Rekreacja Przyrodnicza Na Kaszubskiej Wsi

REKREACJA PRZYRODNICZA www.lot-sercekaszub.pl NA KASZUBSKIEJ WSI Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

Gdańsk

Kościerzyna

Wypoczynek na wsi

Polska wieś to wspaniała różnorod- wielu mieszkańców miast. Turystyka ność krajobrazów, walorów przyrod- wiejska oferuje różne formy aktywnego niczych, ale również bogactwo daw- wypoczynku powiązane z przyrodą, wę- nych tradycji i zwyczajów ludowych. drówkami, turystyką zdrowotną, krajo- Przepiękne widoki i bliski kontakt znawczą, kulturową, a nawet etniczną. z czystym środowiskiem naturalnym Wypoczywając na wsi, warto poznać w połączeniu z możliwością obcowania smak regionalnych potraw, zaznajomić i poznawania życia wiejskiego sprawia- się z lokalnymi tradycjami i dawnym rze- ją, iż cicha i spokojna wieś coraz czę- miosłem lub choćby przebyć rowerem, ściej staje się miejscem wypoczynku pieszo czy kajakiem malownicze szlaki.

2 ISBN: 978-83-942697-2-2 3 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

Kaszuby czerń – oddaje trud pracy Kaszubów. Obec- Równie popularne na Kaszubach do dnia nie wzór kaszubski przeżywa prawdziwy dzisiejszego jest tabacznictwo. Nie na darmo Położony w północnej części Polski region szubskim wydawane są książki, czasopisma, renesans i wykorzystywany jest w formie utarło się tu powiedzenie: ,,Kto nie tabaczy, Kaszub uznawany jest za jeden z najpiękniej- emitowane są regionalne programy radiowe haftu lub malunku na rozmaitych teksty- ten nic nie znaczy!”. Tabakiera często nazy- szych i najbardziej atrakcyjnych turystycznie i telewizyjne oraz odprawiana jest liturgia liach, zdobi ceramikę, drewniane szkatuł- wana jest kaszubską fajką pokoju – poczę- regionów Polski. Wielkie przywiązanie Ka- słowa podczas mszy św. w wielu kościołach ki, meble, a także drobne przedmioty co- stowanie tabaką i wspólne zażywanie jest szubów do tradycji, kultywowanie obycza- katolickich. Język kaszubski traktowany jest tu dziennego użytku. symbolem zgody i szacunku. Tabaką na Ka- jów ludowych, posiadanie własnego języka na równi z językiem polskim – można posłu- Nieodzownym elementem rękodzie- szubach częstuje się z tabakiery wykonanej i tożsamości regionalnej sprawiają, że region giwać się nim nawet w tutejszych urzędach, ła kaszubskiego jest plecionkarstwo najczęściej z krowiego rogu. Można również ten jest unikatowy w skali kraju. Tu spotkać ba – nawet nazwy miejscowości są tu dwuję- – uprawiane tutaj nieprzerwanie od spotkać się z tabakierami wykonanymi ze można wciąż żywą tradycję, zażyć tabaki czy zyczne! średniowiecza. Dzisiaj, obok haftu, jest srebra lub z bursztynu. Warto sprawić sobie też wysłuchać opowieści o Stolemach – ka- Najbardziej rozpoznawalnym przeja- najpopularniejszą dziedziną sztuki ludo- tabakierę, która będzie wspaniałą pamiątką szubskich olbrzymach. wem regionalnej sztuki ludowej jest wej, kultywowaną we wszystkich rejo- z wakacji. Najbardziej znanym elementem folkloru ka- charakterystyczny haft kaszubski. Sto- nach Kaszub. Plecione przedmioty były Chcemë le so zażëc! – to na Kaszubach za- szubskiego są Kaszubskie Nuty – Kaszëbsczé suje się w nim siedem kolorów, a każdy używane w gospodarstwach do różnych proszenie do zażycia tabaki! Nótë, zwane też alfabetem lub abecadłem z nich ma swoje znaczenie. Trzy odcie- celów. Wyplatano kosze do kartofli, łu- kaszubskim. nie niebieskiego (od jasnego błękitu po bianki, wiadra (też do wody!), a nawet Język kaszubski jest jedynym językiem regio- ciemny szafir) oznaczają niebo, jezioro buty dla koni. Współcześnie plecionka- nalnym w Polsce, a co najważniejsze językiem i morze, zielony – odzwierciedla łąki i lasy, rze wytwarzają, oprócz naczyń, pojem- wciąż ,,żywym’’, którym na co dzień posługuje żółty – symbolizuje słońce, czerwień – re- ników i koszy, pojemniki na ołówki, pu- się ponad 50 tys. Kaszubów! W języku ka- prezentuje miłość do ziemi ojczystej oraz dełka, herbaciarki, maty czy meble.

4 5 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

występowanie licznych jezior, rzek i po- – Muzeum Kaszubski Park Etnograficzny toków. Liczne zabytki architektoniczne im. Teodory i Izydora Gulgowskich. i atrakcje turystyczne dopełniają walorów Naturalna uroda tego terenu, liczne i czy- przyrodniczych i kulturowych powiatu. ste jeziora, piękne lasy, świeże powietrze, W całym powiecie zlokalizowano ponad połacie piasków sandrowych, a co najważ- 200 jezior, z czego większość z nich posia- niejsze – szczególny klimat sprawiają, że da pierwszą klasę czystości wód. Najwięk- powiat kościerski jest idealnym miejscem szym zbiornikiem wodnym jest zespół wypoczynku i rozrywki. Są tu doskonałe jezior wdzydzkich, zwany ,,Kaszubskim warunki do uprawiania turystyki pieszej Morzem’’. Kompleks tworzą cztery jeziora: i rowerowej, jazdy konnej, żeglarstwa i ka- Wdzydze, Radole, Jelenie i Gołuń, których jakarstwa. układ kształtem przypomina krzyż. Naj- Okolice powiatu kościerskiego to raj dla większe z nich to jezioro Wdzydze, którego wędkarzy i myśliwych, a na miłośników głębokość wynosi 72 m, co plasuje je na wędrówek pieszych i rowerowych czeka szóstym miejscu wśród jezior Polski. Ewe- wiele szlaków regionalnych i ścieżek dy- nementem na skalę kraju, a nawet Euro- daktycznych. Ponadto z myślą o turystach py są liczne naturalne wyspy na jeziorach wyznaczone zostały specjalne miejsca kompleksu. Największa z wysp – Ostrów przeznaczone do edukacji i rekreacji przy- Wielki – to druga co do wielkości wyspa rodniczej, w postaci kładek edukacyjnych jeziorna w Polsce. Na północnym brzegu czy pomostów, które pozwalają obserwo- jeziora Gołuń w miejscowości Wdzydze wać przyrodę nie wyrządzając jej przy tym Serce Kaszub znajduje się najstarszy w Polsce skansen żadnej szkody. Na Pojezierzu Kaszubskim, w centralnej części województwa pomorskiego, położony jest powiat kościerski zwany sercem Kaszub. W jego skład wchodzi ponad 600-letnie miasto Koście- rzyna oraz 7 gmin wiejskich: Dziemiany, Karsin, Kościerzyna, Liniewo, Lipusz, Nowa Karczma i Stara Kiszewa. Dobre warunki do rozwoju turystyki w powiecie kościerskim wynikają przede wszystkim z walo- rów krajobrazowych powiatu, który położony jest w niezwykle malowniczym zakątku kraju. Występujący na tym obszarze Rezerwat Bios- fery Bory Tucholskie oraz liczne formy ochrony przyrody: Wdzydzki Park Krajobrazowy, rezer- waty przyrody, obszary chronionego krajobrazu i użytki ekologiczne świadczą o potencjale przyrodniczym tych terenów. Istotnym czynnikiem wpływającym na piękno ziemi kościerskiej jest

