PLANI I VEPRIMIT në SITUATAT e FATKEQËSIVE NATYRORE
KOMUNAT E ZONËS SË ULËT TË QARKUT SHKODËR Plani Veprimit për Parandalimin e Fatkeqësive Natyrore
Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
Qershor 2011 Lista e ekspertëve që kanë kontribuar në hartimin e këtij dokumenti (në rend alfabetik) Dr. Brilanda Bushati Dr. Djana Bejko Msc. Eduart Cani Prof. Dr. Mahir Hoti Prof. Asoc. Marash Rakaj Inxh. Mehmet Meta Inxh. Rajmonda Gjuraj Msc. Rezart Kapedani Prof. Dr. Sherif Lushaj
Ky dokument është përgatitur nga Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), Shqipëri, nëpërmjet kontributit të ekspertëve vendorë dhe bashkëpunimit me prefekturën, këshillin e qarkut dhe komunat e zonës së Nënshkodrës.
Projekti për “Reduktimin e rrezikut të fatkeqësive natyrore, Shkodër” dhe ky botim janë financuar nga Konfederata Zviceriane përmes Agjencisë Zviceriane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC – Swiss Agency for Development and Cooperation) Tabela e përmbajtjes
HYRJE...... 5 1. PËRMBLEDHJA E PËRGJITHSHME...... 7
2. ANALIZA E PËRGJITHSHME E SITUATËS DHE PËRSHKRIMI I GJENDJES.....8 2.1. Shtrirja gjeografike, relievi, klima në zonën fushore të Shkodrës me fokus kryesor komunat Dajç, Velipojë, Ana e Malit, Bushat dhe Rrethina...... 8 2.2. Hidrologjia e ekosistemit Drin-Bunë-Liqen. Luhatjet e nivelit të ujërave, rreziku i përmbytjeve...... 10 2.3. Situata demografike në zonën e Nën-Shkodrës...... 11 2.4. Situata e tokave, bujqësia dhe pyjet...... 18 2.5. Vlerat e biodiversitetit të zonës...... 22 2.6. Emergjencat civile...... 25
3. PROBLEMET E EVIDENTUARA...... 31 3.1. Matrica e analizës së problemeve...... 33 3.2 Ndërveprimi më çështjet e tjera të marra në shqyrtim...... 40 3.3. Nisma dhe projekte në zonë...... 40
4. VLERËSIMI I MUNDËSIVE DHE ZGJIDHJEVE PËR PROBLEMATIKËN E VËREJTUR...... 43
5. PLANI VEPRIMIT...... 45
6. SHTOJCAT...... 57 Shtojca 1: Harta e zonave të përmbytura, Janar 2010...... 59 Shtojca 2: Harta e infrastrukturës rrugore për zonën e Nënshkodrës...... 59 Shtojca 3: Shpërndarja e popullsisë sipas komunave të zonës së Nënshkodrës...... 60 Shtojca 4: Të dhëna për ujësjellësin në komunën Bushat...... 63 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
4 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
HYRJE
Zona e Nënshkodrës është një ndër zonat më problematike në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë përsa i përket problemeve të përmbytjeve. Në fillim të vitit 2010, për shkak të shirave të shumtë, e gjithë zona e Nënshkodrës u përmbyt dhe qeveria shpalli gjendjen e emergjencës lokale. Për më tepër pasojat që la kjo përmbytje ishin shumë të mëdha ku mund të përmendim përmbytjen e rreth 11 400 hektarë tokë bujqësore dhe evakuimin e 5 174 personave. Për më tepër kjo situatë u përkeqësua nga mungesa e ujit të pijshëm i cili u ndot me rreth 3 herë më shumë se normat e lejuara. Ndër mangësitë më të theksuara të evidentuara gjatë kësaj situate ishte dhe mungesa e një Plan Veprimi për parandalimin e Fatkeqësive Natyrore i cili do të mundësonte minimizimin e dëmeve dhe bashkërendimin e veprimeve të aktorëve të ndryshëm lokal dhe qendror. Ky raport është pjesë e një projekti më të gjerë ku përfshihen dhe ndërhyrje konkrete në terren që do të mundësojnë ruajtjen e rezervave të ujit të pijshëm nga ndotja për shkak të përmbytjeve. Ky projekt është mundësuar nga një Financim i Konfederatës Zviceriane përmes Agjencisë Zviceriane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC – Swiss Agency for Development and Cooperation) të cilin e falenderojmë përzemërsisht për mbështetjen që ka dhënë në këtë projekt si dhe në një sërë projektesh të tjera në këtë rajon dhe në të gjithë Shqipërinë. Gjithashtu falenderojmë dhe për kontributin aktiv të ekspertëve nga fusha të ndryshme në përgatitjen e këtij plan veprimi. Domosdoshmëria e këtij projekti u vërtetua dhe nga koha ku gjatë vitit 2010, zona e Nën-Shkodrës u përmbyt dhe tre herë të tjera ku përmbytja e Dhjetorit 2010 ishte edhe më e madhe në përmasa sesa ajo e Janarit. Duke shpresuar se ky publikim do të ndihmojë aktorët vendorë në përballimin me sukses të situatave të ngjashme në të ardhmen, jemi të hapur për çdo kontribut apo sugjerim në përmirësimin e këtij plani.
5 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
6 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
1. PËRMBLEDHJA E PËRGJITHSHME
Fusha e Nënshkodrës është pjesë e Ultësirës së Shkodrës e vendosur në juglindje të saj, midis qytetit të Shkodrës në veri dhe atij të Lezhës në jug dhe zë një sipërfaqe 638 km2, (ose 63 800 ha). Për nga origjina fusha e Nënshkodrës përfaqëson një territor fundosjesh tektonike intensive që shprehet në struktura grabenore të reja si ato të Zadrimës, Torovicës, Velipojës, që janë mbushur me depozitime kryesisht aluvionale të kuaternarit, duke u bërë shkak tjetër i modelimit dhe formimit të fushave të mësipërme. Megjithëse territori është kryesisht fushor, ai paraqitet më i lagësht se pjesa tjetër e Ultësirës Perëndimore, dhe mbi mesataren e Shqipërisë. Zona e Nënshkodrës, liqeni i Shkodrës, pjesa e fundore e Lumit Drin dhe Delta e Bunës së bashku me Lagunën e Vilunit, kënetat, moçalishtet dhe rrjetin e kanaleve lidhëse, përbëjne një kompleks ekosistemesh të tokave të lagështa (wetland) nga më të rëndësishmit dhe interesantet, jo vetëm për Detin Adriatik, por për të gjithë zonën e Mesdheut. Zona e ulët e Shkodrës përmbledh në vetvete një tërësi ujore origjinale, ujërat e së cilës gravitojnë e konvergojnë në Jug, Jug-Perëndim të qytetit me ndikim të jashtëzakonshëm në planin hidrologjik, ekologjik dhe në përgjithësi me vlera të gjithanshme shkencore e aplikative. Ngjarjet e jashtëzakonshme të përmbytjeve të Janarit dhe Dhjetorit 2010 në zonën e ulët fushore të Nën-Shkodrës dhe pjesërisht të qytetit të Shkodrës, ishin rrjedhojë së pari e reshjeve të shumta e të vazhdueshme dhe e temperaturave të larta jo të zakonshme për muajt e dimrit (deri 15-170C) që shkrinë dhe dëborën e rënë, por edhe nga shkarkimi i detyruar i ujërave të shumta nga tunelet e HEC-eve, meqenëse nivelet e liqenit ishin të tejmbushura deri përtej kuotave maksimale të lejuara. Kjo zonë është dendësisht e populluar ndërkohë që pjesa më e madhe e fuqisë punëtore janë të punësuar në sektorin privat si bujqësi, njësi tregtare dhe ndërtim etj., Tokat e Nënshkodrës janë të përshtatshme për zhvillimin e bujqësisë me bimët e arave (drithëra, foragjere, perime, por edhe pemtaria, vreshtaria, ulliri dhe bimët mjeksore). Tokat në zonën e Nënshkodrës konsiderohen me rrezik të lartë nga erozioni i cili llogaritet në rreth 15-20 ton/ha/vit. Furnizimi me ujë në komunat e Nën-Shkodrës sigurohet përmes rrjetit të ujësjellësave dhe puseve të shpimit. Në situatat e përmbytjeve ndodh shpesh që ujit të ndotet. Gjatë 20 vjetëve të fundit ka pasur një përmirësim të ndjeshëm të rrjetit rrugor, ndërkohë që janë më të vogla investimet në fusha të tjera të infrastrukturës. Problematika e këtyre zonave është e shumëllojshme por ndër çështjet kryesore që kanë ndikim dhe në përmbytjet e vazhdueshme mund të përmendim (i) problemet me shtratin e lumit Buna, (ii) dëmtimi dhe mosfunksionimi i sistemit të kullimit, (iii) mungesa e ujit të pijshëm, (iv) përmbytjet e tokave bujqësore etj. Këto problematika komplekse që kanë një ndikim shumëplanësh në zonë kërkojnë gjithashtu dhe zgjidhje komplekse ku mund të përmendim: (i) ndërtimin e argjinaturave mbrojtëse dhe thellimin e shtratit të lumit Bunë, (ii) pastrimin e kanaleve kulluese parësore , dytësore dhe tretësore, (iii) ndërtimin e ujësjellësave në zonat e nevojshme etj. Siç del qartë nga ky plan veprimi, për të evituar sa më shumë dëmet e shkaktuara nga përmbytjet e vazhdueshme kërkohen investime të konsiderueshme afatshkurtra dhe afatgjata.
7 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
2. ANALIZA E PËRGJITHSHME E SITUATËS DHE PËRSHKRIMI I GJENDJES
2.1. Shtrirja gjeografike, relievi, klima në zonën fushore të Shkodrës me fokus kryesor komunat Dajç, Velipojë, Ana e Malit, Bushat dhe Rrethina
Shtrirja Gjeografike Fusha e Nënshkodrës është pjesë e Ultësirës së Shkodrës e vendosur në juglindje të saj, midis qytetit të Shkodrës në veri dhe atij të Lezhës në jug. Ndryshe quhet dhe Ultësira e Nënshkodrës ose dhe fusha midis Shkodrës dhe Lezhës. Ajo shtrihet në Jug-Perëndim deri në detin Adriatik, në Veri-Lindje deri në malësinë Pukë-Mirditë dhe në skajin Veri-Perëndimor të vargjeve të Skënderbeut. Krahas fushës së mirëfilltë që mbizotëron dhe i jep tiparet e saj karakteristike si zonë e ulët, në të bëjnë pjesë dhe një sistem kodrash, që shtrihen në mesin dhe periferinë e saj. Pjesa fushore fillon që nga niveli i detit (Velipojë) deri në 17 m dhe pjesa më e madhe (rreth 80%) ka lartësi 0-5 m, ndërsa ajo kodrinore nga 30 m deri në lartësinë maksimale 545 m (Maja e Zezë, mali i Rencit). Fusha e Nënshkodrës zë një sipërfaqe 638 km2, (ose 63 800 ha). Në të bëjnë pjesë administrativisht disa komuna si ajo e Anës së Malit, Bërdicës, Dajçit, Velipojës, Bushatit, Guri i Zi, Hajmelit e pjesërisht ajo e rrethinave e përfaqësuar në këtë fushë vetëm me fshatin Zues dhe me pjesen bregliqenore të Dobraçit. Meqenëse ky plan veprimi ka në fokus komuna e qarkut Shkodër, në këtë rast nuk përfshihen disa komuna të qarkut Lezhë si ato të Zadrimës e Torovicës (megjithëse edhe këto i përkasin në fakt gjeografikisht fushës së Nënshkodrës).
Relievi Për nga origjina fusha e Nënshkodrës përfaqëson një territor fundosjesh tektonike intensive që shprehet në struktura grabenore të reja si ato të Zadrimës, Torovicës, Velipojës, që janë mbushur me depozitime kryesisht aluvionale të kuaternarit, duke u bërë një shkak tjetër i modelimit dhe formimit të fushave të mësipërme. Edhe sektorët e tjerë fushorë si ato të Bregut të Bunës (nënkupto këtu të Bërdicës, të Dajçit, dhe të Anës së Malit pra pothuaj krejt territori fushor i Nënshkodrës është vepër e lumenjve Drin dhe Bunë të formuara nga depozitimet e aluvioneve të tyre). Uniformitetin e saj e prishin aty-këtu disa kodra me përbërje flishore e gëlqerore me lartësi 30-200 m, që qëndrojnë si dëshmi e mbetjes nga fundosjet e tabanit të fushës së Nënshkodrës. Fushat e formuara nga lumenjtë Drini e Buna kanë një pjerrësi në drejtim Jug-Perëndim me vlera të vogla nga 0% deri në 3% dhe për shkaqe të tjera natyrore por dhe menaxhuese në këtë zonë janë të pranishme përmbytjet.
Klima Tiparet klimatike të Nënshkodrës përcaktohen nga disa faktorë: a) si pjesë e nënzonës veriore të klimës mesdhetare fushore; b) shtrirja e saj në skajin Veri-Perëndimor të Ultësirës bregdetare dhe hapja e gjerë e saj nga Jug- Perëndimi lejon ndikimin zbutës të detit. Ndërsa nga gryka e Drinit (Vau i Dejës) vjen ndikimi lindor kontinental mbizotërues; c) relievi mbizotërues pak a shumë i sheshtë i saj 8 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
Tiparet klimatike shprehen dhe në shpërndarjen hapësinore dhe regjimin në kohë të treguesve të elementëve klimatike. Bazuar në mesataret vjetore shumëvjeçare të temperaturave deri në fillim të viteve 90’, vlerat luhaten nga 14.6°C në Dajç të Zadrimës, deri në 16.3°C në Mjedë. Mesatarja e Janarit si muaji më i ftohtë është në vlera që luhaten nga 6.2°C në Bushat në 6.9°C në Mjedë, ndërsa mesatarja e Korrikut si muaji më i ngrohtë shkon nga 23.7°C Dajç të Zadrimës deri në 25.6°C në Mjedë. Velipoja si një fushë e madhe dhe pranë ndikimit të detit ka vlerë të temperaturës mesatare vjetore 15.3°C, dhe muajin më të ftohtë Janarin 6.6°C dhe më të nxehtë Korrikun 24°C.
Në regjimin e reshjeve (element që ndikon drejtpërdrejt dhe në rrjetin hidrografik) ndikojnë: a) veprimtaria ciklonare në gjysmën e lagësht të vitit dhe ajo anticiklonare në verë, si dhe b) faktorët lokal që luajnë rol mjaft të rëndësishëm si relievi karakteristik fushor, afërsia me detin, kufizimi nga malet në lindje, bimësia mbizotëruese natyrore dhe agrobiocenoza. Edhe tek veçoritë e reshjeve, ka luhatje në lartësinë mujore, stinore e vjetore të reshjeve, bile çrregullsia e regjimit mesdhetar paraqitet më i theksuar në reshje se sa në temperatura.
Regjimi i çrregullt i reshjeve shprehet qartë në shpërndarjen vjetore, ku në gjysmën e lagësht të vitit (tetor-mars) bie afërsisht 65-70% e sasisë së reshjeve vjetore, ndërsa në gjysmën e ngrohtë të vitit (prill-shtator) bie afërsisht 30-35% e sasisë vjetore. Stina më e lagësht është dimri me 35% të reshjeve vjetore ku dhjetori është muaji më i lagësht (rreth 15% të reshjeve vjetore). Stina e verës është e thatë me deri 7-10% të reshjeve vjetore bazuar në normën mesatare vjetore për shumëvjeçarin dhe korriku është muaji më i thatë me mesatarisht 2-3% të reshjeve vjetore. Pothuajse e gjithë sasia e reshjeve bie në formë shiu, ndërsa dëbora është dukuri e rrallë në këtë fushë. Megjithëse territori është kryesisht fushor, ai paraqitet më i lagësht se pjesa tjetër e Ultësirës Perëndimore, dhe mbi mesataren e Shqipërisë. Kjo zonë ka intensitet ta lartë reshjesh dhe në periudha të shkurtra kohore. Kështu në Vau i Dejës me 2.10.1949 kanë rënë 398 mm ose në Shkodër me datë 22.09.84 kanë rënë për 6 orë, 305 mm shi. Numri mesatar i ditëve me reshje vit varion nga 96 ditë në vit në Velipojë deri në 121 ditë në vit Dajç të Zadrimës (ditë me reshje në kë vlerësim janë llogaritur ato me deri 10 mm në shi në brenda një dite). Duhet theksuar se për tiparet e rrjetit ujor në zonën e ulët të Shkodres nuk ndikojnë reshjet që bien direkt këtu, por ato të prejardhura prej rajoneve malore që gravitojnë këtu, qoftë ato të kaskadës së Drinit, si dhe ato jashtë kësaj kaskade (Kiri, Gjadri) dhe të pellgut ujëmbledhës malor të liqenit të Shkodrës. Fusha e Nënshkodrës është e ndikuar dhe nga erërat që vijnë nga deti si nga Jugu, Jug-Perëndimi e Perëndimi që në përgjithësi e zbusin klimën, e lagështojnë atë dhe sjellin reshje, ashtu si dhe ato që vijnë nga Veri-Lindja e Lindja me nuanca kontinentale e që konsiderohen si erëra të forta e të thata meqë kanë karakter zbritës. Në disa pjesë të zonës si në Vau i Dejës e Zadrimë shpejtësia e erës ka vlera të mëdha. Karakteristike për këtë zonë janë 2 lloj erërash lokale shiroku dhe murlani me karakteristika të ndryshme. Shiroku me drejtim kryesisht Jug-Perëndimor, është erë e lagësht dhe e ngrohtë dhe fuqizon intensitetin e reshjeve në dimër, duke ndikuar negativisht krahas faktorëve të tjerë dhe në rrjedhën e lirë të Bunës. Ndërkohë, murlani paraqitet si një erë e ftohtë, e fortë dhe e thatë dhe vjen nga drejtimi Veri-Lindor.
