienie Inside the church there is a statue of nego. W niewielkim a lovely garden on krzyżowo-żebrowe wsparte na dwóch the Virgin Mary and Child from the oddaleniu od ko- private land guarded ośmiokątnych filarach. W koście- first half of the 15th century and a late- ścioła, w bajecznym by a pack of friendly le znajduje się rzeźba Matki Boskiej Gothic stained glass window on which ogrodzie na prywat- dogs, a manor house z Dzieciątkiem z pierwszej połowy XV St Bishop Stanislaus is portrayed. nej posesji, której stands. To say „it still wieku i późnogotycki witrażyk ze św. strzeże sfora sympa- stands” would be Stanisławem Biskupem. tycznych psów, stoi, a nawet można even more appropriate. This stone powiedzieć – wciąż stoi – jeszcze jeden monument was the mansion of the lo-

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 54 55 kamienny zabytek Szańca – dawny cal landowners, the Padniewski family. widoczne stare wyrobiska. Szczytem In the quarry, you can observe Terti- dwór właścicieli tutejszego majątku, prowadzi do nich w lewo droga grun- ary sandstone and detritus limestone Padniewskich. Located in a sunny flower garden, this towa. of diversified lithology, which stretch original Renaissance building was along several dozen metres of the 6 Ta niezwykła w scenerii kwiatowego, erected between 1580 – 1609 in place W kamieniołomie, w ścianach do sze- metre high walls. In the lower part of zalanego południowym słońcem ogro- of an even older Gothic one. ściu metrów wysokości, na przestrzeni the profile there are quartz sandstone: du, renesansowa budowla powstała kilkudziesięciu metrów odsłaniają się close-grained, with fragments of mol- w latach 1580 – 1609, na miejscu jesz- trzeciorzędowe piaskowce i wapienie luscs and forams between marlstones. cze starszej, gotyckiej. organodetrytyczne o wyraźnie zróżni- The sandstones clearly exhibit hori- cowanej litologii. W dolnej części pro- zontal and diagonal bed structures. filu występują piaskowce kwarcowe, The upper part of the profile, on the 5 Kamnica – kamieniołom drobnoziarniste z fragmentami muszli other hand, is dominated by detritus mięczaków i otwornic – przewarstwio- limestone with fine gravel of a very Aby wyjaśnić zagadkę tak powszech- In order to find out why building stone ne marglami. W piaskowcach można variable composition. nej tutaj obecności kamienia budow- is so popular here, you should pro- zaobserwować wyraźne struktury war- lanego, należy wybrać się do ostat- ceed to the last spot on the tour, the stwowań poziomych i przekątnych. The deposits in the quarry formed niego punktu wycieczki, nieczynnego abandoned limestone and Tertiary W wyższej części profilu dominują wa- about 7 million years ago in the shallow kamieniołomu wapieni i piaskowców sandstone quarry, located in the east- pienie organodetrytyczne z udziałem coastal zone of the warm Miocene sea, trzeciorzędowych, znajdującego się ern part of Kamnica Mountain, about drobnych żwirów o bardzo zmiennym which surrounded the Świętokrzyskie we wschodniej części Góry Kamnica, one kilometre to the north of Szaniec. składzie. Mountains from the south. Limestone około jednego kilometra na północ Head northwards from the church, extracted in this place has been used od Szańca. Należy skierować się od driving onto an asphalt road that leads Osady widoczne w kamieniołomie as the main building material in Po- kościoła dalej na północ, wjeżdżając to the top of the hill. Then, on your left, powstały około siedmiu milionów lat nidzie. It is easy to process, even with drogą asfaltową na szczyt wzniesienia, you’ll see the old excavations. You can temu w płytkiej strefie brzegowej cie- simple tools, and weatherproof at the aż po lewej stronie ukażą się dobrze get there following a left dirt road. płego morza mioceńskiego, oblewa- same time. jącego od południa skłon obszaru Gór Świętokrzyskich. Tutejsze wapienie Return to Busko taking the same route to typowy dla Ponidzia materiał bu- in the opposite direction, through Sza- dowlany, odznaczający się łatwością niec and Nowy Folwark. obróbki przy pomocy prostych nawet narzędzi, a jednocześnie dużą odpor- nością na działalność czynników at- mosferycznych.

Powrót do Buska tą samą drogą, przez Szaniec i Nowy Folwark.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 56 57

Towards Szczaworyż Do Szczaworyża jakim jest renesansowy dwór dzie- interesting example of a Renaissance dziców tej ziemi, a także skromny ale manor house, and a rather modest but Długość 30 km, wycieczka na pół dnia, Distance 30 km, half a day trip, asphalt również wiekowy kościółek bielejący ancient church. nawierzchnie twarde i utwardzone, nieco local roads, some uphill cycling near na wzgórzu. pochyłości w rejonie: Widuchowa, Żerniki. Widuchowa, Żerniki. The route leads through Żerniki to Przez Żerniki trasa prowadzi do Szcza- Szczaworyż, where you will see a beau- woryża z pięknym kościołem pw. św. tiful church dedicated to St James the 3 2 Jakuba Starszego, a następnie przez Great, and then through Skotniki with Skotniki ze słowiańskim grodziskiem so called ‘grad’ (a Slavic settlement) Widuchowa i odsłonięciem skał jurajskich i kredo- and an exposure of Jurassic and Creta- wych. Ostatnim punktem tej długiej ceous rocks. Finally, the trail wends its wycieczki jest zalew rekreacyjny w Ra- way to the reservoir in Radzanów and dzanowie. Z Radzanowa powrót do back to Busko through the cycle and Buska ścieżką spacerowo-rowerową. walking lane.

4 1 Busko-Zdrój Bronina 1 Bronina – pomnik Żerniki Górne Spod kaplicy parkowej pw. św. Anny From St Anne chapel, the route runs trasa tej wycieczki prowadzi na po- to the south, through 1 Maj Street, Szczaworyż łudnie uzdrowiskową ulicą 1 Maja ze marked with the red blazes of the znakami czerwonymi szlaku pieszego. walking trail. After the intersection in 5 Za skrzyżowaniem w Zbludowicach Zbludowice turn left and go up Ceg- Owczary szlak skręca w lewo w uliczkę Ceglaną, lana Street. Then, after the brickyard, wspinającą się na niewielkie wzniesie- the route turns left and runs towards nie. Za cegielnią droga skręca w lewo Owczary along the top of the hill, ex- i prowadzi grzbietem wyniosłości, posing the view of Busko and Bronina. z której odsłania się widok na Busko Upon reaching the first buildings in 7 Skotniki i Broninę, w kierunku wsi Owczary. Przy the village, turn left thus leaving the Radzanów 6 pierwszych zabudowaniach wsi należy red trail and follow the road that leads skręcić w lewo opuszczając szlak czer- across the fields to Broniny. Here, it will wony i skierować się na drogę prowa- be necessary to ride along the short dzącą przez pola do Broniny. (about 600 m) stretch of the Tu konieczny jest przejazd Highway 73 (Kielce – Tarnow) Trasa tej wycieczki prowadzi na po- This route leads to the south-east of krótkim odcinkiem drogi in the direction of Szczaworyż. łudniowy wschód od Buska-Zdroju, Busko-Zdrój, through Owczary and nr 73, Kielce – Tarnów, oko- Stop at the monument of the przez Owczary i Broninę – gdzie od- Bronina, the scene of a bloody battle ło 600 metrów w kierunku heroes of September 1939 by działy Armii Kraków stoczyły krwawą between the units of the Cracow Army Szczaworyża, aż do pomnika the northbound road. bitwę z korpusami niemieckimi we and the German corps in September bohaterów września 1939 wrześniu 1939 roku, co upamiętnia 1939. The event is commemorated roku przy drodze prowadzą- Decorated with a soldier’s pomnik – poprzez wyniesienie Garbu by a memorial. The route then runs cej dalej na północ. eagle, the monument com- Pińczowskiego do Widuchowej. Tu through Garb Pińczowski and to Widu- memorates one of the big- zobaczyć można niezwykły zabytek, chowa. There you can admire an an Pomnik z żołnierskim or- gest battles of the Septem-

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 58 59

łem upamiętnia jedną z największych ber campaign in the Kielce region, szczytu wzgórza wyłania się niewielki to the white roadside shrine from the bitew kampanii wrześniowej na Kie- which was fought here, to the east of kościółek. Tak niewielki, że brakuje mu turn of the 17th and 18th centuries. lecczyźnie, którą stoczono 9 września Busko, on September 9, 1939. Cov- miejsc na barokowe zdobienia, choć Then, over the hill, a small church 1939 roku właśnie tutaj, na wschód ering the Cracow Army which was pochodzi z XVIII wieku. W jego ołtarzu comes out. od Buska. Podhalańczycy z 22 Dywizji retreating towards the crossing near znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzie- Piechoty Górskiej prowadząc zaczep- Baranów, the Podhale Rifles from 22nd ciątkiem – o 100 lat starszy od samej Built in the 18th century the church ne działania osłonowe zagrożonej Mountain Infantry Division fought a świątyni. was so small that it lacked space for okrążeniem Armii Kraków, wycofującej long battle lasting over 10 hours with the usual Baroque decorations. At the się w kierunku przeprawy pod Bara- the German motorized column from altar you will find a painting of the Vir- nowem, toczyli tu kilkunastogodzin- VII Corps, attacking from the east, and gin Mary and Child, which is about 100 ny bój ze zmotoryzowaną kolumną 27th Infantry Division that had come years older than the church itself. niemiecką VII Korpusu, nacierającą od from Pińczów. Both sides suffered wschodu oraz 27 Dywizją Piechoty heavy losses. 200 Polish soldiers and przybyłą z Pińczowa na odsiecz. Straty about 200 German soldiers were killed poniesione w zażartych walkach po in battle; most of them are buried in obu stronach były dotkliwe. Na polu the cemeteries in Szczaworyż and in walki poległo około 200 żołnierzy Busko-Zdrój. polskich i podobna liczba po stronie niemieckiej. Większość poległych spo- czywa na cmentarzu w Szczaworyżu, a także Busku-Zdroju. 3 Widuchowa – dwór

Spod kościółka dostrzec można po- From outside the church, you will be 2 Widuchowa – kościół między drzewami budowlę znacznie able to see among the trees a building większą i starszą – to późnorenesan- even greater and older: a late-Renais- Wąską drogą asfaltową prowadzącą A narrow asphalt road leads you to the sowy dwór dawnych właścicieli Widu- sance mansion that used to belong na północ wjeżdża się na zalesiony north and to the wooded top of Garb chowej, stojący na skraju pól, w sta- to the former owners of Widuchowa. szczyt wzniesienia Garbu Pińczowskie- Pińczowski, which the green perpen- rodrzewiu jaki pozostał z dworskiego At close range it looks a bit like an go, przez który prostopadle prowadzi dicular walking trail crosses. On the parku. Z bliska wygląda nieco jak miej- urban house: with massive arcades szlak pieszy ze znakami zielonymi. Na tree-lined trail, about 0,5 km to the ska kamienica – za supported by Ionic szlaku idącym skrajem lasu, około pół west, there is a great vantage point sprawą masywnych columns. kilometra na zachód znajduje się do- from which you can enjoy the view of pięcioarkadowych skonałe miejsce dające dobry widok the vast part of the areas near Busko: podcieni wspartych Today, its beauty na wschodnie okolice Buska – Broninę, Bronina, Owczary and Radzanów, and na kolumnach joń- seems to have fad- Owczary, Radzanów i dalej – rolniczy – in the distance – the rural landscape skich. ed somewhat, but krajobraz Niecki Soleckiej. of Niecka Solecka. it is still inhabited Współcześnie nie wy- and takes pride in Kontynuując jazdę drogą asfaltową gląda już najlepiej ale its colourful history. długim łagodnym zjazdem docie- Continue the ride along the wciąż jest zamieszka- Originally, it was a ra się do wsi Widuchowa. Tu, u stóp asphalt road until you reach ły i chlubi się barwną historią. Pierwot- defensive building. According to the stromego pagórka po prawej stronie Widuchowa village. Here, at nie budowla obronna, wybudowana inscription over the entrance, it was drogi, przyciąga uwagę jaśniejąca the foot of a steep hill on jak wskazuje inskrypcja nad wejściem, erected in 1620 by Mikołaj Krupka. In bielą przydrożna kapliczka z przeło- the right side of the road, przez Mikołaja Krupkę w 1620 roku, the 18th century it belonged to the mu XVII i XVIII wieku. Powyżej zza your attention will be drawn w osiemnastym wieku należała do Kielce Seminary. Then, in the 19th cen-

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 60 61 kieleckiego seminarium. W XIX wieku tury Georgian prince David Vakhvavid- 5 Szczaworyż – kościół właścicielem wsi i dworu stał się książę hze became the owner of the mansion gruziński Dawid Wachwawidze. W cza- and the village. During the revolution, Droga przez wieś prowadzi na południe The road through the village leads to sie rewolucji dwór był schronieniem the mansion provided a refuge for the w kierunku drogi Busko – Szczaworyż, the south towards Busko – Szczaworyż dla emigrantów gruzińskich. Obecnie emigrants from Georgia. Today, it be- po dojechaniu do której należy skręcić road. Once you get there, turn left and należy do rodziny właścicieli, którzy longs to the family of the owners, who w lewo, by po kilkuset metrach ostroż- after a few hundred metres ride along nabyli go tuż przed wybuchem II Woj- bought it just before the outbreak of nej jazdy poboczem ruchliwej drogi the shoulder of the road you’ll find the ny Światowej. World War II. dotrzeć do zjazdu na Szczaworyż. Starą lane to Szaworyż. The old road runs to- drogą dostać się można na szczyt wa- ward the limestone hill with St James piennego wzgórza, na którym jaśnieje the Great church from 1630 on the top 4 Żerniki na całą okolicę widoczna sylwetka pięk- nego kościoła pw. św. Od dworu, mijając staw należy skie- Continuing the trip from the mansion Jakuba Starszego z Today’s mortuary rować się drogą asfaltową na wschód pass a pond and go to the east along 1630 roku. chapel used to be – kierunek Ruczynów i Strzałków, lecz the asphalt road that leads from Ruc- a presbytery. The na wysokości pierwszego przysiółka zynów to Strzałków. As you notice the Obecna kaplica building was erect- Chrusty należy skręcić w stronę wi- first hamlet of Chrusty, turn into a dirt przedpogrzebowa to ed in 16th century, docznych zabudowań drogą polną road towards the buildings. Go up this tak zwana stara ple- but some elements pod górę. Pod szczytem wzniesienia road and at the top of the hill you’ll bania, budynek po- are even older. The pojawia się droga asfaltowa prowa- find an asphalt road leading to the chodzący z XVI wieku church and its sur- dząca w prawo, do Żerników. right towards Żerniki. i również zawierający roundings have w sobie elementy znacznie starsze. been beautifully renovated and cov- Przy wjeździe do Żerników droga As it approaches Żerniki, the road Sam kościół i całe otoczenie wzgórza ered with greenery thanks to the efforts skręca w lewo. Wśród pól po prawej turns left. On your right, among the kościelnego są pięknie odnowione i za- of the local parish priest and devoted stronie około 200 metrów od drogi fields, about 200 meters from the road, gospodarowane zielenią – staraniem parishioners. wyrasta wzgórze Mogiłka z kurhanem, Mogiłka hill with a burial mound ap- tutejszego proboszcza oraz ofiarnych w którym archeolodzy odkryli w latach pears. Here in the 1960s, archaeolo- parafian. Inside the church there is a painting of sześćdziesiątych XX wieku ślady po- gists discovered traces of burials from Our Lady of Szczaworyż, which has an chówków od czasów neolitu do epoki the Neolithic to the Bronze Age. From W kościele znajduje się obraz Matki interesting history. It used to belong brązu. Wzniesienie jest dobrym punk- here you can enjoy the vista of the Boskiej Szczaworyskiej, którego histo- to the Camaldolese monks from the tem widokowym z panoramą odle- Świętokrzyskie Mountains in the north ria jest niezwykła. Kiedyś należał on do monastery on top of Chełmica. During głych Gór Świętokrzyskich na północy and the undulating hills of Niecka braci kamedułów z klasztoru na górze the Swedish invasion the painting was i łagodnymi pagórkami Niecki Solec- Solecka in the south. Chełmicy. Podczas najazdu szwedz- moved to the church in Szczaworyż for kiej na południu. kiego obraz został dla większego bez- safety. The painting survived the war pieczeństwa przeniesiony do kościoła but the monastery was destroyed and w Szczaworyżu, gdzie przetrwał wojnę the monks slaughtered by the Swedish podczas gdy Szwedzi nie tylko zniszczy- army. The World War II is also commem- li klasztor, ale też zamordowali zakonni- orated here; in the local cemetery there ków. O dramatycznych dniach ostatniej is a monument and mass graves of 121 wojny przypominają natomiast na po- soldiers from 22nd Mountain Infantry bliskim cmentarzu pomnik i zbiorowe Division who were killed in the battle of groby 121 żołnierzy 22 Dywizji Piechoty Bronina on September 9, 1939. Górskiej poległych w bitwie pod Broni- ną 9 września 1939 roku.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 62 63

