Witte de With Center for Contemporary Art Jaarverslag 2015 Inhoud Introductie

In 2015 vierde Witte de With zijn 25-jarig bestaan. Sinds We produceerden in 2015 meer dan vijftig evenementen 3 Introductie de oprichting in 1990 heeft Witte de With onophoudelijk die ons tentoonstellingstraject complementeerden en en zonder terughoudendheid commentaar geleverd op verdiepten. Dit deden we zelfstandig en in samenwerking onze gezamelijke culturele en politieke situatie door met partners als Kunstblock en de Appel arts centre. middel van tentoonstellingen, symposia, lezingen, edu- 5 Programma catieve programma’s, live evenementen en de publicaties Onze inspanningen om uiteenlopende doelgroepen aan van Witte de With Publishers. In de afgelopen vijfen- te trekken en ondersteuning te bieden aan diverse vak- Tentoonstellingen & publiek programma twintig jaar waren al deze activiteiten gericht op essen- gebieden en praktijken zijn onverminderd doorgegaan. tiële hedendaagse kwesties. Dit deden we niet alleen om Voorbeelden zijn de goed ontvangen tentoonstellingen Aanvullend publiek programma & events actuele ontwikkelingen te begrijpen, maar ook om een van het kunstenaarscollectief HOWDOYOUSAYYAM- Educatie & talentontwikkeling actieve rol te spelen in het sturen van die ontwikkelingen. INAFRICAN? (zomer 2015) en van schrijver Douglas Publicaties De vraag welke rol dat precies is, wordt steeds her- Coupland (herfst 2015). Uit een recent uitgevoerd publieks- overwogen. Elke directeur had hierin een eigen stem. onderzoek blijkt dat beide een geheel nieuw publiek De programmering in 2015 continueerde met onderzoek hebben aangetrokken. Daarnaast hebben we bijna 2.500 naar presentatievormen van hedendaagse kunst, en de leerlingen in het voortgezet onderwijs bereikt en zijn wijze waarop een instituut als Witte de With zijn publiek de vooruitzichten voor Witte de With Studium, dat is 33 Communicatie vertegenwoordigt en een perceptie van het artistieke opgericht om samen met deelnemers van het hoger veld biedt. onderwijs een programma te maken, geconsolideerd. Ons publieksbereik staat stabiel op 33.000 fysieke Voortbouwend op deze geschiedenis van het aanzetten bezoekers, er is een exponentieel groeiend aantal volgers 37 Cultureel ondernemerschap tot en kaderen van debat, presenteerde Witte de With van onze sociale media en uitgebreide aandacht van in 2015 diverse belangrijke momenten uit zijn historie. zowel nationale als internationale pers voor de tentoon- In Light Of 25 Years reflecteerde op de geschiedenis stellingen en andere activiteiten van Witte de With. van Witte de With door opdrachten te geven aan negen 43 Kwantitatieve gegevens hedendaagse kunstenaars in de vorm van solopresen- We zijn dankbaar voor alle steun, zowel publiek als privaat, taties, waarbij onze tentoonstellingsgeschiedenis als die wij in 2015 mochten ontvangen, waarmee wij door Bezoekersaantallen voornaamste bronmateriaal diende. De resultaten zijn het jaar heen vernieuwende projecten en publicaties Persoverzicht gepresenteerd in onze tentoonstellingsruimte op de hebben kunnen realiseren. Jaaragenda begane grond. Defne Ayas Vanaf 27 januari 2015, precies vijfentwintig jaar na de oprichting van Witte de With, presenteerde kunstenaar Directeur Willem de Rooij in opdracht van Witte de With een Witte de With Center for Contemporary Art 53 Financieel verslag nieuwe installatie met de originele horoscoop van Piet Mondriaan. Dit kreeg vorm in een poëtische verken- Exploitatie activiteiten ning van Mondriaans fascinatie voor het spirituele, die Rekening baten en lasten tegelijk een passend orakel voor ons instituut zelf was. Mondriaans horoscoop markeerde de allereerste samen- werking tussen Witte de With en het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis (Den Haag).

58 Organisatie Binnen Art In The Age Of…, een één jaar durend pro- gramma verdeeld over drie grote tentoonstellingen, Algemeen bekeken we het heden met het oog op de toekomst. Bestuur, directie en personeel Elk onderdeel behandelde urgente thema’s met betrek- Extra curriculum king tot het maken en verspreiden van kunst in de 21e eeuw. De nadruk lag daarbij eerder op de circulatie van kunst en haar onderliggende economie, dan op de locaties en territoria van kunst, meer op de expansie van kunst dan op stilstand binnen afgebakende media. 60 Witte de With dankt De tentoonstellingen gingen vergezeld van een discur- sief programma met filmvertoningen. 62 Introduction in English

3 Programma . Foto: Aad Hoogendoorn . Foto: Art In The Age Of…Asymmetrical Warefare Of…Asymmetrical Age The In Art , 2001/2015, in , 2001/2015, Study for a Blue Shield a Blue for Study

6 7 Akhavan, Abbas Art In The Age Of… was een driedelige presentatie die de Publiek programma Art In The Age Of… kunstproductie in de 21e eeuw onderzocht. De presen- taties waren gericht op hedendaagse fenomenen als OIL FOR ALADDIN’S LAMP schaarse grondstoffen, digitale data en militaire vernie- Filmprogramma en symposium tiging binnen de creatie en verspreiding van kunst. Donderdag 19 februari 2015 Het symposium Oil For Aladdin’s Lamp bracht verhalen 23 januari 2015 – 3 januari 2016 over olie, oliewinning en energie samen, met als inspira- Tentoonstellingen tiebron vroege films gemaakt in opdracht van Shell Film Opening: 22 januari 2015 Unit en British Petroleum. Samen creërden deze films Art In The Age Of… een historisch kader rondom kolonisatie, oorlogen om Energy and Raw Material grondstoffen, het paranoïde tijdperk van de Piekolie en 23 januari 2015 – 3 mei 2015 de uitputting van fossiele brandstoffen. Opening: 22 januari 2015 Tentoonstellingen / Kunstenaars: Nina Canell, Céline Condorelli, Schrijver en curator Anne Szefer Karlsen presenteerde Mikhail Karikis, Nicholas Mangan, MAP Office, haar onderzoek naar de impact van de olie-economie Marlie Mul en Anton Vidokle op de hedendaagse kunst in Noorwegen. Szefer Karlsen Publiek programma / Publicatie Samengesteld door: Defne Ayas, Natasha Hoare analyseerde de vele kunstwerken die tentoongesteld worden op boorplatformen in de Noordzee.

Art In The Age Of… Deelnemers: Nana Oforiatta-Ayim (schrijver en filmmaker), Planetary Computation Prabhakar Pachpute (kunstenaar), Mona Vatamanu & Florin Tudor (kunstenaars), Pages Magazine (tweetalig 22 mei – 16 augustus 2015 Farsi/Engels magazine door kunstenaars Nasrin Tabatabai Opening: 21 mei 2015 en Babak Afrassiabi) en Anne Szefer Karlsen (curator, Kunstenaars: Aram Bartholl, Rossella Biscotti, Nina Canell, schrijver en redacteur) John Gerrard, Femke Herregraven, Antonia Hirsch, Samengesteld door: Natasha Ginwala (curator en schrijver) David Jablonowski, Navine G. Khan-Dossos, John Menick, in samenwerking met Defne Ayas en Natasha Hoare Owen Mundy, Trevor Paglen samen met Jacob Appelbaum, Lucy Raven, Stephan Tillmans en Julia Weist Met bijzondere dank aan: The British Film Institute Samengesteld door: Defne Ayas, Adam Kleinman, National Archive Samuel Saelemakers

Het werk van Antonia Hirsch werd getoond met de INTOXICANTS ondersteuning van de Southern Alberta Art Gallery. Filmprogramma en lezingen 29 april 2015 Intoxicants onderzocht psychoactieve medicatie als ruwe Art In The Age Of… grondstof en als technologie voor biochemische mutatie. Asymmetrical Warfare Deelnemers: Sidsel Meineche Hansen (kunstenaar), Mike 11 september 2015 – 3 januari 2016 Jay (cultuurhistoricus, schrijver en curator), Sofia Lemos Opening en Artists in Conversation: 10 september 2015 (onderzoeker) en Anna Manubens (curator en onderzoeker) Kunstenaars: Abbas Akhavan, Sven Augustijnen, James Bridle, Broomberg & Chanarin, Crass, Claire Evans, John Gerrard, Terence Gower, Isao Hashimoto, Glenn MINERAL RIGHTS: WAT LIGT ER Kaino, Navine G. Khan-Dossos, Trevor Paglen met Jacob ONDERGRONDS EN WIE BEZIT HET? Appelbaum, Mohammad Salemy, Susan Schuppli & Lezingen Tom Tlalim, Nida Sinnokrot, Thomson & Craighead en 2 december 2015 Jose Antonio Vega Macotela Kunstenaar Lara Almarcegui presenteerde haar project Samengesteld door: Defne Ayas, Adam Kleinman, Mineral Rights, bestaande uit een uitgebreid onder- Natasha Hoare zoek en een reeks kunstwerken. Met het opsporen van ijzerertsnaden, olieplassen en bronnen van metaal, haalt Almarcegui naar boven welke minerale rechten verschillende landen in feite hebben. Ze documenteert de resultaten en mislukkingen van haar zoektocht. Als onderdeel van dit indringende en vaak humoristische onderzoek naar de botsing tussen landrechten, eigen- dom en materie toonde zij ook de minerale rechten van Rotterdam en Witte de With. Tijdens het debat Mineral Rights ging Almarcegui in gesprek met deskundigen op het gebied van minerale rechten.

Deelnemers: Lara Almarcegui (kunstenaar), Willem Bosma (advocaat), Salomon Kroonenberg (schrijver en geoloog) Sven Augustijnen, “L’histoire est simple et édifiante.” Une selection d’articles parus dans Paris Match, deuxième partie 1973-1976, troisième partie 1976–2014, 2015; Broomberg & Chanarin, The Day Nobody Died lV, june 10, 2008, in Art In The Age Of…Asymmetrical Warefare. Foto: Aad Hoogendoorn

8 9 ARTISTS IN CONVERSATION beschrijft als ‘een bijzonder gevaarlijke en verleidelijke Artist talks, opening Art In The Age Of…Asymmetrical samenloop van politiek en esthetiek’, inzichtelijk gemaakt. Warfare, opening en boeksignering Bit Rot 10 september 2015 Shadow World: Johan Grimonprez & Adam Kleinman Kunstenaars, ontwerpers, onderzoekers en schrijvers 15 december 2015 wisselden van gedachten over vraagstukken die voort- De film Shadow World verkent de wereldwijde wapen- vloeien uit hun praktijk en onderzoek. De conversaties industrie – een branche waarin de winst wordt berekend raakten aan onderwerpen die uiteenliepen van de rekru- in tientallen miljoenen dollars, terwijl de verliezen worden tering in Europa door Daesh (ook bekend als Islamitische geteld in mensenlevens – en legt zo de corruptie en Staat, IS), het vergaren van (digitale) informatie en de de verdoezelingen achter wapendeals bloot. Kunstenaar infrastructuur van oorlog, tot de impact van financiële Johan Grimonprez besprak zijn film met Adam Kleinman. technologieën. Zij onderzochten de grens tussen feit en fictie, waarheid en leugen, en reflecteerden op de betrouwbaarheid van Deelnemers: Alexandra Bradford (onderzoeker) in vertellers binnen de documentaire vorm. gesprek met Navine G. Khan-Dossos (kunstenaar), Adam Kleinman in gesprek met James Bridle (kunstenaar en Tijdens dit evenement werd de publicatie Art In The Age schrijver), Samuel Saelemakers in gesprek met Douglas Of… gelanceerd, met essays en interviews met een groot Coupland (kunstenaar en schrijver), Natasha Hoare in aantal van de kunstenaars die bijgedragen hebben aan dit gesprek met Femke Herregraven (kunstenaar en ont- één jaar durende project (zie Publicaties). werper) en Yoeri Meessen in gesprek met Mohammad Salemy (curator en criticus) Het publiek programma van de serie Art In The Age Of… werd samengesteld door Natasha Hoare.

ART IN THE AGE OF…ASYMMETRICAL WARFARE Het publiek programma van Art In The Age Of… Een serie lezingen en filmvertoningen Asymmetrical Warfare werd mede mogelijk gemaakt Aan de drie filmavonden namen kunstenaars, academici door het vfonds. en ontwerpers deel die uitgebreid onderzoek hebben verricht naar oorlogssituaties, media en geopolitiek. Elke deelnemer was uitgenodigd een programma samen MASTERCLASS te stellen dat een kader schept voor zijn of haar eigen The Politics of Everyday Sound onderzoek. De filmvertoningen gingen vergezeld van Susan Schuppli & Tom Tlalim discussies over onder meer vrijheid, de invloed van het 5 november 2015 internationaal recht in oorlogssituaties, de impact van Tijdens deze masterclass kwamen deelnemers in contact verborgen militaire activiteiten op mensenrechten, met de politieke kant van sonische subjectiviteit in de stad. en het effect van de weergave van oorlog door fotografie, Welke sonische technologieën, tactieken en apparaten film, nieuwsmedia en sociale media. bestaan er in het stedelijke domein van Rotterdam? Wie bezit, bepaalt en bestuurt de geluiden van de stad? Uneasy Listening: Susan Schuppli & Chris Woods Hoe moduleert en transformeert geluid de plekken waarin 5 november 2015 we leven en werken? Schuppli ging in gesprek met onderzoeksjournalist Chris Woods, auteur van Sudden Justice: America’s Drone Georganiseerd door Yoeri Meessen als onderdeel van Wars, over hun beider onderzoek naar de rechtmatigheid Studium Witte de With van het toenemende gebruik van drones voor geheime surveillance en dodelijke aanslagen. De discussie werd Cassander Eeftinck-Schattenkerk . Foto: afgewisseld met fragmenten uit de film Drone (2014), geregisseerd door Tonje Hessen Schei. Hierin wordt oor- logvoering door drones vanuit verschillende perspec- tieven verkend: van de werving van piloten bij gaming conventies, en de impact van drones op de grond, tot de burgerrechtenactivisten die campagne voeren tegen “Net als de gehele reeks Art In The Age hun gebruik. Of… […] is ook Planetary Computation

The Sprawl: Metahaven & Benedict Singleton ambitieus opgezet. […] Toch verslikt de Computation Of…Planetary Age The In Art 24 november 2015 tentoonstelling zich niet in haar onder- Het ontstaan van het werk The Sprawl komt direct voort werp. De reden hiervoor is dat Planetary , 2014, in uit de samenkomst van verschillende crises: de Ebola epidemie, het conflict tussen Rusland en de Oekraïne en Computation geen afgeronde overzichts- de opkomst van de Islamitische Staat (IS). Het belang-

tentoonstelling is, maar eerder een inte- Cube Autonomy rijkste thema in The Sprawl is de escalatie van mondiale ressante dwarsdoorsnede biedt van onrust, de overeenkomst tussen deze crises. Tijdens de filmvertoning waren delen van dit werk te zien, afgewis- een artistiek discours dat al bij al nog in seld met gesprekken tussen Metahaven en strateeg de kinderschoenen staat.” Benedict Singleton. Op die manier werd het creatieve proces dat aan The Sprawl vooraf ging, en dat Metahaven Steyn Bergs, De Witte Raaf (BE)

10 11 Appelbaum, Jacob met Paglen Trevor Witte de With werd op initiatief van de Rotterdamse Tentoonstellingen 25 Jaar Witte de With: Kunststichting op 27 januari 1990 opgericht met de specifieke opdracht om hedendaagse kunst en theorie In Light Of 25 Years 27 januari 2015 te introduceren in de Rotterdamse en internationale context. Witte de With vervulde deze rol onder leiding 27 januari 2015 – 17 januari 2016 van achtereenvolgens Chris Dercon (1990 – 1995); Bartomeu In het kader van het 25-jarig jubileum verkende Witte de Opening / Jubileumviering Marí, (1996 – 2001); Catherine David (2002 – 2004); With de eigen historie. De tentoonstellingsruimte op Hans Maarten van den Brink (interim, 2005), Nicolaus de begane grond was gedurende het hele jaar gewijd aan Schafhausen (2006 – 2012) en sinds 2012 Defne Ayas. presentaties van negen hedendaagse kunstenaars en curatoren. Elk van hen kreeg toegang tot Witte de Withs In Light Of 25 Years Op 27 januari 2015, 25 jaar na de datum van oprichting, archief en maakte in opdracht een beeld dat elemen- werd een feestelijke avond georganiseerd met een ten uit die recente kunstgeschiedenis analyseerde. rondetafelgesprek tussen alle (voormalige) voorzitters Het resultaat werd gepresenteerd in een monumentale 27 januari 2015 – 17 januari 2016 van het Witte de With bestuur in aanwezigheid van lichtbak die dag en nacht te zien was. De limited edition genodigden die ooit bij het instituut werkten en/of expo- WDWXXV bracht alle opdrachten samen in een portfolio. Opdrachtenserie / Tentoonstelling / seerden, of dat nu doen. Saskia van Stein (directeur In 2016 verschijnt een begeleidende publicatie. Bureau Europa) modereerde het rondetafelgesprek met Joost Schrijnen (lid van het bestuur van 1997 – 2010, Kunstenaars: Özlem Altın, Wineke Gartz, Camille Henrot, Publicatie / Limited edition voorzitter van 2003 – 2010), Jack Bakker (bestuursvoor- Germaine Kruip, Mahony, Raimundas Malašauskas, zitter in 2011), Kees Weeda (bestuursvoorzitter 2011 – heden) Zin Taylor, Freek Wambacq en Xu Zhen (MadeIn) en Johan Moerman (penningmeester van 1990 – 1997). Samengesteld door: Defne Ayas, Samuel Saelemakers Het rondetafelgesprek werd voorafgegaan door een video- Ontwerp: Paul van Gennip Karakter Is Lot presentatie van Adriaan van der Staay (bestuursvoor- zitter van 1993 – 2002), die in verband met verblijf in het buitenland niet aanwezig kon zijn. Op dezelfde avond Karakter Is Lot Willem de Rooij werd de installatie Karakter Is Lot van kunstenaar Willem Willem de Rooij de Rooij (lid van het bestuur van 2003 – 2007) geopend, 27 januari 2015 – 3 januari 2016 evenals het project In Light Of 25 Years in de tentoon- 27 januari 2015 – 3 januari 2016 stellingsruimte op de begane grond. De avond werd afge- Op 27 januari 2015, precies vijfentwintig jaar na de op- sloten met muziek van DJ’s Hollywood & Vine. richting van het instituut, presenteerde Witte de With Tentoonstelling / Publicatie een nieuwe installatie van kunstenaar Willem de Rooij. Karakter Is Lot toonde de horoscoop die Piet Mondriaan in 1911 liet maken. Een speciale vitrine die zich verhield tot de stand van de zon, maakte dat de horoscoop dage- lijks van 14:15 uur tot 14:30 uur optimaal door de zon belicht werd. Karakter Is Lot verwees naar de parameters van conservering en presentatie van historische objecten en visualiseerde tevens de fysieke positie van Witte de With tot de zon.