9 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
2.2. Hidrologjia e ekosistemit Drin-Bunë-Liqen. Luhatjet e nivelit të ujërave, rreziku i përmbytjeve Hidrologjia e ekosistemit Liqen-Bunë-Drin Zona e ulët e Shkodrës përmbledh në vetvete një tërësi ujore origjinale, ujërat e së cilës gravitojnë e konvergojnë në Jug, Jug-Perëndim të qytetit me ndikim të jashtëzakonshëm në planin hidrologjik, ekologjik dhe në përgjithësi me vlera të gjithanshme shkencore e aplikative. Çdo studim për këtë tërësi ujore është i vlefshëm kur llogarit secilin objekt ujor të ndërlidhur me tjetrin (Liqeni i Shkodrës, Drini, Buna) dhe në raste të veçanta edhe Kirin e Gjadrin si pjesë të këtij sistemi. - tiparet e rrjedhjes ujore dhe potenciali i madh hidrik i kësaj tërësie reflekton patjetër dhe nuk mund të merret i shkëputur nga veçoritë e krejt pellgut ujëmbledhës prej 19 582 km2 brenda e jashtë kufirit të Republikës së Shqipërisë (HSH 1984); - Kjo tërësi ujore shumë interesante shumë e vlerësuar historikisht edhe nga të huajt, nuk është trajtuar në mënyrën e duhur, prandaj deri tani më shumë është përmendur kur ndodhin situata të jashtëzakonshme hidrometereologjike; - është fakt i njohur se sot prurjet e ujit në lumin Drin nuk janë vetëm ato natyrore, si ato që ishin para ndërtimit të HEC-eve mbi të. Ato “komandohen” nga liqenet e njëpasnjëshme artificiale ndërtuar përgjatë kaskadës së Drinit, për prodhimin e energjisë elektrike; - Megjithatë, situata problematike krijohen edhe sot kur është e modifikuar rrjedhja natyrore. Drini, Buna dhe liqeni kanë tipare të përbashkëta në regjimin e prurjeve dhe të niveleve gjë që shprehet edhe nga lakoret e paraqitura në grafikun nr. 1. Lumi Buna, që del nga liqeni, rreth 32-40% të rrjedhës vjetore e ka gjatë stinës së dimrit, ndërsa në përgjithësi në periudhën e lagësht (tetor-mars) kalon në rrjedhje 78% e rrjedhjes vjetore. Kjo situatë natyrshëm është e tillë dhe në krejt pellgun ujëmbledhës dhe të liqenit të Shkodrës. Veçori dalluese e rrjetit hidrologjik të liqenit është prania e një pellgu shumë të fuqishëm hidrogjeologjik (nëntokësor), i cili rezulton i tillë nga shkalla e lartë e infiltrimit. Pikërisht ky pellg nëntokësor i fuqishëm, furnizon me ujëra nëntokësore liqenin në tabanin dhe periferinë e tij, duke gravituar nga zonat përreth nëpërmjet burimeve të shumta. Kjo veçori së bashku me reshjet e shumta në pellgun ujëmbledhës që luajnë rolin kryesor si dhe ujërat nëntokësore ndikojnë në vlerat e larta të bilancit (potencialit) ujor të liqenit dhe të krejt tërësisë ujore të Shkodrës. Ngjarjet e jashtëzakonshme të përmbytjeve të Janarit dhe Dhjetorit 2010 në zonën e ulët fushore të Nënshkodrës dhe pjesërisht në qytetin e Shkodrës, ishin rrjedhojë së pari e reshjeve të shumta e të vazhdueshme si dhe e temperaturave të larta jo të zakonshme për muajt e dimrit (deri 15-170C) që shkrinë dhe dëborën e rënë dhe së dyti e shkarkimit të detyruar të ujërave të shumta nga tunelet e HEC- eve, meqenëse nivelet e liqenit ishin të mbushura përtej kuotave maksimale të lejuara (Shih Shtojcën 1 për hartën e zonave të përmbytura në janar 2010). Kjo situatë u shkaktua nga një kompleks faktorësh që vepruan së bashku, duke shtuar pa dyshim dhe mungesën e kujdesit gjatë periudhës së tranzicionit për një menaxhim bashkëkohor, si dhe ndërhyrjet njerëzore në shtratin e Bunës dhe në periferi të liqenit. Investimet e munguara në 20 vitet e fundit dhe mos zgjidhja e sistemimit të plotë të zonës së Nënshkodrës dhe gjatë 50 vjetëve të regjimit komunist, e ka përkeqësuar gjendjen e regjimit hidrologjik të liqenit dhe lumenjve të kësaj tërësie ujore, duke parë dhe se përmbytjet po vihen re edhe kur nuk ka maksimume historike të reshjeve.
10 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
Grafiku 1: Grafiku i lakoreve (Nyja Hidrografike e Shkodrës)
2.3. Situata demografike në zonën e Nën-Shkodrës Treguesit demografik përbëjnë një instrument të fuqishëm të drejtimit dhe administrimit urban dhe ndërurban, ndërmjet komunave e brenda komunave. Njohja e popullsisë së qytetit dhe komunave, karakteristikat e tyre, njohja e mikropopullatave, dhe e elementeve të administrimit demografik, lidhen ngushtë e reciprocikisht me parametrat e tjerë ekonomik e sociale. Ndërtimi dhe analiza e statistikave jo vetëm ndërmjet zonave, por dhe brenda tyre së bashku me studimin klasik të numrit dhe strukturës së popullsisë është i nevojshëm për marrjen e vendimeve të drejta dhe ndërfutjen e demografisë në administriin politik dhe rregullimin e territorit. Paraqitja e situatës së fatkeqësive natyrore të shkaktuara nga përmbytjet nuk do të ishte e plotë pa i bërë një analizë demografike këtyre zonave duke identifikuar treguesit demografik të zonës së Nënshkodrës. Rezultatet e paraqitura janë të përmbledhura, ato përfaqesojnë të dhënat më domethënëse dhe japin një pamje të situatës demografike, karakteristikave të ndryshme të popullsisë, bizneseve, furnizimit me ujë, institucioneve arsimore dhe shëndetësore dhe në plotësim të tyre edhe përcaktimin e numrit të bagëtive të cilat janë një nga mjetet bazë të jetesës së banorëve të këtyre zonave. Kjo analize shërben për përcaktimin e hartës së përmbytjeve në zonën e përmendur duke specifikuar zonat me rrezikshmëri më të madhe e deri në ato me rrezikshmëri më të dobët dhe në këtë mënyrë i shërbehet përcaktimit të masave sipas rrezikshmërisë së zonave. Në funksion të realizimit të kësaj analize është hartuar një anketë demografike e cila përmban tematikën e nevojshme për përcaktimin e treguesve të nevojshëm e cila i është shpërndarë të gjitha komunave të përfshira në studim. Duke iu referuar Tabelës së shpërndarjes së popullsisë në Shtojcën 3, në zonën e Nënshkodrës numri i
11 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore përgjithshëm i banorëve është 84299 me një ndarje gjinore të paraqitur në Grafikun 2.
41807
42492
Femra Meshkuj
Grafiku 2: Ndarja sipas gjinisë
Numri i familjeve ka ardhur duke u rritur në qendrat e komunave pjesërisht si rezultat i disa lëvizjeve të popullsisë nga zonat më të thella dhe pjesërisht si rezultat i konceptimit të mënyrës së re të jetesës dhe i krijimit të familjeve të reja. Mesatarisht një familje në këtë zonë përbëhet nga 4-6 anëtarë. Familjet me 4-6 anëtarë rezulton që brenda 5 viteve të fundit të jenë rritur në një masë prej 15% në këtë zonë. Popullsia paraqitet përgjithësisht homogjene sidomos në komunat Bushat, Guri i Zi pasi numri i të ardhurve është relativisht i vogël. Pjesa e banorëve që kanë ardhur u përket dy periudhave të ndryshme. Pjesa më e madhe e tyre kanë ardhur në kohën e ndërtimit të hidrocentraleve (zhvendosje nga përmbytja e tokës nga liqenet e hidrocentraleve) dhe një pjesë e vogël pas viteve 90-të. Banorët e ardhur kanë rritur larminë e kulturave, dhe duhet theksuar që bashkëjetesa është e shkëlqyer. Në disa komuna si p.sh Velipojë e Bërdicë popullsia është heterogjene e ardhur në kohë të ndryshme dhe nga zona të ndryshme të periferisë së Qarkut. Në këtë zonë bashkëjetojnë harmonishëm kulturat e zonës së Malësisë së Mbishkodrës, të Zadrimës, Malësisë së Dukagjinit dhe asaj të Mirditës. Jeta e përbashkët ekonomike e sociale ka ndikuar në përzierjen e elementëve të kulturave të ndryshme. Megjithatë, në ceremonitë familjare e fetare, veshje, mënyrën e jetesës në familje, të folurën (nëndialektet), dallohen dukshëm elementët specifikë të secilës kulturë. Aktivitetet kryesore ekonomike të popullsisë së zonës së ulët të Shkodrës janë bujqësia, blegtoria dhe në vitet e fundit ndërtimi, turizmi familjar dhe agroturizmi. Problematika kryesore e popullsisë së ardhur në këto zona është fakti se kjo popullsi ka krijuar probleme duke prishur strukturën demografike për shkak se kanë ngritur vendbanimet e tyre në vende jo të përshtatshme për jetese (në zonat më të rrezikuara nga përmbytjet), dhe në rast e nevojës së evakuimit të tyre, problematike ka qenë edhe akomodimi i tyre pranë mjediseve të ofruara nga shteti si konvikte etj. Banorët vendas nuk e kanë këtë problem pasi ato janë strehuar pranë të afërmve të tyre në rastet e përmbytjeve. Si shembull mund të përmendim në rastin e komunës Guri i Zi, ku Lagja Kasape ka në
12 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër përbërjen e vet mbi 90 %, popullsi të ardhur nga zonat malore, kryesisht nga Puka. 30 % e të ardhurve janë përqendruar pikërisht në këtë lagje.
Familje e ardhura kanë këto specifikat: - Janë në gjendje ekonomike më të keqe se mesatarja e zonës; - Kanë probleme të mungesës së tokës bujqësore dhe jetojnë kryesisht me të ardhurat që sjell emigracioni; - Kanë përqindje më të lartë të moshuarish (kjo për shkak se të rinjtë janë në emigracion); - Jetojnë në zona që kanë probleme urbanizimi, të mungesës së rrugëve, kanalizimeve etj; - Nuk kanë pasur përvoja përmbytjesh, janë më të papërgatitur për t’u orientuar dhe për përballimin e situatave te tilla; dhe - Kanë ndjesinë se janë të diferencuar dhe shërbimi i ofruar nuk është i asaj cilësie që u jepet popullsisë autoktone. Në situatën e përmbytjeve dhjetor 2010 u evakuuan rreth 2 674 familje, u përmbytën 24 440 shtëpi dhe 4 240 të tjera ishin të rrethuara nga uji. Duke iu referuar nivelit arsimor të banorëve theksojmë se është rritur numri i banorëve me arsim të lartë por vendin kryesor e zë niveli i mesëm arsimor. Ndër profesionet e banorëve me arsim të lartë më të shumtë janë mësues, veterinerë, agronomë, zooteknikë dhe shumë pak inxhinierë dhe ekonomistë. Ndërkohë që Komunat duhet të drejtojnë vëmendjen e të rinjve drejt arsimimit.
Punësimi Në komunat e zonës së ulët të Shkodrës nuk gjejmë të dhëna të sakta në lidhje me punësimin e banorëve. Pjesa më e madhe janë të punësuar në sektorin privat si bujqësi, njësi tregtare dhe ndërtim etj., dhe të paregjistruar si punëkërkues aktivë në zyrat e punës. Përsa i takon trajtimit me ndihmë ekonomike kemi: - Në komunën Velipojë përfitojnë ndihmë ekonomike 247 familje (12% e popullsisë), ku 172 trajtohen për paaftësi dhe 75 me ndihmë sociale; - Në komunën Guri i Zi trajtohen me ndihmë ekonomike 460 familje dhe numri i invalidëve të punës është 279; - Në komunën e Dajçit 28 familje marrin ndihmë ekonomike; rreth 170 persona handikapatë, invalidë etj; - Në komunën e Ana e Malit janë 150 familje që trajtohen me ndihmë ekonomike; dhe - Në komunën Bërdicë trajtohen me ndihmë ekonomike rreth 103 familje.
Arsimi Në komunën Bushat gjenden 10 kopshte fëmijësh, 13 shkolla fillore, 8 shkolla 9-vjeçare, 2 shkolla të mesme me një staf arsimor me 185 vetë. Zona ka një traditë të mirë në arsim dhe një numër i
13 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore konsiderueshëm personash janë arsimuar nga kjo zonë. Komuna e Velipojës ka 2 shkolla 9 vjeçare dhe 4 shkolla fillore. Numri i nxënësve të shkollës është 1119, nga të cilët 177 janë nxënës të shkollës së mesme. Komuna Ana e Malit ka 1 shkollë të mesme dhe 5 shkolla 9-vjeçare në të cilat japin mësim 73 mësues dhe mësojnë 1 085 nxënës. Të gjitha shkollat janë dëmtuar nga përmbytjet. Komuna Bërdicë ka 4 shkolla 9-vjeçare, 1 shkollë fillore dhe 2 shkolla të mesme ku njëra është në fshatin Bërdicë e Madhe dhe një shkollë e Mesme Profesionale në fshatin Trush. Numri i nxënësve që frekuentojnë shkollën është 1 240. Të gjitha shkollat janë përmbytur dhe dëmtuar në situatën e dhjetorit 2010. Komuna e Dajçit ka 8 shkolla nga të cilat 4 janë dëmtuar rëndë nga përmbytjet. Komuna ka edhe 4 kopshte të vendosura në fshatrat Dajç, Samrisht, Pentar dhe Shirq. Komuna e Gurit të Zi ka një shkollë të mesme të bashkuar (cikli fillor – 9 vjeçar dhe të mesëm) në Gur të Zi, shkolla 9 vjeçare në Juban, Rrenc, Vukatanë, Rragam, Kuç, Sheldi (me klasa kolektive), Mazrrek (me klasa kolektive), dhe Shpor (fillore me klasa kolektive). Gjendja e shkollave përgjithësisht është e mirë, problem mbetet shkolla e Vukatanit (ka 4 mjedise, është akorduar fondi për shkollë të re) dhe në Kuç ka 2 mjedise shkollash të ndara dhe jashtë parametrave të duhur, ndërkohë që pritet që të alokohen fonde për ndërtimin e një shkolle të re.
Burimet e të ardhurave dhe zhvillimi i biznesit Industria e lehtë dhe ushqimore përfaqësohet nga dy fabrika mielli dhe një fabrikë për prodhimet plastike. Gjithashtu, funksionojnë shumë punishte të punimit të drurit, aluminit, mermereve, inerteve, si dhe punishte të përpunimit të qumështit dhe nën produkteve të tij. Degët e tjera, si tregtia, artizanati dhe shërbimet kanë marrë zhvillim këto kohët e fundit. Në 2007, numërohen 165 subjekte private, persona juridikë e fizikë, nga të cilët në tregti 102 subjekte, në prodhim 27 subjekte, në shërbime 36 subjekte, etj. Në fshatin Melgush, është ngritur një treg i madh fruta-perimesh që mbulon jo vetëm zonën, por dhe më gjerë.
14 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
Në Tabelën 1 dhe 2, jepen të detajuar bizneset që ushtrojnë aktivitetin respektivisht në komunat Bushat, dhe Velipojë.
Tab.1 Tab. 2 Nr Lloji i aktivitetit Numri Nr Lloji i aktivitetit Numri 1 Tregëtim me pakicë 30 1 Prodhime inerte 4 2 Tregëtim materiale ndërtimi 12 2 Materiale ndërtimi 3 3 Tregëtim karburanti 9 3 Tregti me pakicë 21 4 Karburant 4 4 Tregëtim gazi 2 5 Punime duralumini 2 5 Bar –restorant 31 6 Baxho 3 6 Baxho 19 7 Bilardo 1 7 Punime duralumini 2 8 Tregti gazi 1 8 Punime druri 4 9 Bar-bufe 10 9 Furrë buke 2 10 Furrë buke 1 10 Prodhim fidanë 2 11 Oficinë 2 11 Prodhim inerte 3 12 Farmaci 1 12 Prodhim plastmasi 1 13 Firmë ndërtimi 1 14 Parukeri 1 13 Fabrikë bluarje 2 15 Punime druri 1 14 Farmaci 4 16 Fushë minifutboll 1 15 Farmaci Veterinare 1 17 Byrektore 2 16 Dentist 3 18 Bar-restorant 10 17 Ndërmarrje ndërtimi 2 Total 69 18 Servis automjetesh 8 19 Autoshkolla 3 20 Salla lojrash 1 21 Parukeri 5 22 Fushë minifutbolli 2 23 Rrobaqepës 1 24 Shërbime interneti 1 25 Transferta parash 1 26 Transport udhëtarësh 10 27 Telefoni fikse 1 28 Hoteleri 2 29 Shërbime të ndryshme 16 Total 180
Sipas evidentimit të Komunës Velipojë për degën e tatimeve në fshatin Velipojë gjenden 95 hotele, të cila veprojnë si biznese më vete dhe janë një burim i mirë të ardhurash për pronarët e tyre. Ata janë të palicensuar e si rrjedhojë komuna ka kërkuar një licensim provizor nga dega e tatim-taksave. Numri i dhomave të tyre luhatet nga 6 në 30.