6 7 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

parkingi i miejsca zadaszone oraz znaki i tablice informacyjne rozmieszczone wzdłuż szlaków. Łącznie na terenie powiatu jest około 30 regionalnych szlaków rowerowych i ścieżek dydaktycznych o różnej dłu- gości i zróżnicowanym stopniu trudności. Bardzo popularne są tu również geoca- chingowe trasy rowerowe, które łączą w sobie elementy gry terenowej, jaką jest geocaching. Zabawa polega na poszuki- waniu ,,skarbów’’ ukrytych w terenie za pomocą sygnału GPS. Trasy geocachin- gowe mają charakter zamkniętej pętli i oscylują wokół największych atrakcji turystycznych i walorów przyrodniczych powiatu. Ich długość wynosi od 20 do 40 kilometrów, co pozwala na odby- cie jednodniowej wycieczki połączonej ze zwiedzaniem. Trasy idealnie nadają się na wycieczki rodzinne. Proponowane trasy rowerowe: * Kościerzyna - Wdzydze (20 km) Turystyka rowerowa * Dookoła Jezior Wdzydzkich (48,5 km) * Lipusz - Wdzydze (20 km) Rower to jeden z nielicznych pojazdów Kompleksy leśne, doliny rzek i rynny jezior * Schodno - Wdzydze ( 24 km) przyjaznych naturze. Jego wpływ na śro- są wspaniałym miejscem na wycieczki ro- *Szlak Józefa Wybickiego Będomin-Sikorzyno (13 km) dowisko jest niewielki, zwłaszcza gdy werowe. Prowadzące głównie przez tereny * Pętla Przytarnia ( 21 km) zachowuje się zasady poruszania się po wiejskie szlaki są idealne na jednodniowe *Pętla Lipno (23 km) wyznaczonych trasach. Jazda na rowerze wycieczki rodzinne, ale znajdą się również * Kaszubskich Drzymalitów (16 km) ma również dobroczynny wpływ na nasze takie, na których odbywają się maratony zdrowie. Uprawiana dla przyjemności po- dla wprawionych miłośników kolarstwa Więcej na: prawia samopoczucie, wspomaga przemia- (np. szlak Dookoła Jezior Wdzydzkich). www.lot-sercekaszub.pl/turystyka/aktywna nę materii i wzmacnia mięśnie. Stwarza też Wytyczone trasy są zazwyczaj tak zaprojek- okazję do ruchu na świeżym powietrzu, co towane, aby tworzyły pętlę, umożliwiając Wypożyczalnie rowerów: Wielewskie Rowery gwarantuje zdrowy sen i poprawia apetyt. powrót do pozostawionego samochodu, Wiele, ul. Dąbrowska 27 Powiat Kościerski jest idealnym miejscem bądź też łatwy dostęp do komunikacji pu- tel. 660 902 830 do uprawiania turystyki rowerowej. Sprzy- blicznej (np. Pętla Przytarnia). Poza tym na ja temu głównie zróżnicowana rzeźba te- turystów rowerowych czekają liczne ścież- Wypożyczalnia rowerów w Kornem renu, tworząca naturalne pagórki i wznie- ki edukacyjne, które zostały wyposażone Lotnisko Korne - Korne 172 sienia – idealne dla tego typu aktywności. w odpowiednią infrastrukturę, taką jak: tel. 609 679 828

8 9 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

jezior i bujnych lasów oraz tak, aby zetknąć się z lokalną kulturą i historią. W gminach Dziemiany, Karsin, Kościerzyna, Lipusz i Nowa Karczma, w których oznaczono trasy, ustawione zostały tablice informacyjne przedstawiające: mapkę, informacje o miejscu i skuteczne ćwiczenia rozciąga- jące. Kijkarze przemierzając Stolemowe Szlaki Nordic Walking będą spacerować po nawierzchniach leśnych, polnych drogach i niekiedy po asfalcie. Na trasach warto zo- baczyć zabytki, katolickie kapliczki i kościoły, pomniki przyrody, piękne widoki, zwierzynę i miejsca upamiętniające powojenną historię. Godne polecenia są również szlaki nordic walking w samej Kościerzynie, które swój początek biorą przy Centrum Kultury Kaszub- skiej ,,Strzelnica’’. Trzy trasy o łącznej długo- ści ponad 20 km zostały podzielone według stopnia trudności i prowadzą przez malownicze tereny rezerwatu. Nordic walking

Nordic walking to technika marszu z wyni. Dlatego też tereny leśne, dukty Proponowane szlaki korzystaniem kijków o specjalnej kon- i polne dróżki dają najlepsze możliwo- nordic - walking: strukcji. Przypomina narciarstwo biego- ści do uprawiania tej formy rekreacji. * Stolemowe Szlaki Nordic we, tylko bez nart. Zastosowanie kijków Udowodniono, że właśnie na tego typu Walking (łącznie 135 km): sprawia, że trening jest skuteczniejszy nawierzchni marsz z kijami może zmu- - gm. Dziemiany niż zwykły marsz. Zaletą nordic walking sić do aktywności aż 90% naszych mięśni. - gm. Karsin jest również fakt, iż tę formę aktywności Rozpoczynając przygodę z nordic walking, - gm. Kościerzyna ruchowej uprawiać może każdy, nieza- należy zapoznać się z techniką chodzenia - gm. Lipusz leżnie od płci i wieku. W ciągu ostatnich z kijkami, ponieważ tylko właściwa technika - gm. Nowa Karczma kilku lat ten norweski spacer zdobył marszu umożliwia połączenie jednoczesnej * Wokół Strzelnicy (3,4 k) w Polsce wielu zwolenników i dziś niko- pracy nóg i rąk. * Przez Gajówkę Rybaki (7,1 km) go już nie dziwią grupy osób wędrujące Na terenie powiatu kościerskiego dostęp- * Przez Wieprznicę (9,6 km) po chodnikach miast. nych jest blisko 140 km tras nordic walking Jednak nordic walking, żeby spełnił ocze- przygotowanych przez Lokalną Grupę Dzia- Więcej na: kiwania i dał pełną satysfakcję, wymaga łania Stolem. Szlaki są tak zorganizowane, www.lot-sercekaszub.pl/turysty- uprawiania go na naturalnej nawierzch- aby można było podziwiać uroki licznych ka/aktywna

10 11 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

kowo wędrówki leśnymi duktami to wspaniała okazja do obserwacji rzadkich gatunków zwierząt oraz podziwia- nia pięknych krajobrazów. Podczas pieszych wycieczek warto sko- rzystać ze ścieżek dydaktycznych, które prowadzą przez różnorodne przyrodniczo tereny, ukazując krajobraz lasów, jezior, łąk i rzek. Na terenie powiatu znajdują się takie, na których m.in. można poznać rodzaje torfowisk, rośliny lecznicze (np. Kaszub- skie Uroczysko w Zielonej Wsi k. Nowej Karczmy), ptasią remizę (Szlakiem Pięciu Jezior) czy odwiedzić kładkę dydaktycz- ną na torfowisku (Życie lasu wokół remizy) w Schodnie. Wyposażone w tablice informacyjne oraz miejsca przeznaczone na odpoczynek w postaci zadaszonych wiat lub ławek, dodają atrakcyjności i podnoszą komfort pieszych wędrówek. Wycieczki piesze

