REPUBLIKA E SHQIPERISE Planifikimi Hapësinor i Rajonit BASHKIA SHKODER Ndërkufitar të Liqenit të Shkodrës, Shqipëri dhe Mal i Zi

RAPORT

MBI

PLANIN E PERGJITHSHEM RREGULLUES TE BREGUT PERENDIMOR TE LIQENIT TE SHKODRES

PLANI TERRITORIAL DHE RREGULLORJA

Raporti Përfundimtar

1 Plani Territorial dhe Rregullorja e Bregut Perëndimor të Liqenit të Shkodrës

Nën kujdesin e:

Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit GmbH

Zyra e Projektit Shkodër Rr. Studenti, P. Fishta 2, Kati II Shkodër, Shqipëri

Tel./Fax: ++355 22 248914 e-mail: [email protected]

Shpetim Quku – koordinator projekti Luan Dervishej – koordinator i sektorit të zhvillimit ekonomik dhe i zhvillimit të turizmit

Grupi Teknik i Punës: Juli Shllaku – arkitekte, drejtuese e grupit Genc Metohu – ekspert turizmi Vesna Jovovic – arkitekte peizazhi

Me kontribute të: Aurora Dibra – eksperte e biodiversitetit Bresena Dema – eksperte e demografisë dhe gjeografisë Zamir Tafilica – ekspert i historisë dhe trashëgimisë kulturore

Shkodër, Dhjetor 2007

2 PËRMBAJTJA E STUDIMIT

HYRJE ...... 5

1. VEZHGIM I PERGJITHSHEM ...... 7

2. DOKUMENTET MBESHTETESE ...... 12 2.1 Studimet Strategjike e Rajonale ...... 12 2.2 Mbështetja Ligjore – Paketa Legjislative ...... 13

3. TE DHENAT, ANALIZA E TE DHENAVE DHE PROGNOZAT ...... 16 3.1 Pozita Gjeografike ...... 16 3.2 Karakteristikat e Vendbanimeve ...... 20 3.3 Të Dhëna Arkeologjike dhe Historike, Zonat Muze në Mbrojtje dhe Zonat nën Mbikëqyrje ...... 21 3.4 Kultura dhe Tradita ...... 22 3.5 Të Dhëna Klimatike...... 26 3.6 Liqeni dhe Burimet Ujore të Tij ...... 27 3.7 Të Dhëna mbi Florën, Faunën dhe Ekosistemet e Zonës...... 30 3.8 Të Dhëna Sizmike ...... 36 3.9 Të Dhëna Morfologjike dhe Gjeomorfologjike...... 36 3.10 Të Dhëna Pedologjike ...... 38 3.11 Të Dhëna mbi Pronësinë mbi Tokën dhe Situata e Ndërtimeve ...... 38 3.12 Infrastruktura Inxhinierike ...... 45 3.13 Të Dhëna Demografike mbi Qendrat e Banuara ...... 48 3.13.1 Vështrim demografik mbi Shirokë-Zogaj ...... 48 3.13.2 Prognoza e Rritjes së Popullsisë ...... 51 3.14 Arsimi dhe Shëndetësia ...... 52 3.15 Zhvillimi Ekonomik – Tradita e Kultura Ekonomike ...... 53

4. ANALIZA E POTENCIALEVE DHE RREZIQEVE ...... 56 4.1 Potenciale: ...... 56 4.2 Rreziqe ...... 58 4.3 Faktorët Kërcënues ...... 62

5. LEHTËSIRAT AKOMODUESE TURISTIKE DHE FURNIZIMI ME USHQIME ...... 65 5.1 Kapaciteti Akomodues ...... 65 5.2 Restorantet ...... 65 5.3 Aktivitetet e Komunitetit ...... 67 5.4 Strukturat Argëtuese Ekzistuese dhe Aktivitetet brenda Zonës Shirokë- Zogaj 68

6. OBJEKTIVAT DHE STRATEGJIA, QE BASHKIA KERKON TE ARRIJE, TE NDARA SIPAS ZONAVE...... 69

7. MENDIMET, SUGJERIMET DHE PROPOZIMET E PERFITUARA NGA PROCESI I PERFSHIRJES QYTETARE ...... 72 7.1 Intervista me Komunitetin e Biznesmenëve ...... 73 7.2 Takim me Banorët e Zogajve ...... 74 7.3 Takim me Banorët e Shirokës ...... 76

3 8. ZONIMI FUNKSIONAL ...... 79 8.1 Kriteret e Përzgjedhjes së Zonimit Funksional...... 79 8.2 Zonat Sipas Funksioneve ...... 82 8.2.1 Zona e Banimit...... 82 8.2.1.1 Zona e Banimit / Zonat e Rehabilitimit dhe të Restaurimit ...... 83 8.2.1.2 Zona e Banimit / Zona e Zhvillimit ...... 86 8.2.2 Zonat në Ruajtje ...... 90 8.2.2.1 Zona e Mbrojtur / Konservimit të Biodiversitetit ...... 90 8.2.2.2 Zona Zbutëse / Mbrojtëse ...... 91 8.2.3 Zona e Aktiviteteve Turistike dhe Rekreative - Zona e Menaxhimit ...... 93 8.2.4 Zona e Gjelbërt - Rikultivimit ...... 96 8.2.5 Zonat e Evakuimit ...... 97

9. INFRASTRUKTURA INXHINIERIKE ...... 101 9.1 Infrastruktura Rrugore ...... 101 9.2 Infrastruktura Ujësjellës-Kanalizim ...... 102

10. REKOMANDIME ...... 103 10.1 Rekomandime mbi Mbrojtjen e Biodiversitetit të Zonës ...... 103 10.2 Rekomandime mbi Ndërhyrjet dhe Ndërtimet ...... 104

BIBLIOGRAFIA ...... 107

ANEKSE ...... 108

4 HYRJE

Studimi i propozuar është në mbështetje të konceptit dhe përcaktimeve të “Rregullores së Urbanistikës” mbi Planin e Përgjithshëm Rregullues (PPRr), ndonëse ky studim i kalon kufijtë e PPRr dhe orientohet më shumë ndaj Planit Territorial dhe Rregullores. Një gjë e tillë është pranuar për të siguruar qëndrueshmëri të studimit dhe përafrimin e tij me përcaktimet e ligjit të ri “Për Urbanistikën”, në mbështetje të koncepteve bazë të propozuara në “Draftin e Politikave”.

Në kushtet e rritjes së atraksionit turistik në zonën Shirokë-Zogaj, Bashkia e Shkodrës, ka kërkuar hartimin e Planit të Përgjithshëm Rregullues, në mënyrë që jo vetëm të administrojë zhvillimin spontan e të pakontrolluar të këtyre zonave, por njëkohësisht të mbrojë e të promovojë vlerat e veçanta të tyre.

Referuar pikës 24/b dhe 24/c, të “Rregullores së Urbanistikës”, Bashkia e Shkodrës, ka kërkuar hartimin e Planit të Përgjithshëm Rregullues për Njësitë Administrative, Shirokë e Zogaj, mbasi:

• Kanë lindur kushte të reja ekonomiko-shoqërore, që kërkojnë territore e , hapësira, të cilat janë në masën mbi 25% të sipërfaqes ekzistuese të qendrës së banuar. • Janë ezauruar parashikimet e planit rregullues të përgjithshëm para afatit të parashikuar.

5 Studimi është mbështetur në Detyrën e Projektimit, e cila është hartuar nga Bashkia e Shkodrës, në bashkëpunim dhe asistencë nga GTZ dhe është miratuar në KRRT të Bashkisë Shkodër me Vendim nr. 3, date 02.11.2007.

Sipas përcaktimeve të pikës 28 të “Rregullores së Urbanistikës”, studimi përmban:

• Të dhënat, analizat e të dhënave dhe prognozat • Objektivat dhe Strategjinë që Bashkia kërkon të arrijë, të ndara sipas zonave. • Mendimet, sugjerimet dhe propozimet e përfituara nga procesi i përfshirjes qytetare. • Përcaktimet që influencojnë mbi pronësinë mbi tokën dhe vlerësimin e saj, sipas funksioneve, mënyrës së zbatimit nëpërmjet studimit urbanistik pjesor, intensitetit dhe tipologjisë së ndërtimeve. • Klasifikimin në zona funksionale të territorit që përfshihet nga plani, duke u mbështetur në gjendjen ekzistuese, në përdorimet e mundshme, në dendësitë e banimit, në infrastrukturat inxhinierike e sociale, si edhe rregullat që duhen ndjekur brenda secilës prej tyre për të ndryshuar destinacionin e përdorimit. • Shqyrtimin e zonave që do t’i nënshtrohen rikonstruksionit urbanistik, si edhe zonave për shtrirjen e qytetit. • Strukturën e përgjithshme organike të territorit nëpërmjet elementëve përcaktues të zhvillimit urban, veçanërisht nëpërmjet sistemit të përgjithshëm të komunikacionit rrugor, etj.. • Përcaktimin e ndërhyrjeve për vlerësimin dhe ruajtjen e burimeve mjedisore, bujqësore, peizazhistike e historike, duke vendosur kushtëzime për përdorimin e tyre. • Parashikimet dhe drejtimet kryesore të vendosura prej studimit urbanistik rajonal. • Kufizime në lidhje me ndërtimet për:

6 - territore apo zona me ndërtime që paraqesin interes mjedisor, peizazhistik, historik e kulturor;

- mbrojtjen e funksionit të infrastrukturave dhe impianteve me interes publik.

7 1. VEZHGIM I PERGJITHSHEM

Statusi aktual i Liqenit të Shkodrës është: “Burim Natyror i Menaxhueshëm” (IUCN kategoria IV), deklaruar nga Qeveria Shqiptare me vendim nr. 684 datë 02/11/2005. Zona liqenore në pjesën shqiptare është deklaruar edhe si zonë e përfshirë në listën e Ramsarit, me Vendim nr. 683, datë 2/11/2005 (Konventa e Ramsarit mbi lagunat e rëndësisë ndërkombëtare, veçanërisht si habitate të zogjve të ujit).

Studimi ka pasur në konsideratë Strategjinë e Bashkimit Evropian, ku përcaktohet: Integrimi i biodiversitetit në sektorët e ndryshëm, veçanërisht nëpërmjet planifikimit hapësinor, është zgjidhja më e mirë e konflikteve ndërmjet aktiviteteve njerëzore dhe konservimit të biodiversitetit.

Në një model policentrik të zhvillimit hapësinor, i cili po theksohet kohët e fundit në nivel EU, zonat urbane, secila sipas strategjisë specifike, janë zhvilluar në një hapësirë gjeografike dhe ekonomike si një pikë ankorimi për zhvillimin rajonal. Si

8 rezultat, qytetet dhe qendrat e banuara janë partnere në zonat rurale, dhe nëpërmjet një përqasje integruese, janë të gjithë bashkëpërgjegjës për zhvillimin ekonomik rajonal. Kjo është edhe sinergjia e propozuar nga EU, e cila formulohet: “Konservimi dhe Zhvillimi i burimeve natyrore, bën thirrje për strategji të integruara të përshtatura me konceptet e planifikimit, si një formë e përshtatshme / efikase menaxhimi”.

Për sa më sipër është shumë i rëndësishëm kuptimi i drejtë i integrimit dhe përfshirjes së konsideratave mbi biodiversitetin në planifikimin e përdorimit të tokës. Ndoshta vështirësia kryesore e realizimit të këtij qëllimi është vetë termi “Biodiversitet”, i cili përfshin të gjithë kompleksitetin e tipareve biologjike dhe ekologjike, me proceset të cilat është vështirë të sqarohen. Kjo është si “Liria” Të gjithë jemi pro saj, por çfarë bëjmë ne aktualisht për të? Sa jemi të aftë të humbasim për të? Dhe cili është çmimi për të përballuar?

Nga studimet është konfirmuar që, pa pasur shumëllojshmëri variantesh, natyrisht që është e vështirë për biodiversitetin që të konkurrojë me vlerat sociale, të cilat janë lehtësisht të matshme ose të llogaritshme, siç janë puna, mbledhja e taksave, ose të ardhurat për frymë. Madje, edhe kur ne përpiqemi të vlerësojmë aspektet kryesore të biodiversitetit dhe mundet të gjejmë të dhëna të përshtatshme për këtë, ne ende kemi vështirësi në lidhjen e politikave dhe vendimeve planifikuese me ndikimin mbi biodiversitetin.

Plani territorial dhe Rregullorja e zonës Shirokë-Zogaj është mbështetur në deklaratën e Vizionit të formuluar në Planin Strategjik të Veprimit (me Bankën Botërore), sipas të cilit: “Shkodra është një zonë ndërkufitare njëtrajtësisht e mbrojtur. Niveli i mbrojtjes të jetë në përputhje me standardet e larta mjedisore, cilësi të lartë të ujit dhe diversitetit të pasur biologjik. Liqeni i Shkodrës është një zonë për aktivitet të qëndrueshëm dhe ofron eksperiencë autentike ekologjike, historike, kulturore, rurale dhe edukuese me shumë vende për të parë e vizituar. Mjedisi është integruar me zgjuarsi në një ekonomi rajonale përsa i përket turizmit të qëndrueshëm, peshkimit, 9 prodhimit të pastër ushqimor, bimëve mjekësore, ujit të pastër, etj.. Liqeni është përdorur vazhdimisht me bashkëpunim ndërkufitar menaxhim dhe mbrojtje të lartë ekosistemi”.

Studimi gjithashtu përmbush kërkesat e Misionit të Planit Strategjik, të cilat janë formuluar: • Zhvillimi i mekanizmave dhe instrumenteve për arritjen e standardeve të zonave të mbrojtura në të dy vendet (Shqipëri-Mal i Zi); • Zhvillimi i strukturës së përshtatshme institucionale të Liqenit të Shkodrës në të dy vendet dhe në kontekst ndërkufitar; • Implementim i aktiviteteve konkrete për ruajtjen e ekosistemit të liqenit; • Promovimi i përdorimit të qëndrueshëm të burimeve kulturore dhe natyrore të liqenit.

Territoret e zonës Shirokë-Zogaj, me sipërfaqe respektive 66 ha dhe 80 ha, janë përfshirë brenda kufirit administrativ të qytetit të Shkodrës, që nga Janari i vitit 1997. Zona turistike e marre ne studim është rreth 600 ha, dhe me një gjatësi vije ujore rreth 14.5 km, nga e cila rreth 10 km kanë breg shkëmbor dhe 4.5 km fushor.

Plani Territorial dhe Rregullorja e zonës Shirokë-Zogaj do të mbështetet në dokumentet kryesore strategjike të nivelit kombëtar, rajonal e lokal, të hartuara mbas vitit 2000.

Ndër këto dokumente specifikojmë studimet dhe elementët kryesore, të cilat do të shërbejnë si orientime bazë, në hartimin e planit territorial, të zonës Shirokë-Zogaj:

Strategjia Kombëtare e Turizmit për vitin 2002-2012, në të cilën formulohet Vizioni 2012: • Shqipëria njihet si një destinacion turistik në bregdetin e Mesdheut dhe ka një pozicion konkurrues në tregun ndërkombëtar të turizmit. • Kontributi i sektorit të turizmit në GDP është i konsiderueshëm.

10 • Qëndrueshmëria dhe ndërgjegjësimi për çështjet mjedisore janë pjesa kryesore e strategjisë së zhvillimit të turizmit.