Onze dank gaat in het bijzonder uit naar het RKD- Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis (Den Haag) voor het uitlenen van Piet Mondriaans originele horos- coop. Bij deze installatie verscheen de publicatie Character is Fate: Piet Mondrian’s Horoscope (zie Publicaties).

Samengesteld door: Defne Ayas Ontwerp: Paul van Gennip

“Wat een mooie ode aan Mondriaan en wat een geslaagde manier om het 25-jarig bestaan van Witte de With te vieren.”

Zin Taylor, A Segment of Translation (F. Kiesler’s Mind Form), 2015, in de zevende editie van In Light Of 25 Years (18 augustus – 20 september 2015). Foto: Cassander Eeftinck-Schattenkerk Janneke Wesseling, NRC Handelsblad (NL)

12 13 , 2015, installatie met originele horoscoop van Piet Mondriaan (1911). Foto: Aad Hoogendoorn Foto: (1911). Mondriaan Piet van originele horoscoop installatie met , 2015, Karakter Is Lot Is Karakter

Willem de Rooij, de Rooij, Willem 14 15 In 2015 lanceerde Witte de With samen met Nana Adusei- Platform NO HUMANS INVOLVED Poku (Lector Culturele Diversiteit bij de Hogeschool Rotterdam en Witte de Withs Curatorial Fellow in 2015) GOOD STOCK ON THE DIMENSION FLOOR: HOWDOYOUSAYYAMINAFRICAN? een project waarbinnen de term diversiteit in relatie AN OPERA tot cultuur werd onderzocht. Onderdelen van het pro- Filmvertoning ject waren sessies over diaspora en Blackness met kunste- 24 januari 2015: Cinerama, Rotterdam naars en partners uit de culturele sector, filmvertonin- i.s.m. International Film Festival Rotterdam gen van Good Stock on the Dimension Floor: an Opera 13 mei 2015: Hogeschool Rotterdam 22 mei – 16 augustus 2015 van het multidisciplinaire kunstenaarscollectief HOW- i.s.m. Willem de Kooning Studium Generale DOYOUSAYYAMINAFRICAN? en John Akomfrahs The Stuart Hall Project (13 december 2014), het symposium Opening: 21 mei 2015 Between Nothingness and Infinity en de tentoonstelling ROTTERDAM INITIATIVE LUNCH SESSIES NO HUMANS INVOLVED van HOWDOYOUSAYYAMIN- met diverse culturele en onderwijspartners AFRICAN? 19 februari 2015: met een presentatie van Annie Seaton (Professor aan het Bard College (New York) en lid De tentoonstelling had als vertrekpunt de vraag: ‘Wat van HOWDOYOUSAYYAMINAFRICAN?) Platform / Tentoonstelling / betekent het om mens te zijn in een wereld waarin 12 mei 2015: met een presentatie van Nana Adusei-Poku de menselijkheid van “bepaalde” mensen voortdurend Symposium betwist wordt?’ en verkende verschillende wijzen van perceptie als vormen van esthetisch, conceptueel pro- LEZING test en ongehoorzaamheid aan normatieve structuren. door Nana Adusei-Poku over het discours rondom representatie HOWDOYOUSAYYAMINAFRICAN? bestaat uit 45 29 april 2015 beeldend kunstenaars, performance kunstenaars, Locatie: Willem de Kooning Academie schrijvers, dichters, componisten, academici en film- i.s.m. Willem de Kooning Studium Generale makers uit de hele wereld die vanuit diverse steden cross-disciplinair samenwerken. Leden van het collec- tief verbleven gedurende twee maanden in Rotterdam READINGS VAN DE TENTOONSTELLING om nieuw werk te maken voor de tentoonstelling 5 juni 2015: Teana Boston-Mammah NO HUMANS INVOLVED. (Onderzoeker Hogeschool Rotterdam) 3 juli 2015: Samir Bantal (Executive Manager, OMA) Samengesteld door: Nana Adusei-Poku (Curatorial Tijdens de tentoonstelling nodigde Witte de With gast- Fellow 2015, Witte de With en Lector Culturele Diversiteit moderators uit voor een ‘reading’, oftewel een inter- bij de Hogeschool Rotterdam), Sienna Shields en pretatieve rondleiding door de tentoonstelling. Christa Bell van HOWDOYOUSAYYAMINAFRICAN?, samen met Defne Ayas en Natasha Hoare Symposium

BETWEEN NOTHINGNESS AND INFINITY: ONTOLOGIES OF BLACKNESS 14 juli 2015 Dit symposium bracht kunstenaars en wetenschappers bij elkaar om het historisch gegroeide dilemma van Black- ness, het ‘niets zijn’, als een filosofische en een fysieke positie te onderzoeken. Dit ‘niets’ zoals omschreven door de criticus Fred Moten, is verbonden met een zoektocht naar nieuwe vormen van bestaan. Het bouwt voort op een lange geschiedenis en op de voortdurende discussie rondom het feit dat de donkere mens systematisch buiten- gesloten wordt van het begrip ‘mens’: of het nu om de filosofie van de Verlichting gaat – die zowel de eigenheid als de geschiedenis van Afrikanen ontkent – of om de manieren waarop donkere lichamen visueel worden ge- representeerd. “Uit al deze werken samen kwam naar Deelnemers: Kara Keeling (Associate Professor of Critical boven wat het meest cruciaal is voor Studies, American Studies and Ethnicity, University het werk van de Yams: dat er een bijna of Southern Carolina), Dawn Lundy Martin (Associate lichamelijke en sensitieve ervaring ont- Professor of English, University of Pittsburgh en lid van HOWDOYOUSAYYAMINAFRICAN?) en Alexander staat via het culturele en politieke wezen Weheliye (Associate Professor of African American van ras en gender.” Studies, Northwestern University)

Dominika Ksel, Nana Adusei-Poku, Christa Bell en Jasmine Murrell, Shores of the Abyss, 2015, in NO HUMANS INVOLVED. Foto: Cassander Eeftinck-Schattenkerk Huib Haye van der Werf, Artforum (US) Gespreksleider: Nana Adusei-Poku

16 17 heden. Foto: Cassander Eeftinck-Schattenkerk heden. Foto: – , 2011 Slogans for the Twenty-First Century the Twenty-First Slogans for , 2015; Douglas Coupland, Douglas , 2015; The Living Internet Living The

18 19 Coupland,Douglas Bit Rot was een tentoonstelling door en over kunstenaar FUTUROSITY – KUNSTBLOCK Bit Rot en schrijver Douglas Coupland, zijn eerste grootschalige Bit Rot vormde het startpunt van Futurosity, een jaar solotentoonstelling in Europa. De tentoonstelling com- durend project van Kunstblock met kunstenaar en Douglas Coupland bineerde het werk van de kunstenaar met werken uit zijn schrijver Douglas Coupland als ‘artist in focus’. In het persoonlijke verzameling. Ook werd een nieuw werk kader van de manifestatie Rotterdam viert de stad!, gepresenteerd, dat ontstond tijdens zijn residency bij nodigde Kunstblock iedereen uit om samen na te denken het Google Cultural Institute in Parijs in het voorjaar over het begrip ‘toekomst’ door middel van presen- van 2015: The Living Internet. Dit kinetische, sculpturale taties, evenementen, masterclasses en workshops. 11 september 2015 – 3 januari 2016 ‘tableau’ toont op een directe, materiële wijze hoe het Kunstblock is de naam van het samenwerkingsverband Internet en online zoekacties er eigenlijk uitzien. Bij Bit van kunstinstellingen in het Witte de Withkwartier: Rot verscheen een gelijknamige publicatie, waarin nieuwe TENT, CBK Rotterdam, V2_Instituut voor de Instabiele Opening: 10 september 2015 en bestaande korte verhalen en essays van Coupland Media, Showroom MAMA, Witte de With Center for zijn samengebracht (zie Publicaties). Contemporary Art en WORM, Instituut voor Avantgar- distische Recreatie. De tentoonstelling sneed onderwerpen aan als globali- sering, terreur, het Internet, popcultuur, sociale media Futurosity is onderdeel van Rotterdam viert de stad! Tentoonstelling / Publicatie en de daaruit voortkomende beeldeconomie. De titel en wordt ondersteund door de Gemeente Rotterdam Bit Rot verwijst naar het fenomeen van spontane ont- (Rotterdam. Make it Happen) en The Art of Impact. binding van digitale data. De tentoonstelling vormde Kijk voor het complete overzicht op een associatief en visueel spel waarin geheugen, verlies, www.rotterdamviertdestad.nl. roem, geweld, vernietiging en creatie de belangrijkste onderwerpen waren. COCKTAILS & HELVETICA Al jarenlang verzamelt Douglas Coupland op intuïtieve Print- en designworkshop met Douglas Coupland wijze kunstwerken, afbeeldingen en objecten. Elk van 11 september 2015 de bij Witte de With getoonde werken begon als een Locatie: Galerie de Kromme Elleboog impulsieve aankoop, maar leidde uiteindelijk tot meer Een exclusieve print- en designworkshop onder inzicht in Couplands diepgewortelde behoeftes en begeleiding van Douglas Coupland. Onder het genot verlangens. Het was voor het eerst dat de kunstenaar van professioneel verzorgde cocktails verkenden jonge deze verzamelde werken tentoonstelde in combinatie en gevestigde vormgevers de mogelijkheden van één met zijn eigen werk. van de meest populaire lettertypes van de vorige eeuw: het Helvetica font. In korte opdrachten, geïnspireerd Samengesteld door: Defne Ayas, Samuel Saelemakers door Couplands Slogans for the 21st Century, waarin hij Ondersteund door: Intracorp, Vancouver en kreten als I miss my pre-internet brain en The future AMMODO, Amsterdam loves you but it doesn’t need you samenbrengt, ontwierpen Het werk The Living Internet is ondersteund door het deelnemers eigen posters. De resultaten van de work- Google Cultural Institute, Parijs. shop, die tevens onderdeel was van Futurosity, werden tijdens het Festival Kunst in het Witte de Withkwartier tentoongesteld.

Van 29 september 2016 tot 8 januari 2017 is Bit Rot te zien in Museum Villa Stuck, München.

“Bit Rot is een zeer spannende collage met meerdere lagen, een mentale landkaart die navigeert door de geest van “misschien wel de meest begaafde exegeet die van- daag de dag over de Noord-Amerikaanse massacultuur schrijft”, zoals The Guardian Coupland bejubelde in 2006.”

Douglas Coupland, CMYK Colour Registration Heads, 2015. Courtesy de kunstenaar Edo Dijksterhuis, Artslant.com (US)

20 21 Rotterdam Cultural Histories is een doorlopende samen- Rotterdam Cultural Histories #5: Rotterdam Cultural Histories werking tussen Witte de With en TENT, waarmee ge- Robert de Hartogh, Zomercarnaval, meenschappelijke wortels in Rotterdam worden verkend. de beginjaren Deze serie ‘vignetten’, kleine presentaties, brengt bij- zondere documenten en materialen uit bibliotheken en 5 juli 2015 – 11 oktober 2015 archieven onder de aandacht en werpt zo een blik op Rotterdam Cultural Histories #5 toonde foto’s uit het archief Doorlopend samenwerkingsproject het recente culturele verleden van Rotterdam. In 2015 van fotograaf Robert de Hartogh. De Hartogh is een van werden drie presentaties gerealiseerd, die elk een uniek de weinige fotografen in Nederland die vanaf begin jaren kunstproject of -fenomeen in Rotterdam centraal stelden. zeventig de ontwikkeling van de economische migratie De presentaties zijn te zien in de gezamenlijke ruimte heeft vastgelegd. Zijn persoonlijke foto’s van het leven van Witte de With en TENT op de eerste verdieping van van de eerste Turkse gastarbeiders en andere migranten- de Witte de Withstraat 50. gemeenschappen hebben door tal van publicaties en tentoonstellingen bijgedragen aan de beeldvorming over Rotterdam Cultural Histories is opgezet door Defne Ayas multicultureel Nederland. De foto’s die De Hartogh (directeur Witte de With) en Mariette Dölle (artistiek vanaf 1984 van het Zomercarnaval in Rotterdam maakte, leider TENT). tonen de geboorte van een unieke uitbarsting van creativiteit, waarin culturele, economische, sociale en politieke denkbeelden over de stad van nu samenkomen. Rotterdam Cultural Histories #4: Case Study: Paul Thek in het Samenstelling en onderzoek: Mariette Dölle, Lijnbaancentrum Robert de Hartogh Afbeeldingen en archiefmateriaal: Robert de Hartogh 6 februari 2015 – 7 juni 2015 Grafisch ontwerp: Rick Vermeulen, Via Vermeulen In 1978 – 1979 organiseerde het Lijnbaancentrum in Speciale dank aan: Stichting Zomercarnaval, Karel Willems, Rotterdam Jack’s Procession: What’s Going on Here?, Stadsarchief Rotterdam een installatie of environment, gecreëerd door kunstenaar Paul Thek (1933 – 1988). Thek maakte bij diverse Europese en Amerikaanse kunstinstituten in de Rotterdam Cultural Histories #6: jaren zestig en zeventig grootschalige environments. Video in het Lijnbaancentrum De installatie in Rotterdam was een van de laatste die hij in Europa realiseerde. Het Lijnbaancentrum (1970 – 1984) 22 oktober 2015 – 7 februari 2016 was een expositieruimte in het centrum van Rotterdam, Rotterdam Cultural Histories #6 belichtte een relatief on- dat speelse, associatieve tentoonstellingen maakte bekend onderdeel van het Rotterdamse Lijnbaancentrum, over een breed scala aan culturele onderwerpen. Naast namelijk de videostudio. Het Lijnbaancentrum (1970 – archiefmateriaal toonde Rotterdam Cultural Histories #4 1984) was een expositieruimte van de Rotterdamse Kunst- een serie installatiefoto’s van Jack’s Procession. De meeste stichting (RKS) in het centrum van Rotterdam. Hier werden van deze foto’s, beschikbaar gesteld door het Stads- onder leiding van Felix Valk uiteenlopende tentoon- archief Rotterdam, waren nooit eerder tentoongesteld stellingen gepresenteerd over kunst, beeld- en massa- of gepubliceerd. Daarnaast was er een compilatie van cultuur, met als doel een groot en vooral divers publiek videofragmenten gemaakt voor The Wonderful World That aan te spreken. Bewegend beeld werd daarbij als on- Almost Was, de allereerste retrospectieve tentoonstelling misbaar gezien. Daarom was het Lijnbaancentrum vanaf over Paul Thek, die in 1995 bij Witte de With plaatsvond. de oprichting voorzien van een studio met moderne apparatuur voor het opnemen en bewerken van video- Samenstelling en onderzoek: Adelheid Smit materiaal in zwart-wit én kleur. De videostudio stelde Afbeeldingen, archiefmateriaal: Stadsarchief Rotterdam, niet alleen goede apparatuur en expertise gratis beschik- privé-archief Rick Vermeulen baar aan internationale en Nederlandse beeldend Grafisch ontwerp: Rick Vermeulen, Via Vermeulen kunstenaars – onder wie Vito Acconci, Joan Jonas, Nan Speciale dank aan: Stadsarchief Rotterdam, Hoover, Wim Gijzen en Jan van Munster – maar produ- Rick Vermeulen, Museum Boijmans Van Beuningen, ceerde ook opnames van performances, educatieve video’s Alexander and Bonin, New York en reportages van bijna elke tentoonstelling van het Lijnbaancentrum.

Samenstelling en onderzoek: Adelheid Smit, Wendy Bos Bruiklenen: LIMA Amsterdam, Stadsarchief Rotterdam, Albert Roskam (hoofd Tentoonstelling bij RKS, 1980 – 1984) Grafisch ontwerp: Rick Vermeulen, Via Vermeulen Speciale dank aan: LIMA Amsterdam, Stadsarchief Rotterdam, Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur, Frédéric Kappelhof, Albert Roskam, Rick Vermeulen

Installatiefoto van Rotterdam Cultural Histories #6: Video in het Lijnbaancentrum. Foto: Cassander Eeftinck-Schattenkerk

22 23 Aanvullend publiek programma en evenementen in Rotterdam

INTERNATIONAL FILM FESTIVAL ROTTERDAM stond daarom in het teken van ‘kunstroutes’ die door Signals: Bruce McClure diverse kunstenaars en kunstprofessionals werden ge- 22 januari – 1 februari 2015 leid. De aftrap van het festival was een ‘Artists only Witte de With sloeg de handen ineen met International Party’ op vrijdagavond in de Boomgaardsstraat, waar- Film Festival Rotterdam (IFFR) en was gastinstituut voor mee werd aangegeven dat het festival echt voor en een tentoonstelling met Bruce McClure voor IFFR 2015. door Rotterdamse kunstenaars was georganiseerd. Zijn tentoonstelling in Witte de With, getiteld COUR- De zondag stond weer in het teken van families. Zo’n TING DAYLIGHT IN SAVING DARKNESS, refereerde 5.000 bezoekers vonden in 2015 hun weg naar het festival. aan het schilderij Interieur met vrouw aan het virginaal van Emanuel de Witte, uit de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen. THE BIG DRAW Tekenfestival 3 en 4 oktober 2015 WITTE DE WITH OP ART ROTTERDAM Op 3 en 4 oktober kwam voor de tweede keer het inter- Kunstbeurs voor hedendaagse kunst nationale tekenfestival The Big Draw naar Rotterdam 4 – 8 februari 2015 met als doel iedereen aan het tekenen krijgen. Vijf Evenals in voorgaande jaren was Witte de With in 2015 Rotterdamse kunstinstellingen – Witte de With, TENT, betrokken bij Art Rotterdam. Witte de Withs Associate Museum Boijmans Van Beuningen, Showroom MAMA Curator Natasha Hoare maakte de selectie voor de New en Villa Zebra – vierden samen het tekenen met een Art Section, waar nieuwe internationale galeries werk speciaal programma voor jong en oud en van professional tonen van jonge kunstenaars. Defne Ayas was jurylid tot amateur. Bij Witte de With en TENT stond dit jaar voor de Projections sectie van de beurs, die volledig is het vakmanschap centraal. Tijdens de gratis workshop gewijd aan video- en filmkunst. Tot slot maakte Witte The Real Deal hielp beeldend kunstenaar Silas bezoekers de With deel uit van het VIP-programma en van het op weg tijdens een klassieke tekenschoolles in een Curators Programme. hedendaags jasje.