Turystyka piesza to najstarsza i najwa korzystnie na organizm. W połącze- bardziej popularna forma turystyki niu z wysiłkiem fizycznym wykonywa- kwalifikowanej. Szczególnym jej walo- nym przez turystę w czasie wędrówek Proponowane trasy piesze: rem jest to, że pozwala na dotarcie do przyczynia się do poprawy zdrowia, * Ścieżka edukacyjna w Juszkach (5 km) miejsc trudno dostępnych. Jest także hartuje i uodparnia organizm. Marsz * Ścieżka przyrodnicza ze wszystkich form turystyki najbez- w terenie wpływa korzystnie na funkcjo- ,,Szlakiem Pięciu Jezior’’ (6 km) * Ścieżka przyrodnicza we Wdzydzach (4 km) pieczniejsza i najtańsza, ponieważ nie nowanie układu krążenia, chroni przed * Ścieżka przyrodnicza wymaga wielu nakładów na sprzęt i wy- miażdżycą i zawałem. Pozwala wypocząć ,,Życie lasu wokół remizy’’ (3 km) posażenie. Mogą ją uprawiać wszyscy i zrelaksować się. Aby jednak turystyka * Ścieżka przyrodnicza bez względu na wiek, płeć, porę roku piesza mogła stać się bardzo bezpieczną wokół Jeziora Schodno (8 km) i warunki atmosferyczne. formą aktywnego wypoczynku, powin- * Ścieżka przyrodniczo - edukacyjna Nieocenione są zdrowotne walory tu- no się uwzględnić właściwe proporcje wokół Jeziora Rzuno w Dziemianach (3 km) rystyki pieszej dla organizmu człowie- wysiłku fizycznego i odpoczynku. ka, ponieważ już samo przebywanie Największym atutem wycieczek pie- w miejscach o nieskażonym środowisku szych jest aspekt poznawczy oraz moż- Więcej na: i oddychanie czystym powietrzem wpły- liwość obcowania z przyrodą. Dodat- www.lot-sercekaszub.pl/turystyka/aktywna

12 13 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

czany jest jednodniowy odcinek szlaku pojawiają się liczne stare młyny, szlaku Lipusz-Wdzydze. Ciekawe i najczęściej przekształcone w elektrow- urozmaicone połączenie z Wdą sta- nie wodne, co wiąże się z wysokim nowi szlak wodny rzeki Trzebio- spadem oraz na niektórych odcinkach chy. Jest to bardzo urokliwa rzeka, wartkim nurtem przypominającym gór- o zmiennym charakterze, na której ski charakter rzeki. odbywa się sporadyczny ruch kajako- Przepiękne i urokliwe rzeki, jakimi są wy. Szlak jest idealny dla osób, które Wierzyca, Trzebiocha i Wda, płynące po- dopiero zaczynają swoją przygodę z śród kaszubskich borów oraz panująca kajakiem. Natomiast dla bardziej wpra- dookoła cisza, tworzą idealną harmonię, wionych amatorów kajakarstwa, którzy w której można odpocząć z dala od co- szukają dreszczyku emocji, polecany dziennego zgiełku. jest spływ kajakowy rzeką Wierzycą. Na

Proponowane szlaki kajakowe: * Szlak wodny nad rzeką Trzebiochą * Szlak wodny nad rzeką Wdą * Szlak wodny nad rzeką Wierzycą Wypożyczalnie kajaków: ,,Kajaki Młyn’’ Korne tel. 607 815 317. www.kajakimlyn.pl Kajakarstwo Producent i wypożyczalnia sprzętu wodnego ,,Navigo’’w Lipuszu Kajakarstwo jest świetnym sposobem zabezpieczający przed wychłodzeniem tel. 504 061 520, www.navigo-kajaki.pl na aktywne spędzanie wolnego czasu. organizmu. Może to być suchy kombine- Stanica Wodna PTTK Wdzydze Pozwala dotrzeć do niedostępnych za- zon wykonany z nieprzemakalnej, często tel. 669 331 114, www.wdzydze-stanica.pl kątków, daje kontakt z dziewiczą często oddychającej tkaniny uszczelnianej latek- Przystań ,,U Grzegorza’’ we Wdzydzach przyrodą, pozwala poczuć zmęczenie sem czy też pianka neoprenowa. Zapale- tel. 603 488 144, www.ugrzegorza.eu i satysfakcję, a na rzekach o wartkim nur- ni miłośnicy kajakarstwa uprawiają ten cie – dodatkowo dostarcza dużą dawkę sport niemalże przez cały rok. Wypożyczalnia sprzętu kajakowego adrenaliny. W regionie istnieje ponad 10 szlaków ,,Czółenko’’ w Starej Kiszewie tel. 518 660 398, www.czolenko-kajaki.pl Podstawowym sprzętem jest oczywiście wodnych przeznaczonych dla miłośni- kajak. Obecnie używane kajaki są lekkie ków kajakarstwa, których przyciąga Więcej na: i wygodne, mają zróżnicowane kształty malownicza natura oraz wiele zabytków www.lot-sercekaszub.pl/turystyka/aktywna i gabaryty. na szlaku. Szlak wodny nad rzeką Wdą W turystyce kajakowej ważny jest także jest jednym z piękniejszych szlaków odpowiedni strój. Jeżeli woda jest ciepła krajowych w Polsce. Szlak liczy 211 km, wystarczy zwykły strój sportowy, jednak a na jego pokonanie potrzeba ok. w zimnej wodzie konieczny jest ubiór 10 dni. W regionie często uczęsz-

14 15 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

łagodzi napięcia związane ze stresem. w saniach lub na sankach oraz kuligi Obcowanie z końmi ma również dobro- konne z zaprzęgiem, które zwykle koń- czynny wpływ na psychikę człowieka. czą się ogniskiem i wspólnym piecze- Specjaliści zalecają je w przypadkach niem kiełbasek. zaburzeń emocjonalnych, jak i w sytu- acjach niedostosowania społecznego. Relaksujące ruchy, jakie odczuwamy podczas jazdy konnej odprężają i uspo- kajają. Uprawianie jeździectwa kształtu- je odpowiedzialność, zwiększa pewność siebie oraz rozwija umiejętności współ- działania w grupie i obowiązkowość. Stajnie, stadniny i ośrodki jeździeckie zlokalizowane na terenie powiatu ko- ścierskiego oferują swym gościom na- ukę jazdy konnej, standardową jazdę oraz zajęcia hipoterapeutyczne. W se- zonie zimowym wielką frajdą jest jazda

Jazda konna

Jazda konna staje się coraz bardziej po- jazdy konnej pracują mięśnie ud, łydek pularną formą spędzania wolnego cza- oraz górnych partii ciała. Dodatkowo su. Posiada wiele zalet, jednak oprócz jazda konna doskonale rozluźnia i roz- tych podstawowych, którymi cechują ciąga mięśnie, co pozytywnie wpływa się niemal wszystkie sporty, jeździec- na sylwetkę. two ma tę przewagę, że daje możliwość Jeździectwo wskazane jest również dla obcowania z pięknymi i szlachetnymi tych, którzy borykają się z rozmaitymi zwierzętami, jakimi są konie. Bliski kon- problemami zdrowotnymi. Począwszy takt ze zwierzęciem sprawia, że jazda od hipoterapii, która jest stosowana konna to coś więcej niż zwyczajny sport. w przypadku osób niepełnosprawnych, Jazda w terenie, pokonywanie natu- po ćwiczenia przy wadach postawy. Ła- ralnych przeszkód czy galop brzegiem godne, kołyszące ruchy, jakie wykonuje Zagroda ,,Podkówka’’ Stadnina koni „Kaszebsci Rodeo” jeziora to tylko niektóre z przeżyć, ja- koń w stępie rozluźniają mięśnie i jedno- Jazda Konna Wdzydze, ul. Róży Ostrowskiej kich możemy doświadczyć. Jazda konna cześnie wymuszają poprawną postawę. Nowy Klincz 30 tel. 58 686 13 08 wpływa pozytywnie nie tylko na nasze Jazda konna wpływa również pozytywnie tel. 505 580 608 ciało, ale również na ducha. Podczas na poprawę pracy układu krążenia oraz

16 17 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

większą radość sprawia poruszanie się na biegówkach po dziewiczym śniegu i zostawianie śladów tam, gdzie nikogo jeszcze nie było. To również świetny sposób na podglądanie przyrody – na świeżym śniegu można odnaleźć ślady zwierzyny, których mnogość uświada- mia, jak liczni są mieszkańcy lasu i jak trudno ich w ciągu dnia zobaczyć. Zróżnicowana rzeźba terenu powiatu kościerskiego oraz przepiękne walory krajobrazowe sprzyjają zimą uprawianiu narciarstwa biegowego przede wszystkim pośród lasów, pól, łąk, a także na jeziorach.

