ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Alpaslan SALTAN

ADANA İLİ ALADAĞ İLÇESİ KÖKEZ KÖYÜNÜN SOSYO-EKONOMİK YAPISI VE KALKINMA AÇISINDAN TARIMSAL YAYIM ÇALIŞMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

ADANA,2006

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ADANA İLİ ALADAĞ İLÇESİ KÖKEZ KÖYÜNÜN SOSYO-EKONOMİK YAPISI VE KALKINMA AÇISINDAN TARIMSAL YAYIM ÇALIŞMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Alpaslan SALTAN YÜKSEK LİSANS TEZİ TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

Bu tez / / 2006 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği/Oy Çokluğu İle Kabul Edilmiştir.

İmza :……………………. İmza :……………….... İmza :……….……… Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Prof. Dr. Onur ERKAN Prof. Dr. Veyis TANSI DANIŞMAN ÜYE ÜYE

Bu Tez Enstitümüz Tarım Ekonomisi Anabilim Dalında Hazırlanmıştır. Kod No :

Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza ve Mühür

Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2005YL6 Not : Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaklardan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir. ÖZ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADANA İLİ ALADAĞ İLÇESİ KÖKEZ KÖYÜNÜN SOSYO-EKONOMİK YAPISI VE KALKINMA AÇISINDAN TARIMSAL YAYIM ÇALIŞMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Alpaslan SALTAN

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

Danışman : Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Yıl:2006, Sayfa:72 Jüri : Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Prof. Dr. Onur ERKAN Prof. Dr. Veyis TANSI

Araştırma Adana İli Aladağ İlçesi Kökez köyünde yürütülmüştür. Kökez 1.081 nüfuslu, ilçeye 14 km uzaklıkta bir dağ köyüdür. Bu çalışmada, köyün yerleşme düzeni, nüfusu, toplumsal yapısı, ekonomik yapısı, altyapı ve kamusal hizmetleri, tarımsal yayım hizmetleri incelenmiştir. Aynı zamanda çalışmada, 1.000 Köye 1.000 Tarımcı Projesi kapsamında çalışan personelin yürüttüğü tarımsal yayım faaliyetleri ve köyün kalkınması konusunda olası etkileri araştırılmıştır. Araştırma sonucunda gerek tarım danışmanı gerekse diğer kuruluşlar/kişiler tarafından yapılan tarımsal yayım faaliyetlerinin Kökez köyü için faydalı olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Köy Sosyolojisi, Sosyo-Ekonomik Yapı, Tarımsal Yayım, Tarım Danışmanı

I ABSTRACT

M.Sc. Thesis

SOCIO-ECONOMIC STRUCTURE AND ASSESSMENT OF AGRİCULTURAL EXTENSİON ACTİVİTİES ON DEVELOPMENT OF KÖKEZ VILLAGE IN ALADAG DISTRICT OF ADANA PROVINCE

Alpaslan SALTAN

UNIVERSITY OF ÇUKUROVA INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF AGRICULTURAL ECONOMICS

Supervisor : Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Year:2006, Pages:72 Jury : Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Prof. Dr. Onur ERKAN Prof. Dr. Veyis TANSI

This investigation carried out in Kökez village in Aladağ administrative district of Adana province. Kökez is a mountain village and total population amount is 1.081. Distance from nearest administrative district (Aladağ) is 14 km. In this study the village’s settlement, population, social structure, economic structure, infrastructure, public services and agricultural extension services were investigated. At the same time extension activities which is conducted by agricultural consultant related with “1.000 Agricultural Engineer in 1.000 Village Project” and effects of this Project on village development were also investigated. At the end of investigation, all of the extension activities which is made by agricultural consultant and other instutions/persons was found to be usefull for Kökez village.

Key Words: Rural sociology, Socio-economic structure, Agricultural extension, Agriculture consultant

II TEŞEKKÜR

Araştırma konusunun seçiminden, araştırmanın yürütülmesi, yazımı ve sonuçlandırılmasına kadar çalışmalarımı yönlendiren, yakın ilgi ve desteğini esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ’e, bilimsel katkıları ile çalışmalarıma yön veren Tarım Ekonomisi Bölüm Başkanı Sayın Prof. Dr. Yaşar GÜRGEN’e, Sayın Prof. Dr Onur ERKAN’a, Sayın Yrd. Doç. Dr. Müge KANTAR DAVRAN’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Araştırma çalışmalarım aşamasında yardımlarını esirgemeyen Aladağ Kaymakamı Sayın Mimar Sinan BATMAZ’a, Aladağ İlçe Tarım Müdürlüğü, Aladağ Ziraat Odası, Aladağ İlçe Nüfus Müdürlüğü, POS Orman İşletme Müdürlüğü, Aladağ Telekom İşletme Şefliği, Aladağ İlçe Kadastro Müdürlüğü, Aladağ Milli Emlak Müdürlüğü ve Aladağ Sağlık Grup Başkanlığı personellerine; anket sorularını büyük bir içtenlikle ve sabırla cevaplandıran Kökez köyü sakinlerine; araştırmaya sağladığı mali destekten dolayı Çukurova Üniversitesi Rektörlüğü’ne ve yardımlarından dolayı Mustafa AKIN’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca eğitimim ve tez çalışmalarım için her zaman destek olan babam, annem ve eşime; varlığı ile bana huzur veren kızım Ege Balakatun’a ve en önemlisi yüksek lisans eğitimi almam konusunda beni yönlendiren ve her açıdan desteğini esirgemeyen ağabeyim Ali Seydi SALTAN’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

III İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ...... I ABSTRACT...... II TEŞEKKÜR...... III İÇİNDEKİLER……….…………………………………………………….. IV ÇİZELGELER DİZİNİ...... VII ŞEKİLLER DİZİNİ…...... IX RESİMLER DİZİNİ...... X HARİTALAR DİZİNİ…...... XI KISALTMALAR...... XII 1. GİRİŞ...... 1 1.1. Konunun Önemi…...... 1 1.2. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı...... 2 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR...... 3 3. MATERYAL ve METOD...... 6 3.1. Materyal…………...... 6 3.2. Metod………………………………………………….………… 6 4. ARAŞTIRMA BULGULARI…………...... 8 4.1. Araştırma Alanı Hakkında Genel Bilgiler………...... 8 4.1.1. Köyün Tarihçesi…………….……….……...... 8 4.1.2. Konum İklim ve Bitki Örtüsü.…………...... 10 4.1.3. Yerleşme ve Mesken Durumu……...…….…...... 13 4.1.4. Meskenlerde Kullanılan Ev Eşyaları...... 16 4.2. Araştırma Alanının Nüfusu ile İlgili Bilgiler……...... 18 4.2.1. Nüfustaki Gelişmeler………………………..………… 18 4.2.2. Aile Üyelerinin Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı. 19 4.2.3. Eğitim Durumu………...………………………….….. 20 4.3. Araştırma Alanının Toplumsal Yapısı…...... 22 4.3.1. Aile Yapısı……………..………………………….….... 22 4.3.1.1. Aile Büyüklüğü ve Aile Üyeleri Sayısı……..... 22

IV 4.3.1.2. Aile Biçimi…………………….…………..... 23 4.3.1.3. Ailenin Kuruluşu…….…………………….... 24 4.3.2. Boş Zamanlarını Değerlendirme Şekli …….…………. 25 4.3.3. Sosyal Farklılaşma ve Tabakalaşma…………..….……. 28 4.3.4. Sözü Geçen Kişiler…………………….………………. 28 4.3.5. Dirlik-Düzenlik…………………..…………………….. 29 4.3.6. Yardımlaşma, Dayanışma ve İşbirliği……………….… 30 4.4. Araştırma Alanındaki Altyapı Hizmetleri…...... 31 4.4.1. Ulaşım ve Kitle Haberleşme Araçları..……………...... 31 4.4.2. Elektrifikasyon, İçme ve Kullanma Suyu…….……..…. 32 4.4.3. Sağlık Hizmetleri…………………………….………... 33 4.4.4. İlköğretim ve Eğitim Hizmetleri…….………………… 34 4.4.5. Esnaf ve Sanatkarlar………….……………………….. 34 4.4.6. Tarım Teşkilatı Hizmetleri….….……………………… 34 4.4.7. Örgütlenme………….…………………………………. 35 4.4.7.1. Tarımsal Kooperatiflere Üyelik Durumu…..…. 36 4.4.7.2. Sosyal Güvenlik Kurumlarına Üyelik Durumu… 36 4.4.7.3. Tarımsal Kuruluşlarla İlişkiler……………...… 37 4.5.Araştırma Alanının Ekonomik Yapısı...... 38 4.5.1. Aile Başkanlarının İstihdam Durumu..…...... 38 4.5.2. Arazi Varlığı ve Arazi Tasarruf Şekli...... 39 4.5.3. Tarımsal Üretim…………...... 41 4.5.4. Tarımsal Girdi Kullanımı...... 43 4.5.5. Tarımsal Pazarlama ………...... 47 4.5.6. Gelir Artışı Durumunda Yatırım Eğilimleri……….…… 48 4.6. Araştırma Alanındaki Tarımsal Yayım Hizmetleri…...... 49 4.6.1. Geçmişten Günümüze Tarımsal Yayım Faaliyetleri...... 49 4.6.2. Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi...... 52 4.6.3. Aile Başkanlarının Tarımsal Yayım İle İlgili Konularda Beklentileri……………...…………………………….… 58 4.6.4. Aile Başkanlarının Tarımsal Faaliyetlerinde Bilgi Edinme İhtiyaçları ve Bilgi Kaynakları……..…………………… 59

V 4.7. Köy Sorunları………………………………………….……...... 61 5. SONUÇ ve ÖNERİLER...... 63 KAYNAKLAR...... 68 ÖZGEÇMİŞ...... 72

VI ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA

Çizelge 4.1. Meskenlerdeki Kat Sayısı……………………………….………. 14 Çizelge 4.2. Meskenlerdeki Çatı Şekilleri…………………….…………….... 14 Çizelge 4.3. Meskenlerin Yapı Malzemesi…………….……………………... 14 Çizelge 4.4. Meskenlerin Oda Sayısı…………….…………………………… 16 Çizelge 4.5. Meskenlerde Kullanılan Ev Eşyaları………………………….… 17 Çizelge 4.6. Meskenlerde Yararlanılan Kitle Haberleşme Araçları…..………. 18 Çizelge 4.7. Köy Nüfusundaki Gelişmeler…………………….……………... 19 Çizelge 4.8. İncelenen Aile Üyelerinin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı……….. 19 Çizelge 4.9. Türkiye ve Kökez Nüfusunun Yaş gruplarına Göre Dağılımı…... 20 Çizelge 4.10. Aile Üyelerinin Cinsiyetlerine Göre Eğitim Durumları.…..…... 21 Çizelge 4.11. İncelenen Ailelerde Aile Biçimleri…………….……………..... 24 Çizelge 4.12. İncelenen Ailelerde Medeni Durum…...………………………. 25 Çizelge 4.13. Köyde Sözü Geçen Kişiler…………………………………….. 29 Çizelge 4.14. Anlaşmazlık Durumunda Kime Başvurulacağı……….…….…. 30 Çizelge 4.15. Aile Başkanlarının Üye Olduğu Kuruluşlar….…………….….. 36 Çizelge 4.16. Aile Başkanlarının Bağlı Bulunduğu Sosyal Güvenlik Kuruluşları. 37 Çizelge 4.17. Aile Başkanlarının En Fazla Ziyaret Ettiği Kuruluşlar..……...... 37 Çizelge 4.18. Aile Başkanlarının Tarımsal Kuruluşları Ziyaret Sıklığı...…….. 38 Çizelge 4.19. Arazilerin Parsel Büyüklüğüne Göre Sayısı………...…………. 40 Çizelge 4.20. Özmülk Arazi Varlığının İşletme Büyüklüklerine Göre Dağılımı.. 41 Çizelge 4.21. Küçükbaş Hayvan Varlığı……………………………….….….. 43 Çizelge 4.22. Bitkisel Üretimde Tohum Çeşitlerine Göre Ekim Alanları (da)... 44 Çizelge 4.23. Tohumluk Konusunda Şikayeti Olanlar ve Şikayet Nedenleri…. 44 Çizelge 4.24. Gübre Konusunda Şikayeti Olanlar ve Şikayet Nedenleri.....….. 44 Çizelge 4.25. İlaç Konusunda Şikayeti Olanlar ve Şikayet Nedenleri………... 45 Çizelge 4.26. Kredi Konusunda Şikayeti Olanlar ve Şikayet Nedenleri..….… 46 Çizelge 4.27. Kredi Kaynakları……....……………………………….....……. 47 Çizelge 4.28. Buğday Pazarlama Durumu…………………………….……… 47 Çizelge 4.29. Pazarlama Konusunda Şikayeti Olanlar ve Şikayet Nedenleri.... 48 Çizelge 4.30. Yıllar İtibari ile Yem Bitkisi Ekilişleri…....…………….……... 56

VII Çizelge 4.31. İşletmecilerin Tarımsal Faaliyetlerinde Bilgi Edinme İhtiyaçları.. 60 Çizelge 4.32. İşletmecilerin Tarımsal Faaliyetlerinde Bilgi Edinme Kaynakları.. 61

VIII ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA

Şekiller 4.1. İncelenen Ailelerde Hanehalkı Büyüklüğü…...... …...…..……… 23 Şekiller 4.2. İncelenen Ailelerin Boş Zamanlarını Değerlendirme Durumları... 26 Şekiller 4.3. İncelenen Aileler Tarafından Takip Edilen Televizyon Programları……………………………………………………… 27 Şekiller 4.4. İncelenen Ailelerin Gazete Okuma Sıklığı……………….…...…. 28 Şekiller 4.5. Aile Başkanlarının Yaptıkları İşler………………..…..….……… 39 Şekiller 4.6. Tarımsal Üretim Deseni (2004-2005 yılı)…..……….……….….. 42 Şekiller 4.7. Alet-Makine Varlığı (Adet)………….…………..….……...……. 46 Şekiller 4.8. Gelirlerin Artması Durumunda Yatırım Yapılacak Alanlar...... …. 49 Şekiller 4.9. Köy Sorunlarına İlişkin Aile Başkanlarının Görüşleri…….…...... 62

IX RESİMLER DİZİNİ SAYFA

Resim 4.1. Kızıl Kök Bitkisinin Doğal Ortamında ve Sökülmüş Görüntüsü….. 9 Resim 4.2. Kökez Köyü Çatal Mevkiinden Toros Dağlarına Bakış….………. 12 Resim 4.3. Kökez Köyü Kartal Yaylası Mevkiinden Bir Görünüş…….…….. 13 Resim 4.4. Kökez Evlerinden Bir Görünüş…………………………….…..… 15 Resim 4.5. Teknik Elemanlar ve Köylülerle Birlikte Yapılan Buğday Tarlası Kontrolü..……..………………………………………...……..…. 56

X HARİTALAR DİZİNİ SAYFA

Harita 4.1. Araştırma Alanını Gösteren Harita……………………...….....…. 11

XI KISALTMALAR

TİGEM : Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü GAP : Güneydoğu Anadolu Projesi DPT : Devlet Planlama Teşkilatı TKV : Türkiye Kalkınma Vakfı DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü MEB : Milli Eğitim Bakanlığı TKK : Tarım Kredi Kooperatifi SRAP : Sosyal Riski Azaltma Projesi SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu DGD : Doğrudan Gelir Desteği TC : Türkiye Cumhuriyeti ÇÜ : Çukurova Üniversitesi YAY-ÇEP : Yaygın Çiftçi Eğitim Projesi VCD : Video Compact Disk TV : Televizyon

XII 1.GİRİŞ Alpaslan SALTAN

1.GİRİŞ

1.1.Konunun Önemi

Ülkemizde, bölgeler arasında, başta doğal kaynaklar olmak üzere birçok açıdan önemli farklılıklar bulunmaktadır. Bu nedenle, dengeli bir kalkınmanın sağlanabilmesi için, nüfus dinamikleri ile doğal kaynaklar, ekonomik faaliyetler, teknolojik gelişmeler, sosyal ve kültürel yapılar arasındaki dengenin planlama ve politika geliştirme süreçlerinde göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Özlenen hedeflere ulaşabilmek için, toplumun eğitim, sağlık ve insan gücü yönünden niteliklerinin iyileştirilmesi, yaşam standardının yükseltilmesi ve bu konularda bölgeler ve yerleşim yerleri arasındaki farklılıkların giderilmesi temel ilke olmalıdır (Anonim, 2002). Gelişmekte olan ülkelerin tümünde olduğu gibi ülkemizde de kırsal alan ve kırsal nüfus, ülke kalkınmasını doğrudan etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Gelişmekte olan ülkelerde nüfusun büyük bir kısmının kırsal kesimde yaşadığı ve geçimlerinin de tarım sektörüne bağlı olduğu bilinmektedir. Tarım sektörü; ülkenin gıda maddeleri ihtiyacını karşılaması ve sanayi sektörünün hammadde ihtiyacını karşılamasının yanı sıra sanayi ürünlerine talebin artırılması, istihdam olanakları sağlaması, milli gelire katkısı ile kalkınmanın finansmanına destek vermesi, dış ticarete yönelik ürünler üreterek ülkeye döviz girdisi sağlaması gibi nedenlerle, başta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere, ülke ekonomilerinin temel dinamikleri arasındadır. Türkiye’ de, tarım sektörünün ülke ekonomisine katkısı yıllar itibari ile azalmaktadır. Ancak tarım sektörünün ülke ekonomisine katkı payının azalması, mevcut tarımsal potansiyelin en üst düzeyde kullanılmamasının yanı sıra, diğer sektörlerdeki gelişmelerin tarım sektöründekinden daha hızlı olması ile ilişkilidir. Kırsal ve kentsel alanlar arasındaki gelişmişlik farklılıklarının daha da derinleşmesi nedeni ile kırsal alana yapılan yatırımlardan elde edilecek ekonomik sonuçlar oldukça önemlidir. Bu nedenle toplumun kalkınması ve atılımların olumlu yönde yapılabilmesi, kırsal alanda yaşayan nüfusun bilinçlendirilmesi ve refah düzeylerinin yükseltilmesi ile mümkün olacaktır. Kırsal alanda yaşayan nüfusun

1 1.GİRİŞ Alpaslan SALTAN sosyo-ekonomik düzeylerinin iyileştirilmesi ülke kalkınmasının sağlanabilmesi açısından önemli bir kriterdir. Tarım sektöründeki sorunların giderilmesi ve refah seviyelerinin yükseltilmesi için kalkınmanın odak noktası olan insan faktörünün eğitilmesi, bölgenin sosyo-ekonomik yapısının ve köylü sorunlarının iyi analiz edilmesi, ekonomik ve sosyal yaşamın değişme ve gelişmesini yönlendiren etmenlerin saptanması ve kalkınma açısından tarımsal yayım imkanlarının belirlenmesi gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında TC Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından, “Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi” kapsamında 1.000 Köye 1.000 Tarımcı adı altında yürütülen proje oldukça önem kazanmaktadır. Projeye alınan köylerde, ortaya çıkan yeniliklerin ve değişikliklerin üreticilere doğru zamanda ve yerinde ulaşmasını sağlamak maksadı ile “Tarım Danışmanı” unvanı ile ziraat mühendisleri ve veteriner hekimler istihdam edilmiştir. Tarım Danışmanlarının köyde ikamet etmeleri ve köylü ile iç içe bir hayat yaşamaları, dengeli bir kalkınmanın sağlanabilmesi için gerekli olan; köydeki nüfus, doğal kaynaklar, ekonomik faaliyetler, teknolojik gelişmeler, sosyal ve kültürel yapılar hakkında doğru zamanda, doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmak noktasında avantaj sağlamaktadır. Sonuç olarak, tarımsal yayım gelişmekte olan ülkelerin yetersiz finansal olanaklarının ve kaynaklarının rasyonel kullanılması, üretim faktörlerinin etkin kullanılarak tarımsal üretimin artırılması, bu faktörlerin rasyonel kullanılması için insan kaynaklarının geliştirilmesi ve bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarının azalmasında etkin rol oynamaktadır (Gürgen, 1998).