6 Skotniki – kamieniołom 7 Radzanów – stawy

Ze Szczaworyża trasa wycieczki prowa- From Szczaworyż, the route runs Ze Skotników droga asfaltowa pro- From Skotniki the asphalt road goes dzi na południe drogą lokalną na Skot- southward along the local road to Sko- wadzi do Radzanowa, gdzie znajdują towards Radzanów, where the Leisure niki, gdzie na Górze Kapturowej po le- tniki. There, on Kapturowa Mountain Ośrodek Wypoczynku i Rekreacji z pla- Centre, a beach, a pier and a car park wej stronie drogi znajdują się wyraźne on your left you will see traces of an żą, pomostem i parkingiem. are situated. ślady osadnictwa z czasów początków early Slavic settlement: threefold ram- słowiaństwa w postaci potrójnych wa- parts that surrounded the town in the Po przeciwnej stronie stawów, przy Opposite the reservoirs, next to the łów otaczających dawny gród. Ziden- past. Two stages of settlement have zakręcie drogi nr 973, stoi otoczony Road 973 intersection, there is a 18th- tyfikowano tu dwa etapy osadnictwa: been detected: the older one from 7th starym parkiem, zabytkowy dwór po- century historic manor house surround- starszy – pomiędzy wiekami VII–IX – 9th centuries and the later one from chodzący z końca XVIII wieku. Jego ed by an old park. This single-storey i młodszy z początków państwa pol- 10th – 11th centuries, i.e. from the be- parterową bryłę nakrywa dach z gon- building is topped with a shingled roof skiego, pomiędzy wiekiem X a XI. ginnings of the Polish state. tów, łamany – tzw. polski. Obok dwor- with a typical Polish "hipped" contruc- ku znajduje się krajobrazowy park tion similar to a mansard roof. Next to W samych Skotnikach natomiast, nie- Right in Skotniki, on the other hand, z aleją w kształcie podkowy. Tutaj wła- the manor house there is a landscape cały kilometr na wschód od głównej almost a kilometre to the east of the śnie nakręcono sceny do filmu oparte- park with a horseshoe-shaped alley. drogi, znajduje się kamieniołom, w któ- main road, there is a quarry of not just go na noweli „Szkice węglem” Henryka This was a location for the screen ver- rym obserwować można wyłaniające with Tertiary but also older Jurassic Sienkiewicza. sion of Henryk Sienkiewicz's novel "Sz- się spod wszechobecnych w tym re- and Cretaceous deposits. In the lowest kice węglem". jonie utworów trzeciorzędowych ich part of the excavation there are thick Wracając do Buska z Radzanowa sko- starsze podłoże – jurajskie i kredowe. detritus and shell limestone strata rzystać należy ze ścieżki dla pieszych Returning from Radzanów to Busko you W najniższej części wyrobiska wystę- from Upper Jurassic. Above them i rowerów, prowadzącej wzdłuż drogi can take the path for pedestrians and pują grube ławice wapieni organode- glauconitic sandstone is situated; it nr 973. cyclists that runs along the Road 973. trytycznych i muszlowych górnej jury. contains index fossils from the Upper Na nich leżą piaskowce glaukonitowe Cretaceous (shark and ray teeth, am- z bogatą fauną przewodnią górnej kre- monites and belemnites), and above dy (zęby rekinów i płaszczek, amonity them there is marly limestone and i belemnity), a wyżej wapienie mar- gaize rocks, which end the succession gliste i opoki, które kończą sekwencję of Mesozoic rock layers. skał mezozoicznych.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 64 65

Towards Wiślica Długość 40 km, wycieczka na cały dzień, w Distance 40 km, all day trip including Do Wiślicy tym około 2 godzin na zwiedzanie Wiślicy Wiślica museum guided tour. Asphalt local z przewodnikiem. Nawierzchnie twarde, roads, flat land. teren płaski.

To jest całodniowa wycieczka rowero- This bicycle trip takes a whole day. The Siesławice Busko-Zdrój wa o wysokich walorach krajoznaw- route leads through open countryside, czych. Trasa prowadzi przez tereny forests, nature reserves and along vast 1 otwarte, częściowo zalesione z rezer- water reservoirs, which are habitats watami przyrody, a częściowo wzdłuż for wild birds protected by the project rozległych kompleksów stawów zasie- „Natura 2000.” dlonych przez dzikie ptactwo objęte ochroną projektu Natura 2000. It is a chance to get acquainted with the landscape and nature of the Busko Daje okazję do poznania nie tylko kra- region, but also to discover distant his- jobrazu i przyrody okolic Buska, ale tory of Poland under the Piast dynasty, także i odległej historii Polski piastow- whose traces can be found in Wiślica. skiej, której wyjątkowe w skali kraju Hołudza 2 ślady zachowały się w Wiślicy. Skorocice Łatanice 1 Siesławice

Sprzed bramy Parku Zdrojowego tra- From the gate of the Spa Park the route sa tej wycieczki prowadzi prosto na leads through Ludwik Waryński Street Bilczów zachód ulicą Ludwika Waryńskiego w to the west, heading for Siesławice, kierunku Siesławic, and then to the gdzie kieruje się na south. Following the 3 południe, zgodnie ze green blazes you’ll Chotel znakami zielonymi get to the road to Czerwony szlaku pieszego i do- Skorocice. Near the chodzi do drogi do intersection, you’ll Skorocic. Przy skrzy- see a recreation żowaniu znajduje area with sports się teren rekreacyjny, fields, playground, gdzie dla kuracjuszy sports equipment 4 Gorysławice i mieszkańców przy- and a meeting place gotowano boiska perfect for barbe- 5 Wiślica Szczerbaków sportowe z zaple- cues, parties and czem, plac zabaw concerts. 6 z urządzeniami sportowymi, miejsce do Opposite the in- spotkań integracyj- tersection with the nych z grillem oraz road leading to

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 66 67 do organizacji imprez plenerowych Skorocice, there is a former quarry „Ka- koncertów. rabosy”, where you can observe crys- W środkowej części wąwozu znajdują karst depressions, caves, ponors, karst talline gypsum formations, karst land- się wychodnie gipsu w formie ścian, sinkholes and natural rock arches. This Po przeciwnej stronie skrzyżowania forms and rare stenothermal plants. ambon, grzęd, zapadlisk krasowych, is the only place in Poland with such drogi prowadzącej do Skorocic znaj- jaskiń, ponorów, lejków krasowych an aboundance of karst landforms in duje się dawne wyrobisko eksploatacji From here, head for Skorocice, follow- i mostów skalnych – to jedyne tak bo- gypsum rocks. kamienia – Karabosy, gdzie można za- ing the local asphalt road. gate stanowisko zjawisk krasowych w poznać się z formami krystalizacji gip- skałach gipsowych w Polsce. These dry sunny slopes are a habitat su oraz zjawiskami krasowymi, a także for steppe thermophilic plants, prima- specyficzną roślinnością ciepłolubną. Na suchych i dobrze nasłonecznionych rily grass. Here you can find a number zboczach na podłożu węglanowym of rare plants such as ranunculus illyri- Stąd należy skierować się na Skorocice, występuje tu ciepłolubna roślinność cus or serratula lycopolis. Following lokalną drogą asfaltową. o charakterze stepowym – przede the geo-botanical path that runs along wszystkim trawy. Znaleźć tu można the reserve you will learn about the rzadkie rośliny jak sierpik różnolistny gypsum karst landforms and the flora 2 Skorocice – rezerwat czy jaskier illyryjski. Przez rezerwat and fauna from here. prowadzi geologiczno-botaniczna Rezerwat „Skorocice” utworzony został The reserve „Skorocice” was created to ścieżka dydaktyczna, przybliżająca do ochrony naturalnego wąwozu o głę- protect 13-metres deep karst ravine, jego charakter: najcenniejsze formy bokości ok. 13 metrów, powstałego na which formed as a result of water acting krasu gipsowego oraz florę i faunę re- skutek intensywnej działalności kraso- on gypsum hillsides in the north part zerwatu. wej niewielkiego cieku wodnego roz- of the Nida valley. The rocky shores, cinającego zbocze wzgórza gipsowe- the bottom of the ravine and numer- go na północnej krawędzi doliny Nidy. ous caves form an extremely diversi- 3 Chotel Czerwony – kościół Skalne brzegi i dno wąwozu posiadają fied lie of the land. The longest cave is wyjątkowo urozmaiconą rzeźbę z licz- 350 metres long. In the middle of the Ze Skorocic trasa prowadzi na wschód, From Skorocice, the route goes east- nymi jaskiniami, z których najdłuż- ravine there are gypsum outcrops in do Łatanic, w których skręca na połu- wards to Łatanice, and there where it sza ma długość ponad 350 metrów. the forms of partitions, platforms, bars, dnie, na drogę wojewódzką nr 776. turns to the south Road 776. The traf- Ruch na tej drodze nie jest na szczęście fic isn’t very heavy on this road. Some duży, a po przejechaniu nią 4 kilome- 4 kilometers further down the road trów należy w lesie skręcić w lewo there is a forest where you should turn w asfaltową drogę left into the local as- lokalną prowadzącą phalt road leading do Chotla Czerwo- to Chotel Czerwony. nego. In the Middle Ages W średniowieczu the town was named miejscowość nosiła Rubea Ecclesia, i.e. nazwę Rubea Eccle- Red Church. Accord- sia – czyli Czerwony ing to Jan Długosz, Kościół i była siedzi- it was the centre bą najstarszej i najbardziej rozległej pa- of the largest and the oldest parish rafii pomiędzy Wiślicą a Chmielnikiem which stretched between Wiślica and – o czym wspominał Jan Długosz. Chmielnik.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 68 69

roku z dobudowaną od strony zachod- St Lawrence. The church was built in Długosz był także fundatorem tutej- Długosz was also the founder of the lo- niej barokową kaplicą ufundowaną 1535. The west-side baroque chapel szego kościoła pw. św. Bartłomieja cal church dedicated to St Bartholom- przez Wojciecha i Annę Żelazowskich. was founded later by Wojciech and wzniesionego w roku 1450. Kościół ew, built 1450. The church stands on Anna Żelazowski. położony jest wyjątkowo the rocky gypsum hill and We wnętrzu kościoła zachowały się pięknie na skalistym, gip- is surrounded by old trees. fragmenty gotyckiej polichromii, Inside the church, there are some sowym wzgórzu w otocze- Inside the church there znajduje się też wiele zabytkowych relics of Gothic polychrome and a niu starodrzewu. W jego are valuable relics from elementów wyposażenia – wczesno- number of artifacts of historic value: a wnętrzu znajdują się cenne the Middle Ages: a carved barokowy ołtarz główny z XVII wieku 17th century early-baroque altar and zabytki ze średniowiecza Gothic crucifix from 1400 i późnogotyckie rzeźby świętych. late-Gothic figures of saints. – gotycki rzeźbiony kru- and a foundation plaque cyfiks z 1400 roku i tablica from 1450 with a bas-relief erekcyjna z 1450 roku z of Madonna and Child. płaskorzeźbą Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Several hundred metres 5 Wiślica to the east of the church Na wschód od kościelnego there are nature reserves Dzięki legendzie o plemieniu Wiślan, The name „Wiślica” is stronly associ- wzgórza Znajdują się w odległości „Przęślin” and „Eastern Mountains” którego książę przyjął chrzest od Wiel- ated with the prehistory of the Polish kilkuset metrów rezerwaty przyrody („Góry Wschodnie”). komorawian na sto lat przed Miesz- state. That’s mainly because of two „Przęślin” oraz „Góry Wschodnie”. kiem – a także dzięki niezwykłemu factors. First, the legend about the dziełu sztuki romańskiej, słynnej pły- Vistulan tribe (Wiślanie) says that cie wiślickiej nazwa Wiślica kojarzona their prince accepted Christianity 4 Gorysławice – kościół jest mocno z pradziejami from Great Moravia state państwa polskiego. Ta płyta – a hundred years before Z Chotla Czerwonego częściowo asfal- From Czerwony Chotel the route leads posadzkowa odkryta zosta- Mieszko. Second, the fa- towa, a częściowo utwardzona droga along the local road – partially paved ła w podziemiach wiślickiej mous Romanesque Slab lokalna prowadzi prosto na południo- and partially asphalt – to the south- bazyliki, w pozostałościach of Orants is located here. wy zachód w kierunku Wiślicy – a ści- west towards Wiślica, or to be more po wczesnośredniowiecz- This floor slab was dis- ślej miejscowości leżącej tuż przed precise, to the village of Gorysławice nym kościele. Niezwykły covered in basilica vaults nią – Gorysławic. W odnalezieniu drogi just before Wiślica. It will be easier for w tym czasie na ziemiach among the remains of the pomagają niebie- you to find the road polskich – choć dość oczy- early-medieval church. skie znaki szlaku if you follow the wisty w tym regionie mate- The floor had been made pieszego wiodące- blue blazes on the riał zastosowany do wyko- of gypsum mass, the ma- go z Pińczowa przez walking trail lead- nania posadzki, to jastrych terial which although Chotel Czerwony do ing from Pińczów wylewany z masy gipsowej. quite obvious in this re- Wiślicy. through Chotel Cz- Na nim wyryte zostały elementy deko- gion was not generally used in Poland erwony to Wiślica. racyjne oraz przedstawienia figuralne in those days. Its surface is engraved W Gorysławicach na z przyciągającymi wzrok postaciami with decorative motifs and human krótko powrót na In Gorysławice re- osób oddających się żarliwej modli- figures engrossed in prayer, one them drogę nr 776 i po kil- join Road 776. A twie, w których rozpoznaje się księcia is believed to be Duke Henry of San- kuset metrach widać po prawej stronie few hundred metres further down Henryka Sandomierskiego i jego naj- domierz. A copy of the Slab is on show kolejną niezwykłą pamiątkę średnio- the road on your right you will see yet bliższych oraz otoczenie. Kopię płyty in the Wielopolski Palace in Chroberz. wiecznej architektury – gotycki kościół another exceptional medieval monu- wiślickiej zobaczyć można w Pałacu pw. św. Wawrzyńca wzniesiony w 1535 ment: a Gothic church dedicated to Wielopolskich w Chroberzu.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 70 71

Za czas powstania tego dzieła sztuki The original is estimated to have been Prezentowana jest tu ekspozycja Mu- called Jan Długosz House. uznaje się lata 1175 –1177. W 1347 roku created between 1175 – 1177. In 1347 zeum Regionalnego w Wiślicy, którą It houses an exhibition of the Regional odbył się tu zjazd możnych i ducho- the congress of the nobility and clergy obejrzeć można – wraz z innymi hi- Museum in Wiślica, which can be visit- wieństwa Małopolski z udziałem króla of Lesser Poland was held here; in the storycznymi miejscami Wiślicy – tylko ed – along with other historical places Kazimierza Wielkiego, na którym ogło- presence of King Casimir the Great. The z przewodnikiem zapewnianym przez in Wiślica – only when accompanied szono zbiór regulacji convent announced a Muzeum. Kontakt: telefon 041 379 21 by an official guide from the Museum. prawa karnego i cywil- code of civil and crimi- 64 lub 502 634 495. Contact: tel (+48) 41 379 21 64 nego, nazwany statuta- nal laws, the so called or (+48) 502 634 495. mi wiślickimi. Łącznie ze „Statute of Wiślica”. statutami piotrkowski- Together with the mi dla Wielkopolski sta- statute of Piotrków for nowiły one pierwsze w Greater Poland, it was Polsce kodeksy pisane. the first written code in Poland. Kazimierz Wielki był fundatorem wiślickiej Casimir the Great was bazyliki Narodzenia the founder of the Najświętszej Marii Pan- Basilica of the Birth ny, wzniesionej w 1350 of the Blessed Virgin roku. Ta imponująca i piękna budowla, Mary in Wiślica built in 1350. This im- której wielki czerwony dach dominuje pressive and beautiful building, with nad dzisiejszą Wiślicą to najstarszy i naj- its large red roof looming over today’s większy dwunawowy kościół w Polsce. Wiślica, is the oldest and the biggest Jego gotyckie, ostrołukowe sklepienie two-aisle church in Poland. Three mas- wsparte jest na trzech potężnych fila- sive pillars divide the interior into two rach dzielących wnętrze parts and support the na dwie części. Gothic ogival vault.

Kościół jest stale otwarty do skupionej mo- The church is always dlitwy i refleksji nad open for those wish- płynącym czasem, a ing to pray and reflect wysoko pod białymi łu- on the passage of time kami sklepienia ścigają Once inside you may się bezgłośnie jaskółki. even observe swal- Obok kościoła niemal lows as they grace- równie wysoko wznosi fully hover below the się masywna dzwon- white arches of the nica z czerwonej cegły, ceiling. Next to the ufundowana przez Jana Długosza, church a massive redbrick bell tower dzięki któremu powstał również w roku rises almost as high as the church. 1460 dom dla kanoników i wikariuszy Jan Długosz was the founder of both kolegiaty, nazywany obecnie Domem the bell tower and the house built in Długosza. 1460 for the canons and curates, today

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 72 73

65Górki – stawy

W odległości 4 kilometrów na wschód 4 kilometres to the east of Wiślica a vast od Wiślicy zaczyna się rozległy obszar area of 34 fish breeding ponds begins. 34 stawów hodowlanych o staropolskich They are named after old Polish titles of: nazwach „Hetman”, „Starosta”, „Kanclerz”, „Hetman”, „Starosta” (Starost), „Kanclerz” „Kasztelan”. Dwa największe kompleksy (Chancellor) or „Kasztelan” (Castellan). The przecina groblą droga nr 771 z Wiśli- two largest complexes are separated by cy, inna lokalna droga prowadzi groblą a causeway with Road 771 to Wiślica. An- w kierunku wsi Górki, gdzie na wapien- other local road runs along a causeway nym wzniesieniu mieści się siedziba go- towards Górki village, with an animal farm spodarstwa hodowlanego. on top of a limestone hill.