MUSEUMNACHT010 DE DERDE DINSDAG Aad Hoogendoorn . Foto: 7 maart 2015 Maandelijkse Liveshow Dit jaar organiseerden de musea in Rotterdam zelf een De Derde Dinsdag is een live talkshow, die sinds 2011 museumnacht, de eerste Museumnacht010. Tijdens wordt georganiseerd door culturele instellingen in Museumnacht010 openden 25 musea en culturele instel- en rondom de Witte de Withstraat in Rotterdam. lingen in Rotterdam van acht uur ’s avonds tot midder- Vijf van deze instellingen (Witte de With, WORM, TENT, nacht hun deuren. In Witte de With konden bezoekers Showroom MAMA en V2_) zijn sinds 2013 verenigd zich laten fotograferen op de maan, in een speciaal in Kunstblock. Zowel de Kunstblockinstellingen als de door Studio Mals ontworpen decor. Dit was geïnspireerd andere culturele instellingen presenteren op iedere Art in The Age Of...Asymmetrical Warfare Of...Asymmetrical Age in The Art op een installatie van Anton Vidokle over de Russische derde dinsdag van de maand een mix van theater, film, Kosmisten beweging, die onderdeel was van de ten- beeldende kunst, performance en muziek. Hiermee toonstelling Art In The Age Of… Energy and Raw Material. geven ze voorproefjes van de programma’s, voorstellingen De foto’s werden op Facebook geplaatst, waardoor be- en evenementen die ze die maand gepland hebben. zoekers zichzelf en hun vrienden konden taggen. De locatie wisselt steeds, zodat het publiek kan kennis- maken met de verschillende instellingen.

FESTIVAL KUNST IN HET Partners zijn: Ro Theater, Het Nieuwe Instituut, Productie- WITTE DE WITHKWARTIER huis Rotterdam/Rotterdamse Schouwburg, Dansateliers 11 – 13 september 2015 en De Doelen. In 2015 vond De Derde Dinsdag negen keer Dit jaar kreeg het Festival De Wereld van het Witte de plaats (de maanden juli, augustus en september vervielen). Withkwartier een nieuwe vorm in het Festival Kunst in het Witte de Withkwartier. Het festival opent al vele jaren het nieuwe culturele seizoen met een dwarsdoor- snede van alles wat Rotterdam te bieden heeft op het snijvlak van performance art en beeldende kunst, mode, muziek, design, fotografie, videokunst en interventies in de openbare ruimte. Dit jaar werd niet de straat zelf geclaimd, maar ging men juist op zoek naar verborgen van en films als onderdeel lezing met avond Singleton, en Benedict Metahaven met kunstplekken rondom de Witte de Withstraat. Het festival The Sprawl The

24 25 Event en universiteiten. Hiervoor werken we onder andere STUDIUM WITTE DE WITH: Educatie & talentontwikkeling samen met de Willem de Kooning Academie, het Piet EMANCIPATION(S) IN DEBATE Zwart Instituut, de Hogeschool Rotterdam en zijn Emancipation(s) in debate is het resultaat van de Read-In Center for Art and Philosophy (CAP) en het Erasmus serie van 2014 – 2015, een samenwerking tussen de Willem University College. de Kooning Academie en Witte de With. De studenten van de Willem de Kooning Academie Minor Critical Studies Bijzondere educatieprojecten in 2015 presenteerden een debatmiddag over emancipatie. Uitgangspunt was een heronderzoek van dit onderwerp Educatieprogramma’s bij Witte de With stellen je in staat Voortgezet Onderwijs zoals gedefinieerd door het modernisme, vanuit een de samenleving waarin je leeft te doorgronden, en 100% HEDENDAAGS hedendaags sociaal, cultureel en intellectueel perspectief. reiken middelen aan om de maatschappij mee vorm te Schoolgroepen bieden we op maat gemaakte programma’s, 100% Hedendaags is een compleet educatief pakket geven. De focus van educatie- en talentontwikkelings- waarbij jonge mensen op toegankelijke en interactieve ontwikkeld voor het voortgezet onderwijs over de kunst Emancipations in Debate: projecten ligt op jonge mensen tussen 14 en 25 jaar. wijze kennismaken met kunst van deze tijd. Er zijn rond- van nu. Het programma wordt aangeboden in samen- Afsluitend symposium Read-In Series 2014 – 2015 Deelnemers krijgen de mogelijkheid om hun interesses, leidingen en workshops voor alle niveaus in het voort- werking met Showroom MAMA en TENT en is een groot 10 januari 2015 talenten en vaardigheden aan te spreken en te ontwik- gezet onderwijs. Daarnaast bieden we met 100% Heden- succes; jaarlijks nemen inmiddels ruim 2000 leerlingen kelen, hun visie te ontplooien, een kritische houding daags een compleet pakket van rondleidingen en work- deel. Gedurende het programma maken leerlingen kennis te ontwikkelen, en om een professioneel netwerk op te shops voor alle niveaus in het voortgezet onderwijs, van met hedendaagse kunst en onderzoeken ze wat het be- READ-IN SERIES 2015 bouwen in de kunst. Studenten en young professionals VMBO tot VWO. tekent ‘hedendaags’ te zijn, met het accent op discussië- De Read-In serie bestond uit close-reading sessies, ge- kunnen zich theoretisch en artistiek verdiepen tijdens ren, reflecteren en het vormen van een eigen mening volgd door een afsluitend symposium dat werd georga- workshops en masterclasses van kunstenaars, curatoren Hoger Onderwijs over de rol van kunst en beeldcultuur in de samenleving. niseerd door deelnemende studenten. Het centrale en anderen uit de beroepspraktijk met wie Witte de thema van de serie van 2015 – 2016 was ‘collapsology’, With samenwerkt. Het gaat om unieke projecten die niet Voor het hoger onderwijs heeft Witte de With diep- een nieuw woord dat letterlijk betekent ‘de studie van de alleen een duidelijke aanvulling vormen op het regu- gaande rondleidingen onder leiding van professionele KILLYOURPHONE.COM ineenstorting’. De term verwijst naar de titel van het liere onderwijs, maar ook het gat dichten tussen onder- art mediators en met presentaties van onze curatoren. 11 – 13 juni 2015 boek van Pablo Servigne en Raphaël Stevens: Hoe alles wijs en praktijk. Daarnaast krijgen scholieren, studenten Ook ontwikkelt Witte de With voor het hoger onderwijs Locatie: Schouwburgplein, Rotterdam kan instorten: Een korte handleiding over collapsology en startende professionals op verschillende plekken in een platform voor kunst en theorie in de vorm van In het kader van de tentoonstelling Art In The Age Of… voor huidige generaties. de organisatie de kans om kennis en ervaring op te doen Studium Witte de With. Studium Witte de With dient Planetary Computation, presenteerde Witte de With door middel van stages, onderzoeksopdrachten voor als katalysator om verschillende gebieden van kennis te tijdens het WIRED festival op het Schouwburgplein Read-In #1 masterscripties of door deel uit te maken van het Witte overbruggen in het hoger onderwijs. Het presenteert in samenwerking met kunstenaar Aram Bartholl de Karl Marx & Friedrich Engels, de With Art Mediators team, dat speciaal wordt op- lezingen, debatten, workshops, en andere programma’s workshop KILLYOURPHONE.COM. Deze open format The Manifest of the Communist Party (1848) geleid voor de begeleiding van schoolgroepen en alge- in samenwerking met partnerinstellingen, om het pro- workshop nodigde de deelnemers uit hun eigen tele- 23 september 2015 mene rondleidingen. gramma stevig te verankeren in de curricula van academies foonhoesje te maken dat signalen blokkeert. Door het speciale materiaal van het hoesje kon de telefoon Read-In #2 geen enkel bericht meer ontvangen. De workshop was Georges Bataille, The Tears of Eros (1961) niet alleen een praktische naaicursus, maar kaartte 14 oktober 2015 ook onderwerpen aan als surveillance, privacy en onze afhankelijkheid van technologie. Read-In #3 Gilles Deleuze & Felix Guattari, Capitalism and Schizophrenia 2: JEUGD VAKANTIEPASPOORT A Thousand Plateaus (1980) 11 juli – 15 augustus 2015 28 oktober 2015 In het kader van het Jeugd Vakantiepaspoort heetten Witte de With gedurende de zomer onze jongste bezoe- Read-In #4 kers welkom voor een bijzondere speurtocht. Aan de Alex Williams & Nick Srnicek, hand van een gecodeerd document gingen kinderen uit #ACCELERATE MANIFESTO for an het basisonderwijs op zoek naar verborgen verhalen Accelerationist Politics (2013) over de presentatie Art In The Age Of…Planetary Com- 11 november 2015 putation en Karakter Is Lot. In de loop van de zomer verzamelden we honderden ’geheimen’ van Rotterdamse kinderen. Deze activiteit was geschikt voor kinderen van 4 t/m 12 jaar en hun begeleiders. Deelnemers met een Rotterdams Jeugd Vakantiepaspoort kregen gratis entree en mochten één begeleider gratis meenemen.

“Dit is geen gewone tentoonstelling […] Niet zoals in het Rijksmuseum, want dat vind ik best saai. Dit is leuk omdat je er zelf verhalen bij kunt bedenken.”

Leerling van de Theaterhavo/vwo Rotterdam over onderwijspakket Een deel van de verzamelde ‘geheimen’ van kinderen met een Jeugd Vakantiepaspoort in de zomer van 2015. Foto: Aad Hoogendoorn 100% Hedendaags tijdens de tentoonstelling Bit Rot.

26 27 bij Witte de With Center for Contemporary Art. Foto: Aad Hoogendoorn Art. Foto: Contemporary for Center de With bij Witte 100% Hedendaags

Scholieren ontdekken de kunstenaar in zichzelf tijdens de workshop tijdens de workshop in zichzelf de kunstenaar ontdekken Scholieren 28 29 Dit kunstenaarsboek is uitgegeven in samenwerking met ART IN THE AGE OF… Publicaties het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis De Art In The Age Of… publicatie is uitgegeven ter ge- (Den Haag) dat de rechten heeft verleend voor het legenheid van het gelijknamige één jaar durende pro- reproduceren van het originele manuscript voor deze gramma bij Witte de With (23 januari 2015 – 3 januari 2016). publicatie. De lancering van het boek vond plaats op De publicatie Art In The Age Of… richt zich op actuele 21 mei 2015 bij Witte de With. onderwerpen binnen de creatie en verspreiding van kunst, met een focus op energie en grondstoffen, wereld- Concept: Willem de Rooij wijde digitale data en asymmetrische oorlogsvoering. Publicaties zijn een essentieel onderdeel van de artistieke Concept: Heman Chong Redactie: Defne Ayas, Amira Gad, Willem de Rooij Het boek bevat interviews met kunstenaars die betrokken activiteiten van Witte de With. Onze publicaties lopen Redactie: Defne Ayas, Mimi Brown, Heman Chong, Tekstredactie: Marnie Slater, Alissa Jones Nelson (EN); zijn geweest bij de tentoonstellingen van het Art In uiteen van tentoonstellingscatalogi, kunstenaarsboeken Amira Gad, Samuel Saelemakers Solange de Boer, Wietse Coppes, Marjolein Geraedts (NL) The Age Of… programma. Daarnaast bundelt de publicatie en speciale edities in beperkte oplagen tot essaybundels, Tekstredactie: Janine Armin, Marnie Slater Bijdragen van: Wietse Coppes, Kocku von Stuckrad essays van schrijvers, wetenschappers en denkers die verslagen van symposia en vertalingen van essays. Bijdragen van: A Constructed World, Nadim Abbas, Productie: Amira Gad, Willem de Rooij deelnamen aan het publiek programma. Het boek is verrijkt Defne Ayas, Oscar van den Boogaard, Mimi Brown, Ontwerp: Žiga Testen met speciale kunstenaarsbijdragen van Nina Canell en Publicaties verschenen in 2015 Heman Chong, Chris Fitzpatrick, Amira Gad, Travis Ondersteund door: Galerie Buchholz, David Jablonowski, alsmede met fotodocumentatie van de Jeppesen, Latitudes, Christina Li, Guy Mannes-Abbott, Stichting Gifted Art en een anonieme donatie drie delen: Art In The Age Of…Energy And Raw Material, Samuel Saelemakers, Aaron Schuster Uitgever: Witte de With Center for Contemporary Art Art In The Age Of…Planetary Computation en Art In END NOTE(S) Productie: Amira Gad, Samuel Saelemakers, Heman Chong ISBN: 978-94-91435-40-9 The Age Of…Asymmetrical Warfare. De publicatie geeft Gedurende een periode van twee jaar (2012 – 2014) bracht Ontwerp: Kristin Metho Prijs: € 30 visueel weer hoe de drie tentoonstellingen als het ware Moderation(s) een gevarieerde groep kunstenaars, cura- Uitgever: Witte de With Center for Contemporary Art in elkaar overliepen. toren en schrijvers samen in verschillende constellaties ISBN: 978-94-91435-29-4 BIT ROT en binnen verschillende formats van creatie, samenwer- Prijs: € 20 Ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling Redactie: Defne Ayas, Natasha Hoare, Adam Kleinman king en tentoonstellen. De publicatie End Note(s) bevat (11 september 2015 – 3 januari 2016) publiceerde Witte Tekstredactie: Liz Allan, Natasha Hoare, Rosa de Graaf interpretaties van en reflecties op wat gezegd en gedaan CHARACTER IS FATE: de With Publishers Bit Rot, een bundel met nieuwe en Bijdragen van: Defne Ayas, Rossella Biscotti, Alexandra werd tijdens de verschillende projecten die onderdeel PIET MONDRIAN’S HOROSCOPE bestaande korte verhalen en essays van Douglas Coupland. Bradford, James Bridle, Nina Canell, Céline Condorelli, waren van Moderation(s), dat geïnitieerd werd door De publicatie Character is Fate: Piet Mondrian’s Horoscope Het boek is nauw verbonden met de toenmalige tentoon- John Gerrard, Natasha Ginwala, Femke Herregraven, Witte de Withs directeur Defne Ayas en Spring Work- van kunstenaar Willem de Rooij heeft als onderwerp de stelling: bepaalde werken in de tentoonstelling waren Natasha Hoare, David Jablonowski, Mike Jay, Navine G. shops oprichter en directeur Mimi Brown, geleid door historische en unieke documentatie van een horoscoop- te beschouwen als materialisaties van woorden en een Kahn-Dossos, Adam Kleinman, John Menick, Trevor Paglen, Heman Chong en ontwikkeld in samenwerking met lezing van Piet Mondriaan. aantal van de woorden in dit boek zijn te zien als een Samuel Saelemakers, Mohammad Salemy, Susan Schuppli, Samuel Saelemakers. dematerialisatie van objecten uit de tentoonstelling. Tom Tlalim, José Antonio Vega Macotela, Anton Vidokle Bit Rot richt zich op onderwerpen als de ondergang van Redactie Assistent & Productie: Maria-Louiza Ouranou de middenklasse, de opkomst van Internet en de impact Ontwerp: Koehorst in ’t Veld daarvan op ons leven, en het uitdrijven van twintigste- Uitgever: Witte de With Center for Contemporary Art eeuwse opvattingen over wat de toekomst is of zou ISBN: 978-94-91435-43-0 kunnen zijn. Prijs: € 20

De publicatie werd gelanceerd in museum BOZAR in Boekenbeurzen Witte de With Publishers Brussel met een literaire ontmoeting tussen Douglas Coupland en journaliste Anna Luyten op 20 september 2015. Tijdens de opening van de tentoonstelling Bit Rot 17 – 18 januari bij Witte de With op 10 september 2015 was Douglas Stedelijk Museum Amsterdam Coupland aanwezig om de publicatie te signeren. (gedeelde stand met Casco, Utrecht)

Auteurs: Douglas Coupland, Defne Ayas, 17 – 20 juni Samuel Saelemakers I Never Read Art Book Fair Basel 2015, Redactie: Defne Ayas, Samuel Saelemakers Kaserne, Basel Managing Editor: Samuel Saelemakers Tekstredactie: Rosa de Graaf, Gillian Watts 11 – 13 september Ontwerp: A Practice for Everyday Life Paper/View Art Book Fair Wiels, Brussel Uitgever: Witte de With Center for Contemporary Art ISBN: 978-94-91435-42-3 18 – 21 september Prijs: € 20 New York Art Book Fair

17 – 18 oktober Vancouver Art Book Fair, Vancouver Art Gallery (vertegenwoordigd door Project Space) “Coupland neemt geen direct standpunt in, houdt de dubbelzinnigheid in stand. 11 – 13 december Het maakt Bit Rot tot een spannende Friends with Books, Hamburger Bahnhof – Museum für Gegenwart, Berlijn leeservaring. Hetzelfde geldt voor de tentoonstelling met dezelfde naam….”