1.2.Araştırmanın Amacı ve Kapsamı

Adana İli Aladağ İlçesi Kökez Köyü’nün sosyo-ekonomik durumunu ortaya koyarak kalkınma açısından tarımsal yayım çalışmalarının değerlendirilmesi araştırmanın ana amacını oluşturmaktadır. Ayrıca çalışmada; köyün yerleşme düzeni, nüfusu, toplumsal yapı, ekonomik yapı, altyapı ve kamusal hizmetler, tarımsal yayım hizmetleri ve 1.000 Köye 1.000 Tarımcı Projesi kapsamında çalışan personelin yürüttüğü tarımsal yayım faaliyetleri ve bu faaliyetlerin köyün kalkınmasına olası etkilerinin de ortaya konulması amaçlanmıştır.

2 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Alpaslan SALTAN

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

DPT (1970), Türk Köyünde Modernleşme Eğilimleri Araştırması (Rapor 1), bugüne kadar ülkemizde ele alınan köye yönelik araştırma faaliyetlerinin en önemlilerinden birisidir. DPT (1970)’nin ilgili yayını köy ve köylü sorunları ile doğrudan ve dolaylı ilgilenecek kişiler için temel ve sağlam bir kaynak niteliğindedir. DPT (1971), Türk Köyünde Modernleşme Eğilimleri Araştırması (Rapor 3) isimli yayında orman köylerinin sosyo-ekonomik durumları araştırılmıştır. Orman köylerinin orman dışı köylerden hangi yönlerden ve ne seviyede farklılık gösterdikleri karşılaştırmalı olarak tespit edilmiştir. Ayyıldız (1975), bir Doğu Anadolu köyü Büyükdere köyünde yürüttüğü çalışmada söz konusu köyün sosyo-ekonomik yapısını incelemiştir. Taluğ ve ark. (1986), tarafından GAP bölgesinde, Harran Ovasında yapılan çalışmada, yayım hizmetlerini yürüten teknik kadronun oldukça deneyimsiz ve bölgenin ekonomik, sosyal ve kültürel özelliklerini tümüyle özümlememiş elemanlardan oluştuğu belirlenmiştir. Bu nedenle çeşitli düzeylerdeki yayım elemanlarının eğitilmelerinin gereği vurgulanmıştır. Gürgen (1989), “Adana Tarım İl Müdürlüğündeki Yayım Elemanlarının Yayımcı Niteliklerini Belirleme Üzerine” konulu yaptığı araştırmada, yayımcılara mesleki ve teknik bilgilerin büyük bir kısmının, Ziraat Fakültelerinde veya Tarım Meslek Liselerinde verildiğini belirlemiş ve yayım elemanlarının yayımcılık niteliklerinin gelişmesinde katkısı olabilecek bazı dersleri ise, ne okullardaki eğitim dönemlerinde ve ne de kuruma girdikten sonraki dönemlerinde almadıklarını belirlemiştir. Ancak çok az sayıdaki yayım elemanının kişisel gayretleri ile izledikleri bazı eğitim programlarında Beşeri İlişkiler, Sosyoloji ve Psikoloji gibi dersleri aldıklarını saptamıştır. Güngör (1990), “Tarımsal Yüksek Öğretiminin Bugünü” adlı çalışmasında, tarımsal öğretim kalitesinin iyileştirilmesinin fakültelere alınan öğrenci sayısının yarıya indirilmesi ile mümkün olacağını, fakültelerdeki öğretim üyesi sayısının ideal düzeye yaklaştırılması gerektiğini, fakültelerin yeterli sosyal, fiziksel ve

3 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Alpaslan SALTAN

maddi kapasiteye sahip olmadığını ve fakültelerle bakanlıklar arasında sıkı bir ilişkinin sağlanmasının faydalı olacağını belirlemiştir. Soysal (1994a) bir dağ köyü olan Kuşçu köyünün merkez mahallesi konumundaki Eğricek’i sosyo-ekonomik açıdan incelemiştir. Soysal (1994b) bir diğer çalışmayı Çukurova Bölgesi köylerinden olan Yeniyayla’da yürütmüştür. Bu çalışmada orman kenarı ve bir muhacir yerleşme birimi olan Yeniyayla köyünün sosyo-ekonomik yapısı incelenmiştir. Soysal ve ark. (1995a) Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinden Adana İli Anadolu mahallesine göç eden ailelerin sosyo-ekonomik yapılarını incelemişlerdir. Soysal ve ark. (1997) Orman kenarı ve bir dağ köyü olan Eğner’in sosyo- ekonomik yapısı üzerine yapılmış bir çalışmadır. Gülçubuk (1997), “Kırsal Kalkınma Çalışmalarında Türkiye Kalkınma Vakfı’nın (TKV) Yeri ve İşlevi: Bu Kuruluşun Uzunyayla Uygulaması” isimli çalışmasında, hükümete bağlı olmayan gönüllü kuruluşlar tarafından yürütülen kırsal kalkınma çalışmalarının önemini vurgulamış ve örnek kuruluş olarak seçilen TKV’nin çalışmalarını incelemiştir. Erel (1999), “Türkiye’deki Kırsal Nüfusun Kalkındırılmasında Kırsal Sanayinin Yeri ve İşlevi (Huğlu Örneği)” isimli doktora çalışmasında, kırsal sanayi örneği uygulaması olan “Huğlu Av Tüfekleri Kooperatifi’nin” faaliyetlerini ve bu faaliyetlerin kırsal alanda yaşayan bireyler üzerindeki etkilerini incelemiştir. Çalışmada, Huğlu Av Tüfekleri Kooperatifi’nin bölge halkının gelir ve istihdam olanaklarının artmasında, örgütlenme bilincinin yerleşmesinde ve girişimcilik isteğinin artmasında etkili olduğu ortaya konmaktadır. Akder (2000), “Türkiye’deki Bölgesel Eşitsizlikler ve Kırsal Yoksulluk (İnsani Gelişme Yaklaşımı)” isimli çalışmasında, Türkiye’deki insani gelişme endeksi ile bölgesel ve kırsal sorunlar arasındaki ilişkiyi vurgulamıştır. Araştırmada, Türkiye’deki 915 bölgenin insani gelişme endeksleri; yaşam ümidi, eğitime ulaşma düzeyi ve kişi başına düşen gelir kriterleri kullanılarak araştırma alanı; “çoğunlukla kırsal”, “kayda değer oranda kırsal” ve “çoğunlukla kentleşmiş bölge” olarak üçe ayrılmıştır. Erkan ve ark. (2001), “Sustainable Development of Small-Scale Farmers of the Taurus Mountains of Turkey” adlı çalışmalarında 1990 yılından 1998 yılı üretim

4 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Alpaslan SALTAN

dönemi sonuna kadar Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, ICARDA ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yürütülen küçük ölçekli tarım işletmelerinde sürdürülebilir kırsal kalkınma projesi kapsamında, araştırma alanı olarak seçilen Toros Dağları üzerinde ve yüksekliği 600 m ve üstünde olan arazilerde tarımsal faaliyetler yapılan 6 köydeki kırsal kalkınma çalışmaları ve sonuçları anlatılmıştır. Altınkaynak (2002), “Erzurum İli Uzundere İlçesinin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Tarımsal Yayım Açısından Kalkınma Olanakları” konusunda yapmış olduğu çalışmada, Erzurum ili Uzundere ilçesinin sosyo-ekonomik durumu ortaya konulmuş ve ilçenin kalkınma olanakları tarımsal yayım açısından araştırılmıştır. Araştırmada Erzurum iline bağlı Uzundere ilçesi ve köylerinde gözlem ve mülakata dayanan ve kamu görevlileri ile çiftçilerden sağlanan birincil verilerin yanında kamu kuruluşları belgelerinden, Türkiye Kalkınma Vakfı’nın çalışma raporlarından ve önceden yapılmış araştırma raporlarından elde edilen ikincil veriler değerlendirilmiştir. Gülçubuk ve ark. (2002), AB’ye uyum sürecinde Türkiye’nin kırsal kalkınma politikası ve yükümlülüklerini inceleyen bir çalışma yapmışlardır. Çalışmada, Türkiye’de kırsal kalkınma yaklaşımlarının; bölgesel projeler kapsamında gerçekleştirilen kalkınma çalışmaları, kalkınmada öncelikli yörelere yönelik yürütülen çalışmalar, kırsal kalkınma projeleri ve gönüllü kuruluşlar tarafından yürütülen çalışmalar olarak dört grupta toplanabileceğini belirtmişlerdir.

5 3.MATERYAL ve METOD Alpaslan SALTAN

3.MATERYAL VE METOD

3.1.Materyal

Araştırmanın ana materyalini, Kökez köyünde yaşayan aile reislerine uygulanan anket çalışması sonucu elde edilen birincil veriler oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra bireysel ve grup tipi görüşmelerle muhtar, azalar, kooperatif başkanları ve öğretmenler ile de görüşülerek köyün sosyal, ekonomik ve kültürel yapısına ilişkin bilgiler alınmıştır. Bu bilgilere ek olarak, araştırma ikincil veriler ile de desteklenmiştir. Aladağ Kaymakamlığı, Aladağ İlçe Tarım Müdürlüğü, Aladağ Ziraat Odası, Aladağ İlçe Nüfus Müdürlüğü, POS Orman İşletme Müdürlüğü, Aladağ Telekom İşletme Şefliği, Aladağ İlçe Kadastro Müdürlüğü, Aladağ Milli Emlak Müdürlüğü ve Aladağ Sağlık Grup Başkanlığı ziyaret edilerek köy hakkında bilgiler temin edilmiştir. Araştırma verileri 2005 yılı Ekim-Aralık döneminde yapılan saha çalışması ile elde edilmiştir.

3.2.Metod

Kökez köyü, daha önceki yıllarda tarımsal yayım çalışmalarına konu olmuş, bölgede birçok yeniliğe öncülük etmiş ve 1.000 Köye 1.000 Tarımcı Projesi kapsamında yer almış olması nedeni ile araştırma alanı olarak seçilmiştir. Alan araştırması ile tarama araştırmaları arasında nitelikleri itibariyle ayrım yapmak zordur. Alan araştırması derinlemesine, tarama araştırması ise genişlemesine yapılan araştırmalardır. Alan araştırmasında, tarama araştırmalarının aksine, seçilen örneğin evreni temsil etme amacı bulunmamakta; belirli bir olayın çok boyutlu olarak incelenip ayrıntılarının ortaya çıkarılması önem kazanmaktadır. Bu tip alan araştırmalarında genellikle bir toplumun, bir kurumun yapısı ya da küçük bir grup içindeki etkileşim mekanizması gibi konular ele alınır. İlk defa Le Play tarafından kullanılan monografi tekniğinin en belirgin özelliği, belirli bir

6 3.MATERYAL ve METOD Alpaslan SALTAN

konuyu ayrıntılarıyla ele alıp incelemesidir ve bu nedenle tarama araştırmalarından farklıdır (Gökçe, 1992). Bu araştırmada, araştırma alanının tek bir köyden oluşması ve ele alınan konunun derinlemesine incelenmesi amacıyla monografi tekniği kullanılmış ve buna bağlı olarak tam sayım yöntemi ile köyde sürekli ikamet eden, tüm aileler ile görüşme yapılması planlanmıştır. Araştırmada tam sayım yöntemi kullanılmış ve köyde sürekli ikamet eden 241 ailenin tamamı ile görüşülmesi hedeflenmiştir. Ancak 5 aile başkanının görüşme yapmak istememesi nedeni ile toplam 236 aile başkanına (deneklerin %97,9’u) anket yapılmıştır. Hazırlanan taslak anket formu, pilot olarak seçilen işletme sahiplerine uygulanmıştır. Bu uygulama sonucu ortaya çıkan aksaklıklar doğrultusunda anket formunda gerekli değişiklikler yapılarak anketlere son şekli verilmiştir. Araştırmada ayrıca köy hakkında bilgi almak için “Köy Genel Bilgi Formu” hazırlanmış ve bu form muhtar, azalar, kooperatif başkanı, yaşlılar, din görevlisi ve öğretmenler ile yapılan görüşmeler sonucunda doldurulmuştur. Köy Genel Bilgi Formu aracılığı ile alınan bilgiler, kontrol amacı ile deneklerle yapılan görüşmelerde, sohbetlerde dolaylı olarak test edilmiştir. Gözlem yolu ile mesken şekilleri ve bunların düzenlenme biçimleri incelenmiş, ilgili kamu kuruluşları ziyaret edilerek köy hakkında gerekli bilgiler elde edilmiştir. Araştırma sırasında yoğun olarak gözlemlerden faydalanılmış, anket ile elde edilen veriler bilgisayar ortamında analiz edilmiştir.

7 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

4.ARAŞTIRMA BULGULARI

4.1.Araştırma Alanı Hakkında Genel Bilgiler

4.1.1.Köyün Tarihçesi

Araştırma kapsamına alınan Kökez köyünün kurulmasını sağlayan yerleşimciler daha önce Karaisalı ilçesi Tümenli Köyü (Kahalar) ve Aladağ ilçesi Topallı köyü çevrelerindeki Yokuşbaşı öreni, Mullaumarlı öreni, Köseler öreni, Yetimli öreni, Köşkerli öreni gibi yerleri kışlak olarak kullanmışlardır. Buralarda yaşayan aileler develeri olan, keçicilik ve koyunculuk yapan Yörük aileleridir. Bu aileler kışlakları civarında ırmak kıyısındaki kızıl kök isimli bir bitki kökünü ezip hayvanlarına yem olarak vermelerinden dolayı kök ezenler adı ile adlandırılmışlardır. Günümüzde Soğukoluk mevkiinde ikamet eden Bulut, Yalçın, Top, Kuzkun, Alay, Gün, Serin, Oktay, Karabulut aileleri ve Kökez’in Aladağ tarafından giriş kısmında (güney) ikamet eden Köşker aileleri kök ezenlerdendir. Ayrıca Gölükcü ailesi bahsedilen örenlerde yerleri olmamasına rağmen diğer ailelerin arazilerine sığınarak kışlamışlardır. Bu aileler şu anda Kökez köyünün sınırları içerisinde kalan Tırak mevkiini yaylak olarak kullanmışlardır. Yaylaklardan kışlaklarına dönüş yolunda ekelge (ekin ekilen yer) olarak kullandıkları bu bölgeye hububat ekim zamanı gelip buğday ve arpa ekerek kışlaklarına doğru hareket etmişlerdir. Kışı kışlaklarda geçirdikten sonra bahar ile birlikte yaylakları olan Tırak’a doğru hareket etmiş, hasat döneminde yaptıkları hasadın bir kısmını yanlarına alırken bir kısmını da etraftaki tepeliklerde sel basmayacak, herhangi bir canlının zarar veremeyeceği mağara şeklindeki oyuklara, gelecek dönemde kullanmak üzere depolamışlardır. Bu bölgenin ekelge olarak kullanılması yaklaşık 300 yıl öncesine dayanmaktadır. Kök ezenler zaman içerisinde kışlaklarına gitmeyerek yaklaşık 200 yıl önce bu bölgeye yerleşmişlerdir. Adlarının kök ezenler olmasından dolayı da bölgeye Kökez adı verilmiştir.

8 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Resim 4.1. Kızıl Kök Bitkisinin Doğal Ortamında ve Sökülmüş Görüntüsü

Köyü kuran bu ailelerin dışında Sert, Zerk, Komurcuk aileleri ise, Şam’dan ilk önce Seyhan kıyısındaki Kozan’a bağlı Acıdere mevkiine, daha sonra da Kökez’e yerleşmişlerdir. Barazama, Derindere, İnce aileleri gibi bazı aileler ise Kayseri ili Yahyalı ilçesi Barazama köyü gibi şehir dışı yerleşim birimlerinden gelip Kökez’e yerleşmişlerdir. Cihan, Öztaş, Üz, Öz gibi bazı aileler ise çevre köylerden olan Kıcak köyünden gelerek Kökez’e yerleşmişlerdir. Anadolu kır yerleşme düzeninin ikinci boyutunu oluşturan ve güçlü bir örgüt olan Türkmen (Yörük) aşiretleri yerleşme olayının tek ya da birkaç yakın akraba grubu ile (az bir nüfus ile) başladığı yerlerde dağınık ve seyrek görünümdedir (Soysal, 1998). Dağınık yerleşme şeklinin esasını iskan çekirdeği, yani tek ev ve eklentisi oluşturur. Böyle bir yerleşme yerinde ev ve eklentiler geçim sahasının uygun bir yerinde ve ailenin sosyo-ekonomik yapısına göre kurulur. İskan grubu, ya baba evinin oğul vermesi ya da yakın akrabaların (birkaç ailenin) aynı mekana yerleşmeleri sonucu ortaya çıkabilmektedir (Soysal, 1998). Nitekim Kökez de yer yer toplu köy görüntüsü oluştursa da dağınık ve plansız bir köy özelliğine sahiptir. Kökez’e yapılan ilk evler dere kıyılarına, şu anda Aladağ ilçe merkezi olan bölgede yaşayan Ermeni uyruklu ustalar tarafından yapılmıştır. Kökez’e yapılan ilk yol ise toprak yol olarak yapılmıştır. Karadenizli ustalar tarafından 1950’li yıllarda yapılan yol ile birlikte 1950’li yıllarda aileler evlerini yol kenarına taşımaya başlamıştır. Kökez’in aşağı mahallelerinde evlerin çoğunluğu yol kenarında ve düzlüklerde olmasına rağmen Soğukoluk kısmında ise iç mahallelerdedir. İç

9 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

mahallelerde yol ağı yoktur ve meskenler arasındaki boşluklar bu amaçla kullanılmaktadır. Küçükbaş hayvancılık 1960’lı yıllara kadar ön planda yer almıştır. 1960’lı yıllardan sonra ormancılık ön plana çıkmıştır. Bu dönemlerde ve 1970’li yıllara kadar köy halkı toplu halde yaylaklara çıkmaya devam etmişlerdir. 1970’li yıllardan günümüze kadar sadece küçükbaş hayvancılıkla uğraşan kişiler yaylaklara çıkmışlardır. Günümüzde küçükbaş hayvancılığa devam eden aileler kışlak-yaylak döngüsünü devam ettirmektedir.

4.1.2.Konum, İklim ve Bitki Örtüsü

Aladağ ilçesi Adana’nın kuzeyinde ve Adana’ya karayolu ile 106 km uzaklıkta yer almaktadır. Araştırma alanı Kökez köyü ise Aladağ’ın kuzeybatısında Aladağ’a karayolu ile 14 km uzaklıkta yer almaktadır. Güneyinde Posyağbasan, Dünyadibi, Ebrişim köyleri, kuzeyinde Toros Dağları, doğusunda Dölekli köyü, batısında ise Kıcak köyü ile çevrilidir (Harita 4.1.). Köy, yaklaşık 11.036 hektar toplam alanı içerisinde 8.630 hektar orman alanına sahip olması nedeni ile ekonomisi ağırlıklı olarak orman işçiliğine dayanan, tarla tarımı, meyvecilik, sebzecilik ve hayvansal üretimi de ihmal etmeyen bir Toros dağ köyüdür. Geçmiş yıllarda orman işçiliğinin yüksek getirisi sonucu köy sakinleri genel olarak orman işçiliğinde yoğunlaşmış ve tarla ziraatı ile yeterince ilgilenmemişlerdir. Kökez köyü; Adana İli Agro-ekolojik bölgeleri içerisinde V. Alt bölgeye girmektedir. Bu bölge dahilinde yerleşim yerleri ağırlıkta olup, tarım alanı azdır. Köye ait topraklar genel olarak değerlendirildiğinde, kahverengi topraklar grubuna giren, az kireçli, kumlu-tınlı ve yer yer killi yapı gösteren, orta derecede erozyona maruz, drenaj probleminin olmadığı bir yapıya sahiptir (Anonim, 1996). Geçit kuşağına has karasal iklimin yaşandığı bölgede kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ılık geçmektedir. Yıllık yağış toplamı 703 mm, ortalama sıcaklık 13,6 Co’dir. Köyde ürün deseni olarak buğday ve arpa ön plandadır. Son yıllarda

10 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

meyvecilik ve sebzecilik alanındaki çalışmalar sonucu ürün deseninde farklılaşma sağlanmıştır.