Narciarstwo biegowe

Narciarstwo biegowe przeżywa obec- Biegówki szczególnie spodobają się naj- nie okres swojej ponownej świetności młodszym, ponieważ są łatwiejsze do i staje się coraz bardziej popularne opanowania niż narty zjazdowe. Zaleca wśród miłośników białego szaleństwa. się nawet, by naukę narciarstwa zaczy- Z roku na rok do biegówek przekonu- nać właśnie od spacerów na nartach je się coraz więcej osób, ponieważ aby biegowych, bo gdy opanuje się utrzy- docenić tę dyscyplinę sportu, wcale mywanie równowagi na wąskich de- nie trzeba być wyczynowcem. Narciar- skach, znacznie łatwiej później jeździ stwo biegowe to zdrowy, bezpieczny, się na szerokich i ciężkich zjazdówkach a przede wszystkim przyjemny sport. na stoku. Rozwija równomiernie wszystkie mię- Biegać na nartach można w zasadzie Pensjonat przyjazny biegówkom śnie i ćwiczy zmysł równowagi. Pomaga wszędzie, warto jednak wybierać te- Dom Gościnny ,,Guzkówka’’ spalać kalorie znacznie szybciej niż np. reny lekko pofałdowane, aby zażyć też Sycowa Huta 29 pływanie czy gra w tenisa. Jest dosko- trudu podejścia i przyjemności zjazdu. tel. 601 406 176 nałym sposobem na relaks na świeżym Idealnie na biegówki nadają się ozna- powietrzu i w rodzinnym gronie. kowane szlaki piesze i rowerowe. Naj-

18 19 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

wodnych. Ma to odzwierciedlenie w bogac- twie i zróżnicowaniu występującej na tym terenie ichtiofauny. Z ryb licznie występują Wędkarstwo płocie, okonie, liny, szczupaki, sandacze, lesz- Wędkarstwo to wspaniała pasja, pole- morskich ustawa o rybołówstwie mor- cze i węgorze. Łącznie – ponad 30 gatunków. gająca na łowieniu ryb na wędkę. Jednak skim. Przed przystąpieniem do wędko- W regionie szczególnie polecane są łowiska nie chodzi tu tylko o liczbę złowionych wania należy przede wszystkim ustalić, specjalne, na których obecność ryby jest gwa- ryb. Wędkarstwo to hobby, kontakt do kogo należy łowisko. rantowana, a warunki połowu wprost fanta- z przyrodą, relaks, a czasem nawet spo- W Polsce wśród wędkarzy coraz bardziej styczne. Wygodne noclegi na miejscu, spokój sób na życie. Piękne w wędkarstwie jest rozpowszechnia się zasada „Catch & Rele- i bezpośredni kontakt z naturą – to standard również to, że może uprawiać je każdy, ase’’ (złap i wypuść). Podstawą takiego za- tutejszych łowisk – odwiedzanych często cały- niezależnie od wieku czy kondycji fizycznej. chowania jest szacunek do przyrody, a nie mi rodzinami. Rozpoczynając przygodę z wędką, warto tylko strach przed konsekwencjami wyni- zapoznać się z ogólnodostępnymi po- kającymi z łamania przepisów. Zwolennicy Łowisko ,,Karasiowo’’ radnikami, przejrzeć fora internetowe zasady przekonują, że jest to podstawa Kaliska Kościerskie 45A, tel. 608 422 934 czy też porozmawiać z samymi wędka- etycznego, świadomego wędkarstwa. rzami. Łowienie ryb w naszym kraju jest Warto wypuścić rybę, chociażby po to, aby Łowisko Niedamowo regulowane przez konkretne przepisy, móc ją jeszcze raz złowić. Niedamowo 17, tel. 694 493 310 których należy przestrzegać. Amatorski Pojezierze Kaszubskie, w obrębie któ- połów ryb w Polsce regulują dwie usta- rego leży powiat kościerski, zróżni- Jeziorko Niedźwiadek wy – w wodach śródlądowych ustawa cowane jest pod względem wielkości przy Hotelu Niedźwiadek*** o rybactwie śródlądowym, a w wodach i specyfiki występujących tu zbiorników Wdzydze ul. Stolema 2, tel. 58 686 13 13

20 21 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

zbierania dotyczy gatunków chronionych, a sporadyczne ograniczenia wstępu do lasów mają charakter czasowy i są po- dyktowane względami bezpieczeństwa (np. obszary zagrożone pożarami, tereny po- rządkowane po wichurach). Grzybobranie to nasza polska tradycja, zjawisko kulturowe i element naszej tożsamości. Dziś dla wielu osób to głównie miły sposób spędzenia wolnego czasu z rodziną i przy- jaciółmi, integrujący wszystkie pokolenia. Dla innych zbiór i sprzedaż grzybów to tak- że praca i sposób uzupełnienia domowych budżetów. Wszystkich łączy zamiłowanie do smaku grzybów: suszone, marynowane, du- szone czy smażone są nieodzownym skład- nikiem typowych dla polskiej kuchni potraw. Powiat kościerski, położony w obrębie Re- zerwatu Biosfery Bory Tucholskie – jednego z największych kompleksów leśnych w Pol- sce, jest idealnym miejscem na obfite zbiory dla miłośników grzybobrania. Grzybobranie

Zbieranie grzybów w Polsce to wielowieko- stają na obrysie kolistych kręgów – stąd też wa tradycja i zarazem wspaniała rodzinna potocznie mówi się, że grzyby wyrastają ,,ca- rozrywka, która łączy pokolenia. Bliskość łymi rodzinami’’. To skutek tego, że grzybnia przyrody i świeże powietrze sprawiają, że określonego gatunku rozwija się równomier- grzybobranie to relaksująca forma wypo- nie we wszystkich kierunkach, zaś owocniki czynku na łonie natury. Bez grzybów trudno pojawiają się na obrzeżu kręgu. Zjawisko to sobie wyobrazić polską kuchnię, a przecież nazywane jest ,,czarcim kręgiem’’. najlepiej smakują te własnoręcznie zebrane Polska to prawdziwy raj dla grzybiarzy, i przyrządzone. gdyż większość lasów jest własnością pań- Sezon grzybobrania to głównie jesień, kie- stwa. Dzięki temu jest do nich swobodny dy las jawi się w wyjątkowo pięknych o tej wstęp i można korzystać bez ograniczeń porze roku barwach. Grzyby pojawiają się z darów leśnego runa. W naszych lasach zwykle przy dużej wilgotności, po deszczach występuje ponad tysiąc jadalnych gatunków i przy odpowiedniej temperaturze. Wiele grzybów, choć grzybiarze zbierają zwykle grzybów wytwarza owocniki, które wyra- tylko kilkanaście najpopularniejszych. Zakaz

22 23 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

na temat botaniki leśnej, form ochrony Izba Edukacyjna Wdzydzkiego przyrody, łowiectwa, ornitologii, ekologii Parku Krajobrazowego i wielu innych. Każda wycieczka z przy- Kościerzyna, ul. Świętojańska 5E rodnikiem ustalana jest indywidualnie tel. +48 58 686 82 73 i dostosowana do oczekiwań i kondycji Izba dostępna uczestników. od poniedziałku do piątku w godz. 7.30-15.30. Przyrodnicy z pasją: Krzysztof Jarzyński, tel. +48 601 630 948 Sala edukacji przyrodniczo-leśnej Juliusz Łukowicz, tel. +48 602 465 886 w Nadleśnictwie Kościerzyna Zdobysław Czarnowski, tel. +48 694 493 301 Kościerzyna, Leśnicy z Nadleśnictwa Kościerzyna ul. M. Skłodowskiej-Curie 6 tel. +48 58 686 28 69 tel. +48 58 686 28 69 Zwiedzanie odbywa się w grupach Aby skorzystać z oferty wycieczki przy- zorganizowanych lub indywidualnie rodniczej, konieczny jest wcześniejszy po wcześniejszym uzgodnieniu kontakt telefoniczny z przyrodnikiem! telefonicznym.