Kunstenaar Willem de Rooij en Witte de With directeur Defne Ayas bij de lancering van de publicatie Character is Fate: Mondrian’s Horoscope op 21 mei 2015. Foto: Aad Hoogendoorn Theo Ploeg, Gonzo Circus (BE)

30 31 Communicatie

2015 kende diverse successen op het gebied van commu- Samenwerkingen nicatie, marketing en verslaglegging door de pers. Naast externe communicatie zette Witte de With binnenshuis De mede door Witte de With geïnitieerde Stichting Kunst- verschillende instrumenten in om de thema’s van het block zet zich in voor de hedendaagse kunst- en cultuur- artistieke programma te verduidelijken aan onze bezoe- instellingen in en rondom de Witte de Withstraat. In 2015 kers: educatie- en publieksprogramma’s, informele rond- organiseerde de stichting het festival Kunst in het Witte leidingen door stafleden en publicaties. In 2015 waren de With-kwartier, waar 5000 bezoekers op af kwamen. onze gratis tentoonstellingsgidsen wederom een gewaar- Juist via dit festival bereikt Witte de With een gevarieerd deerd middel om ons publiek achtergrondinformatie en veelal Rotterdams publiek. Onze maandelijkse Kunst- te bieden. Ook zijn wij begonnen met een doorlopend avond, die elke eerste vrijdag van de maand gratis toe- publieksonderzoek om onze bezoekers en doelgroepen gang biedt tot alle Kunstblock-locaties, trekt afhankelijk beter in kaart te brengen en waar nodig onze communi- van het seizoen 50 tot 300 bezoekers. catiestrategie en service aan onze bezoekers te verbeteren. Voor masterclasses en lezingen werkte Witte de With Doelgroepen nauw samen met het hoger onderwijs, onder andere met de Willem de Kooning Academie, het Piet Zwart Institute, Witte de With richt zich op een internationaal, nationaal de Hogeschool Rotterdam en de Erasmus Universiteit en regionaal publiek. De communicatie en zichtbaarheid Rotterdam. Tegelijk werd zo ons Studium Witte de With van het programma in de eigen stad Rotterdam is van programma bekend gemaakt onder studenten. groot belang. Onze nationale reputatie als vernieuwend kunstcentrum groeit gestaag, wat ook valt af te leiden Lokale partners waarmee wij samenwerkten op het gebied WdW Review vandaag de dag nog steeds worden uitgewisseld in deze uit de groeiende belangstelling van de landelijke pers. van communicatie waren Art Rotterdam, International Film gebieden. De conferentie, ontwikkeld door WdW Review Festival Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, In 2013 lanceerde Witte de With Publishers de eerste in het kader van het Europese project Ottomans and Naast een breder publiek van cultureel geïnteresseerden, Cinerama, De Derde Dinsdag en NRC Café. Partner- editie van het online magazine WdW Review, een Europeans – Reflecting on Five Centuries of Cultural leerlingen uit het voortgezet onderwijs en (internationale) instellingen van Witte de With binnen het Europese platform waarin de werelden van de beeldende kunst, Relations, bestond uit: een kritisch deel met drie lezingen toeristen, heeft Witte de With een groot bereik onder project Ottomans and Europeans – Reflecting on Five wetenschap en journalistiek bij elkaar komen. WdW en een filmvertoning; een analyse van afbeeldingen van een meer gespecialiseerde publieksgroep van kunstpro- Centuries of Cultural Relations waren: BOZAR Center of Review is in 2015 uitgegroeid tot een vooraanstaand werken tentoongesteld in de expositie Het Rijk van de fessionals. Zij zijn als kunstenaar, curator, wetenschapper, Fine Arts (Brussel, België), National Museum (Kraków, platform voor intelligent en multidisciplinair debat. Het Sultan (BOZAR, Brussel); en een panel met WdW Review theoreticus of criticus nauw betrokken bij de hedendaagse Polen), Kunsthistorisches Museum Wien (Wenen, Oosten- online journal had dit jaar correspondenten in Athene, correspondenten in Rotterdam, Moskou en Istanbul. kunst of volgen een beroepsopleiding in die richting. rijk), Cittadellarte – Fondazione Pistoletto (Biella, Italië). Cairo, Delhi /Calcutta, Istanbul, Jeruzalem en Moskou Gedurende de dag werden tevens diverse interventies Deze groep draagt bij aan de reputatie en kwaliteit van Istanbul foundation for Culture and Arts (Istanbul, Turkije). en er werd een nieuwe correspondent geïnstalleerd door kunstenaar Dan Perjovschi gepresenteerd. het instituut en is één van de krachten in Witte de Withs Op landelijk en internationaal niveau werd ons programma in Nusantara (Indonesië). De diverse visuele en tekstuele programma en publieksbenadering. onder de aandacht gebracht door samenwerkingen met bijdragen voor dit jaar kwamen van Sarnath Banerjee, Deelnemers: Abdelkader Benali (Rotterdam correspon- onder andere de Appel arts centre in Amsterdam, Adam Bobbette, Ilya Budraitskis, Maria Chehonadskih, dent, WdW Review), Ilya Budraitskis (Moskou correspon- Uit de eerste resultaten van het publieksonderzoek, gestart Stedelijk Museum Amsterdam, BOZAR in Brussel, Friends Tyler Coburn, Sarah Demuese, Övül Ö. Durmuşoğlu, dent, WdW Review), dr. Robert Born (onderzoeker, in september 2015, bleek dat de tentoonstelling met with Books Art Fair Berlin, New York Art Book Fair en Ben Easthan, Orit Gat, Patrick Goddard, Ruchir Joshi, GWZO-Institute, Leipzig), dr. Peter Busch (hoofddocent Douglas Coupland veel nieuwe bezoekers naar Witte de de Wiels Art Book Fair in Brussel. Adam Kleinman, Jessica Loudis, Guy Mannes-Abbott, departement Conflict studies, Kings College, Londen), With heeft getrokken. Ook blijkt dat wij een cultureel Dan Perjovschi, Willem Schinkel, Matthew Schum, Alev Guy Mannes-Abbott (schrijver en criticus, Londen), divers publiek hebben, wat vermoedelijk samenhangt Publieksbereik Scot, Stephen Squibb, Ana Teixeira Pinto, Danna Vajda Lawrence Abu Hamdan (kunstenaar, Londen), dr. Guido met nieuwe publieksgroepen die we hebben aangespro- en Winne T. Frick, Yanis Varoufakis, Alena Williams en Messling (curator Duitse schilderkunst, Kunsthistoriches ken met onze tentoonstelling NO HUMANS INVOLVED Het publiek van Witte de With wordt regelmatig en via Tirdad Zolghadr. Museum, Wenen), Binnaz Saktanber (Istanbul corres- in de zomer. verschillende kanalen op de hoogte gehouden van het pondent, WdW Review), Alev Scott (freelance journalist programma. In 2015 ontvingen circa 4500 internationale OTTOMANS & EUROPEANS en schrijver, Istanbul), en Yazan Khalili (kunstenaar, en Nederlandse adressen onze uitnodigingen per post. The Past 100 Years, Part 1: WdW Review Offline Amsterdam / Ramallah). De panel discussie werd ge- Daarnaast werden er ook Nederlandse en Engelstalige 28 februari 2015 modereerd door Annie Fletcher (conservator tentoon- digitale nieuwsbrieven verzonden, naar zowel binnen- The Past 100-years, Part 1: WdW Review Offline was een stellingen, Van Abbemuseum, Eindhoven). als buitenlandse abonnees. In 2015 meldden 900 mensen conferentie over het instabiele ontstaan en de daarop- zich aan voor onze mailings, waarmee wij op een be- volgende geopolitieke hervormingen die leidden tot Dit evenement maakte deel uit van het internationale “Hipper de hip. Na moeizame jaren met stand van in totaal 7.450 adressen kwamen. Een opvallend de ondergang van twee eeuwenoude rijken: het Otto- project Ottomans and Europeans – Reflecting on Five verlaten zalen en een gesloten imago is hoog percentage van de ontvangers, 43%, opende daad- maanse en het Oostenrijks-Hongaarse. Onderzocht Centuries of Cultural Relations en werd ondersteund het roemruchte Witte de With op haar werkelijk de nieuwsbrief. werd welke invloeden deze twee staten verbonden, als door de Europese Unie en SAHA. vrienden of juist als vijanden. Tevens verkende de con- 25e nu eindelijk wat het moest zijn: high- De grote groei in bezoekcijfers in 2014 hebben wij dit ferentie hoe vergelijkbare geschiedenissen en verhalen brow, radicaal en éíndelijk populair.” jaar kunnen stabiliseren. Onze tentoonstellingen van 2015 waren goed bezocht met een totaal aantal bezoekers Kunstenaar Yazan Khalili bij de conferentie The Past 100 Years, Part 1: Wdw Review Offline op 28 februari 2015. Foto: Aad Hoogendoorn Sacha Bronwasser en Stefan Kuiper, de Volkskrant (NL) van ruim 33.000. Het gevarieerde aanbod van lezingen, workshops en discussies, en de diversiteit aan thema’s 32 33 trok ook bezoekers die doorgaans geen tentoonstellingen instelling als Witte de With. Het aantal volgers op Twitter was een spread in de Volkskrant geschreven door Sacha Media-inkoop van beeldende kunst bezoeken. groeide met 2.000 volgers tot een totaal van bijna Bronwasser en Stefan Kuiper naar aanleiding van ons 10.000. Ons Instagramprofiel werd in 2013 gelanceerd jubileum, die niet alleen de actualiteit en urgentie van In 2015 hebben we structureel meer ingezet op online Gezien de internationale relevantie van ons instituut ver- en groeide in 2015 met 33% naar 2.800 volgers. ons programma prees, maar ook het feit dat het publiek adverteren en hebben wij regelmatig gebruik gemaakt staan wij onder publieksbereik niet alleen de bezoekers ons instituut steeds beter weet te vinden. In 2015 ver- van betaalde Facebook-campagnes. De resultaten hiervan die wij ontvangen in ons gebouw, maar ook het publiek Het beleid voor sociale media hebben wij in het najaar schenen er onder andere recensies en artikelen over waren terug te zien in de respons op Facebook en in een dat onze satellietprojecten op andere locaties (landelijk van 2015 geëvalueerd. Vervolgens hebben we nieuwe Witte de With in De Groene Amsterdammer, de Volkskrant, groei van online ticketverkoop voor onze evenementen. en wereldwijd) bezoekt, online via live streams onze strategieën uitgewerkt en toegepast om ons bereik te NRC Handelsblad, Metropolis M, Museumtijdschrift, symposia en lezingen volgt, of ons online journal WdW vergroten, meer interactie met ons publiek te genere- Trouw, Trendbeheer, Extra Extra, de Knack, de Humo en Op lokaal niveau bereikte Witte de With het publiek door Review leest. Daarmee genereren wij een internationaal ren en meer cross-promotie tussen verschillende online de internationale vakbladen Frieze, Art Review, Artforum, middel van maandelijkse advertenties in de Uitagenda off- en online publiek van tienduizenden mensen. kanalen te stimuleren. Monopol, Mousse, Kunstforum, H ART en De Witte Raaf. Rotterdam en vermeldingen op toeristische stadsplatte- Ook was er een reportage in het radioprogramma gronden. Gedurende diverse tentoonstellingen was een Website en social media Pers Nooit Meer Slapen van Radio 1, met een interview met muurvullende afbeelding te zien in het NRCafé aan de Douglas Coupland. Onze programmaonderdelen werden Witte de Withstraat. Ook waren onze tentoonstellingen 2015 stond in het teken van de ontwikkeling van een De reguliere benadering van alle perscontacten bestond vermeld door onder andere AD Rotterdam, de Duitse elke maand een week lang te zien op zo’n 50 digitale nieuwe, gebruiksvriendelijke website, die wij in 2016 in 2015 uit het versturen van gemiddeld twee persbe- Vogue, Contemporary Art Daily en diverse online blogs schermen van Boomerang in diverse horeca- en theater/ lanceren. Daarbij maken wij de geschiedenis van ons richten per groot project. Per mailing werden steeds en culturele agenda’s. filmhuislocaties in Rotterdam. Tijdens International Film instituut digitaal toegankelijk door een online archief 1.850 journalisten en critici in binnen- en buitenland Festival Rotterdam werden er advertenties geplaatst in van alle tentoonstellingen, evenementen, langdurige bereikt. Daarnaast werd een groot aantal van deze ge- Marketing festivalkrant Daily Tiger. projecten en publicaties van Witte de With, verrijkt adresseerden proactief en persoonlijk benaderd via met aanvullend bronmateriaal. telefoon of e-mail, afhankelijk van de aard van het speci- Op het gebied van marketing en lokale outreach heeft Op nationaal en internationaal niveau werd het professio- fieke project of evenement. Middels persoonlijke bena- Witte de With eveneens nieuwe stappen gezet. Wederom nele publiek zowel on- als offline bereikt door advertenties Op de huidige website blijft het bezoek constant. Dit jaar dering werd de pers de mogelijkheid geboden om de hebben we samengewerkt met marketingpartner in Metropolis M en De Groene Amsterdammer, De Witte hebben wij diverse publieksevenementen (lezingen en directeur, curatoren of kunstenaars te interviewen. Leden Rotterdam Festivals (o.a. uitgever van het Rotterdams Raaf, Frieze, Artforum en Cahier. Ook maakt Witte de symposia) live gestreamd op onze website. De wissel- van de pers die Witte de With bezochten, ontvingen cultuurmagazine Uitagenda). Daarnaast zijn we dit jaar With voor tentoonstellingen en publicaties vier keer per werking tussen de website, de sociale media en de digitale een persmap en kregen na afloop de link naar onze pers- lid geworden van Rotterdam Partners, die ons onder jaar gebruik van een aankondiging via E-flux, die wereld- nieuwsbrief wordt gestimuleerd door verschillende be- pagina met afbeeldingen doorgestuurd. De pers die andere vertegenwoordigden met een stand op de World wijd wordt verzonden naar meer dan 90.000 subscribers richten naar de website en sociale media te laten verwijzen. een artikel aan een van onze projecten wijdde, ontving Travel Market in Londen in het najaar van 2015. Ook in de kunstwereld. een dankbericht. onderhouden wij nauw contact met de plaatselijke onder- De sociale-mediakanalen van Witte de With kenden een nemersvereniging. Bewegend beeld aanzienlijke groei. Zo nam het aantal volgers van onze Onze actieve persbenadering genereerde veel positieve Facebook-pagina toe met 3.000 tot meer dan 27.000, een verslaglegging over Witte de With. Een van de hoogte- Om Witte de With onder de aandacht te brengen van alle Witte de With is in de loop van 2015 op diverse manieren opvallend groot aantal voor een middelgrote cultuur- punten van de verslaglegging over Witte de With in 2015 bezoekers van de horeca in en rondom de Witte de bewegend beeld gaan toepassen in de communicatie. Withstraat, werd in 2015 een speciale kortingsflyer ont- Zo hebben wij voor ons 25-jarig jubileum een korte ani- wikkeld en verspreid. Ook boden wij korting aan voor de matie laten maken (15 sec) die niet alleen online, maar bezoekers/klanten van lokale hotels, IFFR, Art Rotterdam, ook in de stad te zien was op het WOW-outdoorscherm Object, TecArt, APCOA parkeergarage, Motel Mozaïque (170 m2) bij het Centraal Station. Verder zijn we vaker en Televizier. Verder speelden wij mee met het Museum- gaan werken met GIF bestanden, bijvoorbeeld voor de spel van de Bankgiro Loterij. Tenslotte kregen houders promotie van onze publicaties. Tenslotte hebben wij van de Rotterdampas gratis toegang tot Witte de With. voor de tentoonstelling met Douglas Coupland zowel een De houders van de in 2015 bij ons geïntroduceerde kort filmpje voor het WOW-scherm gemaakt, als een Rotterdam Welcome Card kregen 50% korting. wat langere video (6 min) die wij via YouTube en onze sociale media hebben verspreid. Sinds afgelopen jaar sturen wij ons flyermateriaal naar diverse andere culturele instellingen in de regio en daar- buiten en zijn A6-flyers door Rotterdam en Amsterdam verspreid. Tevens is een succesvolle postercampagne opgezet voor de tentoonstelling van Douglas Coupland.

Kunstenaar Douglas Coupland en curator Samuel Saelemakers tijdens Artists in Conversation op 10 september 2015. Foto: Aad Hoogendoorn

34 35 Cultureel ondernemerschap Ondernemerschap

Witte de With heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld ACTIVITEITEN 2015 tot één van de grootste Nederlandse presentatie- 16 januari instellingen voor hedendaagse kunst zonder eigen collec- Uitreiking Hendrik Chabot Prijs aan Bik Van der Pol tie. In 2015 had Witte de With een percentage eigen in het Stadhuis Rotterdam inkomsten van 32%, afkomstig uit een aantal bronnen: verkoop van toegangskaarten, groepsrondleidingen, 4 februari publicaties, de contributie van de leden van Club Witte VIP Preview Art Rotterdam de With en verkopen en donaties tijdens de veiling op de Benefietavond. De verhuur van een gedeelte van de 6 februari ruimte op de begane grond aan TENT zorgt daarnaast Rondleiding over Paul Thek in Museum Boijmans Van voor een constante inkomstenbron. Financiële bijdragen Beuningen, Rotterdam komen tevens voort uit de werving van financiële mid- delen via Nederlandse, Europese en andere internationale 24 maart fondsen – zowel publiek als privaat. Bezoek aan Nederlands Fotomuseum Rotterdam met introductie van Marieke Wiegel, hoofd presentaties, Club Witte de With en rondleiding door Frits Gierstberg, curator 24 april Witte de With werkte in 2015 aan het gestaag uitbreiden VIP Preview Art Brussels met rondleiding door van zijn vriendencirkel Club Witte de With. Zo benoemde kunstenaar Germaine Kruip en bezoek aan WIELS Club Witte de With ook dit jaar weer een aantal ambas- Brussel met rondleiding door senior curator Zoë Gray sadeurs die vanuit een gedeelde liefde voor hedendaagse kunst bijdragen aan de ontwikkeling van Club Witte 17 september de With. Daarnaast zetten wij duidelijker in op de maan- VIP Preview Unseen Photography Fair, Amsterdam delijkse Clubevents met speciale, aan kunst, architec- tuur of design gerelateerde evenementen in Nederland 6 november en één keer per jaar een evenement in het buitenland Bezoek aan het satellietprogramma van Sarkis (Respiro) (in 2015 Art Brussels en WIELS in Brussel). Ook hebben bij Museum Boijmans Van Beuningen met een introductie we de Facebookgroep van de Club actiever ingezet door directeuren Sjarel Ex en Defne Ayas en met flyers de Club extra gepromoot tijdens onze events en op Art Rotterdam. Het aantal leden, die € 100 26 november per jaar betalen voor het lidmaatschap, steeg met 25%. Bezoek aan de RijksakademieOPEN in Amsterdam tijdens het Amsterdam Art Weekend In 2015 zijn de lidmaatschappen van de Private Circle (voor particulieren) en de Corporate Circle (voor bedrijven) 10 december niet uitgebreid. Zowel particulieren als bedrijven worden Bezoek aan de tentoonstelling van Jan Schoonhoven in tijdens de jaarlijkse benefietavond actief benaderd voor Museum Prinsenhof Delft met rondleiding door curator een lidmaatschap, maar we hebben gemerkt dat particu- Marga Schoemaker en aansluitend een bezoek aan lieren of organisaties die ons via hun aanwezigheid bij kunstencentrum Kadmium in Delft met een rondleiding de benefietavond of middels een donatie begunstigden, door curator en kunstenaar Rik van Hazendonk daarnaast niet overgaan tot een lidmaatschap. In plaats daarvan zijn we van plan om particulieren en bedrijven via een persoonlijke benadering meer te gaan betrekken bij CLUB WITTE DE WITH AMBASSADEURS 2015 het artistieke proces van de kunstenaar, zodat zij kunnen Martijn Brenninkmeijer, catering manager & flower design ervaren op wat voor manier hun financiële bijdrage ‘het Nathanja van Dijk, oprichter en curator A Tale of a Tub verschil maakt’. Noor Mertens, conservator Moderne & hedendaagse kunst en Stadscollectie Museum Boijmans Van Beuningen Frank Uffen, director of marketing & partnership The Student Hotel Marieke Wiegel, hoofd presentaties Nederlands Fotomuseum Anne van der Zwaag, directeur OBJECT Rotterdam