Kaynak: Aladağ İlçe Kadastro Müdürlüğü’nden alınmıştır. Harita 4.1. Araştırma Alanını Gösteren Harita

11 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Resim 4.2. Kökez Köyü Çatal Mevkiinden Toros Dağlarına Bakış

Kökez köyü iki kısma ayrılmaktadır. İlk kısım köyün güney kısmı olan Aladağ tarafından giriş kısmıdır ve bu kısımda toplam 117 hane vardır. Bu hanelerin içerisinde 10 tanesi boş ve 3 tanesi yeni yapılmaktadır. Diğer kısım ise Soğukoluk olarak adlandırılan köyün kuzey kısmıdır ve güney kısmından yaklaşık 2 km kadar uzaktadır. Bu kısımda toplam 145 hane vardır. Bu hanelerin içerisinde 10 tanesi boş ve 3 tanesi yeni yapılmaktadır. Köyde toplam hane sayısı 262 olup; sürekli ikamet eden 241 aile bulunmaktadır. Köye ilk yerleşen aileler genelde Soğukoluk kısmında ikamet etmektedir.

12 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Resim 4.3. Kökez Köyü Kartal Yaylası Mevkiinden Bir Görünüş

4.1.3.Yerleşme ve Mesken Durumu

Araştırma kapsamına alınan Kökez’de görüşülen ailelerin büyük çoğunluğunun (%91.4) çift katlı evlere sahip olduğu, evlerin %8.6’sının ise tek katlı olduğu görülmektedir (Çizelge 4.1.). Bunun sebebi ise ekonomik faaliyetlerdir. Eskiden beri hayvancılık yapan köy sakinleri ahır ve ihtiyaç halinde kiler, depo olarak kullanma düşüncesi ile iki katlı evleri tercih etmiştir. Eski taş evlerin çoğunda ikinci kata dışarıdan bir merdiven ile çıkılmakta ve köşk, salon adları ile adlandırılan geniş bir teras bulunmaktadır.

13 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Çizelge 4.1. Meskenlerdeki Kat Sayısı Meskenlerin Kat Durumu Sayı % Tek katlı 20 8.6 Çift katlı 214 91.4 Toplam 232 100.0

Öte yandan, araştırma alanında meskenlerin %97.4’lük bir kısmının çatısı kar ve yağmurdan korunmak amacıyla beşik (üçgen) çatı şeklindedir ve kaplama malzemesi olarak çinko kullanılmıştır. Çinko kaplı beşik çatılar 1974 yılında POS Tarımsal Kalkınma Kooperatifi aracılığı ile yapılmaya başlanmıştır. Daha önceleri ev çatıları kerpiç ve düz dam şeklinde yapılmıştır.

Çizelge 4.2. Meskenlerdeki Çatı Şekilleri Meskenlerin Çatı Durumu Sayı % Düz 6 2.6 Beşik 226 97.4 Toplam 232 100.0

Araştırma alanındaki evlerde geleneksel yapı malzemesi olarak taş ve ahşap malzemeler yoğun olarak kullanılmıştır (Çizelge 4.3.). Bu malzemelerin kullanılışının sebebi coğrafi çevre koşullarıdır. Kökez’in bir dağ-orman köyü olması münasebeti ile bölgede taş ve ağaç bolca bulunmaktadır. Zaman içerisinde ormanın kullanılış şekline sınırlamalar getirilmesi yapılarda ahşap malzeme kullanımını azaltsa da yapı malzemesi olarak taş önemini korumaktadır.

Çizelge 4.3. Meskenlerin Yapı Malzemesi Meskenlerde Kullanılan Malzemeler Sayı % Tuğla, Briket, Ahşap 48 20.7 Taş, Ahşap 81 34.9 Tuğla, Briket, Taş, Ahşap 103 44.4 Toplam 232 100.0

14 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Kır meskenlerinin düzenlenme biçimi, coğrafi çevreye, gelenek ve göreneklere, ekonomik ve sosyo-kültürel düzeye bağlı olarak değişebilmektedir. Araştırma alanında tek ya da çift katlı evlerin hemen hemen tamamında (%97.4) iklim dolayısı ile beşik çatı yapılmıştır.

Resim 4.4. Kökez Evlerinden Bir Görünüş

Konutlar oda, mutfak, banyo ve kilerden oluşmaktadır. Eski evlere sonradan eklenenler ve betonarme evlerin dışında bütün meskenlerde tuvalet avluda, yani evden uzaktadır. Evlerin genelinde ocak adı verilen yemek ve bezdirme (mayalı ekmek) pişirilen şömineler mutfaklarda yer almıştır. Aynı avlu içerisinde taş ve betonarme evler birlikte bulunmaktadır. Eski evde ebeveynlerin, yeni evde ise evli oğulların oturduğu gözlenmiştir. Araştırma alanındaki evlerin çoğunlukla 2 ve 3 odadan meydana geldikleri saptanmıştır. İncelenen ailelerin evlerinin %47.9’unun iki odalı, %41.8’inin ise üç odalı olduğu görülmektedir. 1 odaya sahip evler %3.0 oranında iken, 4 ve daha fazla

15 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

odaya sahip olan evler ise %7.3 oranındadır. Ortalama oda sayısı ise yaklaşık 2,6 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.4.).

Çizelge 4.4. Meskenlerin Oda Sayısı Meskenlerin Oda Durumu Sayı % 1 oda 7 3.0 2 oda 111 47.9 3 oda 97 41.8 4 ve +4 oda 17 7.3 Toplam 232 100.0

4.1.4.Meskenlerde Kullanılan Ev Eşyaları

Meskenlerde kullanılan ev eşyalarının incelenmesindeki amaç; ailelerin gelir durumları ve modernleşme eğilimleri hakkında bir yargıya varmaktır. Evlerin büyük bir çoğunluğunda halı, televizyon, ütü, telefon, buzdolabı bulunmakla birlikte mobilya, masa ve VCD kullanımı pek yaygın değildir (Çizelge 4.5.). Tüpgaz ve soba ise evlerin tamamında kullanılmaktadır. Ev eşyası alınırken çamaşır makinesinden yana karar verilmemesinin sebebi bir çok ailenin içme ve kullanma suyu ihtiyacını uygun ve yeter şartlarda karşılayamamasıdır.

16 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Çizelge 4.5. Meskenlerde Kullanılan Ev Eşyaları Eşyalar İlgili eşyaların % bulunduğu aile sayısı Buzdolabı 158 66.9 Karyola 35 14.8 Mobilya (Oturma ve Yemek Takımı) 22 9.3 Tüpgaz (Küçük ve Büyük) 236 100.0 Fırın 57 24.2 Dikiş Makinesi 53 22.5 Halı 197 83.5 Teyp 63 26.7 Ütü 173 73.3 Masa 21 8.9 Çamaşır Makinesi 51 21.6 Televizyon 187 79.2 Çanak Anten 187 79.2 VCD 27 11.4 Radyo 137 58.1 Telefon(Sabit) 164 69.5 Odun Sobası 236 100.0 Elektrik Süpürgesi 48 20.3

Araştırma alanındaki kitle iletişim araçları ve bunların kullanım yoğunluğu Çizelge 4.6.’da verilmiştir. Buna göre, hemen hemen her evde televizyonun kullanıldığını, radyo ve telefon (sabit ve cep) gibi haberleşme araçlarının evlerde kullanımının yavaş yavaş yaygınlaşmaya başladığı söylenebilir. Televizyonun, kullanılan iletişim araçlarından memnuniyet düzeyi kıstası olarak alındığında en yüksek düzeye sahip olduğu gözlemlenirken, sabit telefon ikinci sıradadır. İncelenen ailelerde bilgisayar ve internet kullanımına rastlanmamıştır.

17 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Çizelge 4.6. Meskenlerde Kullanılan Kitle Haberleşme Araçları Kitle Haberleşme Aracı Kitle haberleşme aracının % bulunduğu aile sayısı Televizyon 187 79.2 Telefon (Sabit) 164 69.5 Telefon (Cep) 66 28.0 Radyo 137 58.1

Araştırma kapsamına alınan ailelerin tamamında ısıtma aracı olarak odun sobası bulunmaktadır. Bu sobalarda yılın belirli zamanlarında POS Orman İşletme Müdürlüğü’nün izni ile ormanlık alan içerisinden ihtiyaç kadar alınan kuru çam ağaçları kullanılmaktadır.

4.2.Araştırma Alanının Nüfusu ile İlgili Bilgiler

4.2.1.Nüfustaki Gelişmeler

Nüfus, toplumun ekonomik, sosyal, kültürel hatta siyasal yapısını yakından ilgilendiren önemli bir konudur (Gökçe, 1996). Ayrıca nüfus, toplumsal değişmenin de bir göstergesidir. Ülkemizdeki ilk nüfus sayımı 1927 yılında gerçekleştirilmiştir. Daha sonraki nüfus sayımları 1935-1990 yılları arasında düzenli olarak sonu 0 ve 5 ile biten yıllarda uygulanmıştır. 1990 yılından sonra ise nüfus sayımının sonu 0 ile biten yıllarda uygulanması kanunla belirlenmiş ve bu kapsamda 22 Ekim 2000 tarihinde ülkemizde on dördüncü Genel Nüfus Sayımı gerçekleştirilmiştir. Kökez köyü nüfusu 1980 yılına kadar artış göstermiş fakat bu yıldan itibaren azalma eğilimi göstermiştir. Fakat 1970-1975 yılları arasındaki ani artış sağlıklı bir gösterge olmadığı için dikkate alınmamalıdır. Çünkü 1975 yılı öncesinde köy halkının tarım ve orman işçiliği dolayısı ile köyü uzun süreli olarak terk ettiği beyan edilmektedir. Buna bağlı olarak araştırma alanında kente sürekli göç olgusunun 1980’li yıllardan itibaren yoğunluk kazandığı söylenebilir. Nitekim 1980 yılında

18 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

192.0 olan köy nüfus indeksi bundan sonraki yıllarda düşüş göstererek 2000 yılında 159.7’ye kadar gerilemiştir (Çizelge 4.7.).

Çizelge 4.7. Köy Nüfusundaki Gelişmeler Sayım Yılları Nüfus Miktarı (Kişi) Nüfus İndeksi 1965 677 100.0 1970 772 114.0 1975 1.079 159.4 1980 1.300 192.0 1985 1.259 186.0 1990 1.274 188.2 2000 1.081 159.7 Kaynak: DİE Genel Nüfus Sayımı (Çeşitli Yıllar)

4.2.2.Aile Üyelerinin Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre Türkiye nüfusu 67,8 milyon olup bu nüfusun yaklaşık %50.7’sini erkek ve %49.3’ünü ise kadın nüfus oluşturmaktadır. Ancak nüfusu 2000’e kadar olan kırsal yerleşmelerde ise, erkeklerin oranı (%48.3), kadınların (%51.7) oranından azdır (Soysal, 1998). Çizelge 4.8.’den izleneceği gibi araştırma kapsamındaki Kökez’de araştırmaya konu olan 1.029 kişinin 511’i (%49.7) erkek nüfus, 518’i (%50.3) ise kadın nüfustan oluşmaktadır. Konuya kırsal kesim açısından bakıldığında, oransal olarak erkek nüfusun kadın nüfusun gerisinde kaldığı görülmektedir. Bunun nedeni köydeki erkeklerin, iç ve dış göçlere katılma oranının yüksekliğidir.

Çizelge 4.8. İncelenen Aile Üyelerinin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı Cinsiyet Sayı % Erkek 511 49.7 Kadın 518 50.3 Toplam 1.029 100.0

19 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Ülkemiz genç bir nüfus yapısına sahiptir. 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre Türkiye’de yaş gruplarına göre nüfusun dağılımı Çizelge 4.9.’da gösterilmiştir. Ülkemizde 0-14 yaş grubunu oluşturan bireylerin oranı %29.8’dir. 15-64 yaş grubunu oluşturanların oranı %64.5; 65 ve daha yukarı yaş grubunu oluşturanların oranı ise %5.7’dir (DİE, 2004).

Çizelge 4.9. Türkiye ve Kökez Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Yerleşim Yeri Türkiye Kökez Yaş Grupları Sayı % Sayı % 0-14 20.220.095 29.8 261 25.4 15-64 43.701.502 64.5 661 64.2 65+ 388.2330 5.7 107 10.4 Toplam 6.780.3927 100.0 1.029 100.0 Kaynak: Türkiye İstatistik Yıllığı, 2004

Kökez köyü nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında ise, 0-14 yaş grubundaki genç nüfusun Türkiye oranının altında olduğu anlaşılmaktadır (Çizelge 4.9.). Bununla birlikte 15-64 yaş grubu nüfusun oranı Türkiye ortalaması ile benzerlik gösterirken, 65 yaş ve üzeri nüfus oranı Türkiye’nin iki katı kadardır. Bu durumun temel nedeni doğurganlık oranının düşük olması ve yaşlı nüfusun köyde kalmayı tercih etmesidir.

4.2.3.Eğitim Durumu

Türkiye’deki okuryazarlık oranı sürekli olarak artış göstermektedir. Nitekim 1935 yılında yaklaşık %19 olan okuryazarlık oranı, 1990 yılında %80’i aşmıştır (Soysal, 1998). 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı ile hesaplanan 6 yaş ve üzeri nüfus yaklaşık 59,8 milyon civarıdır. Bu nüfusun yaklaşık %12.7’sinin okuma yazması yoktur. Bunun yanı sıra 29,6 milyon olan kadın nüfusun %19.4’ünün; 30,2 milyon olan erkek nüfusun ise %6.1’inin okuma yazması yoktur (DİE, 2004). Görüşülen ailelerde hanehalkı üyelerinin cinsiyetlerine göre eğitim durumları Çizelge 4.10.’da verilmiştir. 7 yaş ve üzeri okuma yazma bilmeyen aile üyelerinin oranları incelendiğinde %13.2’lik oranda okuma yazma bilmeyen aile üyeleri

20 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

olduğu görülmektedir. Bu oran ise Türkiye genelinin üzerindedir. Okuma yazma bilmeyen nüfusun içerisinde kadınlar önemli bir pay (%86.0) almaktadır. Öte yandan incelenen ailelerde ilköğretim döneminde kadın-erkek dengesi gözlenirken, ortaöğretim ve yükseköğretimde erkek üstünlüğü göze çarpmaktadır. Çizelge 4.10.’da araştırma kapsamındaki aile reislerinin çocukları haricinde görüşme yapılmayan köy imamları ve ailelerinin, çevre köylerden gelen öğrencilerin ve görüşme yapmak istemeyen toplam 5 ailenin de kayıtları vardır. Buna bağlı olarak okulda yaklaşık 175 öğrenci ve biri müdür olmak üzere kadrolu 5, ücretli 6 öğretmen görev yapmaktadır.

Çizelge 4.10. Aile Üyelerinin Cinsiyetlerine Göre Eğitim Durumları Eğitim Durumu Toplam Kökez Erkek Kadın Sayı % Sayı % Anaokuluna devam etmeyen 102 49 9.6 53 10.2 Anaokuluna devam eden 11 7 1.4 4 0.8 Okuryazar Olmayan 121 17 3.3 104 20.1 Okuryazar 61 41 8.0 20 3.9 İlkokula Devam Eden 92 47 9.2 45 8.7 İlkokul Mezunu 392 198 38.8 194 37.4 Ortaokula Devam Eden 51 23 4.5 28 5.4 Ortaokul Mezunu 85 41 8.0 44 8.5 Liseye Devam Eden 36 24 4.7 12 2.3 Lise Mezunu 57 45 8.8 12 2.3 Üniversiteye Devam Eden 7 6 1.2 1 0.2 Üniversite Mezunu 14 13 2.5 1 0.2 Toplam 1.029 511 100.0 518 100.0

21 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

4.3.Araştırma Alanının Toplumsal Yapısı

4.3.1.Aile Yapısı

4.3.1.1.Aile Büyüklüğü ve Aile Üyeleri Sayısı

Aile, ana-baba ve çocuklar ile diğer yakın akrabaların aynı çatı altında bir araya gelmesi ile ortaya çıkan sosyal bir kurumdur ve toplumun temelini oluşturur. Aile biyolojik anlamda neslin devamını sağlamakta, kültürel anlamda ise toplumun örf, adet ve gelenekleri gibi kültür değerlerini yeni kuşaklara aktarmaktadır. Bu bakımdan kırsal alanlarda ve çoğu toplumlarda en güçlü sosyal örgüt aile kurumudur (Soysal, 1998). Hanehalkı büyüklüğü ve hanenin kompozisyonu, hanehalkı üyelerinin faydalanabilecekleri kaynakların üyeler arasındaki dağılımını ve sonuçta da hanehalkı üyelerinin refahını etkilemektedir. Hanehalkı büyüklüğü kalabalık hanehalkı ortamı ile ilişkili olduğundan, hane içinde olumsuz sağlık koşullarının oluşmasına da yol açabilmektedir. 1998 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması verilerinden elde edilen ortalama hanehalkı büyüklüğü Türkiye için 4,3 kişidir. Kentsel yerleşim yerleri için 4 olan ortalama hanehalkı büyüklüğü, kırsal yerleşim yerleri için 4,9 kişidir. Türkiye’deki hanelerin sadece %5’i tek kişilik olup, her beş haneden 2’sinde ise 5 veya daha fazla sayıda kişi yaşamaktadır (Anonim, 1999). Şekil 4.1.’den anlaşılacağı gibi araştırma alanında 1-3 ve 4-5 kişiden oluşan ailelerin oranı %74.6’dır ve ortalama aile genişliği 4,7’dir. Araştırma alanında saptanan aile büyüklüğü Türkiye kırsal kesim ortalamasının altında olmakla birlikte çok yakın bir değerdedir.

22 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

İncelenen Ailelerde Hanehalkı Büyüklüğü

1 (0.4%)

79 (33.5%) 97 (41.1%)

1 (0.4%)

8 (3.4%) 50 (21.2%)

1-3 Kişi 10-11 Kişi 6-7 Kişi 8-9 Kişi 4-5 Kişi 12+ Kişi Şekil 4.1. İncelenen Ailelerde Hanehalkı Büyüklüğü

4.3.1.2.Aile Biçimi

Türkiye’deki aile biçimleri konusunda, kabaca çekirdek, geniş ve parçalanmış aile biçimlerinden söz edilebilir. Sözü edilen bu aile biçimlerinden ülkemiz kırsal ve kentsel alanlarında egemen olan çekirdek, yani “tek aile” biçimidir. Ülkemizdeki çekirdek aile oranı Türkiye Aile Yıllığına göre %67 olup, kırsal kesimde bu oran %58 olarak görülmektedir (Kabasakal, 1991). Araştırmanın yapıldığı Kökez’de aile biçimi çekirdek, geniş ve parçalanmış olmak üzere üç şekilde saptanmıştır (Çizelge 4.11.).