15 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
Në Komunën e Dajçit ka rreth 71 biznese, ndërsa në Komunën e Gurit të Zi, biznese janë:
Të regjistruar: Biznese të mëdha: 15 (në zonën e rrezikut të përmbytjeve 5) Biznese të vogla: 55 (në zonën e rrezikut të përmbytjeve 12).
Të paregjistruar: Biznese të mëdha: 0 Biznese të vogla: 45 (në zonën e rrezikuar të përmbytjeve 32).
Këtu nuk janë përfshirë bizneset e zhvillimit bujqësor dhe blegtoral që janë aktualisht brenda zonës së rrezikuar të përmbytjeve. Në këtë kategori mund të futen 52 familje që kanë mbi 5 krerë gjedhë (lopë qumështi) dhe 22 familje të tjera që kanë sera diellore në sipërfaqe mbi 1000 m2 (gjithsej 3.2 ha sera diellore) dhe kanë si burim kryesor jetese të ardhurat nga këto sektorë. Në komunën e Bërdicës ka rreth 107 biznese të cilat përfaqësohen nga dyqane, mjediset e punës etj. Rreth 70 % e këtyre bizneseve rrezikohen nga përmbytjet.
Furnizimi me ujë të pijshëm Në komunën e Gurit të Zi, uji i pijshëm sigurohet nëpërmjet puseve të shpimit. Për këtë qëllim, përdoren tuba çeliku në thellësi 4-6 m ku ndeshen dhe ujërat nëntokësore dhe uji nxirret me pompa thithëse. Ky ujë përdoret edhe si ujë teknologjik dhe për ujitje. Në rast përmbytjesh uji i nxjerrë në këtë mënyrë rezulton i rrezikshëm dhe i papërdorshëm për pirje. Në komunën e Dajçit nga 11 fshatra që ka komuna 4 fshatra furnizohen me rrjetin e ujësjellësit. Numri i banorëve që furnizohen me ujë të pijshëm nga ujësjellësi përfaqëson 15% të popullsisë totale të komunës. Rreth 85% e popullsisë furnizohen me ujë të pijshëm nga shpimet individuale, të cilat nuk garantojnë cilësinë e duhur për konsumim. Furnizimi me ujë të pijshëm në komunën Bërdicë kryhet nëpërmjet rrjetit të ujësjellësit për pesë fshatra, përjashtuar fshatin Trush i cili përbën 38 % të komunës si nga shtrirja gjeografike ashtu dhe nga numri i banorëve. Komuna Ana e Malit ka një mungesë të ujit të pijshëm për fshatrat Shtuf, Goricë, Fshati i Ri në Alimetaj, Dodaj dhe Muriqan. Ka një gjendje jo normale të sistemit ekzistues të furnizmit me ujë të pijshëm. Një problematikë shumë e madhe kjo që kërkon një zgjidhje që mund të jetë dhe ndërtimi i 4 ujësjellësave të furnizimit me ujë të pijshëm. Komuna Bushat furnizon me ujë të pijshëm fshatrat e mëposhtme: Bushat, Shkjez, Ranxa, Mali i Jushit, Melgushë, Barbullush, Kukël dhe Hoten. Secili fshat e siguron sasinë e ujit brenda territorit të tij. Në të gjithë fshatrat e sipërpërmendur, furnizimi bëhet me ngritje mekanike me anë të pompave elektrike. Përmirësimi i furnizimit me ujë të pijshëm dhe i ndërtimit të infrastrukturës, përmirësimi i treguesve të ndryshëm të furnizimit me ujë të banorëve lidhur me sasinë e shpërndarë dhe kontrollin e parametrave
16 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër ka ardhur si rezultat i një projekti të mbështetur nga Qeveria Austriake. Si rrjedhojë janë përmirësuar dhe treguesit ekonomiko-financiarë. Të dhëna më të detajuara në lidhje me disa nga treguesit teknik të ujësjellësave në komunën Bushat janë paraqitur në Shtojcën 4. Vlen të theksohet se ujësjellësat janë përqendruar në fshatrat që nuk kanë pasur mundësi të vetë furnizohen. Një pjesë e mirë e familjeve të komunës kanë bërë shpime individuale mbasi zona e lejon këtë mundësi, meqë është e pasur me ujëra nëntokësorë. Thellësia mesatare e këtyre shpimeve është 10-12 metra. Në zona të veçanta del ujë edhe në thellësinë 5-6 metra, por për arsye higjenike uji merret në thellësinë 10-12 metra. Për të vlerësuar cilësinë e ujit, komuna planifikon të organizojë kryerjen e analizave të këtyre shpimeve për të vlerësuar cilësinë e tyre në dobi të ruajtjes së shëndetit të banorëve. Furnizimi me ujë për Komunën Velipojë bëhet nga fshati Trush, nga një largësi prej 12 km. Rrjeti i ujësjellësit është me sistem pompash me ngritje mekanike, sistem depozitimi dhe sistem me rrjedhje të lirë. Stacioni i ujësjellësit Trush ka 4 pompa vertikale dhe 1 horizontale. Komuna ka dy sisteme ujësjellësi, njëri furnizon fshatin Mali Kolaj dhe tjetri fshatrat e tjera të komunës. Situata e furnizimit me ujë është përmirësuar, pasi në disa fshatra ka përfunduar faza e dytë e ujësjellësit. Megjithatë cilësia e ujit lë akoma për të dëshiruar, pasi rrjeti vazhdon të jetë shumë i amortizuar.
Gjendja e infrastrukturës Njësitë vendore në dy dekadat e fundit i kanë fokusuar investimet e tyre kryesisht në përmirësimin e rrjetit rrugor. Ky ka qenë prioriteti kryesor i pushtetit vendor, nisur nga gjendja e trashëguar dhe nga zhvillimet e mëdha urbane me të cilat janë ndeshur njësitë vendore në Shqipëri. Infrastruktura rrugore në të gjithë zonën ka pasur përmirësime të dukshme gjatë viteve të fundit. Megjithatë, ajo akoma nuk ka arritur në nivelin që të plotësojë plotësisht nevojat e komunitetit dhe t’i përgjigjet situatave të fatkeqësive natyrore. Krahas përmirësimit fizik, në shumë akse janë përmirësuar edhe parametra të tjerë duke rritur kapacitetin kalues të tyre për automjete, numri të cilave rritet nga viti në vit (shih Shtojcën 2 për detajet e rrjetit rrugor në zonën e Nën-Shkodrës). Komuna e Gurit të Zi ka këto probleme në infrastrukturën rrugore: aktualisht rruga e fshatit Kuç (e cila përfshin lagjen Kasape) është jashtëzakonisht e amortizuar dhe janë alokuar fonde për një rrugë të re. Rrugët e brendshme të lagjeve dhe të parcelave mbeten problem. Gjithashtu rruga e fshatit Vukatanë – paralel me hekurudhën - (përfshirë lagjen Metush) është jashtëzakonisht e amortizuar dhe janë alokuar fonde për ndërtimin e një rruge me standarde bashkëkohore. Mbetet problem dhe 1 km rrugë që lidh lagjen Metush me rrugën e re. Rrugët komunale në komunën e Dajçit që lidhin qendrën e komunës me qendrën e fshatit janë thuajse të asfaltuara. Në 11 fshatra vetëm dy fshatra kanë të lidhur pjesërisht qendrën e tyre me qendrën e komunës me rrugë të asfaltuar i.e. jo e gjithë gjatësia e rrugës është e asfaltuar, ndërsa 9 fshatrat e tjerë e kanë të lidhur me rrugë të asfaltuar qendrën e fshatit me qendrën e komunës. Në komunën Bushat kalojnë disa rrugë kombëtare të cilat mirëmbahen nga Zyra e Shërbimeve e cila, në funksion të kësaj pune, ka një kamion vetëshkarkues 10 tonësh dhe një fadromë. Kryesisht në këto rrugë është hedhur zhavorr, si dhe janë pastruar kanalet nga shkurret dhe mbetjet e ndryshme. Kjo mënyrë mirëmbajtjeje nuk është efektive, sepse sa herë bie shi, zhavorri formon gropa dhe kërkon
17 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore ndërhyrje të menjëhershme. Me asfalt janë të shtruara rrugët në fshatrat Stajkë dhe Kosmaç. Brenda një kohe të shkurtër do të shtrohen me asfalt dhe disa rrugë në fshatrat e tjerë.Rruga kombëtare hyn dhe në Plazhin e Velipojës. Sipas konceptit të mëparshëm të një plazhi pak të frekuentuar dhe me numër të kufizuar ndërtimesh, para pallateve ka një lulishte dhe një shesh me përmasa 30X800 m i cili funksionon si shëtitore. Nga qendra e plazhit për tek hidrovori i Vilunit ka një rrugë që të nxjerr në breg të kënetës së Vilunit për të shkuar në fshatin Rrjoll, përmes një ure vetëm për këmbësorë. Ndërtimet e pakontrolluara dhe mungesa e zbatimit të planit të zhvillimit të plazhit, kanë bërë që rrugët hyrëse për në plazh si dhe rrugët e brendshme që lidhin qendrën e plazhit ose rrugën kombëtare me hotelet, janë të vështira për t’u përshkuar dhe mirëmbajtur. Ndaj mund të thuhet se mungon rrjeti rrugor i komunikimit në territorin e plazhit, rrugët e brendshme janë të shkatërruara dhe në ditët me shi bëhen pothuajse të pakalueshme. Në komunën Ana e Malit kemi 13.2 km rrugë nacionale, 5.5 km rrugë rurale të asfaltuara, 17 km rrugë të paasfaltuara kryesore, 20 km rrugë të brendshme të pashtruara dhe pa mirëmbajtje, ndërsa në Komunën Bërdicë situata e infrastrukturës është dëmtuar më tepër si pasojë e përmbytjeve sistematike të kësaj zone.
Mundësitë e evakuimit në situatën e përmbytjeve Evakuimi i banorëve në komunën Dajç kryesisht bëhet brenda komunës në fshatrat Pentar, Suka dhe Samrish i Ri, ku ka terrene të ngritura që shërbejnë për evakuimin e bagëtive dhe njerëzit qëndrojnë tek familjet e këtyre fshatrave. Një pjesë tjetër e banorëve, kryesisht familjet që nuk kanë bagëti apo pleqtë, femijët e gratë lëvizin në drejtim të konvikteve në qytet. Fshati Darragjat ka tendencë për t’u evakuuar në Bërdicë pasi është afër dhe ka mundësi për të evakuuar bagëtitë. Duhet të funksionojnë skema të parapërgatitura për raste evakuimi. Me shumë efektivitet kanë rezultuar përdorimi i 2-4 lundrave metalike për transportin e njerëzve, të cilat janë siguruar nëpërmjet subjekteve private nga ana e Komunës. Me efektivitet ka rezultuar dhe përdorimi i mjete lmotorrike (kamiona të lartë) për transportimin e tyre. Duhet të sigurohen struktura pritëse dhe akomoduese të parapërgatitura dhe të menaxhuara nga pushteti vendor. Me interes do të ishte përshtatja dhe përdorimi i reparteve ushtarake ose strukturave të reja. Pushteti vendor duhet të mbajë përgjegjësi për menaxhimin e përgjithshëm të situatës që nga transporti nga zona e rrezikut për tek strehimi, furnizimi me ushqime, veshmbathje, bazë ushqimore etj. Kjo rrit efektivitetin në punë, efiçencën e shpenzimeve dhe minimizon rastet e abuzimeve dhe te subjektivizmave. Për një situatë të ngjashme me atë të dhjetorit 2010, në rastin e komunës Guri i Zi mund të kërkohet punësimi i rreth 20 forcave të afta për punë, për periudhën e emergjencës dhe 2-3 persona me kohë të plotë për njohjen dhe parandalimin e këtyre situatave.
2.4. Situata e tokave, bujqësia dhe pyjet
Tokat Në përgjithësi, tokat e Nënshkodrës janë të përshtatshme për zhvillimin e bujqësisë me bimët e arave (drithëra, foragjere, perime, por edhe pemëtaria, vreshtaria, ulliri dhe bimët mjekësore). Tokat në këtë zonë janë me një pjerrësi 0-5 %, me ujëra nëntokësore afër sipërfaqes dhe të predispozuara ndaj përmbytjeve dhe ndryshimit të cilësive fizike dhe kimike. Në Oblikë, Dajç, Guri i Zi dhe Bushat, dominojnë tokat aluvionale, të cilat pas përmbytjeve kërkojnë një punë të veçantë për rehabilitimin e tyre. Fusha
18 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër e Nënshkodrës ndërtohet nga depozitime të përziera ranore, deltina dhe gëlqerore që janë depozituar nga prurjet e lumenjve dhe ujëra nëntokësore afër sipërfaqes. Nisur nga kjo përbërje nevojitet që të përdoren teknologji të punimeve dhe praktika bujqësore të diferencuara dhe ulja e nivelit të ujërave nëpërmjet thellimit dhe pastrimit të sistemit të kullimit. Në përputhje me klasifikimin kombëtar të tokave, ndeshen sipërfaqe të kufizuara të tipit të kafejta malore në Bushat, Gurin e Zi dhe Oblikë dhe sipërfaqe të kufizuara toka të tipit të kafejta livadhore në Bushat. Në të gjitha komunat (Bushat, Guri i Zi, Ana e Malit dhe Dajç) dominojnë tokat aluvionale. Në komunën Dajç këto toka zënë rreth 70 % të sipërfaqes të tokës bujqësore. Tokat aluvionale janë shumë të përshtatshme për shumicën e kulturave bujqësore. Në përputhje me klasifikimin ndërkombëtar, në këtë zonë, ndeshen tipet fluvisol, cambisol, arenosole, gleysol. Çdo tip i tokës është e përshtatshme për një grup të kulturave bujqësore dhe kërkojnë të zbatohen masa dhe praktika bujqësore të diferencuara. Në Velipojë mbizotërojnë tokat livadhore të hinjta kafe (LHK). Këto janë toka me horizont të mesëm dhe të cekëta dhe me përbërje mekanike subargjilore të rëndë dhe të mesme të cilat gjatë stinës së verës çahen në sipërfaqe. Në këto toka, në kushtet e mungesës të kullimit, intensifikohen proceset e moçalizimit dhe kripëzimit, pra përkeqësimi i cilësive fizike dhe kimike të tokës. Nga verifikimi në terren dhe vrojtimi i vetë komunave, si pasojë e përmbytjeve në të gjithë zonën, ka probleme me erozionin sipërfaqësor dhe gërryerjet në komunat Guri i Zi, Bërdicë dhe fshatin Shirq, si dhe gërryerje të brigjeve të lumit Buna në komunat Ana e Malit dhe Dajç. Bregdeti i Velipojës ka probleme nga mbushja me sediment dhe dëmtimi i strukturave mbrojtëse dhe gërryerja. Nga përllogaritja e humbjes së tokës duke përdorur ekuacionin universal të humbjes së tokës, rezulton se rreziku potencial i humbjes së tokës nga erozioni në zonën e Nënshkodrës varion në kufijtë 15-20 ton/ha/vit dhe nga kjo vlerë përmbytjet vjetore ndikojnë në rreth 3-5 ton/ha, përfshirë edhe humbjen e tokës nga brigjet e lumenjve. Në këtë zonë dominojnë tokat me strukturë rano-argjilore-lumore. Në pikëpamjen hidrografike, zona përshkohet nga lumi Buna, i cili duke filluar nga ujërat e liqenit të Shkodrës, bashkohet me lumin Drin dhe si pasojë përbën një rrezik të vazhdueshëm të përmbytjes të tokave të kësaj zone si dhe ndikon në cilësitë e tokave bujqësore. Në këtë konteks, kullimi i tokave është një nga kërkesat kryesore për sigurimin e parametrave të tokës për një prodhim bujqësor të qëndrueshëm. Niveli i ujërave nëntokësore në afërsi të sipërfaqes dhe mungesa e kullimit ka bërë që në Velipojë rreth 400 ha tokë të jenë të kripëzuara, dhe kjo sipërfaqe ka tendencë të zgjerohet.