Keynote lezing door kunstenaar Ahmet Öğüt tijdens de Benefietavond bij Undercurrent in Amsterdam op 8 oktober 2015. Foto: Aad Hoogendoorn Foto: 2015. op 8 oktober in Amsterdam bij Undercurrent tijdens de Benefietavond Öğüt Ahmet door kunstenaar lezing Keynote 38 39 Benefietavond Kunst Nu

8 oktober 2015 Zesdelige spoedcursus hedendaagse kunst Locatie: Undercurrent, Amsterdam De zesdelige spoedcursus Kunst NU over hedendaagse Eén van onze ondernemersactiviteiten in 2015 was de kunst, in samenwerking met de Appel arts centre, werd jaarlijks terugkerende benefietavond met veiling, in in 2015 opnieuw georganiseerd. Beide instituten boden samenwerking met de Appel arts centre in Amsterdam. de reeks aan in het najaar. De cursus werd gegeven door De benefietavond is bedoeld om particuliere financiering kunstenaars, critici en curatoren die zelf actief zijn in de voor toekomstige tentoonstellingen, publieke programma’s kunstwereld en de actuele ontwikkelingen in de kunst en publicaties te stimuleren. De avond vond plaats op op de voet volgen. In 2015 nam een groep van 36 perso- donderdag 8 oktober 2015 bij Undercurrent in Amsterdam nen deel aan de cursus bij Witte de With. en stond in het teken van de jubilea van beide instellingen: vijfentwintig jaar Witte de With Center for Contempo- 1. Kunst & Idee door Phillip van den Bossche, rary Art en veertig jaar de Appel arts centre. Bijna 170 directeur Mu.ZEE Oostende, België gasten – verzamelaars, kunstprofessionals, kunstenaars 16 september 2015 en andere weldoeners – waren aanwezig om beide instituten te ondersteunen. 2. Kunst & TV door Bart Rutten, curator Stedelijk Museum Amsterdam De belangrijkste programmaonderdelen van de avond 30 september 2015 (gemodereerd door Lucas de Man) waren een een lezing van kunstenaar Ahmet Öğüt: “Artifact (hereafter referred 3. Kunst & Technologie door Juha van’t Zelfde, to as the work of art)” en een veiling die wederom onder schrijver/curator, artistiek directeur Lighthouse Brighton leiding stond van Christie’s Amsterdam. De veiling be- 14 oktober 2015 vatte werken die gedoneerd waren door de volgende kunstenaars: Remco Torenbosch, Ni Haifeng, Rossella 4. Kunst & Verf door Berend Strik, Biscotti, Femke Herregraven, Narcisse Tordoir, Willem beeldend kunstenaar de Rooij, Haegue Yang, Rory Pilgrim en Michael Portnoy. 28 oktober 2015 Dit jaar bundelden Witte de With en de Appel voor het eerst hun krachten met het online veilinghuis Paddle8. 5. Kunst & Kritiek door Janneke Wesseling, Deze Benefietveiling was de primeur van Paddle8 in kunstcriticus voor NRC Handelsblad Nederland. De veiling was succesvol met een opbrengst 11 november 2015 van ruim € 73.000, ondanks het feit dat diverse kunste- naars hun werken hadden teruggetrokken vanwege 6. Kunst & Geld door Olav Velthuis, het ontslag van de directeur van de Appel arts centre. professor aan de Universiteit van Amsterdam De kosten en opbrengsten werden zoals altijd gedeeld 25 november 2015 en dragen bij aan het private inkomen van beide in- stellingen. Wij zijn alle deelnemende kunstenaars en de aanwezige gasten zeer erkentelijk voor hun steun.

40 41 tijdens de Benefietavond Amsterdam Christie’s van Tupker Benthe Veiligmeester Aad Hoogendoorn Foto: 2015. op 8 oktober in Amsterdam bij Undercurrent Kwantitatieve gegevens Bezoekersaantallen Persoverzicht

ALG WITTE DE WITH 2015 Jaarverslag 2015 Plan 2015 Jaarverslag 2014 Algemeen Witte de With MAART 22 mei, Witte de With Center for Contem- ARTIN Art In The Age Of 1 mrt, Aciyi hazineye, zehri bala. porary Art – Rotterdam. www.digicult.it ARTIN DA Defne Ayas voor Witte de With IstanbulArtNews. DA 26 mei, Witte de With. www.salonho. Tentoonstellingsperiodes 3 4 3 DC Douglas Coupland 1 mrt, Lum, Ken. Special Feature: Hans blogspot.nl ALG Tentoonstellingen (presentaties) 8 5 5 DH Dai Hanzhi van Dijk at Witte de With Center for 27 mei, Donker, Birgit. De vijf mooiste Publicaties 4 5 6 EV Events Witte de With Contemporary Art. Yishu. DH Biënnalepaviljoens volgens Birgit Donker. Debatten / lezingen / symposia 79 24 82 CHAR Character Is Fate 4 mrt, Keunen, Yvonne. Terug naar de De Groene Amsterdammer. DA Bezoekers Witte de With (Rotterdam) 33.011 21.500 36.468 NHUM NO HUMANS INVOLVED basis zonder ‘blingbling’. AD Rotterdams 28 mei, Hordijk, Rinske. Video op maandag: P EV Bezoekers overige Witte de With- Publicaties Dagblad. maak kennis met Biënnale-kunstenaar 25Y DA presentaties (nationaal & internationaal) 86.567 30.000 96.140 In Light Of 25 Years 31 mrt, Wijers, Louwrien. Fembieb, Sarkis. www.kunstbeeld.nl aflevering 67. Opzij. DA 29 mei, Hordijk, Rinske Rotterdamlezing. Co-producties 5 5 6 JANUARI 31 mrt, Mosselman, Arnold. In a white room NRC Handelsblad. ALG Bezoekers Witte de With-website 171.997 150.000 180.523 8 jan, Kammer, Claudia en Lent van, Daan. with black curtains near the station. 31 mei, De Coninck, Frits, De relativerende Bezoekers WdW Review 23.364 – 17.178 8 Hangijzers in cruciaal cultuurjaar. Metropolis M. ALG kracht van inkt. Museumtijdschrift. ALG Contacturen educatie 9.133 3.000 10.110 NRC Handelsblad. ALG 31 mei, Aan het scherm gekluisterd. Bezoekers educatieve activiteiten 6.687 1.000 6.689 14 jan, Verdieping. Volkskrant bijlage. EV APRIL Kunstbeeld. ARTIN Samenwerkingen binnen Rotterdam 24 15 24 14 jan, Signals: Bruce McClure. 1 apr, Van Koningsveld, Mare, Reviews, 31 mei, Dosogne, Christophe. De blik- EV ARTIN DA Aantal uren open 2.191 – 1.932 Volkskrant bijlage. Art In The Age Of. Metropolis M. vangers. Kunst & Antiek journaal Collect. 20 jan, Jubileumjaar van Witte de With 1 apr, Kunstavond ‘Witte de With’. 31 mei, In Light Of 25 Years. Villa d’Arte. 25Y gaat van start. www.deweekkrant.nl 25Y De Botlek. ALG 21 jan, Jubileumjaar van Witte de With gaat 2 apr, Architektur und Soziologie. JUNI PRESENTATIES BIJ WITTE DE WITH Periode van start. Havenloods div locaties. 25Y Archithese. ALG 1 jun, Art In The Age Of…Planetary Compu- 21 jan, De kunsthoogtepunten van januari 24 apr, Zwetsloot, Joris. Theater: Dercon tation. Frieze Magazine op Instagram. ARTIN Dai Hanzhi: 5000 Artists 01.01.15 – 04.01.15 2015. www.cultuurbewust.nl 25Y van Tate naar Volksbühne. Volkskrant. ALG 1 jun, Serralves Museum of Contemporary In Light Of 25 Years 27.01.15 – 17.02.16 22 jan, Zaterdag 24 jan. Metro Rotterdam. EV 26 apr, Van Leeuwen, Anna. Update Venetië: Art. E-flux. ARTIN Rotterdam Cultural Histories doorlopend 23 jan, Schot, Jelle. In de schijnwerper. Defne Ayas over het Turkse paviljoen. 3 jun, Westerlaken, Nell. Abu Dhabi schokt VPRO Gids. EV Kunstbeeld. DA museumtop. Volkskrant. DA Character Is Fate 27.01.15 – 03.01.16 27 jan, 25 jaar Witte de With. 26 apr, Conference ‘The past 100 years’ 7 jun, Het pellen van de ui. Art In The Age of…Energy and Raw Material 22.01.15 – 03.05.15 www.rotterdamuitburo.nl 25Y @ Witte de With. Newsletter Ottomans www.blikvangen.nl NHUM NO HUMANS INVOLVED 21.05.15 – 16.08.15 28 jan, Jubileum. Dichtbij. 25Y and Europeans. ALG 9 jun, Leeuwen Van, Anna. Hier is sprake Art In The Age of…Planetary Computation 21.05.15 – 16.08.15 28 apr, Gratis kunstavond in Witte de With- van een richtingenstrijd. Volkskrant. DA Art In The Age of…Asymmetrical Warfare 10.09.15 – 03.01.16 FEBRUARI kwartier. AD Rotterdams Dagblad. ALG 10 jun, Schavemaker, Margriet. Bit Rot 10.09.15 – 03.01.16 1 feb, Dosogne, Christophe. Defne Ayas. 29 apr, “Art In The Age Of…Energy and Raw Het stedelijk Museum Amsterdam… Collect AAA. DA Material”. www.mousse-magazine.it ARTIN www.journaal.stedelijk.nl ARTIN 1 feb, Hurk Van Der, Berthe. The past and 30 apr, Willem de Rooij at Witte de With. 11 jun, Philipsen, Lotte. Weekendje Totaal aantal bezoekers Witte de With (Rotterdam) 33.011 the future of contemporary art. Discover Contemporary Art Daily. 25Y Rotterdam: 48 uur in New York van Benelux. CHAR Europa. www.m.weekend.knack.be ALG 6 feb, Rotterdam Cultural Histories #4. MEI 14 jun, Art In The Age Of…. OVERIGE BEZOEKERS www.rotterdam.nl EV 1 mei, Hedendaagse kunst: Witte de With www.artviewer.org ARTIN 6 feb, Opening Rotterdam Cultural Center for Contemporary Art. Televizier. ALG 14 jun, HOWDOYOUSAYYAMIN- Nationaal 29.873 Histories #4. www.swotee.nl EV 1 mei, Van Eyck deelnemers. Nieuwsbrief AFRICAN? www.artviewer.org NHUM ARTIN Internationaal 56.694 11 feb, Cultuurnacht ‘nieuwe stijl’. Van Eyck. 16 jun, ‘Bit Rot’ – Douglas Coupland in Dichtbij div locaties. EV 1 mei, Nieuws. www.wva-astrologie.nl CHAR Witte De With Centrum Hedendaagse 12 feb, Dost, Lennard. ‘Art In The Age 8 mei, Voss, Julia. Türkisch-armenische Kunst. www.kunstkrant.nl DC Of…’. H ART. ARTIN Völkerverständigung im sakralen Raum. 17 jun, Owen Mundy in Art In The Age 12 feb, Bhugwansing, Damini, Art In The Frankfurter Allgemeine. DA Of… www.news.art.fsu.edu ARTIN Age Of…. www.cultuurbewust.nl ARTIN 9 mei, Kemmer, Claudia en Smallenburg, 17 jun, Krasnov, Oleg. More than 70 18 feb, Boer den, Rob. Het Beeldende Sandra. De Biënnale van de weemoed. artists from… www.rbth.com DA Kunstjournaal. ALG NRC Handelsblad. DA 17 jun, Gat, T. Artist Profile: Julia Weist. 25 feb, Kaartverkoop gestart voor 11 mei, Venedik’te ‘soykirim’ krizi. www.rhizome.org ARTIN Museumnacht010. Dichtbij div locaties. EV www.gold.ajanspress.com DA 19 jun, Janssen, Nanda. Navine G. 26 feb, Rotterdam: Baas Witte de With 14 mei, Aktar, Cengiz. ‘Respiring’ in Khan-Dossos Komt Hier Aan Deze Gele naar Biënnale. AD Rotterdams Dagblad. DA Venice. Zaman Today. DA Vlaktes. www.projectprobe.net ARTIN 28 feb, Meijers, Jack. Atelier: Benoít 15 mei, Martin, Jean-Hubert. Turquie 30 jun, 25 jaar Witte de With. Hermans, kunstenaar. Eigen Huis & (Arsenal) Sarkis. Art Press. DA Museumtijdschrift. NHUM Interieur. ALG 19 mei, Witte de With Center for 30 jun, Jaarverslag Platform BK. 28 feb, Kinsen, Dana. IFFR Lichtkunstenaar Contemporary Art: NO HUMANS… BK-Informatie. ALG Bruce Mc Clure. Filmkrant.nl EV www.e-artnow.org NHUM 30 jun, Bronwasser, Sacha. De wereld van 29 feb, Museumnacht010. Weekblad 20 mei, Architectuurlezing over Nieuw data lijkt zo ongrijpbaar. Volkskrant. ARTIN Hoogvliet. EV Leyden. Alkmaars Weekblad. ALG 30 jun, Witte de With | Center for 21 mei, Bosch, Jeroen. Art In The Age Of Contemporary Art. www.lettergoesting. & NO HUMANS INVOLVED @ WDW. wordpress.com 25Y www.trendbeheer.com ARTIN