23 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Çizelge 4.11. İncelenen Ailelerde Aile Biçimleri Aile Biçimi Sayı % Çekirdek Aile 171 72.5 Geniş Aile 34 14.4 Parçalanmış Aile 31 13.1 Toplam 236 100.0

Kökez köyünde de çekirdek aile tipi %72.5 ile ilk sırada yer almaktadır (Çizelge 4.12.). İki veya üç kuşağın bir arada yaşadığı geleneksel aile tipi olan geniş aile ise %14.4 oranındadır. Parçalanmış aileler ise eşlerin ölümü ve çocuklarının evlilik nedeni ile köy içi veya dışı yerleşim yerlerine yerleşmeleri sonucu oluşmuştur.

4.3.1.3.Ailenin Kuruluşu

Toplumumuz genel olarak erken evlenen bir toplum özelliği göstermektedir. 1990 yılı sayım sonuçlarına göre yaklaşık olarak 36,7 milyon olan 15 ve daha yukarı yaşlardaki nüfusun %60.4’ünün medeni durumunun evli olduğu anlaşılmaktadır (DİE, 1993). Araştırma alanında evli olan bireylerin oranı %57.4 iken 15 yaş ve üzerinde evli olmayan bireylerin oranı ise %36.5’tir. Bu değerlere bakarak Kökez köyünde evlilik oranının yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Dul erkeklerin oranının kadınlara göre düşük olmasının sebebi, erkeklerin eşlerinin ölümünden ya da boşanmadan sonra ikinci kez evlenmeleridir. Dul kalan kadınlar ise (%4.6) ikinci bir evlilik düşünmeyerek çocukları ile birlikte oturmaktadır (Çizelge 4.12.).

24 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Çizelge 4.12. İncelenen Ailelerde Medeni Durum Cinsiyet Erkek Kadın Medeni Durum Sayı % Sayı % Evli 220 28.7 220 28.7 Bekar (Hiç Evlenmemiş) 151 19.7 129 16.8 Dul (Eşi Ölmüş) 12 1.5 36 4.6 Toplam 383 49.9 385 50.1

4.3.2.Boş Zamanlarını Değerlendirme Şekli

Araştırma alanında bulunan çiftçilerin eğitim düzeyleri, çeşitli sosyal organizasyonlara üyelikleri, kitap, gazete, dergi vb eğitim araçlarına bakış açıları ile boş zamanlarını değerlendirme durumları kalkınmanın kültürel boyutu açısından önemlidir. Görüşülen aile başkanlarının büyük çoğunluğu boş zamanlarını dinlenme- gezi-spor (%94.5), kahvehaneye gitme (%79.2) ve dini vecibeleri yerine getirme (%53.0) türü faaliyetler ile geçirmektedir (Şekil 4.2.).

25 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

İncelenen Ailelerin Boş Zamanlarını Değerlendirme Durumları

42 (17.8%) 2 (0.8%) 102 (43.2%) 223 (94.5%)

2 (0.8%) 125 (53,0%)

171 (72.5%)

Dinlenme-Gezi-Spor Faaliyetleri Boş Zaman Yok Kahvehane Dini Faaliyetler Ava Gitme Kitap Okuma Dergi

Şekil 4.2. İncelenen Ailelerin Boş Zamanlarını Değerlendirme Durumları

Aile reislerinin kitap okuma alışkanlıkları incelendiğinde %17.8 gibi bir oran ile karşılaşılmaktadır. Okunulan bu kitaplar ise genel olarak dini içerikli kitaplardır. Araştırma alanında sadece iki kişinin (%0.8) düzenli takip ettiği dergiler vardır. Bu kişiler ise köy nüfusunda kayıtlı ve köyde görevli olan öğretmenlerdir. Genelde çiftçilik yapan hanehalkı başkanları mesleki yayınları takip etmemektedir. Ayrıca bu kişiler bu yayınlara ulaşma çabası içerisinde de değildirler. Üreticiler kitap, dergi vb yayınları okumamalarına en önemli neden olarak maddi sıkıntıları göstermektedirler. Araştırma alanında görev yapan tarım danışmanın dağıttığı yazılı yayınlar, çiftçilik yapan hanehalkı başkanlarının genel olarak takip ettiği programlardır. Üreticilerin mesleki eğitimlerinde görsel eğitim materyallerinin kullanımı ile bu olumsuz alışkanlığın ortadan kalkacağı gözlemlenmiştir. Araştırma alanında görüşülen aile reislerinin %1.7’si TV’deki çiftçi programlarını düzenli olarak takip etmektedirler. Ayrıca, en fazla izlenen programlar ise haberler (%54.2) ve spor (%38.1) programlarıdır (Şekil 4.3.).

26 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

İncelenen Aileler Tarafından Takip Edilen Televizyon Programları

4 (1.7%) 73 (30.9%) 20 (8.5%) 128 (54.2%)

48 (20.3%)

90 (38.1%)

52 (22.0%) 65 (27.5%) 87 (36.9%)

Haberler Spor Diziler Filmler Müzik Belgesel Magazin Çiftçi Programları Diğer Şekil 4.3. İncelenen Aileler Tarafından Takip Edilen Televizyon Programları

Araştırma alanında görüşülen aile reislerinin gazete okuma alışkanlığı incelendiğinde %15.7’sinin sürekli gazete okuduğu görülmektedir. Gazete okumayanların oranı ise %22.5’dir. Gazete okuma alışkanlığının az olmasındaki etkenler ise okuma yazma oranındaki düşüklük ve gazetenin sadece kahveler tarafından Aladağ ilçesine giden minibüslere aldırılmasıdır. Hafta sonu bu minibüsler Aladağ ilçesine gitmedikleri için köye gazete girişi olmamaktadır (Şekil 4.4.).

27 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

İncelenen Ailelerde Gazete Okuma Sıklığı

53 (22.5%) 74 (31.3%)

25 (10.6%) 37 (15.7%) 47 (19.9%)

Arada Sırada Her Zaman Haftada Bir Ayda Bir Hiç Şekil 4.4. İncelenen Ailelerde Gazete Okuma Sıklığı

4.3.3.Sosyal Farklılaşma ve Tabakalaşma

Köyler şehirlere göre daha homojen bir yapıya sahiptir. Araştırma alanımız olan Kökez köyü de nüfusunun niteliği itibari ile homojen yapıdadır. Köy dışarıdan yabancı nüfus almamıştır. Köyde yaşayan aileler evlilik bağlarını köy içinde ve çevre köylerde yaşayan aileler ile kurdukları için birbirleri ile akrabadır. Bu nedenle farklılaşma bulunmamaktadır. Kökez köyünde yaşayan aileler arasında aşırı zenginlikten kaynaklanan gelir farklılıkları görülmemektedir. Köy halkı gelir yapısı itibari ile benzer yapıdadır. Bu nedenle tabakalaşma yoktur.

4.3.4.Sözü Geçen Kişiler

Kırsal kesimde söz sahipliği ya halkın benimsediği, saygı duyduğu ya da ekonomik olarak daha güçlü insanların sahip olduğu bir özelliktir. Muhtarın köy halkı tarafından seçilmesi ve buna bağlı olarak resmi bir önder niteliği kazanması kişiye köyde en etkili kişi olma özelliğini kazandırmaktadır.

28 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Araştırma alanında ilk sırada (%28.6) muhtarın sözünün geçtiği anlaşılmaktadır (Çizelge 4.13.). Bunu yaşlı erkekler (%27.5) takip etmektedir. İmam ve öğretmen gibi memurların köylü üzerinde yeterince etkinliğe sahip olduğunu söylemek mümkün değildir. Muhtarın bazı kişilerce sözünün geçmediğinin düşünülmesinin sebebi ise eskiden beri çekişmelere sebep olan muhtarlık seçimleridir. Köyde hiç kimsenin sözü geçmez diyen kişiler ise köyde başına buyruk hareketlerin olduğunu ve bu nedenle düzeni kimsenin sağlayamadığını belirtmişlerdir.

Çizelge 4.13. Köyde Sözü Geçen Kişiler Gruplar Önem Sırasına Göre Görüşler Toplam 1. % 2. % 3. % Sayı % Sıra Sıra Sıra Muhtar 100 42.4 74 31.3 29 12.3 203 28.6 Azalar -- -- 33 14.0 107 45.3 140 19.8 Yaşlılar 88 37.3 45 19.1 62 26.3 195 27.5 Kooperatif Başkanı 37 15.7 77 32.6 21 8.9 135 19.1 Öğretmen ------4 1.7 4 0.6 İmam -- -- 7 3.0 13 5.5 20 2.8 Hiç kimse 11 4.6 ------11 1.6 Toplam 236 100.0 236 100.0 236 100.0 708 100.0

4.3.5.Dirlik–Düzenlik

Bir toplumdaki dirlik, düzenlik o toplumun; ekonomik kültürel, siyasal, toplumsal yapısı ile yakın ilişki içindedir. Bir bakıma bir toplumdaki dirlik, düzenlik o toplumun yapısını yansıtır (Kili, 1978). Yapılan çalışmada Kökez’de dirlik düzenliği bozacak önemli olayların yaşanmadığı anlaşılmaktadır. Anlaşmazlık halinde Kökez köyü muhtarına (%50.0) başvurulacağı düşüncesi hakimdir (Çizelge 4.14.). Yaşlılara ve jandarmaya

29 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

başvurulacağını belirten kişilerin çoğunluğu muhtarlık seçimleri ile ilgili sorunlardan dolayı muhtarı benimsememektedir.

Çizelge 4.14. Anlaşmazlık Durumunda Kime Başvurulacağı Başvurulacak Yerler Sayı % Muhtar 118 50.0 Yaşlılar 95 40.3 Jandarma 23 9.7 Toplam 236 100.0

4.3.6.Yardımlaşma, Dayanışma ve İşbirliği

Yardımlaşma birbirine yardım etme duygusu, dayanışma ve işbirliği ise herhangi bir sorunu çözmek, işi görmek için ortak olarak hareket etme olayıdır (Kili, 1978). Kırsal alanda karşılıklı yardımlaşma, dayanışma ve işbirliğinin, köy ve köylü sorunlarının çözümünde başvurulan geleneksel bir ortak çalışma yöntemi olduğu söylenebilir (Kili, 1978; Kocacık, 1986; Soysal, 1994a; Soysal ve ark. 1995b). Nitekim araştırma alanında görüşülen aile reislerinin tamamı komşu ve akrabaları ile ekmek yapımı, ürün hasadı gibi beden gücüne ihtiyaç duyulan işler için karşılıklı yardımlaşmaktadır. Bu yardımlaşmalar genellikle kadınlar arasında emek ve malzeme dönüşümü şeklinde yapılmakta ve keşikleme1 adı ile adlandırılmaktadır. Ayrıca ödünç olarak para, tohumluk vb ihtiyaçlarına da yardımcı olunmaktadır. Bununla birlikte görüşülen kişiler imece olayının azaldığını ve özellikle gençlerin bu konuda isteksiz olduğunu belirtmişlerdir.

1 Keşikleme, sözlük tanımı olarak almaş ve münavebe anlamına gelmektedir (Anonim, 2006). Bölgede yapılan bir araştırmada ise; Keşikleme: Köylerde kadınların oluşturdukları ve sırayla birbirlerine yardım ettikleri bir tür yardımlaşma şeklidir. Sütün değerlendirilmesi ve aylık olarak ekmek yapımında kullanılmaktadır. Bu uygulamaya bazı köylerde „Değişik“ ve „Köycek“ de denilmektedir (KANTAR, M., 1996)., şeklinde tanımlanmıştır.

30 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

4.4.Araştırma Alanındaki Altyapı Hizmetleri

Altyapı kırsal alanın üretim potansiyelinin önemli bir parçası olarak düşünülmelidir. Bu bakımdan bir ülkenin doğal üretim potansiyelinin korunabilmesi ve optimal olarak yararlanılabilmesi için, o ülke veya bölgede amaca uygun altyapının kurulmuş olması ve bunların fonksiyonlarını yerine getirmesi beklenir (Soysal, 1998). Altyapı, bir ülkede kamu yararına kullanılan sermaye varlıklarının (ulaştırma, enerji, iletişim vb) tamamını ve zaman zaman da beşeri sermayeyi içermektedir (Akyüz ve ark. 1990). Diğer bir tanımlama ise; ekonominin tüm doğal, maddi, kurumsal ve personel dağılımı ile teçhizat toplamı şeklinde yapılabilir. Bunun için alt yapı; doğal, maddi, kurumsal ve personel altyapı olarak dört kısımda incelenebilir (Erkan, 1994). Araştırma alanında doğal altyapı içerisinde önemli bir yeraltı veya yerüstü zenginliği bulunmamaktadır. Bu nedenle detaylı olarak incelenmemiştir. Birçok dağ köyünün aksine sınırlı olarak sulama yapılabilmekte ve bu nedenle genelde aile tüketimi için meyve yetiştirilebilmektedir. Aynı şekilde personel altyapı da, eğitim düzeyinin düşük olması ve genelde buna bağlı olarak örgütlenme, işbölümü, girişimcilik vb faaliyetlerin köyde yaygın olmaması nedeni ile özel olarak incelenmemiştir. Maddi altyapı olarak ulaşım ve kitle haberleşme araçları, elektrifikasyon, içme ve kullanma suyu hizmetleri, sağlık hizmetleri ilköğretim ve eğitim hizmetleri ele alınmış; tarım teşkilatı hizmetleri ve örgütlenme ise kurumsal altyapı olarak incelenmiştir.

4.4.1.Ulaşım ve Kitle Haberleşme Araçları

Kökez köyü Aladağ’a 14 km uzaklıktadır. Yolun tamamı 2005 yılı ekim ayı içerisinde satıh kaplama şeklinde yapılmıştır. Köy içi yollar toprak ve düzensiz olduğundan yaz aylarında toz, kış aylarında çamur sorunu yaşanmaktadır. Aladağ ilçe merkezine ulaşım Kökez’den 1, Kıcak’tan 2, Büyük Sofulu’dan 2 ve Gerdibi’nden 1 minibüsün hafta içi her sabah saat 08:00 ve 08:30 saatleri

31 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

arasında Kökez’den geçmesi sonucu sağlanmaktadır. Bu minibüslerin haricinde yolcu durumuna göre köyden bir minibüs pazar günleri hariç her gün sabah saat 05:00 sıralarında köyden hareket ederek Aladağ ilçe merkezine uğramakta oradan da Adana’ya gitmektedir. Bu minibüsler öğlen ve öğleden sonra çeşitli vakitlerde tekrar Kökez’e dönmekte veya Kökez’den geçmektedir. Ancak bu minibüslerin hareket saatleri belirli bir düzende olmadığından ulaşımda sorunlar sözkonusudur. Ülkemizde kırsal kesimde kitle haberleşme araçlarının önemi giderek artmaktadır. Kitle haberleşme araçlarının hem kent değerlerinin ve hem de modern tarım tekniklerinin köylere girmesinde çok önemli rolleri olduğu bilinmektedir (Soysal, 1998). Köyde en etkin kullanılan haberleşme aracı telefondur. Nitekim Aladağ genelinde telefon abonesi sayısı 2.698 iken (29.11.2005 tarihi itibari ile) bunun 164’ü Kökez’e aittir. Bu abonelik sayısı ise 241 hane olan Kökez köyünün %68.1’ini kapsamaktadır. İncelenen ailelerin %58.1’inin evinde radyo, %79.2’sinde ise televizyon bulunmaktadır. Televizyon olan çoğu evde dijital uydu alıcı kullanılmaktadır. Köyde posta hizmetleri için herhangi bir posta şubesi ya da acentesi bulunmamaktadır. Köylülere gelen mektuplar postacılar tarafından köy kahvelerine teslim edilmektedir. Bunun haricinde diğer PTT hizmetleri için ilgili kişilerin Aladağ ilçesine gitmeleri gerekmektedir. Hafta sonları hariç hergün köy kahvesine gazete getirilmektedir.

4.4.2.Elektrifikasyon, İçme ve Kullanma Suyu

Türkiye’de 1976-1983 yılları arasında elektriğe kavuşan köylerin sayısında önemli artışların olduğu dikkati çekmektedir. Nitekim 1976 yılında muhtarlıkların %25’inde elektrik bulunmasına karşın, bu oran 1983 yılı itibari ile %66’ya ulaşmıştır (Gökçe, 1996). Elektrik Kökez’e de 1983 yılında gelmiştir. Köy evlerinin tamamının elektrik kullanma imkanı varken maddi imkansızlıklardan dolayı halen üç evde elektrik bulunmamaktadır.

32 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Elektriğin evlere girmesi aydınlatma sorununu çözmüştür. Maddi imkanlar doğrultusunda televizyon, buzdolabı ve diğer elektrikli ev eşyalarının kullanımında da önemli artışlar olmuştur. Bunların yanı sıra elektriğin geliş tarihi öncesinde köy açısından büyük öneme sahip POS Tarımsal Kalkınma Kooperatifinin hızarı yüksek maliyetli olan akaryakıtlı jeneratör ile çalışmaktayken aydınlatma sorununun çözülmesi ile köye maddi açıdan kazanç sağlamıştır. Ancak elektrik kesintileri ve köy içi sokak aydınlatmalarının yetersizliği temel sorunlar olarak belirtilmektedir. Köy içme suyu, köy sınırları içerisindeki Bozalan ve Bağ deresinden sağlanmaktadır. Köyün güney kısmının suyu borularla depolara getirilerek dağılım sağlanmaktadır. Soğukoluk kesiminin suyu ise ferdi olarak dağılmaktadır. Bu su kaynaklarının haricinde köyün çeşitli yerlerinden ıslah edilen yüzey suları borular aracılığı ile evlere getirilerek içme ve kullanma suyu olarak kullanılmaktadır.

4.4.3.Sağlık Hizmetleri

Ülkemizde kırsal alandaki sağlık hizmetleri sağlık evleri, sağlık ocakları ve köy grup ebeliği aracılığı ile yürütülmektedir. Kökez köyünün Soğukoluk kesiminde sağlık ocağı bulunmaktadır. Sağlık ocağında görevli olan ebenin Kökez, Dölekli ve Yetimli köyleri sorumluluk alanlarıdır. Kökez köyünde son on yıl içerisinde çok büyük çapta olmamakla birlikte hepatit ve iyot eksikliğine bağlı olarak guatr hastalığı görülmüştür. Araştırma alanındaki aile reislerinin %38.5’i sigortalı iken %37.3’ü ise yeşil kart sahibidir. Hastalığın ciddiyetine bağlı olarak Aladağ sağlık ocağından ya da Adana il merkezindeki sağlık birimlerinden faydalanılmaktadır. Sosyal güvenliği olmayan %24.2’lik kısım ise gerektiğinde Aladağ ve Adana’daki özel doktorlardan faydalanmaktadır.

33 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

4.4.4.İlköğretim ve Eğitim Hizmetleri

Ülkemizin en önemli sorunu olan eğitim kırsal kesimde de yerini korumaktadır. Kökez’in güney kesimindeki okul Kökez İlköğretim Okulu1 adı ile 6.387 metre kare alan üzerine kurulu iki ayrı okul binası ve uygulama alanı olarak hizmet vermektedir. Diğer iki ilköğretim okulu ise Soğukoluk kesiminde bulunmakta ve öğretmen yetersizliği sebebi ile atıl durumdadır. Kökez İlköğretim Okulu köyün tek okulu olmasına rağmen öğretmen eksikliği ücretli öğretmen istihdam edilerek giderilmeye çalışılmaktadır. 1997 yılından sonra taşımalı sistem şeklinde eğitim verilmesine rağmen, veliler özellikle kış aylarında gidiş gelişin zor olduğundan şikayet etmektedirler. Orta öğretime devam edenler ya Aladağ’a gidiş geliş yapmakta ya da Adana’daki okullarda imkanlarına göre (maddiyat ve yakın akraba bulunmasına bağlı olarak) eğitimlerini devam ettirmektedirler.

4.4.5.Esnaf ve Sanatkarlar

Köyde 3 bakkal, 2 kahvehane, 4 bakkal-kahvehane ve 3 marangozhane hizmet vermektedir. Köy halkı eksik kalan ihtiyaçlarını Aladağ ilçe merkezi ve Büyük Sofulu köyünden gidermektedir.