Plani Territorial dhe Rregullorja e zonës Shirokë Zogaj, hartohet për të mundësuar krijimin e një instrumenti bashkëkohor për administrimin, menaxhimin dhe kontrollin mbi territoret e kësaj zonë, në mënyrë që të garantojë një zhvillim të qëndrueshëm në harmoni me biodiversitetin.

11 2. DOKUMENTET MBESHTETESE

2.1 Studimet Strategjike e Rajonale

Plani Territorial dhe Rregullorja e zonës Shirokë-Zogaj është mbështetur në dokumentet kryesore strategjike të nivelit kombëtar, rajonal e lokal, të hartuara mbas vitit 2000.

Studimi përmbush kërkesat e objektivit 3 dhe 4 të Planit Strategjik të Zhvillimit (hartuar me mbështetjen e Bankës Botërore) për këtë zonë, nga të cilat veçojmë:

• Mbështetja e menaxhimit të zonave të mbrojtura dhe sistemit zonal: përcaktimi i zonave dhe funksioneve të lejuara • Zhvillimi i aktiviteteve mbështetëse për komunitetet vendase dhe rivlerësimi i kapaciteteve mbajtëse turistike të zonës: në përputhje me funksionet e lejuara në secilën zonë zhvillimi • Mbrojtja, rikonstruktimi dhe përshtatja e trashëgimisë kulturore: konservimi i vlerave monumentale e mjedisore • Investimet institucionale dhe përforcimi i menaxhimit të zonave të mbrojtura: përcaktimi i rregullave për ruajtjen dhe konservimin e vlerave • Promovimi i mbështetjes së turizmit: aktivitetet turistike në harmoni me biodiversitetin • Parandalimi i ndotjes së ujit të liqenit nga ujërat e zeza dhe mbetjet e rrezikshme: rekomandime

Plani territorial i zonës Shirokë-Zogaj, si një instrument bashkëkohor për administrimin, menaxhimin dhe kontrollin mbi territoret e kësaj zonë, do të garantojë jo vetëm një zhvillim të qëndrueshëm e në harmoni me mjedisin, por edhe zhvillimin e një aktiviteti turistik të qëndrueshëm.

E ardhmja e turizmit në këtë zonë, do të bazohet në partneritetin e aktorëve të sektorit të turizmit, që përshkruhet në Strategjinë e Turizmit 2012, si i tillë:

12 • I krijon mikpritje turistëve dhe për këtë arsye e kupton mikpritjen dhe cilësinë e lartë të shërbimit si një nga elementët më të rëndësishëm brenda produktit turistik; • Mbron dhe madje zhvillon mjedisin në mënyrë aktive; • Mbështet trashëgiminë kulturore.

Ndër dokumentet e tjera të rëndësishme përmendim: • Memorandum Mirëkuptimi për “Mbrojtjen dhe Zhvillimin e Qëndrueshëm të Burimeve të Përbashkëta” midis Malit të Zi dhe Shqipërisë, i cili është nënshkruar prej Ministrave të Mjedisit, të Malit të Zi dhe Shqipërisë, në Maj 2003. • Marrëveshje mbi Transportin Ndërkombëtar të Pasagjerëve ne Liqen midis Republikës së Malit të Zi dhe Republikës së Shqipërisë, i firmosur në vitin 2004, nga Ministrat e Jashtëm të dy vendeve. I rëndësishëm është fakti që të 2 vendet janë duke përgatitur bazën legjislative, në përputhje me standardet e komunitetit evropian. • Deklarata mbi Liqenin e Shkodrës nënshkruar në vitin 2006, nga Anëtarët e Forumit të Liqenit. • Memorandum Mirëkuptimi për bashkëpunimin në fushën e zhvillimit ndërkufitar të Liqenit të Shkodrës, i firmosur më 23 Maj 2006, nga Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit në emër të Këshillit të Ministrave të Republikës së Shqipërisë, Ministria e Mbrojtjes së Mjedisit dhe Planifikimit Fizik e Republikës së Malit të Zi dhe Shoqëria Gjermane për Bashkëpunimin Teknik (GTZ) në emër të Ministrisë së Bashkëpunimit Teknik dhe Zhvillimit të Republikës Federale të Gjermanisë.

2.2 Mbështetja Ligjore – Paketa Legjislative

Baza ligjore mbështetëse është ligji aktual “Për Urbanistikën” e veçanërisht neni 22, mbi kompetencat e Departamentit/Seksionit të Urbanistikës, i cili në pikën 13 të tij përcakton:

13 Seksioni/Drejtoria e Urbanistikës në Bashki propozon normat e kushteve specifike të urbanistikës dhe ia paraqet për shqyrtim KRRT-së, si edhe paketa legjislative, mbi administrimin dhe kontrollin mbi territorin, nga ku veçojmë: • Ligji nr. 8405, datë 17/09/1998; nr. 8453, datë 4/02/1999; nr. 8501, datë 16/06/1999 dhe 8991, datë 23/01/2003 “Për Urbanistikën” • Ligji nr. 8652, datë 31/07/2000 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore” • Ligji nr. 7665, datë 21/01/1993 “Mbi Zonat Prioritare për Zhvillimin e Turizmit” • Ligji nr. 9734, datë 14.05.2007 “Mbi Turizmin” • VKM nr. 8, datë 1/03/1993 “Mbi Zonat Prioritare me Zhvillim Turizmi” • Ligji nr. 8906, datë 6/06/2002 “Mbi Zonat e Mbrojtura” • VKM nr. 266, datë 24/04/2003 “Mbi Administrimin e Zonave të Mbrojtura” • VKM nr. 267, datë 24/04/2003 “Mbi Rregullat dhe Procedurat e Deklarimit të Zonave të Mbrojtura” • VKM nr. 676, datë 20/12/2002 “Mbi Deklarimin si Monument Natyror të Zonave të Mbrojtura” • Ligji nr. 9013, datë10/07/2003 “Mbi Mbrojtjen e Liqeneve Ndërkufitare” • VKM nr. 228, datë 27/05/1992 “Mbi Mbrojtjen e Mjedisit Urban nga Ndotja dhe Shkatërrimi” • Ligji nr. 8934, datë 5/09/2002 “Mbi Mbrojtjen e Mjedisit” • Ligji nr. 8990, datë 23/01/2003 “Mbi Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis” • VKM nr. 103, datë 31/03/2002 “Mbi Monitorimin Mjedisor në Republikën e Shqipërisë” • Ligji nr. 7662, datë 19/01/1993 “Mbi Shërbimin e Mbrojtjes së Bimëve” • Ligji nr. 7722, datë 15/06/1993 “Mbi Bimët Mjekësore” • Ligji nr. 7929, datë 11/05/1995 “Mbi Mbrojtjen e Drurëve Frutorë” • Ligji nr. 7875, datë 23/11/1994 “Mbi Mbrojtjen e Faunës së Egër dhe Gjuetinë” • Ligji nr. 7908, datë 5/04/1995; nr. 8763, datë 2/04/2001; nr. 8870, datë 21/03/2002 “Mbi Peshkimin dhe Jetën Ujore”

14 • Ligji nr. 8093, datë 21/03/1996; nr. 8375, datë 15/07/1998; nr. 8605, datë 20/04/2000; nr. 8736, datë 01/02/2001 “Mbi Burimet Ujore” • VKM nr. 599, datë 20/12/1993 “Krijimi i A R M M në Prefekturë” • Ligji nr. 9010, datë 13/02/2003 “Mbi Trajtimin Mjedisor të Mbetjeve të Ngurta” • Ligji nr. 8905, datë 6/06/2002 “Mbi Mbrojtjen e Mjedisit të Marinave nga Ndotja dhe Shkatërrimi” • Ligji nr. 9115, datë 24/07/2003 “Mbi Trajtimin Mjedisor të Ujërave të Ndotura” • Ligji nr. 8875, datë 4/04/2002 “Mbi Krijimin e Rojes Bregdetare” • Ligji nr. 7501, datë 19/07/1991; nr. 7715, datë 2/06/1993; nr. 7763, datë 25/10/1993; nr. 7855, datë 29/07/1994 “Për Tokën” • Ligji nr. 7623, datë 13/10/1992; nr. 7838 datë, 30/06/1994 “Mbi Pyjet” • Ligji nr. 7917, datë 13/04/1995 “Mbi Kullotat dhe Lëndinat” • Ligji nr. 8752, datë 26/03/2001 “Mbi Krijimin dhe Funksionimin e Strukturës së Mbrojtjes dhe Administrimit të Tokës” • Ligji nr. 7867, datë 2/10/1994 “Mbrojtja e Pasurive Kulturore të Luajtshme e të Paluajtshme”

Për hartimin e studimit është konsultuar gjithashtu projekt-ligji i ri “Për Urbanistikën”.

15 3. TE DHENAT, ANALIZA E TE DHENAVE DHE PROGNOZAT

Liqeni i Shkodrës, si një rezervë e rëndësishme për biodiversitetin dhe një rrugë migruese për shumë lloje kafshësh e shpendësh, është shumë i rëndësishëm në aspektin rajonal. Kjo zonë përfaqëson vlera të veçanta në aspektin hidrologjik dhe ekologjik, duke marrë në konsideratë lidhjen e Liqenit me një rrjet të gjerë hidrologjik në Ballkan, nëpërmjet lumit Drin (liqeneve të Ohrit dhe të Prespës) dhe me detin Adriatik, nëpërmjet lumit Buna.

Zona Qendrore “1/a” përbëhet nga bregu i liqenit, që fillon nga pika ekstreme perëndimore e fshatit Zogaj, deri në kufirin midis 2 republikave, Shqipëri dhe Mal i Zi, shpati i Malit Tarabosh me lartësi 200m - 494m, së bashku me ujërat e Liqenit në segmentin Zogaj – Mal i Zi. Në këtë zonë është aplikuar niveli i dytë i mbrojtjes.

Zona e cilësuar si Habitat i Mbrojtur - “2/a”, përbëhet nga: sipërfaqja ujore e Liqenit, përjashtuar zonën qendrore “1/a”, bregu perëndimor shqiptar nga ura e Bunës në lindje, në fshatin Zogaj në perëndim, duke përfshirë gjithë lartësitë e këtij segmenti deri në 300m në shpatin e Malit Tarabosh në jug. Në këtë zonë është aplikuar niveli i katërt i mbrojtjes.

3.1 Pozita Gjeografike

Zona Turistike Shirokë – Zogaj shtrihet në perëndim të qytetit të Shkodrës. Kjo zonë kufizohet nga veriu me Liqenin e Shkodrës, nga jugu me Malin e Taraboshit, nga lindja me Lumin e Bunës dhe nga perëndimi me kufirin shtetëror me Malin e Zi. Në zonën turistike të marrë në studim, prej rreth 600 ha, përfshihet një vijë ujore me gjatësi rreth 14.5 km, nga e cila rreth 10 km ka breg shkëmbor dhe 4.5 km fushor. Këtu përfshihen të tre llojet e relievit, malor (i cili është mbizotërues), kodrinor dhe pak sipërfaqe të karakterit fushor (e përqendruar pranë bregut të Liqenit) .

16

Zona shtrihet nga koordinatat 4462000 në veri, 4658000 në jug, 4375000 në lindje dhe 4366000 në perëndim.

Lartësia e nivelit të ujit të Liqenit të Shkodrës është e ndryshueshme. Kështu, në sezonin e shirave arrin në +10.00 m mbi nivelin e detit dhe në sezonin e thatësirës arrin në +06.00m. Thellësia mesatare e Liqenit është 10m. Sipërfaqja e Liqenit është 369 km2, nga të cilat 149 km2 janë në territorin shqiptar dhe pjesa tjetër i takon Republikës së Malit të Zi. Lartësia e Malit të Taraboshit është nga +569.0 m deri në +650.9 m mbi nivelin e detit në majën e Golishit. Pjerrësitë e terrenit lëvizin nga 10 - 20 % pranë bregut dhe 30 - 70 % në pjesën malore.

Kjo zonë përshkohet nga rreth 30 përrenj të cilët kanë prurje të mëdha në sezonin e shirave dhe që të gjithë shkarkohen në Liqen. Disa nga këta përrenj kalojnë dhe në zonat e ndërtuara (Shirokë, Zogaj). Nga me të dalluarit janë: Përroi Lugu i Qafe Morës, Lugu i Shkymë, Lugu i Pusit, Lugu i Golishit, Përroi i Keq, i Frerit, i Rrëshajës, i Sykës, i Shakrit, i Prushit, etj.. 17 Mbulesa pyjore dhe bimore e saj bën pjesë në zonën fitoklimatike të makies dhe dushqeve dhe është e vendosur mbi toka sedimentare-gëlqerore dhe toka magnetike ultrabazike. Ajo është nën administrimin e Drejtorisë së Shërbimit Pyjor Shkodër (DSHP).

Përsa i takon vegjetacionit pyjor, ajo është një zonë e cila karakterizohet nga një numër i madh speciesh pyjore dhe barishtore. Në këtë zonë ndodhen të përhapura edhe një numër mjaft i madh bimësh etero-vajore e mjekësore, te cilat shërbejnë si burim të ardhurash për një pjesë të popullatës lokale. Ndër llojet më kryesore që gjendet në këtë zonë, është pisha mesdhetare, e cila zë një sipërfaqe të konsiderueshme.

Një pjesë e kësaj sipërfaqeje pyjore me pishë është krijuar me rrugë artificiale, nëpërmjet pyllëzimeve të kryera në periudha të ndryshme nga DSHP të rrethit. Gjithashtu në këtë zonë takojmë dhe mjaft lloje të tjera pyjore, si qarri, frashri, shparthi, bunga, mëlleza, shkoza, krifsha, krekëza, shelgu i kuq, mareja, shega e egër, dëllinja e kuqe. Kjo bimësi pyjore është e shoqëruar në pjesën më të madhe të saj nga një nënpyll, i cili në mjaft raste paraqitet si mjaft i dendur. Ky nënpyll përbëhet kryesisht nga llojet bush, mare, mret, driza etj.. Mbulesa barishtore e kësaj zone karakterizohet nga lloje të familjeve graminore (festukat, loljumet, etj.) dhe te familjes bishtajore (tërfili, jonxha e egër, etj.).

Përveç bimëve të përmendura më lart, takohet dhe fieri (dryopterys fllix mass) i cili është i shpërndare pothuajse në të gjithë sipërfaqen në forme vatrash. Në këtë zonë vlen të theksohet se ndodhet një sipërfaqe pyjore me selvi, gjë e cila ia shton më tepër vlerat peizazhistike dhe ato të biodiversitetit. Sipërfaqja pyjore me selvi duhet të trajtohet në mënyrë të veçante. Një studim më i thelluar duhet të kryhet, në lidhje me këtë bimësi, ku mund të shikohet dhe mundësia për përfshirjen e saj brenda një kategorie të zonave të mbrojtura sipas kritereve të përcaktuara nga I.U.C.N-ja.

18 Në zonën e marrë në studim, bimësia ka një kurorë, dendësia e së cilës varion nga 03-08 dhe përsa i përket klasave të prodhimit, bimësia pyjore bën pjesë në klasat II, III dhe IV të prodhimit. Kjo zonë ka një volum jo të kënaqshëm, gjë e cila ka ardhur si pasojë e një menaxhimi jo të drejtë dhe jo me baza shkencore të mbulesës pyjore dhe asaj barishtore.