44 45 JULI 10 sep, Sterling. Bruce. Douglas Coupland: 13 okt, Luyten, Anna. Een blik in het brein 1 jul, Cover van Cabinet. ALG Bit Rot. www.weird.nl DC van Douglas Coupland. Knack. DC 1 jul, The Living Internet. IP. DC 11 sep, Beeldende Kunst. 20 okt, Smets, Sandra. Douglas Coupland Jaaragenda 1 jul, Boer Den, Rob. Witte de With, www.24uurcultuur.org DC vertelt een eigenzinnig verhaal… Rotterdam: Douglas Coupland. 11 sep, Art in the Age of… NRC NEXT. DC Het Beeldende Kunstjournaal. DC www.susanschuppli.com ARTIN 21 okt, Pama, Gretha. Het interview. 7 jul, Neuendorf, Henri. Art World. 11 sep, Witte de With | Douglas Coupland NRC NEXT. ALG www.news.artnet.com DA ‘Bit Rot’. www.rrkc.nl DC 22 okt, Rotterdam’s 10 Stunning Contem- 8 jul, Rotaryclub organiseert het tweede 11 sep, Art In The Age Of… porary Art… www.theculturetrip.com DC ARTIN Oegstgeester Dictee. Oestgeester www.exhibitionist.nl 22 okt, Leij, Machteld. De Realiteit van 2014 – 2015 Opdrachtenserie In Light Of 25 Years APRIL ALG ARTIN Courant. 13 sep, Douglas Coupland. Oorlog en Geweld. H ART. Dai Hanzhi: 5000 Artists Mahony: Safe Harbour Opdrachtenserie In Light Of 25 Years DC 9 jul, 6th Moscow Biennale announces www.showroommamma.nl 29 okt, Lent van, Daan. Kunstenaars: Tentoonstelling 27 januari – 1 maart 2015 An evening with Freek Wambaq DA programme and… www.artreview.com 15 sep, Leeuwen van, Anna. Douglas Kom uit repetitiehok of atelier en ga 4 september 2014 – 4 januari 2015 Kunstenaarslezing DC ALG 14 jul, One of us is on the wrong side of Coupland toont zich ook… Volkskrant. vergaderen. NRC Handelsblad. FEBRUARI 2 april 2015 25Y history! www.crtv.nl 16 sep, Rotterdam viert de wederopbouw. 31 okt, Cube Designmuseum. Rotterdam Cultural Histories #3: Witte de With op Art Rotterdam ALG DC 17 jul, Gillick, Liam. Fake… Exhibition. Havenloods. NRC Handelsblad. Steen in Water Presentatie op kunstbeurs Plek010: Ontvangst met borrel en ARTIN ALG Mousse. 16 sep, Een all-time favoriet is… Fonk. 31 okt, txt Nederland. Collect Kunst Tentoonstelling in co-productie met TENT 5 – 8 februari 2015 aansluitend Kunstblocktour ALG 17 jul, Beeldende kunst. Dagblad de 16 sep, Moscow Biennale to open next week. Antiek Design. 12 september 2014 – 25 januari 2015 Locatie: Van Nelle Fabriek, Rotterdam 3 april 2015 Limburger. ALG www.calvertjournal.com DA 17 jul, Wereldwijd Tekenfestival in 17 sep, Ruyters, Domeniek. Witte Raaf. NOVEMBER JANUARI Ochtendopenstelling voor Opdrachtenserie In Light Of 25 Years ALG ALG Rotterdam. Nederlands Dagblad. www.metropolism.com 1 nov, Douglas Coupland’s personal Studium Witte de With: VIP’s Art Rotterdam Wineke Gartz: 000 VA Auroral Blue 18 jul, Tekenfestival Rotterdam is even 18 sep, Cultuurredactie. De Appel ont- narrative. On Being Couplandesque. The Read-In Series 5 februari 2015 7 april 2015 – 10 mei 2015 ALG ALG DC een… Friesch Dagblad. slaat directeur. NRC Handelsblad. www.damnmagazine.net Read-In #5: Emancipation(s) 20 jul, Rotterdam toneel van wereldwijd 19 sep, Ali, Haroon. Generation next. 2 nov, Verschuer van, Nynke. Het algoritme Leesgroep i.s.m. de Willem de Kooning Art Rotterdam / Mondriaan Fonds Motel Mozaïque ALG DC tekenfestival. Reformatorisch Dagblad. Sir Edmund (Volkskrant). is het orakel van de 21e eeuw. Academie – Critical Studies Gastbezoek Curators Programme 10 en 11 april 2015 DC 20 jul, Pearce, Marsha. Black 22 sep, How to Gather?. 6th Moscow Vrij Nederland. 10 januari 2015 5 februari 2015 DA Aesthetics and Being in the World. Biennale. www.anti-utopias.com 10 nov, Moscow Biennale. Yamsessie NHUM DA www.arcthemagazine.com 25 sep, Steverlynck, Sam. Biënnale Moskou www.artforum.com The Art Of Generosity Rotterdam Cultural Histories #4: Live muziek, jamsessie onder leiding DA 22 jul, De Cock, Ines. Discovering is ‘work in progress’. De Standaard. 12 nov, Bit Rot – Douglas Coupland. Leesgroep i.s.m. Centre for Art and Philos- Paul Thek in het Lijnbaancentrum van leden van HOWDOYOUSAYYAM- ALG DC Rotterdam. www.cashmere.coffee.com 26 sep, Bosman, Andrea. De intimiteit van www.missyvy.nl ophy, Erasmus Universiteit Rotterdam Tentoonstelling in co-productie met TENT INAFRICAN? DC 31 jul, NO HUMANS INVOLVED – woorden. Trouw Tijd. 14 nov, Serrano, Maria Martens. Laying 14 januari 2015 6 februari – 7 juni 2015 19 april 2015 Rotterdam. BK-Informatie. NHUM 28 sep, Killian, Joris. Recensie: Art In The bare a visual… Artdependence. 25Y ARTIN 31 jul, Art in The Age Of… Age Of. www.8weekly.nl 17 nov, Sky-Rehberg, Vivian, Douglas Club Witte de With: The Art Of Generosity Club Witte de With: ARTIN DC BK-Informatie. 28 sep, Vogel, Sabine. Biennale: Post- Coupland. Frieze Magazine. Uitreiking Hendrik Chabot Prijs Leesgroep i.s.m. Centre for Art and Philos- Bezoek Art Brussels (Germaine Kruip) / DA sowjetische Träume. www.diepresse.com 17 nov, Sky-Rehberg, Vivian, Douglas aan Bik Van der Pol ophy, Erasmus Universiteit Rotterdam Wiels (Zoë Gray) DC AUGUSTUS 28 sep, Höller, Herwig. Veredelungs- Coupland. www.frieze.com 16 januari 2015 11 februari 2015 24 april 2015 DA 1 aug, Vandromme, Frederick. Douglas prozesse… www.destandart.at 19 nov, Lent van, Daan. Koop een kunst- Locatie: Stadhuis Rotterdam DC Coupland. HUMO. 30 sep, The Big Draw (festival). werk en vlieg gratis door de mondiale Rotterdam Initiative Lunch sessie Art In The Age Of... ALG ALG 1 aug, Minor Critical Studies. We’re Havenloods Charlois. kunstwereld. NRC Handelsblad. Art’s Birthday met een presentatie van Annie Seaton: Energy and Raw Material ALG DC Creating 010. 30 sep, Haye van der Werf, Huib. HowDo 20 nov, Bit Rot. www.artslant.com 17 januari 2015 Diaspora, Blackness, and the Dutch Intoxicants NHUM 4 aug, Steenhuizen, Julia, “My blackness is YouSayYaminAfrican? Artforum. 30 nov, Ayas, Defne. Kiev Moskou. Locatie: MUHKA, Antwerpen Atlantic Filmprogramma en lezing NHUM DA not a weapon”. www.metropolism.com 30 sep, Vlietstra, Caroline. ’s Werelds Metropolis M. 19 februari 2015 29 april 2015 ALG 5 aug, Kunst in het Witte de Withkwartier. grootste tekenfestival. De Telegraaf. Witte de With Publishers: ALG Havenloods. 30 sep, Directeur Witte de With co- DECEMBER Boekenbeurs Art In The Age Of… Opdrachtenserie In Light Of 25 Years ALG DA 7 aug, The Big Draw, Fonk. curator Biënnale Moskou. BK-Informatie. 1 dec, Mamber, Renate. ‘Door kunst bezig 17 en 18 januari 2015 Energy and Raw Material An evening with Wineke Gartz ALG 12 aug, Festival ‘Kunst in het Witte de With- 30 sep, Ruyters, Domeniek. Lili Reynaud- zijn met de stad waarin je leeft’. ROM. Locatie: Stedelijk Museum Amsterdam Oil for Aladdin’s Lamp Kunstenaarslezing ALG ALG kwartier’ Rotterdam Zuid Dichtbij. Dewar. Metropolis M. 5 dec, Kooyman, Marjolein. PvdA’er redt Filmprogramma en presentatie 30 april 2015 12 aug, Festival ‘Kunst in het Witte de With- 30 sep, Gruijthuijsen, Krist. Expansief het cultuurbudget. AD Rotterdams Signals: Bruce McClure 19 februari 2015 ALG ALG ALG kwartier’ Hoeksche Waard Dichtbij. Hongkong. Metropolis M. Dagblad. Tentoonstelling i.h.k.v. IFFR MEI 19 aug, Tokmetzis, Dimitri. Deze zes expo- 9 dec, Douglas Coupland “Bit Rot” 22 januari – 1 februari 2015 The Past 100 Years, Part 1: Rotterdam Initiative Lunch sessie met ARTIN DC sities doen je… De Correspondent. OKTOBER www.mousemagazine.it WdW Review Offline een presentatie van Nana Adusei-Poku: 24 aug, Wegen van der, Jose. Bit Rot van 1 okt, Wenn die Bilder balancieren. 17 dec, Jansen, Ed. Douglas Coupland. Art In The Age Of… Conferentie A talk on cultural diversity DC ALG DC Douglas Coupland. www.kunstblog.nl Die Zeit. www.jegensentevens.nl Energy and Raw Material Ontwikkeld met en door WdW Review 12 mei 2015 ALG 31 aug, The Big Draw. Talkies Magazine. 5 okt, Wit De, Jorien. ‘Iedereen kan 28 dec, De beste tentoonstellingen van Tentoonstelling in het kader van Ottomans & Europeans ALG DC tekenen’. AD Rotterdams Dagblad. 2015. www.8weekly.nl 23 januari – 3 mei 2015 28 februari 2015 Opdrachtenserie In Light Of 25 Years ALG SEPTEMBER 6 okt, 7X mooi. Metro Uit in Rotterdam. AS LONG AS IT LASTS DC ALG 1 sep, Autorenkunst. Vogue. 7 okt, The Big Draw. Havenloods Noord. Good Stock on the Dimension Floor: MAART 12 mei 2015 – 7 juni 2015 DC 1 sep, Douglas Coupland. Monopol. 8 okt, Coupland, Douglas. Wonkr en an Opera Club Witte de With: 1 sep, Smit, Adelheid. NO HUMANS de Gouden Eeuw van de Intuitie. Filmvertoning Bezoek Nederlands Fotomuseum & Good Stock on the Dimension Floor NHUM DC INVOLVED. Puntkomma. De Groene Amsterdammer. 24 januari 2015 Las Palmas, Rotterdam 13 mei 2015 4 sep, news: Moscow Biennale announces 9 okt, Dijk van, Andre. Recensie: Bit Rot. Locatie: Cinerama 24 maart 2015 Locatie: Hogeschool Rotterdam participants. www.rusianartandculture. www.8weekly.nl DC DA com 9 okt, Bronwasser, Sacha en Kuiper, Karakter Is Lot Opdrachtenserie In Light Of 25 Years Art In The Age Of… ALG 4 sep, Douglas Coupland – Bit Rot. Stefan. Hipper de hip. Volkskrant. Willem de Rooij Freek Wambacq: Cheval dansant le hula Planetary Computation DC www.apracticeforeverydaylife.com 10 okt, Knols, Karolien. Ook docenten 27 januari 2015 – 3 januari 2016 3 maart – 5 april 2015 Tentoonstelling DC 10 sep, Bit Rot. www.ammodo.org zeggen vertrouwen in bestuur De Appel 22 mei 2015 – 16 augustus 2015 ALG 10 sep, Thomson and Craighead… op. Volkskrant. In Light Of 25 Years Museumnacht010 ARTIN www.carrolfletcher.com 10 okt, Schurian, Andrea. Yanis Varoufakis. Tentoonstelling / Opdrachtenserie 7 maart 2015 NO HUMANS INVOLVED DA 10 sep, 10 September 2015 opening at Witte www.derstandard.at 27 januari 2015 – 3 januari 2016 HOWDOYOUSAYYAMINAFRICAN? DC de With. www.dutchartinstitute.eu 10 okt, Moscow Biennale of Contemporary Ontvangst i.h.k.v. ArtTable New York trip: Tentoonstelling DA 10 sep, Bit Rot, Douglas Coupland. Art. E-Flux. The Best Of The Netherlands 22 mei 2015 – 16 augustus 2015 DC www.rotterdamviertdestad.nl 10 okt, Jocks, Heinz-Norbert. 21 maart 2015 Die 6. Moskau Biennale. Artmanagement. DA

46 47 Symposium The Internetional SEPTEMBER Opdrachtenserie In Light Of 25 Years Art In The Age Of... Studium Witte de With: 22 en 23 mei 2015 Witte de With Publishers: Camille Henrot: The Beaver Moon Asymmetrical Warfare Class of ’16 #1 Boekpresentatie Bit Rot 24 september – 25 oktober 2015 Uneasy listening: Susan Schuppli & Educatief programma JUNI Douglas Coupland – een literaire Chris Woods 15 december 2015 NO HUMANS INVOLVED ontmoeting Kunst NU Lezing Reading door Teana Boston-Mammah 2 september 2015 Spoedcursus hedendaagse kunst 5 november 2015 Club Witte de With: 5 juni 2015 Locatie: Bozar, Brussel Les 2: Kunst & TV Bezoek tentoonstelling Kijk, Jan door Bart Rutten Club Witte de With: Schoonhoven in Museum Prinsenhof Delft Club Witte de With: Artists in Conversation 30 September 2015 Bezoek tentoonstelling Sarkis: Respiro 10 december 2015 Kunstblocktour Artist talks, opening Art in the Age Of… 6 november 2015 5 juni 2015 Asymmetrical Warfare, opening en OKTOBER Locatie: Museum Boijmans Van Witte de With Publishers: boeksignering Bit Rot The Big Draw Beuningen, Rotterdam Friends With Books – Art Book Fair Berlin Opdrachtenserie In Light Of 25 Years 10 september 2015 Tekenfestival Boeklancering Character is Fate & Özlem Altin: No story, no 3 en 4 oktober 2015 Studium Witte de With: Artist talk Defne Ayas en Willem de Rooij 9 juni – 12 juli 2015 Bit Rot – Douglas Coupland The Read-In Series 11 – 13 december 2015 Tentoonstelling Benefietavond i.s.m. de Appel arts centre Read in #4: Alex Williams & Nick Srnicek Locatie: Hamburger Bahnhof – KillYourPhone.COM 11 september – 3 januari 2015 Online veiling i.s.m. Paddle8: Leesgroep i.s.m. de Willem de Kooning Museum für Gegenwart Workshop tijdens het Rotterdamse 22 september – 7 oktober 2015 Academie – Critical Studies WIRED festival Art in the Age of… Veiling i.s.m. Christie’s: 8 oktober 2015 11 november 2015 Art In The Age Of... 11 – 13 juni 2015 Asymmetrical Warfare Locatie: Undercurrent, Amsterdam Asymmetrical Warfare Locatie: Schouwburgplein, Rotterdam Tentoonstelling Kunst NU Shadow World: Johan Grimonprez 11 september – 3 januari 2015 Studium Witte de With: Spoedcursus hedendaagse kunst Filmvertoning Karakter Is Lot: de horoscoop The Read-In Series Les 5: Kunst & Kritiek 15 december 2015 Rondleiding Karakter Is Lot door Kunst in het Witte de Withkwartier Read-In #2: Georges Bataille door Janneke Wesseling Wietse Coppes Kunstfestival & opening cultureel seizoen Leesgroep i.s.m. de Willem de Kooning 11 november 2015 De liveshow De Derde Dinsdag # 30 tot 13 juni 2015 11 – 13 september 2015 Academie – Critical Studies en met # 38 vond maandelijks plaats op: 14 oktober 2015 Opdrachtenserie In Light Of 25 Years 20 januari 2015 Witte de With Witte de With Publishers: Cocktails & Helvetica An evening with Germaine Kruip 17 februari 2015 Ro Theater I Never Read Art Book Fair Print- en designworkshop Kunst NU Kunstenaarslezing 17 maart 2015 Maas 17 – 20 juni 2015 met Douglas Coupland Spoedcursus hedendaagse kunst 12 november 2015 21 april 2015 De Doelen Locatie: Kaserne, Basel 11 september 2015 Les 3: Kunst & Technologie 19 mei 2015 Worm Locatie: Galerie de Kromme Elleboog door Juha van ’t Zelfde Studium Witte de With: 16 juni 2015 TENT JULI 14 oktober 2015 The Read-In Series 20 oktober 2015 Showroom MAMA Vlaamse bloggers bezoeken Witte de With Witte de With Publishers: Read-In pitch 17 november 2015 Witte de With Bloggerstour in Rotterdam voor Paper/View Art Book Fair Witte de With Publishers: Leesgroep i.s.m. de Willem de Kooning 15 december 2015 Schouwburg Belgische bloggers, georganiseerd door 11 – 13 september 2015 Vancouver Art Book Fair (vertegen- Academie – Critical Studies In juli, augustus en september vond MissPublicity Locatie: Wiels, Brussel woordigd door Project Space) 18 november 2015 De Derde Dinsdag niet plaats. 3 juli 2015 17 – 18 oktober 2015 Opdrachtenserie In Light Of 25 Years Locatie: Vancouver Art Gallery Art In The Age Of... Elke eerste vrijdag van de maand zijn NO HUMANS INVOLVED An evening with Zin Taylor Asymmetrical Warfare Witte de With en de andere Kunstblock- Reading door Samir Bantal Kunstenaarslezing Rotterdam Cultural Histories #6: The Sprawl: Metahaven & partners in de Witte de Withstraat open 3 juli 2015 16 september 2015 Video at the Lijnbaancentrum Benedict Singleton tot 21 uur. Deze avondopenstellingen Tentoonstelling in co-productie met TENT Lezing en filmvertoning (Kunstblock Fridays) vonden plaats op: Jeugd Vakantiepaspoort Kunst NU 22 oktober 2015 – 7 februari 2016 24 november 2015 2 januari 2015 11 juli – 16 augustus Spoedcursus hedendaagse kunst 6 februari 2015 Les 1: Kunst & Idee Opdrachtenserie In Light Of 25 Years Kunst NU 6 maart 2015 (kunstavond XL) Between Nothingness & Infinity – door Phillip van den Bossche Germaine Kruip: A Room, 4 minutes Spoedcursus hedendaagse kunst 3 april 2015 Ontologies of Blackness 16 september 2015 27 oktober – 29 november 2015 Les 6: Kunst & Geld 1 mei 2015 Symposium met o.a. door Olav Velthuis 5 juni 2015 HOWDOYOUSAYYAMINAFRICAN Studium Witte de With: Studium Witte de With: 25 november 2015 3 juli 2015 14 juli 2015 The Read-In Series The Read-In Series 7 augustus 2015 Introductie Read-In #3: Gilles Deleuze & Felix Guattari Club Witte de With: 4 september 2015 Opdrachtenserie In Light Of 25 Years Leesgroep i.s.m. de Willem de Kooning Leesgroep i.s.m. de Willem de Kooning Amsterdam Art Weekend 2 oktober 2015 Xu Zhen: One of Us Is On the Wrong Academie – Criticial Studies Academie – Critical Studies 26 november 2015 6 november 2015 Side Of History! 17 september 2015 28 oktober 2015 Locatie: RijksakademieOPEN, Amsterdam 4 december 2015 14 juli – 16 augustus 2015 Club Witte de With: Kunst NU Gastbezoek curatoren uit Chili en Rotterdam Cultural Histories #5: Unseen Photo Fair Spoedcursus hedendaagse kunst Colombia (Mondriaan Fonds) Zomercarnaval 17 september 2015 Les 4: Kunst & Verf 30 november 2015 Tentoonstelling in co-productie met TENT Locatie: Westergasfabriek, Amsterdam door Berend Strik 25 juli – 11 oktober 2015 28 oktober 2015 DECEMBER Witte de With Publishers: Opdrachtenserie In Light Of 25 Years Open Set New York Art Book Fair NOVEMBER Raimundas Malašauskas: What are we Dutch Graphic Design Summer School 18 – 21 september Studium Witte de With: looking at tonight? Kunstblock event Locatie: MoMA PS1, New York The Politics of Everyday Sound 1 december 2015 – 17 januari 2016 27 juli – 9 augustus 2015 Masterclass i.h.k.v. Art In The Age Of... Studium Witte de With: Asymmetrical Warfare Art In The Age Of... AUGUSTUS The Read-In Series 5 november 2015 Energy and Raw Material Opdrachtenserie In Light Of 25 Years Read-In #1: Karl Marx & Friedrich Engels Mineral Rights: Lara Almarcegui Zin Taylor: A Segment of Translation Leesgroep i.s.m. de Willem de Kooning Lezing 18 augustus – 23 september 2015 Academie – Critical Studies 2 december 2015 23 september 2015

48 49 50 51 Aad Hoogendoorn Foto: 2015. januari op 27 de With 25 jaar Witte alle genodigden en staf tijdens de viering van van Groepsfoto Financieel verslag Exploitatie activiteiten 2015 & Rekening baten en lasten