4.4.6.Tarım Teşkilatı Hizmetleri

Kökez köyünde Adana İl Tarım Müdürlüğü ve Aladağ İlçe Tarım Müdürlüğü, meyve bahçesi tesisi, süt inekçiliğinin gelişmesi, hayvan hastalıklarına karşı aşılama vb koruma tedbirlerinin alınması, hayvan hareketlerinin kontrolü, suni tohumlama gibi konularda çalışmalar yapmışlardır. Bu kurumlardan alınan danışmanlık hizmetleri köylülerce, orta düzey olarak değerlendirilirken; girdi temini ve belge düzenleme hizmetleri danışmanlık hizmetlerinden daha olumlu

1Küçük bina: 1 derslik, yemekhane, 2 küçük depo (yapım yılı 1964), büyük bina: 8 derslik, araç odası, tuvaletler, öğretmen ve müdür odası (yapım yılı 1998)), 3 lojman binası vardır. Lojmanın biri telefon santrali olarak kullanılmaktadır.

34 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

bulunmaktadır. Aladağ İlçe Tarım Müdürlüğü’nün danışmanlık hizmetlerini yeterli seviyede verememesinin sebebi personel eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca Kökez köyü 1990-1998 yılları arasında Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, ICARDA (International Center for Agricultural Research in the Dry Areas, Aleppo-Syria) ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yürütülen uygulamalı bir araştırmaya konu olmuştur (Erkan ve ark., 2001). Uygulanan bu projeden sonra Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyeleri 2003 yılı üretim dönemi öncesine kadar Kökez köyünde çeşitli araştırmalar yaparak bölge ile irtibatını devam ettirmiştir. 2003 yılından itibaren 2005 yılı üretim dönemi sonuna kadar “Toros Dağ Köylerinde Organik Tarımı Geliştirme Projesi” adı altında bir proje yürütmüştür1. Ayrıca, 01.01.2004 tarihinden beri Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi kapsamında köyde sürekli kalan bir ziraat mühendisi çiftçilerin sorunlarını yerinde tespit ederek hizmet vermektedir. Köylüler bu sistemin kendileri için yararlı olduğunu belirtmekte ve uygulamanın devam etmesini istemektedir (Anonim, 2004).

4.4.7.Örgütlenme

Örgütlenme toplumlarda sadece tarım alanında değil çeşitli vakıf, dernek ve siyasi parti şeklinde olabilmektedir. Kırsal alanda genelde karşılaşılan sorunlardan biri olan örgütlenme yetersizliği, Kökez köyünde de görülmektedir. Örgütlenme hareketinin başarısızlığına bir çok sebep gösterilebilirken Kökez köyündeki en büyük problem örgütlenme hareketine köy halkının gösterdiği olumsuz tutumdur. Kökez köyünde, Aladağ İlçesi Sınırlı Sorumlu “SS POS Kökez, Dölekli, Ebrişim, Kabasakal Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri” adı ile Aralık 1969 yılında kurulan kooperatifin 1.335 üyesinin 720’si Kökez köyü sakinlerindendir. Kooperatif orman alanında ağaç kesimi ve kısmen süt toplama ile ilgili faaliyet göstermektedir.

1 ÇÜ Ziraat Fakültesi Öğretim Üyelerinden Prof.Dr. Onur ERKAN yönetiminde yürütülen Toros Dağ Köyleri Organik Sebze Yetiştiriciliği konulu proje ara raporlarından alınan bilgilerden derlenmiştir.

35 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

4.4.7.1.Tarımsal Kooperatiflere Üyelik Durumu

Araştırma alanı sakinleri, faaliyetlerinden faydalanabilmek için üye olmanın zorunlu olduğu kurumlara üye olmuşlardır. Araştırma alanında sulama, üretici ve çiftçi birliği türünden örgütlenmeler mevcut değildir. Köy halkının üye olduğu kuruluşlar Çizelge 4.15.’de gösterilmiştir ve çizelgede yer alan oranlar anket sayısı dikkate alınarak, kooperatif ve oda yöneticileri ile görüşülerek tespit edilmiştir. Tarım Kredi Kooperatifine üyelikte aile başkanları yer alırken, Ziraat Odasına üyelikte genelde Doğrudan Gelir Desteğine başvuran köy halkı yer almaktadır. Tarımsal Kalkınma Kooperatifine üyelik köyde iktidar çekişmeleri yaşandığı için genele hitap etmiştir.

Çizelge 4.15. Aile Başkanlarının Üye Olduğu Kuruluşlar Üye Olunan Kuruluşlar Sayı % Tarım Kredi Kooperatifi (TKK) 52 22.0 Ziraat Odası 156 66.1 TKK ve Ziraat Odası 47 19.9 Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 187 79,2 Üyeliği olmayan 17 7.2

Köyde Tarım Kredi Kooperatiflerine üye olanların oranı %22.0; Ziraat Odasına üye olanların oranı %66.1; her iki kuruluşa üye olanların oranı %19.9; Tarımsal Kalkınma Kooperatifine üye olanların oranı ise %79.2’dir. Araştırma alanında, herhangi bir tarımsal kuruluşa üye olmayanların oranı ise %7.2’dir (Çizelge 4.15.).

4.4.7.2.Sosyal Güvenlik Kurumlarına Üyelik Durumu

Herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna üye olmak, ülkemiz insanlarının geneli için geleceğin teminatı olarak düşünülmektedir. Araştırma alanında bulunan aile başkanlarının % 14.4’i Bağ-Kur’a, %14.4’i SSK’ya, %9.7’i Emekli Sandığına

36 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

bağlı iken, %37.3’inin ise Yeşil Kartı bulunmaktadır. Sosyal güvenliği olmayan aile başkanlarının oranı ise %24.2’dir (Çizelge 4.16.).

Çizelge 4.16. Aile Başkanlarının Bağlı Bulunduğu Sosyal Güvenlik Kuruluşları Sosyal Güvenlik Kuruluşu Sayı % Bağ-Kur 34 14.4 Emekli Sandığı 23 9.7 SSK 34 14.4 Yeşil Kart 88 37.3 Sosyal Güvenliği Olmayan 57 24.2 Toplam 236 100.0

4.4.7.3.Tarımsal Kuruluşlarla İlişkiler

Araştırma alanında tarımsal konularda en çok ilişki kurulan kurum ve kuruluşlar İl ve İlçe Tarım Müdürlükleri ile tohum, ilaç ve gübre bayileridir. Aile başkanlarının %24.2’sinin İl ve İlçe Tarım Müdürlüklerine, %10.6’sının tohum, ilaç ve gübre bayilerine, %5.5’inin ise Ziraat Odasını ziyaret ettiği görülmektedir. Bunun yanı sıra %58.9’luk bir kısmın kurum ve kuruluşları ziyaret etmediği görülmektedir (Çizelge 4.17.). Bu durum üreticilerin tarımsal kuruluşlarla ilişkilerinin güçlü olmadığını göstermektedir.

Çizelge 4.17. Aile Başkanlarının En Fazla Ziyaret Ettiği Kuruluşlar Kuruluşlar Sayı % Ziyaret Etmeyen 139 58.9 İl ve İlçe Tarım Müdürlükleri 57 24.2 Tohum, gübre, ilaç bayileri 25 10.6 Ziraat Odası 13 5.5 Araştırma Enstitüleri 2 0.8 Toplam 236 100.0

37 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Tarımsal kuruluşları ziyaret eden aile başkanlarının %18.6’lık bir kısmı bu kurum ve kuruluşları düzenli ziyaret ederken %54.6’lık bir kısmı ise ara sıra ziyaret etmektedir (Çizelge 4.18.).

Çizelge 4.18. Aile Başkanlarının Tarımsal Kuruluşları Ziyaret Sıklığı Ziyaret Sıklığı Sayı % Düzenli 18 18.6 Ara Sıra 53 54.6 Cevapsız 26 26.8 Toplam 97 100.0

Ziyaretlerin sebepleri önem derecesine göre; evrak/belge düzenlemek, tohum/fide temini gibi konularda yoğunlaşmaktadır. İlçe Tarım Müdürlüğünden alınan danışmanlık hizmetleri üreticiler tarafından orta düzey olarak değerlendirilirken, girdi temini ve belge düzenleme hizmetlerini danışmanlık hizmetlerinden daha olumlu bulmaktadırlar. Aile başkanları, girdi temini ve kredi konularında Ziraat Odasını yetersiz bulurken; genellikle belge düzenleme konusunda odanın hizmetlerinden faydalanmaktadırlar. Diğer taraftan, teminat şartları ve bürokrasi nedeni ile Ziraat Bankası’nın kredi faaliyetleri üreticiler tarafından olumsuz karşılanmaktadır. Nitekim Temmuz 2005 tarihinden Ocak 2006’ya kadar üreticiler Ziraat Bankasından sadece 13 kez kredi almışlardır. Ziraat Bankası genellikle, DGD, maaş işlemleri ve havale gibi konular için kullanılmaktadır.

4.5.Araştırma Alanının Ekonomik Yapısı

4.5.1.Aile Başkanlarının İstihdam Durumu

Bireylerin toplumsal işbölümü çerçevesinde yerine getirdikleri, karşılığında ücret verilsin veya verilmesin üretime katkı niteliği taşıyan her türlü etkinliğe iş adı

38 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

verilmektedir (Demir ve ark., 1993). Ülkemiz köylerinde, yoğun olarak esas geçim kaynağı tarıma dayalı olan kişiler yaşamaktadır. Kökez köyünde görüşülen aile başkanlarının istihdam durumları Şekil 4.5.’de görülmektedir. Çizelgede görüldüğü gibi köyde yoğun olarak çiftçilik yapılmaktadır. Sadece çiftçilik ile uğraşanların yanı sıra, esas işleri serbest ve orman işçiliği, esnaflık ve kamyonculuk olan ancak bu işlerin yanı sıra çiftçilik de yapan kişiler de vardır. Kocası vefat eden ev kadınları zorunlu olarak ev reisi statüsü kazanmakta ve çiftçiliğe devam etmektedir. Köyde yoğun olarak, orman işçiliğinde çalışan, bunun yanı sıra çiftçilik yapan kişiler de vardır. Çiftçilik mesleği ile birlikte, işçilik yapan 138 aile reisinin (%58.5) bir kısmı orman işçiliği yaparken aynı zamanda inşaat vb faaliyetlerde vasıfsız işçi olarak da çalışmaktadır (Şekil 4.5.). Kamyonculuk yapan kişiler ise orman ürünleri taşımacılığı ve köy sakinleri için kum vb inşaat malzemelerinin köye taşımasını yapmaktadır.

Aile Başkanlarının Yaptıkları İşler

8 (3.4%) 78 (33.0%)

138 (58.5%) 12 (5.1%)

Çiftçi Esnaf, Çiftçi İşçi, Çiftçi Kamyoncu, Çiftçi Şekil 4.5. Aile Başkanlarının Yaptıkları İşler

4.5.2.Arazi Varlığı ve Arazi Tasarruf Şekli

Araştırma alanının arazi varlığı ile ilgili aile başkanlarından yeterli ve doğru bilgi alınamadığı için arazi varlığı ile ilgili bilgiler 1997 yılı Seyhan Kadastro

39 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Müdürlüğü Askı İlan Cetvellerinden alınmıştır. Askı İlan Cetvellerinde bulunan ve zamanla değişen bilgiler aile başkanları ile yapılan görüşmeler sonucunda düzeltilerek değerlendirilmiştir. Çizelge 4.19.’da bulunan bilgiler araştırma alanındaki aile başkanlarının tamamına ait tapulu bütün arazileri ve görüşülen aile başkanlarının diğer köylerdeki arazilerini kapsamaktadır. 0-5 da arası araziler 771 parsel sayısı ile %58.7’lik bir paya sahiptir. 100 da ve üzerinde arazi bulunmamaktadır (Çizelge 4.19.).

Çizelge 4.19. Arazilerin Parsel Büyüklüğüne Göre Sayısı Parsel Büyüklüğü Parsel Sayısı Toplam Parsel Toplam Parsel (da) İçindeki Payı (%) Alanı (da) 0 – 5 771 58.7 1.529,3 5 – 10 283 21.6 1.894,9 10 – 20 198 15.1 2.593,0 20 – 50 53 4.0 1.398,2 50 - 100 8 0.6 444,7 Toplam 1.313 100.0 7.860,1

Çizelge 4.19.’daki toplam parsel alanının (7.860,1 da) 2.143,1 da’lık kısmı görüşülen aile başkanlarının diğer köylerdeki arazilerini oluşturmaktadır. Bu köyler ve arazi miktarları ise, Posyağbasan 1.477,4 da, Yetimli 33,8 da, Kabasakal 38,0 da, Gerdibi 10,4 da, Dölekli 350,5 da, Ebrişim 215,9 da ve Büyük Sofulu köyü 17,1 da şeklindedir. Özmülk arazi varlığının işletme büyüklüklerine göre dağılımı ise Çizelge 4.20.’de görülmektedir. Çizelgede işletme sayısı 387 olarak görülmektedir. 387 işletme sayısını çevre köylerden olup köyde arazisi olan 43 işletmeci, Kökez köyü doğumlu fakat başka yerlerde yaşayan 106 kişi ile Kökez’de yaşayan 189 aile başkanı ve toprakları olan eşleri ve çocuklarını kapsamaktadır. 0-5 da arası işletmeler 121 işletme sayısı ile %31.3’lük bir paya sahiptir. 100 da ve üzerinde ise sadece %0.3’lük paya sahip olan bir işletme vardır (Çizelge 4.20.).

40 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Çizelge 4.20. Özmülk Arazi Varlığının İşletme Büyüklüklerine Göre Dağılımı İşletme Büyüklüğü İşletme Sayısı Toplam İşletme Toplam İşletme (da) İçindeki Payı (%) Alanı (da) 0 – 5 121 31.3 324,9 5 – 10 59 15.2 569,0 10 – 20 75 19.4 1.189,4 20 – 50 88 22.7 2.847,7 50 - 100 43 11.1 2.803,2 100’den fazla 1 0.3 125,9 Toplam 387 100,0 7.860,1

4.5.3.Tarımsal Üretim

Araştırma kapsamına alınan işletmelerin 2004-2005 sezonunda işledikleri toplam arazi genişliği 4.540 da’dır. Sulama imkanları, iklim koşulları, üretim alışkanlığı, pazarlama şartları ve öncelikli ihtiyaçlarını karşılama düşüncesi ile üretim desenine buğday, arpa ve fiğ hakim durumdadır. Ekilen arazinin 2.255 dekarı (%49.7) buğdaydır. Arpa 550 da (%12.1), fiğ ise 1.154 da (%25.4) ekilmiştir (Şekil 4.6.). Sulama imkanı olan işletmeler küçük alanlarda silajlık mısır ve organik domates yetiştirmektedir. Dar alanlarda gerçekleşen silajlık mısır ve organik domates üretimi gelişme eğilimindedir. Sulu alanlarda ayrıca kiraz (%3.7), ceviz (%2.6), elma (%1.1), üzüm (%1.1) ve Trabzon hurması (%0.4) yetiştirilen meyve bahçesi alanları vardır. Diğer meyveler ise toplam arazinin %1.1’lik kısmını kaplamaktadır. Bu meyveliklerin geneli plansız olarak, üreticilerin bilgi birikimlerini kullanmaları sonucu yapılmıştır. Meyvecilik çok geniş alanlarda yapılmasa da tarla bitkisi yetiştirilen ve kullanılmayan alanların yavaş yavaş meyve bahçelerine dönüştürüldüğü gözlenmektedir.

41 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Tarımsal Üretim Deseni (2004-2005) 50 (1.1%) 170 (3.7%) 50 (1.1%) 31 (0.7%) 120 (2.6%) 26 (0.6%) 2.255 (49.7%) 1.154 (25.4%)

63 (1.4%) 20 (0.4%) 550 (12.1%) 50 (1.1%) Yonca Buğday Üzüm Arpa Trabzon hurması Silajlık mısır Fiğ Organik domates Ceviz Elma Kiraz Diğer meyveler Şekil 4.6. Tarımsal Üretim Deseni (2004–2005 yılı)

Araştırma alanında ağırlıklı olarak bitkisel üretim yapılmaktadır. Ancak süt sığırcılığı, kıl keçisi yetiştiriciliği ve koyun yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Küçük arazilere sahip olan aile reisleri hayvancılığı ev ekonomilerini desteklemek maksadı ile yapmaktadır. Hayvancılık yapan aile başkanlarının geneli işsizlikten dolayı ev ihtiyaçlarını sağlamak için hayvan beslediklerini belirtmişlerdir. 86 işletme sadece büyükbaş hayvan yetiştiriciliği, 20 işletme sadece küçükbaş hayvan yetiştiriciliği ve 40 işletme de her ikisini de yetiştirmektedir. Bu hayvanların haricinde yük taşıma, toprak işleme vb tarımsal faaliyetlerde kullanılan 8 eşek, 9 katır ve 2 at bulunmaktadır. Büyükbaş hayvanların büyük kısmı Holstein kültür ırkından oluşmaktadır. Süt inekçiliğinde günlük ortalama verim 12-15 kg civarındadır. Büyükbaş hayvanlar kapalı ahırlarda özel veterinerlerden yardım alınarak yetiştirilmektedir. Üretilen süt komşu köyden gelen süt toplayıcı tüccara para ve yem karşılığı satılmaktadır. Araştırma alanındaki büyükbaş hayvan varlığı 339 adet ve yetiştiricilik yapılan işletmelere düşen ortalama büyükbaş hayvan sayısı 2,7’dir. Kıl keçisi yetiştiriciliği orman alanlarına zarar vermesinden dolayı yavaş yavaş bölgede yasaklanmaktadır. Bu yasaklamalardan dolayı her geçen gün sayısı azalmaktadır. Koyun varlığı ise düşük verimli, bölgeye adapte olmuş belirli bir ırkın özelliklerini göstermeyen Akkaraman ırkının renk varyetesi olan Güney Karaman,

42 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Akkaraman ve Morkaraman gibi ırkların melezlerinden oluşmaktadır ve araştırma alanında “gıcık koyun” şeklinde isimlendirilmektedir. 2005 yılının sonbahar döneminde koyunculukta verim artışını sağlamak maksadı ile süt verimi yüksek ivesi ırkı koyunun araştırma alanına girişi sağlanmıştır. Araştırma alanındaki küçükbaş hayvan varlığı 1.653 adet ve yetiştiricilik yapılan işletmelere düşen ortalama küçükbaş hayvan sayısı ise 27,1’dir (Çizelge 4.21.).

Çizelge 4.21. Küçükbaş Hayvan Varlığı Küçükbaş Hayvan İşletme Sayısı Toplam İşletme Toplam Küçükbaş Büyüklüğü (ad) İçindeki Payı Hayvan Sayısı (%) (ad) 0 – 20 41 67.2 335 20 – 50 10 16.4 342 50 – 100 7 11.5 548 100’den fazla 3 4.9 428 Toplam 61 100.0 1.653

Araştırma alanında 3 adet 10.000 ve 1 adet 6.500 kapasiteli olmak üzere toplam 36.500 kapasiteli tavuk besi çiftlikleri bulunmaktadır. Bu tavuk besi çiftliklerinde tavuğun ağırlık artışına bağlı olarak ücretlendirilen özel kuruluşlarla sözleşmeli yetiştiricilik yapılmaktadır.

4.5.4.Tarımsal Girdi Kullanımı

Tohum: Araştırma kapsamına alınan işletmelerde buğday tohumu olarak en fazla (2.025 da) Pandas çeşidi kullanılmaktadır (Çizelge 4.22.). Bunun nedeni Sertifikalı Hububat Tohumluğu Özendirme Kampanyası çerçevesinde yapılan yayım çalışmalarıdır. Köyde yıllardır arpa ve silajlık mısır yetiştiriciliğinde yerli çeşitler kullanılmaktadır. Kullanılan hibrit tohum ise araştırma alanına demonstrasyon maksatlı gelmiştir.