Na terenie stawów utworzony został The area of the ponds constitutes a bird rezerwat ptactwa wodno-błotnego dla sanctuary established to protect the ochrony lęgowisk około trzydziestu ga- breeding grounds of about 30 species of tunków ptaków, między innymi perkoza, marsh-water birds, such as grebes, herons, wysokie korony uschłych drzew grzejąc Should you wish to spend more time bird- czapli, łabędzi, kaczek, bociana białego swans, ducks, white and black storks and się w pierwszych promieniach słońca. watching we recommend a stay at Mr Jan i czarnego oraz wielu innych. Ptaków many others. There are plenty of birds and Stojek’s farm in nearby Górki (house No. jest naprawdę mnóstwo, są stosunkowo they are relatively easy to spot. One can Jeśli zaś kilka godzin to za mało poleca- 32) – accommodation meeting European łatwe do obserwacji i można tu spędzić spend hours walking along the banks, get- my sprawdzone gospodarstwo agrotu- standards; tel (+48) 41 3799032. wiele godzin spacerując brzegami i gro- ting to know their habits and photograph- rystyczne pana Jana Stojka w bliskich blami i przypatrując się zwyczajom i za- ing them, for instance as they ettle in the Górkach nr 32, które zapewnia turystom From Górki you can return to Busko follow- jęciom ptaków i fotografując je – gdy na trees in the early morning sun. europejski standard pobytu – telefon 41 ing the Road 771 to Wiślica, and then head przykład wczesnym rankiem obsiadają 3799032. to the north along the Road 776.

Do Buska wrócić można z Górek drogą nr You can also choose the northbound lo- 771 do Wiślicy, a następnie kierując się na cal roads from Górki. Along the way you północ drogą nr 776. will view the rural landscape of the areas around Bilczów and Hołudza before you Można też wybrać drogi lokalne z Górek join the cycle route marked with black bezpośrednio na północ, odkrywając blazes that will take you to Radzanów. wiejskie krajobrazy w okolicy Bilczowa Then, go back to Busko along the path for i Hołudzy, by na koniec dołączyć do trasy hikers and cyclist which leads through Zb- rowerowej, ze znakami czarnymi, prowa- ludowice. dzącej do Radzanowa, a stamtąd wrócić do Buska-Zdroju ścieżką spacerowo-ro- werową przez Zbludowice. If you choose the second option, you will need a tourist map or the file with the W tym drugim wariancie potrzebna jest details of the route for the GPS receiver, mapa turystyczna albo plik z danymi tra- downloaded from the internet version of sy do nawigacji satelitarnej, pobrany z na- this guide: szego przewodnika na stronie: www.kurort24.pl www.kurort24.pl

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 74 75

Białe miasteczka w łagodnym krajobrazie White Towns in Gentle Landscape

Długość 80 km, trasa całodniowa, dobre Distance 80 km, all day trip, main roads. drogi krajowe i wojewódzkie.

1 Trasy samochodowe Chmielnik 2 Szydłów Car routes Staszów 3

Przygotowaliśmy kilka propozycji wycie- We present several suggestions for car czek samochodowych, pozwalających na trips around the Ponidzie, to help you get pełne poznanie Ponidzia, dziedzictwa jego acquainted with its heritage and nature. przyrody i kultury. Zabytki średniowiecz- Medieval architeture, the gypsum karst nej architektury, rezerwaty krasu gipso- reserves, wild birds sanctuary around the wego, wodne ostoje ptaków, piękne parki, fish ponds, beautiful parks, bisons and Stopnica bizony i arabskie konie – to wszystko zoba- arab horses - all this to be visited and en- czyć można w okolicach Buska-Zdroju. joyed in the vicinity of Busko-Zdrój. 4 Pacanów 5

Ziemie Krakowska i Sandomierska to histo- The Cracow and Sandomierz disctricts were ryczne serce Polski Piastów i Jagiellonów. at the heart of Piast and Jagiellonian Poland. Pomiędzy królewską i książęcą Wisłą a bi- The trading routes running here along the skupimi Górami Świętokrzyskimi, na uro- Vistula river acquired special significance dzajnych lessach rosły rycerskie, a potem when Casimir the Great had turned to Ru- szlacheckie majątki ziemskie i niewielkie, thenia. The lands between the royal area of malownicze miasteczka budowane z miej- Vistula and bishops’ Holy Cross Mountains scowego, jasnego kamienia. became home to the estates of the knights and gentry and and this was where a number Stylowa architektura oraz łagodny of picturesque small towns started to grow. i pozbawiony przemysłowych akcen- tów krajobraz sprawiają, że bardzo Nowadays the richness of period architec- łatwo jest tu podróżować i w czasie ture and the unspoilt nature of the area en- i w przestrzeni – a dodatkowo również able you to travel in time and space and even w świecie baśni. taste a bit of a fairytale world.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 76 77

1 Chmielnik W pobliżu chmiel- there is another his- To niewielkie miasteczko gdzie krzy- This small town at the crosswards of nickiego rynku toric building – a brick żują się drogi Kielce – Tarnów oraz Kielce-Tarnówroutes and Jędrzejów- znajduje się jeszcze synagogue built in Jędrzejów – Sandomierz ma bardzo Sandomierz routes has a special place jedna zabytkowa 1633-34, and located szczególny kontekst in history. Here, budowla związana in what was than the historyczny, tutaj 18 on March 18, 1241 z wielowiekową hi- centre of a Jewish marca 1241 wojska Polish troops failed storią miasteczka – quarter. After the Ari- polskie usiłowały to halt the advanc- to murowana syna- ans had been expelled bezskutecznie za- ing Tatar army which goga wzniesiona w from Chmielnik, Jews trzymać pochód ta- a few day later cap- latach 1633 – 34, pośrodku ówczesnej began to play a siginficant part in the tarski, który dopro- tured Kraków and dzielnicy żydowskiej. Żydzi zaczęli od- life of the town and grew in numbers wadził do zdobycia decisively defeated grywać w Chmielniku znaczną rolę po (in the 19th and 20th century they w kilka dni później Polish troops in the przepędzeniu stąd arian, dochodząc constituted 80% of the population of Krakowa, a zakoń- battle of Legnica. do 80% ogółu mieszkańców w XIX i XX Chmielnik). czył się ostateczną klęską wojsk pol- Along the route to Szydłów, a memorial wieku. skich pod Legnicą, gdzie zginął Henryk obelisk has been raised. Pobożny. Przy trasie na Szydłów znajduje się pamiątkowy obelisk. The large market square in Chmiel- nik has an original 19th-century layout Obszerny rynek w Chmielniku ma ory- and it is surrounded by well-preserved 2 Szydłów ginalny XIX-wieczny układ. Otaczają tenement houses. The oldest historical go dobrze zacho- building in Chmielnik W Szydłowie jest co zwiedzać. Uwagę There is no shortage of interesting wane kamieniczki is a beautiful small zwraca przede wszystkim doskonale za- places to see in Szydlow. Perhaps the kupieckie i czynszo- church dedicated to chowany system murów miejskich z Bra- most attractive of them is the network we. Najstarszym za- the Holy Trinity situ- mą Krakowską z XIV wieku – jedyny taki of old city walls with „Brama Krakows- bytkiem Chmielnika ated in place of the w Polsce centralnej. ka” gates dating from the 14th century. jest piękny, niewielki former settlement, It is the only example of such architec- kościółek św. Trójcy Old Chmielnik. The To Kazimierz Wielki otoczył ture to be found in central położony na miejscu church dates from murami powstałe za Wła- Poland. dawnej osady – Sta- the early 16th cen- dysława Łokietka miasto rego Chmielnika. tury, but some of its i zbudował tu zamek, a także The walls around the town Kościół pochodzi z elements are older, kościół pw. św. Władysława. (which itself had been początku XVI wie- from 14th century. Fundacja tego kościoła była founded during the reign of ku lecz budowla Today’s parish church częścią królewskiej pokuty King Ladislaus I) were erect- zawiera elementy dedicated to the Im- za śmierć kanonika Marcina ed by King Casimir the Great starsze, pochodzące maculate Conception Baryczki (podobnie powstały who also build a castle and a z wieku XIV. Obecny of the Blessed Virgin świątynie w Stopnicy, Zago- church dedicated to St Ladi- kościół parafialny Mary dates from the ści, Wiślicy i Sandomierzu). slaus. The latter was build pw. Niepokalanego late 18th century; its by King Casimir as part of poczęcia Najświęt- Baroque frontage W Szydłowie dodatkowo, his penance for the death of szej Marii Panny pochodzi z końca XVIII stands at the foot of the main street in król mający romans z Żydówką Esterką, canon Marcin Baryczka (and so were the wieku, jego barokowy fronton zamyka Chmielnik. ufundował jedną z pierwszych w Polsce churches in Stopnica, Zagość, Wiślica and główną ulicę Chmielnika. Near the Chmielnik square market synagogę. Sandomierz. The Szydłów synagogue,

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 78 79

Kościół pw. św. Wła- one of the first syn- kiem obszerną siedzibą z głównym odically, was quite large. The main dysława to budowla agogues in Poland, budynkiem mieszkalnym ustawionym residential building is perpendicular gotycka z czerwo- was also founded prostopadle do murów obronnych. to the defensive walls. The crushed- nej cegły z wykorzy- by the King Casimir Piętrowa budowla z kamienia łama- stone construction is decorated with staniem piaskowca following his love- nego ozdobiona fake battlements, do detali architek- affair with a Jewish została po częścio- though initially it tonicznych. Wznie- woman, Esterka. wej rekonstrukcji was supposed to siona w 1355 roku The St Ladislaus pseudoblankami, be covered with a na miejscu wcze- church is a red brick ale pierwotnie mu- gable roof. In one śniejszego kościoła Gothic building with siała być nakryta of the corners there drewnianego. Prze- sandstone details, dwuspadowym da- was a cylindrical budowana wielokrotnie odzyskała go- erected in 1355 in place of the old wood- chem. W jednym z tower.foundations tycki wygląd w XX wieku. Zabytkowe en church. It was rebuilt many times and narożników budyn- have survived to wyposażenie kościoła jest dość skrom- regained its Gothic appearance only in ku znajdowała się this day. ne. Warto zwrócić uwagę na późnore- the 20th century. Antique furnishing of cylindryczna wieża, po której zacho- nesansowy ołtarz główny z XVII wieku, the church is rather modest. Note the wały się jedynie fundamenty. Opposite the castle courtyard, in place w którym znajdują się późnogotyckie late Renaissance altar from the 17th cen- of a former corner tower, a strong- rzeźby Matki Boskiej z Dzieciątkiem tury adorned with late Gothic sculptures Po przeciwnej stronie zamkowego room was built in the 16th century. i św. Jana Ewangelisty z początku XVI of Madonna and Child and of St John the dziedzińca, na miejscu dawnej wieży Today it is the home of the Regional wieku, barokowe obrazy św. Kazimie- Evangelist from the early 16th century, narożnej, w murach zbudowano w XVI Museum. There are three themed rza i Floriana oraz XIX-wieczny obraz Baroque paintings of St Casimir and St wieku skarbczyk, tu mieści się obecnie displays arranged with the help of Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Florian, and a 19th-century painting of Muzeum Regionalne. Prezentowane the Świętokrzyski Museum in Kielce the Madonna and Child. są w nim trzy eks- and focusing on Wybudowany przez Kazimierza Wiel- pozycje tematyczne geology, archaeol- kiego zamek królewski, choć wyko- The royal castle erected by Casimir dotyczące geologii, ogy and history of rzystywany tylko okresowo, był cał- the Great, although used only peri- archeologii i histo- Szydłów and its sur- rii okolic Szydłowa roundings. przygotowane z pomocą Muzeum The exhibits include Świętokrzyskiego w traditional artifacts Kielcach. used and produced by local craftsmens: Są tu pokazane zabytki obrazujące locks, iron padlocks, Gothic bricks, as pracę miejscowego rzemiosła – zamki, well as various militaria: a 17th-century kłódki żelazne, cegły gotyckie, a także knight’s armour, spurs, swords, cannon militaria: XVII-wieczna zbroja rycerska, shells and many other. ostrogi, szable, pociski armatnie i wiele innych. The synagogue in Szydłów was built between 1534 – 1564. Its narrow high- Synagoga w Szydłowie zbudowana zo- ly-placed windows suggest a defensive stała w latach 1534 – 1564 i jest jedną character of the building. The Gothic z najstarszych w Polsce. Ze swoimi wą- structure was built of crushed stone, skimi i wysoko umieszczonymi oknami just like the royal castle; the butterfly ma charakter bóżnicy obronnej. Ten roof is hidden behind battlements and

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 80 81 gotycki budynek wymurowany został late Gothic attic wall. The two-metre 3 Kurozwęki podobnie jak zamek królewski z ka- thick walls are additionally reinforced mienia łamanego, a jego pogrążony with massive buttresses. Według legendy założycielem Kuro- Legend has it that the town of dach przesłaniają mur z blankami oraz zwęk był czeski rycerz – Poraj Sławni- Kurozwęki was founded by a Czech późnogotycka attyka. Dwumetrowej A wooden annex adjoins the building kowic, brat św. Wojciecha. W końcu XIV knight Poraj Sławnikowic, a brother grubości mury wzmocnione są dodat- from the west; this is women’s gallery wieku powstał tu jeden z pierwszych of St Adalbert. At the end of 14th cen- kowo masywnymi skarpami. with four small windows overlooking zamków murowanych w Polsce, wybu- tury one of the first stone castles in the interior of the synagogue. Inside, dowany przez Dobiesława, kasztelana Poland was built here by Dobiesław, a Od zachodu przylega do budynku there is a late Renaissance stone Torah krakowskiego, na siedzibę rodu Kuro- castellan of Cracow, as the seat of the drewniana przybudówka – babiniec ark from the early 17th century. zwęckich. Kurozwęki clan. otwarty do wnętrza synagogi czterema małymi okienkami. The renovated syna- Z zamku tego In the following We wnętrzu znajdu- gogue houses an poprzez kolejne centuries, the cas- je się późnorenesan- exhibition of Judai- rozbudowy i mo- tle was repeatedly sowy, rzeźbiony w ca featuring, among dernizacje w nastę- rebuilt and mod- kamieniu Aron ha- others, yads, Torah pujących po sobie ernised so that the kodesz z początku scrolls, bronze reliefs stuleciach powstał present palace is XVII wieku. depicting scenes obecny pałac, łą- an unprecedented from the Old Testa- czący w sposób combination archi- W odrestaurowa- ment. There is also bezprecedenso- tectural styles and nym budynku sy- a four-metre high wy wszystkie style fashions of consec- nagogi prezentowana jest wystawa statue of „Moses” by Gustav Zemła. i idee architektury od średniowiecza utive periods from Middle Ages to the judaików – są tu jady, zwoje Tory, The Centre for Culture in Szydłów, the po wiek XX. 20th century. płaskorzeźby z brązu przedstawiające administrator of this place, organises sceny ze Starego Testamentu – i wie- also temporary exhibitions of sculp- Pałac otoczony jest parkiem, urządzo- The palace is surrounded by a park le innych. W synagodze znajduje się tures and paintings. ny na początku XIX wieku z pomocą designed by a Czech artist and gar- również 4-metrowa rzeźba „Mojżesz” sprowadzonego z Czech artysty – den designer Jan Zalauf at the begin- autorstwa Gustawa Zemły. Centrum ogrodnika, Jana ning of the 19th Kultury w Szydłowie, które jest gospo- Zulaufa. Ptaszarnia, century. The aviary, darzem tego obiektu organizuje tu oranżeria, stawy, orangery, ponds, także okresowe wystawy rzeźby i ma- strumienie, trawni- streams, lawns and larstwa. Kolejny cenny zabytek Szydło- ki i drzewa budziły trees were often wa to gotycki Kościół pw. Wszystkich podziw zaprasza- admired by guests Świętych, pochodzący z przełomu XIV nych gości. and visitors. i XV wieku. W jego wnętrzu odkryto po ostatniej wojnie fragmenty polichro- W Kurozwękach While in Kurozwęki mii z końca XIV wieku. warto też odwie- consider visiting dzić kościół pw. św. Rocha z XVIII wie- the St Roch church from the 18th ku, oraz zespół klasztorny wznoszony century and the monastery complex od XV wieku. whose construction began in the 15th century. Znajduje się tu również stadnina koni arabskich oraz hodowla bizonów ame- There is also an Arabian horse stud rykańskich. farm and an American bison farm.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information