Bujqësia Bujqësia është një nga aktivitetet kryesore për zonën e Nënshkodrës. Nga sipërfaqja e përgjithshme e tokës bujqësore, prej 19 180 ha, toka arë zë 15 795 ha ose 82 % të sipërfaqes të përgjithshme të tokës bujqësore dhe pemtaria 638 ha ose 3.4% të tokës bujqësore. Në sipërfaqen e dru frutorëve 72.8 % të sipërfaqes e zë ulliri, ndërsa vreshtat dhe agrumet 98.9 ha. Rreth 75 ha janë mbjellë me bimë mjekësore. Nga sipërfaqja e tokës arë, mbeten të pakultivuara (djerrë) 2 672 ha ose 17% e sipërfaqes të tokës arë, që është një sipërfaqe e konsiderueshme (Raporti vjetor, Drejtoria Rajonale e Bujqësisë). Gjatë vitit 2010 kjo sipërfaqe është rritur për shkak të përmbytjeve të muajit janar. Niveli i përdorimit dhe kultivimit të tokës bujqësore për vitin 2011, në këtë zonë mund të verifikohet saktësisht gjatë muajit Maj. Bujqësia në komunat e studiuara, konsiderohet me një zhvillim të paqëndrueshëm dhe shfrytëzimi i kapacitetit prodhues të tokës për nivelin e prodhimit bujqësor është në nivelin 50-60 %, pra bujqësia është pothuajse e pazhvilluar. Në bimët e arave që mbillen në këtë zonë, peshën kryesore e zënë
19 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore mbjellja e bimëve foragjere, drithërat dhe perimet. Sipërfaqja e tokës arë prej 15 795 ha është kultivuar me: drithëra 4 160 ha (26 %), perime 1 930 ha (12 %), foragjere të njoma 7 000 ha (43 %) dhe patate, fasule duhan 560 ha (3.5 %). Nga shqyrtimi i nivelit të zhvillimit dhe rezultateve të sektorit të bujqësisë, dalin disa probleme të lidhura edhe me nevojën e përmirësimit të infrastrukturës në bujqësi që mund të çojnë në rritjen e prodhimit dhe rendimentit për njësi të sipërfaqes të cilat janë paraqitur më poshtë: • Mungesa e kullimit dhe përmbytjet e vazhdueshme, shënojnë rendimente 30-40 % më të ulëta nga kapaciteti prodhues që kanë tokat e kësaj zone në kushtet e aplikimit të praktikave bujqësore normale. Kështu rendimenti i drithërave varion nga 30kv/ha grurë deri në 55 kv/ha misër. Një rendiment më i qëndrueshër arrihet në kulturat e perimeve, që luhaten nga 220- 240 kv/ha. Në grupin e perimeve që kultivohen pëfshihen domatet specat, perime të njoma, bostani si dhe perimet e thata. Megjithatë me prodhimin e realizuar për njësi të sipërfaqes, kapaciteti prodhues i tokave të zonës është i shfrytëzuar jo më shumë se 70 %. Prandaj është e nevojshme të përmirësohen më tej praktikat bujqësore dhe infrastruktura në bujqësi. Ajo që është bërë deri tani për rehabilitimin e strukturave të mbrojtjes nga përmbytjet (veçanërisht argjinaturat) është minimale. Sistemi i kullimit duhet të pastrohet çdo vit, ndryshe prodhimi bujqësor do të mbetet në nivele të ulëta. • Struktura e prodhimit bujqësor, nuk i përgjigjet sa duhet rajonizimit të kulturave sipas përshtatshmërisë së tokës. Nëse do të zbatohen masat për mbrojtjen nga përmbytjet dhe kullimin e tokave, struktura e mbjelljeve mund të modifikohet dhe të bëhet më efektive. Kështu në tokat aluvionale mund të shtohet mbjellja e fasules, patates dhe misrit. Në tokat kodrinore të komunave, mund të rritet sipërfaqja e vreshtave dhe pemëve frutore. Mbjellja e duhanit gjithashtu mund të zgjerohet. Prodhimi i drithrave, aktualisht arrin vetëm 20-21 mijë ton dhe nuk i përgjigjet kapacitetit prodhues të tokës pasi, për të njëjtën sipërfaqe prodhimi mund të shkojë në 24-25 mijë ton drithra, po të përmirësohet sistemi i kontrollit të farërave dhe i teknologjive të prodhimit, i përdorimit të normave të plehrave, kullimit, ujitjes dhe mbjelljet e hershme. • Sipërfaqja e kultivimit të perimeve në sera mund të rritet më shumë se sipërfaqja prej 23 ha që ka qenë gjatë viteve të fundit, me qëllim që të rritet Në Komunën e Bushatit dega kryesore e eksporti i perimeve dhe i rrushit. Rendimenti ekonomisë është bujqësia, e cila ka nivel i ullirit kg/rrënjë është i ulët përkatësisht në zhvillimi mbi mesataren e vendit. Fusha Velipojë 5.5 kg/rrënjë, Dajç 7.3 kg/rrënjë, Guri është mjaft pjellore, në të janë krijuar i Zi ka maksimumin me një rendiment prej 36 ferma të vogla me drejtim bujqësor bleg- kg/rrënjë, Komuna Ana e Malit 14 kg/rrënjë. toral. Përveç kultivimit të bimëve të arave Prodhimi i ulët i ullirit nuk lidhet shumë me të shumëllojshme (si në arë dhe në sera), kultivohen vreshtat, drurët frutorë. përmbytjet, por për rritjen e prodhimit të ullirit Ekonomia blegtorale numëron 9 075 krerë nevojitet pastrimi i ullishteve nga shkurret, gjedhe, 7 045 krerë të imta (dhen, dhi), punimi dhe plehërimi i tokës dhe bimëve që 4485 krerë derra, 900 krerë njëthundrakë, mund të sjellë një rritje të prodhimit me rreth 62 500 krerë shpendë (pula, pula deti, rosa 30-50 %. dhe pata).
20 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
Blegtoria Përqëndrimi më të madh i blegtorisë në komunë Velipojë është në fshatrat Ças, Reç i Ri, Mal Kolaj dhe Baks - Rrjoll. Në fshatrat Ças dhe Reç i Ri ka një mbarështrim më të madh të gjedhit, meqë në këto zona kultivohen më shumë foragjeret dhe kultura e misrit për blegtorinë (shih Tabelën 3). Ndërsa për fshatrat Mali Kolaj dhe Baks-Rrjoll, mbarështohen më tepër të imtat, dele dhe dhi. Këto fshatra kanë traditë në mbarështimin e dhisë (Mali Kolaj).
Tabela 3: Shpërndarja e blegtorisë në raport me fermerët Të imta Fshati Numri i fermerëve Gjedhë (dhen së bashku me dhi) Velipoja 330 400 660 Reç i ri 248 315 75 Baksi i Ri 123 170 85 Mali Kolaj 133 177 345 Baks - Rrjoll 91 115 295 Luarz 116 198 50 Pulaj - Plazh 158 150 0 Gomsiqe 233 258 40 Reç Pulaj 84 119 70 Ças 148 185 170
Në territorin e komunës ushtrojnë aktivitet të përpunimit të qumështit katër baxho, të shpërndara në fshatrat Velipojë, Rec Pulaj, Ças, dhe Baks i Ri, që prodhojnë djathin si produkt kryesor dhe gjalpë, gjizë e hirrë si nënprodukte. Ato ushtrojnë aktivitetin e tyre gjatë gjithë vitit, por zotërojnë teknologji të vjetra dhe jo të përshtashme për higjenën dhe kërkesat e tregut. Gjithashtu, ushtrojnë aktivitet mikroferma të vogla që mbarështojnë të imtat nga 300 deri në 1 000 krerë të imta dele. Ekonomia blegtorale në Bushat numëron 9 075 krerë gjedhe, 7 045 krerë të imta (dhen, dhi), 4 485 krerë derra, 900 krerë njëthundrakë dhe 62 500 krerë shpendë (pula, pula deti, rosa, pata). Përsa i përket bujqësisë dhe blegtorisë, komuna Bërdicë ka rreth 2 240 ha tokë bujqësore, ku mesatarisht një familje zotëron 9 dynym tokë bujqësore, në komunën Bërdicë numri i bagëtive është rreth 4 590 krerë lopë, 5 500 krerë dele, 220 kuaj dhe 1800 krerë derra. Mesatarisht një familje në komunën Bërdicë mbarështon 2 krerë lopë. Në komunën e Dajçit kemi: gjedh 3 655, të imëta - 4 672, derra 3 705, njëthundrakë 221. Mesatarisht një familje ka 2 gjedh dhe 2 derra. Komuna ka një sipërfaqe toke prej 3 600 ha, ku çdo familje ka mesatarisht ka 1 ha tokë.
21 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
Fshatrat e përmbytur Lopë Dele Një-thundrakë Shpendë Derra* Kuç 536 320 36 1650 0 Guri Zi (Metush) 118 30 6 720 57 Rrenc (Kasape) 87 50 5 1850 81 Vukatane (zona e rrezikuar) 135 40 8 550 0 Totali 876 440 55 4770 138 *Përsa i përket numrit të derrave një pjesë e madhe e familjeve mbajnë derra për nevoja familjare deri nga fillimi i dimrit dhe i therin për dimër. Meqenëse anketimi është bërë në fundin e dhjetorit një pjesë e numrit real të derrave duhet marrë me rezerva. Numri është afërsisht dyfish në periudhën prill – nëntor.
Pyjet Pyjet në këtë zonë zënë sipërfaqe të kufizuara, në krahasim me zonën e lartë të pellgut ujëmbledhës të Drinit. Në këtë zonë pyjet shtrihen në zonën ranore bregdetare, në brigjet e lumenjve Buna dhe Drin. Pyjet shpesh u janë nënshtruar ndërhyrjeve, prerjeve dhe djegieve dhe zona brenda argjinaturave është me bimësi të rrallë. Është i nevojshëm pyllëzimi në komunave dhe pyllëzimi i tokave brenda argjinaturave dhe brigjeve të lumenjve Buna dhe Drini, për mbrojtjen nga gërryerjet dhe erozioni. Njëkohësisht përsa kohë nuk janë gjetur burime alternative për ngrohjen e popullsisë prerja e pyjeve ka pak gjasa të reduktohet. Duhet theksuar se hartimi i një planit të menaxhimit të pyjeve është i domosdoshëm duke pasur parasysh se përmirësimi i gjendjes së pyjeve do të bëjë të mundur mbrojtjen e tokës nga erozioni dhe gërryerjet.
2.5. Vlerat e biodiversitetit që përmban zona Pjesa e zonës së Nënshkodrës së bashku me liqenin e Shkodrës është një pjesë mjaft e pasur për nga ana e biodiversitetit. Liqeni i Shkodrës bën pjesë në Listën e Ramsarit, ndërsa pjesa malazeze ka statusin Park Kombëtar dhe së bashku me Deltën e Bunës janë përfshirë në Listën e Zonave me Rëndësi Globale për Shpendët (IBA), dhe Listën e Zonave të Rëndësishme për Bimët (IPA). Delta e Bunës është përfshirë edhe në Brezin e Gjelbër të Europës. Liqeni i Shkodrës, pjesa e fundore e Lumit Drin dhe Delta e Bunës së bashku me Lagunën e Vilunit, kënetat, moçalishtet dhe rrjetin e kanaleve lidhëse, përbëjne një kompleks ekosistemesh të tokave të lagështa (wetland) nga më të rëndësishmit dhe interesantët, jo vetëm për Detin Adriatik, por dhe për të gjithë zonën e Mesdheut.
Habitatet Ky kompleks ligatinor karakterizohet nga një larmi habitatesh mjaft të favorshme për rritjen dhe zhvillimin e një larmie organizmash bimore dhe shtazore. Habitatet kryesore: • ujëra detare (pjesa e Detit Adriatik, Ulqin-Rana e Hedhun);
22 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
• estuarine (Delta e Bunës); • liqene (liqeni i Shkodrës dhe Liqeni i Shasit); • lumenj (lumenjtë Drin, Buna, Moraça etj.); • lagunë (Laguna e Vilunit); • ligatina dhe këneta përreth sistemit hidrologjik (Domen, Mërtemza, Kriporja e Shtojit, Ulqin etj.); • plazhe ranore (Ulqin – Velipojë); • duna ranore, tokë e kultivuar, livadhe, ishuj (Ada, Ishulli i Franc-Jozef dhe 7 ishuj të vegjël në fillim të Lumit Buna); • pyje aluvionale të plepit, shelgut e frashërit gjethengushtë; • pyje mesdhetare; • ujëra nëntokësore; • kanale kulluese; • burime etj. Kjo larmi habitatesh të paraqitura dhe në hartën nr. 1 është rezultat i veprimit të shumë faktorëve të favorshëm gjeografik, gjeologjik, ekologjik e limnologjik. Zona e ulët e Qarkut të Shkodrës është zonë ndërkufitare (Shqipëri- Mali i Zi), prandaj vlera natyrore dhe ekologjike e ekosistemeve të lagështa (wetland) ka një rëndësi të veçantë në nivel kombëtar e ndërkombëtar, për më tepër që ato karakterizohen edhe nga një diversitet i lartë ekologjik e biologjik. Diversitet i lartë ekologjik, i shprehur me një larmi habitatesh, ka bërë të mundur praninë e shumë llojeve të bimëve e kafshëve (shpendë, peshq etj.).
Flora Flora është mjaft e pasur, bimësia është e zhvilluar dhe është e karakterit mesdhetar. Për këto ekosisteme, njihen rreth 800 lloje bimësh nga 1 900 lloje që ka rajoni i Shkodrës. Nga këto rreth 170 janë lloje hidrofile (ujore) e helofile (moçalore) dhe më pak halofite (të ujërave të kripura). Në ekosistemet komplekse të deltës së Bunës janë jasur mbi 20 lloje bimësh të rralla dhe të kërcënuara. Disa nga bimët e rralla dhe më karakteristike janë: 1. Arra e ujit (Trapa natans), e rrallë dhe e kërcënuar në shkalle globale, takohet në liqen, Bunë dhe në kanalet e kënetës së Domnit e Velipojës; 2. Marsilia (Marsilea quadrifolia), e rrallë dhe e kërcënuar në shkallë globale, takohet në liqen; 3. hidrokotili (Hydrocotyle vulgaris), e rrallë, takohet në liqen dhe Ishullin e Franc Jozefit; 4. Dushku ose Rrënja (Quercus robur ssp. scutariensis), në rrezik zhdukje, takohet në Rezervat dhe Ishullin e Franc Jozefit; 5. Baldelia (Baldelia ranunculoides), e rrallë, takohet vetëm në Rezervat; 6. Salepi kënetor (Orchis palustris), i rrallë, gjetur në Rezervat dhe Ishullin e Franc Jozefit etj.
23 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
Harta 1. Harta e habitateve të Deltës së Bunës
Fauna Fauna e kësaj zonë është gjithashtu mjaft e larmishme. Ajo përbëhet nga mbi 3 000 lloje kafshësh vertebrore e jo vertebrore, që janë pjesë e grupeve të ndryshme ekologjike, si zoobentos, zooplankton, nekton, shpendë etj. Në ekosistemet komplekse të deltës së Bunës janë evidentuar mbi 120 lloje kafshësh të rralla dhe të kërcënuara. Disa nga grupet e kafshëve më karakteristike dhe më me interes janë: - Molusqet mbi 40 lloje, prej të cilëve shumica janë Gastropodë (rreth 30 lloje) dhe më pak Bivalvia (rreth 10 lloje), të cilët takohen midis makrofiteve jo të zhytura dhe notuese, si Theodoxus, Viviparus, Planorbis, Lymnea, Dreissena etj. - Peshqit , mbi 120 lloje dhe nënlloje, nga të cilet rreth 56 takohen në ujërat e ëmbla, 35 lloje në Lagunën e Vilunit dhe pjesa tjetër janë peshq të ujërave bregdetare. Peshqit u përkasin kryesisht familjes së krapit, mbi 25 lloje dhe familjes së troftave rreth 10 lloje. Rreth 13 lloje jane migratorë: blini, ngjala, levreku, qefulli i verës e vjeshtës, kubla, shojza etj. Shumë nga këto lloje kanë vlera ekonomike, si krapi, qefujt, ngjala, gjucat, kubla, karasi, levreku, koca, barbuni etj. - Shpendë ujorë të ndarë në (i) dimërues rreth 60 lloje ku numrin më të madh të tyre e përbëjnë rosat, çapkat, baltakët dhe karabullakët, dhe (ii) folenizues mbi 10 lloje, ku më të pranishëm janë zhytra e vogël, zhytra e madhe, gakthi i vogël, pula e ujit, bajukla, dallandyshja e detit etj.
24 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
Në pjesën shqiptare janë numëruar deri në 24 000 individë, ndërsa në atë malazeze deri 224 000 individë. Krahas shpendëve ujorë në këto ekosisteme takohen dhe mbi 210 lloje shpendësh jo-ujorë prej të cilëve një pjesë janë dhe dimërues, folenizues, grabitqarë etj. - Amfibë rreth 10 lloje, ku 3 janë amfibë me bisht dhe 7 pa bisht. Këto jetojnë kryesisht në ujëra të cekëta ose në brigjet e tyre, si bretkosa e leshterikut, bretkosa ballkanike, bretkosa e liqenit, bretkosa e gjelbër, zhaba, tritoni i zakonshëm etj. - Zvarranikët, rreth 30 lloje, por në ujë jetojnë vetëm rreth 4 lloje: dy breshka (Emys dhe Mauremys) dhe dy gjarpërinj (Natrix). - Gjitarë, rreth 20 lloje, por e lidhur direkt me ujin është lundërza ose vidra, ndërsa afër brigjeve takohen edhe çakalli, baldosa (vjedulla), derri i egër, kunadhja, dhelpra, lepuri, nuse lala, lakuriq nate, hundëgjati, e në ndonjë rast edhe ariu i murrmë (Maja e Zezë) etj.