KOSTEN CLB WdW/R KBL HED R/CUL CHAR 25Y ARTN1 ARTN2 ARTN3 NHUM CON PUB DC EDU BEN KNU VOOR ALG TOTAAL

Voorbereidingskosten – – – – – – 129 477 76 91 625 231 – 2.291 42 145 – – – 4.107 Overname – – 2.506 – – – – – – – – – – – – – – – – 2.506 Honoraria 240 36.451 308 5.378 228 9.388 14.770 22.495 10.821 33.878 19.728 6.652 1.900 31.511 7.837 8.096 1.697 1.375 – 212.751 Reis/verblijf genodigden 27 1.975 – – – 1.884 3.709 8.270 2.764 8.012 21.063 4.587 – 23.317 1.290 48 42 570 – 77.558 Representatie 241 – 269 282 – – 931 3.646 1.982 2.448 3.103 986 129 4.933 300 – 22 -880 – 18.389 Verzekeringen – – – – – – – 115 123 199 – – – 876 – – – – – 1.313 Transportkosten – – – – – 136 631 8.250 8.239 8.042 530 – – 26.399 – 80 – -1.058 – 51.250 Materialen – 926 180 1.626 2.281 1.504 25.814 11.612 10.179 4.415 25.246 41 – 3.147 2.801 19.096 – -884 – 107.804 Advertentie/affiche/uitnodiging – – – – 1.161 4.960 5.648 5.324 4.769 3.384 3.780 200 130 7.461 – 2.410 1.408 – – 40.635 Publicatie – – – – – 11.273 10.009 203 – 1.370 – – 2.500 10.441 – – – 55 – 35.852 Overige publiciteit – 464 – – 1.217 2.649 5.651 5.424 3.613 4.420 4.658 2.496 – 10.460 1.160 4.709 – 2.519 – 49.441 Doorbelast – – – – – – – – 134 – – – – 2.875 – 1.875 – – – 4.883 Overige – – – – – – – – – – – – – 3.687 255 -5.475 – 2.375 – 842

Totaal 508 39.817 3.083 7.287 4.887 31.795 67.291 65.816 42.699 66.258 78.733 15.193 4.659 127.399 13.685 30.983 3.168 4.072 0 607.331

OPBRENGSTEN

Recettes – – – -4.050 – -20 -68 -10.490 -4.797 -12.805 -4.314 – – -14.217 -1.453 – – – -849 -53.062 Verkopen – – – – – -1.909 – – – -244 – -151 – -6.495 – -39.425 -8.226 -4.819 -794 -62.063 Overheden/fondsen – – – – – – – – – – -2.826 -9.000 – – -9.008 – – – -15.000 -35.834 Particuliere fondsen – – – – – -2.008 – – – – – – – -30.000 – – – -7.500 – -39.508 Donaties – – – – – -8.000 – – – – – – – -36.695 – -19.50 – – -32.108 -96.303 Vrienden -1.500 – – – – – – – – – – – – – – – – – – -1.500 Co-producenten – – – -1.211 -601 – – – – – -1.719 – – – -1.293 – – – – -4.823 Subsidies OCW – – – – – – – – – – – – – – – – – – -534.483 -534.483 Subsidie Gem. Rotterdam – – – – – – – – – – – – – – – – – – -677.000 -677.000 Doorberekende kosten – – -1.000 – – – – -175 -141 -3.090 -7.816 – – -2.875 -2.047 – -350 -642 -6.360 -24.496 Doorbelasting huur/energie – – – – – – – – – – – – – – – – – – -101.383 -101.383

Totaal -1.500 0 -1.000 -5.260 -601 -11.936 -68 -10.665 -4.938 -16.139 -16.675 -9.151 0 -90.281 -13.801 -58.925 -8.576 -12.961 -1.367.977 -1.630.454

Exploitatiesaldo -992 39.817 2.083 2.026 4.286 19.859 67.223 55.152 37.761 50.119 62.058 6.042 4.659 37.118 -117 -27.942 -5.408 -8.889 -1.367.977 -1.023.123

25Y In Light Of 25 Years EDU Educatie ALG Algemeen Witte de With HED 100% Hedendaags ARTN1 Art In The Age Of… 1 KBL Kunstblock ARTN2 Art In The Age Of… 2 KNU Kunst NU ARTN3 Art In The Age Of… 3 NHUM NO HUMANS INVOLVED BEN Benefietavond PUB Publiek Programma CHAR Character Is Fate R/CUL Rotterdam Cultural Histories CLB Club Witte de With VOOR Voorgaande jaren CON WdW Review Conferentie WdW/R WdW Review DC Douglas Coupland

54 55 BATEN Werkelijk 2015 Begroting 2015 Werkelijk 2014

Opbrengsten Publieksinkomsten 53.062 Overige inkomsten 68.545

Directe opbrengsten 121.607 50.000 204.831 Indirecte opbrengsten 101.382 120.000 98.228

222.989 170.000 303.059 Bijdragen Cultuurplan 2016 425.000 413.000 416.000 Beeldende Kunst en Vormgeving 252.000 250.000 252.000

Structurele subsidie Gemeente Rotterdam 677.000 663.000 668.000 Structurele subsidie OCW 534.483 530.589 533.751 Donaties 97.803 50.000 13.563 Overige bijdragen uit private middelen 99.838 200.000 243.250

1.409.124 1.443.589 1.458.573

Totale baten 1.632.113 1.613.589 1.761.632

LASTEN

Lonen en salarissen 480.650 485.875 Sociale lasten 93.446 89.269 Pensioenlasten 19.027 19.040 Diverse personeelskosten 22.110 3.709 Inhuur personeel 47.349 41.501 af: doorberekende loonkosten -1.733 -4.332

660.850 628.589 588.519 Kosten van activiteiten 607.331 565.000 701.860

Overige bedrijfslasten Huisvestingskosten 152.502 148.905 Kantoorkosten 75.701 67.598 Publ./alg.reis-verbl./repres.kosten 57.291 45.400 Afschrijving op materiële vaste activa 29.712 34.877 Diversen 43.730 52.137

358.936 410.000 348.917

Totale lasten 1.627.117 1.603.589 1.639.296

Rentebaten 4.249 3.993 Rentelasten -8.234 -11.133

Financiële baten en lasten -3.985 -10.000 -7.140

Exploitatiesaldo 1.011 – 115.196

Onttrekking / (toevoeging) OCW bestemmingfonds -383 -34.903 Cassander Eeftinck-Schattenkerk Foto: Warefare. Of…Asymmetrical Age The in Art In , 2011, Toevoeging bestemmingsreserve Afschrijviing verbouwing 110.308 Onttrekking bestemmingsreserve Afschrijviing verbouwing 7.500 7.500

Resultaat na bijzondere bestemming -102.180 – 87.793 Multiple (Hypertext Sushi Voucher) Sushi (Hypertext Multiple

56 57 Jablonowski, David Externe medewerkers symposium (Hard Talk on) Soft Power interviews met internationale curatoren Zakelijk advies: Chris de Jong tijdens het Amsterdam Art Weekend dat in 2016 by Laurence King gepubliceerd Organisatie Administratie: Frank van Balen 2015, Creative Time Summit (Venetië) wordt. Zij schrijft regelmatig bijdragen Fotografie: Cassander Eeftinck en Curatorial Ethics bij Kunsthalle Wien voor Ibraaz (Editorial Correspondent), Schattenkerk, Aad Hoogendoorn, (Wenen). Zij schrijft regelmatig bijdragen Saatchi Gallery (Champagne Life, Bob Goedewaagen, Kirsten de Graaf, voor tijdschriften als Spike Art, Yishu Catalogue essay), Elephant Magazine, André Bakker Journal, A Prior en Mousse. Extra Extra en The Gourmand. Hoofdredacteur WdW Review: Adam Kleinman Paul van Gennip is bestuurslid van Adelheid Smit is co-auteur van Please Bestuur, directie en personeel Functies en nevenfuncties Katarina Zdjelar Managing editor WdW Review: Orit Gat Kunstblock. Write: Paul Thek en Franz Deckwitz, Beeldend kunstenaar Grafisch ontwerp: A Practice for Everyday een kunstenaarsvriendschap. Het boek bestuur Life (huisstijl), Kristin Metho, Remco Yoeri Meessen is lid van de Advies- werd in 2015 gepubliceerd door Museum Witte de With, een stichting die in Bestuurslid A.P.E foundation van Bladel, Ziga Testen, Goda Budvytyte, commissie Cultuur van de Gemeente Boijmans Van Beuningen ter gelegen- januari 1990 werd geïnitieerd door de Core tutor Piet Zwart Institute, Rotterdam Kees Weeda Koehorst in ’t Veld, De Heren van Design Utrecht. Daarnaast is hij lid van de Raad heid van de gelijknamige tentoonstelling. Rotterdamse Kunststichting, wordt Core tutor Master Artistic Research, Bestuurslid Stichting LantarenVenster, (WdW Review website en app), van Advies van de master Education in Ook hield Smit een gesprek met curator ondersteund door de Gemeente Rotter- Den Haag Rotterdam Systemantics (programmeurs website) Arts van het Piet Zwart Institute. Hij is Nana Adusei-Poku voor het blad Punt- dam en het ministerie van Onderwijs, Bestuurslid Stichting Conny Janssen Installatie tentoonstellingen: Ties ten voorzitter van The New School Collective, komma over het proces naar en de com- Cultuur en Wetenschappen. Directeuren Nicoline van Harskamp Danst, Rotterdam Bosch, Jonathan den Breejen, Carlo van een vereniging van docenten en edu- municatie rondom de tentoonstelling waren achtereenvolgens Chris Dercon Beeldend kunstenaar Voorzitter Raad van Toezicht Stichting Driel, Chris van Mulligen, Hans Tutert, catoren die het begrip school willen NO HUMANS INVOLVED van kunstenaars- (1990–1995), Bartomeu Marí (1996–2001), Vaste docent aan de Fine Arts Department Storm – Tweetakt / Kaap Utrecht Ruben van der Velde herijken. Hij was co-referent bij de jaar- collectief HOWDOYOUSAYYAMIN- Catherine David (2002–2004), Hans van het Sandberginstituut, Amsterdam Lid Raad van Toezicht Stichting Centrale Ondersteuning balie en secretariaat: lijkse Rotterdam lezing van de Erasmus AFRICAN? binnen de Nederlandse en Maarten van den Brink (interim, 2005) Voorzitter Stichting MVdV Discotheek, Rotterdam Francine van Blokland, Ella Broek, Universiteit Rotterdam en hij gaf een Rotterdamse context. Verder is Adelheid en Nicolaus Schafhausen (2006–2011). Adviesraad van de Oude Kerk, Amsterdam Voorzitter bestuur Stichting Zina, Remty Elenga, Marguerite de Geus, lezing als onderdeel van het programma naar diverse bijeenkomsten van ACMC Sinds 1 januari 2012 is Defne Ayas directeur. Amsterdam Rabin Huissen, Gino van Weenen, Surrounding Education georganiseerd Amsterdam en Cultuurmarketing in Bestuurslid Stichting AVL-Mundo, Bezoldigingsbeleid: De bestuursfuncties zijn onbezoldigd. Annelotte Vos, Jasmijn Krol door TAAK en de Appel arts centre. Utrecht geweest, heeft zij een time- Governance Code Cultuur Rotterdam Ondersteuning events en openingen: Yoeri nam deel aan het uitwisselingspro- managementcursus gedaan (19 juni 2015) Bestuurslid Stichting Ronde van Tegenstrijdige belangen: Emma Hazenak, Maike Hemmers, Marcel gramma voor innoverende cultuurmakers en is op 17 maart 2015 naar de Digital Witte de With is een stichting en han- Katendrecht, Rotterdam Teunissen, Lydia Weijers, Sonia d’Agrain, van De Algemene Afvaardiging van de Identity seminars in Museum De Lakenhal teerde van 1990 tot 14 december 2015 Voorzitter bestuur Stichting Follow- In 2015 is er geen sprake geweest van tegenstrijdige belangen. Claire Devillez, Gino van Weenen, Vlaamse Regering in Nederland en droeg in Leiden geweest. het Bestuur-model. Op 14 december 2015 a-Muse, Amsterdam Gwendolynn van der Graaf, Sofie Maas, bij aan publicaties van het Kenniscen- zijn de statuten gewijzigd en vanaf dat Voorzitter Raad van Toezicht Stichting Jasmijn Krol, Miriam Donkers, Marjolijn trum Cultuureducatie Rotterdam en de Maria-Louiza Ouranou hield op moment is het Raad-van-Toezicht-model Schwalbe, Amsterdam Externe accountant: Onze externe accountant is EY. In 2015 de Kok, Iddo Drevijn, Floris Visser, Nederlandse Vereniging van Pedagogen. 21 november 2015 een lezing getiteld van kracht. Het bestuurlijk proces (met Bestuurslid Stichting Rotterdam Anique Weve, Alex Falk, Marguerite de Ook volgde hij vier executive meetings Realizing Art in contemporary Greece bij uitzondering van het toezicht) is hiermee Connectie, Rotterdam / John Buijsman heeft er geen herbeoordeling van de relatie met de accountant plaatsgevonden. Geus, Remty Elenga, Annelotte Vos, over leiderschap op Nijenrode, bij de het Former Hotel Bageion in Athene, in handen van de directeur-bestuurder Producties Rabin Huissen, Dulcia Klerk, Francine Academie voor Cultuurmanagement. dat onderdeel was van 3 137 όφις-ophis- Defne Ayas. Bij Witte de With kan de Bestuurslid Stichting Pierre Bayle Prijs Personeel in 2015 van Blokland office en plaatsvond In het kader van de directeur-bestuurder maximaal twee voor Kunstkritiek, Rotterdam Art Mediators/rondleiders: Lisa Diederik, Sarah van Overeem-van der Tholen nam AB5to6 Athens Biennale, OMONOIA. periodes van drie jaar de functie bekleden. Bestuurslid Stichting Rotterdam Revelino Heskens, Hannah Kalverda, van 19 tot 22 april 2015 deel aan een Defne Ayas directeur, vanaf 14 december De directeur-bestuurder en de externe Designprijs, Rotterdam Hanna van Leeuwen, Germa Roos, study visit on the American Fundraising Angelique Kool volgde in 2015 via 2015 directeur-bestuurder accountant worden benoemd door de Gino van Weenen, Lesley Wijnands, Model, in New York City. Het onderwerp Cultuurmarketing twee workshops: Paul van Gennip adjunct-directeur Raad van Toezicht. De adjunct-directeur Patrick van Mil Bram Verhoef en Emmelie Mijs was Factors Critical to Success in Fund- Online adverteren en Mediaplanning. Sarah van Overeem-van der Tholen ondersteunt wat betreft zakelijke leiding Directeur Museum Prinsenhof en raising and Development – The American Ook volgde en behaalde zij de zakelijk coördinator en continuïteit. Conform de Governance Erfgoed Delft Model. De studiereis werd georganiseerd opleiding NIMA Communicatie A. Yoeri Meessen curator educatie & Extra curriculum Code Cultuur is er een schema van af- Jury BankGiroLoterij Museumprijs en aangeboden door de King Baudouin theorie, vanaf 13 maart 2015 associate treden en wordt deskundigheid, diversiteit Advies en interim management Foundation United States (KBFUS). Gerda Brust is werkzaam als freelance director education & public affairs Defne Ayas was 2015 curator van het en onafhankelijkheid van de samenstel- culturele sector auteur voor het tijdschrift Klei – Samuel Saelemakers associate curator, Paviljoen van Turkije tijdens de 56e ling gewaarborgd. In de samenstelling Samuel Saelemakers was in 2015 jurylid keramiekmagazine. vanaf november 2015 curator Biënnale van Venetië en co-curator van van de Raad van Toezicht zit een balans Jeroen Princen en gastdocent voor de Master Of Natasha Hoare associate curator de 6e Moskou Biënnale. Sinds 2005 is tussen kunst- en zakelijke professionals. Advocaat en partner bij Ploum Lodder Research In Art And Design aan de Emmelie Mijs is museumdocent bij Museum Docus van der Made educatie assistent zij als curator verbonden aan Performa, Princen, Rotterdam St Lucas School of Arts in Antwerpen. Rotterdam, beeldend kunstenaar en (vanaf 7 juli 2015) een performancefestival in New York Bestuur in 2015 Bestuurslid Stichting Beheer Boijmans In oktober was hij artistiek adviseur fooddesigner. Adelheid Smit pr, marketing & City en Spring, een non-profit kunstruimte Van Beuningen, Rotterdam voor de tentoonstelling Une infinité de communication associate in Hong Kong. Ayas is lid van de Board Kees Weeda (voorzitter; aantreding Bestuurslid Vereniging Insolad similitudes georganiseerd door de Het plakbedrijf BOOT dat line kramer Angélique Kool marketing & communi- of Directors van Arthub Asia, een initiatief 18-10-2011 tot 18-10-2017, met Nederlandse Ambassade in Parijs. Ook samen met collega Chris van Mulligen cations (MarCom) officer, director’s office gewijd aan artistieke creatie en uitwis- mogelijkheid tot herbenoeming) Karel Schampers was hij gastdocent aan de Van Eyck leidt, heeft gedurende het jaar 2015 vele Gerda Brust office manager seling van hedendaagse kunst in Azië Patrick van Mil (penningmeester; Lid Raad van Toezicht NAI010 Uitgevers Academie in Maastricht en bij het Wiels opdrachten gekregen. In de maand juli Emmelie Mijs events en office assistent (netwerkpartner van het Prins Claus aantreding 01-01-2013 tot 01-01-2019, Adviseur Vereniging Rembrandt Residency Program in Brussel. In 2015 verbleef line kramer in een Studio Wendy Bos productie assistent Fonds), bestuurslid bij de Rijksakademie met mogelijkheid tot herbenoeming) Adviseur Turing Toekenning trad hij aan als voorzitter van het bestuur Residency bij de School for Visual Arts Maria-Louiza Ouranou publicaties en (Amsterdam), M/other Voices, en Sakip Jeroen Princen (aantreding 28-10-2013 Sabanci Museum (Istanbul), commissielid van RIB Art Space in Rotterdam. in New York. Naar aanleiding hiervan ver- Nathalie de Vries website associate tot 28-10-2016, met mogelijkheid tot bij het Mondriaan Fonds, lid van de wierf ze een plek op de digitale Alumni- Architect en medeoprichter van het Erik Visser receptionist, bibliotheek herbenoeming) Curatorial Board by PAC (Milaan) en lid Natasha Hoare nam op 5 en 6 oktober Gallery op de website van deze school. architectenbureau MVRDV, Rotterdam medewerker en office assistent Karel Schampers (aantreding van de Board of Patrons bij Art Istanbul. 2015 deel aan het Atelierbezoek- Professorin für Baukunst Erwin Nederhoff receptionist 01-01-2010 tot 1-1-2019) Tevens is zij adviseur voor Collectorspace programma van Stroom in Den Haag. Kunstakademie, Düsseldorf line kramer senior technical supervisor Nathalie de Vries (aantreding (Istanbul), SAHA (Istanbul) en Proto- Op 8 december 2015 leidde zij een Voorzitter bestuur Bond van Suzan van Heck boekhouder 01-01-2013 tot 01-01-2019, met cinema (Istanbul), onderdeel van de Raad rondetafeldiscussie bij WEST in Den mogelijkheid tot herbenoeming) Nederlandse Architecten BNA Haag met Marja Bloem, Willem de Rooij Stagiaires van Advies voor de Han Nefkens Foun- Katarina Zdjelar (aantreding op Lid Raad van Toezicht van de Stichting en Sven Augustijnen in de context van Judith Mulder, Eva Dol, Chantal de Blok, dation (Barcelona), en lid van de editorial 23-03-2015 tot 23-03-2018, met Groninger Museum voor Stad en Lande de tentoonstelling Distributors. Daar- Pieter Jennes, Sophie Rzepecky, Julia board van Leap en Art Review Asia. mogelijkheid tot herbenoeming) Bestuurslid Stichting Kunstbezit en naast leidde zij een artist talk met kunste- Gomes Barbosa Moreira, Rosa de Graaf, Ayas is jurylid bij De Erasmusprijs, Art Nicoline van Harskamp (aantreding Oudheden Groninger Museum naarscollectief Lucky PDF tijdens het Carmen van den Bor Rotterdam, en The Abraaj Group Art Prize 01-01-2010, afgetreden op 18-12-2015) en spreker bij verschillende kunstbeur- Internetional Symposium van Showroom zen en conferenties zoals Asia Contem- MAMA op 22 mei 2015. Ze werkte in 2015 porary Art Week (New York), ArtTable ook aan The New Curator, een boek met