82 83

4 Staszów fialny pw. św. Bartłomieja, nad którego parish church near the market square. Ozdobą staszowskiego rynku jest A beautiful town hall with arcades is portykiem widnieje data 1342. Kościół Over its portico the date „1342” is in- piękny ratusz z podcieniami. Jest też the pride of the market square in w trakcie wielokrotnych przebudów scribed. After numerous alterations, the on świadectwem wielkości tutejszego Staszów. It reflects the greatness of the zatracił swoje pierwotne cechy gotyc- church has lost its original Gothic fea- handlu i rzemiosła rozwijającego się local craft and trade growing here since kie za wyjątkiem masywnych przypór, tures, except for the massive buttresses od połowy XVI wieku, kiedy the mid-16th century when wspierających ściany nawy. Wyjątko- that support the walls of the nave. But Hieronim Łaski uzyskał dla thanks to Hieronim Łaski’s wą wartość nadaje the Mannerist style Staszowa prawo do organi- efforts Staszów gained mu natomiast ma- of the Teczyński zowania jarmarków. Wkrót- the right to organise fairs. nierystyczna kapli- family chapel of ce powstały tu cechy tkaczy, Shortly afterwards the guilds ca Tęczyńskich pw. Our Lady of the Ro- kuśnierzy, krawców i czapni- of weavers, furriers, tailors Matki Boskiej Ró- sary gives a unique ków, a w kolejnym stuleciu and capmakers formed. In żańcowej, wzniesio- value to the church. miasto rozsławiły wyrabiane the next century the town na przez muratorów The chapel was w tutejszych manufakturach became famous for the so- pińczowskich na po- built by masons of szable – słynne „staszówki” called „staszówki”, i.e. locally czątku XVII wieku. Pińczów in the early używane między innymi manufactured swords that 17th century. przez wojska Sobieskiego were used, for example, by pod Wiedniem. the Sobieski army duering the seige of Vienna. 5 Pacanów W XVIII wieku Staszów stał się własno- ścią Czartoryskich, którzy ukończyli In the 18th century Staszów was taken Historia Pacanowa trwa co najmniej The history of Pacanów goes back budowę ratusza z wieżą zegarową. over by the Czartoryski family, who com- od roku 1109 kiedy to biskup krakow- at least to 1109, when the bishop of Wybrukowano wówczas rynek i głów- pleted the construction of the town hall ski Maur wyświęcił pierwszą świątynię Cracow, Maur, consecrated the first ne ulice miasta. with a clock tower. The market square i erygował parafię. W następnym wie- church and founded the parish. In and the main streets were paved at ku osada uzyskała the next century, Największym zabytkiem miasta jest that time. The most important historical prawa miejskie i the settlement was położony w pobliżu rynku kościół para- building in town is the St Bartholomew rozwijała się szybko granted town sta- jako prywatne mia- tus and started to sto handlowe na rapidly develop as skrzyżowaniu dwu a private merchant ważnych szlaków town situated at handlowych: po- the intersection of między Krakowem important trading i Sandomierzem, routes: between oraz Kielcami a Tarnowem i Węgrami, Cracow and Sandomierz, and between a także w bliskim sąsiedztwie dwo- Kielce and Tarnów/Hungary, as well as ru królewskiego i zjazdów rycerstwa in close proximity to the royal court i szlachty odbywających się w niedale- and to the conventions of chivalry and kim Nowym Korczynie. nobility held in nearby Nowy Korczyn. The importance of the town was con- Znaczenie miasteczka potwierdza firmed by its place on the map of East- umieszczenie go na mapie obszaru ern Europe published in Rome 1508.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 84 85

Europy Wschodniej wydanej w Rzymie In 1502 the town successfully resisted 6 Stopnica w 1508 roku. W roku 1502 miasteczko the attack of the Tatars, who crossed zdołało obronić się przed Tatarami, the Vistula and reached Łagów. Pierwsza wzmianka o Stopnicy (Stob- Stopnica, or Stobnica, was mentioned którzy przekroczyli Wisłę, sięgając Ła- nicy) pochodzi od Jana Długosza for the first time by Jan Długosz as gowa. A beautiful church dedicated to Saint i dotyczy roku 1103, kiedy tutejszy he referred to the parish priest from Martin of Tours bears traces of the proboszcz Baldwin powołany został na Stobnica, Baldwin, being appointed Pięknym świadectwem historii Pacano- history of Pacanów. It was built in the biskupstwo krakowskie. Prawa miej- as bishop of Cracow in 1103. Sto- wa jest kościół pw. św. Marcina z Tours, second half of 13th century. Repeat- skie Stopnica uzyskała od Kazimierza pnica was granted town charter by wybudowany w II edly rebuilt and Wielkiego w roku Casimir the Great in połowie XIII wieku. extended (e.g. a 1362, król wybu- 1362. The King also Choć wielokrotnie Renaissance side dował tu również founded a church, odbudowywany i chapel was added kościół, szpital hospital and a de- rozbudowywany in 1633), it retained oraz obronny za- fensive castle here. – renesansowa ka- some fragments of mek. W następnym In the next century, plica boczna z 1633 the walls of the ear- wieku miasto dało another native of roku – zachował ly-Gothic church. Krakowowi kolej- Stobnica became w swoim obrębie Since 1615 it has ną postać – Jana an important figure fragmenty murów been a place of ze Stobnicy, profe- in Cracow. He was kościoła wczesnogotyckiego. Od roku worship of the Christ in Agony while sora Akademii Kra- Jan of Stobnica, a 1615 jest to miejsce kultu Pana Jezusa in September 2009 the Pope Benedict kowskiej, filozofa, professor at the Cra- Konającego zaś od września 2009 ko- XVI elevated the church to the rank of przyrodnika i geo- cow Academy, phi- ściół nosi tytuł bazyliki mniejszej nada- minor Basilica. In the 20th century Pa- grafa. Na wsi nie- losopher, naturalist ny przez papieża Benedykta XVI. canów became known to all the chil- daleko Stopnicy and geographer. Jan dren in Poland as a prowadził statecz- Chryzostom Pasek, W XX wieku Paca- place where goats ne aż do śmierci, the author of „The nów stał się znany are shod hand- ziemiańskie życie Memoirs” – an im- wszystkim dzie- somely. Nowadays, dawny żołnierz portant work of Pol- ciom w Polsce jako in the 21st century Czarnieckiego ish literature, lived miejsce gdzie pięk- it is gaining popu- i awanturnik – Jan Chryzostom Pasek, in the region too. A one-time soldier nie kują kozy, Zaś larity thanks to the twórca zasłużonych dla literatury pol- under Hetman Czarniecki and a well- w wieku XXI staje recently opened Eu- skiej „Pamiętników”. known adventurer, he spent his later się znany dzięki ropean Tale Centre. years peacefully and respectfully in a powstałemu tu Each year the mod- Gotycki kościół farny pw. św. App. Pio- village near Stopnica. Europejskiemu Centrum Bajki. Nowo- ern multimedia museum of tales and tra i Pawła w Stopnicy ufundowany zo- czesne multimedialne muzeum bajek fables entertains and teaches more stał przez króla Kazimierza Wielkiego The Gothic parish church dedicated bawi i rokrocznie uczy rosnące rzesze and more children. w 1349 roku, jako jeden z kościołów to St Peter and St Paul in Stopnica was Dzieci. pokutnych, które król wzniósł jako za- founded by King Casimir the Great in dośćuczynienie za zabójstwo Marcina 1349. It was one of the „penitential” Baryczki. Budowla jest dokładnym od- churches which the king was made biciem Bazyliki kolegiackiej w Wiślicy to erect as a penance for the killing i stanowi przykład tak zwanego goty- of Marcin Baryczka. The construction ku nadwiślańskiego. Najcenniejszym looks just like the collegiate Basilica in zabytkiem kościoła jest umieszczone Wiślica and is an example of so-called w prezbiterium gotyckie antepedium z Wiślica Gothic style. The most precious

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 86 87 podobizną Kazimie- element of the Wapień, siarka, piasek rza Wielkiego. church is the gothic altar frontal with Limestone, sulphur and sand Świątynia po niemal a basrelief of King całkowitym znisz- Casimir the Great. czeniu podczas Destroyed during walk w 1944 roku World War II, the Długość 50 km, trasa całodniowa, dobre Distance 50 km, all day trip, main roads. została odbudo- church and the Sa- drogi lokalne. wana. Odbudowa- cred Heart Fathers’ ny został również monastery com- zniszczony przez plex were rebuilt. Busko-Zdrój Niemców zespół The monastery Szczaworyż klasztorny o.o. ser- complex had been 1 canów, ufundowa- founded by Krzysz- ny przez Krzysztofa tof Ossoliński in Ossolińskiego w 1639; it is the place 1639 roku. W jego where Jan Chryzos- murach pochowana tom Pasek’s mother 7 Dobrowoda Zborów została matka Jana and probably Pasek 2 Chryzostoma Paska, a prawdopodob- himself were buried. The only place 6 Piasek nie również on sam. Nie odbudowano not to have been rebuilt is the minster 3 Solec-Zdrój jedynie przyklasztornego kościoła pw. dedicated to St Mary Magdalene and Wielki św. św. Marii Magdaleny i Franciszka. St Francis. 5 Strożyska Wełnin

Nowy Korczyn 4

Wycieczka zaczyna się od odwiedzenia The trip starts in Szczaworyż where we visit Szczaworyża z pięknym kościołem na wzgó- a beautiful church on the hill and the grave rzu i żołnierskimi mogiłami z września 1939 of soldiers who died in September 1939. roku. Kolejnym miejscem jest zespół pałaco- Then we proceed to the palace complex in wy w Zborowie w pięknej wiejskiej okolicy. Zborów. There is also Solec-Zdrój, situated Pośród pól i lasów położony jest też Solec- among the fields and forests. The town is Zdrój, miejsce które warto poznać ze wzglę- worth visiting because of its history and du na ciekawą historię i zupełnie nowe moż- innovative medical facilities. Further to the liwości lecznicze. Jeszcze dalej na południe, north lies a former royal residence of Nowy w miejscu gdzie Nida wpada do Wisły, leży Korczyn. On the way back we can admire 3 Nowy Korczyn, dawna siedziba królewska. beautiful medieval churches built of white W drodze powrotnej do Buska-Zdroju zoba- hewn limestone; these are in Strożyska, Pi- czyć można trzy piękne średniowieczne ko- asek Wielki and Dobrowoda. ścioły z białego ciosanego wapienia – w Stro- żyskach, Piasku Wielkim i Dobrowodzie.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 88 89

1 Szczaworyż mnik i zbiorowe groby 121 żołnierzy who were killed in the battle of Broni- 22 Dywizji Piechoty Górskiej poległych na on September 9, 1939. Szczaworyż to niewielka miejscowość Szczaworyż is a small town situated w bitwie pod Broniną 9 września 1939 położona u podnóża kuesty gipsowej on a gypsum cuesta 7 km to the east roku. w odległości 7 kilometrów od Buska- of Busko Zdrój. The busy road that Zdroju w kierunku wschodnim. Prze- crosses the town leads from Kielce to chodzi przez nią ruchliwa droga Kiel- Tarnów and, in the summer, fruit and ce – Tarnów, przy której od czerwca vegetables from the local fields and or- 2 Zborów do września kwitnie handel owocami chards are being sold along its route. i warzywami pochodzącymi z miej- The main point of interest is, however, Ze Szczaworyża, kierując się na Sułko- From Szczaworyż head towards scowych sadów i pól. Główną uwagę the while church on the hillside. This wice i Kików, jedzie się wąską lokalną Sułkowice and Klików. Take a local przyciąga jednak is the church dedi- drogą pośród wiśniowych sadów. narrow road that runs along cherry eksponowana na cated to St James orchards. niewielkim wznie- the Great, built in Pierwotnie ta wieś należała do uposa- sieniu biała sylwet- 1618 but some of żenia klasztoru na Świętym Krzyżu. Od Originally, the village belonged to the ka kościoła pw. św. its elements are ex- XVI wieku stała się własnością rodzi- monastery from the Holy Cross. In the Jakuba Starszego, amples of the 15th- ny Zborowskich, którzy zbudowali tu 16th century it was incorporated into pochodzącego z century architec- siedzibę w stylu renesansowym. Ko- the Zborowski’s estate and the fam- roku 1618, a zawie- ture. The present lejnymi właścicielami byli Tarnowscy. ily built a Renaissance style residence rającego elementy mortuary chapel W XVIII wieku gospodarstwo tutejsze here. The Tarnowski family were the architektury z wieku used to be a pres- wzbogaciło się o spichlerz i gorzelnię. next owners. In the 18th century a XV. Obecna kaplica przedpogrzebowa bytery. The building was erected in the W roku 1803 dokonano przebudowy granary and distillery were added to to tak zwana stara plebania, budynek 16th century, but some elements are pałacu, nadając jej styl neoklasyczny. the local farm. In 1803 the palace was pochodzący z XVI wieku i również za- even older. The church precincts and Powstał wówczas również rozległy rebuilt in a neoclassical style. At that wierający w sobie elementy znacznie the church itself have been beautifully park ze stawami oraz ogrodzenie ze time a spacious park with ponds was starsze. Sam kościół i całe otoczenie renovated and covered with greenery stylową bramą established and a wzgórza kościelnego są pięknie odno- thanks to the efforts of the local parish wjazdową. fence with a period wione i zagospodarowane zielenią – priest and the devoted parishioners. entrance gate built. staraniem tutejszego proboszcza oraz Obecnie w zespole ofiarnych parafian. Inside the church there is a painting pałacowym mieści Today, within the of Our Lady of Szczaworyż, which has się Dom Pomocy palace complex W kościele znajduje się obraz Matki an interesting history. It used to be- Społecznej, wybu- there is a Welfare Boskiej Szczaworyskiej, którego hi- long to the Camaldolese monks from dowano też nowe House and some storia jest niezwykła. Kiedyś należał the monastery on top of Chełmica. pomieszczenia dla new residential on do braci kamedułów z klasztoru During the Swedish invasion the pensjonariuszy quarters, but the na górze Chełmicy. Podczas najazdu painting was moved to the church in i sam budynek pałacu stoi niewykorzy- palace itself is not used. You can reach szwedzkiego obraz został dla większe- Szczaworyż for safety. The painting stany. Do parku i pałacu można dostać both the park and the palace either go bezpieczeństwa przeniesiony do survived the war but the monastery się albo główną bramą albo dawną by the main gate, or by the former of- kościoła w Szczaworyżu, gdzie prze- was destroyed and the monks slaugh- bramą reprezentacyjną od południa. ficial gate from the south. There is also trwał wojnę podczas gdy Szwedzi nie tered by the Swedish army. The World Od południa również przylega do pa- a picturesque pond surrounded by tylko zniszczyli klasztor, ale też zamor- War II is also commemorated here; in łacu malowniczy, otoczony zielenią greenery situated to the south from dowali zakonników. O dramatycznych the local cemetery there is a monu- staw. the palace. dniach ostatniej wojny przypominają ment and mass graves of 121 soldiers natomiast na pobliskim cmentarzu po- from 22nd Mountain Infantry Division

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 90 91

3 Solec-Zdrój w rejonie Solca nowe źródła mineralne magnolia bushes. The mineral springs posiadają niespotykane gdzie indziej recently discovered near Solec have Ta niewielka, położona pośród pól i la- Solec - a picturesque village, lying w świecie stężenie siarkowodoru. Źró- exceptionally high concentration of sów, miejscowość to obdarzone wyjąt- amid fields and forests - is also an at- dło „Malina” dało hydrogen sulphide. kowymi walorami uzdrowisko. Pierw- tractive spa resort. The first baths were podstawę do budo- With the discov- sze łazienki wybudował tu już 1837 built here in 1837 by the owner of wy w Solcu-Zdroju ery of the „Malina” roku, ówczesny właściciel Solca, hrabia Solec, count Godefroy, who exploited nowoczesnego spring, a modern Godefroy, wykorzystując bogate źró- the mineral rich waters that contained trzygwiazdkowego three-star spa hotel dła wód mineralnych z jonami chloru, chlorine, iodine, bromine and sulphur hotelu zdrojowego „Malinowy Zdrój” jodu, bromu i siarki. Zwłaszcza wyso- ions. The high concentration of sul- „Malinowy Zdrój” i was built and the kie stężenie związków siarki sprawia, phur compounds is what makes these znacznego wzrostu number of visitors że jest to najsilniejsza woda lecznicza waters most potent spa waters not ilości przyjeżdżają- increased. w Polsce i w Europie. Specyficzny mi- only in Poland but also in the whole cych tu kuracjuszy. kroklimat okolicy oraz bliskość natu- of Europe. The unique microclimate in ralnej przyrody to dodatkowe czynniki the region and the closeness to nature sprzyjające skutecznej terapii. are also beneficial to health. 4 Nowy Korczyn