Duke qenë se në zonën përreth zhvillon aktivitet një pjesë e konsiderueshme e popullsisë lokale, sipërfaqja pyjore, si pasojë e ndikimeve të shkaktuara nga faktori human, ka pësuar një dëmtim të madh, gjë e cila pasqyrohet dhe duket qartë nga vatrat e theksuara të erozionit dhe nga instalimi i një bimësie e cila është tipike e terreneve të degraduara.

Kjo zonë karakterizohet nga një larmi e madhe e faunës. Në të dallohen një numër i konsiderueshëm shpendësh, ndër të cilët më kryesorët janë: rosa e egër, thëllëza e malit, bajza, shapka, pëllumbi i egër, turtulli, mëllenja etj., ndërsa nga gjitarët mund të përmendim lepurin e egër, dhelprën, baldosën, qelbësin, ketrin etj.. Siç e theksuam edhe më sipër, përsa i takon degradimit te bimësisë pyjore nga veprimi i faktorit human, një situatë të tillë përballon edhe fauna, e cila gjithnjë e më shumë vuan kërcënimin serioz të zhdukjes.

Për vetë vlerat turistike që ka kjo zonë, si nga ana e biodiversitetit dhe vetë pozita gjeografike e saj, e cila shtrihet përgjatë Liqenit të Shkodrës, në të duhet të ndërmerren masa të menjëhershme për rigjenerimin e mbulesës pyjore dhe asaj barishtore. Rigjenerimi i kësaj mbulese do t’ia shtonte akoma dhe më tepër vlerat peizazhistike zonës, si dhe do të shërbente për mbrojtjen e mjediseve ujore nga

19 depozitimet e aluvioneve, të cilat vijnë nga sipërfaqet pyjore që ndodhen në pjesën e sipërme të saj.

3.2 Karakteristikat e Vendbanimeve

Shiroka ndodhet në këmbët e Malit të Taraboshit, në perëndim të Liqenit të Shkodrës, vetëm 5-6 km larg qytetit. Ai ka qenë një fshat peshkatarësh, emri i të cilit ka ardhur nga shenjtori Shën Rroku i Montpeliesë1, ndihmës i të sëmurëve me murtajë. Në nder të tij është ngritur edhe Kisha e Shën Rrokut ku festohet edhe dita me të njëjtin emër. Ndërsa 6 km më tej, në pjesën veriperëndimore të Liqenit, ndodhet fshati Zogaj. Meqenëse kjo pjesë e bregut të Liqenit është vend kurativ balnear, me mikroplazhe të ndërtuara mbi zhavorret, ajo ka tërhequr gjithmonë vëmendjen e vizitorëve të ndryshëm, sidomos të qytetarëve të Shkodrës në ditët e nxehta të verës. Duke parë gjithë këto vlera, edhe mbreti i dikurshëm i shqiptarëve, Ahmet Zogu, pati ngritur në Shirokë një rezidencë verore.

Një autor anonim më 1930 shkruan në një revistë periodike të Shkodrës: “Liqeni i Shkodrës ka të tana ato cillsina qi i lypen për me pasun peshk gjith farësh; sepse në njen’ anë Mali i Taraboshit, i Krajës, i Rumis, qi kan për bri uj të kthelltë e ku peshku ka ato rahatina të veta, në tjetren anë ka fushat e Zetës, të Kastratit, të Koplikut deri në Shkodër, ku peshku ka kullosë të nevojshme për ushqimin ma të mirë; posë ktyne ka edhe lidhjen nepër Bregun e Buenës e Dri, me

1 Ziu T, Bejko D “Liqeni i Shkodres dhe rrethinat” 20 Breg t’Adriatikut e prej ktij detit hinë n’ujna t’amla të Liqenit t’onë ato lloje peshkut qi lypin në kohna të veta ndrrimin e ujit e të kullosës. Prej atyre katundeve qi merren me ket gjueti janë ma të përmenduna: Shiroka, Zogajt e prej anës së Jugosllavis: Zhabjaku e Vranina; edhe do katunde të Bregut të Buenës; e kta gjuetarë mushin me peshk Shkodrën, Jugosllavin, edhe prej kndej shkon peshku në Tiranë, n’Elbasan edhe n’Itali, nonse mjetet për të dërguemit e peshkut nuk janë fort të përparueme.” Në disa nga ujnat e brendshme tokësore të Shqipnisë, rrojnë si mbeturina forma shumë primitive lundrimi, për të cilat etnografi Tozer thotë se: “Kur të shkruhet historija e përgjithëshme e lundrimit botnor, ujnat e brëndëshme toksorë të perandorisë turke – e ka fjalën për Shqipninë – do t’apin material shumë interesant që i përket kohëve ma të lashta të historisë së lundrimit”. Për nga trupi, banorët e Shirokës janë të gjatë e mjaft të bëshëm. Femrat, sidomos vajzat, janë të bukura e bukuria e tyre është në za. Shirokasit janë gjithashtu të shoqërueshëm e gaztorë. Shirokasit janë shumë të dhënë pas familjes, për të cilën kanë një nderim të veçantë dhe kur kthehen nga gjoja, që mundet me zgjatë ditë e javë, nuk përtojnë me ndejë rreth votre e me bisedue me orë e orë me grue e fëmijë.

3.3 Të Dhëna Arkeologjike dhe Historike, Zonat Muze në Mbrojtje dhe Zonat nën Mbikëqyrje

Katundi i Shirokës është mjaft i vjetër dhe këtë mund ta vërtetojnë disa zbulime arkeologjike që janë bërë në afërsi të tij, në vendin e quajtur “ullini i vetun”, në vitin 1959. Këtu u gjetën disa sëpata bronzi, që ruhen në Muzeun e qytetit. Në Shirokë sot shohim përveç shtëpive të banuara, edhe 40 troje, të cilat fillojnë sapo lë Zarufen dhe shkojnë deri në ekstremin tjetër perëndimor. Këto troje vazhdojnë edhe në mes të Zarufes dhe Urës së Bunës, e njohur dikur me emrin Kazenë.

21 Toponimin e këtij katundi (Shirokë) e gjejmë që në dokumentet e shkruara të vitit 1610 dhe në regjistra të ndryshme të viteve 1745, 1760, kurse si patronim e gjejmë në vitin 1416-17. Megjithatë, kjo zonë nuk përmendet si një zonë shumë e spikatur, arkeologjike dhe historike. Për t’u përmendur janë kisha dhe Vila e Zogut në lagjen Shirokë dhe xhamia në lagjen Zogaj. Një element shumë i spikatur arkitektonik dhe historik mbetet vila madhështore e Mbretit Zog, e ndërtuar e gjitha me gurë, karakteristikë e zonës. Të gjitha shtëpitë e vjetra, disa dhjetëra vjeçare, si dhe shtëpitë e reja të ndërtuara në vitet e fundit, janë ndërtuar me gurë të zonës, duke ruajtur vazhdimësinë e traditës. Një zonë tjetër me vlera të veçanta është dhe pylli i selvive rreth lagjes Shirokë. Zonë e mbrojtur konsiderohet edhe territori i Fshatit të Paqes, si edhe zona e ullishtave pranë vendbanimit të Zogajve.

3.4 Kultura dhe Tradita

Banesa në Shirokë: Në katundin e Shirokës shtëpitë ndërtoheshin duke iu përshtatur terrenit të thyer e duke zgjedhur sheshet pak a shumë horizontale, rrëzë malit, me pamje përballë Liqenit. Shtëpitë me kopshtet pranë, lidheshin me njëra-tjetrën përmes rrugëve e rrugicave të shumta, shpesh të realizuara me kalldrëm. Për të lehtësuar qarkullimin e këmbësorëve, por edhe të kafshëve, shpesh janë vendosur shkallare e pragje guri. Shtëpitë janë ndërtuar prej guri dhe në përgjithësi ata kanë qenë përdhese, me dy ose më shumë ndarje të brendshme. Me kalimin e kohës disa familje filluan t’i ndërtonin ato dykatëshe, me ahure e hajate, që t’i përshtatej veprimtarive ekonomike që kryenin. Shtëpia përbëhej përgjithësisht prej qoshkut, që shërbente për të qëndruar kryesisht në stinën e verës. Dhomat kishin përreth mureve sergjene e dritare të vogla.

22 Veshja: Në Shirokë, për shkak të kontakteve jashtëzakonisht të shpeshta me qytetin, brenda shekullit të fundit veshja ka ndryshuar mjaft. Kostumet tradicionale të grave kanë qenë po ato të Shkodrës, që i kanë përdorur deri vonë e sot ende përdoren nga disa të moshuara. Kurse burrat i kanë braktisur prej kohësh, duke marrë veshjen e qytetit. - Veshja e burrave: Veshja karakteristike (fes i kuq me tufë të gjatë mëndafshi të gjelbër – nganjëherë dhe fesi i kuq me tufë të shkurtër), është ruajtur deri në fillim të shek. XX. Sot veshja karakteristike mbahet vetëm në raste festimesh. - Veshja e gruas: Veshja karakteristike e gruas shirokase është e përbërë nga shumë elementë: këpucë me taka e llapa anash, zakonisht të zeza, por edhe të kuqe, kafe, etj., çorape të bardhë pambuku të gjatë deri në gju dhe brezi i përbërë prej tre polash, me tri ngjyra të ndryshme, me gjatësi 4 metra, etj., si edhe stolitë (gjerdani i artë, mahmudijet, vathë të mëdhenj, pare metalike; unaza ari a sermi).

Shtregullat: Shirokasit me fillimin e pranverës, në muajt prill e maj, për t’u argëtuar, organizonin shtregullat. Ato ishin argëtim masiv i burrave e i grave të katundit. Aty shkëmbenin biseda (batuta), shihnin njëri-tjetrin dhe këndonin ose dëgjonin këngë tradicionale.

Lindja e martesa: - Lindja: Eveniment me rëndësi ishte lindja e fëmijës, e cila shihej gjithnjë si trashëgim i familjes, vazhdimësi e emrit të familjes e fisit. Lindja e djalit merrej vesh menjëherë në katund, sepse sinjalizohej me të shtëna pushke. Lindjen e djalit e uronin: “Me jetë të gjatë!”, kurse atë të vajzës: “Me nafakë!”. - Martesa: Në këtë katund fejesa është bërë me shkuesi. Zakonisht martoheshin mbi moshën 25 vjeçare. Vajza nuk kishte të drejtë të zgjidhte bashkëshortin, por aprovonte mendimin e prindërve. Pranimi i fejesës shprehej në këtë mënyrë: “Na kjoftë për hajr, se fejesa u krye!” Në një ditë të shënuar caktohej që të dërgohej shenja e madhe. Ajo përbëhej prej një unaze të futur në peshtah (kuti) e mbështjellë me një shami mëndafshi, e lidhur me fjongo. 23 - Dasma: Detyrë e familjes ka qenë zbukurimi i vajzës. Dasma fillon të Enjten e mbaron të Dielën.

Tradita ekonomike Shiroka dhe Zogaj janë fshatra me tradita në peshkim, kultivim dhe përpunim të peshkut. - Peshkimi: si aktivitet kryesor ekonomik, është kryer me mjete të ndryshme nga të cilat veçojmë përdorimin e grepit. Është e dokumentuar tashmë, se në vendin tonë grepat kanë gjetur përdorim qysh në epokën e neolitit. Në gërmimet arkeologjike të vitit 1962, në vendbanimin e Maliqit janë zbuluar disa grepa prej kocke. Në Muzeun Historik të Shkodrës gjendet i ekspozuar një grep peshkimi prej bronzi, i kohës romake, me të njëjtën formë si dhe të sotmit, i gjetur në fshatin Kalldrun të Koplikut. Fuzhna është gjithashtu një objekt që përdoret për peshkim, origjinën e së cilës duhet ta kërkojmë shumë kohë përpara. Nga ana arkeologjike është dokumentuar se ajo i përket periudhës së bronzit. Në Bosnjë, në Dolina të Savës është gjetur një fuzhnë peshku e shek. IV-II p.e.s. - Punimi i lirit në zonën e Bregut të Bunës: Liri ishte në këtë krahinë një kulturë bujqësore me rëndësi në të kaluarën, që shërbente për të plotësuar nevojat e familjes fshatare për veshmbathje. Punimi i lirit në rrethin e Shkodrës vazhdoi deri në vitet ’35 – ’40 (të shek. XX), kur ra si rezultat i konkurrencës së pëlhurave e stofrave të tregut. Kjo traditë e lashtë vazhdon ende edhe sot.

Fshati Zogaj Shtrihet përbri Liqenit të Shkodrës, 3-4 km përtej fshatit të Shirokës, bash në kufi me Malin e Zi. Është edhe ky një fshat i vjetër peshkatarësh, pothuajse me të njëjtat karakteristika, qoftë përsa i përket terrenit e klimës, ashtu edhe traditave ekonomike e kulturore. Por mund të thuhet sa banorët e këtij fshati për një seri faktorësh, kanë arritur t’i rezistojnë më fort tundimeve të qytetit e nuk kanë pësuar ato ndryshime demografike si të Shirokës. Ndër këto mund të përmendim edhe faktin se distanca me qytetin ka qenë më e madhe. Gjithashtu kushtet natyrore të zonës, kanë ofruar më shumë resurse bujqësore e blegtorale 24 Shtëpitë: Fatkeqësisht nuk ka një studim të mirëfilltë për traditat e këtij fshati në ndërtimin e banesave apo të veprimtarive të tjera ndihmëse, si: blegtoria, kopshtaria, olivikultura, bletaria, etj.. Në brendësi të Zogajve, vihen re menjëherë disa shtëpi të vjetra një e dykatëshe, të ndërtuara me gurë të malit përbri. Guri është përdorur kudo, jo vetëm në ndërtim shtëpish, por dhe në shkallë e kalldrëme rrugësh e rrugicash, me një stil të veçantë, me rrasa të mëdha e të lidhura me kujdes.

Peshkimi ka qenë baza ekonomike e familjeve zaganjore. Pothuaj çdo familje kishte një ose disa meshkuj të përfshirë në këtë veprimtari.

Punimi i qilimave është një traditë e njohur e fshatit Zogaj, që kryhet ekskluzivisht nga gratë. Në çdo shtëpi punoheshin qilima prej leshi, të llojeve e madhësive të ndryshme, sipas një teknologjie tradicionale të trashëguar brez pas brezi. Qilimat e shendiletat e Zogajve shquhen jo vetëm për cilësi të lartë punimi, por edhe për trajtim artistik tepër të larmishëm e origjinal, me ngjyra e motive që të befasojnë. Sot ende gra e vajza të këtij fshati endin qilima për treg në tezgjahët e vjetër prej druri, si pak vende që kanë mundur ta vazhdojnë e ta përtërijnë këtë traditë.

Shirokasit, ashtu si banorët e fshatit fqinj Zogaj, janë shquar gjithnjë si lundërtarë të mirë. Ndërsa zaganjorët në lashtësi janë dalluar për ndërtimin e mjeteve të lundrimit të tipit Liburn. Ata janë lundërtarët e vetëm në të gjithë brigjet e liqenit të Shkodrës që i 25 kanë shkelur dhe njohin çdo pëllëmbë të këtyre brigjeve.