Turystyka przyrodnicza

Turystyka przyrodnicza jest jedną z form doświadczonych przyrodników, pracow- aktywnego wypoczynku, ściśle związaną ników parków czy leśniczych, którzy z turystyką kulturową i poznawczą. Roz- w trakcie wyjścia w teren pełnią funkcję wija się głównie na terenach cennych przewodników i pokazują piękno otacza- przyrodniczo, objętych różnymi forma- jącej przyrody. mi ochrony przyrody (parki narodowe, Na terenie powiatu kościerskiego krajobrazowe, obszary chronionego – miejsca wyjątkowo cennego przyrod- krajobrazu i inne). Podczas wyprawy niczo, natura stwarza idealne warunki podróżujący zdobywa wiedzę w zakre- do organizacji wycieczek przyrodniczych sie przyrody oraz poznaje osobliwości o bogatej tematyce. Przewodnicy or- przyrodnicze danego obszaru: unikato- ganizujący tutaj wycieczki to przyrod- we rośliny, rzadkie gatunki zwierząt czy nicy z wykształcenia, leśnicy z pasją do nawet oryginalne formy geologiczne. przyrody, ludzie o różnorodnych zain- Dlatego też wycieczki przyrodnicze naj- teresowaniach przyrodniczych. Pełni lepiej jest realizować w towarzystwie pasji, chętnie podzielą się swoją wiedzą

26 27 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

Fotografowanie przyrody Birdwatching

Fotografowanie żywej przyrody to jak niejsze od wykonania zdjęć. Wymaga to Turystyka ornitologiczna, znana pod an- zgiełku i realizacji pasji w kontakcie z przy- zabawa w podchody, śledzenie, prze- nie tylko wiedzy i cierpliwości, trzeba też gielską nazwą birdwatching, staje się rodą. Birdwatching nie wymaga wielkich widywanie ruchu przeciwnika. Każdy znać ograniczenia w tej dziedzinie, w od- w Polsce coraz bardziej popularna. Aktyw- umiejętności ani nakładów finansowych. marzy o zrobieniu zdjęcia dzikiej zwie- niesieniu bowiem do zwierząt chronionych ność ta polega na obserwowaniu ptaków Co więcej, obserwowanie i fotografowanie rzyny w jej naturalnym środowisku. Nie prawo zabrania niepokojenia ich w natu- gołym okiem lub przez przyrządy optycz- ptaków w ich naturalnym środowisku jest każdy jednak może wejść na teren ostoi ralnych siedliskach. Zawodowi fotograficy ne (lornetki, lunety). Ornitolog amator możliwe o każdej porze roku. dzikiej zwierzyny, gdyż objęte jest to muszą też mieć specjalne zezwolenia na zazwyczaj fotografuje podglądane ptaki Ptaki są stworzeniami niezwykle płochli- zakazem. Bywa jednak, że cierpliwość wykonywanie zdjęć np. wilka, orła czy bo- i hobbistycznie zgłębia wiedzę na temat ich wymi i nieufnymi, dlatego niejednokrot- i skuteczna obserwacja w miejscu łatwo ciana czarnego. wyglądu, zachowań czy głosów. W przeci- nie podejrzenie ich wymaga wytrwałości dostępnym też może zapewnić niebaga- Dużo satysfakcji natomiast mogą dać łowy wieństwie do zawodowych ornitologów, i trwania w bezruchu nawet przez wiele telną fotograficzną ,,zdobycz’’. Wystar- z aparatem na drobną zwierzynę i ptac- miłośnicy birdwatchingu są zwykle ama- godzin. Stąd też amatorzy birdwatchingu czy choćby wczesnym świtem wyjść na two wodne, nawet w bezpośrednim są- torami i nie prowadzą badań naukowych. bardzo często korzystają z pomostów wi- śródleśną łąkę, by uchwycić wracające siedztwie domostw ludzkich. Cierpliwość Polska jest jednym z nielicznych krajów dokowych, leśnych ambon czy specjalnych z żerowiska sarny czy jelenie. Warto rów- i wytrwałość miłośników fotografowania w Europie, w którym zachowało się wiele czatowni, które z powodzeniem wtapiają nież skupić się na fotografii krajobrazo- przyrody często owocuje niepowtarzalnymi naturalnych ptasich siedlisk. Na obserwo- się w krajobraz. wej – pełne uroku widoki, zachody słońca ujęciami i daje dużo satysfakcji. wanie ptaków i ich zwyczajów w natural- Idealnym sposobem na podglądanie pta- czy zapierające dech w piersiach plenery, W Polsce istnieje wiele związków i klubów nym otoczeniu rocznie przyjeżdża do Polski ków jest połączenie birdwatchingu z kaja- będą z pewnością wspaniałą pamiątką zrzeszających miłośników fotografowania od kilku do kilkunastu tysięcy miłośników karstwem. Przemierzając kajakiem odlud- z wakacji czy urlopu. natury. Najwięcej członków skupia obecnie ptaków z Europy Zachodniej i innych konne szlaki, można spotkać dziką roślinność Natomiast podczas fotografowania żywej Związek Polskich Fotografów Przyrody, któ- tynentów. Badania wskazują, że również i odkrywać tajemnice przyrody. przyrody najważniejsze jest zachowanie rego założycielami byli leśnicy. coraz więcej Polaków angażuje się w taki Warto pokusić się o bezkrwawe łowy i fo- szczególnej ostrożności. Fotografując dziką rodzaj aktywnego obcowania z przyrodą. tografować ptaki wprost z kajaka. Fascynu- przyrodę, powinniśmy pamiętać, że życie, * Wieża widokowa we Wdzydzach Obecnie birdwatching uprawia ok. 5 tys. jące krajobrazy, rzadkie zwierzęta i niespo- rozwój i funkcjonowanie zwierzyny w jej * Platforma widokowa nad jeziorem Schodno Polaków. Wynika to głównie z poszukiwa- dziewane osobliwości będą dopełnieniem środowisku naturalnym jest znacznie waż- * Taras widokowy we Wdzydzach Tucholskich nia form wypoczynku z dala od miejskiego niecodziennej przygody na łonie natury. * Platforma widokowa nad jeziorem Lipno * Punkt widokowy w Przytarni 24 25 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

ko od naszej wiedzy zależy, czy skorzy- stamy z dobrodziejstwa ziół, będących na wyciągnięcie ręki. Ziołowe kuracje często mogą zastąpić lub wspomóc le- czenie konwencjonalne. Ale żeby zioła rzeczywiście pomogły, przede wszystkim muszą być dobrej jakości. Zielarstwo dostarcza roślinnych surow- ców leczniczych dla ziołolecznictwa (z którym nie powinno być mylone). Poznając tajniki zielarstwa, niezwykle ważne jest poznanie biologii, bio- chemii oraz aktywności biologicznej roślin i surowców roślinnych. Tylko dobra znajomość poszczególnych gatunków roślin zielnych daje moż- liwość pełnego wykorzystania ziół i innych produktów roślinnych w diecie i terapiach naturalnych.