Obecne obiekty zdrojowe, w większo- The modern spa buildings were Przejeżdżając przez Nowy Korczyn nie In Nowy Korczyn a Gothic-Renaissance ści wybudowane zostały na początku erected mainly at the beginning of sposób nie zwrócić uwagi na gotycko- church dedicated to the Holy Trinity XX wieku – Sanatorium "Świt' i "Jasna", the 20th century: the sanatoria „Świt” renesansową bryłę kościoła pw. św. will attract your attention. The town Wille "Prus" oraz "Irena" łączy z Łazien- and „Jasna”, the villas „Prus” and „Irena”, Trójcy, której widok, nawet przypad- was founded by Bolesław V the Shy in kami zabytkowa aleja zdrojowa Ze and the Baths. All of them are situated kowemu turyście, zdradza historyczną 1258 and thanks to trade it underwent starymi lipami, platanami, krzewami along the historic spa avenue, deco- rolę tego miejsca. Miasto, lokowane rapid development. The town gained magnolii. Odkryte w ostatnich latach rated with old linden, plane trees and już w 1258 roku political impor- przez Bolesława tance when King Wstydliwego, szyb- Casimir the Great ko rozwijało się chose it to built a dzięki handlowi, a royal castle. od czasu, kiedy Ka- zimierz Wielki zbu- During the reign dował tutaj zamek of the Jagiellon- królewski, zyskało ian dynasty it was również znaczenie the residence of polityczne. courtiers and knights where en- Za Jagiellonów często przebywał tu voys were received and where politics dwór, tu zjeżdżało się najpierw rycer- was shaped. Nowy Korczyn became a stwo, a potem szlachta. Tu przyjmowa- centre of royal power whose impor- no posłów i zajmowano się polityką. tance was second only to Cracow. In Nowy Korczyn stał się drugim po Kra- the 20th century, Nowy Korczyn reap- kowie ośrodkiem władzy królewskiej. peared on the pages of history as the W XX wieku Nowy Korczyn pojawił się 1st Polish Legions’ Infantry Regiment ponownie na kartach historii, kiedy under Józef Piłsudski fought here podczas obrony przed ofensywą rosyj- against the Russian offensive in 1914.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 92 93 ską w 1914 roku toczyły w tym rejonie Piłsudski’s head-quarters were located 5 Strożyska walki oddziały for- in Nowy Korczyn. mowanego właśnie Kolejny gotycki kościół znajduje się we There is another Gothic church in I Pułku Piechoty Le- The oldest monu- wsi Strożyska, przy drodze w kierunku Strożyska village, along the road to gionów Polskich do- ment in Nowy Ko- Wiślicy. To kościół pw. Wniebowzięcia Wiślica. This is the church dedicated to wodzonego przez rczyn is a red brick NMP ufundowany w roku 1378 przez the Assumption of the Blessed Virgin Józefa Piłsudskiego, Gothic church Michała ze Strożysk. Dość potężna, Mary, founded by Michał of Strożyska którego sztab i kwa- dedicated to St Sta- opięta przyporami nawa z kamienia in 1378. The massive nave, surrounded tera mieściła się w nislaus, belonging ciosanego pochodzi by buttresses built Nowym Korczynie. to the Franciscan z XIV wieku, podob- of crushed stone monastery com- nie jak masywna and a colossal, Najstarszym zabyt- plex. The church wieża o trzech kon- three- storey tower kiem Nowego Kor- was founded in dygnacjach. are both 14th-cen- czyna jest zbudo- 1257 by Bolesław tury constructions. wany z czerwonej the Shy and his Świątynia położo- cegły gotycki ko- wife St Kinga, and na na niewielkiej Situated on a gen- ściół pw. św. Stani- in the 14th cen- wyniosłości pełniła tle hill the church sława wchodzący w tury extended by też kiedyś funk- used to have a de- skład klasztornego Casimir the Great. cje obronne o czym świadczą otwo- fensive function, which is indicated zespołu pofrancisz- The architecture of ry strzelnicze w wieży. Według Jana by the presence of embrasures in the kańskiego. Kościół the 16th-century Długosza znajdowała się tu również tower. According to Jan Długosz, there został ufundowany Gothic- Renais- wikarówka oraz szkoła – co mówi z ko- was also a presbytery and a school. It w 1257 przez Bole- sance church dedi- lei o liczebności i zasobności tutejszej reveals how populous the local parish sława Wstydliwego cated to the Holy parafii w średnio- must have been in i jego żonę św. Kin- Trinity is complete- wieczu. the Middle Ages. gę, a rozbudowany ly different. Due to w XIV wieku przez its unusual propor- Do wnętrza świątyni You can enter the Kazimierza Wielkie- tions the building wiodą przez przed- church through go. is dominated by a sionek pod wieżą one of the two steep copper roof. dwa ostrołukowe ogival portals. Całkiem odmienną portale, nad jednym Over one of them architekturę posia- znich widnieje tar- there is a shield da jasny gotycko-renesansowy kościół cza z herbem Pół- with the Półkozic pw. św. Trójcy zbudowany w XVI wieku. kozic. Wyposażenie wnętrza pochodzi coat of arms. The church furnishings Charakterystyczne proporcje budowli głównie z XVIII wieku – to barokowy come mainly from the 18th century: a sprawiają, że w jego sylwetce domi- krucyfiks i rokokowy ołtarz główny. baroque crucifix and rococo altars (the nują pokryte miedzianą blachą połacie high altar and the side altar dedicated stromych dachów. W pobliżu kościoła stoi figura przy- to Virgin Mary). drożna z 1696 roku oraz niewielka kapliczka. Near the church a roadside statue from 1696.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 94 95

6 Piasek Wielki go w Polsce. Co do odważnej walki to in Poland ended. Speaking of coura- warto wspomnieć, że z Piasku pocho- geous fights, Jerzy Grudzień, a great Nazwa miejscowości trafnie oddaje The name of the village (Great Sand) dzi nasz wielki mistrz bokserski – Jerzy Polish boxing champion, also came charakter okolicy – w krainie lessowych reflects the character of this area –a Grudzień. from Piasek. czarnoziemów pojawia się oto wielka large stretch of sand was brought onto połać piasku pozostawionego tu przez this loess black land by a glacier. The lodowiec. Historyczne znaczenie tego historical importance of the place is 7 Dobrowoda miejsca wskazuje kościół pw. św. Kata- demonstrated by the church dedicat- rzyny Aleksandryjskiej wybudowany ed to St Catherine of Alexandria, built Wieś Dobrowoda należała w średnio- In the Middle Ages Dobrowoda vil- pierwotnie w roku 1340. Wielokrotnie in 1340. Later on, it was renovated and wieczu do biskupów krakowskich lage belonged to the Bishops of Cra- odnawiany i przebudowywany, zacho- rebuilt many times but some traces of władających ziemiami wokół Gór cow who ruled the lands around the wał ślady swojej przeszłości – między its origin have remained, e.g. a Gothic- Świętokrzyskich. Tu zbudowali swoją Świętokrzyskie Mountains. Once Nowy innymi gotyckorenesansowy portal Renaissance portal between the pres- podróżną siedzibę blisko Nowego Kor- Korczyn became a royal residence and pomiędzy prezbiterium a zakrystią, bytery and the sacristy adorned with czyna kiedy stał się on rezydencją kró- a centre for important meetings and z herbami Jastrzębiec i Warmia, nale- the Jastrzębiec and Warmia coats of lewską, miejscem spotkań i uroczysto- state celebrations the bishops build żących do dawnych arms of the former ści państwowych. a residence in właścicieli Piasku, owners of Piasek: Po tamtym dworze Dobrowoda, in a Gnoińskich i Zbo- the Gnoiński and ślad nie pozostał convenient vicinity rowskich. Zborowski families. ale wieś szczyci się of Nowy Korczyn. i tak wyjątkową No trace remains Wcześniej jeszcze Earlier, Piasek Wiel- pamiątką po bisku- of that estate but Piasek Wielki na- ki belonged to the pach. To murowany there is another leżał do Melsztyń- Melsztyński family; kościółek pod we- monument remind- skich i oni sprawili, because of them zwaniem św. Marii ing of the bishops. że nazwa ta prze- the village went Magdaleny, piękny It is a brick church szła do historii. Tutaj bowiem właśnie down in the history of Poland. Spytko dzięki doskonałym proporcjom i nie- dedicated to St Mary Magdalene, Spytko III Melsztyński, zwolennik husy- III Melsztyński was a supporter of the zwykłej prostocie oraz bieli surowego beautiful thanks to good proportions, tów dążący do ograniczenia wpływów Hussites seeking to reduce the influ- wapienia. magnificent simplicity and the white- biskupa krakowskiego Zbigniewa Ole- ence of Zbigniew Oleśnicki, who – as ness of limestone. śnickiego, sprawującego po śmierci the bishop of Cracow – had assumed Ten otoczony niskim kamiennym mur- Władysława Jagiełły rządy Rzeczypo- authority of the Polish state after the kiem gotycki kościółek z ciosanego This Gothic church built of crushed spolitej – zebrał swoich stronników death of King Władysław Jagiełło. wapienia powstał w drugiej połowie limestone is surrounded by a low aby uderzyć na Nowy Korczyn gdzie Here Melsztyński rallied his follow- XIV wieku, a w kolejnych wiekach był stone wall and was erected in the rezydował biskup. Wojska królewskie ers to strike Nowy Korczyn where the rozbudowywany – dostawiono kruch- second half of the 14th century. Dur- pokonały jednak oddziały Spytka, on bishop resided. However, the royal tę i kaplicę Matki Boskiej. Na ścianach ing the following centuries it was ex- sam poniósł śmierć w mężnej walce. army defeated Spytek’s troops and he zewnętrznych znaleźć można frag- tended - a vestibule and a Chapel of Jak pisze Jan Długosz „Ciało jego przez was killed. As Jan Długosz writes: „his menty dawnych gotyckich inskrypcji Our Lady were added. On the outer trzy dni, obnażono do naga, leżało w naked corpse lied for three days in the oraz płaskorzeźby Zaś nad wejściem walls there are fragments of ancient tem miejscu, gdzie go zabito, aż wresz- place where he had been killed until, zwraca uwagę portal z herbem Łodzia. Gothic inscriptions, while over the cie z rozkazu króla wydano je żonie on the king’s order, it was handed over W pochodzącym z XVIII wieku ołtarzu entrance a portal with the Łodzia coat Beatryxie, która się z płaczem o nie do- to Sputko’s wife Beatrix, who had been głównym znajduje się obraz przed- of arms attracts one’s attention. At the praszała, i pochowano w kościele pa- crying for it, and was buried in the stawiający Chrystusa na krzyżu, pod 18th -century high altar you will find a rochialnym wsi Piasek”. W ten sposób parish church in Piasek village.” Thus którym klęczy rozpaczająca św. Maria painting depicting Christ on the cross skończyła się historia ruchu husyckie- the history of the Hussite movement Magdalena. We wnętrzu znajduje się before which Saint Mary Magdalene is

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 96 97 wiele innych cennych zabyt- kneeling. Inside, there are Uroki wiejskiej okolicy ków, jak kamienna chrzciel- many other valuable relics nica gotycka, renesansowa such as a Gothic stone bap- Charm of the Countryside płyta nagrobna, obrazy i epi- tismal font, a Renaissance tafia. W sąsiedztwie kościoła tombstone, paintings and w ogrodzie stoi wymagająca epitaphs. In the garden next Długość 60 kilometrów, kilkugodzinna This 60 km trip will take you several hours. pilnej renowacji kapliczka to the church there is a small wycieczka lokalnymi drogami do miejsc The route leads to the places not far from z XVII wieku. 17th-century chapel in need niezbyt odległych od Buska, położonych Busko, on the left and right banks of of urgent restoration. na lewym i prawym brzegu doliny Nidy. the Nida valley. Facilities available here Możliwość zażycia kąpieli w wodach include: open-air baths in sulphur waters, siarkowych na wolnym powietrzu, podzi- beautiful botanic garden and thorough- wiania pięknego ogrodu botanicznego bred Arab horses farm stud. oraz koni arabskich pełnej krwi.

6 Michałów 1 Bogucice

Krzyżanowice 2 Gacki 3 Busko-Zdrój Młodzawy 5 Leszcze

4 Chroberz

Trasa prowadzi z Buska drogą na Pińczów, The route leads from Busko in the direction lecz w Bogucicach skręca na południe, of Pińczów, yet in Bogucice it turns to the w kierunku Nidy. W Gackach można oglą- south for Nida. In Gacki you can see rock dać ściany skalne z formacjami kryształów walls with gypsum crystal formations and gipsu, a także kąpać się w malowniczych bath in the lakelets created in place of the jeziorkach utworzonych w miejscu daw- former gypsum mine excavation. On the nego wydobycia gipsów. W Chrobrzu, na other bank of the Nida, in Chroberz, there drugim brzegu Nidy, Ośrodek Dziedzictwa is the Centre of Ponidzie Cultural Heritage Kulturowego Ponidzia w dawnym pałacu located in the former Wielopolski’s pal- Wielopolskich zaprasza na wystawy arche- ace, which hosts archaeological and geo- ologiczne i geograficzne, zaś w Ogrodzie graphical exhibitions. The Garden at the na Rozstajach w Młodzawach podziwiać Crossroads in Młodzawy is also worth visit-

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 98 99 można egzotyczne rośliny i wyjątkowe ing for its exotic plants and rare birds. The ptaki. Ostatnim miejscem na trasie jest naj- biggest horse farm stud in Poland, located większa w Polsce stadnina koni arabskich in Michałowice, is the last leg of the tour. w Michałowie. 1 Bogucice

Obecny kościół powstał w roku 1630 Today’s church was founded in 1630 by z fundacji Tomasza Tomasz Szawocki, a Szawockiego, ka- canon from Wiślica, nonika wiślickiego, but the parish ex- jednak parafia z ists since the begin- drewnianym, a po- ning of 14th cen- tem murowanym, tury – at first with a kościołem istniała wooden, then with tu od początku XIV brick church. In the wieku. W murach church some Goth- kościoła zacho- ic elements and a wały się elementy gotyckie i wnętrze baroque interior with an 18th-century barokowe z obrazem z XVIII wieku w painting at the main altar survived. wadzi do kilku zbiorników wodnych z therapeutic properties because it con- ołtarzu głównym. Z prezbiterium do There’s also an early baroque marble czystą, bo zasilaną źródłami wodą. Ta tains sulphur and calcium compounds. zakrystii prowadzi wczesnobarokowy portal leading from the chancel to the woda ma dodatkowo walory lecznicze, marmurowy portal mający na nad- sacristy; a Latin text describing the his- bo źródła oczywiście zawierają związki Those who have already been here prożu łaciński tekst opisujący historię tory of the church is inscribed on its siarki oraz wapnia. find the baths helpful especially for kościoła. lintel. rheumatism; they may not be as strong Bywalcy twierdzą, że tutejsze kąpiele as those in Busko, but here you can pomagają szczególnie na reumatyzm, avoid the spa discipline. Simply book 2 Gacki może nie w takim stopniu jak te w a place at the Loch Ness campsite, lo- Busku, ale za to bez sanatoryjnego cated next to one of the lakes. Among Dojeżdżając od strony Bogucic do If you go to Gacki village from Bogucice, drylu. Wystarczy zarezerwować sobie the trees and well-tended lawns, you miejscowości Gacki ma się po prawej on your right, on the west side of the tu miejsce na kempingu Loch Ness, will find double cabins, a kitchen with zachodniej stronie wzgórza otwarty hill you will have a view of the partially położonym nad brzegiem jednego ze gas stoves, toilet, wash rooms with hot widok na częścio- flooded area of zbiorników, gdzie wśród drzew i równo water, and of course an spacious tent wo zalane wodą the former gypsum przystrzyżonej trawy znaleźć można site. Loch Ness Campsite, tel +48 604 tereny dawnego quarry. There’s no dwa dwuosobowe domki, kuchnię z 147 334 wyrobiska po eks- good connection gazem, toaletę i umywalnię z ciepłą ploatacji gipsów. with the attractive wodą – i oczywiście wiele miejsca na Jeziorka w dole wy- lakelets at the site, rozbicie namiotów. Kemping Loch glądają naprawdę but a bumpy road Ness – tel. 604 147 334. atrakcyjnie. Dojazd running across the do nich jest dość rocky bluffs with kiepski, ale wybo- large gypsum crys- ista droga mijając skalne skarpy z wiel- tal formations leads to several reservoirs kimi formacjami kryształów gipsu pro- with clean, spring water. This water has

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 100 101

3 Krzyżanowice XIV wieku prawa miejskie a small village, and probably nie przyniosły rozwoju quite original at the time. Krzyżanowice to miejscowość ciekawa Krzyżanowice is a picturesquely situat- Krzyżanowic. Pod koniec What is most characteristic już przez samo swoje położenie. Aby ed village. To discover its beauty, for a XVIII wieku proboszczem of this church dedicated to zrozumieć, warto najpierw wspiąć start climb up the small hill behind the w Krzyżanowicach był to St Thecla is the frontage się na niewielkie wzniesienie góru- village. From the top you can admire Hugo Kołłątaj, dzięki któ- with four massive columns jące ponad wsią. Z jego wierzchołka a wide floor of the valley and a mean- remu zbudowana została and topped with a cross widać jak na dłoni szerokie dno doliny dering river, which takes a deep bend dość niezwykła jak na tak held by a pair of angels. i meandrującą rzekę, której obecne in Krzyżanowice. The whole valley niewielką osadę i pew- koryto robi głębo- turns in this place; nie dość awangardowa ki zakręt właśnie its route leads na tamten czas świątynia tutaj, w Krzyżano- from Pińczów (vis- w stylu klasycystycznym. Najbardziej wicach. Skręt tutaj ible in the north) charakterystycznym elementem ko- wykonuje podob- to Wiślica (visible in ścioła pw. św. Tekli jest jego fronton nie cała obszerna the south -east). On z czterema potężnymi kolumnami dolina prowadząca the horizon you can uwieńczony krzyżem podtrzymywa- od widocznego na see the wooded nym przez parę aniołów. północy Pińczowa hills of Wodzisław w kierunku również Garb in the south widocznej na południowym wscho- and in the west. The place from which 4 Chroberz dzie Wiślicy. Od południa i zachodu you can admire those views is the horyzont zamykają zalesione wznie- edge of so called „Krzyżanowice Garb” Koryto Nidy, ponad którym prowa- The Nida bed is broad and shallow. A sienia wzgórz Garbu Wodzisławskiego. – a carbonate rock hill with two very dzi most do leżącej na stoku doliny bridge across the river leads to Chrob- Miejsce zaś, z którego prowadzimy steep slopes. There’s also the largest wsi Chroberz, jest szerokie i płytkie. erz village. A ford probably existed obserwacje, to krawędź tak zwanego nature reserve of xerothermophilic Zapewne istniał tu bród od czasów here since prehistoric times. A legend „Garbu Krzyżanowickiego”, wzniesie- plants in the Ponidzie region. You can przedhistorycznych. Legenda mówi says that Bolesław I the Brave founded nia zbudowanego also observe typical o założeniu gro- a town with a castle ze skał węglano- karst formations – du z zamkiem i and a church here. wych z dwoma sinkholes and land- kościołem przez Later the village stromymi schodzą- slides. Bolesława Chro- belonged to the cymi prostopadle brego. W czasach Tarnowski family zboczami. Znajduje The history of the późniejszych wieś who in 1550 built się tu największy town goes back stanowiła własność a church dedicated na Ponidziu re- to the early Mid- między innymi Tar- to the Assumption zerwat kseroter- dle Ages when the nowskich, którym of the Blessed Vir- miczny. Można też Norbertines settled zawdzięcza kościół gin Mary. On the w nim obserwować zjawiska rzeźby here before moving to Busko. Despite pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii extremely valuable Renaissance tomb- powierzchni typowe dla krasu – lejki being granted a charter in the 14th Panny z roku 1550. stone of Stanisław Tarnowski, the gov- i zapadliska. century the town did not undergo no- ernor of Sandomierz and the founder table development. At the end of the Wyjątkowo cenny, renesansowy na- of the church, there is an inscription Historia tej miejscowości sięga wcze- 18th century Hugo Kołłątaj was the grobek Stanisława Tarnowskiego, wo- recounting his numerous journeys snego średniowiecza, kiedy osiedlił się parish priest in Krzyżanowice. Thanks jewody sandomierskiego i fundatora to places such as Greece, Arabia or tu zakon norbertanek, które następnie to him a church in the classical style kościoła, posiada inskrypcje dotyczące Egypt. przeniosły się do Buska. Uzyskane w was built; it was fairly unusual for such