3.5 Të Dhëna Klimatike.

Të dhënat janë marrë nga buletinet e Institutit të Hidro-meteorologjisë dhe nga Atlasi Klimaterik i Shqipërisë. Kështu nga këto burime rezulton se: - Temperatura mesatare mujore për muajt e verës është 15.1° - 28.2°C. - Temperatura mesatare vjetore 15.3°C. - Temperatura mesatare e muajit Janar është 4.7°C. - Temperatura mesatare e muajit Korrik është 26.0oC. - Temperatura maksimale e shekullit është 43.0oC. - Temperatura minimale e shekullit është -22.0oC. - Sasia mesatare vjetore e reshjeve është 1700 mm. - Orë me diell në vit janë 2600 orë. - Zgjatja relative e diellzimit (prill - shtator) 48 - 77%. - Numri mujor i ditëve të kthjellëta, në ditë, (6.1 - 12.5). - Vlefta mesatare e ngrohtësisë është 50.24 kkal/cm2 - Lagështia mesatare vjetore është 66%. - Lagështia minimale në Gusht është 53%. - Lagështia maksimale në Nëntor është 77%. - Ditët me reshje në muaj (prill- shtator) 4.4 - 10.1. - Ditë me borë, mesatare vjetore, 2 - 3 ditë. - Drejtimi predominues i erës është jugore dhe verilindore. - Shpejtësia e erës arrin deri në 25 – 45 m/s. - Temperature mesatare e ujërave të liqenit është 16.5°C.

Kjo zonë karakterizohet nga një sasi e madhe e orëve me diell dhe temperaturë të lartë, të cilat sjellin ulje të ndjeshme të lagështirës në periudhën e verës, pavarësisht nga prezenca e lagështisë së Liqenit të Shkodrës. Lagja Zogaj përmendet në hartat medicinale italiane për një mikroklime kurative për sëmundjen e astmës dhe disa sëmundjeve të tjera të frymëmarrjes.

26 3.6 Liqeni dhe Burimet Ujore të Tij

Liqeni: Përpara Shirokës shtrihet Liqeni, që është i gjatë rreth 45 km, i gjanë 14 km me thellësi 13 m e sipërfaqe 356 km2. Liqeni është 6 m mbi nivelin e detit. Sasia e ujit nuk është përherë e njëjtë. Gjatë verës paraqet minimumin, ndërsa gjatë dimrit mbushet prej Kirit e Drinit, të cilët me rrymën e tyre, në vend që të drejtohen nga deti, drejtohen nga Liqeni. Në bregun e përtejmë, kah Verilindja, në një fushë të blertë e pjellore, vijnë katundet e Buzës së Ujit, Kastratit, Koplikut, Vrakës e pastaj qyteti i Shkodrës. Sipër këtyre lartohen si viganë malet e Mbishkodrës ose të Malësisë së Madhe e të Dukagjinit. Historiani i madh romak, Tit Livi njofton se Liqeni ishte një kënetë e madhe (palus labeatis), kurse fusha që e rrethonte – Labeatide. Sot kanë mbetur disa toponime që lidhen me njoftimet e këtij autori e janë: Buza e Ujit – nga Veriu, Buza e Madhe dhe Buza e Gegës, në bregun perëndimor të Liqenit. Në këtë liqen derdhet Moraça, e cila për disa kohë shihet se bën herë-herë një si vijë në liqen; prej Liqenit, pikërisht tek Guri i She Njonit, zë fill Buna, e cila, nëpër urë të Bahçallekut, merr me vete Drinin e të dy bashkë, duke gjarpëruar derdhen në Detin Adriatik, pranë Pulajve dhe Shën Nikollit, duke krijuar një ishull në mes të lumit. Buna ka pasur e ka një rëndësi të madhe se është i lundrueshëm: verës, deri në Obot e dimrit, deri në Shkodër. Në Liqen, përveç Moraçës, derdhet Cemi, Prroi i Thatë, që del prej Radohine e Prroi i Banushit të Rrjollit. Dikur edhe Kiri, thonë se derdhej në Liqen. Përveç pjesëve që shtrihen gjatë shpatit të maleve, fundi i Liqenit është krejtësisht baltë e lym dhe i pasur me bimë ujtëse. Edhe vetë ujët e tij është i pasur me plankton.

27 Këto kushte si edhe ato fiziko-kimike e bëjnë Liqenin e Shkodrës një ndër liqenet më të pasur të Shqipërisë për nga fauna ihtiologjike. Pjesën në të madhe të pellgut të Mbishkodrës e zë Liqeni homonim. Ky liqen i madh prej 368 km2 mesatarisht ushqehet jo vetëm nga përrenjtë dhe burimet e kësaj grope, por edhe nga Moraça. Zbrazja e tij bëhet nga Buna, përveç rrjedhjeve nëntokësore të mundshme. Një nga veçoritë kryesore të Liqenit të Shkodrës është amplituda e madhe e luhatjeve të tij (2.5 metra mesatarisht dhe deri në 5 metra e më shumë në raste të veçanta) që i detyrohen jo aq fort regjimit të çrregullt të reshjeve në këtë zonë, sesa lidhjes së tij të ngushtë me Bunën dhe nëpërmjet saj me Drinin. Ky i fundit, për shkak të forcës së tij të madhe në stinën e dimrit, e kthen rrjedhjen e Bunës drejt Liqenit, d.m.th. e kthen lumin nga emisar në afluent, gjë që rrit së tepërmi amplitudën e luhatjeve të nivelit të Liqenit. Në luhatjet e mëdha të nivelit të Liqenit nuk duhet mënjanuar ndikimi i Shirokut, i cili shtyn ujërat e liqenit nga bregu perëndimor në atë lindor. Amplituda e madhe e luhatjeve të nivelit të Liqenit sjell ndryshime të ndjeshme të vijës së bregut lindor të Liqenit dhe si pasojë edhe të sipërfaqes së tij. Nga hetimet e bëra në vend rezulton se distanca midis vijës së bregut të Liqenit në kohën e nivelit më të ulët të tij dhe atij më të lartë është 300 – 650 metra dhe sipërfaqja e Liqenit rritet deri në 1.4 herë. Njëkohësisht me luhatjet stinore, Liqeni pëson dhe luhatje vjetore të rëndësishme. Kjo bën që niveli i tij të ngrihet vazhdimisht dhe si pasojë të zgjerohet dhe sipërfaqja e Liqenit. Historikisht gjurmët e zgjerimit të Liqenit njihen qysh në shek. XIII, kur Vranina nga gadishull u kthye në ishull. Por kjo dukuri u shpejtua nga mesi i shek. XIX, kur një degë e Drinit u derdh në Bunë. Që prej asaj kohe, si rrjedhim i depozitimeve të shumta të Drinit në Bunë, filloi të ngrihet pragu i Liqenit ku del Buna dhe kjo e fundit erdhi duke u bërë gjithnjë më pak e aftë për të zbrazur Liqenin në det, veçanërisht në periudhën e shirave, kur Drini e detyron Bunën të kthehet në Liqen. Por meqenëse zgjerimi i Liqenit ka filluar përpara derdhjes së Drinit në Bunë, në këtë zgjerim kanë ndikuar edhe depozitimet e bëra nga rrjedhjet e ndryshme të ujit, që përfundojnë në Liqen, si dhe ulja e brigjeve të Liqenit, si rrjedhim i lëvizjeve ulëse të zonës. Edhe regjimi i temperaturës së ujit të Liqenit është origjinal për shkak të cektësisë së ujërave të tij.

28 Nga vrojtimet e bëra del se ndryshimi i temperaturës së ujërave sipërfaqësore dhe atyre të fundit të Liqenit është aq i vogël, sa mund të flitet për homotermi.

Drini: Fusha e Nënshkodrës përshkohet prej lumenjve më të mëdhenj të vendit tonë, siç janë Drini dhe Buna. Drini, në fushën e Nënshkodrës është një lum i plotujshëm me një prurje mesatare në Vaun e Dejës prej 320 m3/s dhe me një koeficent të lartë rrjedhjeje (60-74 %). Prurja e tij ndryshon shumë gjatë vitit, aq sa raporti midis prurjes minimale dhe asaj maksimale mund të arrijë deri në 1:10 (1: 82 më 1963). Drini maksimumin e parë e kryesor e ka në dimër, kur janë reshjet më të shumta dhe maksimumin e dytë në pranverë, kur shkrin bora.

Zona e Bregut të Bunës: Shtrihet gjatë brigjeve të Lumit Buna. Në të bëjnë pjesë fshatrat Darragjat, Shirq, Mushan, Gramsh, Sukat e Dajçit, Obot, Dajç, Samrisht i Sipërm, Samrisht i Poshtëm, Rushkull, Belaj, Pentar, Mali i Gjymtit dhe Krroq, Luarzë, Reç dhe Velipojë. Të gjithë fshatrat, me përjashtim të Obotit dhe Krroqit, që ndodhen në anën e djathtë, shtrihen në anën e majtë të rrjedhës së Bunës. Bregu i Bunës, në veri kufizohet me Anën e Malit dhe Shtojin e Ulqinit, në lindje me Bregun e Drinit, në jug me Malin Kolaj dhe në perëndim me Detin Adriatik.

Buna: Buna është lum tipik fushor. Ky lum që del nga Liqeni i Shkodrës, ka një prurje të madhe, 321m3/s dhe një koeficent të lartë rrjedhjeje (82% në Shkodër). Kur merr ujërat e Drinit, prurja e tij më se dyfishohet (671 m3/s). Buna është një lum i qetë 29 dhe rrjedh nëpër fushë me degëzime të shumta derisa del në det me një deltë. Regjimi i Bunës riprodhon besnikërisht atë të Drinit me luhatje të mëdha të nivelit dhe me fryrje të njëkohshme. Deri në fillim të shek. XX nëpër Bunë lundronin edhe vapore me ngarkesë të vogël, që arrinin deri në tregun e Shkodrës, duke i dhënë këtij qyteti tiparet e një porti detar. Përveç transportit të mallrave, ky lum pati një rëndësi të madhe edhe për peshkim. Sasi të mëdha peshqish, zbritnin nga Liqeni në det e njëkohësisht, sasi të tjera ngjiteshin nga deti ne Liqen, nëpërmjet Bunës. Gjatë shekullit të kaluar, me derdhjen e një dege të Drinit (Drinasës) në Bunë, ky lum i ndryshoi tiparet e tij. Drinasa, në njërën anë shtoi sasinë e ujit dhe e nxitoi rrjedhën e Bunës, në anën tjetër, me llumin dhe rërën që solli, mbushi shtratin e tij. Nga kjo, shtrati i Bunës nuk është më në gjendje të përmbledhë të gjithë sasinë e ujit dhe në vjeshtë e pranverë vërshon fushat djathtas e majtas. Mbushja e shtratit pakësoi mundësinë e lundrimit të anijeve në pjesën e sipërme, ndërsa sjellja e ujërave të turbullta, shtimi i rrjedhës dhe pakësimi i thellësisë penguan edhe vajtjen e ardhjen e peshqve.

3.7 Të Dhëna mbi Florën, Faunën dhe Ekosistemet e Zonës.

Vlerësim i habitateve dhe i llojeve me interes në bregun e Liqenit të Shkodrës; Zona Shirokë – Zogaj Liqeni i Shkodrës dhe kryesisht zona e Shirokë – Zogaj, përbën një kompleks habitatesh të shumtë, të përshtatshëm për praninë e një larmie organizmash të gjallë. Ky diversitet i lartë biologjik i dedikohet veprimit të faktorëve favorizues, kryesisht të karakterit ekologo-gjeografik. Për Liqenin e Shkodrës njihen afër 850 lloje bimore dhe 600 lloje shtazore. Në pellgun e Liqenit të Shkodrës njihen rreth 1900 lloje bimore dhe ndoshta 3500- 4000 lloje shtazore.

Flora dhe fauna e Liqenit ka elemente detare, ndonëse me prevalencë të vogël. Shkaku i kësaj dukurie duhet të lidhet ndoshta me hyrjen e tyre nëpërmjet Bunës.

30 Si të tillë përmendim bimën Zostera marina, gaforren Echinogammarus veneris, si dhe shumë lloje peshqish që shfaqin dukurinë e migrimit biologjik për në det. Flora e fauna e Liqenit të Shkodrës karakterizohet nga një endemizëm i ulët. Si endemike konsiderohet bima Quercus robur scutariensis dhe ndoshta Trapa natans (nënlloji i Liqenit të Shkodrës).

Nga kafshët endemike përmendim peshqit Pachychilon pictum dhe Salmothymus obtusirostris zetensis, bretkosën Rana shqiperica, oligoketin Peloscolex scodraensis, si dhe disa gaforre amfipodë, kryesisht të gjinisë Niphargus. Numri i endemikëve shumëfishohet nëse shqyrtojmë krejt florën dhe faunën e pellgut të Liqenit të Shkodrës. Në kategoritë e larta taksonomike dukuria e endemizmit mungon.

Një interes të veçantë paraqesin reliktet e terciarit, që sot banojnë në Liqenin e Shkodrës. Si të tilla përmendim bimën Utricularia vulgaris dhe ndër kafshët, disa specie amfipodësh të gjinisë Typhlogammarus. Fauna autoktone e peshqve karakterizohet gjithashtu si faunë e vjetër terciare.

Afër 700 lloje bimësh dhe kafshësh mikroskopike gjenden sipër dhe midis makrofiteve të bregut. Ato luajnë një rol të rëndësishëm në rrjetin ushqimor të këtij ekosistemi.

Në disa grupe gjallesash, sidomos Amphipoda, Mollusca, Pisces, Amphibia, Reptilia, etj., gjen gati aq nënlloje, sa edhe lloje. Në shumë lloje vihen re shfaqjet e polimorfizmit të individëve në popullatë. Për disa lloje peshqish e amfibësh njihen format hibride. Gjithë këto shembuj shprehin diversitet gjenetik, një zhvillim evolutiv nëpërmjet dukurisë së përzgjedhjes natyrore.

Janë evidentuar 20 lloje bimore dhe 123 shtazore ujore të kërcënuara. Në këtë numër përfshihen llojet në zhdukje, të kërcënuara, të rralla, endemike, me vlera shkencore dhe ato me informacion jo të plotë për kategorizim.

31 Përveç faktorëve kërcënues ka edhe faktorë favorizues në ruajtjen e tyre, si rrjedhja e ujit të Liqenit drejt Bunës, popullsia jo shumë e dendur përreth tij, etj..

Flora Listohen bimët makrofite të Liqenit në kuptimin jo vetëm të bimëve, të cilat rriten e zhvillohen në mjedisin e mirëfilltë ujor, por edhe të bimëve të cilat takohen në brigjet e Liqenit. Një përfshirje e tillë në rastin konkret bëhet e nevojshme për faktin se fluktacionet e nivelit të ujit shkaktojnë përmbytje të sipërfaqeve të tëra tokësore duke bërë që për periudha të caktuara të vitit në mjedisin ujor të rriten edhe bimë të brigjeve të liqenit.

Për më tepër, në disa raste gjatë periudhës së ngrohtë në tokat dhe livadhet e lagështa e me ujë, edhe në ato jo fare pranë liqenit, por që mbushen me ujë gjatë dimrit, takohen bimë tipike ujore si lkoni i bardhë dhe lkoni i verdhë. Ndërmjet bimëve drunore disa janë të introduktuara.