Zielarstwo

Zielarstwo jest pasją, która może stać się Współczesne badania potwierdziły sku- także metodą na życie. Jest działem wie- teczność ziół. Niektóre rośliny dały po- dzy zajmującym się zagadnieniami upra- czątek lekom (np. salicyna znajdująca się wy roślin zielarskich, zbioru, suszenia w korze wierzby była prekursorem i przechowywania surowców zielarskich. aspiryny). W ostatnim czasie wyraźnie wzrasta za- Uprawa roślin leczniczych może być interesowanie roślinami leczniczymi i ja- prowadzona w przydomowym ogro- dalnymi oraz ich szerokie wykorzystanie dzie lub specjalnym gospodarstwie rol- w lecznictwie, dietetyce i kosmetyce. nym jako uprawa polowa (plantacja). Swoje dobroczynne właściwości zioła za- Zbiór roślin leczniczych dotyczy zbiera- wdzięczają zawartym w nich substan- nia ich zarówno z terenów uprawnych, cjom leczniczym. Związki te usprawniają jak i ze środowiska naturalnego, gdyż działanie całego organizmu, m.in. regu- wiele roślin leczniczych można pozy- lują pracę narządów, przyspieszają rege- skać z dziko występujących zasobów nerację komórek, pomagają w usuwaniu (np. kwiat lipy, bzu czarnego). Natura zbędnych produktów przemiany materii. jest największą skarbnicą zdrowia – tyl-

28 29 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

Powiat kościerski – serce Kaszub Kościerzyna Powiat kościerski jest jednym W samym sercu Kaszub, na północ- ta oferta kulturalna i sportowa, dopełniona z 17 powiatów ziemskich wo- nym krańcu Borów Tucholskich leży nowoczesnymi ekspozycjami Muzeum jewództwa pomorskiego. Pod miasto Kościerzyna. To centrum Ziemi Kościerskiej, Muzeum Kolejnictwa względem wielkości zajmuje turystyczne i gospodarcze regionu, i Muzeum Akordeonu sprawia, że Koście- 8. miejsce w województwie, pod przez które codziennie przewijają rzyna to atrakcyjne miejsce wypoczynku względem liczby ludności 11. się rzesze mieszkańców i turystów. przez cały rok. Na turystów czeka dobrze (66 tysięcy). Ciekawostką jest fakt, że właśnie na Kościerzyna od wieków słynęła z wielokul- zorganizowana baza noclegowa, gastrono- terenie powiatu kościerskiego w miejscowości turowości. Dziś miasto chlubi się nazwi- miczna, obiekty sportowo-rekreacyjne oraz Kłobuczyno znajduje się środek województwa po- skami ks. dra Leona Heykego, Franciszka miejsca kultywujące kaszubskie tradycje. morskiego. Terytorialnie powiat kościerski obej- Sędzickiego, Tomasz Rogali i Aleksandra Piękne kaszubskie jeziora, szlaki rowerowe muje miasto Kościerzynę oraz 7 gmin wiejskich: Majkowskiego. Kościerzyna to również waż- oraz lasy pełne grzybów i jagód są tu na wy- Dziemiany, Karsin, Kościerzyna, Liniewo, Lipusz, ne miejsce na mapie europejskich sanktu- ciągnięcie ręki. Kościerski rynek, na którym Nowa Karczma, Stara Kiszewa. Walory przyrod- ariów maryjnych (dwa w jednej parafii), do stoi figura Remusa – bohatera kaszubskie- nicze i krajobrazowe, czyste środowisko i wysoka których zmierzają liczni pielgrzymi. Atrakcją go, szczególną aurę roztacza latem, tętni atrakcyjność turystyczna są niewątpliwie czynni- jest stojący niedaleko rynku Stary Browar, życiem, kolorami i zapachami, a w każdy kami zachęcającymi do spędzenia aktywnego wy- który łączy tradycję (1856 r.) z nowoczesną weekend muzyką na żywo i atrakcyjnymi poczynku na terenie powiatu kościerskiego. technologią warzenia złotego trunku. Boga- rozrywkami.

30 31 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

Gmina Dziemiany Gmina Karsin

Gmina Dziemiany liczy po- i rowerowe. W miejscowości Schodno Gmina Karsin zajmuje powierzch- Góry znajduje się niezwykła Kalwaria Wie- nad 4 tysiące mieszkańców znajduje się „Zielona Szkoła” Wdzydzkie- nię blisko 170 km 2 i rozciaga lewska. W jej kapliczkach podziwiać można i zajmuje obszar 125 km², go Parku Krajobrazowego, organizująca się na południe aż po Bory figury, będące dziełami ludowych rzeźbiarzy. z którego połowę obejmuje warsztaty z ekologii i ochrony środowiska Tucholskie. Gminę zamieszkuje Natomiast letniskową wieś Borsk wyróżnia Wdzydzki Park Krajobrazowy. dla dzieci i młodzieży. Bez wątpienia jedną ponad 6 tys. mieszkańców. tradycyjna drewniana zabudowa z począt- Położenie geograficzne gminy i środowi- z największych letnich atrakcji turystycz- Piękne jeziora, grzybodajne lasy, liczne tra- ków XX w. oraz lotnisko dedykowane mi- sko naturalne służą rozwojowi turystyki nych samych Dziemian jest – najdłuższa sy rowerowe, piesze i kajakowe – stwarzają łośnikom paralotniarstwa. Nie można też pieszej, rowerowej, konnej, wędkarskiej na Pomorzu – zjeżdżalnia na otwartym idealne warunki do aktywnego wypoczynku. pominąć Muzeum Ziemi Zaborskiej w Wielu i wodnej. W jeziorach występuje wiele ga- powietrzu przy strzeżonym kąpielisku nad Gmina Karsin słynie z pielęgnowania czy Regionalnej Izby Pamiątek w Karsinie. tunków ryb, z których najbardziej popular- jeziorem Rzuno. wartości kulturowych Kaszub, czego Prestiżowe imprezy cykliczne odbywające ne są szczupaki, węgorze oraz leszcze. W centrum Dziemian znajduje się Gmin- przykładem jest znany na Pomorzu się na terenie gminy Karsin: Festiwal Reggae Gminę charakteryzuje urokliwa przyro- ne Centrum Informacji Turystycznej. zespół folklorystyczny ,,Kaszuby”. To czy Koncert Gospel corocznie przyciągają da, lesisty krajobraz, liczne jeziora, czyste Obiekt jest kryty strzechą i wybudowany stąd pochodzi również odnoszący suk- tłumy widzów. Różnorodnością kulturową powietrze i środowisko nieskażone prze- na wzór kaszubskiej chaty. Odbywają się cesy taneczne na całym świecie Ze- urzeka Międzynarodowy Festiwal Folkloru, mysłem. Do atrakcji turystycznych należą tu warsztaty rękodzieła ludowego oraz spół Tańca Nowoczesnego ,,Paradise’’. a podczas biesiad kaszubscy i kociewscy gawę- ścieżki przyrodnicze, zarówno piesze, jak jego wystawy. W miejscowości Wiele na wzgórzach Białej dziarze czarują gości swoimi opowieściami.