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 102 103 m. in. jego licznych podróży, np. do The last owners of Chroberz was the 5 Młodzawy Grecji, Arabii, Egiptu. Wielopolski family and their 19th - century classical palace is currently Kręta wiejska ulica prowadzi na szczyt A winding country road climbs up to Ostatnimi właścicie- home to the Centre wzgórza, gdzie w otoczeniu wysokich the top of the hill where, surrounded by lami Chrobrza byli for Local Govern- drzew stoi późnobarokowy kościół tall trees, a late baroque church dedi- Wielopolscy, zbu- ment Heritage of z pierwszej połowy XVIII wieku pw. cated to the Holy Spirit and Our Lady of dowany przez nich Ponidzie. It houses Ducha Świętego i Matki Boskiej Bo- Sorrows stands. The church was built in w XIX wieku klasy- a unique interdis- lesnej. Ta bazylika z bogato zdobioną the first half of the 18th century. It has cystyczny pałac jest ciplinary exhibi- fasadą i trzema na- a richly decorated obecnie siedzibą tion of the local wami mogłaby być facade and three Samorządowego nature and culture. chlubą niemałego aisles inside. The Ośrodka Dziedzic- This is primarily a miasteczka i za- church is so grand twa Kulturowego collection of ex- skakująco wygląda that it is surprising Ponidzia i mieści w swoich zabytko- ceptional archaeological finds from na skraju łagodnie a building like this wych wnętrzach unikalną interdyscy- nearby Pełczyska where Archaeological pofalowanych pól, should stand at the plinarną prezentację tutejszej przyro- Institute of Warsaw University have been ciągnących się da- edge of vast fields dy i kultury. carrying out excavations for many years. leko na południe. stretching far to the For example, there’s a reconstruction of Polnych dróg strze- south. The country Jest to przede wszystkim ekspozycja a female face of Przeworska culture, the gą święci Jan Kanty i Jan Nepomucen, roads are watched over by the figures wyjątkowej wartości znalezisk arche- only such object in Poland. The Geo- w barokowych kapliczkach z krucyfik- of St Jan Kanty and St John of Nep- ologicznych ze stanowiska w pobli- graphical Institute of Warsaw Univer- sem. omuk placed in the baroque shrines. skich Pełczyskach, gdzie sity also field research in trwały wieloletnie prace Ponidzie. Bliżej głównej drogi, przy zakręcie, Closer to the main road, at the corner, prowadzone przez Instytut znajduje się brama „Ogrodu na Roz- there is a gate to „The Garden at the Archeologii Uniwersytetu This was the basis for an- stajach”. To jedyny w województwie Crossroads.” It is the only private botan- Warszawskiego – z jedy- other exhibition which świętokrzyskim prywatny ogród bo- ical garden in the Świętokrzyskie prov- ną w Polsce rekonstrukcją presents the natural envi- taniczny udostępniony do zwiedzania. ince that is open to the public. There twarzy kobiety kultury ronment of the region. Yet Znajduje się tu ponad 2000 gatunków are over 2000 species of plants, trees, przeworskiej. Również another exhibition shows roślin, drzewa, krzewy i byliny – w tym shrubs and perennials, including exotic Wydział Geografii Uniwer- the history of the late rośliny egzotyczne. W ogrodzie żyją ko- plants. In the garden a number of ani- sytetu Warszawskiego pro- Pińczowski Estate, while lorowe pawie, czar- mals live: colourful wadzi na Ponidziu od wielu the events connected ne łabędzie, czarny peacocks, black lat badania terenowe. Na ich podsta- with the recent war and the resist- bocian, kaczki, gęsi, swans, black storks, wie przygotowana została kolejna ance movement are the theme of the papugi i bażanty. ducks, geese, par- ekspozycja przedstawiająca w sposób exhibition on the so-called „Pińczów Atrakcją są również rots and pheasants. wszechstronny środowisko przyrodni- Republic of 1944.” wielopoziomowe Other attractions cze tego regionu. Całkiem nieodległą oczka wodne po- include multi-level historię ostatnich lat Ordynacji Piń- łączone wodospa- ponds with water- czowskiej prezentuje kolejna wystawa, dami i roślinność falls and aquatic zaś wydarzenia związane z ostatnią wodna. Zwiedzanie plants. You can visit wojną i ruchem oporu przedstawia ogrodu możliwe jest w weekendy od the garden on weekends from April to ekspozycja dotycząca tak zwanej „Re- kwietnia do listopada. November. Tel: (+48) 41 357 92 65. publiki Pińczowskiej”. Kontakt: tel. 41 357 92 65.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 104 105

6 Michałów Klasztory i pałace Monasteries and Palaces Miejsce szczególnie warte odwiedze- A place particularly worth visiting. The nia. Stadnina Koni Michałów hoduje Horse Stud Farm Michałów has raised konie czystej krwi arabskiej od ponad pure-bred Arabian horses for over 50 Długość 120 km, trasa całodniowa, drogi Distance: 120 km, all day trip, main roads. 50 lat. Jako największa w Polsce i jedna years now. As the largest farm in Po- wojewódzkie. To całodzienna wycieczka, This is a day-long trip during which you will z większych w Europie utrzymuje sta- land and one of the largest in Europe, w trakcie której odkrywa się najstarszą discover traces of the history of Ponidzie: do prawie 400 koni it keeps a herd of historię Ponidzia i pamiątki po niej – klasz- monasteries, churches and palaces. The route czystej rasy arab- nearly 400 pure- tory, świątynie i pałace. Trasa prowadzi na leads westwards to the places near to the skiej. Miejsce to bred Arabs. This zachód do miejsc blisko źródeł Białej Nidy. sources of the White Nida river (Biała Nida). wybrane zostało na place was selected hodowlę po wojnie, for breeding after Nagłowice ze względu na cha- the war because 4 rakterystyczny mi- of its microclimate kroklimat oraz wła- and the proper- 3 Jędrzejów ściwości tutejszych ties of the soil and Kije gleb i ich podłoża bedrock, which is 2 skalnego – wyjątkowo korzystne przy particularly favourable for raising this hodowli koni tej właśnie rasy. Oprócz horse breed. Apart from the Arabian arabów hodowane są tutaj też kuce horses, Shetland ponies and harness szetlandzkie oraz zaprzęgowe taranty. piebalds are also bred here.

Konie pasą się dużymi stadami na Large herds of horses graze on the Pińczów 1 rozległych łąkach pociętych szeroki- vast meadows criscrossed by wide mi polnymi drogami i zadrzewiony- dirt roads and wooded alleys. These mi alejami. Są tak zachwycające, że animals are so amazing that one could można spędzić sporo czasu spacerując easily spend a lot of time just strolling BUSKO-ZDRÓJ i obserwując ich pełne gracji ruchy, te around and watching their graceful powolne, kiedy skubią trawę i kiedy movements: slow when they nibble pędzą wzbijając tumany kurzu. grass, and rapid when they gallop rais- Z Buska trasa prowadzi na zachód do Piń- The route leads westwards from Busko to ing clouds of dust. czowa, gdzie najlepiej zrobić co najmniej Pińczów, where it is worth strolling around godzinny spacer. Droga do Jędrzejowa for at least an hour. The road to Jędrzejów prowadzi przez miejscowość Kije, gdzie is through Kije, where we recommend you można zobaczyć kościół, w którym znajdo- visit a church where a chasuble made of a wał się kiedyś ornat wykonany z płaszcza cloak owned by Ulrich von Jungingen of the zakonnego Ulrika von Jungingena, Wiel- Teutonic Knights was once kept. Jędrzejów, kiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego. Ję- on the other hand, is well-known for its im- drzejów to miasto znane głównie z impo- pressive clock collection, but it is also worth nującej kolekcji zegarów, ale warto poznać exploring its centuries- long history and też jego zabytki i wielowiekową historię. great monuments. Nagłowice isn’t far from Stąd niedaleko jest do Nagłowic, gdzie od- there and you really have to visit it because wiedzić należy koniecznie gniazdo rodowe of the family house of Mikołaj Rej – the fa- ojca literatury polskiej Mikołaja Reja. ther of Polish literature.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 106 107

1 Pińczów także wówczas kaplicę św. Anny. Nawet the St Anne chapel. White limestone is współczesna zabudowa Pińczowa wyko- used in Pińczów as a building material Pińczów to miasto bogate w historię Pińczów is a town with rich history and rzystuje w dużym stopniu bloki białego even today. i zabytki. Ulokowane malowniczo na a number of monuments. It is pictur- wapienia. skłonie wzgórz wapiennych Garbu Piń- esquely situated on a limestone slope Coming to Pińczow from Busko, start czowskiego, opadających ku południu of Garb Pińczowski near the Nida Val- Wjeżdżając do Pińczowa od strony Bu- your walk around the town by visiting w dolinę Nidy, pełną tu zakosów i staro- ley with its many twists and old river ska należy zacząć spacer po mieście od the Sanctuary of Our Lady of Sorrows rzeczy. Białe wapie- beds. At the early odwiedzenia Sanktuarium Matki Bożej in the church built in 1587 next to the nie, wydobywane w days of settlements Bolesnej w kościele z 1587 roku przy Franciscan friary. This is the church kamieniołomach na here this white klasztorze oo. reformatów (franciszka- dedicated to the Visitation of the szczytach wzgórz, limestone became nów). To kościół pw. Nawiedzenia Naj- Blessed Virgin Mary. Its architectural stały się od samego the foundation for świętszej Maryi Panny. Styl architekto- style is a reference to the late Renais- początku podstawą the development niczny kościoła związany jest z późnym sance, which is rather uncommon in rozwoju tej miejsco- of the town. It pro- renesansem, co jest raczej rzadkością w this region. wości. Z pobliskich vided material for tych stronach. kamieniołomów bu- the Cistercian ab- Another interesting building is a well dowano na przykład bey in Jędrzejów Kolejną ciekawą budowlą jest dobrze preserved Jewish temple built at the siedzibę cystersów w Jędrzejowie, póź- for example. Later, in the times of the zachowana świątynia żydowska wybu- end of the 16th century. This is the Old niej, za Jagiellonów, w Pińczowie działał Jagiellonian dynasty, a famous sculp- dowana w końcu XVI wieku – Stara Sy- Synagogue, one of the oldest in Po- słynny warsztat rzeźbiarski Santi Guc- tor Santi Gucci had his workshop in nagoga, Jedna z najstarszych w Polsce. land. In the 19th century Jews consti- ciego. Gucci nadzorował przebudowę Pińczów. He supervised the conversion W wieku XIX Żydzi stanowili 70% miesz- tuted 70% of the Pińczów population pińczowskiego zamku, zaprojektował of the Pińczów castle and designed kańców Pińczowa i w dużym stopniu and and they made a considerable przyczyniali się do jego rozwoju gospo- contribution to the economic devel- darczego. opment of the town.

Nad pińczowskim The parish church rynkiem dominuje dedicated to St John sylwetka kościoła the Apostle domi- farnego pw. św Jana nates the market Ewangelisty, wcho- square in Pińczów. dzący w skład zespo- The church belongs łu klasztornego oo. to the Pauline mon- paulinów, założone- astery complex go przez kardynała founded by cardinal Zbigniewa Oleśnic- Zbigniew Oleśnicki kiego w 1449 roku. Imponująca budow- in 1449. This is an impressive build- la, pierwotnie gotycka, przebudowana w ing, originally Gothic but rebuilt in the stylu manierystycznym, połączona jest Mannerist style; it is connected to the przewiązką z dawnym budynkiem klasz- old monastery from 17th century. tornym z XVII wieku. At present, it houses the Pińczów Re- Jest to obecnie siedziba Muzeum Regio- gional Museum and the Pińczów Mu- nalnego w Pińczowie oraz Pińczowskie- nicipal Centre for Culture. The museum go Samorządowego Centrum Kultury. displays exhibitions on the prehistory

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 108 109

Muzeum przedstawia między innymi of Ponidzie – from the Palaeolithic to ekspozycje dotyczące pradziejów Poni- the early Middle Ages, landscape dzia od paleolitu do wczesnego średnio- parks of Ponidzie, as well as profiles wiecza, przyrody Parków Krajobrazo- of famous people connected with this wych Ponidzia, a także sylwetki znanych region, such as Adolf Dygasiński, the postaci związanych z tym regionem – jak writer who often set his novels in dif- na przykład Adolfa Dygasińskiego pisa- ferent places in Ponidzie. rza, który akcję swoich powieści umiesz- czał często właśnie w tych okolicach. The museum also opens the historic Old Synagogue to the public. Muzeum udostępnia również do zwiedzania zabytkowe A few hundred wnętrze Starej Syna- meters from the gogi. Pińczów market square, the classical Kilkaset metrów po- Wielopolski Palace wyżej pińczowskie- On a hillside in the go rynku, w parku middle of the park. na zboczu wzgórza, It was built in 1789 patrzą na szeroką i in place of the Man- pełną słońca doli- nerist Myszkowski nę Nidy okna klasycystycznego pałacu residence designed by Santi Gucci. Wielopolskich, zbudowanego w 1789 The only thing that remains of that roku na miejscu dawnej manierystycz- residence is a pentagonal tower at the nej rezydencji Myszkowskich wznie- southern edge of the park. sionej przez Santi Gucciego. Została po niej jedynie oryginalna baszta na planie At the top of the hill there is the St pięcioboku, stojąca przy południowej Anne chapel. This is yet another work granicy parku. of the outstanding Florentine, Santi Gucci, erected in 1600. It was built of Na samym natomiast szczycie wzgórza limestone from Pińczów of course, on górującego ponad miastem stoi kaplica a square plan, and is crowned with a pw. św. Anny, zbudowana w roku 1600. dome and a lantern. Near the chapel, To również jest dzieło wybitnego floren- three stone statues of Saints stand: tyńczyka, Santi Gucciego. Zbudowana St Paul, St Thecla and St Michael. The oczywiście z wapienia pińczowskiego, Saints have a beautiful landscape at na planie kwadratu, nakryta jest kopułą their feet: the white town of Pińczów, z latarnią. W pobliżu kaplicy stoją trzy its churches, monasteries, the green kamienne figury świętych: św. Pawła, św. Nida valley, and – in the distance – the Tekli oraz św. Michała Archanioła. Święci wooded hills of Garb Wodzisławski. mają u swych stóp białe miasto Pińczów z jego kościołami i klasztorami, zielo- ną doliną Nidy, a za nią pokryte lasami wzgórza Garbu Wodzisławskiego.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 110 111

2 Kije 3 Jędrzejów

Kije to wieś leżąca przy drodze z Piń- Kije is a village located by the road Z dużą dozą prawdopodobieństwa In all likelihood, it can be assumed that czowa do Morawicy i Kielc. Tutejszy, from Pińczów to Morawica and Kielce. można założyć że przynajmniej w re- – at least in non-industrial areas – the pięknie odnowiony kościół pw. św. Pio- There is a beautifully restored early jonach pozaprzemysłowych główny outline of communication routes has tra i Pawła, wczesnobarokowy z XVII baroque church dedicated to St Peter zarys szlaków komunikacyjnych nie not changed radically since the Middle wieku, posiada elementy architektury and St Paul. It was erected in the 17th zmienił się wiele od średniowiecza Ages or even since Roman times. Prob- znacznie wcześniejszego kościółka century but some of it elements are albo nawet od czasów rzymskich. Już ably even then, there was some equiv- romańskiego – fundamenty absydy, the remains of the earlier Romanesque wtedy zapewne istniała więc ówcze- alent of today’s Highway 7, at least to część muru dawnej nawy oraz okienko church: the foundations of the apse, sna wersja krajowej siódemki, przynaj- the Świętokrzyskie Mountains. i portal z tarczą herbową. W ścianie za- part of the former nave wall as well mniej do Gór Świętokrzyskich. krystii wmurowane są gotyckie tarcze as a small window and a portal with After all, amber wasn’t the only traded z herbami Grzymała i Jelita. Po dru- an escutcheon. Gothic shields with Nie tylko po bursztyn wyprawiano się commodity. Many Roman coins can still giej wojnie światowej w kościele tym the Grzymała and Jelita coats of arms przecież spoza Dunaju za Karpaty. Jeśli be found in the Kamienna Valley on the prowadzono wielokrotnie prace kon- are set in the wall of the sacristy. After w dolinie rzeki Kamiennej, na północ- northern slopes of the Świętokrzyskie serwatorskie i remontowe, świątynia World War II, the church has been ren- nych stokach Gór Mountains, where wygląda naprawdę pięknie. ovated and restored and today it looks Świętokrzyskich, at the end of an- really impressive. gdzie na przełomie tiquity thousands Według Jana Długosza, do kościoła ery starożytnej i no- bloomeries operat- w Kijach trafił ornat wykonany z płasz- According to Jan Długosz, church in wożytnej płonęły ed and the air was cza Ulrika von Jungingena, Wielkiego Kije kept a chasuble made of the cloak tysiące dymarek filled with smoke Mistrza Zakonu Krzyżackiego, poko- belonging to Ulrich von Jungingen, the i słychać było szczęk and the sounds of nanego pod Grunwaldem przez ryce- Grand Master of the Teutonic Knights, kowalskich młotów, blacksmith ham- rza ziemi sandomierskiej, Mszczuja ze defeated in the battle of Grunwald znajdywane są licz- mers. Weapons pro- Skrzynna. by a knight from Sandomierz district, ne monety rzym- duced here must Mszczuj of Skrzynno. skie to znaczy, że za produkowaną tam have been bought with hard cash. broń płacono żywą gotówką. So it is hardly surprising that there Nie mogą zatem dziwić rzymskie mo- should be lots of Roman coins burried nety znajdowane również w okolicy in the soil around Jędrzejów which Jędrzejowa, skąd wiodła droga nie was, after all, situated on the road tylko na południe w stronę Karpat, ale leading not only to the South in the di- i na wschód, w stronę Morza Czarnego. rection of the Carpathians but also to To musiało być miejsce bardzo specy- the East, towards the Black Sea. It must ficzne przez całe wieki – cystersi mieli have been a very special place for cen- dokładnie sprecyzowane kryteria wy- turies; the Cistercians had rather strict boru swoich ziemskich przedsięwzięć, criteria for the selection of their world- a tu właśnie w Jędrzejowie powstał ich ly ventures, and Jędrzejów was where pierwszy w Polsce klasztor. they had decided to set their first monastery in Poland. Zakon Cystersów został założony w 1098 roku we Francji w miejscowo- The Cistercian Order was founded in ści Cîteaux koło Dijon. Rozwijał się tak Cîteaux near Dijon, France in 1098. It dynamicznie, że już połowie XI wieku was developing so rapidly that in the

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 112 113

Jędrzejów otrzymał prawa miejskie Jędrzejów was granted a chart in już w roku 1271– jako czwarte po Kra- 1271 – as the fourth Polish town (after kowie, Sandomierzu i Bieczu miasto Cracow, Sandomierz and Biecz) and Polski i pod opieką cystersów rozwijał thanks to the Cistercians it rapidly de- się szybko jako regionalny ośrodek wy- veloped as a regional centre for trade miany handlowej, a także ważne miej- and an important point on the route sce na szlaku z Krakowa w kierunku from Cracow to Mazovia and Lithua- Mazowsza i Litwy. nia.