Fauna Mollusca (Butakët) Të dhëna për molusqet e Liqenit të Shkodrës fillojnë aty nga fillimi i shekullit XX. Lista që paraqesim është më e plota për molusqet e Liqenit të Shkodrës dhe ujërat afluente të tij. Ajo përmban 39 lloje molusqesh. Përfshihen 29 lloje të klasës Gastropoda dhe 10 lloje të klasës Bivalvia. Prej gastropodëve, 14 i takojnë nënklasës Prosobranchia dhe 15 nënklasës Pulmonata.

Më shumë lloje i takojnë gjinisë Anagastina, familjes Lymnaeidae dhe gjinisë Unio. Llojet më të zakonshme ndodhen në ujërat e brigjeve të buta, pellgje afër brigjeve, midis makrofiteve nënujore dhe lundruese.

Peshqit Përsa u takon llojeve të peshqve këto janë të shumta, sepse Liqeni përfaqëson një kompleks habitatesh dhe zona Shirokë – Zogaj është e famshme për habitatet e favorshme që krijon për riprodhimin e gjuhcës.

32 Lista e peshqve të Liqenit të Shkodrës që paraqitet këtu përmban 61 lloje dhe nënlloje. Prej këtyre 25 jepen deri në nivelin taksonomik të nënllojit. Këto nënlloje i përkasin 20 specieve. Fakti që 1/3 e llojeve njihen që sot në nivelin e nënllojit, shpreh qartë diversitet të lartë gjenetik, ashtu si edhe probleme të rëndësishme evolutive të tyre.

Prej listës së gjatë të peshqve, 13 lloje e nënlloje janë migruese për në detin Adriatik, nga të cilët përmendim veçanërisht: blini, ngjala, levreku, qefulli, shojza. Karasi (Carassius auratus gibelio) është peshk ekzotik, i cili është përshtatur shumë mirë këtij ekosistemi dhe riprodhohet normalisht në gjendje natyrore.

Kohët e fundit nën ndikimin e faktorëve negativë, e sidomos peshkimit të shfrenuar, vihet re një ndryshim në strukturat e popullatave të peshkut, prej atyre llojeve të dëshiruara drejt llojeve jo të kërkuara komercialisht.

Një ndikim të rëndësishëm në ihtiofaunën e Liqenit të Shkodrës kanë edhe faktorë të tjerë, ku mund të përmendim kufizimin e komunikimit me ihtiofaunën e Liqenit të Ohrit prej ndërtimit të liqeneve artificialë dhe hidrocentraleve mbi Lumin Drin, çrregullimin e regjimit të Lumit Buna, dëmtimin e vend-riprodhimeve dhe vendstrehimeve të peshqve, derdhjen e lëndëve ndotëse në ujërat afluente ose direkt në Liqen, etj.. Një rol të rëndësishëm në zhvillimet e faunës ihtike në Liqen luajnë edhe zhvillimet gjeografike, ekologjike dhe taksonomike të llojeve të ndryshme.

Shumë lloje të kërcënuara në shkallë të gjerë, janë të kërcënuara gjithashtu për Liqenin e Shkodrës. Lloje të reja si për shembull sharmakët, barkuleci, notaku, etj., kanë hyrë vonë në Liqen dhe po shtohen mjaft.

Megjithatë, Liqeni ka një zhvillim interesant, ku lloje të reja peshqish i shtohen Liqenit duke hyrë nga drejtime të ndryshme.

33 Amfibët Lista e amfibëve që i përket rrjetit hidrologjik të Liqenit të Shkodrës përmban 17 lloje. Prej tyre 4 lloje nuk gjenden në Liqen, por në ujërat që lidhen me të, ndonëse në distancë të largët prej tij, ose dhe në ujëra të tjerë të izoluar, por që i takojnë pellgut të Liqenit të Shkodrës. Amfibët janë një grup interesant dhe i rëndësishëm për këtë ekosistem.

Një rol të madh luajnë tri llojet më të përhapura: Bufo viridis, Rana balcanica, Rana lessonae dhe hibridi i dalë prej dy llojeve të fundit. Amfibët jetojnë në ujëra të cekëta, brigjeve të Liqenit të Shkodrës. Në mënyrë të veçantë llojet e gjinive Bufo dhe Rana jetojnë në sipërfaqet e kënetëzuara të brigjeve.

Reptilia (Zvarranikët) Në listën e përgatitur nga ekspertët paraqiten 33 lloje zvarranikësh që gjenden në pellgun ujëmbledhës të Liqenit të Shkodrës, nga të cilat 4 lloje jetojnë në ujërat e Liqenit të Shkodrës. Këto janë Emys orbicularis, Mauremys caspica, Natrix natrix dhe Natrix tessellata.

Aves (Shpendët) Eshtë një habitat që shquhet për praninë e llojeve të shpendëve. Në ujërat e Liqenit, në brigjet rreth tij dhe habitatet e këtyre brigjeve jetojnë rreth 281 lloje. Në mënyrë të veçantë po përmendim 12 lloje çapkash (Ardeidae), 28 lloje të familjes së rosave (Anatidae), 29 lloje rrëmbenjësish të ditës (Falconiformes), 28 lloje baltakësh (Charadriiformes), 8 lloje pulëbardhash (Larus), 7 lloje rrëmbenjësish të ditës (Strigiformes), 7 lloje qukapikësh (Piciformes) dhe 117 lloje të rendit të harabelorëve (Passeriformes), prej të cilit 6 lloje mëllenjash (Turdus), 5 lloje çikash (Acrocephalus), 7 lloje bilbilthash (Silvia), 7 lloje cerlash (Emberiza).

Në pjesën shqiptare të pellgut të Liqenit janë konstatuar 236 lloje. Në këtë numër përfshihen llojet migruese të rregullta, jo të rregullta dhe të rralla.

34 Shpendët ujorë dimërues Lista e përgjithshme e shpendëve ujorë dimërues në Liqenin e Shkodrës përfshin 46 lloje. Siç shihet, më tepër lloje kanë rosorët (Anseriformes) dhe baltakët (Charadriiformes). Llojet që kanë numrin më të madh të individëve janë: Podiceps nigricollis, Phalacrocorax carbo, Phalacrocorax pygmeus, Anas penelope, Anas crecca, Anas platyrhynchos, Aythyaferina, Aythya fuligula, Fulica atra, Vanellus vanellus, Larus ridibundus.

Duke krahasuar këto shifra me ato të inventarit të bërë për gjithë Mesdheun, dalin disa të dhëna interesante. Numri i Phalacrocorax pygmeus i Liqenit të Shkodrës përbën 10-20 % të numrit total të kësaj specie në Mesdhe. Po kështu për Gallinago gallinago, numri del rreth 5 % të totalit të Mesdheut.

Shpendët jo ujorë dimërues në liqen. Janë evidentuar 50 lloje shpendësh. Prej tyre, 42 lloje i takojnë harabelorëve (Passeriformes). Prej të gjithë numrit të individëve numrin më të madh e kanë Galerida cristata, Alauda arvensis, Motacilla alba, Turdus pilaris, Sturnus vulgaris, Passer domesticus, Carduelis carduelis, Carduelis cannabina.

Shpendë ujorë folezues në liqen. Lista e shpendëve limikolë folezues përmban 11 lloje. Përveç Rallus aquaticus, Himantopus himantopus dhe Actitis hypoleucos, që u gjetën vetëm me 1999, 8 lloje e tjera u gjetën në të dy rastet. Tachybaptus ruficollis, Podiceps cristatus dhe Ixobrychus minutus folezojnë kryesisht nëpër kallamishte.

Llojet e tjera përgjithësisht folezojnë në pjesë më të thata dhe më të zhveshura të bregut.

Mungesa e kolonizimit të çapkave dhe karabullakëve në pjesën shqiptare duhet të lidhet me mungesën e habitateve të përshtatshme për folezim. Siç dihet këto lloje 35 kërkojnë për folezim vegjetacion drunor dhe kallamishte të dendura, larg zhurmave, shqetësimeve dhe njeriut.

Shpendët jo-ujorë, folezues në liqen Janë numëruar çiftet e 45 llojeve të shpendëve jo-ujorë, folezues në pjesën shqiptare të Liqenit. Përveç 9 llojeve, 36 të tjerat i takojnë rendit Passeriformes. Numrin më të madh të çifteve e kanë lloje Hirundo rustica, Delichon urbica, Motacilla flava, Cettia cetti, Acrocephalus scirpaceus, Acrocephalus arundinaceus, Passer domesticus, Passer hispaniolensis, Miliaria calandra.

3.8 Të Dhëna Sizmike

Për zonën në fjalë, studime të veçanta sizmike nuk ka. Për këtë janë shfrytëzuar të dhëna nga mikrorajonizimi sizmik i Shqipërisë. Kështu kjo zonë bën pjesë në mikrozonën me sizmicitet 8.5 - 9 ballë.

3.9 Të Dhëna Morfologjike dhe Gjeomorfologjike.

Vlerësimi i kushteve gjeologo-inxhinierike të zonës së mësipërme është bërë në bazë të hartës skematike gjeologo-inxhinierike dhe prerjet litologjike hartuar sipas zhveshjeve natyrore në vend.

E gjithë zona ndahet në tre zona gjeologo-inxhinierike:

Zona e parë gjeologo-inxhinierike dallohet me daIjen e gëlqerorëve në sipërfaqe. Kjo zonë përfshin pjesën e zonës së ngritur, të zonës së plazhit ku pjesërisht janë ndërtuar godina të fshatrave Shirokë e Zogaj. Në këtë zonë dalin në sipërfaqe formacionet karbonistike të përberë nga gëlqerorë masivë, që ndikojnë në relievin e ashpër. Gëlqerorët janë me mjaft çarje në sipërfaqe, që shpesh e ndajnë masivin në blloqe. Në përgjithësi kjo zonë ka kushte të mira gjeologo-inxhinierike dhe gjeo-teknike. 36

Zona e dytë gjeologo-inxhinierike me mbulesa të materialit deluvional. Kjo zonë mbulon pothuaj pjesën e mesme të zonës studimore dhe nuk ka një kufi të prerë, si në pjesën e përshkruar më sipër, dhe me pjesën e depozitimeve aluvionale të Liqenit. Mbulesa deluvionale nuk ka shtrirje uniforme si në sipërfaqe, ashtu dhe në thellësi. Ajo mbush në përgjithësi format negative të relievit të krijuar nga erozioni i hershëm në tabanin e gëlqerorëve të nënshtruar. Përhapja e këtyre grumbullimeve është e ndryshueshme, si në shtrirje, ashtu dhe në thellësi. Trashësia me e madhe e tyre është afër kontaktit me pjesën e grumbullimeve aluvionale dhe çmohet me një thellësi 7-10 m, që gradualisht vjen duke u zvogëluar në kontaktin e tyre me gëlqeroret që dalin në sipërfaqe në pjesët anësore dhe të sipërme të zonës. Këto grumbullime përbëhen nga material çakëllor me mbushje fraksionesh të imta, si: zhuvë, suargjila të kuqërremta. Predominojnë copërat çakëllore të përbëra kryesisht nga gëlqerorë me madhësi nga të vogla deri në copa me madhësi disa centimetra. Vërehen gjithashtu edhe popla, vende-vende blloqe gëlqerorësh me madhësi disa dhjetëra centimetra e deri në 10 m. Këto materiale në përgjithësi janë të ngjeshura.

Zona e tretë gjeologo-inxhinierike me mbulesë taterialit aluvional liqenor. Kjo zone zë fill gjatë bregut të Liqenit të Shkodrës dhe ngjitet pak më sipër bregut, duke u përzier në pjesën e mbulesës aluvionale, të cilat nuk vendosen në kufi të prerë midis grumbullimeve aluvionale me ato aluvionale të liqenit. Llogaritet që trashësia e tyre afër bregut të Liqenit të jetë minimale dhe vjen duke u rritur në drejtim të Liqenit. Përsa u përket kushteve hidro-gjeologjike në zonën e marrë në studim nuk do të krijohen probleme shqetësuese, sepse të gjitha ujërat sipërfaqësore dhe ato nëntokësore, falë formacioneve që ndërtojnë zonën, drenojnë në drejtim të Liqenit të Shkodrës. Niveli i ujërave nëntokësore do të jetë afërsisht me atë të Liqenit, me një gradient të vogël për në drejtim të zonës në ngjitje. Ujërat nëntokësore nuk paraqiten agresive.

37 Si përfundim mund të themi se e gjithë zona e studiuar, marrë në kompleks, ka kushte të mira gjeologo-inxhinierike.

3.10 Të Dhëna Pedologjike

Kategoritë e tokave në zonën e mësipërme janë të ulta. Mbizotërojnë toka të kategorisë së pestë dhe pak toka të kategorisë së katërt.

3.11 Të Dhëna mbi Pronësinë mbi Tokën dhe Situata e Ndërtimeve

Shiroka dhe Zogaj, shtrihen në një rrip të hollë toke, ndërmjet Liqenit dhe malit. Shiroka shtrihet në një hapësirë me gjerësi rreth 50m-80m, nga bregu i Liqenit, tek mali. Pjerrësia e malit, është shumë e madhe dhe do të lejonte pak mundësi, për t’u përdorur për ndërtime.

Mbështetur në të dhënat e Planit Strategjik të Veprimit, Shiroka disponon 16 ha tokë të përdorur, ndërsa Zogaj disponon 30 ha tokë të përdorur. Toka bujqësore në rajonin e Shkodrës, zë rreth 13% të sipërfaqes, ndërkohë që tokat e braktisura, pyjet e kullotat zënë rreth 64% të sipërfaqes. Niveli i ulët i teknologjisë reflektohet në nivelin e ulët të prodhimeve bujqësore.

Zona e banuar kultivon kryesisht rritjen e perimeve, pjesa më e madhe e të cilave tregtohen, duke krijuar bazën ekonomike të shumicës së popullsisë në qendrat e banuara. Vreshtaria, kryesisht për qëllime industriale, është një nga aktivitetet kryesore të zhvilluara në 10 vitet e fundit.

Mbas vitit 1990, pronësia private mbi tokën është dominuese, si në të gjithë rajonin e Shkodrës, edhe në zonën e bregut të Liqenit. Komisioni i Ndarjes së Tokës dhe komuniteti e ka ndarë tokën sipas pronësive të vjetra (para Reformës Agrare të vitit 1946). Toka punohet dhe mbillet shumë pak në funksion të blegtorisë, pjesa tjetër trajtohet në gjendjen e saj natyrore, po për këtë funksion.

38

Nga dokumentacioni i vënë në dispozicion nga institucionet vendore përgjegjëse, rezulton se pronësia mbi truallin për lagjen Shirokë e veçanërisht për lagjen Zogaj, nuk është e konsoliduar, për shkak të mungesës së dokumentacionit mbi origjinën e pronës.

Mungesa e dokumentacionit mbi origjinën e pronës, për pjesën më të madhe të banorëve autoktonë, ndonëse janë banorë të vendbanimeve shumë të lashta, detyroi grupin e punës të vëzhgonte më tej e të siguronte intervista nga individë kyç.