Gjendja e biodiversitetit sidomos në vitet e fundit është e përkeqësuar. Ka ndërhyrje nga ana e njeriut në zonat e mbrojtura me dëmtim të sipërfaqes pyjore përfshirë edhe Rezervatin e Velipojës, si dhe ndërtime hotelesh, shtëpish, betonime në Velipojë, shfrytëzim materialesh inerte në shtratin e lumit Drin dhe Buna. Janë hapur gurore në pjesën e sipërme të Lumit Buna (Shirokë- Zues), si dhe gjueti, peshkim ilegal dhe kullotje intensive edhe brenda zonës më të mbrojtur – Rezervatit të Velipojës. Si pasojë e këtyre veprimeve ilegale është reduktuar sipërfaqja e zonës së mbrojtur (Velipojë), janë rralluar popullatat e shpendëve dhe gjitarëve, është ulur ndjeshëm numri i llojeve të peshqve dhe sasia e tij, është dëmtuar bimësia drunore etj. Dëmtimet e shkaktuara në këtë zonë në bashkësinë e shumëllojshme të bimëve dhe të kafshëve të rralla e të kërcënuara kanë si faktorin kryesor atë antropologjik. Kjo pasuri e madhe natyrore e biologjike me vlera shkencore, edukative, praktike, pejsazhore e shlodhëse, rrezikohet çdo ditë për shkak të presionit njerëzor që ushtrohet mbi të, që sjell një shfrytëzim të jashtëzakonshëm dhe të pakontrolluar. Prandaj, duhet theksuar se nuk mjafton dhënia e statusit “Zonë e mbrojtur” por në pajtim me vlerat e saj komplekse duhet të hartohet dhe të zbatohet një strategji për zhvillimin perspektiv dhe integrues të saj me të gjithë rajonin e Shkodrës, Lezhës dhe të Ulqinit, çka do të ndihmonte në mënyrë të padiskutueshme në ruajtjen, mbrojtjen, zhvillimin e këtyre vlerave të pazëvendësueshme, si dhe në rritjen ekonomike të komunitetit të zonës.
2.6. Emergjencat civile, statusi aktual
Kuadri ligjor
Ligji për emergjencat civile ka për qëllim: a) parandalimin, pakësimin dhe riaftësimin nga çdo dëmtim që prek popullatën, gjënë e gjallë, pronën, trashëgiminë kulturore dhe mjedisin nga emergjencat civile; b) sigurimin e kushteve për institucionet shtetërore, publike e private, për veprimtaritë ekonomike dhe për popullatën, për kalimin nga gjendja normale e jetesës dhe e punës në një situatë emergjente, me
25 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore humbje sa më të vogla për ruajtjen e rendit, për jetën e njerëzve, për gjënë e gjallë, për pronën, për trashëgiminë kulturore dhe për mjedisin kundër efekteve të një emergjence civile; c) garantimin e përdorimit të të gjitha burimeve të mundshme të shtetit, me qëllim sigurimin publik, ruajtjen e vazhdueshme të ekonomisë kombëtare, lokalizimin e zonës së emergjencës dhe lehtësimin e pasojave. Rajoni i Shkodrës është shumë i ekspozuar përballë fatkeqësive natyrore dhe fatkeqësive të tjera që mund të vijnë nga veprimtaria njerëzore. Krahas tërmeteve, vitet e fundit është vënë re se dukuri si përmbytjet, rrëshqitjet e tokës etj. po bëhen më evidente dhe kërkojnë gjithnjë e më tepër vëmendje për të treguar kujdes në Nga pikëpamja juridike sipas nenit parandalimin, përballimin dhe menaxhimin e situatave që mund 2 të ligjit nr. 8 756, datë 26.3.2001 të dalin jashtë kontrollit. “Për emergjencat civile” i amen- Për të paraprirë politikat e shtetit shqiptar në fushën e duar me ligjin nr. 10 137, datë emergjencave civile është hartuar Plani Kombëtar për Emergjencat 11.5.2009 “Për disa ndryshime në legjislacionin në fuqi për licencat, Civile (PKEC), i cili duke marrë në konsideratë përvojat dhe autorizimet dhe lejet në Repub- eksperiencat e ngjashme ka arritur të paraqesë gjithë ciklin e likën e Shqipërisë”; Emergjencë menaxhimit të emergjencave civile. civile është një situatë e shkaktuar Planet lokale të menaxhimit të emergjencave civile hartohen në nga faktorë natyrorë, ekologjikë, industrialë, socialë, veprime përputhje me PKEC, duke përfshirë veçantitë e njësisë mbi rastet terroriste, veprime ushtarake (në më të mundshme për emergjencë civile të njësisë vendore. gjendje lufte), të cilat sjellin dëme Komunat kanë përgjegjësi për parapërgatitjen, planifikimin dhe të menjëhershme e të rënda për operacionet e përgjigjes ndaj situatave emergjente që ndodhin jetën, për shëndetin e popullatës në territorin e tyre. Menaxhimi i emergjencave civile në bashki/ dhe të gjësë së gjallë, për pasurinë, për trashëgiminë kulturore dhe për komunë, bëhen në përputhje me planet e emergjencave ose planet mjedisin e gatishmërisë që ato përgatisin dhe përditësojnë periodikisht.
Çdo bashki/komunë, krijon dhe mban një sistem të: • Njoftimit të hershëm dhe informimit të strukturave kyç; • Alarmit dhe evakuimit të popullsisë; • Skuadrave, grupeve dhe strukturave të tjera aktive të përgatitura për të parandaluar, lehtësuar dhe për t’u përgjigjur në raste të emergjencave civile; • Ndërmarrin dhe administrojnë aktivitetet e rehabilitimit për zonën e prekur nga emergjenca; • Komisioni Vendor i Emergjencave Civile (KVEC) është përgjegjës për hartimin e masave për parandalimin, lehtësimin, përgatitjen, mbrojtjen dhe përgjigjen ndaj emergjencave civile; • Sigurimin e vendstrehimeve të përkohëshme të sigurta; • Vlerësimin e dëmeve dhe të nevojave; • Mbajtjen e kushteve higjenike duke siguruar furnizimin me ujë, mirëmbajtjen e kanalizimeve, dhe kujdesjen për viktimat; • Bashkërendimin dhe mbështetjen për grupet e Kërkim-Shpëtimit dhe të vullnetarëve. • Çështje të tjera që kanë për qëllim përgjigjen efektive ndaj situatës së emergjencës civile.
26 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
Sipas PKEC në çdo njësi vendore duhet të funksionojë skema e organizimit si më poshtë:
Përshkrimi i situatave të emergjencave Situatat e emergjencave mund të ndodhin rrallë, por strukturat lokale, rajonale dhe kombëtare duhet të jenë të përgatitura për t’i menaxhuar ato. Çdo njësi vendore duhet të ketë Planin Lokal të Emergjencave Civile i cili mund të rishikohet nisur nga eksperiencat e kaluara nga vetë njësia apo nga njësi të tjera të ngjashme në drejtim të emergjencave civile. Menaxhimi i mirë i një situate emergjence varet nga disa faktorë dhe kalon nëpër 4 etapat e listuara më poshtë: a. puna për parandalimin e emergjencave; b. përgatitja dhe bashkëpunimi; c. aftësia për të reaguar në një situate emergjence; d. dalja nga situata.
27 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
Aktualisht komunat nuk kanë të miratuar një Plan për Menaxhimin e Emergjencave Civile. Deri në muajin janar 2010, njësitë vendore nuk ishin përballur me situata të emergjencës civile shkaktuar nga përmbytjet në përmasa të tilla sa që i gjithë stafi administrativ të kalojë në funksion të emergjencës për një periudhë relativisht të gjatë. Për këtë ngritja e komisionit të emergjencës në komunë dhe komunikimi me shtabin e emergjencës në prefekturë, ishte një eksperiencë e re për njësitë vendore. Gjatë gjithë vitit njësia vendore realizon ndërhyrje për të përmirësuar gjendjen fizike të infrastrukturave mbrojtëse që parandalojnë përmbytjet si argjinatura, rrjeti kullues etj. Këto ndërhyrje nuk rezultojnë shumë eficente për vetë natyrën komplekse që duhet të kenë këto ndërhyrje, pasi efekti mund të jetë i përqendruar në një njësi vendore, ndërsa shkaku në një tjetër njësi. Gjithashtu vlen të theksohet fakti që këto objekte ndodhen në territorin e njësisë vendore por janë në administrimin e strukturave të tjera. Për këto arsye dhe shumë të tjera, përfshirë mungesën e fondeve lokale, njësitë lokale kontribuojnë pak në parandalimin e emergjencave. Komuna Dajç në fillim të janarit 2010, kaloi një nga situatat më të rënda të shkaktuar nga përmbytjet. Një vit më parë në këtë komunë ishte ndërtuar zyra me një ndalesë (One stop shop), e cila në fakt nuk kishte parashikuar, apo programuar një situatë të tillë. Megjithatë puna për përballimin e gjendjes së rëndë të krijuar u lehtësua nga kjo zyrë. Duke qenë se informimi i komunitetit është një element shumë i rëndësishëm, njoftimi i banorëve për situatën dhe më pas njoftimi për evakuim duke përzgjedhur familjet më në nevojë, u bë në një kohë të shkurtër. Po kështu u lehtësua komunikimi edhe me strukturat e tjera të emergjencës në prefekturë, me median, bashkëpunimi me kryesitë e fshatrave, monitorimi i procesit të vlerësimit, dokumentimi i ankesave për këtë proces, adresimi i tyre etj. Skemat që komunat hartojnë për evakuimin e njerëzve dhe të bagëtive, rezultojnë të realizueshme vetëm në një kohë të shkurtër, pasi situatat rëndohen shumë shpejt dhe korridoret e lëvizjeve bllokohen me përkeqësimin e situatës. Mungesa e eksperiencave të ngjashme, u reflektua edhe në fazën e dytë të përgatitjes dhe bashkëpunimit. Në një situatë shumë komplekse mungesa e të dhënave paraprake për një situatë të tillë mbi numrin e banorëve të rrezikuar, numrin e bagëtive në zonën e rrezikuar, numrin e ndërtesave që rrezikohen nga përmbytja etj.,ka bërë që stafi të shpenzojë kohë dhe energji për të vlerësuar gjendjen. Po kështu bashkëpunimi me mediat, organizata të ndryshme etj. është jo i lehtë pasi në mungesë të një personi kontakti në përgjithësi drejtohet shumë ngarkesë tek titullari. Përballimi i situatave të tilla është thuajse i pamundur në qoftë se nuk ekziston vullnetarizmi, bashkëpunimi me kryesitë e fshatrave dhe me organizatat humanitare. Në kushtet kur janë mbyllur korridoret tokësore për furnizim dhe korridoret e tjerë janë të kufizuar, komuna përpiqet të aktivizojë mjete private dhe të rinj vullnetare. Në emergjencën e janarit 2010 si eksperiencë e parë kjo skemë rezultoi efikase, por kishte nevojë për t’u planifikuar më qartë dhe për t’u konsoliduar. Bashkëpunimi me forcat e ushtrisë dhe gjithë institucionet e tjera, pavarësisht se ishte në një nivel të kënaqshëm, rezultonte që veprimet i paraprinin vendimeve. Në fazën e fundit, atë të daljes nga situata emergjente bëhet vlerësimi i dëmeve dhe analiza si një bazë për rimëkëmbjen e zonës. Strukturat e dëmtuara të furnizimit me ujë dhe e mbrojtjes së rrjetit, duhet të riparohen dhe të rikthehen të paktën në të njëjtin standard si përpara përmbytjeve e mundësisht të zhvillohen për të përballuar një përmbytje edhe më të madhe në të ardhmen. Përmbytjes duhet t’i bëhet një rishikim në nivelin lokal, duke nxjerrë në pah shkaqet, qofshin ato natyrore ose njerëzore, si dhe per mënyrën e drejtimit dhe zhvillimit të operacioneve për përballimin e emergjencës.
28 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
Mundësitë akomoduese Akomodimi i të shpërngulurve nga zona e rrezikuar është një problem i madh për gjithë njësitë vendore të rrezikuara nga përmbytja. Në situatën e krijuar në janar të vitit 2010 njësitë vendore nuk kishin të siguruar vendin për të akomoduar familjet e larguara nga zona e përmbytur. Më e rëndë u paraqit situata në dhjetor të 2010, ku numri i familjeve që largoheshin nga zona e rrezikut ishte më i madh. Në këto kushte për njësitë vendore sigurimi i mjediseve për të akomoduar familjet e larguara dhe sidomos sigurimi i mjediseve për bagëtitë e nxjerra nga zona e rrezikut përbënte një problem serioz. Me përjashtim të komunës Velipojë në territorin e të cilës gjenden shumë hotele private, komunat e tjera të zonës së Nënshkodrës nuk kanë mundësi akomodimi në vende të grupuara për njerëzit e evakuuar. Në njësitë vendore që janë përballur me situata të emergjencës civile, për akomodimin deri tani janë shfrytëzuar më tepër lidhjet familjare dhe miqësore që ekzistojnë për të bërë akomodimin në familje të tjera brenda komunës ose janë shfrytëzuar objektet e kultit për vendqendrimin e njerëzve, magazinimin e materialeve të domosdoshme etj. Sigurimi i vendqendrimeve të sigurta me kushte normale të furnizimit me ushqim, ujë të pijshëm dhe energji elektrike mbetet një sfidë për qeverisjen vendore për të menaxhuar mirë situatat e emergjencave civile që mund të shkaktohen nga përmbytjet apo fatkeqësi të tjera natyrore dhe njerëzore. Duke qenë se shumica e familjeve në fshat sigurojnë të ardhurat nga bagëtitë, largimi i tyre nga zona e rrezikut është i lidhur ngushtësisht me largimin e bagëtive. Pikërisht transferimi dhe akomodimi i familjeve por sidomos i kafshëve shtëpiake mbetet sfida më e madhe e pushtetit vendor. Me pamundësinë e pushtetit vendor për të siguruar vende për akomodimin e banorëve të evakuuar është e lidhur jo vetëm faza e përgjigjes, por edhe faza e kthimit në gjendje normale. Në shumicën e rasteve banorët e larguar kur kthehen pas largimit të ujit në banesat e tyre ndodhen në kushtet e një lagështire shumë të madhe. Vështirësitë në kthimin e banorëve nuk lidhen vetëm me lagështinë që është e pranishme në këto zona, por edhe me kafshët e ngordhura që mund të jenë të pranishme dhe mjedisin që ndotet nga dalja në sipërfaqe e ujërave të zeza si dhe nga pamundësia e furnizimit me ujë të pijshëm.
29 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
30 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
3. PROBLEMET E EVIDENTUARA
31
Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër - *** Vlerësohet shumë i rëndësishëm që zgjidhje kërkon të menjëher shme dhe afatgjatë. *** Ndërhyrje Afatgjatë Prioritarizimi - E lartë (përjashtuar shpëtimin e jetëve njerëzore që është rrjed - hojë e ndërhyr jeve të shtetit dhe masave që morën vete familjarët) E lartë (Vlera e dëmeve me konsiderohet afërsi rreth 60 por milionë euro, nuk ka akoma vlerësim zyrtar përfundimtar.) Shkalla e ndikimit - Ë shtë prekur më tepër popullsia e grupmoshës së punës, që ka përballuar përp - jekjet për të mbrojtur e shpëtuar diçka. evakuar - Janë pleq e kryesisht gra, fëmijë. - Rreth 70% e popullsisë së Nën- dhe rreth Shkodrës 25 % e popullsisë së qytetit e prekur drejtpërsëdrejti. Popullsia që preket Popullsia ejngopja e horizonteve T - Ë shtë zvogëluar aftësia heqëse e ujit nga shkarkimi i plotave të Drinit nga tunelet e H EC-eve. - Ka ndryshuar sasia e shkarkimit të ujit deri në vlera maksimale. - Ndryshime në peisazhin e ekosistemit. - Rritje në kuota maksi male të nivelit në H EC e kaskadës së Drinit dhe rreth 4 metër e nivelit të pasqyrës së Liqenit Shkodrës. - nuk me ujë, nëntokësore lejonte më infiltrimin e e lënë këtë duke ujërave, vëllim uji në sipërfaqe. shumë - Lëngëzim i truallit, i dëmshëm për bujqësinë dhe ndërtesat si për kushtet sizmogjene. Ndikimi - Ndërtimet e shumta në të dy anët shtratit. - Sedimente të grumbulluara në fundin e shtratit në vite. - Ndërhyrjet e jashtëligjshme. - Mbështetje jo sa duhet në ekspertize me përvojë nga e asistencë teknike vendi dhe jashtë vendit. - Reshjet e tejzgjatura dhe intensive 10-15 ditë rrjesht në pellgun ujëmbled - hës të Drinit dhe liqenit; - Shkrirja e shpejtë dëborës në të gjithë pellgun ujëmbledhës malor të lu - mit Drin dhe atij të Liqenit Shkodrës nga temperaturat 15-17°C (të paza - dhe Dhjetor); për muajt Janar konta të bu - - Mungesa e të dhënave ritmike Shumë vendmatje letinit metereologjik. nuk Veri e Veri-Lindje të dikurshme në funksionojnë më. - Menaxhim jo i mirë nga ana hidro- e kaskadës së Drinit dhe teknike mungesë monitorimi integral (orar) e i Vau së niveleve të liqeneve dinamikës Fierzë. Koman, Dejës, Shkaku/qet 2. Shtrati i Bunës është 2. cektësuar dhe ngush - Ka vite që tuar shumë. lumi Buna nuk është më i lundrueshëm. 1. Prurjet e shumta të 1. H EC të kaskadës së Drinit dhe në gropën e Liqenit të Shkodrës Problemi 3.1. Matrica e analizës së problemeve 3.1.