58 59 O U Lelnay Oahgnoh, Nana Oforiatta-Ayim, Jop Ubbens, Frank Uffen, Ullens Witte de With dankt Ahmet Öğüt, Jonas Ohlsson (DJ Lonely), Center for Contemporary Art Beijing, Jesse van Oosten, Mark van Overeem, Undercurrent, Unseen Art Fair, Nana Oforiatta Ayim Katleen Uvin

P V Prabhakar Pachpute, Paddle8, Pages Van Abbemuseum Eindhoven, Danna Magazine, Trevor Paglen, Susana Pedrosa, Vajda, Vancouver Art Gallery Project A Disler, De Doelen, Sophie Dogterom, K Zhang Peili, Dan Perjovschi, Piet Zwart Space, Maryam Vandi, Yanis Varoufakis, Nadim Abbas, ABN AMRO, Lawrence Mariette Dölle, Egbert & Loes Dommering, Klara, Glenn Kaino, Frédéric Kappelhof, Institute, Rory Pilgrim, Plek010, Rutger Mona Vatamanu, Koen van Veen, Abu Hamdan, A Constructed World, Birgit Donker, Hajo Doorn, Lennard Mikhail Karikis, Xin Kedu, Kara Keeling, Pontzen, Theo Ploeg, Michael Portnoy, Daniel van der Velden, Olav Velthuis, Richie Adomako, Nana Adusei-Poku, Babak Dost, Frank Dragtenstein, Carolyn Drake, Yazan Khalili, Navine G. Khan-Dossos, Jeroen Princen, Productiehuis Rotterdam, Piet van Veldhuizen, Vincent van Velsen, Afrassiabi, Abbas Akhavan, AkzoNobel Renee & Bob Drake, Henk Drosterij, Dulcia Klerk, Ron Klein Breteler, Yana Dirk Pültau Benjamin Verdonck, Aruna Vermeulen, Art Foundation, Hester Alberdingk Övül Ö. Durmuşoğlu Klichuck, Karen Knispel, Koninklijke Rick Vermeulen, Kees Verschuren, vfonds, Thijm, Alexander and Bonin New York, Van Gorcum, Kortmann Art Packers & Q Anton Vidokle, V2_ Instituut voor de Liz Allan, David Allison, Özlem Altin, E Shippers, Josephine van Kranendonk, Instabiele Media, Iris Visch, Anna Visser, Ambassade van de Verenigde Staten van Ben Easthan, The Education, Audiovisual Galerie de Kromme Elleboog, Salomon R Carel Visser, Floris Visser, Judith Vorwerk, Amerika Den Haag, American Colony and Culture Executive Agency (EACEA), Kroonenberg, Germaine Kruip, Wouter Rabobank Nederland, Lucy Raven, Hermine Voûte, Leon Vrancken, Marloes Photographic Library, AMMODO, Yasmine El Rashidi, Guus van Engelshoven, Kruithof, Vinca Kruk, Stefan Kuiper, Kunst- Erik Reitsma, Maruja Bobo Remijn, de Vries, Nathalie de Vries, Kees Vuyk, Amsterdam Art Fair, Amsterdam Art Charles Esche, Claire Evans, Xena Maria block, Kunsthalle Wien, Kunsthistorisches Haco de Ridder, RijksakademieOPEN, Villa Zebra Weekend, andriesse eyck galerie, Evers, Sjarel Ex Museum Wien RKD–Nederlands Instituut voor Kunst- Liu Anping, de Appel arts centre, Jacob geschiedenis, Hessel de Ronde, Willem W Appelbaum, Karin Arink, Janine Armin, F L de Rooij, Albert Roskam, Rotterdam- Freek Wambacq, Gillian Watts, Kees Art Brussels, The Art of Impact, Chris Fitzpatrick, Caroline Firket, Annie Pepijn van de Laan, LABOR Mexico City, pas, De Rotterdamse Schouwburg, Weeda, Galerie Van de Weghe, Alexander Art Rotterdam, ArtTable Nederland, Fletcher, Don Forsgren, Forum Field Christy Lange, Anne-Mercedes Langhorst, Rotterdam University of Applied Sciences, Wehelyie, Laurence Weiner, David Weir, ArtTable Inc., Asia Contemporary Meeting, Winne T. Frick, Thomas Fuesser Jess Latimer, Venus Lau, Lecturis bv Rotterdam Festivals, Rotterdamse Raad Julia Weist, Wellcome Library, Galerie Artweek, Hein van den Assem, Luvinsky Eindhoven, Esther de Leeuwe, Han Lei, voor Kunst en Cultuur (RRKC), Royal Fons Welters, Huib Haye van der Werf, Atchehoun, Ellen Augenbroe, Sven G Yan Lei, Machteld Leij, Sofia Lemos, Lucas Pharmaceutical Society of Great Britain, Janneke Wesseling, Marieke Wiegel, Augustijnen, AVRO/TROS Kunst & Cultuur Amira Gad, Romeo Gambier, Wineke Lenglet, Galerie Wilfried Lentz Rotterdam, Beatrix Ruf, Bart Rutten, Domeniek Wien Lukatsch Berlin, WIELS Brussel, Gartz, Pieter Geelen, Ann Geeraerts, Gabriel Lester, Gregg (POZSI) Lester Jr, Ruyters, Marc Ruyters, Viktorija Rybakova Wilde Weten, Michelle Wilderom, B Annet Gelink Gallery, Gemeente Christina Li, Zhang Li, Joep van Lieshout, Willem de Kooning Academy, Karel Jack Bakker, Zhao Bandi, Sarnath Rotterdam (DKC), Marjolein Geraedts, LIMA Amsterdam, Lisson Gallery London, S Willems, Alena Williams, Candice Banerjee, BankGiroLoterij, Samir Bantal, John Gerrard, Jef Geys, Frits Gierstberg, Lloyd Hotel & Cultural Embassy, Christoph Peter Saarloos, SAHA Derneği, Binnaz Williams, George Williams, Mirjam de Barbara Wien Berlin, Aram Bartholl, Natasha Ginwala, Bruce Giovando, Loeffler, London Kavi-Gupta Gallery, Saktanber, Mohammad Salemy, Martijn Winter, Wired Festival, Chris Woods, Christa Bell, Abdelkader Benali, Lorenzo Patrick Goddard, Adriana Gonzalez- London & North Western Railway, Franklin & Jeannette Sanders, Pieter & Marieke WORM Instituut voor Avantgardistische Benedetti, Steyn Bergs, The Big Draw, Hulshof, The Google Cultural Institute, Lopes, Jessica Loudis, Loyens Loeff, Sanders, Sarkis, Kelly Schacht, Karel Recreatie, Marcel van de Wouw Liesbeth Bik, Nienke Binnendijk, Rossella Maaike Gouwenberg, Terence Gower, Kelsey LuLatitudes, Dawn Lundy Martin, Schampers, Willem Schinkel, Andreas Biscotti, Adam Bobbette, Madelien van Zoë Gray, Johan Grimonprez, Bodo Groen, Chris Luth, Anna Luyten Schmid, Marga Schoemaker, Joost X Bodegom-Post, Solange de Boer, Marinus Maria van Guggenbichler, Zheng Guogu Schrijnen, Matthew Schum, Susan Wang Xingwei Boezem, Henk Bollekamp, Hans Bongartz, M Schuppli, Aaron Schuster, Xandra Schutte, Oscar van den Boogaard, Dr. Robert Born, H José Antonio Vega Macotela, Jessica Science Museum London, Alev Scott, Y Willem Bosma, Phillip van den Bossche, Zhang Hai’er, Ni Haifeng, Wouter Han, Mahn, Mahony, Raimundas Malašauskas, Annie Seaton, Seattle Foundation, Steven Haegue Yang, Ian Yang, Ding Yi, Teana Boston-Mammah, Gepke Bouma, Zheng Hao, Hong Hao, Ali Haroon, Kyp Malone, Lucas de Man, Galerie Ron Serneels, Chen Shaoxiong, Wu Shanzhuan, Luo Yongjin, Shi Yong Aernoud Bourdrez, BOZAR Center Nicoline van Harskamp, H ART, Nathalie Mandos, Nicholas Mangan, Guy Mannes- Irina Shapiro, Zhao Shaoruo, Sienna of Fine Arts Brussels, Kathelyn Brand, Hartjes, Robert de Hartogh, Johan Abbott, Anna Manubens, MAP Office, Shields, Vivian Sky Rehberg, Showroom Z British Film Institute National Archive, den Hartog, Isao Hashimoto, Bjarne Tiana Marenah, Markus Luettgen Berlin, MAMA, Willem Sijthoff, Silas, Benedict Katarina Zdjelar, Juha van’t Zelfde, Xu Sascha Bronwasser, Magriet Brouwer, Hazelebach, Camille Henrot, Jelte Bruce McClure, Kelsey McJunkins, Singleton, Nida Sinnokrot, Marnie Slater, Zhen, Meike Ziegler, Vivian Ziherl, Z&M, Marianne Brouwer, Mimi Brown, Alexandra Heringa, Femke Herregraven, Maurits Roel Meelkop, Meerkerk busreizen, Sandra Smallenburg, Sandra Smets, Tirdad Zolghadr, Anne van der Zwaag Bradford, Martijn Brenninkmeijer, James Hertzberger, Jan Hiddink, High Trade Sidsel Meineche Hansen, John Menick, Stephen Squibb, Catherine Somzé, Bridle, British Film Institute, Broomberg Zwolle, Antonia Hirsch, Fons Hof, Noesja Noor Mertens, Dr. Guido Messling, Sotheby’s, Southern Alberta Art Gallery, & Chanarin, Hugo & Carla Brown, Galerie Hoffschlag, Hogeschool Rotterdam, Metahaven, Arthur Meyer, M HKA Spring Workshop, Andre Springer, Renée Buchholz, Ilya Budraitskis, Dr. Peter Busch Hollywood & Vine, Harmen Holtrop, Antwerpen, Patrick van Mil, ministerie Staal, Adriaan van der Staay, Stadsarchief Roosmarijn Hompe, An Hong, Hordaland van OCW, MissPublicity, Johan Moerman, Rotterdam, Hennie Standaar, Saskia C Art Centre, alle leden van HOWDO- Mirjam Moll, Mondriaan Fonds, Julia van Stein, Fraser Stewart, Hito Steyerl, Artwell Cain, Canada City Alliance, YOUSAYYAMINAFRICAN?, Daan den Moreira, Moscow Biennale, Motel Stichting Gifted Art, Stichting Zomer- Nina Canell, Caroll Fletcher London, Houter, Houthoff Buruma, Alexandra Mozaïque, Mother’s Tankstation Dublin, carnaval, Françoise Stoop, Berend Strik, CBK Rotterdam, Ashanti Chaplin, Maria van Huffelen, Zhuang Hui Esma Moukhtar, The Municipal Energy Kocku von Stuckrad, Studio Mals, Stella Chehonadskih, Heman Chong, Christie’s, Company, Marlie Mul, Owen Mundy, Succi, Peter Swinnen, Anne Szefer Karlsen Tyler Coburn, Philippe Cohen, Albe de I Jasmine Murell, Museum Boijmans Coker, Andrea (DACHI) Cole, Céline Idea Books Amsterdam, ING Art Van Beuningen, Museumkaart, Museum- T Condorelli, Wietse Coppes, Cornerhouse Management, International Film Festival nacht010, MVRDV Nasrin Tabatabai, Xu Tan, Elâ Tara, Zin Manchester, Douglas Coupland, Cinerama Rotterdam, Intracorp Vancouver, Taylor, TENT, Ana Teixeira Pinto, Milou Filmtheater Rotterdam, citizenM Hotel Istanbul Foundation for Culture and Arts N Terpstra, Navin Thakoer, Thomas Dane Rotterdam, Cittadellarte Fondazione National Museum Krakow, National Gallery London, Thomson & Craighead, Pistoletto, Oana Clitan, Florian Cramer, J Oceanic and Atmospheric Administration Eliot Thornton, Philip Tinari, Stephan Crass, Creating 010, Croy Nielsen Berlin David Jablonowski, Jan Mot Brussels, (NOAA), Xandra Nibbeling, NICC, Tillmans, Tom Tlalim, Narcisse Tordoir, Alfred Jansen, Mike Jay, Andrew Jenkins, The New Foundation Seattle, Nid & Sancy, Remco Torenbosch, Florin Tudor, Benthe D Travis Jeppesen, Jeugd Vakantiepaspoort, NOME Berlin Tupker, Renee Turner Daniel Marzona Berlin, Dansateliers, Geng Jianyi, Duan Jianyu, Wang Jinsong, D.A.P New York, Michel van Dartel, Rob Renée Jongejan, Alissa Jones Nelson, Defares, Sarah Demuese, Nathanja van Ruchir Joshi Dijk, Edo Dijksterhuis, Liu Ding, Vanessa

60 61 Introduction

In 2015, Witte de With Center for Contemporary Art Last but not least, our commitment to diverse audiences celebrated its 25th anniversary. Founded in 1990, and varied practices has remained solid. Our critically Witte de With has been intrepidly commenting on our well-received exhibitions by artist collective HOWDO- shared cultural and political predicament through the YOUSAYYAMINAFRICAN? (Summer 2015) and writer presentation of exhibitions, symposia, lectures and Douglas Coupland in (Fall 2015) drew entirely new education programs, live events, and a bold publishing audiences (as visible in our recently conducted audience arm. Over the last twenty-five years, these endeavors survey) to our institution, testing the possibilities for have aimed at the heart of vital contemporary issues, both art and Witte de With respectively. not just to understand their development, but perhaps more importantly: to play an active role in their continual We produced more than 50 events as interpretive pro- evolution. The question of how to define the institute’s grams to compliment, and go deeper into, our exhibition role in relation to trends in the contemporary art world program, both independently and in collaboration with is one that has been continually revisited, with each our partnerships such as Kunstblock, and de Appel arts Director making their mark in turn. As such, our programs centre in Amsterdam. With schools, we have reached in 2015 continued to consider not only how contempo- out to almost 2.500 pupils in secondary schools, consoli- rary art is presented, but also how an institution is dating the prospects for Witte de With Studium, set up represented and perceived today amongst its public. to co-program with participants of higher education. Our audience numbers remained at a height of 33.000, Building on this long history of instigating and framing with exponentially growing social media numbers and debate, Witte de With presented key moments of a solid press coverage by national and international media. historic celebration throughout 2015. In Light Of 25 Years reflected upon Witte de With’s history, by commissioning a We sincerely thank all our funders, both public and select group of nine contemporary artists to create solo private, who have enabled us to create high quality presentations, which, taking our exhibition history as its projects and publications throughout 2015. main source material, and displayed in our ground-floor gallery, analyzed certain sediments of contemporary art Defne Ayas history (1990 – 2015). On January 27, 2015, twenty-five years to the day that it was established, Witte de With commis- Director sioned artist Willem de Rooij’s year-long presentation Witte de With Center for Contemporary Art of Piet Mondriaan’s horoscope, as a poetic exploration of Mondriaan’s fascination with the spiritual as well as a fitting Oracle for the institution. The historical horoscope marked a first-time collaboration between Witte de With and the Netherlands Institute for Art History (RKD, The Hague).

Through Art In The Age Of..., a yearlong program that articulated itself through three main exhibitions, we Eindredactie considered the present with a look toward the future, Defne Ayas, Sarah van Overeem-van der Tholen, as each iteration focused on topical areas of urgency Paul van Gennip, Adelheid Smit within art’s creation and its dispersal. The exhibitions, accompanied by a related discursive program and film Redactie screenings, spanned energy and raw materials, plane- Solange de Boer tary computation, and asymmetric warfare. Art In The Age Of… was staged to investigate future vectors of Coverafbeelding art production in the 21st century, highlighting the circu- Clem en Adri Bacri-Normier, wingsforscience.com/EOS lation of art and its underlying economies rather than its territorial location, its infectious spread rather than © Witte de With Center for Contemporary Art; its arrest within narrowly defined genealogies and media. auteurs; fotografen; kunstenaars, 2015

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomati- seerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

62 Witte de With Voor meer informatie: Center for Contemporary Art T +31 (0)10 4110144 Witte de Withstraat 50 F +31 (0)10 4117924 3012 BR Rotterdam [email protected] Nederland www.wdw.nl