Zogaj: Nga argumentimet e ndryshme të siguruara nga rezultatet e vëzhgimit, gjykojmë se argumenti që bën më shumë kuptim është “Vendndodhja e Zogajve”: Zogaj ndodhet në brezin kufitar me Malin e Zi, që për gati 50 vjet është konsideruar zonë me mbrojtje të veçantë për efekt të sigurisë kombëtare dhe si e tillë, çdo dokument që kishte lidhje me këtë zonë ishte sekret. Madje edhe në hartat shtetërore ka munguar krejtësisht informacioni për këto zona (zona të bardha). Nga takimi me përfaqësuesit e komunitetit të Zogajve, jemi informuar se ekzistojnë dokumentet kadastrale për pronësinë e trojeve të banorëve autoktonë, por këto nuk janë vënë në dispozicion të tyre.

Shiroka: Për sa i takon pronësisë mbi trojet e këtij vendbanimi, argumenti që bën më shumë kuptim është ai i përfituar nga takimet me përfaqësuesit e komunitetit, sipas të cilëve që përpara vitit 1990, Shiroka ka vuajtur mungesën e vendeve të punës, gjë që ka detyruar shirokasit të shesin shtëpitë e të vendosen në Shkodër. Meqenëse që mbas vitit 1950, toka ishte pasuri shtetërore, që nuk shitej e blihej, pronarët e rinj, nuk kanë dokument pronësie mbi trojet e shtëpive të blera në mënyrë të ligjshme.

Argumentet e mësipërm, si edhe mungesa e informacionit mbi procesin e legalizimit, shpjegojnë përfshirjen e këtyre dy vendbanimeve të lashta në procedurat e legalizimit. 39

Në studim, pronësia mbi tokën, veçanërisht për zonat e banuara Shirokë e Zogaj, është marrë e mirëqenë për të gjitha familjet autoktone, pavarësisht ekzistencës ose jo të dokumenteve të pronësisë. Mbi këtë bazë është përgatitur edhe zonimi funksional i këtyre dy vendbanimeve të përfshira në studim.

Situata e Ndërtimeve Shiroka dhe Zogaj janë dy vendbanime shumë të lashta, por që deri në vitin 1998 janë konsideruar si dy fshatra dhe kanë qenë jashtë vijës kufizuese të qytetit të Shkodrës.

Me ndryshimet e kufinjve administrativë të disa qyteteve dhe qendrave të banuara, këto dy fshatra janë përfshirë në kufinjtë administrativë të qytetit të Shkodrës, por ende nuk janë përfshirë në kufirin e vijës kufizuese (Vija e Verdhë) të qytetit duke krijuar vështirësi dhe konflikt për administrimin korrekt të territorit.

Ndërsa që nga viti 1990, pas ndërtimit të shumë bareve dhe restoranteve në breg të Liqenit, Shiroka dhe Zogaj frekuentohen pa ndërprerje gjatë gjithë vitit. Prandaj edhe integrimi i banorëve të kësaj zone, sidomos të Shirokës, në jetën e qytetit të Shkodrës nuk ka qenë i vështirë, sepse si pasojë e afërsisë, ata gjithmonë janë konsideruar pjesë e tij.

Banorët e ardhur nga fshatrat janë vendosur në shtëpi të ndërtuara pa leje dhe pa një studim të mirëfilltë urbanistik. Nga proçesi i legalizimeve janë vetëdeklaruar 134 ndërtime pa leje në Shirokë dhe 65 në Zogaj. Këtu përfshihen shtëpi banimi dhe objekte shërbimi. Pas viteve ’90, bregu perëndimor i Liqenit është kthyer në një zonë mjaft të frekuentuar, sepse aty janë ndërtuar një sërë baresh, restorantesh, si dhe shtëpi të dyta nga qytetarët shkodranë. Kjo ka ndodhur për faktin se këtu kushtet janë mjaft të përshtatshme për ndërtim, por edhe sepse zona bregore deri në Shirokë është përdorur tradicionalisht për plazh. Për pasojë është shfrytëzuar pa kriter faqja e Taraboshit që shikon nga Liqeni, ku janë ngritur një sërë guroresh që shfrytëzojnë materialin shkëmbor. Në territorin e 40 Shirokës ushtrojnë aktivitetin 2 firma ndërtimi dhe një firmë përpunim inertesh (fraksionim / thyerje guri). Krijimi i gropave në vendet ku ato ushtrojnë aktivitetin e tyre bëhet shkak për zhvillimin e erozionit dhe të shpëlarjes së materialeve të ngurta, që derdhen e shkarkohen në bregun e Liqenit, duke ndryshuar edhe vijën bregore të Liqenit. Mbas vitit 1990, këto dy lagje të qytetit kanë intensifikuar aktivitetet e tyre turistike, ndërkohë që duket edhe një tendencë për të ndërtuar objekte të reja me funksione në shërbim të turizmit.

Konfliktet që janë me dokumentacion e pronësisë mbi truallin dhe ndërtimet ekzistuese kanë krijuar vështirësi për pajisjen me leje ndërtimi për objektet e reja e njëkohësisht kanë krijuar konflikt me statusin mbrojtës të zonës.

Të dhënat mbi situatën e zonave informale dhe të shtrirjes së ndërtimeve të reja, janë nxjerrë nga studimi i kryer nga dega e ALUIZNI-t në Shkodër:

ZOGAJ: Vendbanimi informal i propozuar shtrihet jashtë vijës kufizuese të qytetit të Shkodrës, në një terren kodrinor, rrëzë Malit të Taraboshit dhe kufizohet: Veri Liqeni i Shkodrës Lindje Shiroka Perëndim Kufiri Shtetëror me Malin e Zi Jugu Mali i Taraboshit

Vendbanimi informal vendoset kryesisht në një kuotë mesatare ~25 m mbi nivelin e detit dhe zë një sipërfaqe të përgjithshme 93.17 Ha.

Në dokumentacionin e ALUIZNIT, gjejmë vetëm 65 objekte pa leje, për të cilat janë paraqitur dokumentet për legalizim, ndonëse numri total i ndërtimeve të jashtëligjshme, të identifikuara në këtë zonë, është më i madh. Ndërtimet informale janë kryesisht 1-3 kate dhe të ndërtuar nga vetë banorët e zonës, ose duke përdorur ndërtimet e vjetra ekzistuese. 41 Koeficienti i shfrytëzimit të territorit është 0.83%, që ndonëse duket i ulët, krijon konflikt me zonën, e cila me VKM nr. 682 dhe 684 datë 2/11/2005, është e shpallur zonë e mbrojtur. Nga analiza e dokumentacionit të vetëdeklarimit, që ndodhet pranë ALUIZNI-t rezulton:

Ndërtimet Numri i përgjithshëm i ndërtimeve 65 Objekte banimi 54 Objekte social-ekonomike 10 Objekte social-kulturore 1 Objekte 1 kat 26 Objekte 2 kate 38 Objekte 3 kate 1

Pronësia mbi tokën Sipërfaqja totale vendbanimit 93.17 ha Pronë private e çertifikuar 2.1902 ha Pronë publike e zënë me ndërtime 0.3443 ha Prone private me kontratë për kalim pronësie -

Sipërfaqja e parcelave Numri i parcelave 134 Deri 100 m2 9 Deri 200 m2 17 Deri 300 m2 16 Deri 400 m2 7 Deri 500 m2 19 Mbi 500 m2 66 Sipërfaqe e zënë me ndërtime 16989.1 m2 Sipërfaqe e objekteve me funksion banimi 13849 m2 Sipërfaqe e objekteve me funksion ekonomik 85 m2 42 Sipërfaqja zënë me funksion banim+aktivitet tjetër (miks) 300055.1 m2 Sipërfaqe për objekt kulti - Koeficienti i shfrytëzimit të zonës 1.7% Popullsia Nr total i familjeve 134 Nr. Total i banorëve 560

SHIROKA: Vendbanimi informal i propozuar shtrihet jashtë vijës kufizuese të qytetit të Shkodrës, në një terren kodrinor, rrëzë Malit të Taraboshit dhe kufizohet: Veri Liqeni i Shkodrës Lindje Shiroka Perëndim Zogaj Jugu Mali i Taraboshit

Vendbanimi informal vendoset kryesisht në një kuotë mesatare ~22 m mbi nivelin e detit dhe zë një sipërfaqe të përgjithshme 100.11 Ha. Në dokumentacionin e ALUIZNIT gjejmë vetëm 134 objekte pa leje, për të cilat janë paraqitur dokumentet për legalizim, ndonëse numri total i ndërtimeve të jashtëligjshme, të identifikuara në këtë zonë, është më i madh. Ndërtimet informale janë kryesisht 1-6 kate dhe të ndërtuar nga vetë banorët e zonës, ose duke përdorur ndërtimet e vjetra ekzistuese. Koeficienti i shfrytëzimit të territorit është 1.7%, që ndonëse duket i ulët, krijon konflikt me zonën, e cila me VKM nr. 682 dhe 684 datë 2/11/2005, është e shpallur zonë e mbrojtur. Sipërfaqja e vetëdeklaruar, e zënë me ndërtime rezulton 12. 481 ha, ndërkohë që sipërfaqja që propozohet për legalizim është 100.11 ha.

Nga analiza e dokumentacionit të vetëdeklarimit, që ndodhet pranë ALUIZNI-t rezulton:

43 Ndërtimet Numri i përgjithshëm i ndërtimeve 134 Objekte banimi 111 Objekte ekonomike 1 Objekte me funksion miks 22 Objekte 1 kat 26 Objekte 2 kate 38 Objekte 3 kate 1 Pronësia mbi tokën Sipërfaqja totale e vendbanimit 100.11 ha Pronë private e çertifikuar 1.3516 ha Pronë publike e zënë me ndërtime 11.130 ha Prone private me kontratë për kalim pronësie -

Sipërfaqja e parcelave Numri i parcelave 65 Deri 100 m2 6 Deri 200 m2 21 Deri 300 m2 14 Deri 400 m2 5 Deri 500 m2 3 Mbi 500 m2 16 Sipërfaqe e zënë me ndërtime 7705 m2 Sipërfaqe e objekteve me funksion banimi 5645 m2 Sipërfaqe e objekteve me funksion ekonomik 1934 m2 Sipërfaqja zënë me funksion banim+ aktivitet tjetër – Sipërfaqe për objekt kulti 126 m2 Koeficienti i shfrytëzimit të zonës 0. 83%

Popullsia Numri total i familjeve 63 Numri total i banorëve 267 44

ALUIZNI, në relacionin që shoqëron propozimet, konfirmon që këto zona nuk janë të përfshira në zonat që gëzojnë status të veçantë mbrojtës, gjë që bie në kundërshtim me dokumentet e përgatitura për zonat e mbrojtura.

3.12 Infrastruktura Inxhinierike

Rrjeti rrugor Zona lidhet me qytetin e Shkodrës me anën e Urës së Bunës. Atë e përshkon vetëm një rrugë buzë Liqenit, që përfundon në dalje të lagjes Zogaj. Gjerësia e kësaj rruge është 3-5 m, ku segmenti Shirokë-Zogaj është më i ngushti. Rruga është e asfaltuar dhe e pamirëmbajtur.

Në këtë zonë funksionon një linjë e transportit urban Shkodër - Shirokë - Zogaj. Nëpër lagjet Shirokë dhe Zogaj rrugët janë të ngushta dhe të paasfaltuara.

Gjithashtu në zonë është dhe një rrugë e cila të çon në majën e Taraboshit, ku janë të përqendruara sistemi i antenave radiotelevizive dhe të ndërlidhjes telefonike.

45 Rrjeti elektrik Zona furnizohet nga nënstacioni i Shkodrës me linja të tensionit të mesëm 6/10kW dhe është i parikonstruktuar. Në këtë zonë tensioni është i ulët dhe me ndërprerje të vazhdueshme për shkak të mbingarkesave në linjë.

Rrjeti i ujësjellësit Shiroka dhe Zogaj janë parashikuar me një rritje jo shumë të madhe të kapaciteteve mbajtëse, mbështetur në të dhënat e siguruara nga Studimi i Fizibilitetit për Projektin e Ujësjellës-Kanalizimit të qytetit të Shkodrës, i hartuar në vitin 2006 me një financim të KfW. Studimi është mbështetur në prognozat për kërkesat e infrastrukturës deri në vitin 2030, me një rritje të popullsisë nga aktivitetet turistike me 5% në vitin 2016 dhe 20% në vitin 2030. Ky rrjet është i ndarë nga rrjeti i qytetit të Shkodrës.

Lagja Shirokë, mbështetur në të dhënat e studimit të Fizibilitetit mbi projektin e ujësjellës-kanalizimit, rezulton se nuk ka furnizim me ujë të pijshëm sipas standardeve. Uji i pijshëm sigurohet me puse (një pus përdoret nga më shumë se një familje). Nga të dhënat e vitit 2006, në këtë lagje numërohen rreth 50 puse puse uji, ndërkohë që numërohen mbi 300 familje. Në kapacitet mbajtëse të rrjetit të ujësjellësit është parashikuar të shtohen edhe 7-8 objekte me funksione të ndryshme publike.

Lagja Zogaj furnizohet pjesërisht me ujin e Liqenit, i cili kalon më parë në një depo me kapacitet të vogël dhe më pas shpërndahet në rrjet pa asnjë lloj trajtimi. Vetëm një familje ka pus privat. Nga sa më sipër, cilësia e ujit të pijshëm në këto dy lagje lë shumë për të dëshiruar. Me projektin e ri të financuar nga KfW, pritet që situata të ndryshojë krejtësisht.

46 Rrjeti i kanalizimit Shiroka dhe Zogaj janë parashikuar me një rritje jo shumë të madhe të kapaciteteve mbajtëse, mbështetur në të dhënat e siguruara nga Studimi i Fizibilitetit për Projektin e Ujësjellës-Kanalizimit të qytetit të Shkodrës, i hartuar në vitin 2006. Studimi është mbështetur në prognozat për kërkesat e infrastrukturës deri në vitin 2030, me një rritje të popullsisë nga aktivitetet turistike me 5% në vitin 2016 dhe 20% në vitin 2030. Të dy lagjet nuk kanë rrjet kanalizimi të mirëfilltë. Mbledhja dhe largimi i ujërave të zeza bëhet me gropa septike, të cilat shpesh janë të vendosura mbi nivelin e puseve të ujit të pijshëm, duke e ndotur më tepër atë.

Shiroka është parashikuar të përballojë kërkesat për rritjen e popullsisë edhe nga aktivitetet turistike deri në vitin 2030. Në këtë parashikim janë përfshirë edhe 7-8 objekte të reja me funksione publike. Ujërat e zeza mblidhen me gropa septike dhe pothuajse çdo familje ka një gropë septike. Në Shirokë ka gjithsej 300 gropa septike. Ujërat e zeza filtrojnë në Liqen dhe në puset e ujit të pijshëm, të cilët janë shumë të ndotur, veçanërisht në kohën e verës.

Zogaj është parashikuar të përballojë kërkesat për rritjen e popullsisë edhe nga aktivitetet turistike deri në vitin 2030. Në këtë parashikim janë përfshirë edhe 3-4 objekte të reja me funksione publike. Ujërat e zeza mblidhen me gropa septike dhe pothuajse çdo familje ka një gropë septike. Në Zogaj ka gjithsej 50 gropa septike. Ujërat e zeza filtrojnë në Liqen dhe në puset e ujit të pijshëm, të cilët janë shumë të ndotur, veçanërisht në kohën e verës. Me zbatimin e projektit te ri të financuar nga KFV, pritet që situata të ndryshojë krejtësisht.