43 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Çizelge 4.22. Bitkisel Üretimde Tohum Çeşitlerine Göre Ekim Alanları (da) Buğday Fiğ Silajlık Mısır Pandas Ceyhan 99 Orso Adi Fiğ Macar Yerli Hibrit Fiği Tohum 2.025 195 35 904 250 53 10

Fiğ ekilişlerinde ise Macar fiği ve adi fiğ kullanılmıştır. Görüşülen hane başkanlarından yaklaşık %69.9’unun tohumluk konusunda şikayeti vardır. Şikayetlerden bölgeye uygun tohumluk bulunamaması %41.8 ile birinci sırada ve tohumların pahalı olması ise %38.8 ile ikinci sırada yer almaktadır (Çizelge 4.23.).

Çizelge 4.23. Tohumluk Konusunda Şikayeti Olanlar ve Şikayet Nedenleri Tohumluk Konusunda Şikayet Durumu Şikayet Nedenleri

Evet Hayır Cevap Toplam İstenilen Pahalı Bozuk Toplam Diyenler Diyenler yok çeşit yok Sayı 165 65 6 236 69 64 32 165 % 69.9 27.5 2.6 100.0 41.8 38.8 19.4 100.0

Gübre: Görüşülen hane başkanlarının tamamı yetiştirdikleri ürünlerde gübre kullanmaktadır. Çizelge 4.24.’de görüşülen aile başkanlarının gübre konusundaki şikayet durumları ve şikayet nedenleri gösterilmektedir.

Çizelge 4.24. Gübre Konusunda Şikayeti Olanlar ve Şikayet Nedenleri Gübre Konusunda Şikayet Durumu Şikayet Nedenleri

Evet Hayır Cevap Toplam İstenilen Pahalı Karışık Toplam Diyenler Diyenler yok gübre yok Sayı 87 126 23 236 29 47 11 87 % 36.9 53.4 9.7 100.0 33.3 54.0 12.7 100.0

44 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Görüşülen aile başkanlarının %36.9’u gübre konusunda şikayetleri olduğunu belirtmişlerdir. Şikayetlerin %54.0’ı gübrelerin pahalı olmasından, %33.3’ü ise istenilen gübrelerin bulunamamasından kaynaklanmaktadır. İlaç: Görüşülen aile başkanlarının tamamı bitkisel üretimde tarımsal ilaçlar kullandıklarını belirtmişlerdir. Aile başkanlarının %45.8’nin tarım ilaçları konusunda şikayetleri bulunmaktadır. Şikayetler % 49.1 ile ilaçların pahalı olması, %43.5 ile istenilen ilaçların temininde yaşanılan problemler ve %7.4 ile ilaçların sahte olduğu fikri üzerinde yoğunlaşmaktadır (Çizelge 4.25.).

Çizelge 4.25. İlaç Konusunda Şikayeti Olanlar ve Şikayet Nedenleri İlaç Konusunda Şikayet Durumu Şikayet Nedenleri

Evet Hayır Cevap Toplam İstenilen Pahalı Sahte Toplam Diyenler Diyenler yok ilaç yok Sayı 108 119 9 236 47 53 8 108 % 45.8 50.4 3.8 100.0 43.5 49.1 7.4 100.0

Tarım Alet-Makineleri: Tarımsal faaliyete yönelik alet ve makine alımında öncelik traktöre aittir. Köyde 43 adet traktör bulunmaktadır (Şekil 4.7.). Görüşülen aile başkanlarının yeterli sayı ve nitelikte tarım alet ve makinesine sahip oldukları söylenemez. Ayrıca araştırma alanında silaj makinesi, selektör ve ot biçme makinesi gibi makinelere ihtiyaç olmasına rağmen, köy halkı bu makinelerin teminini devlet kurum ve kuruluşlarından beklemektedirler.

45 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Alet-Makine Varlığı

2 6 3 8 39 43

5 2

40 40 5

Süt sağma makinesi Batöz Traktör Süt soğutma tankı Pulluk Su tankı Kültivatör Pülverizatör Römork Tapan Gübre dağıtıcısı Şekil 4.7. Alet-Makine Varlığı (Adet)

Kredi: Görüşme yapılan 236 kişinin %19.1’i kredi kullanmaktadır. Bu durum kredi kullanımının az olduğunu göstermektedir (Çizelge 4.26.). Görüşülen 236 aile başkanının % 19.1’i kredi konusunda şikayetleri olduğunu belirtmişlerdir. Kredi konusundaki şikayetler arasında kredi miktarının azlığı (%42.2) ve kredi almak için yapılması gerekli bürokratik işlemlerin çokluğu (%31.1) belirtilmiştir.

Çizelge 4.26. Kredi Konusunda Şikayeti Olanlar ve Şikayet Nedenleri Kredi Konusunda Şikayet Durumu Şikayet Nedenleri

Evet Hayır Ceva Topla Faiz Mikta Bürokras Topla m m Diyenle Diyenle p yok yükse r i r r k az çok Say 45 28 163 236 12 19 14 45 ı % 19.1 11.8 69.1 100.0 26.7 42.2 31.1 100.0

46 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Kredi kullanan 45 kişinin %44.4’ü krediyi Ziraat Bankası’ndan nakit olarak aldıklarını; %55.6’sı ise Tarım Kredi Kooperatifinden tohum, ilaç ve gübre şeklinde ayni olarak aldıklarını belirtmişlerdir (Çizelge 4.27.).

Çizelge 4.27. Kredi Kaynakları Ziraat Bankası Tarım Kredi Kooperatifi Toplam Sayı % Sayı % Sayı % 20 44.4 25 55.6 45 100.0

4.5.5.Tarımsal Pazarlama

Üreticilerin % 83.2’si elde ettikleri buğdayı tüccarlara satmaktadır. Ürünlerini toprak mahsulleri ofisine satanlar ise %16.8 oranındadır. 28 işletmede ise üretimin geçimlik olması sebebi ile ürün satışı yapılmamıştır (Çizelge 4.28.). (Arpa, fiğ ve silajlık mısır satışa konu olmadığı için tabloda gösterilmemiştir.)

Çizelge 4.28. Buğday Pazarlama Durumu Tüccar Toprak Mahsulleri Ofisi Toplam Sayı % Sayı % Sayı % 173 83.2 35 16.8 208 100.0

Kiraz üreticilerinin tamamı ürünlerini tüccarlara satmaktadırlar. Üretilen organik domatesler ise uluslararası ticaret yapan özel bir şirkete, çevre ilçelerden gelen tüccarlara, Aladağ ilçe merkezi ile köylerindeki bakkallara ve köy halkına satılmaktadır. Arpa, fiğ ve silajlık mısır gibi ürünler işletme sahiplerinin hayvancılık faaliyetinde yem girdisi olarak kullanmak amacıyla ürettikleri ve pazarlamaya konu olmayan ürünlerdir. Görüşülen 236 aile başkanının %78.8’i ürünlerinin pazarlanması ile ilgili sorunları olduklarını belirtmişlerdir. Ürünlerin pazarlanmasında şikayet nedeni olarak, %61.8 oranında pazarın uzaklığı, %17.8 oranında ödemelerin geç yapılması, %20.4 oranında fiyatların düşük oluşu belirtilmiştir (Çizelge 4.29.).

47 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Çizelge 4.29. Pazarlama Konusunda Şikayeti Olanlar ve Şikayet Nedenleri Pazarlama Konusunda Şikayet Durumu Şikayet Nedenleri

Evet Hayır Cevap Toplam Pazar Fiyat Ödeme Toplam Diyenler Diyenler yok uzak düşük geç Sayı 186 32 18 236 115 38 33 186 % 78.8 13.6 7.6 100.0 61.8 20.4 17.8 100.0

Pazarlamada yoğunluk tüccara ürün satılması şeklinde gerçekleşmektedir. Ürünlerin tüccarlara daha yoğun olarak satılmasının sebepleri; üretilen ürünler toplu satışa konu olamayacak kadar az olması ve araştırma alanının satış merkezlerine uzak olması gibi sebepler vardır. Ayrıca, tüccara satışta birçok üründe ürün bedellerini kısa sürede almaktadırlar.

4.5.6.Gelir Artışı Durumunda Yatırım Eğilimleri

Kökez köyü bölgedeki su kaynaklarının ıslah edilmemesinden dolayı sulama suyu sıkıntısı çekmektedir. Görüşme yapılan aile başkanları, sulamanın gerçekleşmesi ile daha çok gelir sağlayacak ürünlere yönelerek gelir artışı sağlanacağı görüşünü savunmaktadır. Aile başkanlarının gelirlerinin artması durumunda yatırım yapacakları seçenekler arasında, %26.7 ile tarla alma birinci sırada, %23.3 ile traktör alma ikinci sırada, %20.8 ile hayvancılık yapma üçüncü sırada yer almaktadır (Şekil 4.8.). Görüşülen aile reislerinin gelirlerinin artması durumunda tarıma ve köye yönelik yatırım yapma eğiliminin ağırlık kazandığı ortaya çıkmaktadır. Bunun sebebi ise köy hayatına alışmış olmak, en iyi bildiği meslek üzerine çalışmaya devam etmek ve köyü hem ekonomik açıdan hem de can ve mal güvenliği açısından daha güvenli görmekten gelmektedir.

48 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Gelirlerin Artması Durumunda Yatırım Yapılacak Alanlar

10 (4.2%) 63 (26.7%) 55 (23.3%)

11 (4.7%) 21 (8.9%) 27 (11.4%) 49 (20.8%)

Tarla alma Köyde ev yapma Hayvancılık yapma Şehirden ev alma Araba, minibüs vb alma Traktör alma Diğer Şekil 4.8. Gelirlerin Artması Durumunda Yatırım Yapılacak Alanlar

4.6.Araştırma Alanındaki Tarımsal Yayım Hizmetleri

4.6.1.Geçmişten Günümüze Tarımsal Yayım Faaliyetleri

1990 yılına kadar bölgedeki tarımsal yayım faaliyetleri Adana İl ve Aladağ İlçe Tarım Müdürlüklerince yürütülmüştür. İlçe Tarım Müdürlüğünden alınan danışmanlık hizmetleri aile başkanları tarafından orta düzey olarak değerlendirilirken, girdi temini ve belge düzenleme hizmetleri, danışmanlık hizmetlerinden daha olumlu bulunmaktadır. 1990 yılından itibaren bölgede Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, ICARDA (International Center for Agricultural Research in the Dry Areas, Aleppo, Syria) ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından küçük ölçekli tarım işletmelerinde sürdürülebilir kırsal kalkınma projesi yürütülmüştür. (Erkan ve ark., 2001). Bu proje 1998 yılı üretim dönemi sonuna kadar devam etmiştir. Bu uygulamalı araştırmanın amaçları: a. Çiftçilerin uygulamakta oldukları çiftçilik sistemlerini ortaya koymak,

49 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

b. Denemeler yaparak çiftçilerin üretim sistemlerini geliştirecek yeni teknolojiler ortaya koymak, c. Geliştirilmiş yeni teknolojileri çiftçi tarla-bahçelerinde denemek, d. Elde edilen sonuçları yaymaktır. Proje kapsamında araştırma alanı olarak 6 köy seçilmiştir. Toros Dağları üzerinde olan ve yüksekliği 600 m ve üstünde olan ve arazilerde tarımsal faaliyetler yapılan köyler dağ köyleri olarak tanımlanmıştır. Çalışma yapılacak köyler Tarım İlçe Müdürlüklerinde çalışan teknik elemanların görüşleri alınarak ve önerilen köylerde inceleme yapılarak seçilmişlerdir. Bu köyler Adana ili Aladağ ilçesinin Kökez ve Büyüksofulu köyleri, Pozantı ilçesinin Karakışlakcı ve Yukarıbelemedik köyleri, Karaisalı ilçesinin Kıralan köyü; Mersin’in Tarsus ilçesinin Çukurbağ köyleridir. Bu projede Çiftçilik Sistemleri Araştırması yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemin özellikleri: a. Uygulamalı araştırma olması, b. Disiplinlerarası bir çalışma olması, c. Çiftçilere dayalı bir çalışma olması, d. Sorun-çözücü nitelikte olması, e. Geniş kapsamlı olması f. Dinamik bir yapıya sahip olmasıdır. Bu yöntemin uygulanması 4 safhadan oluşmaktadır: a. Teşhis dönemi, b. Arazi denemelerinin planlanması, c. Çiftçi arazilerinde denemelerin yapılması d. Elde edilen sonuçların yayımı. Bu projede değişik bilim dallarından uzmanlar çalışmıştır; tarım ekonomisti, agronomist, mera uzmanı, toprak uzmanı entomolog, fitopatalog, herbolog, arıcılık uzmanı, zooteknist, köy sosyoloğu, yayımcı, gıda uzmanı araştırmada görev almıştır.

50 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Proje çalışmaları sonucu aşağıdaki gelişmeler sağlanmıştır: a. Bölgede yaygın olarak yetiştirilmekte olan buğday, arpa ve nohut gibi bitkilerin düşük verimli çeşitleri değişmiş; yeni çeşitlerle verim ve kalite artmıştır. b. Daha önce yetiştiriciliği yapılmayan fiğ-yulaf, tritikale, korunga ve kiraz gibi yeni bitkilerin yetiştiriciliği başlamıştır. c. Bölgede yaygın olarak uygulanmakta olan nadas alanlarında az da olsa daralma sağlanmıştır. d. Projenin başlangıcında bölgede hakim durumda olan yerli sığır ırkları proje sonunda yerlerini Holstein-Fresian melez ırklarına bırakmıştır. Böylece süt üretiminde önemli artışlar sağlanmıştır. e. Hayvan besleme yöntemleri de gelişmiştir. Çiftçiler eski dönemlere kıyasla şimdi daha çok yem bitkisi yetiştirmekte, daha az fabrika yemi satın almaktadırlar. f. Arıcılık konusunda önemli gelişmeler sağlanmıştır. Ana arı yetiştiriciliği bazı çiftçilere öğretilmiş ve ana arıların 1-2 yılda bir değiştirilmesi bal üretimini önemli derecede artırmıştır. g. Maliyeti yüksek olmayan bu teknolojik yeniliklerin çiftçi koşullarına başarıyla aktarılması sonucu projeli çiftçilerin tarımsal geliri (net) %65 oranında artmıştır. h. Projede kırsal kadınlarına yönelik çalışmalar da yapılmıştır. Kadınların beslenme konusundaki bilgilerini artırmak amacıyla uygulamalı bir eğitim programı düzenlenmiştir. Ayrıca kadınların geleceğe yönelik beklentilerini belirlemek için köy sosyolojisi bilim dalında bir araştırma yapılmıştır. i. Projede çiftçi gelirlerinin artırılmasına yönelik çalışmaların yanı sıra sağlık konusunda da çalışmalar yapılmıştır. ÇÜ Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı öğretim üyeleri tarafından yapılan tarama sonucu öğrencilerin %87’sinde guatr hastalığı tespit edilmiş ve bu hastalığa karşı alınacak önlemler konusunda ilkokul öğretmenlerine kurs verilmiştir. j. Projenin en önemli katkılarından biri de bilim adamlarına yaptığı katkıdır. Bu projede çalışan bilim adamları uygulamalı araştırma konularında bilgi ve

51 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

deneyim sahibi olmuşlardır. Ayrıca 4 yüksek lisans öğrencisi bu proje kapsamında tez çalışması yapmışlardır. 1990-1998 yılları arasında uygulanan bu projeden sonra Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi 2003 yılı üretim dönemi öncesine kadar Kökez köyünde çeşitli araştırmalar yaparak bölge ile irtibatını devam ettirmiştir. 2003 yılından itibaren 2005 yılı üretim dönemi sonuna kadar “Toros Dağ Köylerinde Organik Tarımı Geliştirme Projesi” adı altında bir proje yürütmüştür.

4.6.2.Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi

Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi, 01.01.2004 tarihinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından İl Özel İdare Müdürlükleri, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri, Köy Tüzel Kişiliği, Belde Belediyeleri ve sivil toplum örgütleri yanında birçok gerçek ve tüzel kişinin katılımı ile gerçekleştirilmiş ve yürütülmektedir. Proje kapsamında tarımsal danışmanlık hizmeti ihale sureti ile satın alınanlar, statü hukukuna tabi olmayan, diğer bir ifade ile işçi ve memur statüsünde bulunmayan ziraat mühendisi, veteriner hekim, su ürünleri mühendisi ve gıda mühendisi mesleklerini kapsamıştır. Projenin yasal dayanağı 441 Sayılı Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname, 3360 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, 1580 Sayılı Belediye Kanunu, 442 Sayılı Köy Kanunu, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunudur (Anonim, 2004). Tarımsal yayımın temel amacı, kırsal alanda yaşayanların halihazırdaki gelir ve yaşam düzeylerini iyileştirmektir. Görüldüğü gibi tarımsal yayımın temel amacı, oldukça genel içeriklidir. Gelişmiş veya az gelişmiş ülkelerde dahi, kırsal alanda yaşayanların yaşam düzeylerinin yükseltilmesi, dün olduğu gibi, günümüzde de daima gerçekleştirilmek istenmektedir. Bu durumda tarımsal yayımın amaçları öz olarak ; üreticilerin bilgi ve becerilerini artırmak, yeni teknolojilerin ve yeniliklerin benimsenmesini sağlamak için üreticileri motive etmek ve yaşam standartlarını yükseltmek olarak belirtilebilir (Gürgen, 1998).