33 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore - - *** *** *** *** zgjidhje Kërkon të menjëher shme dhe duke ndalur ndërhyr jet e paligjshme. E lartë E lartë E Lartë Për këto pjesë të këto Për përmbytura të qytetit: Ë shtë pjesërisht e lartë dhe pjesërisht e mesme. Konsiderohen nga të kështu dhëna paraprake pasi nuk ka vlerësime akoma të dëmeve me shifra të sakta. Komuniteti Komuniteti Gjithë banorët e zo - nës së nën-Shkodrës - “Lagja e Livadheve” “Lagja e Livadheve” - me qindra shtëpi të përmbytura të ndërtu - ara gjatë 20 viteve të tranzicionit. Blloku i aparta - menteve dhe shtëpive në hyrje të qytetit. - Shumë biznese të dëmtuara që nga lagja Bahçallëk e deri në Xhabiej. Ndikim negativ në jetën e në shëndetin e banorëve, tyre dhe në jetesën e tyre. Ndikim në komunitet dhe Ndikim në komunitet e komunës në ekonomine dhe familjeve Ndikim në jetesën e shëndetin, banorëve, Dëm - gjendjen ekonomike. tim të situatës ekonomike tek familjet - Impaktet humane në brigjet e liqenit kanë sjellë përhapjen e ujit në të gjithë zonat e banuara në shtratin maksimal natyror të liqenit. - Dalja e ujërave të zeza në sipërfaqe. - Ndotja e ujit të pijshëm. - Ndikime në biodiversitet. Mungesa e ujësjellësave Përmbytja dhe mos mirëmbajtja e tyre Përmbytja Zona të ulëta dhe si të tilla rrezikohen Zona të ulëta dhe si tilla rrezikohen nga përmbytjet dhe ndërtime në zonat jo të përshtatshme - Aluvionet që sjellin lumenjtë e përren - - Alpeve (pjesa Shqiptare) dhe lumi jtë e Moraça dhe përrenj (pjesa Malazeze). - Mbushjet antropogjene me mbetje urbane e ndërtimore që ushtrojnë agresivitet të madh në liqen. - Ndërtimet e shumta në livadhet (afër qytetit) të cilat më periferike Këto parë përmbyteshin periodikisht. ndërtime kanë zënë vendin e qindra mijë metër kub ujë. 6. Mungesa e ujit të 6. pijshëm 5. Dëmtim e mosfunk - 5. sionim i sistemit të kullimit 4. Dëmtime shumë të 4. rënda të shtëpive 3. Zvogëlim i hapësirës 3. natyrore të gropës së Liqenit të Shkodrës.
34 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër *** *** E lartë E lartë zgjat Përmbytja më për një kohë shumë se 1 uji lëviz muaj, me shpejtësi dhe shkakton erozion sipërfaqësor dhe moçalizim. Popullsia e Komunës e Komunës Popullsia Ana e Velipojë, Dajç, Bushat Bërdicë, Malit, dhe Guri Zi. 67351 banorë Përmbytja e tokave dhe Përmbytja qendrave të banuara, përkatësisht në rreth dhe 12000 ha në Janar 13650 ha në Dhjetor 2010 (nga të cilat 12150 ha në 6 komunat) Degradim të tokës, ulje të Degradim të tokës, prodhimit dhe rendimente - 30-50 % e më që shkon ve, shumë. okat e Nën Shkodrës, okat e Nën Shkodrës, T Mosrehabilitimi i 19 km argjinatura në për mungesë fondesh Velipojës zonën e dhe studimesh janë me një pjerrësi 0-5 %, me ujëra janë me një pjerrësi 0-5 %, afër sipërfaqes 0.8-1.2 m nën-tokësore dhe të predispozuara ndaj përmbytjeve dhe dhe ndryshimit të cilësive fizike Guri Zi dhe Dajç, Në O blikë, kimike. Bushat dominojnë tokat aluvionale, një të cilat pas përmbytjeve kërkojnë punë të veçantë për rehabilitim. Mosfunksionimi i rrjetit kullues dhe sistemit hidrik. 8. Funksionimi i 8. pjesshëm i argjinatu - rave 7. Përmbytjet e tokave Përmbytjet 7. bujqësore
35 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore *** *** - e lartë E mesme Ë shtë i rëndë - sishëm hartimi i një dokumenti të por një staf tillë, lokal i përgatitur arrin që të për shtatet dhe të marrë vendime të rëndësishme që ndihmojnë në kapërcimin e situatës Popullsia që jeton në Popullsia zonen e rrezikut. Shifra luhatet në të komunave varësi 10% - 80% të numrit total të popullsisë Në mënyrë jo të drejt - përdrejtë të gjithë banorët e zonave të nga rrezikuara preken veprimet e vonuara apo mosveprimet e stafit lokal në një situatë emergjente - Korridore tokësore tokësore Korridore jo funksionale në evakuimi rastet e emergjencës Rrugët e përmbytura fonde të konsider kërkojnë ueshme për rehabilitimin e tyre Mungesa e Planit ndikon Mungesa e Planit ndikon drejtpërdrejtë në menax - himin me efikasitet të gjithë emergjencës civile që njësia vendore kalon. Njësia vendore kryen ndërhyrje për të paranda - luar emergjencat civile pa një plan paraprak vjetor. edhe ndërhyrjet kështu Po emergjente në infras - trukturën mbrojtëse në më përgjithësi kanë kosto të lartë. Mungesa e përvojës së stafit lokal. Megjithëse disa zona kanë qenë potencialisht zona të rrezikuara nga kur është ndërhyrë nga përmbytjet, pushteti lokal për t’i asfaltuar nuk janë parashikuar ndërhyrje për t’i bërë akse rrugore të rezistueshme nga këto përmbytjet (të paktën për prurje jo shumë të mëdha). Mungesa e kapaciteteve lokale për të hartuar një Plan Lokal të emergjencave civile. Mungesë vlerësimi për një detyrim ligjor që çdo njësi vendore duhet të përmbushë. 10. Projektet rrugore 10. të realizuara nuk kanë marrë plotësisht në gjendjen konsideratë qëe krijohet në raste të përmbytjes. Duhen pasur parasysh në projektimin e rrugëve projekte që munësojnë funskion - imin e aksit rrugor në një situatë përmbytje 9. Mungesa e Planit 9. Lokal të Emergjencave Civile.
36 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër *** *** e lartë U rbanizimi i mundshëm i zon - ketyre ave me gjithe elementët që e shoqërojnë këtë ndikon proces, në parandalimin e emergjencave civile dhe përmirësimin e shërbimeve. Gjithë popullsia e zo - nave të rrezikuara që nga mungesa preket të e vendeve publike akomodimit Popullsia që jeton në Popullsia zonën e rrezikut Mungesa e vendeve të sig - ndikon urta të akomodimit drejtpërdrejtë në numrin e nga njerëzve që evakuohen zona e rrezikut (ato largo - hen me vështirësi kur nuk kane një vend të sigurtë për të qëndruar vetë dhe për bagëtitë e tyre. më të mira për Kushte qëndrimin e banorëve dhe kafshëve shtëpiake. Zona urbane të pazhvillu - ara dhe të pambrojtura. Cilësi e ulët shërbimeve që u ofrohet komunale zonave. këtyre Mos vlerësim i situatave të mundshme të emergjencave nga mungesa e eks - periencave në njësitë vendore. Disa njësi vendore nuk kanë përfun - duar procesin e regjistrimit të pronave të komunës. financiare për investime. Pamundësi Mungesë kapacitetesh lokale për të hartuar plane urbane. për territorin nga Mungesë e kontrollit pushteti qendror dhe lokal. Mosfunksionim si duhet i inspektoriat - të ndërtimit eve të mbrojtjes së tokës, etj. 12. Mungesë e 12. vendeve publike e për akomodimin banorëve dhe bagë - tive. 11. U rbanizimi i pap - 11. planifikuar në disa zonave të komunave. zona rrezikohen Këto të permbyten edhe nga ujërat e shiut si pasojë e mosfunksion - imit të kanalizimeve.
37 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore ** ** *** E lartë është Përmbytja intensive dhe afatgjatë (mbi 1 muaj) E mesme E lartë gjithë puna Pasi për menaxhimin e situatës është e lidhur ngushtë me reagimin e Një komunitetit. i in - komunitet formuar në kohë reagon pozitivisht ndaj situatave emergjente. Komuna Bërdicë, Bërdicë, Komuna Ana Malit dhe fshati Daragjat Komuniteti Gjithë popullsia e zonave të rrezikuara nga mungesa preket por në e informimit, veçanti janë shtresat në nevojë të cilat kanë mundësi të kufi - zuara veprimesh. blikë O blikë rush, rush, Përmbytje në Bërdicë, në Bërdicë, Përmbytje T Dajç,Daragjat, , Velipojë Velipojë etj. , Dëmtim i infrastrukturës nga ndërtimet dhe dëmtim i strukturës demografike Ndërmarrja e veprimeve të vonuara për mungesë jetën, informacioni rrezikon shëndetin dhe mjedisin në zonën e rrezikuar Mungesë fondesh dhe studimesh Mungesa e fondeve Mungesa e zbatim - e fondeve Mungesa Rrjedhjet problem. it të ligjit për këtë nga zonat malore të popullsisë Mungesa e strukturave informuese të kualifikuara lokale. Mosplanifikimi i realizimit të fushatave sensibilizuese dhe informuese mbi rrezikun e mundshëm të emergjencave. - - 15. Mungesa e ndër 15. timit të argjinaturave të reja timet pa leje në zonat jo të përshtatshme 14. Mungesa e plan - 14. Ndër eve rregulluese. 13. Shkalla e ulët 13. informimit qytetar.
38 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër ** ** ** E Mesme E Mesme E Mesme okat në komunat okat në komunat - të gjitha komunat e - të gjitha komunat Nën Shkodrës 15-20 % të sipërfaqes bujqësore ( të tokës rreth 2600-3000 ha/ vit) T të e Nën Shkodrës marra në studim. - on/ha/vit. on/ha/vit. -ulje të prodhimit -rritja e sipërfaqes të lënë djerrë -efektivitet i ulët ekonomik - U lje e prodhimit bujqësor - Degradim i tokës - Nga përllogaritja e hum me aplikimin bjes së tokës e ekuacionit universal, rezulton se rreziku poten - cial i humbjes së tokës nga erozioni në zonën e në varion Nën-Shkodrës kufijtë 15-20 T vjetore ndikon Përmbytjet në rreth 3-5 ton/ha zonë dominojnë - Në këtë tokat aluvionale me struk - turë rano-argjilore-lumore të predispozuara nga gër ryerja e lumenjeve Nuk mbahen parasysh rreziqet e përmbytjeve në demtimin e prodhimit bujqësor dhe shpërndarja e kulturave sipas përshtatshmërisë së tokës. - përmbytjet - mosfunksionimi i sistemit të kullimit - Përmbytjet - mungesa e infrastrukturës mbrojtëse - Mungesa e masave mbrojtëse dhe ndërhyrjet në shfrytëzimin e inerteve në lumenj - 18. Rajonizimi i 18. prodhimit bujqësor 17. Lënia djerrë e 17. bujqësore tokës ryerja e tokës ryerja e tokës 16. Erozioni dhe gër 16.
39 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore ** * ** - shtë një element E mesme E mesme Ë I lartë Konsiderohet kështu kështu Konsiderohet pasi problemi është përqendruar në një segment të shkurtër, shumë nuk kërkon ndërhyrje por stu - dime e llogaritje që të kuptohet shkalla e ndikimit. shumë i rëndë - sishëm sidomos për fazën e dytë dhe të tretë ciklit të menaxhimit emergjencave. Gjithashtu këto situata kapërcehen edhe me pjesëmar rjen e forcave të policisë, ushtrisë, shoqata të ndry - shme humanitare etj. regues i matshëm - Në këtë rast nuk - Në këtë mund të përcaktohet e saktë por është pjesë e ndikimit në tërësinë e kushteve të social-ekonomike banorëve. T problemi është këtij që shërbimi ndaj banorëve kryhet cilësia e ulët dhe jo Kjo ndikon në kohë. tek të gjithë banorët e zonës së rrezikuar. Veçanërisht komunën komunën Veçanërisht Velipojë - Ka zhavorrizim intensiv në rrjedhjen e poshtme të Drinit deri në afërsi qytetit dhe me ndikim në shtuar përhap - Bunë duke jen e ujit jashtë shtrateve. Ka ndikim negativ në përballimin e situatës së emergjencës dhe post emergjencës. - Degradimi i bimësisë pyjore dhe zhveshja e tokës pyjore nga erodimi i lartë - Degradimi i mbulesës së shtimi i bimësisë pyjore, gërryerjeve dhe përmbytje - ve - Mungesë që vjen nga përqendrimi në harruar këto çështje më kryesore duke indikatorë të rëndësishëm Vlerësim jo në perspektivë - Mungesa e projekteve që stimulojnë zhvillimin e vullnetarizmit me sho - Shkallë e ulët bashkëpunimit qata të ndryshme shoqërise civile. Degradimi i pyjeve nga prerjet, mbikul - Degradimi i pyjeve nga prerjet, lotja dhe erozioni 21. Nuk ka studim të 21. plotë të ndikimit prurjeve të ujit dhe sidomos të materi - aleve inerte të lumit Kir dhe Gjadër që janë jashtë kaskadës së Drinit si dhe e rregul - limit të shkarkimit ujërave të tepërta nga H EC. 20. Sensibilizim 20. jo i mjaftueshëm për i komunitetit punë vullnetare dhe solidaritet njerëzor për të përballuar situata emergjente dhe post emergjente. 19. Pyllëzimi 19.
40 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër * * E ulët ku kalojnë Pellgu lumenjt dhe zona e përmbytur janë zona me pak ob - jekte industriale, dhe si pasojë nuk intoksikime kemi serioze të mje - disit. E ulët Efektet e përmbytjes mbi biodiversitetin janë të vështira për t’u analizuar, por përgjithësisht, në zonën e ulët të Qarkut Shkodër mendoj se efekti mbi biodiversite - tin është i ulët rush e Velipojë, E gjithë zona e Nën- Shkodrës Zonat rurale: Gur i Zi, Gur i Zi, Zonat rurale: O bot, Bërdicë, Kuc, T Dajç, umbje e biodiversitetit, H umbje e biodiversitetit, humbje e prodhimeve bujqësore dhe kafshëve ndotje e mjedisit shtëpiake, H umbja e biodiversitetit ndodh si pasojë e ho - mogjenizimit të habitateve, shkuljes së drurëve (si në Jozefit) dhe Ishullin e Franc përhapjes së sedimenteve. Pasojë e rënies së shirave intensive, e rënies së shirave intensive, Pasojë fryrjes së lumenjve e përrenjve dhe rrjedhjes me rrëmbim të tyre Kryesisht natyrore, si pasojë e rënies së Kryesisht natyrore, fryrjes së lumenjve shirave intensive, e përrenjve dhe rrjedhjes me rrëm - por edhe si pasojë e një bim të tyre, menaxhimi jo të mirë nga institu - cionet përgjegjëse dhe mungesës së investimeve për sistemimin e zonës së përmbytur. 23. Zvogëlim i 23. diversitetit floristik si pasojë e përhapjes së sedimenteve të pasura me azot e fosfor në zo - nën e përmbytur dhe zhvillimit të bimësisë nitrofile me pak specie umbje e drurëve, H umbje e drurëve, 22. shkurreve dhe barishteve si pasojë e shkuljes nga mbingop - dhe veprimi ja e tokës eroziv
41 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
3.2 Ndërveprimi më çështjet e tjera të marra në shqyrtim
Shtrirja gjeografike e zonës dhe kushtet fiziko-gjeografike të saj, janë të vlefshme dhe shërbejnë për të trajtuar të gjitha çështjet në tematikën e marrë në studim për planin e veprimit në situatat e fatkeqësive natyrore në komunat e zonës së ulët të qarkut Shkodër. Vendndodhja dhe kushtet e ambjentit janë orientuese për çdo aspekt të studimeve. Vetë tematika e ndërthurur me aspektet e mësipërme dhe ato të biodiversitet, aspekteve demografike, shëndetësore, të infrastrukturës, gjendjes dhe problemeve të tokave, pyjeve, gatishmëria e strukturave të emergjencave civile etj, përbëjnë tërësinë e problemit dhe ndërsjelltazi ndikojnë tek njëri-tjetri. Kështu për shembull, në qoftë se flitet për hidrologjinë e ekosistemit është e lidhur dhe me cilësinë e tokave, përhapjen e llojeve bimore e shtazore dhe të zhvillimit të bujqësisë nga ujitjet. Nga këto varet dhe prodhimi bujqësor e blegtoral. Jetesa e banorëve të zonës kërkon së pari kushtet mjedisore (klimatike, hidrike e tokësore). Çështjet e parashikuara në planin e mbrojtjes dhe rehabilitimit të tokave nga përmbytjet, kane lidhje të ndërsjelltë me çështjet social-ekonomike, biodiversiteti, mbrojtjen e mjedisit dhe emergjencat civile. Synimi i masave të planifikuara për tokat dhe pyjet ka të bëjë me një mbrojtje të qëndrueshme dhe afatgjatë, duke përjashtuar këto punime në kushte emergjente. Nëse argjinaturat e nevoishme do të ndërtohen në kohë dhe me cilësi, përmbytjet do të kufizohen në maksimum, jeta dhe shëndeti i njerëzve do të jetë i sigurtë, prodhimet bujqësore dhe blegtoria nuk do të dëmtohen, prodhimi bujqësor dhe të ardhurat do të shtohen. Kërkohet një ndërthurje më e mirë me gjeografinë gjatë projektimit të punimeve, për të mbajtur parasysh të dhënat e reshjeve vjetore dhe të shpërndarjes mujore si dhe prurjet e lumenjeve. Dëmtimi i biodiversitetit në zonën e përmbytur është i integruar me efekte edhe në çështje të tjera, si me rënien e turizmit, përhapjen e sëmundjeve infektive, dëmtimin ekonomik të banorëve të zonës, rënien e prodhimeve bujqësore e blegtorale etj.