47 3.13 Të Dhëna Demografike mbi Qendrat e Banuara

3.13.1 Vështrim demografik mbi Shirokë-Zogaj Në shek. XIX Shiroka ka pasur 80 shtëpi me 600 banorë, kurse në shek. XX, popullsia e këtij katundi ka ardhur duke u pakësuar. Në vitin 1923 ka pasur 459 banorë, kurse në vitet 1927-37 ka pasur rreth 500 banorë.

Në Bashkinë Shkodër ka 5 njësi administrative dhe në përbërje të Njësisë Nr.1 janë edhe dy fshatrat Shirokë dhe Zogaj. Këto dy fshatra janë bërë pjesë e qytetit në vitin 1996, pas një vendimi të Këshillit të Ministrave, sipas të cilit Bashkisë së Shkodrës iu shtuan edhe dy fshatrat Zogaj dhe Shirokë.

Tri zonat fqinje periferike Bahçallëku në jug, Shiroka dhe Zogaj në perëndim, zënë gjithsej një sipërfaqe prej 180 ha. Popullsia e lagjeve Shirokë dhe Zogaj është 1693 banorë që zë 6.9% të popullsisë së Njësisë Administrative Nr.1.

Shiroka ka 308 familje dhe Zogaj 75, me një përbërje familjare mesatare prej 3.6 pjesëtarë.

Para vitit 1990 lëvizja e lirë e njerëzve në fshatin e Shirokës ishte e kufizuar dhe shumë më tepër në Zogaj, ajo ishte e ndaluar. Në këtë të fundit ishin rigorozisht të kontrolluara hyrje-daljet e banorëve, sepse është zonë kufitare me Malin e Zi. Për pasojë, edhe popullsia në të dy fshatrat ndryshonte vetëm në varësi të raportit lindje-vdekje.

Ndërsa pas vitit 1990 edhe këta dy fshatra ndjenë pasojat e periudhës tranzitive, gjë që në ndryshimet e popullsisë u shfaq me ndërhyrjen e një tjetër faktori të rëndësishëm: migrimit.

Pavarësisht se gjeografikisht janë afër me njëri-tjetrin dhe kanë ngjashmëri në aktivitetin ekonomik, si dhe jetën sociale dhe kulturore në përgjithësi, ata ndryshojnë në veçoritë demografike që shfaqin pas vitit 1990. Gjatë periudhës 1995-2006 ritmet e rritjes së popullsisë për vetë qytetin e Shkodrës dhe dy fshatrat Shirokë dhe Zogaj janë të ndryshme.

48 Shiroka ka koefiçientin me të lartë të rritjes me 30.9% (Tabela 1)2. Ndërsa Zogaj shfaq koefiçientin më të ulët të rritjes së popullsisë.

Rritja e Dhjetor 1995 Janar 2006 popullsisë Nr. Vendi Popullsia Popullsia 1995-2006

Bashkia Shkodër 95,120 112,440 18.2% 1 Qyteti i Shkodrës 93,739 110,740 18.1% 2 Lagia Shiroke 996 1,304 30.9% 3 Lagia Zogaj 385 396 2.8% Tabela 1

Lëvizja natyrore në vitin 2006 ka këto vlera të treguesve të saj: koefiçienti i lindshmërisë është 9.9‰ (13 të lindur) ndërsa i vdekshmërisë 4.5‰ (6 të vdekur). Ka qenë lëvizja e popullsisë në hapësirë ajo që ka ndikuar në mënyrë shumë më komplekse.

Shiroka u përfshi nga lëvizje emigruese (largim i banorëve vendas) dhe nga lëvizje imigruese, ku dallojmë vendosjen e banorëve të rinj në këtë fshat, kryesisht të ardhur nga Ana e Malit, Krebaj, Oblikë e Sipërme, Dramosh, Villgarë, etj.. Për rrjedhojë në fshat kanë mbetur shumë pak shirokas. Gjithsesi, saldoja migruese paraqitet pozitive e për rrjedhojë ka shtim të popullsisë.

Pas vitit 2000 vlerat e koefiçientit të rritjes janë gjithnjë e më të ulta. Sipas të dhënave të Gjendjes Civile të Bashkisë Shkodër, periudha 2004-2005 njeh rritjen më të lartë me shtesë prej 96 banorësh apo 7.9% (tabela 2). Numri i familjeve të regjistruara në vitin 2005, arrin numrin e popullsisë që kishte në vitin 1995, pra rreth 385 banorë.

Ndarja e popullsisë në femra dhe meshkuj është përgjithësisht e ekuilibruar dhe femrat zënë 49.9% të popullsisë.

2 Zyra e Gjendjes Civile pranë Bashkisë Shkodër 49 Popullsia Viti Familje Gjithsej Rritja ne % Meshkuj Femra 2000 1155 584 571 354 2001 1184 2.5 598 586 362 2002 1198 1.1 605 593 365 2003 1202 0.3 609 593 371 2004 1206 0.3 613 593 372 2005 1302 7.9 658 644 393 2006 1306 0.3 656 650 391 7 mujori 2007 1307 0.07 654 653 391 Tabela 2.

Popullsia e Shirokes 2000-2007

1350 1300 1250 1200 Series1 1150 Popullsia 1100 1050

0 01 07 002 004 0 200 20 2 2003 2 2005 2006i 2 or

7 muj Viti

Grafiku 1.

Në Zogaj ka 107 familje me mesatarisht 3.6 pjesëtarë. Në ndryshim nga Shiroka, femrat zënë një përqindje pak më të lartë e konkretisht 52.3% të popullsisë.

Popullsia Viti Familje Gjithsej Rritja ne % Meshkuj Femra 2000 366 178 188 103 2001 370 1.09 178 192 105 2002 375 1.35 178 196 106 2003 377 0.53 179 198 105 2004 380 0.79 180 200 106 2005 386 1.57 186 200 106 2006 391 1.29 185 206 107 7 mujori 2007 386 -1.2 184 202 107 Tabela 3.

Faktori kryesor që ka ndikuar në këtë strukturë gjinore është emigrimi, pasojat e të cilit shfaqen në dy aspekte: 50 • largimi i meshkujve të grupmoshave të reja; • rritja e moshës mesatare të popullsisë dhe meqenëse koefiçienti i vdekshmërisë është më i lartë tek meshkujt, raporti gjinor rezulton të jetë 89.3 meshkuj për 100 femra.

Popullsia ne Zogaj

395 390 385 380 375 370 Series1 365

Popullsia 360 355 350

7 01 02 005 006 2000 20 20 2003 2004 2 2 i 200 or muj 7 Viti

Grafiku 2.

3.13.2 Prognoza e Rritjes së Popullsisë Në bazë të analizave të zhvillimit demografik të lagjeve Shirokë dhe Zogaj në dhjetëvjeçarin e fundit dhe faktorit kryesor (emigrimi / imigrimi), i cili do të ndikojë në zhvillimin e popullsisë në të ardhmen, është përcaktuar edhe prognoza e rritjes deri në vitin 2030, bazuar në supozimet: • Popullsia është në moshë të re;

• Situata ekonomike e popullsisë pritet të stabilizohet apo të përmirësohet duke u bazuar në resurset natyrore dhe potencialet e zhvillimit;

• Rritja vjetore e popullsisë duke marrë në konsideratë lëvizjen natyrore dhe atë në hapësirë do të jetë në vlerën afërsisht 1,3%;

• Kjo zonë do të jetë pjesë integrale e qytetit kryesor të veriut të Shqipërisë.

51 2015 2030 Janar Përqindja Përqindja Popullsia Popullsia 2006 e rritjes e rritjes (banorë) (banorë) (% /vit) (% /vit) Qyteti i 112,440 126,301 153,302 Shkodrës Bashkia Shkodër 110,740 1.30% 124,391 1.30% 150,984 Shiroke 1,304 1.30% 1,465 1.30% 1,778 Zogaj 396 1.30% 445 1.30% 540 Tabela 4

3.14 Arsimi dhe Shëndetësia

Në zonën Shirokë-Zogaj, ka institucione të arsimit parashkollor, arsimit bazë dhe arsimit 8-vjeçar. Sot në këtë zonë ka nga një kopësht fëmijësh dhe një shkollë 9-vjeçare për secilën lagje, Shirokë dhe Zogaj.

Në Shirokë ka një shkollë 9-vjeçare, e cila gjatë vitit të fundit e ka zhvilluar mësimin në një godinë që është në pronësi të një komuniteti fetar. Në fund të vitit, kjo godinë duhet të lirohet dhe ende nuk është gjetur një mjedis i përshtatshëm për shkollën. Ndonëse Shiroka ka 391 familje e Zogaj 107, nuk ka një shkollë të mesme për zonën e Shirokë-Zogaj. Afërsia me qytetin e Shkodrës, ka mundësuar ndjekjen e studimeve të mëtejshme për fëmijët arsimdashës.

Në Shirokë ka një qendër shëndetësore, e cila i shërben komunitetit të zonës. Në Zogaj ka një shkollë 9-vjeçare, me klasa kolektive dhe një qendër shëndetësore me 3 dhoma, në të cilën mjeku viziton vetëm një herë në javë. Afërsia me qytetin e Shkodrës, ka krijuar mundësinë e përdorimit të spitalit dhe klinikave të specializuara të qytetit të Shkodrës.

52 3.15 Zhvillimi Ekonomik – Tradita e Kultura Ekonomike

Banorët e fshatit të Shirokës merren vetëm e vetëm me gjuetinë e peshkut e si të tillë nuk e kanë kund çiftin në Shqipëri. E jo vetëm meshkujt, por edhe gratë e vajzat, në rast nevoje, dinë me marrë rremin e me vozitë si ma i miri peshkatar. Ata kanë një aftësi të madhe në ndërtim e meremetim veglash e mjetesh peshkimi, sidomos rrjetat e kariqat, që i punojnë gratë e vajzat e Shirokës.

Pos kësaj, gratë e veçanërisht vajzat, dinë me punue çorapë e fanella prej leshi, gjithfarë modelesh e me zbukurime motivesh të larmishme.

Afër shtëpive ka disa toka, ku bëhen mjaft mirë qepët, duhani e frutat. Shiroka ka pasur edhe një sasi të madhe manash e ka qenë punuar mëndafshi. Sot kanë nisë me i pre mandat, e për pasojë edhe punimi i mëndafshit me u pakësue gati në të zhdukun. Pleqtë tregojnë se mëndafshi i Shirokës delte shumë më i mirë se ai i Zadrimës. Njëkohësisht ata janë marrë edhe me blegtori, duke kullotur bagëtitë e tyre në malin e Taraboshit, që në atë kohë ishte i pyllëzuar.

53 Sot këto toka janë nën ujë dhe aty sot rritet kallami që përdoret për punimin e zhugës. Mbasi Shiroka ka pasur afër qytetin e Shkodrës dhe Pazarin, ata janë marrë edhe me tregtinë e peshkut, të cilin e kanë shitur edhe në qytete të tjera, por edhe jashtë vendit. Peshkatarët e Shirokës, në vitin 1946 u bashkuan dhe krijuan kooperativën e peshkatarëve (Ndërmarrja Shtetërore e Peshkimit).

Meqë Mali i Taraboshit ka rezerva të konsiderueshme sherbele, patën nisur të shtohen bletërritësit vendas, ose jo. Në të kaluarën, ndër aktivitetet kryesore ekonomike kanë qenë të përmendur: • Rritja e Krymit (krimbit) të mëndafshit dhe përgatitja e pëlhurave të mëndafshta. • Peshkimi. Banorët e kësaj zone kanë trashëguar mjete peshkimi primitive, të cilat kanë një vlerë të veçantë për etnografinë.

54 Mjetet e peshkimit të përdorura në këtë zonë: - Koshi: me formën e sferës, i ndërtuar me thupra shelgu, në të cilin peshku, në kërkim të ushqimit, futet brenda, nga ku nuk mund të dalë më. - Kovna: Për gjuetinë e ngjalave në Bregun e Bunës përdorin një mjet peshkimi që quhet kovën dhe ka formë vezake. - Karumja (rrethi): Kjo është një vegël peshkimi që ka formën e një luge, e me të cilën gjuhet vetëm krapi. Peshqit nxirren nga karumja me dorë ose me karvariq. - Grepi: Në Liqen praktikohet edhe peshkimi me grep. Për të tërhequr peshqit, grepave u vinin gjuhca ose krimba. - Fuzhna: Një mjet tjetër peshkimi është edhe fuzhna, e cila ka formën e një piruni, me 5 ose 7 gjemba. - Karriqi: Vegël peshkimi në formën e rrjetës , thurur me fije liri që vendoset në brena. - Pinari: Një vegël peshkimi në formën e një rrjete e përgatitur me fije lini në formë koni. - Plumçi: Është një rrjetë peshkimi në formën e ombrellës, në perimetër të së cilës, vendosen një sasi plumçash, nga të cilët ka marrë edhe emrin. - Koçi: Një nga mënyrat e gjuajtjes së peshkut në pritë është edhe ajo me koç. Koçi është një thurje me kallama në formë të rrumbullakët dhe me një të çarë që quhet fner, në të cilin hyjnë peshqit. - Dejlani quhet vendi ku zihen sasitë më të mëdha të peshkut në liqen dhe ndodhet nën Urën e Bunës, pak përpara Fabrikës së Çimentos.

Gjuetia e peshkut në stinë të ndryshme është : - Në pranverë: kubla, krapi, mlyshi, blini, trofta - Në verë: qefulli i madh (cumërri), levreku, lloska - Në vjeshtë: qefulli i vogël (qeri), ngjala, gjuhca, skort-bardha, skort-zeza - Në dimër: lloça, shojza

55 4. ANALIZA E POTENCIALEVE DHE RREZIQEVE

Liqeni i Shkodrës përfshin në gjirin e vet një larmi gjallesash bimore, me interes shkencor e praktik. Bimët shfaqin dukshëm rolin e tyre jo vetëm në aspektin ekologjik si hallkë e parë e zinxhirit ushqimor, por edhe për aspekte të tjera të jetës së gjallesave shtazore të pranishme në këtë ekosistem e veçanërisht të peshqve dhe shpendëve, lidhur me riprodhimin, strehimin, foljezimin e tyre. Nga ana tjetër mjaft prej bimëve që popullojnë Liqenin e Shkodrës janë të njohura si bimë me përdorime në fusha të ndryshme; jo vetëm ky fakt, por edhe tradita në përdorimin e shfrytëzimin e këtyre bimëve për qëllime të ndryshme praktike dhe të ardhurat e siguruara nga komuniteti flasin për një potencial që duhet ruajtur e vlerësuar.