52 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi de bir tarımsal yayım projesi olması münasebeti ile, çiftçilerin mahallinde bilgilendirmelerini sağlayarak, kırsal alanda yeni tarım tekniklerini ve tarımda teknoloji kullanımını yaygınlaştırmak, tarımsal girdilerin doğru kullanımını sağlamak, bitkisel ve hayvansal üretimi artırmaya yönelik faaliyetlerde bulunmak, hayvancılığın geliştirilmesi ve ıslah çalışmaları yapmak, bu faaliyetlerle ilgili örnek işletmeleri yerinde incelemek, gerektiğinde uygulamalarını yapmak, yeni pazar imkanları yaratmak, bitkisel ve hayvansal üretimle ilgili tanıtıcı faaliyetler düzenlemesine öncülük etmek, kırsal kesimde yaşayanların gelir seviyelerini yükseltmek gibi amaçları kapsamaktadır. Projenin amaçlarına ulaşabilmesi için tarım danışmanı belirli tarımsal yayım ilkelerine bağlı olarak hareket etmektedir. Tarımsal yayım amaçlarının gerçekleşebilmesi için, yayım çalışmalarının önceden hazırlanan belirli aşamalara göre, belirli bir düzen içerisinde gerçekleştirilmesi gerekir. Bu maksat ile tarım danışmanı bir tarımsal yayım çalışma süreci oluşturmuştur. Bu süreç kapsamında, ekolojik koşulları, alt yapı durumunu, işletmelere ait bilgileri, sosyo-ekonomik yapısını, daha önceki faaliyet konularını ve sonuçlarını kapsayan “Köy Bilgileri Anket Formu” çalışması yapılmıştır. Elde edilen bulgular neticesinde çalışma alanının ihtiyaçlarına yönelik ve tarım danışmanının imkanları dikkate alınarak çözüme ulaşma ihtimali olan çözüm yolları, kendi kendine yardım etme arzusu duyan öncü çiftçiler ile araştırılmıştır. Amaçlar doğrultusunda hizmetlerin nasıl yapılacağına ilişkin konular “2005 ve 2006 Yılları Eylem Planı İş Takvimi” başlığı altında “Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi Aladağ İlçesi Kökez Köyü Eylem Planı” adlı kitapçıkta düzenlenerek yer almıştır. Çalışma alanının geneline ulaşmasının gerekmesi sebebi ile demonstrasyon, broşür, kitapçık, sirküler mektup, çiftçi mektubu, seminer, YAY-ÇEP VCD’leri gibi öğretim tekniklerini genele hitap edecek tarzda kullanmıştır. Meyvecilik ile ilgili yapılan çalışmalar sonucu köyün farklı bölgelerinde kapama kiraz, elma ve ceviz bahçeleri kurulmuştur. Halihazırda bulunan Sinekli mevkiindeki 2.500 adet ağaç potansiyeline sahip kapama kiraz bahçeleri kontrol edilerek yapılması gereken uygulamalar hakkında bilgi verilmiştir. Sinekli mevkiinde ve köy içinde kurulan kapama kiraz bahçelerinde yapılan hatalar dikkate alınarak örnek olması açısından köy içinde farklı arazilere demonstrasyon maksatlı

53 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

toplam 20 da alanı kaplayan kapama kiraz bahçeleri kurulmuştur. Üvez, Kartal, Çatal gibi bazı mevkilerde kapama kiraz bahçeleri kurulmuştur. 1.100 adet kiraz fidanının köye planlı girişi sağlanmıştır. Ayrıca Çatal mevkiinde 10 da alanı kaplayan yarı bodur kiraz bahçesi kurulmuştur. Ceviz bahçesi ile ilgili çalışma bölgenin özellikleri dikkate alınarak Kartal mevkiinde yapılmasına karar verilmiştir. Bu çalışmalar sonucu 950 adet ceviz fidanının köye planlı girişi sağlanmıştır. Köyün rakım olarak daha düşük olan kısmında daha önce yapılan kiraz yetiştiriciliği çalışmalarının olumlu sonuç vermemesi dikkate alınarak bu kesime yarı bodur elma fidanları ile kapama yarı bodur elma bahçeleri kurulmuştur. Ayrıca başka köylerden üreticilere de fidan alımını teşvik ve kapama bahçe kurulması noktasında yardımcı olunmuştur. Yeni kurulan bu kapama bahçelerde ara tarımı olarak fiğ ekimi ve bağcılık faaliyetlerinden birinin gerçekleştirilmesi tavsiye edilmiştir ve bazı bahçelerde bu uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Sebzecilik ile ilgili işletmecilerin daha önceki çalışmaları geçimlik olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca sebze tohumları sertifikasız yerli tohumlar, bitki besleme ve koruma ise eksik ve yanlış yapılmıştır. Çukurova Üniversitesi’nin organik tarım alanında yaptığı çalışmalar sonucu 2003 yılı Aladağ toplamı 18,5 da alan organik tarım alanı olarak değerlendirilmiştir. 2004 yılı üretim dönemi Aladağ toplamı organik tarım alanı 37 da’a (31 da Kökez) yükselirken, 2005 yılı üretim dönemi organik tarım alanı (bölgeye 130 da’a yetecek sertifikalı tohumla üretilmiş fide girişi olmasına rağmen) Aladağ geneli 73 da (26 da Kökez) gerçekleşmiştir. Böylece geniş alanlarda sebzecilik yapılması, kurallara uygun bahçe tesisi, bitki besleme, bitki koruma gibi konularda ilerleme sağlanırken organik tarım alanında da ilerleme sağlanmıştır. Tarım danışmanı 2004 yılından itibaren Kökez köyü üreticilerinin organik tarıma yönlendirilmesine ve Çukurova Üniversitesi personelinin bölgedeki çalışmalarına kolaylık sağlamak için imkanları ölçüsünde yardımcı olmuştur. Sebzecilik alanında Adana Tarım İl Müdürlüğü’nün katkıları ile köy halkına sertifikalı kavun, karpuz, domates, kabak, salatalık tohumları ile sırık domates fideleri sağlanmıştır. Bu çalışmalar sonucu organik sebze üretimi haricinde sertifikalı domates fideleri ile tarla sebzeciliği yapma talebi oluşmuş ve 2006 yılı üretim dönemi için ilgili fide firmaları ile irtibatlar kurulmuştur.

54 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Tarla tarımı konusunda toprak hazırlığının doğru şekilde yapılmasının önemini; ekimde ekim sıklığı, ekim derinliği gibi konuların yanında sertifikalı tohum kullanma gerekliliği; gübreleme ihtiyacının toprak tahlili sonuçlarına göre belirlenmesi; zirai mücadele zamanı ve şekli; hasat zamanı ve şeklinin belirlenmesi, biçerdöver kontrolü ve önemi gibi konularda seminerler ve uygulamalar yapılmıştır. TİGEM Sertifikalı Hububat Tohumluğu Özendirme Kampanyası kapsamında 2004-2005 yılı üretim dönemi için yapılan çalışmalar sonucunda Aladağ İlçe Tarım Müdürlüğü tarafından temin edilen toplam 30.300 kg sertifikalı hububat tohumluğunun 12.150 kg’ının Kökez’de kullanılması sağlanmıştır. Tarlalara buğday ekiminde 30-33 kg/da aralığında kullanılan buğday tohumu miktarının 23-25 kg/da aralığında kullanılması sağlanmıştır. Bu tohumluklar ile ekilen tarlalardaki verim potansiyelinin daha güçlü (Örneğin, bir buğday üreticisi Erevsin mevkiinde bulunan 11 da’lık tarlasından sertifikasız Pandas buğday çeşidi ile 140-160 gülek arasında verim elde ederken sertifikalı Pandas çeşidi ile 200 gülek buğday elde etmiştir.), yabancı ot miktarının yok denecek kadar az olması, herhangi bir hastalığa rastlanılmaması vb sebepler sonucu sertifikalı tohumluğun önemi anlatılmıştır. Ayrıca 2005 yılı eylem planı içerisinde bölgeye uygun buğday çeşidinin belirlenmesi için demonstrasyon parseli kurulması yönünde çalışmalar yapılmıştır. Fakat bölgeye uygun buğday çeşitleri temin edilemediği için planlanan demonstrasyon parseli kurulamamıştır. 2005-2006 yılı buğday üretim dönemi için daha fazla kullanılacağı düşünülen sertifikalı hububat tohumluğu, üreticilerin geçen yıldan sertifikalı tohum almış olmaları ve buğday fiyatlarının 2005 yılı itibari ile düşük olması sebebi ile sertifikalı buğday tohumluğu talebi 950 kg olarak gerçekleşmiştir. 2006 yılı üretim dönemi içinde Posyağbasan köyü sınırları içerisinde yer alan Hotalan adlı mevkide Kökez köyü üreticilerine ait tarla alanlarında ayçiçeği tarımı planlanmış, ilgili kurum ve kuruluşlarla bağlantılar kurulmuş ve yayım faaliyetleri yapılmıştır.

55 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Resim 4.5. Teknik Elemanlar ve Köylülerle Birlikte Yapılan Buğday Tarlası Kontrolü

Hayvancılıkta kaba yem ihtiyacını karşılamak amacı ile yetiştiriciliği yapılan fiğ, Macar fiği, yonca, korunga alanlarının genişletilmesi ile ilgili yapılan çalışmalar sonucunda yem bitkilerine ayrılan alanlar genişletilmiştir. Örneğin, 2004 yılı itibari ile Aladağ İlçesi’ne gelen 5 ton Macar fiğinin 2,5 tonu yapılan yayım çalışmaları sonucunda Kökez köyünde kullanılmıştır. 2002 yılı itibari ile 595 da olan fiğ alanı 2003 yılında 560 da, 2004 yılında 721 da ve 2005 yılı tespitlerinde 1.154 da fiğ alanı tespit edilmiştir (Çizelge 4.30.).

Çizelge 4.30. Yıllar İtibari ile Yem Bitkisi Ekilişleri (da) Ürün 2002 2003 2004 2005 Silaj mısır 99,0 98,0 59,1 63,0 Fiğ 595,0 560,0 721,0 1.154,0 Yonca ------31,0 Kaynak: Aladağ İlçe Tarım Müdürlüğü, Aralık 2005

56 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Silajlık mısır yetiştiriciliğinde kullanılan yerli tohumların düşük verim kapasiteli olmasından dolayı sertifikalı tohumların sağladığı faydayı göstermek maksadı ile demonstrasyon maksatlı sertifikalı mısır tohumluğu ile 2. ürün ekimi yapılması için çalışma yapılmıştır. Silajlık mısır yetiştiriciliği maksadı ile 10 da alan kullanılmıştır. Ekimi gerçekleştirilemeyen kurak ve köyden uzak alanlarda korunga ekili toplam 25 da’lık alan oluşturulmuştur. Silajlık mısır ve korunga ekimi yapılacak alanların tohumları Adana İl Tarım Müdürlüğü tarafından sağlanmıştır. Sağlıklı yapılmayan ve düşük peynir verimli peynir imal şekline alternatif olarak Adana İl Tarım Müdürlüğü Çiftçi Eğitim Şube Müdürlüğünde görevli Ev Ekonomistleri ile birlikte yapılan çalışma sonucu sağlıklı peynir üretimi sağlanmıştır. Ayrıca ev ekonomistleri ile yapılan çalışmalar sonucunda tüketici hakları, reçel yapımı, iyot eksikliği, kadınlara yönelik hayvan bakımı ve beslemesi konularında çalışmalar yapılmıştır. Bölgede üretimi yapılan üzümlerin daha iyi şartlarda değerlendirilmesi için pekmez sucuğu yapımını öğrenmek maksadı ile yapılan araştırmalar sonucu Pozantı İlçesi’nden üreticilerle irtibat kurulmuştur. İlgili konu Adana İl Tarım Müdürlüğü’nde görevli ev ekonomistlerine bildirilmiştir. Karlı alternatif faaliyet alanları sağlamak maksadı ile tavuk besiciliği, arıcılık gibi konularda yayım faaliyetleri yapılmıştır. Bölgede müspet örneklerinde olmasının etkisi ile halihazırda çalışır durumda olan bir tavuk besi çiftliğinin yanında üç işletmenin inşaatı tamamlanmıştır. Arıcılık alanında yapılan çalışma, talep edilen arıcılık kursunun açılamamasından dolayı amacına ulaşamamıştır. Bölgedeki koyun ırklarını ıslah ve daha yüksek verimli hayvancılık yapılmasını özendirmek maksadı ile iki üreticiye Özel İdare kaynaklı 10 dişi+1 erkek ivesi koyunu sağlanmıştır. Sosyal Riski Azaltma Projesi (SRAP) kapsamında yapılan çalışmalar sonucunda koyunculuk, kapama ceviz bahçesi konulu projeler sunulmuştur. Sunulan bu projelerden koyun projesi kabul edilmiştir. SRAP kapsamında süt sağma makinesi, damlama sulama tesisi, arıcılık, tavuk besi çiftliği konulu talepler köy halkınca gelmiştir. Araştırmalar sonucu temin edilen bazı projeler şartların üreticiler açısından uygun olmayışından dolayı üreticiler tarafından kabul görmemiştir. Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi kapsamında bakanlıklar arası protokol gereği Kökez İlköğretim Okulu’nda İş Eğitimi ve/veya seçmeli ders

57 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

kapsamında tarım ile ilgili konular öğrencilere öğretilmiştir. Okul bahçesinin daha etkili kullanılmasını sağlamak maksadı ile peyzaj çalışmaları planlanmış ve ilgili çalışmalara başlanmıştır. Bu çalışmalar sonucunda 1.000 Köye 1.000 Tarımcı Projesinden ve ilgili tarım danışmanından memnuniyet söz konusudur. Üreticiler köyün tarımsal alanda gelişmesine katkı sağladığını düşündükleri projenin diğer köylerde de yayımcının imkanlarının artırılarak uygulamaya konulması gerektiğini belirtmişlerdir. Devlet, üretici ve eğitimli insanların eğitildikleri alanlarda istihdam edilmesi açısından faydalı bir proje olan 1.000 Köye 1.000 Tarımcı Projesinin devam etmesi gerektiği düşüncesi hakimdir. Bazı üreticiler ise Çukurova Üniversitesi’nin bölgede yaptığı çalışmalara entegre olmakta tarım danışmanının sağladığı katkıdan dolayı projeyi başarılı bulmaktadır. Belirtilen bu düşünceler ile birlikte Kökez köyü üreticilerinin geneli 1.000 Köye 1.000 Tarımcı Projesi ile TC Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın başarılı bir proje yürüttüğü konusunda birleşmektedir. 1.000 Köye 1.000 Tarımcı Projesi kapsamında çalışan tarım danışmanının faaliyet alanları daha önce yapılan projeler ile yaklaşık olarak aynı konuları kapsamaktadır. Diğer projeler, daha geniş bir alanı kapsaması, projeye dahil olan bazı üreticilerle diğer üreticilerin hasım olmaları ve belirli dönemlerde yapılan ziyaretlerle üreticilere ulaşılmasından Kökez köyü üreticilerinin büyük çoğunluğuna ulaşamamıştır. Fakat 1.000 Köye 1.000 Tarımcı Projesi kapsamında çalışan tarım danışmanının görev ve sorumluluk alanı sadece Kökez köyü olması ve tarım danışmanının sürekli Kökez’de ikamet etmesi sebebi ile; ayrıca, TC MEB ile TC Tarım ve Köyişleri Bakanlığı arasındaki protokoller neticesinde Kökez İlköğretim Okulu’nda iş eğitimi ve/veya seçmeli ders kapsamında tarım konularının öğrencilere öğretilmesi gibi sebeplerden tarım danışmanı köyün her kesimine ulaşabilmekte ve köy halkı da istediği zaman tarım danışmanına ulaşabilmektedir.

4.6.3.Aile Başkanlarının Tarımsal Yayım İle İlgili Konularda Beklentileri

Araştırma alanında yapılan tarımsal yayım faaliyetleri sonucu üreticiler tarımsal faaliyetin daha verimli olması açısından tarımsal yayımın önemini

58 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

kavramışlardır. Görüşülen tüm üreticiler tarımsal yayımın mutlaka yapılması konusunda olumlu görüş bildirmişlerdir. Tarımsal yayımın daha etkili olması açısından yayım yöntemleri seçilirken görerek öğrenebilecekleri yöntemlerin uygulanmasını istemektedirler. Bu manada kurulacak demonstrasyonlar, tarla günleri ve gezileri, işletme ve ev ziyaretleri gibi görsel öğretim tekniklerinin faydalı olacağı görüşü hakimdir. Köy halkının yayımcıda aradığı vasıflar ise konusuna hakim, ilgili, üretim şartlarını denetlemekte zaman ve mekan ile ilgili herhangi bir problemi olmayan, insani ilişkileri düzgün, dürüst, çalışkan, anlayışlı, kırıcı hal ve hareketlerden uzak, samimi, anlattığı kadar da dinleyen, halktan biri gibi hareket eden bir tarımsal yayımcı olmasıdır.

4.6.4.Aile Başkanlarının Tarımsal Faaliyetlerinde Bilgi Edinme İhtiyaçları ve Bilgi Kaynakları

Aile başkanlarının tarımsal faaliyetler konusundaki bilgi edinme ihtiyaçları incelendiğinde en önemli konuların ilaçlama (%92.4), gübreleme (%86.0), hayvansal üretim (%78.4) ve hasat (%72.9) olduğu görülmektedir. Bunları sırasıyla sulama, ekim tekniği, tohum seçimi, makine kullanımı, üretim planı, ürün pazarlaması, toprak işleme, depolama ve kurutma gibi bilgi edinme ihtiyaçları takip etmektedir (Çizelge 4.31.). Çok ihtiyaç duyulan konular olarak ilk sıralarda yer alan ilaçlama, gübreleme, hasat konularında yapılan hataların olumsuz etkileri doğrudan ürüne yansıdığı için, özellikle bu konularda eksik olduklarını düşünmektedirler. Diğer konularda da yanlış yapılan uygulamaların büyük miktarlarda ürün kaybına yol açacağı bilinmemektedir. Örneğin, buğday hasadında biçerdöver kayıpları önemsenirken toprak işleme, ekim tekniği ve zamanı, depolama gibi faaliyetlerin hatalı yapılmasından dolayı doğacak zararlar dikkate alınmamaktadır.

59 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Çizelge 4.31. Aile Reislerinin Tarımsal Faaliyetlerinde Bilgi Edinme İhtiyaçları (%) KONULAR Yüksek Orta Düşük Hiç Yok 1 Toprak İşleme 11.0 72.5 11.4 5.1 2 Tohum Seçimi 28.4 62.7 5.5 3.4 3 Ekim Tekniği 39.8 47.9 8.1 4.2 4 Gübreleme 86.0 12.7 1.3 -- 5 İlaçlama 92.4 6.3 1.3 -- 6 Sulama 48.3 47.0 3.4 1.3 7 Makine Kullanımı 27.5 51.7 13.2 7.6 8 Hasat 72.9 22.9 2.9 1.3 9 Kurutma 1.3 7.6 75.4 15.7 10 Depolama 2.9 14.0 70.8 12.3 11 Hayv. Üretim 78.3 15.7 4.7 1.3 12 Üretim Planı 24.6 28.4 41.1 5.9 13 Ürün pazarlama 15.7 48.7 22.9 12.7

İşletmeciler ağırlıklı olarak kurutma, depolama ve üretim planı ile ilgili konularda kendi bilgi ve deneyimlerine başvurmaktadırlar. Köyde sürekli ikamet etmesi ve çeşitli tarımsal kurum ve kuruluşlar ile bağlantı sağlaması açısından tarımsal faaliyet konusundaki bilgi eksikliği genelde tarım danışmanı aracılığı ile giderilmeye çalışılmaktadır. İşletmeciler ihtiyaç duydukları konularda ağırlıklı olarak tarım danışmanı ve ÇÜ Ziraat Fakültesi personeline danışmaktadır (Çizelge 4.32.). Fakat işletmeciler yinede kendi bilgi birikimlerini, komşu, akraba ve diğer çiftçilerin bilgilerini yani yerel kaynakları çokça kullanmaktadır. Bunların yanında özel firmalara, Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerine ile kitle iletişim araçlarından radyo, TV ve yazılı kaynaklara da az da olsa başvurmaktadırlar.

60 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Çizelge 4.32. Aile Reislerinin Tarımsal Faaliyetlerinde Bilgi Edinme Kaynakları(%) Kendi Komşu, Özel Tarım Tarım Radyo, ÇÜ Bilgim Akraba Firma İl ve Danışm TV, Z.F. KONULAR vb İlçe anı Yazılı Müd. Kayn. 1 Toprak İşleme 16.5 19.9 1.3 2.1 45.3 1.3 13.6 2 Tohum Seçimi 8.9 23.4 3.0 11.4 41.1 0.8 11.4 3 Ekim Tekniği 12.3 28.8 0.4 1.3 36.0 4.7 16.5 4 Gübreleme 0.8 5.5 11.4 2.5 62.0 3.8 14.0 5 İlaçlama 1.3 15.2 20.8 1.3 47.0 0.8 13.6 6 Sulama 4.2 54.3 0.8 0.8 25.5 0.4 14.0 7 Makine Kull. 20.8 70.7 0.4 -- 6.8 1.3 -- 8 Hasat 4.2 11.0 30.9 1.3 26.4 2.1 24.1 9 Kurutma 91.1 7.2 -- 1.3 -- 0.4 -- 10 Depolama 83.1 12.3 2.1 -- -- 2.5 -- 11 Hayv. Üretim 5.9 25.0 5.5 49.6 5.1 5.1 3.8 12 Üretim Planı 47.2 6.2 2.1 1.3 29.6 1.3 12.3 13 Ürün 35.6 30.1 16.5 3.0 -- 3.8 11.0 pazarlama

4.7.Köy Sorunları

Üreticiler yaşadığı ortamda sosyo-ekonomik sorunlarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu sorunlar tarımsal, tarım dışı ve her iki alanı da kapsayan sorunlardır. Köyün önemli sorunları içerisinde içme ve kullanma suyu problemi ile ulaşım ve yol problemleri ilk sırayı almaktadır (Şekil 4.9.). Bunları sırasıyla köy sınırı ve orman kesimi sorunu, tapu sorunu, meranın olmayışı ile kanalizasyon ve çevre kirliliği sorunları takip etmektedir.