3.3. Nisma dhe projekte të cilat kanë vepruar, veprojnë dhe priten të veprojnë në zonë Gjatë dhjetëvjeçarit të fundit ka pasur një sërë projektesh dhe nismash që kanë vepruar dhe disa vazhdojnë të veprojnë në këtë zonë. Ndër më kryesorët mund të përmendim: • Shkëmbimi dhe bashkëpunimi ndërkufitar, Shqipëri - Mal të Zi (2000 - 2008); • Plani Strategjik i Veprimeve për liqenin e Shkodrës, (SAP) Shqipëri - Mal i Zi (2007); • Analiza Diagnostikuese Ndërkufitare e Liqenit të Shkodrës (TDA) (2006); • Projekti i menaxhimit të Ekosistemit të integruar të liqenit të Shkodrës (Fond i Besimit të AMG-së); • Planifikimi hapësinor për zonën e mbrojtur Shirokë-Zogaj (GTZ 2007); • Projekt Italian për Ballkanin, ku përfshihet Qarku dhe Bashkia Shkodër i AQP (Riva) Riqualificazione ambientale del bacino di Scutari. • Projekti i Bankës Botërore i propozuar, që ndihmon qeverinë Shqiptare për përmbytjet nga Drini dhe Buna; • Projekti i Bashkisë Shkodër për bypass-in përgjatë bregut të liqenit në periferi të qytetit, që do
42 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
të shërbejë si rrugë dhe argjinaturë; • Projekti për menaxhimin dhe administrimin e tokës kryesisht për hidrovorët në Shkodër-Lezhë. • Ndërhyrje në rikonstruksionin e ujësjellësit Shkodër; • Ndërhyrje në rrjetin e kanalizimeve të ujërave të bardha (kolektorëve); • Projekti i përmbytjeve dhe burimeve ujore nën kujdesin e MMPAU, ka prioritet basenin Drin- Bunë me investime për sigurinë nga përmbytjet; • Projekti i Burimeve Natyrore (Banka Botërore), ka ndërhyrë në vitet e fundit për pyllëzime dhe përmiresime pyjore në komunën Bushat, Guri Zi (Fshati Sheldi, Rragam) dhe Ana Malit (fshati Oblikë) • Në përgatitjen dhe zbatimin e veprimit të mësipërm do të ketë bashkëpunim të ngushtë me partner lokal e ndërkombetar.
Janë parashikuar nisma nga qarku për projekte që synojnë: • Studimi dhe monitorimi i nyjeve hidrologjike të Shkodrës; • Përmirësime të sistemeve mbrojtëse dhe të kullimit.
43 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
44 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
4. VLERËSIMI I MUNDËSIVE DHE ZGJIDHJEVE PËR PROBLEMATIKËN E VËREJTUR
Përmbytjet u shkaktuan nga impakti klimatik kryesisht reshjet intensive dhe të zgjatura në kohë si dhe impakti njerëzor që lidhet me menaxhimin dhe administrimin jo në kohën e duhur të situatës në HEC-e dhe dëmtimet nga ndërhyrjet në shtratin e Bunës dhe periferinë e liqenit. Nga problematika e vërejtur mund të vlerësohen si mundësitë dhe zgjidhjet më të volitshme ato të paraqitura më poshtë:
• ndërtimi i argjinaturave mbrojtëse përgjatë Bunës, pastrimi fundor dhe zgjerimi i shtratit të lumit Buna, thellimi i lumit Buna në Grykë Belaj si dhe sistemimi i pikës së bashkimit Drin- Bunë (Zues) • ndërtimi i HEC-it të Ashtës dhe Skavicës; • Evidentimi i saktë i gjithë ndërtimeve në territorin e komunës, studimi urbanistik për gjithë fshatrat e komunës dhe legalizimi i ndërtimeve sipas ligjit dhe prishja e ndërtimeve të palegalizueshme; • Pastrimi i kanaleve kulluese ekzistuese, restaurimi i atyre të dëmtuara dhe ndërtimi i kanaleve të reja kulluese si rezultat fenomenit në shtim të përmbytjeve; • Ndërtimin e ujësjellësave në zonat e nevojshme; • Mbajtja në punë dhe shtimi i hidrovorëve të nevojshëm në zonën e përmbytur; dhe • Largimi i një pjese të popullatës nga zonat e përmbytura me rrezikshmëri të lartë (Obot, Shirq, Kuç, etj.)
45 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
46 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
5. PLANI I VEPRIMIT
47
Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër Reduktohen përmbytjet - Shërben jo vetëm si rrugë e argjinaturë por me të gjithë aksesorët kanalin, hidrovoret e zgjidhje të tjera e urbanistike. hidrologjike Sigurohet rrjedhje e lirë rënie e lehtë lumit Buna, e pjerrësisë dhe kthimi i aftësisë lundruese. Realizon një studim të me plotë e të hollësishëm, produkt një projekt serioz afatgjatë për eleminimin ose reduktimin e përm - bytjeve Efekti 140 milion Lekë 550 milion Lekë E vlerësuar rreth 2.7 miliard lekë (pjesa kryesore mbështetje nga Banka Botërore) 700 milionë Lekë Kostoja regtisë regtisë T T ransportit (Drejtoria e Rrugëve) Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Ministria e Mjedisit, i Këshilli Administrimit të U jërave, Qarkut e Bashkia Shkodër dhe Ministria e Punëve Publike T Bashkia Shkoder Ministria e Ekonomisë, Ministria e Ekonomisë, Ministria e dhe Energjetikës, Administrimit Pyjeve dhe Mjedisit, - i Qarkut Shko Këshilli të U jërave, Dikasteret dhe institucionet dër, homologe në Mal të Zi Ministria e Ekonomisë, Ministria e Ekonomisë, Ministria e dhe Energjetikës, Administrimit Pyjeve dhe Mjedisit, Ministria Bujqësisë, të U jërave, - U shqimit dhe Mbrojtjes së Konsu U niversiteti Politeknik, matorit, U niversiteti i Shkodrës. - Aktorët përgjegjës dhe bashkë punëtorët e mundshëm - Prioriteti shme) Afati kohor (I matur me shkallën: Afat shkurtër (deri në 1 vit) Afat mesëm (deri 3 vjet) Afat gjatë (deri 5 vjet) (I matur me shkallën: i rëndësishëm * = Pak ** = Mesatarisht i rëndë - sishëm *** = Shumë i rëndësishëm zgjidhje të menjëher (kërkon *** Afatmesëm 3 vjeçar *** zgjidhje Kërkon afatmesme dhe afatgjatë 3-5 vjet *** zgjidhje të Kërkon menjëhershme Afatgjatë deri në 5 vjet hellim, pastrim e hellim, Veprimet T ndërhyrje në objektet e paligjshme të ndërtuara në periferi të liqenit pranë qytetit. Ndërtimi i rrugës e cila shërben edhe si argjinaturë në bypass-in përgjatë brigjeve të liqenit. H apja e sektorëve të zënë dhe pastrimi i shtratit fundor të Bunës - dhe rregullime në grykë derdhje Studim i plotë dhe projekt për ndërhyrje Problemi 3. Zvogëlim i 3. hapësirës natyrore të gropës së Liqenit të Shkodrës. 2. Shtrati i Bunës 2. është cektësuar dhe ngushtuar Ka vite që shumë. lumi Buna nuk është më i lun - drueshëm 1. Prurjet e shumta 1. të H EC kaskadës së Drinit dhe në gropën e Liqenit të Shkodrës
49 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore Sigurimi i ujit të pijshëm si mjet i domosdoshëm jetese Krijimi i mundësive për zbutjen e efektit negative të përmbytjes. Ndalet degradimi i tokës, Ndalet degradimi i tokës, rritje e kapacitetit prodhues në 30 – 40 %. të tokës Largohet me shpejtësi uji pas përmbytjeve. Shpejtohen afatet e mbjel - ljeve Kompensim ekonomik, ekonomik, Kompensim social të banorëve zonave të përmbytura. Kosto mesatare Kosto që zbaton bordi i kullimit 10 milion lekë Nuk ka akoma Nuk ka akoma përllogaritje 5 milion Lekë Bordi i Kullimit Shkodër, Ministria Shkodër, Bordi i Kullimit U shqimit dhe Mbro - e Bujqësisë, komunat, jtjes së Konsumatorit, e Qarkut SAM T në Këshillin Komuna Shtabi i emergjencës, Këshilli i Këshilli Shtabi i emergjencës, - Komu Bashkia Shkodër, Qarkut, nat e përfshira në shqyrtim Komuna dhe banorët Komuna - I menjëhershëm, 1-2 I menjëhershëm, vjet *** Afat shkurtër brenda 2011 tër kohore *** Duhet mbyllur brenda një periudhe të shkur *** Afat shkurtër brenda 2011 ; ; Rivlerësimi i mbushjes të kanaleve kullues pas largimit të ujit në 138 km kanale primare dhe - Pas 371 km sekondare. trimi dhe rehabilitimi. Ndërtimi i ujësjellësave Pastrimi i kanaleve kul - Pastrimi luese ekzistuese - Vlerësim përfundimtar dhe i saktë dëmeve Restaurimi i atyre të dëmtuara Ndërtimi i kanaleve të reja kulluese si rezultat fenomenit në shtim të përmbytjeve 7. Përmbytjet e Përmbytjet 7. tokave bujqësore 6. Mungesa e 6. furnizimit me ujë të pijshëm 5. Dëmtim e 5. mosfunksionim i sistemit të kullimit 4. Dëmtime 4. shumë të rënda shtëpive
50 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër Ndalet përmbytja e zonave të banuara dhe tokave bujqësore. Rritet siguria e qën - drueshmërisë së argjinatu - rave nga dëmtimet Njësia vendore që ka të miratuar një Plan Lokal të operon Emergjencave Civile, me efikasitet në përballimin Plani e Emergjencave Civile. i Emergjencave orienton realizimin e investimeve në infrastrukturë në drejtim të parandalimit dhe përgjigjës ndaj emergjencave civile. Kosto mesatare Kosto që zbaton bordi i kullimit 0 Lekë Bordi i Kullimit Shkodër, Ministria Shkodër, Bordi i Kullimit U shqimit dhe Mbrojt - e Bujqësisë, komunat jes së Konsumatorit, Zyra e Gjendjes Civile. Stafi administrativ lokal. Kryesitë e fshatrave. Drejtoria Rajonale e Bujqësisë. *** Afat Shkurtër *** Plani Lokal i Emergjencave duhet të hartohet për një periudhë afatmesme. Çdo njësi vendore të duhet të ketë rifreskuara të dhënat e veprimeve të para - shikuara në të djathtë në fillim të tetorit çdo viti. Nga 51 km argjinatura në zonën studim, të cilat mbrojnë tokat nga përmbytjet (nga rreth 19 km Lumi Buna), që shtrihen në zonën kërkojnë e Velipojës, rehabilitim të shpejtë pasi janë të e të plotë , dëmtuara rëndë. i 32 km të tjera Kontrolli për dëmtimet pas përm - bytjeve dhe rehabilitimi Vlerësimi i rreziqeve nisur nga përvoja dhe eksperien - parë në kuadrin cat lokale, dhe global kombëtare (ndryshimet klimaterike dhe efektet e tyre). H artimi i planeve specifike nga sektorë të ndryshëm. H artimi i planit të inves - timeve për parandalim të emergjencave dhe mundësimi i gjetjes së fondeve për realizimin e tyre. Ndërtimi i bazës të dhënave me të dhëna mbi numrin e familjeve sipas numrin e famil - fshatrave, jeve prezente dhe numrin e familjeve në nevojë. Evidentimi i numrit të bagëtive sipas fshatrave. të Ndërtimi i skemave evakuimit 9. Mungesa e 9. Planit Lokal të Emergjencave Civile. 8. Funksionimi i 8. pjesshëm i argji - naturave
51 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore Ndërtimi vendeve për e njerëzve akomodimin krijon mundësi të evakuuar, për një menaxhim të mirë emergjences pasi njerëzve të grupuar mund t’u siguro - hen më lehtë kushtet mini - mele të jetesës si furnizimi ujë te pijshëm, me ushqime, etj. energji elektrike H artimi dhe zbatimi i planit territorial krijon mundësi për një zhvillim të sigurtë e të qëndrueshëm. Zhvillimi urban në zona të këto planifikuara bën që për zona të arrihet dhe mbrojtja nga përmbytjet Strategjitë lokale e vlerësuara dhe projektet e veçanta pas situatave të emergjencës ndihmon njësitë vendore në arritjen e planifikimit për një zhvillim të qëndrueshëm. ë gjithë ë gjithë njësitë Komuna Ana Komuna e Malit (200 Komuna familje), Bërdicë (250 Komuna familje), Bushat (700 Komuna familje), Dajç (1000 familje) kapaci - Këto tete mund të përditësohen pas ndërhyrjeve për zgjidhje të pro - blemit të përm - bytjes në zonën e Nënshkodrës. 18 000 lekë T duhet të komunat mundë - shikojnë sinë e financimit për hartimin e planit territorial, si detyrim ligjor. 1 000 lekë T vendore duhet një fond të kenë të përafërt për të rivlerësuar projektet infras - trukturore. Ndërsa vlera e ndërhyrjes do të dalë nga ky rivlerësim. ë gjithë komunat e përfshira në ë gjithë komunat T plan Komuna Ministria e Brendshme Kryetari i komunës Zyra e urbanistikës teknik Konsulentë Stafi teknik vendor Ekspert të kontraktuar erritorial, erritorial, në *** Rishikimi i stand - ardeve duhet bërë menjëherë nga pushteti vendor *** Ë shtë shumë e rëndë - sishme që njësitë vendore të hartojnë Planin T Njësitë vendore duhet të hartojnë në një periudhë afatshkurtër projekte për ndërtimin e kampeve për në rast akomodim emergjence. zbatim të kërkesave zbatim të kërkesave ligjore që rrjedhin nga territorin» ligji «Për ë gjithë komunat e ë gjithë komunat Rivlerëesim i strategjive të zhvillimit lokal. Vlerësimi i projekteve - ekzistuese në këndvështri min e situatave të krijuara nga emergjencat. H artimi i planit të inves - timeve në infrastrukturën rrugore të dëmtuar me parametra që garantojnë funksionimin dhe jetëgjatë - sinë e rrjetit rrugor . H artimi planit territorial për njësitë që nuk i kanë hartuar deri tani. në efiçencë e inspek - Vënie torateve të mbrojtjes së dhe ndërtimit tokës H artimi i projekteve për ndërtimin e vendeve të për akomodim dhe vendqen - evakuuarve drime për bagëtinë . Çertifikimi i pronave për njësitë vendore publike që nuk e kanë përfunduar proces. këtë e financimeve në Kërkesa strukturat e emergjen - cave pranë Ministrisë së Brendshme. T përfshira në plan kanë në terrene sheshe publike të ngritura për ndërtuar kampe për akomodim. 10. Mangësi në 10. standardet rrugore 12. Mungesa e 12. vendeve publike për akomodim. 11. Mungesa e 11. të plotë kontrollit mbi territorin
52 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër - Shmangia e dëmtimeve nga përmbytjet të krijuara ndërtime pa leje. nga këto Ndërmarrja e veprimeve drejt - të listuara ndikon përdrejtë në parandalimin e dëmeve në njerëz. Njerëzit e informuar në kanë mundësi të ndër kohë marrin veprimet e duhura për sigurimin e jetës së tyre dhe të bagëtive. edhe informimi kështu Po i pushtetit lokal në kohë mbi treguesit real të gjend - jes në prag të emergjencës, bëjnë që masat për evakuim e duhur. të jenë në kohën 300.000 Lekë ??? 150.000 Lekë Komuna dhe banorët Komuna Zyra e informimit. Drejtoria rajonale e Shëndetit Publik. Arsimit. Drejtoria Rajonale e Drejtoria e Bujqësisë. Bordi i Kullimit - *** Afat mesëm brenda 2013 *** Ë shtë shumë e rëndë - sishme që komuniteti të jetë i informuar për rrezikun e mundshëm, drejt - pasi ndikon përdrejtë në marrjen e masave për evakuim. Informacioni është i rëndësishëm edhe për përballimin e emergjencës dhe kthimin në normalitet e bërja publike si p.sh. mënyrës se si banorët duhet të veprojnë me banesat e tyre pas kafshët e largimit, furnizimin ngordhura, me ujë të pijshëm etj. lehtëson strukturat menaxhuese për të përballuar me sukses gjendjen e emer gjencës . - - H artimi i planeve rreg - Ndërgjegjësimi ulluese. për i komunitetit problemin e ndërtimit në zonën e rrezikuar. Mundësisht largimi i banorëve nga këto zona. Sensibilizimi komunitetit Sensibilizimi komunitetit postera, me fletëpalosje, tabela media, takime, mbi informative etj. rrezikun e mundshëm të emergjencës. e materialeve Përgatitja informuese se si duhet të reagojnë banorët në prag të emergjencës, gjatë dhe post emer gjencës. Sensibilizimi i banorve për ruajtjen dhe mirëm - bajtjen e infrastruktu - rave mbrojtëse. i ndërs - Bashkëpunim jelltë ndërmjet pushtetit lokal dhe strukturave të tjera për një informim mbi dhe në kohë korrekt mundesin e emer gjences civile dhe njohja nga pushteti i treguesve reale te gjendjes . 14. Mungesa e 14. planeve rregul - Ndërtimet pa luese. leje në zonat jo të përshtatshme 13. Shkalla e ulët 13. informimit qytetar.