W wiekach późniejszych rosło znacze- In the following centuries, the impor- nie specyficznego położenia Jędrzejo- tance of the location of Jędrzejów (be- wa pomiędzy starą a nową stolicą Pol- tween the old and the new capital of ski – nie tylko w kontekście handlu, ale Poland) increased - not only in the con- i ruchów wojsk w kolejnych wojnach text of trade, but also as far as military i powstaniach. W roku 1702 w nieda- activity is concerned. In 1702 in nearby lekim Kliszowie miała miejsce wielka Kliszów a great battle between Swed- bitwa pomiędzy wojskami szwedzki- ish troops, marching from Warsaw mi, maszerującymi z Warszawy na Kra- to Cracow, and the Saxon army took ków a wojskami saskimi. W końcu tego place. Then, at the end of the 18th cen- wieku Tadeusz Kościuszko gromadził tury, Tadeusz Kościuszko assembled posiadał blisko 350 opactw. Mnisi kul- mid-11th century it already had almost w Jędrzejowie wojsko przygotowując the army in Jędrzejów, getting ready tywowali skrajne ubóstwo i pustelni- 350 abbeys. The monks chose to live in się do bitwy z Denisowem. W czasie for the battle with Denisov. During the czy tryb życia, jednak stosując się do poverty and in seclusion but adhered powstania listopado- November Uprising, zasady „Ora et labora”– módl się i pra- to the principle of „Ora et labora – pray wego w klasztorze the monastery func- cuj, tworzyli z powodzeniem, w na pół and work, and thus in still half-barba- urządzono polski szpi- tioned as a Polish mili- jeszcze barbarzyńskiej Europie, ośrod- rous Europe they created centres of tal wojskowy. tary hospital. ki dobrze zorganizowanej gospodarki well-organised economy, making use opartej na ziemi i jej zasobach. of the land. Przez okolice Mało- The route of the insur- goszczy i Jędrzejowa rectionary army under Opactwo w Jędrzejowie zostało zało- The abbey in Jędrzejów was founded wiódł szlak powstań- colonel Marian Langie- żone około roku 1140, jako pierwsze around 1140 as the first abbey in Po- czej armii pułkownika wicz led through opactwo w Polsce i filia burgundzkie- land and a branch of the Burgundian województwa sando- Małogoszcz and go klasztoru Morimond. Dziesięć lat Morimond monastery. Ten years later mierskiego Mariana Jędrzejów. Langiewicz później powstał tu szpital klasztor- a monastery hospital – the oldest in Langiewicza, bijącego fought the Russians ny, najstarszy w Polsce. Z klasztorem Poland – was built here. Blessed Win- Rosjan w rejonie świę- in the Świętokrzyski związana jest postać bł. Wincentego centy Kadłubek was connected with tokrzyskim pomiędzy region between Janu- Kadłubka, który zrezygnował z biskup- the monastery as he resigned from styczniem a marcem ary and March 1863. stwa krakowskiego i został cystersem the bishopric in Cracow and became a 1863 roku. Wreszcie również przez Ję- Finally, The First Brigade of the Polish w Jędrzejowie gdzie zmarł w roku Cistercian monk in Jędrzejów. He died drzejów wiódł szlak bojowy I Brygady Legions marched through Jędrzejów 1223 pozostawiając po sobie spuści- here in 1223, leaving behind a literary Legionów Polskich w 1915 roku. Od during 1915 campaign. Since the 18th znę kronikarsko-literacką odnoszącą legacy - a chronicle of the earliest days wieku XVIII miejscową tradycją stało century, beer brewing has become a się do najwcześniejszych czasów Kró- of the Polish Kingdom. się warzenie piwa, początkowo pod local tradition, at first under the aus- lestwa Polskiego. patronatem cystersów. Tradycja ta pices of the Cistercians. This tradition is kontynuowana jest również obecnie. still alive. But the best known tradition

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 114 115

Ale bardziej znana w Polsce jest ję- of Jędrzejów involves clocks, and that siony w XIII wieku, przebudowywany ed Wincenty Kadłubek - erected in the drzejowska tradycja zegarów, dzięki is due to the famous museum collec- najpierw w XV, a potem w XVIII wieku. 13th century in Romanesque style and słynnej kolekcji muzealnej Przypkow- tion of the Przypkowski, a family con- Jego obecny wystrój jest głównie ba- rebuilt in the 15th and 18th centuries. skich, rodziny od wieków związanej nected withJędrzejów for centuries. rokowy, choć we wnętrzu zachowały Currently its style is predominantly z Jędrzejowem. Współczesne Muzeum The contemporary Przypkowski Clock się fragmenty polichromii z XIII lub XIV baroque, although some fragments im. Przypkowskich zaj- Museum is rated third wieku. Są tu również budynki klasztor- of 13th- or 14th-century polychrome muje trzecie miejsce w in the world in terms of ne o średniowiecznej metryce. have been preserved. There are also świecie pod względem quantity and value of medieval monastery buildings. liczebności i wartości items displayed, after Wielką atrakcją Jędrzejowa jest hi- zegarów słonecznych, the Chicago Planetaria storyczna kolej- A great attraction tuż po Planetarium w and the Oxford Muse- ka wąskotorowa in Jędrzejów is the Chicago i Science Mu- um of the History of Sci- –”Ciuchcia-Express historic tourist rail- zeum w Oxfordzie. Mu- ence. The Przypkowski Ponidzie”, której way – „Ponidzie zeum znajduje się w Museum is located in trasa wiedzie przez Express Narrow- zabytkowej kamienicy a historic tenement piękne krajobrazy Gauge Train” which przy rozległym rynku house near the market łąkowe i rozlewiska runs through beau- jędrzejowskim. square in Jędrzejów. górnej Nidy. Ko- tiful meadows and lejka rusza każdej the upper Nida val- Kilkaset metrów na A few hundred metres niedzieli w lecie ley. The train leaves północ od rynku znaj- to the north of the o godzinie 10.00 ze stacji Jędrzejów. Jędrzejów station at 10 am on every duje się kościół pw. św. Trójcy pocho- market square, there is a Holy Trin- Wycieczka trwa cały dzień, po drodze Sunday in summer. Such a trip takes dzący z XV wieku jednak wielokrotnie ity church built in the 15th century, na turystów czeka ognisko w Umiano- a whole day; in Umianowice there is a przebudowywany łączy ostatecznie but then rebuilt several times. Today wicach i stacja końcowa przy zalewie stopover and a bonfire for tourists. The elementy gotyckie, renesansowe i ba- it combines the elements of Gothic, w Pińczowie. Powrót do Jędrzejowa o train terminates at the lake in Pińczów, rokowe. Kościół ten zbudowano na Renaissance and Baroque styles. This godzinie 18.00. then returns to Jędrzejów at 6 pm. miejscu gdzie wcześniej stał drewniany church was built in place of a wooden kościół parafialny pochodzący praw- parish church, probably from the 12th dopodobnie z XII wieku, z cmentarzem century and a cemetery that had exist- 4 Nagłowice istniejącym jeszcze ed here even before przed założeniem the arrival of the W pobliżu źródeł Białej Nidy, zaledwie Nagłowice lies 15 km to the west of opactwa cystersów. Cistercians. Silver 15 kilometrów na zachód od Jędrzejo- Jędrzejów, near the sources of the Znaleziono tu mo- coins from the 11th wa, leżą Nagłowice, wieś, której nazwę Biała Nida. The village owns it great nety srebrne z XI i and 12th centuries w kulturze polskiej zapisał ziemia- fame to the poet and landowner, XII wieku – ekspo- have been found nin-poeta Mikołaj Rej, pierwszy nasz Mikołaj Rey, the first Polish author who nowane obecnie w here and are now twórca, który tak żarliwie, a jednocze- so passionately and at the same time Muzeum im. Przy- exhibited in the śnie potocznie i soczyście wprowadził bluntly introduced Polish vernacular pkowskich. Przypkowski Clock do obiegu kulturowego język polski. into literature. The Rej family had man- Museum. Rodzina Rejów gospodarowała na na- aged the estate in Nagłowice at least Archiopactwo cystersów znajduje się głowickich dobrach co najmniej od since the early 15th century, as Jan około 2,5 kilometra na północny za- The Cistercian Monastery is situated początku XV wieku, bo już Jan Długosz Dlugosz in his chronicles mentions Jan chód od rynku, prowadzi do niego uli- about 2.5 km northwest of the market wymienia jako rycerza spod Grunwal- Rey of Nagłowice as one of the knights ca 11 Listopada. Tu znajduje się kościół square. 11 Listopada Street leads to du Jana Reya z Nagłowic. Sam Miko- from the battle of Grunwald. Apart pw. św. Wojciecha i bł. Wincentego Ka- the monastery. There is also a church łaj gospodarką zajmował się równie from writing, Mikołaj Rej himself also dłubka, pierwotnie romański, wznie- dedicated to Saint Adalbert and Bless- sprawnie jak sprawnie władał piórem, succeeded in looking after the estate,

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 116 117 powiększał majątek, założył niedaleko expanded it and founded the nearby Czerwony gotyk lessowych miasto Oksa. W późniejszych wiekach town of Oksa. Centuries later, the land dobra przeszły w ręce Walewskich, passed to the Walewscy family, and Red Ghotic of Loess Hills a Maria Walewska założyła tu obszer- Maria Walewska created a large park wzgórz ny park z ptaszarnią. Gdzieś na terenie with an aviary. tego parku stał kiedyś dom Reyów bowiem znaleziono tu już w XX wieku The park surrounds a spacious 19th- Długość 90 kilometrów, całodniowa Distance: 90 km, all day trip, main roads. kamienny kartusz z herbem Reyów century manor house – now home wycieczka lokalnymi drogami. do miejsc, This route will take you to the places i inicjałami AR (Andrzej Rey był synem of the Museum of Mikolaj Rej. The które można nazwać matecznikiem cen- that used to be a bastion of central Piast Mikołaja). museum focuses on the relationship tralnej dzielnicy Polski piastowskiej. Poland. W parku znajduje się obszerny dworek between the writer and Nagłowice z połowy XIX wieku mieszczący obec- and his role in Polish culture. There are BUSKO-ZDRÓJ nie Muzeum Mikołaja Reja. Muzeum wood engravings with fragments of przedstawia związki pisarza z Nagło- Rej’s works and of his biography. Two Wiślica 1 wicami i jego role dla kultury polskiej. of them are exceptionally interesting, Są tu drzeworyty z fragmentami dzieł both of which are the copies of the pisarza oraz wyjątkami z jego życio- manuscripts: „Zeznania podatkowe” rysu. Dwa wyjątkowo ciekawe teksty („Tax Return”) and „List do sąsiada” („A Kolosy 7 w kopiach rękopisów to „Zeznanie po- Letter to the Neighbour”). datkowe” i „List do sąsiada”. 6 Sokolina Kazimierza Wielka 5 2 Opatowiec 4 Rogów Bejsce 3

Wycieczka zaczyna się od zwiedzenia średnio- The trip begins by exploring medieval wiecznej Wiślicy, gdzie najlepiej skorzystać Wiślica. It is advisable to engage a tour z usług przewodnika zapewnianego przez guide from the local museum. After cross- miejscowe muzeum. Po przekroczeniu Nidy ing the Nida, the route runs through gen- trasa biegnie łagodnymi wzgórzami dalej na tle hills southwards to Opatowiec, which południe, w kierunku Opatowca założonego was founded by the Benedictines from przez benedyktynów z Tyńca. Z Opatowca Tyniec. Opatowiec is near Rogów, both jest niedaleko do Rogowa, również nad Wisłą, situated on the Vistula. A 20th-century w którym XX-wieczny kościół swą gotycką Gothic church embodies the atmosphere formą oddaje wiernie klimat tego pełnego of Rogów, a town filled with forgotten zagubionej historii miejsca. Poprzez lessowe history. Then we follow a northbound wzgórza i doliny wiedzie na północ droga do road leading through loess hills and val- Bejsc, gdzie odnaleźć można dwa wybitne leys to Bejsce, where you will find two i zaskakujące zabytki architektury – a następ- major architectural monuments. Finally, nie do Kazimierzy Wielkiej. we arrive in Kazimierza Wielka.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 118 119