32 33 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

Gmina Kościerzyna Gmina Lipusz

Gmina Kościerzyna położona jest w piersiach widok na ,,Kaszubskie Morze’’. Gmina Lipusz położona jest wśród pomniki przyrody oraz bardzo rozwinięte za- w centralnej części powiatu ko- Mieszkańcy gminy kultywują bogate tra- lasów w malowniczej dolinie rzeki plecze sportowe świadczą o wysokiej atrakcyj- ścierskiego. Terytorialnie jest naj- dycje regionalne, które zachwycają piękną Wdy. Jej obszar to 109,2 km², a liczba ności turystycznej gminy. Znajduje się tu m.in. większą gminą powiatu kościer- muzyką, językiem, haftem, tańcem i - wy mieszkańców wynosi ponad 3,6 tys. Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego, które skiego (310 km2), a zamieszkuje borną kuchnią. Koniecznie trzeba „zazëc ta- Niemal cały obszar gminy znajduje mieści się w zbudowanym w 1865 r. kościele ją ponad 15 tysięcy mieszkańców. baczi” i posmakować tradycyjnych „rucha- się w granicach Lipuskiego Obszaru Ochrony poewangelickim. W jego zbiorach zgroma- Tereny gminy sprzyjają uprawianiu turysty- nek”. Tu też zlokalizowany jest najstarszy Krajobrazu, Gowidlińskiego Obszaru Ochrony dzono wiele przedmiotów użytkowych, które ki aktywnej: wędrówek pieszych, przejaż- w Polsce skansen, Muzeum – Kaszubski Krajobrazu oraz częściowo Wdzydzkiego Par- już na zawsze zniknęły z wiejskich zagród. Wi- dżek konnych i rowerowych, kajakarstwa, Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora ku Krajobrazowego. Przez Lipusz przepływa zytówką Lipusza jest także drewniany młyn żeglarstwa i wędkarstwa. Licznie występu- Gulgowskich, w którym zgromadzono licz- rzeka Wda, zwana też Czarną Wodą, która jest wodny nad Wdą oraz kościół pw. św. Michała jące lasy kryją obfitość grzybów i leśnych ne obiekty kultury materialnej Kaszubów jednym z najpiękniejszych w Polsce szlaków Archanioła z 1866 roku. Warto poznać legen- owoców. W wodach rzek i jezior na wędka- i Kociewiaków. W zabytkowej wsi Juszki wodnych doskonale nadającym się do upra- dę o 30-metrowej sośnie „Tuszkowska Matka” rzy czekają różnorodne gatunki ryb, w tym warto zobaczyć tradycyjną regionalną za- wiania turystyki kajakowej. Czyste jeziora, lasy śródleśnym pomniku przyrody. Został on wy- – występująca tylko na tym terenie – troć budowę, a najpiękniejsze pamiątki nabyć bogate w grzyby i owoce leśne, pola biwakowe wrócony w nawałnicy z sierpnia 2017 r. i stał wdzydzka. Z wieży widokowej we Wdzy- można w znanej w całej Europie fabryce usytuowane przy szlaku kajakowym Wdy, trasy się symbolem zniszczeń dokonanych w lasach dzach rozpościera się zapierający dech porcelany stołowej „Lubiana” w Łubianie. wyznaczone do turystyki pieszej i rowerowej, Borów Tucholskich.

34 35 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi

Gmina Liniewo Gmina Nowa Karczma

Gmina Liniewo jest gminą rolni- kępy drzew, gaje i lasy, niwy poprzecinane Gmina Nowa Karczma pod wzglę- ski stopień urbanizacji oraz urozmaicone czą, która rozwija się turystycz- polnymi drogami i położona wśród nich dem liczby mieszkańców (ponad ukształtowanie terenu i obecność jezior nie. Terytorialnie zajmuje ob- urocza dolina niespokojnej rzeki Wietcisy. 6,8 tys.) plasuje się na drugim sprzyjają uprawianiu turystyki pieszej, ro- szar 110,1 km², a mieszka tutaj Obszar gminy to raj dla miłośników nie- miejscu wśród gmin wiejskich werowej i wodnej. W miejscowości Lubań ponad 4,5 tys. osób. skażonej przyrody, wędkarzy, myśliwych, powiatu kościerskiego, a po- dwa razy w roku organizowane są targi Najbardziej znana w gminie wieś Garczyn amatorów wycieczek pieszych i rowero- wierzchniowo zajmuje obszar 113,3 km² . rolno-przemysłowe, które przyciągają ty- należy do najstarszych osad na ziemi po- wych. Nad wodą znajdują się miejsca dla Na terenie gminy występują liczne wznie- siące osób. Prócz typowych, rolniczych morskiej. Wzniesione tam wczesnośre- wielbicieli letniego plażowania i kąpieli, sienia oraz wiele jezior, z których najwięk- wystaw można zapoznać się z kaszubską dniowieczne grodzisko jest kontynuacją a także przystanie, skąd można wypłynąć sze jest Jezioro Grabowskie. Walorami tradycją i kulturą. Największą atrakcją osadnictwa z V-IV wieku p.n.e. Mówią na kajakowe i żeglarskie szlaki. Dla amato- krajobrazowymi są także: rzeka Wierzyca turystyczną gminy jest Muzeum Hymnu o tym również pozostałości dawnych rów wędkowania gratką jest „Łowisko Pia- i jej dopływ Leniwka, a także Dolina Środ- Narodowego w Będominie, mieszczące się cmentarzy, a także legendy o podziem- seczno”, zlokalizowane przy kameralnym kowej Wietcisy. Walory wypoczynkowe w szlacheckim dworku z XVII wieku, w któ- nych korytarzach, tajemniczych przej- pensjonacie „Neptun” w Orlu. Warto obej- służące regeneracji ciała i ducha potęgują rym urodził się Józef Wybicki. Ekspozycja, ściach i intrygach. Piękno niepowtarzalne- rzeć także XVI-wieczny kościół pw. św. An- obszary chronionego krajobrazu Natura łącząca tradycyjne treści z nowoczesnymi go krajobrazu tej gminy wiejskiej tworzy: drzeja Apostoła w Garczynie oraz najstar- 2000 oraz położony w części Kaszubski rozwiązaniami multimedialnymi, prezentu- trzynaście jezior, malownicze wzgórza, szą w Polsce farmę Strusi Afrykańskich. Park Krajobrazowy. Czyste powietrze, ni- je życie i działalność publiczną Wybickiego.

36 37 Rekreacja przyrodnicza na kaszubskiej wsi Rekomendowana baza noclegowa

BAZUNY*** Hotel & SPA Hotel Stary Browar Kościerzyna*** Niedźwiadek*** Hotel SPA & Natura Kościerzyna, ul. Kościuszki 17 Kościerzyna, ul. Słodowa 3 Wdzydze, ul. Stolema 2 tel. 58 680 21 00, fax. 58 680 21 49 tel. 58 680 07 71, 730 700 111 tel. 58 686 13 13, 691 99 13 33 www.hotelbazuny.pl www.starybrowarkoscierzyna.pl www.hotelniedzwiadek.pl

SZARLOTA** Willa ,,Strzelnica” BIAŁY APARTAMENT Gmina Stara Kiszewa Hotel & Kompleks Wypoczynkowy Kościerzyna, ul. Strzelnica 2 Kościerzyna, ul. 31 stycznia 1920 11/9 Szarlota 11 tel. 681 44 92, 661 620 086 tel. 511 659 098 tel. 58 686 77 55, 601 676 009 www.lesnyhotel.pl Gmina Stara Kiszewa położona rezerwat leśny „Krwawe Doły”, utworzo- www.szarlota.pl jest na pograniczu Kaszub i Kocie- ny dla ochrony rzadkich roślin i porostów, wia. Zajmuje obszar 213,1 km², których stwierdzono aż 48 gatunków. Na- a zamieszkuje ją ponad 6,7 tys. tomiast największe z kiszewskich jezior ludności. – Krąg – jest rezerwatem przyrodniczym Południowa część gminy znajduje się w stre- i ostoją ptactwa wodnego i błotnego. fie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego, W samym centrum Starej Kiszewy znaj- Borów Tucholskich i rzeki Wierzycy, która duje się nowoczesna przystań kajakowa, tworzy naturalną granicę pomiędzy kraina- a w miejscowości Struga – kąpielisko gminne. mi kaszubską i kociewską. Północna część W miejscowości Wilcze Błota znajduje się to strefa pięciu Jezior Polaszkowskich. Pofał- jedna z Bram Kaszubskiego Pierścienia – no- Ośrodek Wypoczynkowy PÓŁWYSEP LIPA Ośrodek Wypoczynkowy LARGO Ekologiczny Ośrodek Wypoczynkowy dowane tereny z nieckami jezior stwarzają woczesne, całoroczne Centrum Informacji Półwysep Lipa k. Wdzydz Tucholskich Borsk SUDOMIE idealne warunki dla turystyki pieszej, konnej, Turystycznej. Warto zobaczyć ruiny krzyżac- tel. 58 687 32 45 tel. 58 687 31 87, 691 891 551 Rybaki www.polwyseplipa.pl www.osrodek.largo.pl tel. 58 686 26 01, 602 499 438 a także żeglarstwa i kajakarstwa. Okolice Sta- kiego zespołu zamkowego w Zamku Kiszew- www.sudomie.pl rej Kiszewy to prawdziwy raj dla wędkarzy skim, a także kuźnię w Wilczych Błotach oraz i myśliwych. Na terenie gminy znajduje się dwór Skórzewskich w Starych Polaszkach.