53 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore Ruan tokën nga moçalizimi. Ruan tokën pjellorinë e Përmirëson tokës. kripëzimin Kufizon Ndalohet humbja e tokës Ndalohet humbja e tokës dhe ruhen vlerat prodhuese të saj Ndalet përmbytja e tokave, Ndalet përmbytja e tokave, fushës Çasit dhe Luarsit në rreth 1000 ha Kosto O perative Kosto Kosto mesatare Kosto që zbaton bordi i kullimit dhe harti - mit të projekteve te zbatimit 100.000.000 -130.000.000 (Informa - Leke cion nga bordi i kullimit) mesatare Kosto që zbaton bordi i rreth 800 kullimit, mijë Euro/km Drejtoria e Bujqësisë Shkodër, Drejtoria e Bujqësisë Shkodër, Shoqatat e Fermerëve, Komunat, e Qarkut, SAM T në Këshillin ekspertë të fushës Bordi i Kullimit Shkodër, Ministria Shkodër, Bordi i Kullimit U shqimit dhe Mbro - e Bujqësisë, komunat jtjes së Konsumatorit, i Basenit të Lumenjve për Këshilli Prefekturën Shkodër Bordi i Kullimit Shkodër, Ministria Shkodër, Bordi i Kullimit U shqimit dhe Mbrojt - e Bujqësisë, komunat jes së Konsumatorit, ** i përvitshëm Veprim ** Afat Gjatë (I vazhdueshëm) *** Afat Shkurtër Afat Mesëm - - Punimi i gjithë sipër faqes në pranverë dhe mbjellja e saj Punime mbrojtëse në brigjet e lumenjve Drin, Kir dhe mbro - Bunë, jtja nga erozioni dhe gërryerje sipërfaqësore Bërdicë, në Gurin e Zi, O b - Ana e Malit, Shirq, Mushan dhe Dajç, likë, mbrojtjet nga gërryerjet Velipojës. në bregdetin e Argjinatura e Casit rreth 900 ml, (Velipojë), për mbrojtjen e fushës Casit dhe Luarsit Argjinatura e Daragjatit, puna . vazhdon 2.4 km, Bordi i kullimit propo - zon të studjohet ndër timi i argjinaturës të për Bërdicës prej 12 km, mbrojtjen e Daragjatit, Bërdicës dhe zonave të tjera. 17. Lënia djerrë e 17. bujqësore tokës 16. Erozioni dhe 16. gërryerja e tokës 15. Mungesa e 15. ndërtimit të argji - naturave të reja
54 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër Rritet mundësia e kultivimit dhe prodhimit bujqësor e blegtoral. U let sipërfaqja e mbjelljeve të kulturave në vjeshtë dhe rritet mbjellja e kulturave që mund të pranverore, 10-20 %. shkojë së Rritet sipërfaqja e tokës kultivuar me foragjere që mund të ruhen për situata emergjence dhe shpërnda - hen kulturat sipas përsh - dhe tatshmërisë ndaj tokës rreziqeve ndaj përmbytjeve. Pa kosto Pa Drejtoria e Bujqësisë Shkodër, Drejtoria e Bujqësisë Shkodër, Shoqatat e Fermerëve, Komunat, e Qarkut, SAM T në Këshillin ekspertë të fushës ** Afat Mesëm ë ulet sipërfaqe e okat e Nën Shkodrës, okat e Nën Shkodrës, Modifikimi i strukturës së mbjelljeve si - pas shkallës së rrezikshmërisë të përmbytjeve T janë të përshtatshme për bimet e arave foragjere, (drithëra, por edhe pem - perime, ulliri vreshtaria, taria, dhe bimët medicinale. Nga kjo toka arë zë 15795 ha ose 80 % të sipërfaqes së përgjith - bujqësore shme të tokës dhe pemtaria 638 ha ose 3.4% të tokës bujqësore. T mbjelljeve të kulturave në vjeshtë dhe të rritet mbjellja e kulturave që mund të pranverore, 10-20 %. shkojë Shtimi i pemtarisë në tokat kodrinore dhe të komunave shpërndarja e kulturave sipas përshtatshmërisë të tokës 18. Rajonizimi i 18. prodhimit bujqësor
55 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore Menaxhim në kohë i Menaxhim në kohë situatës dhe cilësi e mirë e shërbimeve bazë ndaj banorëve në emergjencë. Rehabiliton veshjen bimore, Rehabiliton veshjen bimore, ul dëm - stabilizon tokën, timin e argjinaturave dhe efektet e permbytjeve. U lja e erozionit dhe qarkulli - mi i sedimenteve 200 mijë Lekë Çdo njësi vendore duhet të plani - minimalisht fikoje në buxhetin e vet një sasi të mjaftueshme për të përgatitur një grup të trajnuar personash aktiv që e ndihmojnë për të menax - huar situatën e emergjencës. Kosto që do të Kosto rezultojë nga hartimi i projektit të zbatimit - Stafi lokal. O rganizata të Shoqërisë Civile Shoqata bamirësie. Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Ministria e Mjedisit, i Këshilli Administrimit të U jërave, Drejtoria e Shër Qarkut Shkodër, Komunat bimit të Pyjeve, ** - Sensibilizimi i komu nitetit për rritjen e shkallës së vullneta - rizmit dhe solidari - tetit njerëzor kërkon por përgatitja kohë, e grupeve me të rinj dhe njerëz aktiv për të menaxhuar një situatë emergjence përfshirë duke - akomo evakuimin, furnizimin dimin, ujë etj, me ushqim, duhet të jetë objektiv i gjithë njësive vendore që realisht mund të përdoren në situata të emergjencave. *** Afat Mesëm - Bashkëpunimi me Bashkëpunimi shoqërine civile për organizimin e punëve vullnetare në situata për të kulti - normale, vuar vullnetarizmin komunitar. Planifikimi i një fondi të veçantë në buxhetin për të komunal, gatitur dhe stimuluar grupe vullnetarësh në periudhë emergjence Pyllëzimi i sipërfaqeve të tokave brenda argji - naturave dhe brigjeve të lumit Buna me plep, shelg dhe të tjera në 41 Dajç 17 ha, ha (Velipoja Ana e Malit 10.5 ha dhe Përmirësime 13,5 ha). pyjore rreth 14 ha (Ana Bërdicë 3.5 e Malit 8 ha, ha dhe Guri i Zi 2 ha) 20. Sensibilizim i 20. pamjaftueshëm për i komunitetit punë vullnetare. 19. Pyllëzimi 19.
56 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër Situata gjithmonë nën me efekt paran - kontroll dalues ose reduktues të dëmeve. normale në kthimin Kushte në një nga e Nënshkodrës rajonet e rëndësishme të blegtoral zhvillimit bujqësor, dhe agroturizmit si zonë ndërkufitare. popullsia Njoftohet me kohë për marrjen e masave të etj. evakuimit Pjesë e punës të sistematike përditshme 700 milion Lekë Nuk ka llogaritje Nuk ka llogaritje regtisë reg - regtisë T T T iranë, Qendra iranë, Ministria e Ekonomisë, Ministria e Ekonomisë, Drejtoritë e tre dhe Energjetikës, Instituti H idrometereo - H EC-eve, logjik U shqimit, Ministria Bujqësisë, Mbrojtjes së Konsumatorit, Pyjeve dhe Ministria e Mjedisit, Këshilli Administrimit të U jërave, Shkodër Bordi i Kullimit i Qarkut, përkatëse dhe Komunat Ministria e Ekonomisë, Instituti tisë dhe Energjetikës, H idrometereologjik T e U niversitetit të Metereologjike Shkodrës. Ministria e Ekonomisë, U niversiteti dhe Energjetikës, Politeknik ** Vazhdimisht *** deri në 5 vjet * deri në 1 vit * deri në 1 vit Monitorim dhe menaxhim i integruar i niveleve të liqeneve duke të H EC-eve, prodhimin e kombinuar me energjisë elektrike parandalimin ose reduk - timin e përmbytjeve. Rregullimi i argjina - ga - turave mbrojtëse, tishmëria e hidrovorëve dhe një sistem kullimi në tërësor bashkëkohor fushën e Nën-Shkodrës. - Riaktivizim dhe ngritje e vendmatjeve hidrome - dhe metereologjike trike - Instalimi i një sistemi sinjalizues për banorët nga përm - që rrezikohen bytjet (eksperienca të tilla ka në shumë vende të botës) 21. Nuk ka studim 21. të plotë ndikimit të prurjeve ujit dhe sidomos të materialeve inerte të lumit Kir dhe Gjadër që janë jashtë kaskadës së Drinit si dhe e rregullimit të shkarkimit të ujërave të tepërta nga H EC.
57 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore Ruajtja e biodiversitetit Rritje e mirëqenies së komunitetit. Eliminim i përmbytjeve të zonës në shkallë të gjerë 98 milion Lekë 120 milion 75 milion 15 milion regtisë T Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Ministria e Mjedisit, Qarku Administrimit të U jërave; Guri i Zi, Komunat i Shkodrës; - Ve Ana e Malit, Dajç, Bushat, dhe Institucionet kërkimore lipojë; shkencore. Këshilli i Ministrave; Këshilli Pyjeve Ministria e Mjedisit, Administrimit të U jërave; dhe U shqimit Ministria e Bujqësisë, dhe Mbrojtjes së Konsumatorit; Ministria e Ekonomisë, dhe Energjetikës; Guri Komunat Qarku i Shkodrës;, Ana e Malit, Dajç, Bushat, i Zi, Velipojë; *** Në vazhdimësi *** Afat Afat Shkurtër dhe Mesëm hellimi i grykës Belaj, hellimi i grykës Ruajtja e natyrës dhe biodiversitetit Mirëmbajtja e kanaleve kulluese dhe pastrimi i Mertemzës etj. T së Sistemimi i pikës bashkimit të Drinit me Bunën (Zues) 23. Zvogëlim i di - 23. versitetit floristik si pasojë e përhapjes së sedimenteve të pasura me azot e fosfor në zonën e përmbytur dhe zh - villimit të bimësisë nitrofile me pak specie 22. H umbje e 22. shkurreve drurëve, dhe barishteve si pasojë e shkuljes nga mbingopja e dhe veprimi tokës eroziv
58 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
6. SHTOJCAT
59 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
60 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
Shtojca 1: Harta e zonave të përmbytura, Janar 2010
Shtojca 2: Harta e infrastrukturës rrugore për zonën e nënshkodrës
61 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
Shtojca 3: Shpërndarja e popullsisë sipas komunave të zonës së ulët të Shkodrës Popullsia Femra Meshkuj Numri i Familjeve
Komuna Rrethina 17261 9237 8024 5887
Grudë e Re 3563 2142 1421 1314
Shtoj i Ri 1457 521 936 863
Guci e Re 788 402 386 371
Shtoj i Vjetër 1719 889 830 799
Zus 787 442 345 336
Dobraç 2656 1334 1322 581
Golem 1521 973 548 355
Hot i Ri 1701 907 794 384
Bleran 2145 1121 1024 579
Bardhaj 924 506 418 305
Komuna Bushat 22762 11158 11604 5827
Bushat 2918 1384 1534 779
Shkjezë 1047 506 541 243
Plezhë 689 342 347 168
Kosmaç 2122 1051 1071 512
Stajkë 2423 1192 1231 635
Ashtë 877 422 455 231
Rranxa 3225 1598 1627 824
Fshat i Ri 827 397 430 191
Konaj 642 322 320 185
Melgushë 2333 1125 1208 669
Mali Jushit 866 437 429 198
Barbullush 3743 1839 1904 923
Kukël 646 337 309 168
Hotnej 404 206 198 101
62 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
Komuna Bërdicë 9118 4669 4439 2388
Bërdicë e Madhe 1661 837 824 497
Bërdicë e Mesme 1190 620 570 347
Bërdicë e Sipërme 1472 744 728 398
Trush 3325 1708 1617 712
Beltojë 746 388 358 218
Mali Hebe 724 372 342 216
Komuna Guri i Zi 11800 5913 5887 3013
Guri i Zi 2581 1276 1305 640
Juban 2361 1195 1166 608
Vukatanë 1141 577 564 301
Ganjollë 526 269 257 128
Kuç 583 292 291 167
Rrencë 992 486 504 263
Gajtan 352 177 175 110
Rragam 1339 661 678 361
Sheldi 1021 553 468 329
Mazrrek 904 427 477 106
Komuna Ana Malit 6321 3146 2175 1685
Oblikë 2906 1429 477 775
Bobot 162 87 75 46
Muriqan 1236 641 595 307
Shtuf 212 114 98 42
Dramosh 173 86 87 30
Oblikë e Sipërme 272 129 143 84
Obot 721 354 367 206
Vallas 151 71 80 32
Velinaj 348 170 178 113
63 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
Vidhgar 140 65 75 50
Komuna Dajç 8767 4296 4471 2169
Dajç 2198 1034 1164 569
Samrish i Ri 655 316 339 155
Samrish i Sipërm 680 341 339 163
Belaj 345 165 180 68
Mali Gjymtit 144 64 80 37
Pentar 876 450 426 226
Rrushkull 300 140 160 72
Mushan 1440 740 700 345
Darragjat 618 307 311 148
Suka Dajç 500 254 246 127
Shirq 1011 504 507 259
Komuna Velipojë 8270 4073 4197 2028
Velipojë 1938 966 972 460
Reç Pulaj 394 193 201 93
Luarzë 548 276 272 128
Gomsiqe 1221 604 617 295
Baks Rrjoll 540 266 274 145
Mali Kolaj 534 253 281 130
Baks i Ri 572 275 297 150
Pulaj 822 406 416 217
Reç i Ri 900 452 448 228
Ças 801 382 419 182
64 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
Shtojca 4: Të dhëna për ujësjellësin në komunën Bushat +
+20000 +3000 -23000 -27000 -65000 -35000 -1000 -5000 133000 Nevoja
135000 58000 181000 88000 126000 210000 33000 22000 853000 Kapaciteti
Prodhim m³ Në vit 155000 61000 158000 61000 61000 175000 32000 17000 720000 Matësa
255 0 307 0 0 514 20 0 1152 Abonentë
Gjithsej abonentë 317 54 317 75 60 614 50 45 1532 Matësa
15 0 7 0 0 10 0 0 32 Gjithsej
17 0 7 0 0 14 0 0 38 Matësa
Ente private 240 0 300 0 0 560 20 0 1120 Banorë
1200 220 1180 300 230 2400 200 180 5910 Familje
Furnizimi faktik 300 54 310 75 60 600 50 45 1494 Banorë
2400 1000 3200 1600 2400 3800 680 400 15500
Familje ∑ Kapaciteti U jësjellësit 600 250 800 400 600 900 170 100 3820 Fshati Bushat Shkjezë Rranxa Mali I Jushit Melgushë Barbullush Kukel H oten Nr 1 2 3 4 5 6 7 8 ∑
65 Plani Veprimit në Situatat e Fatkeqësive Natyrore
Tregues teknikë të ujësjellsave në komunën Bushat
Kapaciteti i pom- Numri i pave banorëve Prodhim Numri i banorëve Nr Fshati faktikë të Nevojat m³ faktik. Vje- që furnizohen mbuluar nga 8 tor m³ 1 Orë sistemi Orë
1 Bushat 2450 53 15500 135000 10000 740 2 Shkjezë 1060 21 61000 58000 3000 224 3 Rranxa 3300 54 158000 181000 15000 840 4 Mali i Jushit 1600 21 61000 88000 5000 270 5 Melgushë 2300 21 61000 126000 4000 154 6 Barbullush 3800 60 175000 210000 25000 2020 7 Kukel 600 11 32000 33000 1500 109 8 Hoten 400 6 17000 22000 1500 100 Komuna 15500 720000 853000 65000 4457
66 Komunat e Zonës së Ulët të Qarkut Shkodër
67