61 4.ARAŞTIRMA BULGULARI Alpaslan SALTAN

Köy Sorunlarına İlişkin Aile Başkanlarının Görüşleri

7 (3.0%) 22 (9.3%) 4 (1.7%) 106 (44.9%)

30 (12.7%)

67 (28.4%)

İçme ve kullanma suyu Ulaşım ve yollar Köy sınırı ve orman kesimi Tapu Mera Kanalizasyon ve çevre kirliliği

Şekil 4.9. Köy Sorunlarına İlişkin Aile Başkanlarının Görüşleri

62 5.SONUÇ VE ÖNERİLER Alpaslan SALTAN

5.SONUÇ VE ÖNERİLER

Gelişmekte olan ülkelerin ekonomilerinde tarım sektörü önemli sektör olma özelliğini korumaktadır. Daha da fazlasını söyleyerek gelişmekte olan ülke ekonomilerinin gelişebilmesinin büyük oranda tarım sektörünün gelişebilmesine bağlı olduğunu söyleyebiliriz. Tarım sektörünün gelişebilmesi çeşitli etkenlere bağlı olmakla birlikte en önemli etkenlerden biri tarımda yeni tekniklerin ve teknolojilerin gerektiği gibi kullanılarak üretimin artmasını sağlamaktır. Tarımsal yatırımların verimli bir şekilde yapılması ve kullanılması için insan faktörünün eğitilmesi yolu ile etkili olan tarımsal yayım, etkili yenilikler aracılığı ile üretim artışını sağlayan en önemli etkendir. Tarımsal yayım gelişmekte olan ekonomilerin yetersiz finansal olanaklarının ve kaynaklarının rasyonel kullanılması, üretim faktörlerinin etkin kullanılarak tarımsal üretimin artırılması, bu faktörlerin rasyonel kullanılması için insan kaynaklarının geliştirilmesi ve bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarının azalmasında önemli bir role sahiptir. Öncelikle araştırma alanında uygulanan bir tarımsal yayım projesi olan 1.000 Köye 1.000 Tarımcı Projesinin başarılı olabilmesi için araştırma alanının sosyo-ekonomik yapısı ve kalkınma açısından tarımsal yayım faaliyetleri aşağıdaki şekilde özetlenmiştir. Araştırma alanının 11.036 hektar toplam alanı içerisinde 8.630 hektar orman alanına sahip olması münasebeti ile ekonomisi ağırlıklı olarak orman işçiliğine dayanmaktadır. Araştırma kapsamına alınan Kökez köyünde görüşülen ailelerin büyük çoğunluğunun (%91.4) çift katlı evlere sahip olduğu, bunun yanında %8.6 oranında evin tek katlı olarak düzenlendiği görülmektedir. Bunun sebebi ise ekonomik faaliyetlerdir. Eskiden beri hayvancılık yapan köy sakinlerinin buraları ahır ve ihtiyaç halinde kiler, depo olarak kullanma düşüncesidir. Eski taş evlerin çoğunda ikinci kata genellikle dışarıdan bir merdiven ile çıkılmakta ve köşk, salon adları ile adlandırılan geniş bir balkon bulunmaktadır. Araştırma alanının genelinde iki katlı ve beşik çatılı evler vardır.

63 5.SONUÇ VE ÖNERİLER Alpaslan SALTAN

İncelenen ailelerin evlerinin %47.9’unun iki odalı, %41.8’inin ise üç odalı olduğu görülmektedir. Ortalama oda sayısı ise yaklaşık 2,6 olarak belirlenmiştir. Hemen hemen her evde televizyonun kullanıldığını, radyo ve telefon (sabit ve cep) gibi haberleşme araçlarının evlerde kullanımının yavaş yavaş yaygınlaşmaya başladığı söylenebilir. İncelenen ailelerde bilgisayar ve internet kullanımına rastlanmamıştır. Araştırma kapsamındaki Kökez’de 1.029 kişinin 511’i (%49.7) erkek nüfus, 518’i (%50.3) ise kadın nüfustan oluşmaktadır. Konuya kırsal kesim açısından bakıldığında, oransal olarak erkek nüfusun kadın nüfusun gerisinde kaldığı görülmektedir. Bunun nedeni köydeki erkeklerin, iç ve dış göçlere katılma oranının yüksekliği ve doğumlarda kız çocuklarının fazlalığından ileri gelmektedir. Kökez köyü nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında, 0-14 yaş grubundaki genç nüfusun Türkiye oranı altında olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte 15-64 yaş grubu insanların oranı Türkiye oranı ile benzerlik gösterirken, 65 yaş ve üzeri insanlar Türkiye oranının iki katı kadardır. Okula devam edecek çağda olan aile üyelerinin oranları incelendiğinde %13.2’lik oranda okuma yazma bilmeyen aile üyeleri olduğu görülmektedir. Bu oran ise Türkiye genelinin üzerindedir. Okuma yazma bilmeyen nüfusun içerisinde kadınlar önemli bir pay (%11.3) almaktadır. Öte yandan incelenen ailelerde ilköğretim dönemi eğitimde kadın-erkek dengesi gözlenirken, ortaöğretim ve yükseköğretimde erkek üstünlüğü göze çarpmaktadır. Araştırma alanında 1-3 ve 4-5 kişiden oluşan ailelerin oranı %74.6’dır. Ortalama aile ise genişliği 4,7’dir. Araştırma alanında saptanan aile büyüklüğü Türkiye kırsal kesim ortalamasının altındadır. Araştırma alanında çekirdek aile tipi %72.5 ile ilk sırada yer almaktadır. İki kuşağın bir arada yaşadığı geleneksel aile tipi olan geniş aile ise %14,4 oranındadır. Köyde evli olan bireylerin oranı %57.2 gibi bir değerdedir. 15 yaş ve üzerinde evli olmayan bireylerin oranı ise %36.5 gibi bir değeri göstermektedir. Bu değerlere bakarak araştırma alanında evlilik oranının yüksek olduğunu söyleyebiliriz.

64 5.SONUÇ VE ÖNERİLER Alpaslan SALTAN

Aile başkanlarının büyük çoğunluğunun boş zamanlarını dinlenme-gezi-spor (%94.5), kahvehane (%72.5) ve dini görev (%53.0) türü faaliyetler ile geçirmektedir. Kitap okuma oranı (%17.8) çok düşüktür. Araştırma alanında ilk sırada %28.6’lık oranla muhtarın sözünün geçtiği anlaşılmaktadır. Daha sonra ise yaşlı erkeklerin (%27.5) sözünün geçtiği anlaşılmaktadır. Muhtarın bazı kişilerce sözünün geçmediğinin düşünülmesinin sebebi ise eskiden beri çekişmelere sebep olan muhtarlık seçimleridir. Eskiden resmi nikahın imam nikahından sonra yapılmasına rağmen, günümüzde resmi ve imam nikahı birlikte yapılmaktadır. Araştırma alanı genelinde kız kaçırma ve boşanma olayı çok azdır. Bunun yanı sıra araştırma alanında dirlik düzenliği bozacak önemli olayların yaşanmadığı görülmektedir. Eskiye oranla araştırma alanında ortaklaşa iş yapma (imece) azalmıştır. Araştırma alanında bulunan üreticilerin % 14.4’i Bağ-Kur’a, %14.4’i SSK’ya, %9.7’i Emekli Sandığına bağlı iken, %37.3’inin ise Yeşil Kartı bulunmaktadır. Sosyal güvenliği olmayan üreticilerin oranı ise %24.2’dir. Araştırma alanındaki hiçbir sosyal güvencesi bulunmayan üreticilere yönelik meslek edindirme programlarının düzenlenmesi araştırma alanında kalkınmanın etkin olarak yürütülmesinde büyük öneme sahiptir. Köyde yoğun olarak, orman işliği yaparken çiftçilik yapan kişiler vardır. İşçi-çiftçi kısmında görülen 138 aile reisinin (%58.5) bir kısmı orman işçiliği yaparken aynı zamanda inşaat vb. şekillerde işçilik faaliyetleri ile de uğraşmaktadır. 0-5 da arası araziler 771 parsel sayısı ile %58.7’lik bir paya sahiptir. 100 dekar ve üzerinde ise hiç arazi yoktur. Süt inekçiliğinde günlük ortalama verim 12-15 kg. civarındadır. Görüşülen hane başkanlarından yaklaşık %69.9’u tohumluk konusunda, %36.9’u gübre konusunda, %45.8’i ise tarım ilaçları konusunda şikayetleri olduklarını belirtmişlerdir. Köyde yeterli sayı ve nitelikte tarım alet ve makinesinin bulunduğu söylenemez. Ayrıca köyde kredi kullanımı da oldukça düşük düzeydedir.

65 5.SONUÇ VE ÖNERİLER Alpaslan SALTAN

Aile başkanlarının %78.8’inin ürünlerinin satışı ile ilgili sorunları olduklarını belirtmeleri ise köyde pazarlama konusunda yeterli imkanların olmadığını göstermektedir. 1990-1998 yılları arasında uygulanan küçük ölçekli tarım işletmelerinde sürdürülebilir kırsal kalkınma araştırmasından sonra, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi 2003 yılı üretim dönemi öncesine kadar Kökez köyünde çeşitli araştırmalar yaparak bölge ile irtibatını devam ettirmiştir. 2003 yılından itibaren 2005 yılı üretim dönemi sonuna kadar “Toros Dağ Köylerinde Organik Tarımı Geliştirme Projesi” adı altında bir proje yürütmüştür. Kökez köyü üreticilerinin geneli 1.000 Köye 1.000 Tarımcı Projesi ile TC Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın başarılı bir proje yürüttüğü konusunda birleşmektedir. Araştırma alanında bilgi edinmede çok ihtiyaç duyulan konular ilaçlama (%92.4), gübreleme (%86.0), hayvansal üretim (%78.4) ve hasat (%72.9) konularıdır. İçme ve kullanma suyu problemi ile ulaşım ve yol problemleri köyün sorunları arasında ilk sırayı almaktadır. Bunları sırasıyla köy sınırı ve orman alanından ağaç kesimi sorunu, tapu sorunu, meranın olmayışı ile kanalizasyon ve çevre kirliliği sorunları takip etmektedir. Tarımsal yayım faaliyetleri üreticilerin bilgi ve becerilerini artırmıştır. Yeni teknolojilerin ve yeniliklerin imkanlar dahilinde kullanılması ile eskiye göre daha fazla ve kaliteli ürün elde edilmiştir. Buna bağlı olarak yaşam standartları yükselmiş ve kalkınma açısından büyük katkı sağlamıştır. Yapılan ve yapılması düşünülen tarımsal yayım faaliyetlerinin daha etkili olabilmesi için ulaştırma, enerji, iletişim ticaret vb kamu yararına kullanılan sermaye varlıklarındaki altyapı eksikliklerinin giderilmesi gerekmektedir. Altyapı hizmetlerinin fonksiyonlarını yerine getirmesi ile bölgenin doğal üretim potansiyeli korunacak ve optimal yarar sağlanacaktır. Bireysel, grupsal ve kitlesel öğretim teknikleri kullanarak yapılacak tarımsal yayım faaliyeti beşeri sermayenin bilinçlendirilmesi ve yönlendirilmesi adına bölgede yapılacak en etkin çalışma olacaktır. Bu amaçla bölgede açılacak çeşitli alanlardaki yetiştiricilik, imalat vb konulardaki kurslar üretimin yönlendirilmesi ve

66 5.SONUÇ VE ÖNERİLER Alpaslan SALTAN

değerlendirilmesi için gereklidir. Örneğin, Kökez köyünde başlayan ve Aladağ genelinde yapılan organik tarım faaliyetinin gelişmesi için üreticilerin örgütlenmesinin sağlanması, yetiştiricilik ile ilgili kurs açılması ve pazarlama probleminin çözülmesi gerekmektedir. Organik tarım faaliyetinin yanında halıcılık, süt inekçiliği, meyve üretimi gibi alanlarda yapılacak örgütlenme çalışmaları, yetiştiriciliğin ve imalatın öğretilmesi ile ilgili yapılacak çalışmalar ve pazarlama problemlerinin çözülmesi bölgede kalkınmayı sağlayacak öncelikli konulardır.

67 KAYNAKLAR

AKDER, H. 2000. Türkiye’deki Bölgesel Eşitsizlikler Kırsal Yoksulluk (İnsani Gelişme Yaklaşımları) Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etütler Vakfı (TESEV), İstanbul. AKYÜZ, M., ERTEL, N., 1990. Ansiklopedik Ekonomi Sözlüğü, 3. Baskı, Dünya Yay., Yayın No: 42, Ankara. ALTINKAYNAK, A., 2002. “Erzurum İli Uzundere İlçesinin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Tarımsal Yayım Açısından Kalkınma Olanakları” adlı Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Erzurum. ANONİM, 1996. Adana İli Arazi Varlığı İl Raporu. Başbakanlık Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü, No: 1, ANKARA. ANONİM, 1999. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Measure DHS+Macro International Inc. (1999) 1998 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, Ankara. ANONİM, 2002. Ticari, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler İtibariyle İllerimiz, Dünya’da ve Türkiye’de Ekonomik Gelişmeler, Sayı 8, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Ankara. ANONİM, 2004. Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi Uygulama Esasları. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü, Ankara. ANONİM, 2005. Aladağ İlçe Tarım Müdürlüğü Kayıtları, Aralık 2005, Adana. ANONİM, 2006. Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Internet Kayıtları (www.tdk.gov.tr) AYYILDIZ, T., 1975. Büyükdere Köyünün Sosyo-Ekonomik Yapısı. Atatürk Üniversitesi, Yayın No: 182, Erzurum. DEMİR, Ö., ACAR, M., 1993. Sosyal Bilimler Sözlüğü., s. 26, Ağaç Yayınları, İstanbul. DİE, 1965. Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş. DİE Yayınları, Yayın No: 537, Ankara.

68 DİE, 1970. Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş. DİE Yayınları, Yayın No: 672, Ankara. DİE, 1975. Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş. DİE Yayınları, Yayın No: 813, Ankara. DİE, 1980. Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş. DİE Yayınları, Yayın No: 1211, Ankara. DİE, 1985. Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş. DİE Yayınları, Yayın No: 1211, Ankara. DİE, 1990. Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş. DİE Yayınları, Yayın No: 1457, Ankara. DİE, 1993. Genel Nüfus Sayımı. Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, DİE Yayınları, Yayın No: 1616, Ankara. DİE, 2000. Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş. DİE Yayınları, Yayın No: 2759, Ankara. DİE, 2004. Türkiye İstatistik Yıllığı. DİE Yayınları, s. 37, Ankara. DPT, 1970. Türk Köyünde Modernleşme Eğilimleri Araştırması, Rapor 1, Araştırma Şubesi, Toplum Yapısı Grubu, Ankara. DPT, 1971. Türk Köyünde Modernleşme Eğilimleri Araştırması, Rapor 3, Araştırma Şubesi, Toplum Yapısı Grubu, Ankara. EREL, G., 1999. “Türkiye’de Kırsal Nüfusun Kalkındırılmasında Kırsal Sanayinin Yeri ve İşlevi (Huğlu Örneği)” adlı Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. ERKAN, H., 1994. Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme. 2. Baskı. İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yay. No:326, Bilim Dizisi 8, İstanbul. ERKAN, O., BENİWAL, S.P.S., RYAN, J., BOUNEJMATE, M., 2001. Sustainable Development of Small-Scale Farmers of the Taurus Mountains of Turkey. Integrated Natural Resource Management Technical Report Series 1, The International Center for Agricultural research in the Dry Areas (ICARDA), Aleppo, Syria. GÖKÇE, B., 1996. Türkiye’nin Toplumsal Yapısı ve Toplumsal Kurumlar, Savaş Yayınevi, Ankara.

69 GÜLÇUBUK, B., 1997. Kırsal Kalkınma Çalışmalarında (TKV) Türkiye Kalkınma Vakfı’nın Yeri ve İşlevi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. GÜLÇUBUK, B., KARABIYIK, E., 2002. Avrupa Birliği’ne Uyum Sürecinde Türkiye’nin Kırsal Kalkınma Politikası ve Yükümlülükleri, Türkiye V. Tarım Ekonomisi Kongresi, 18-20 Eylül 2002, Erzurum. GÜNGÖR, Y., 1990. Tarımsal Yüksek Öğretiminin Bugünü, Türkiye Ziraat Mühendisliği 3. Teknik Kongresi, 8-12 Ocak 1990, Maya Matbaacılık Yayıncılık Ltd. Şti., Ankara. GÜRGEN, Y., 1989. Adana Tarım İl Müdürlüğündeki Yayım Elemanlarının Yayımcı Niteliklerini Belirleme Üzerine Bir Araştırma, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt.4 (4), s.46-60, Adana. GÜRGEN, Y., 1998. Tarımsal Yayım ve Haberleşme, Baki Kitapevi, Adana. KABASAKAL, Ö., 1991. Aile Eğilimleri. Türkiye Aile Yıllığı 1991, Yayın No: 71, s. 9-34, Ankara. KANTAR, M., 1996. “Adana ve İçel İli Dağ Köylerinde, Yaşayan Kırsal Kadınların Toplumsal Yaşamdaki Rolleri ve Bu Rollerle İlgili Geleceğe Yönelik Beklentileri” adlı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Kod No:1051, s.135, Adana. KİLİ, S., 1978. Çayırhan. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, No: 148, İstanbul. KOCACIK, F., 1986. Sivas İli Merkez İlçesi Köylerinin Toplumsal Yapı Toplumsal Değişmesi, II. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, s.52-69, Sivas. SOYSAL, M., 1994a. Çukurova Bölgesinde Köy Araştırmaları (Kuşçu Köyü Eğricek Merkez Mahallesi-Adana.), Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 9 (3): 49- 62, Adana. SOYSAL, M., 1994b. Çukurova Bölgesinde Köy Araştırmaları (Yeniyayla /Adana), Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 9 (4): 73-88, Adana.

70 SOYSAL, M., ARSLAN, M.R., 1995a. Adana İli Anadolu Mahallesine Göç Olayı ve Göç Eden Ailelerin Sosyo-Ekonomik Yapıları, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 10 (2): 1-16, Adana. SOYSAL, M., KARABIYIK, Ö., GÜNAY, Ü., 1995b. Çukurova Bölgesinde Köy Araştırmaları: Himmetli Köyü Ümmetuşağı Merkez Mahallesi–Adana, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 10 (2): 73-88, Adana. SOYSAL, M., GÖKÇEK, A.A., 1997. Çukurova Bölgesinde Köy Araştırmaları (Eğner/Adana), Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 12 (4): 183, Adana. SOYSAL, M., 1998. Köy Sosyolojisi. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Genel Yayın No: 211, 160 s., Adana. TALUĞ, C., TATLIDİL, H., 1986. Tarımsal Yayım Hizmetlerinin Düzenlenmesi. Güneydoğu Anadolu Projesi Tarımsal Kalkınma Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Basımevi, s.595-613, Ankara.

71 ÖZGEÇMİŞ

1976 yılında Adana’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Adana’da tamamladı. 1999 yılında Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü’nden mezun oldu. 2003 yılında Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Ana Bilim Dalında yüksek lisans eğitimine başladı. 2004 yılında Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi, 1.000 Köye 1.000 Tarımcı kapsamında Adana İli Aladağ İlçesi Kökez Köyünde Tarım Danışmanı olarak göreve başladı. Halen tarım danışmanlığı görevine devam etmektedir.

72