38 39 Rekomendowana baza noclegowa Rekomendowana baza noclegowa

Ośrodek Wypoczynkowy KORMORAN Zespół Domów Wczasowych Ośrodek Wypoczynkowy EFKA WIELE Agroturystyka z wędką KARASIOWO Agroturystyka ,,Noclegi u Ali” Agroturystyka POD BOCIANAMI Sycowa Huta 71 Helena- Danuta-Gabriela Wiele, Piątkowo 2 Kaliska Kościerskie Fingrowa Huta Grabowska Huta 26 tel. 696 495 535 Wdzydze, ul. Róży Ostrowskiej 7, 9, 11 tel. 58 687 34 65, 784 844 786 tel. 608 422 934 tel. 661 456 458 tel. 58 687 01 14, 888 257 433 www.owkormoran.com tel. 58 686 13 08, 602 242 512 www.efka-wiele.pl www.karasiowo.pl www.noclegiuali.pl www.agropodbocianami.pl www.helena.kaszuby.pl

OSADA GRZYBOWSKI MŁYN POWIATOWE CENTRUM MŁODZIEŻY STANICA WODNA PTTK WDZYDZE Agroturystyka RANCHO MASZERA Gospodarstwo Agroturystyczne STRUŚ Agroturystyka U MIECIA Grzybowski Młyn W GARCZYNIE Wdzydze ul. Stolema 1 Płocice 7a Garczyn 58 Stary Barkoczyn 24 tel. 725 600 008 Garczyn 1 tel. 58 686 12 15, 669 331 114 tel. 509 435 577 tel. 58 687 93 16, 604 561 579 tel. 58 686 16 95, 505 199 974 www.grzybowskimlyn.pl tel. 58 686 40 98 www.wdzydze-stanica.pl www.ranchomaszera.com www.kaszuby.wczasy.com www.umiecia.kaszuby.info.pl www.pcmgarczyn.pl

Karczma JASNOCHÓWKA Agroturystyka BARTOSZÓWKA Agroturystyka DZIKA CHATA Kaszubskie Stowarzyszenie Agroturystyczne Dom Gościnny GUZKÓWKA Domki na Kaszubach Borsk, Jasnochówka 2 Bartoszylas 15 F Nowy Barkoczyn 87 KOŚCIERSKA CHATA Wąglikowice, Sycowa Huta 29 Dziemiany, ul. Leśna 6 tel. 724 851 514 tel. 607 739 806 tel. 58 688 20 94, 660 475 746 Kaliska Kościerskie 34A tel. 601 406 176, 605 619 077 tel. 889 131 961 www.bartoszowka.pl www.ruszajwpolske.pl tel. 58 686 71 56, 505 547 118 www.guzkowka.pl www.wakacjenakaszubach.pl www.na-kaszuby.pl

40 41 Rekomendowana baza noclegowa

Zakątek na tej Ziemi Łowisko NIEDAMOWO Kaszubskie Uroczysko Skorzewo 127 Niedamowo 17 A Nowa Karczma, Zielona Wieś 15a tel. 661 101 222, 882 578 250 tel. 694 493 310, 694 493 315 tel. 722 157 049 www.zakatek.tvc.pl www.lowiskoniedamowo.home.pl

Turystyka aktywna

Zagroda ,,Podkówka” AQUA CENTRUM SPACERY PO NIEBIE Jazda konna Kaszubskie Centrum Korne 172 Nowy Klincz 30 Sportowo-Rekreacyjne Sp. z o.o. tel. 500 035 544 tel. 505 580 608 Kościerzyna, ul. Hallera 2 www.spaceryponiebie.pl www.koniekoscierzyna.zabookuj.eu tel. 58 680 25 99, 722 022 268 www.basen-koscierzyna.pl KAROLINKA - warsztaty kulinarne Stadnina koni Lipusz/Papiernia, ul.Bytowska 28 „Kaszebsci Rodeo” REGATTA Turystyczne Kaszuby tel. 605 449 569 Wdzydze, Kościerzyna, ul. Rzemieślnicza 25 ul. Róży Ostrowskiej tel. 606 445 080 JACEK PLATA - Rękodzieło kaszubskie tel. 58 686 13 08 www.turystykakaszuby.com.pl Wiele, ul. Pocztowa 7B www.helena.kaszuby.pl tel. 602 847 758 Przystań U GRZEGORZA Wypożyczalnia sprzętu wodnego Wdzydze 27 WOOD ART CZÔŁENKÒ tel. 603 488 144, 663 754 461 - Rękodzieło z darów natury Wydano na zlecenie: Tekst: Lidia Narloch Stara Kiszewa, ul. Kościerska 5 www.ugrzegorza.eu Brusy ul. Myśliwska 6 tel. 518 660 398, 727 904 120 tel. 501 476 126, 884 296 034 Lokalnej Organizacji Turystycznej przy współpracy z członkami www.czolenko-kajaki.pl Stanica Wodna PTTK Wdzydze „SERCE KASZUB” LOT „SERCE KASZUB” Wdzydze, ul. Stolema 1 ZIELONY KOT ul. Świętojańska 5E, 83-400 Kościerzyna KAJAKI MŁYN KORNE tel. 58 686 12 15, 669 331 114 Pracownia Ceramiczna Fotografie: Wojciech Zdunek, Jolanta Bork tel. 58 685 33 87, 790 200 211 Korne 18 www.wdzydze-stanica.pl Lipusz, ul. Derdowskiego 4 archiwum LOT „SERCE KASZUB” tel. 607 815 317, 609 351 095 tel. 506 505 503, 605 04 55 44 www.lot-sercekaszub.pl www.kajakimlyn.pl Wypożyczalnia www.zielonykot.net Korekta: Andrzej Penk WIELEWSKIE ROWERY Wykonawca: Producent i dealer sprzętu Wiele, ul. Dąbowska 27 BEATA JANKOWSKA Firma Floks Wojciech Zdunek Wszelkie prawa zastrzeżone wodnego NAVIGO tel. 660 902 830 Licencjonowany przewodnik Lipusz, ul. Rogali 8 www.wielewskierowery.pl Kościerzyna 86-005 Zielonka tel. 58 687 45 71, 504 061 520 ul. M.Skłodowskiej – Curie 4/3 ul. Długa 22, tel. 601 163 176 ISBN: 978-83-942697-2-2 www.navigo-kajaki.pl JET-STREAM Loty Paralotnią tel. 691 937 781 Borsk 6B www.beatajankowska.pl [email protected] tel. 500 100 788 www.jet-stream.pl Skład i DTP: www.edukorona.pl

42 43 Opracowano przy współpracy z:

Wdzydzki Park Krajobrazowy