1 Wiślica perspektywa Powiśla Tarnowskiego you can see Powiśle Tarnowskie and z przymglonym zarysem gór na dale- the outlines of the mountains far in Dzięki legendzie o plemieniu Wiślan, The name „Wiślica” is strongly associated kim południu. Otwarte wnętrze zapra- the south. You are invited to come in którego książę przyjął chrzest od Wiel- with the prehistory of the Polish state. sza do modlitwy. Świątynia ma wystrój and pray. The decor of the church is komorawian na sto Firstly, there is the leg- barokowy z pozostawioną odrobiną Baroque with a touch of Gothic aus- lat przed Mieszkiem – end about the Vistulan surowości gotyku. terity. a także dzięki niezwy- tribe (Wiślanie) which kłemu dziełu sztuki ro- tells us that their prince Każdego roku w lipcu na błoniach nad- Every year in July, a great horse show is mańskiej, słynnej płycie converted to Christian- wiślańskich w Opatowcu odbywa się z organised on the riverside common in wiślickiej, nazwa Wiślica ity under the influence udziałem licznej publiczności wiel- Opatowiec and it is always very well- kojarzona jest mocno of the Great Moravian ka końska rewia, na której hodowcy attended. During these shows horse- z pradziejami państwa state – one hundred z Ponidzia i całej Małopolski prezen- breeders from Ponidzie and Lesser polskiego. years before Mieszko. tują najpierw swoje konie w gronie Poland present their horses to a group Secondly there is the fachowców, a następnie trwają popi- of experts, and then performances of O Wiślicy czytaj na stro- famous Romanesque sy ułanów, kaskaderów i woźniców. lancers, stunt riders and coachmen nie 69. Slab of Orants that is Na końskim jarmarku można kupić begin. At the horse fair, you can buy located here. This floor wszystko począwszy od bata, kowboj- virtually everything, from a whip or slab was discovered skiego kapelusza po uprząż i żywego cowboy hat to harness and a living in the basilica vaults wierzchowca. Z Opatowca prowadzi horse. There is also a ferry crossing among the remains of the earlymedi- przeprawa promowa do Ujścia Jezu- from Opatowiec to Ujście Jezuickie. eval church. Read more on page 69. ickiego. Na przystani stoi na pomniku At the ferry port, the monument of a postać legionisty. Na cokole widnieje legionary stands. The inscription on 2 Opatowiec dedykacja: „Józefowi Piłsudskiemu the pedestal reads: „To Józef Piłsudski w 80-tą rocznicę jego pierwszych bo- on the 80th anniversary of his first bat- Historia Opatowca sięga jedenastego The history of Opatowiec goes back jów na Kielecczyźnie – Społeczeństwo, tles in the Kielce region – The People, wieku, kiedy powstała tu wieś, a na- to the 11th century, when a village, Opatowiec 25.IX.1994”. Opatowiec September 25, 1994.” stępnie miasto należące do opactwa and then a town owned by the Ben- benedyktynów z Tyńca. edictines of Tyniec Za czasów Bolesława were founded. During 3 Rogów Wstydliwego opaci the reign of Bolesław I założyli w nim klasz- the Brave, the abbots Jeszcze w XX wieku w Rogowie ist- In the 20th century Rogów still had tor dominikanów, po formed a Dominican niało wiele pamiątek z długiej historii many relics of its long history, above którym pamiątką jest monastery here A tej miejscowości – przede wszystkim all a larch manor house, an impres- kościół pw. św. Jakuba church dedicated to St modrzewiowy dwór, piękny okaz daw- sive example of old Polish buildings. Starszego, wzniesiony James the Great sur- nego budownictwa polskiego z rzeźbą It was decorated with 17th-century pod koniec XV wieku vived to these days. zdobionych pieców z początku XVII carved stoves and many other antique na miejscu pierwszego It was built at the end wieku i wieloma innymi zabytkowy- furnishings collected by the Hinko, kościoła pw. św. Jacka of the 15th century mi elementami wyposażenia zgro- Firlej, Wielopolski , Wodzicki, Potulicki, z 1283 roku. Świątynia in place of the first St madzonymi przez Hińczów, Firlejów, Ogiński families – the subsequent została przebudowana Hyacinth church from Wielopolskich, Wodzickich, Potulic- owners and inheritors of the estate. w stylu barokowym 1283. In the mid-17th kich, Ogińskich – kolejnych właścicie- The manor house was destroyed in w połowie XVII wieku. century the church was li i dziedziców majątku. Dwór uległ 1944; only neo-Renaissance tower, the Kościół położony jest na skarpie wi- rebuilt in Baroque style. It is located zniszczeniu w 1944 roku, pozostały po ruins of the farm buildings and a park ślanej. Rozciąga się przed nim płaska on the banks of the Vistula. From here nim obecnie jedynie neorenesansowa survived the war.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 120 121 baszta, ruiny zabudowań gospodar- In 1934, a historic wooden church from go sylwetka jest niezwykle podobna do cal palace here. It resembles the Bel- czych i otaczający całość park. the mid-18th century burned down sylwetki warszawskiego Belwederu. Ar- vedere in Warsaw. Both buildings had and a new one was built in its place chitektem obu tych budowli był Jakub been designed by the same architect, W 1934 roku spłonęła zabytkowa świą- – the present church dedicated to Kubicki, a Belweder powstał dziesięć lat Jakub Kubicki, but the Belvedere was tynia drewniana z połowy XVIII wieku the Visitation. Unlike many other con- później po pałacu w Bejscach. erected 10 years later than the palace i na jej miejscu zbudowano obecny structions from the late 19th and early in Bejsce. kościół pw. Nawiedzenia Marii Panny. 20th centuries, it wasn’t build of red Stołeczne skojarzenia architektoniczne W przeciwieństwie do wielu charak- brick but is more like a neo-Gothic rep- mają w Bejscach znacznie dłuższą trady- It is not the only example of archi- terystycznych bu- lica of a medieval cję. Świadkiem długiej historii Bejsc jest tectural resemblance of the capital. dowli z czerwonej churches of the Po- kościół pw. św. Mikołaja, ufundowany The St Nicholas church in Bejsce was cegły z przełomu nidzie. Yet another w XIV wieku przez Ostasza z Firlejów. founded in the14th century by Ostasz XIX i XX wieku, 18th century wood- Obecna budowla zawiera w sobie ele- Firlej. The present building contains jego neogotycka en church, which menty architektoniczne powstałe w róż- architectural elements built in differ- z nazwy sylwetka served as a cemetery nych epokach od gotyku przez renesans ent periods from the Gothic through jest bardziej repli- chapel has recently po barok. Jednym z nich jest kaplica pw. the Renaissance to the Baroque. One ką prawdziwych been renovated and NMP, stanowiąca kaplicę grobową Miko- of them is the chapel of the Blessed średniowiecznych moved to the open łaja i Elżbiety Firlejów, niezwykle podob- Virgin Mary – a burial chapel of Mikołaj świątyń z terenu air ethnographic na z kolei do Kaplicy Zygmuntowskiej and Elżbieta Firlej – which bears a very Ponidzia. Inny jeszcze drewniany ko- museum of Kielce region in Tokarnia na Wawelu. To jedna z najpiękniejszych strong resemblance to the Sigismund’s ściółek z XVIII wieku, pełniący rolę kaplic renesansowych w Polsce. Chapel of the Wawel Cathedral. This is kaplicy cmentarnej, został niedawno one of the most beautiful Renaissance odnowiony i przeniesiony na teren chapels in Poland. skansenu wsi kieleckiej w Tokarni.

4 Bejsce

Wiejski krajobraz okolic Bejsc przypomi- A rural landscape of Bejsce region re- na pogórze karpackie. Kręta droga opa- minds us of the Carpathian foothills. A da i wznosi się między wzgórzami i do- winding road turns up and down the linkami, a dostatnio wyglądające wsie hills and valleys, while attractive vil- toną w bujnej zieleni i kwiatach. Same lages are covered in lush greenery and Bejsce leżą na północnych skłonach bloom. As for Bejsce, the village lies wzniesień opadających ku Kazimierzy on the northern slopes leading down Wielkiej. Historia tego miejsca ma 10 to Kazimierza Wielka. The history of wieków. Pierwszy pisemny przekaz z na- this place is 10 centuries long. The zwą miejscowości pochodzi z 1063 roku. first written source mentioning the Kolejnymi właścicielami tutejszych dóbr name of the village dates from 1063. były dobrze znane rody Firlejów, Potoc- The village was subsequently owned kich, Sanguszków, na koniec należały do by the well-known families; the Firlej, rodzin Badeni i Byszewskich. Marcin Ba- Potocki, Sanguszko, and finally the deni, późniejszy minister sprawiedliwo- Badeni and Byszewski. Marcin Badeni ści Królestwa Polskiego, wybudował tu Martin, later Minister of Justice of the w roku 1802 klasycystyczny pałac, które- Polish Kingdom, in 1802 built a classi-

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 122 123

5 Kazimierza Wielka go obszerną willę w stylu by Tomasz Stryjeński in the północno-włoskim, zwa- north-Italian style,. Tomasz Jadąc od Nowego Korczyna przez Bej- If you go from Nowy Korczyn through ną tutaj pałacem. Tomasz Stryjeński’s work in Kazimi- sce do Kazimierzy Wielkiej zauważa Bejsce to Kazimierza Wielka, you will Stryjeński stworzył w Kazi- erza did not end with the się, jak w krajobrazie mijanych miejsco- no doubt notice how the landscape mierzy jeszcze jedno swo- villa – he also converted an wości biel ustępuje miejsca czerwieni, and architecture change: white gets je dzieło –- zamienił starą old industrial tower into a ściany z ciosanych białych wapieni replaced by red and instead of the wieżę przemysłową, w któ- period medieval tower. To- ustępują czerwonym ścianom z wypa- walls of white crushed limestone there rej z karbidu produkowano day the tower houses the lanej cegły – zarówno w budowlach are red walls of fired brick, in both old gaz na potrzeby cukrowni – Museum of the Kazimierza z dawnych wieków, and modern build- na stylową basztę średnio- District. jak i współczesnych. ings. That’s be- wieczną. Obecnie mieści Bo po tej stronie cause there are no się w niej Muzeum Ziemi However, an authentic and Nidy zamiast obna- limestone hills and Kazimierskiej. currently the oldest monu- żonych wzgórz wa- quarries on this side ment in Kazimierza Wielka piennych i kamie- of the Nida. Instead Autentycznym i obecnie is the church dedicated niołomów mamy there are brickyards najstarszym zabytkiem to the Raising Aloft of the doliny wypełnione and valleys full of Kazimierzy Wielkiej jest Holy Cross, built 1633 and iłami krakowiec- Krakowiec clays. natomiast kościół pw. Pod- rebuilt in the years 1894 – kimi i cegielnie. A And there’s also a wyższenia Krzyża Świętego 1895 także grubą, rozległą pokrywę lessową thick loess cover of fertile soil. The area z 1633 roku, przebudowa- z urodzajnymi ziemiami i od najdaw- has always been one of the mostly ny w latach 1894–1895. niejszych czasów największą gęstością populated. Evidence has been found zaludnienia. Są dowody na obecność that some settlements were present in osadnictwa na tych terenach na 6000 these areas 6000 years BC. In the 14th lat przed naszą erą. W XIV wieku wieś century Kazimierza village became a Kazimierza stała się family residence rodową siedzibą of the Kazimierski rodu Kazimierskich, while in the late zaś pod koniec XVIII 18th century it wieku należała do belonged to the Łubieńskich. Hra- Łubieński family. bia Łubieński wy- This is where Earl budował tu jedną Łubieński built one z pierwszych w Kró- of the first sugar lestwie Polskim cu- factories in the krowni przyczyniając się do szybkiego Polish Kingdom, thus contributing to wzrostu cywilizacyjnego miejscowości the rapid development of the village i całego regionu. and the whole region.

Zakład stał się pod koniec XIX wieku In the late 19th century the factory spółką akcyjną, której prezesem został became a public company with Ju- Julian Tołłoczko. Na początku XX wie- lian Tołłoczko as a chairperson. In the ku obok fabryki Tołłoczko zbudował early 20th century, next to the factory, według projektu Tomasza Stryjeńskie- Tołłoczko built a spacious villa designed

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 124 125 6/7 Sokolina i Kolosy Informacja Turystyczna Wracając z Kazimierzy Wielkiej w kie- Returning from Kazimierza towards Tourist Information Centers runku Wiślicy i Buska-Zdroju warto Wiślica and Busko Zdrój, you will en- przejechać przez te dwie niewielkie joy a stopover at two other villages: miejscowości. W Sokolinie znajduje Sokolina and Kolosy. In Sokolina there Nagłowice Chmielnik się barokowy kościół pw. św. Michała is a baroque church dedicated to St Punkt Informacji Turystycznej Gminy Punkt Informacji Turystycznej Archanioła, zbudowany w połowie Michael built in the mid-17th century. Nagłowice, Dworek Mikołaja Reja w Chmielniku, ul. 13 Stycznia 17 XVII wieku. Świątynię rozbudowano In the church there is an early baroque Tel. +48 41 354 47 26 w 1933 roku – do czteroprzęsłowej high altar and two baroque side altars. Jędrzejów www.chmielnik.com nawy dobudowano In the left side altar Centrum Informacji Turystycznej w piąte przęsło. Ko- there is a 17th-cen- Jędrzejowie, pl. Tadeusza Kościuszki 7 /8 Nowy Korczyn ściół posiada wcze- tury painting of Ma- Tel. +48 41 386 54 89 Punkt Informacji Turystycznej snobarokowy ołtarz donna and Child. www.muzeum.jedrzejow.pl w Nowym Korczynie, ul. Rynek 16 główny oraz dwa Also pay attention Tel. 511 299 988 barokowe ołtarze to the beautiful Kurozwęki boczne. W lewym high multicoloured Centrum Informacji Turystycznej Pacanów ołtarzu bocznym stained-glass win- w Kurozwękach, ul. Zamkowa 3 Punkt Informacji Turystycznej umieszczony jest dows. Tel. +48 15 866 74 07 w Pacanowie, ul. Szkolna 25 obraz Matki Boskiej www.bizony.com Tel. +48 41 376 50 79 z Dzieciątkiem z XVII wieku. Warto tu The unusual name of the village Kolosy www.stolica-bajek.pl zwrócić uwagę na piękne wielobarw- was first mentioned by Jan Długosz as Chroberz ne witraże w wysokich oknach. „Colossi”. Its owners were subsequently Punkt Informacji Turystycznej w Chrobrzu, Pińczów the Kurozwęcki, Kmit, Królewski, Rup- Pałac Wielopolskich Punkt Informacji Turystycznej Dość niezwykła nazwa wsi Kolosy po- niewski and Dąmbski families. In 1659, Tel. +48 519 145 533 w Pińczowie, ul. Piłsudzkiego 2a jawia się już u Długosza jako Colossi. the Rupniewski family built a small Ar- www.palac.chroberz.info Tel. +48 41 357 24 72 Jej właścicielami są kolejno Kurozwęc- ian church, which later on functioned www.muzeumitpinczow.eu cy, Kmitowie, Królewscy, Rupniewscy as a loyal granary. The building sur- Nagłowice i Dąmbscy. W 1659 roku Rupniewscy vived to these days and has retained Punkt Informacji Turystycznej Solec-Zdrój zbudowali tu niewielki zbór ariański, an authentic baroque portal, over w Nagłowicach, ul. Kacpra Walewskiego 7 Urząd Gminy w Solcu-Zdroju który w późniejszym czasie pełnił rolę which there is a stone tablet with the Tel. +48 41 381 45 70 ul. Partyzantów 8A dworskiego lamusa. Budyneczek prze- Szreniawa coat of arms. You will find www.ug-naglowice.webpark.pl Tel. +48 41 377 60 49 trwał do dziś i zachował autentyczny it along the dirt road that runs to the www.solec-zdroj.pl barokowy portal, nad którym widnieje southwest of the village centre. The Busko-Zdrój kamienna tablica z herbem Szreniawa. local buildings are also eye-catching. Centrum Informacji Turystycznej Szydłów Znaleźć go można przy polnej drodze Most of them are made of brick. In the w Busku-Zdroju, al. Mickiewicza 22 Punkt Informacji Turystycznej wznoszącej się na południowy zachód late 19th century a large brickyard was Tel. +48 41 370 10 22 w Szydłowie, ul. Targowa 3 od centrum wsi. established and since then the houses www.busko.travel Tel. +48 41 354 53 13 in the vicinity have taken on a distinc- www.szydlow.pl tive character – red colouring.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 126 127 Muzea Noclegi turystyczne Museums Tourist accommodation

Muzeum „Dworek Mikołaja Reja” Muzeum Regionalne w Wiślicy Informacja Agroturystyczna w Nagłowicach ul. Plac Solny 32, 28-160 Wiślica ul. Kacpra Walewskiego 7, Tel. 41 379 21 64, kom. 500 730 443 Świętokrzyska Federacja Agroturystyki i 28-362 Nagłowice www.muzeum.wislica.pl Turystyki Wiejskiej „Ziemia Świętokrzyska” Tel. 41 381 45 70 [email protected] ul. Chopina 15/3, 25-356 Kielce www.ug-naglowice.webpark.pl kontakt: mgr Gabriela Kiełtyka, Tel 15 832 01 16, 15 832 01 17 Muzeum „Dworek Mikołaja Reja” ukazuje mgr Wojciech Sołtysiak www.agroturystyka-swietokrzyskie.pl związki pisarza z Nagłowicami i znaczenie Pawilon archeologiczny w Wiślicy jego twórczości zarówno dla piśmiennic- Pawilon Archeologiczny przykrywa relikty Buskie Stowarzyszenie Agroturystyczne twa, jak i całej kultury polskiej. wczesno-romańskiego kościółka pw. św. „Relax” w Busku-Zdroju Mikołaja. Punkt informacyjny: Grażyna Korepta, Muzeum im. Przypkowskich Dom Długosza w Wiślicy Tel. +48 41 378 47 68, 692 425 376 w Jedrzejowie Gotycka kamienica, tzw. Dom Długosza, pl. T. Kościuszki 7/8, 8-300 Jędrzejów ufundowana została przez Jana Długosza Tel. 41 386 24 45 w 1460 roku. www.muzeum.jedrzejow.pl e-mail: [email protected] Muzeum Ziemi Buskiej Przy rynku, w dwóch kamieniczkach Al. Mickiewicza 7, 8-100 Busko-Zdroj z XVIII w., mieści się Muzeum Zegarów Tel. 41 378 71 91 założone i prowadzone przez rodzinę Muzeum mieści się w odrestaurowanej Przypkowskich. Posiada bogate i zróżni- przedwojennej willi „Polonia”, drewnia- cowane zbiory setek zegarów słonecznych nym budynku ze stylowymi elementami i przyrządów gnomonicznych, rozmaite architektoniczno-rzeźbiarskimi elewacji przyrządy do mierzenie czasu: klepsydry, oraz drewnianymi schodami wewnątrz i zegary ogniowe i mechaniczne, a także żeliwnymi detalami. przyrządy astronomiczne. Muzeum Regionalne w Szydłowie Muzeum Regionalne w Pińczowie ul. Szkolna 8, 28-225 Szydłów ul. Piłsudskiego 2a, 28-400 Pińczów Tel. 41 354 53 13 Tel./fax. 41 357 24 72 www.szydlow.pl www.muzeumitpinczow.eu Z powodu doskonale zachowanego e-mail: [email protected] średniowiecznego układu urbanistyczne- Muzeum regionalne w Pińczowie powsta- go oraz murów miejskich, już przed laty ło w 1963 roku. Początkowo otrzymało zyskał miano polskiego „Carcassonne”. jedno pomieszczenie w popaulińskim, Wykonane z lokalnego wapienia w XIV w. barokowym klasztorze. mury mierzyły 1080 m długości do 1,8 m szerokości.

Więcej informacji More information Więcej informacji More information 128

Portal www.kurort24.pl stworzony został z myślą o kuracjuszach planujących odwiedzenie lub odwiedzających uzdrowiska świę- tokrzyskie: Busko-Zdrój i Solec-Zdrój.

W portalu www.kurort24.pl znajdziecie wiele informacji na temat oferty sanatoryjnej tych uzdrowisk, przedstawionej przej- rzyście poprzez konkretne profile lecznicze. Istnieje również możliwość uzyskania szczegółowej informacji na temat leczenia, zadając pytanie w poradniku kuracjusza, a także podzielenia się własnymi doświadczeniami poprzez forum dyskusyjne.

Interaktywne plany Buska-Zdroju i Solca-Zdroju pomogą w wy- szukaniu potrzebnych informacji na temat położenia sanato- riów, hoteli, pensjonatów i wszelkich innych miejsc przydatnych w trakcie pobytu.

W portalu znajduje się także interaktywna rozszerzona wersja niniejszego przewodnika. Przewodnik interaktywny "PONIDZIE" jest dostępny również na telefon komórkowy z przeglądarką stron www. Odwiedź zatem koniecznie stronę www.kurort24. pl

For more information about Busko-Zdrój, Solec-Zdrój and Poni- dzie country visit the site: www.kurort24.pl

Więcej informacji More information