4.1 Potenciale:

A. Në aspektin ekologjik - Ka një diversitet të lartë specifik të fitoplanktonit. Nga ana tjetër abondanca e algave të lartpërmendura kushtëzon pasurinë sasiore të peshqve që popullojnë këtë Liqen. - Flora ujore e Liqenit të Shkodrës është mjaft e pasur në lloje bimore emerse dhe submerse. Në aspektin shkencor kjo florë paraqet interes për faktin se përfshin në gjirin e saj rreth 15 lloje bimësh ujore të përfshira në Librin e Kuq të Shqipërisë. Në aspektin e pasurisë llojore të bimëve makrofite dhe të llojeve të kërcënuara të tyre, Liqeni i Shkodrës lipset vlerësuar si një ndër habitatet e pakta në Shqipëri. - Vlera e një ekosistemi rritet mjaft nga prania e specieve të rralla. Në këtë këndvështrim, Liqeni i Shkodrës zë një vend të rëndësishëm. Për mjaft bimë (ashtu sikurse edhe kafshë) ai përfaqëson një nga strehët e rëndësishme në Shqipëri, ku ato kanë mundur të mbijetojnë. - Vegjetacioni i zhytur dhe ai sipërfaqësor takohen veçanërisht të zhvilluar gjatë bregut lindor e sidomos në sektorët Fusha e Bunës – Prroi i Vrakës, Kalldrun – Stërbeq, etj., në një kohë që në bregun perëndimor është i pakët; mjaft prej bimëve të zhytura si miriofili, potamogeton, ceratofili, etj., përbëjnë një mjedis të

56 përshtatshëm për të ushqyerit, strehimin dhe riprodhimin e faunës; po kështu bimë që rriten në mbi sipërfaqen e ujit, si zambakët e ujit, arra e ujit, kallamishtja, etj., përbëjnë mjedise me vlera të mëdha ekologjike për të ushqyerit, strehimin dhe riprodhimin e shumë gjallesave, ku veçojmë disa lloje shpendësh ujorë, etj.. - Mjaft prej makrofiteve formojnë asociacione bimore, megjithëse në disa raste në sipërfaqe të kufizuara. Në mjedisin ujor, brigjet e përmbytura dhe zonën moçalore takohen 15 asociacione, gjashtë prej të cilëve cilësohen si të kërcënuar në Librin e Kuq të Shqipërisë. - Problematika e ndotjeve të ujit përbën një nga shqetësimet kryesore për ruajtjen e vlerave të këtij ekosistemi. Edhe në këtë aspekt duhet shikuar roli i rëndësishëm që luan vegjetacioni ujor në vetëpastrimin e ujit (shërben si biofiltrues).

B. Në aspektin ekonomik - Vegjetacioni mbi sipërfaqen e ujit (Phragmites, Schoenoplectus, Typha, etj.) është shfrytëzuar tradicionalisht për prodhime artizanale (thurje). Bëhet fjalë këtu për vlerat që kanë objektet e prodhuara me anë të tyre jo vetëm në kuptimin artizanal, por edhe në atë ekologjik. Rezultat i kërkesave nga brenda dhe jashtë vendi për prodhime të kësaj natyre, ka qenë ngritja e Ndërmarrjes së Prodhimeve të Zukthave. Edhe sot komuniteti bregliqenor, i specializuar për prodhimin e objekteve të ndryshme (persona të veçuar apo grupe), vazhdon të prodhojë. Gjithashtu për të ardhmen ky sektor mbetet një mundësi punësimi dhe burim ekonomik. - Vegjetacioni buzujor njeh një rritje të sipërfaqeve me shelg, gjë që është e lidhur me shtimin e sipërfaqeve të mbjella në zonat e ndarjes së parcelave të fshatrave dhe nga interesi ekonomik që paraqet kjo bimë. - Vitet e fundit konstatohet se përgjithësisht vegjetacioni ka filluar të rigjenerohet në sajë të mbrojtjes që i bën fshatari, duke e quajtur pronë të vetën. - Brenda “kufinjve” të zonës në studim ka toka të përshtatshme për kultivimin e bimëve eterovajore; kjo për faktin se një praktikë e kultivimit të tyre ka ekzistuar deri jo shumë kohë më parë, aq sa edhe në ditët e sotme ka përpjekje dhe 57 evidentohen aktivitete në këtë sektor, por jo sa dhe si duhet. Edhe ky drejtim përbën një potencial te rëndësishëm, shfrytëzimi i të cilit do të ndikonte në zvogëlimin e presionit ndaj burimeve financiare që mbart shfrytëzimi i pasurive ujore (si p.sh . peshkut). - Me interes ekonomik është prania e drufrutorëve të ndryshëm në zona të populluara të bregut lindor, por në veçanti duhet cilësuar prania e ullirit në bregun Perëndimor, në ograjat e fshatit Zogaj. Gjithashtu në këtë fshat akoma sot ruhen rrënjë të tëra manash. Kjo flet jo vetëm për kushtet e përshtatshme të kultivimit të drurëve me interes ekonomik, por edhe për traditën e banorëve të këtij komuniteti. - Zhvillimi i turizmit ekologjik është plotësisht i mundur dhe i realizueshëm, për faktin se këto zona janë ende mjaft të pastra. Vendndodhja e tyre, fare pranë qendrave urbane, i bën ato jo vetëm të përshtatshme për çlodhje, por edhe burim të ardhurash.

4.2 Rreziqe

Biodiversiteti i sotëm i Liqenit të Shkodrës, ashtu si i mbarë globit, nuk është veçse trashëgimia e asaj historie të filluar që në periudhën e formimit të tij. Nëse gjatë historisë së evoluimit të këtij ekosistemi ndryshimet ishin të lidhura me faktorë natyrorë, ndikimi i njeriut në këtë gjysmë shekulli ka qenë tepër i dukshëm e me pasoja. Në këtë rajon me rëndësi komplekse u provokuan ndryshime të thella të asaj trashëgimie. Padyshim regresi (e aq më tepër zhdukja) është një dukuri e lidhur me evolucionin kompleks bio-gjeografik e ekologjik, por në rastin konkret ka të bëjë me një evolucion të veçantë, evolucionin që shfaqet si ndikim i njeriut mbi rajonin dhe që është shoqëruar në radhë të parë me dëmtimin e habitateve e më pas, apo njëherazi, me zhdukjen apo kërcënimin për zhdukje të disa llojeve. Sipas Raportit Kombëtar për Strategjinë dhe Planin e Veprimit për Biodiversitetin liqenet kontinentale të Shqipërisë futen në grupin e ekosistemeve e të habitateve më të rrezikuara, gjë që vlen edhe për Liqenin e Shkodrës.

58 Gjithashtu: A- Në aspektin ekologjik - Rritja e përmbajtjes së lëndëve ushqyesve (fosfate, nitrate, etj.) nga burime te ndryshme rrezikon zhvillimin e madh të fitoplanktonit. Kjo mund të çojë deri në “lulëzime algore”, kjo për faktin sepse disa lloje të afta për të krijuar këtë dukuri tashmë janë konstatuar shpesh në Liqen. Të tilla specie janë: Microcystis aeruginosa, Microcystis wesenbergii, Planktolyngbya limnetica dhe Planktolyngbya circumcreta. Kjo dukuri njihet për pasojat: lulëzimi mund të shkaktojë uljen e sasisë së oksigjenit të tretur në ujë (anoksi), si dhe helmime të peshqve. - Dëmtimi i komuniteteve bimore ujore dhe atyre të brigjeve rrezikon njëkohësisht popullatat e peshqve dhe të shpendëve. Dëmtimet e këtyre komuniteteve mund të vijnë nga ndotjet e ndryshme, nga dëmtimet direkte dhe nga ndryshimet e mundshme të rregjimit hidrologjik. - Disa lloje te rralla bimore e të kërcënuara për vendin tonë, rrezikohen nga ndotjet e ndryshme dhe nga mundësia e ndryshimit në regjimin hidrologjik. - Ndryshimet sociale që kaloi vendi u pasuan me një varg dukurish. Lëvizjet demografike kanë bërë që sipërfaqe të tëra, dikur me bimësi spontane të zonës, të zihen deri pranë Liqenit. Kjo ka shkaktuar ndryshime në vegjetacionin e këtyre sektorëve, mbjelljen e kulturave të ndryshme bujqësore dhe kalimin deri në sipërfaqe të tëra monokulturë.

B. Në aspektin ekonomik - Ndikimi mbi vegjetacionin pyjor të brigjeve të Liqenit të Shkodrës ka filluar shumë vite më parë, duke u përqendruar në shndërrimin e sipërfaqeve pyjore në tokë buke. Vitet e fundit ai është i lidhur edhe me ndryshimet social- ekonomike që kanë ndodhur në vendin tonë. Kështu, që prej vitesh, nga Prroi i Vrakës e deri përtej Prroit të Dobrit, bregu liqenor është pothuaj plotësisht i shpyllëzuar. - Vegjetacioni i zonave që i rrethojnë brigjet, si vegjetacioni i Rragamit të Kastratit, në Bajzë, brigjet shkëmbore të zonës së bregut nga Shegani deri në

59 Han të Hotit, përfshi këtu edhe pyllin e zonës Vukpalaj – Hot, kanë pësuar ndërhyrje të herëpashershme nga njeriu. Dëmtim të theksuar (pothuaj të plotë) ka pësuar pylli i Rragamit; me të cilin është i lidhur edhe dëmtimi i faunës së egër, i shpendëve e gjitarëve, të cilët në të kaluarën kanë populluar këtë zonë si në llojshmëri, ashtu dhe në sasi. Dëmtimet e brigjeve e veçanërisht të pyjeve bregliqenore, kryesisht të kësaj pjese (verilindore), ka bërë që kjo zonë të jetë pothuaj e zhveshur (me përjashtime të “njollave” të pyjeve në sektorin e Dobraçit dhe të Kamicës). Megjithatë ekzistojnë të gjitha mundësitë e rigjenerimit natyror të kësaj pjese shumë të rëndësishme e me vlera të mëdha për folezimin e shpendëve; vlerat e saj janë të lidhura jo vetëm me veçoritë gjeografike, por edhe me atë që një pjesë e saj ndodhet në një pozicion të favorshëm gjeografik të kompleksit liqenor. Lidhur me këtë veçojmë sipërfaqen bregliqenore Shegan–Kamicë– Vukpalaj (duke përfshirë këtu liqenin e Hotit). - Vegjetacioni i bregut lindor ka pësuar ndryshime si pasojë e ndërhyrjeve direkte dhe indirekte të njeriut; me veprimtarinë e tij ka ndodhur tjetërsimi i sipërfaqeve të tëra, duke i shndërruar ato në toka bujqësore. Ky ndryshim është pasuar edhe me ndryshime në faunën tokësore apo ujore të Liqenit të Shkodrës, për vetë faktin se në këtë rast është dëmtuar baza strehuese e folezuese. Kalimi i sipërfaqeve të tëra në tokë bujqësore mbart me vete edhe rrezikun që shkaktojnë lëndët e ndryshme kimike, si plehrat kimike, insekticidet, herbicidet, etj. - E rëndësishme është mbrojtja nga kullotjet, prerjet e paligjshme dhe shfrytëzimi irracional i atyre specieve që kanë vlera ekonomike si shelgjishtet, kallamishtet, frysa dhe zhavari i kënetës, të cilat janë të një rëndësie të veçantë përsa i përket rolit në zhvillimin e ornitofaunës, etj.. - Zvogëlimi i vlerave peizazhore, pakësimi i sipërfaqeve të pyllëzuara, pakësimi dhe dëmtimi i vegjetacionit dhe florës ujore, ka për pasojë një frenim të zhvillimit të turizmit. Në këtë drejtim, me pasoja është edhe zhvillimi i "lulëzimeve algore", i baktereve – agjentë të sëmundjeve, etj.

60 C. Në aspektin shëndetësor Ndotja e ujërave nga mbeturinat e ngurta e sidomos nga derdhja e ujërave të zeza, përbën rrezik për sëmundje të ndryshme bakteriale dhe virale. Në zonat e plazheve janë konstatuar përqendrime bakteriale mbi normat e lejuara (ndër to Echerechia coli).

Rreziqet në sektorin e peshkimit: • U rrit numri i peshkatarëve (një numër i madh i të cilëve nuk e njihnin fare peshkimin); • Filloi gjuetia me mjete, dimensionet e të cilave peshkonin dhe breznitë e reja të peshkut; • Evidentohet një gjueti intensive në periudhën e riprodhimit; • Evidentohet bllokimi i “grykave” në periudha të qarkullimit të peshkut; • U ndërpre furnizimi i liqenit me rasate peshku; • Evidentohet dhe merr “zhvillim” gjuetia intensive me lëndë plasëse dhe korrent, kryesisht në gryka, vendpërqendrime dhe buzë brigjeve, vende këto që mbajnë numër të madh larvash.

Rreziqet për ornitofaunën Ndër shkaqet e dëmtimi të shpendëve veçojmë shqetësimin nga veprimtaria njerëzore. Këtu përfshihen: • Format ilegale të gjuetisë së shpendëve; këtu përmendim kryesisht gjuetinë jashtë sezonit, si dhe gjuetinë e pa kriter, duke nënkuptuar në rastin e fundit dëmtimet e shpendëve të kërcënuar dhe me shkallë të ndryshme rrezikimi nga njëra anë dhe “persekutimin” dhe vrasjen e të vegjëlve nga ana tjetër. • Format ilegale të gjuetisë së peshqve; nisur nga fakti se peshqit përbëjnë burim kryesor të të ushqyerit të shpendëve të ujit, peshkimi me mjete jo profesionale ka dëmtuar dhe zvogëluar rezervat e peshkut. • Shkatërrimi i habitateve të foljezimit. Lidhur me sa më sipër duhet bërë kujdes i veçantë për zonat Shegan Kamicë dhe Bishti Qenisë.

61 4.3 Faktorët Kërcënues

Gjuetia pa kriter Në Liqenin e Shkodrës ushtrohet gjuetia e peshkut dhe e shpendëve. Ka disa dekada, por veçanërisht këto të fundit, gjuetia e peshkut është zhvilluar jashtë kontrollit, me mjete shfarosëse. Peshkimi i shfrenuar ka bërë që për një kohë të shkurtër struktura e popullatave të peshkut të ndryshojë drejt llojeve jo të dëshiruara. Gjuetia e shfrenuar është sot faktori kryesor që po e çon peshkimin drejt kolapsit. Gjuetia e shpendëve, shpesh jashtë kriterit është ndër faktorët që çon në uljen e popullatave dhe folezimit në brigje. Fragmentimi i ujërave të Liqenit është një faktor kërcënues për riprodhimin dhe migrimin e llojeve migratore të peshqve.

Prerjet e bimëve Brigjeve të Liqenit, në stinët e ngrohta zhvillohet një vegjetacion i pasur. Makrofitet lozin një rol të rëndësishëm në këtë ekosistem. Ato janë prodhuesit kryesorë të Liqenit. Makrofitet e brigjeve janë një strehë e rëndësishme për faunën e bollshme të Liqenit, por gjithashtu edhe mjedise të përshtatshme për riprodhimin e shumë specieve. Prerjet e drurëve në sipërfaqet me pyje të bregut të Liqenit, prerja e kallamishtes, frysës dhe zhavarit, dëmtimi i sipërfaqeve bimore nën ujë dhe ato notuese, sjellin shkatërrime në shoqërimet bimore e sidomos në rrezikimin e zhdukjes së llojeve bimore, por edhe kërcënimin për zhdukje të shumë llojeve shtazore të cilat jetojnë dhe riprodhohen aty.

Ndryshimet e rregjimit ujor Prej rreth një shekulli, kur për herë të fundit Drini filloi të derdhet në Bunë, Liqeni i Shkodrës ka një regjim të shqetësuar hidrologjik. Kur prurjet janë të mëdha Drini pengon Bunën të heqë ujë nga Liqeni dhe për këtë shkak kryesor liqeni dyfishon sipërfaqen e vet. Inondimet karakterizojnë sensibilitetin e lartë ekologjik të Liqenit.

62 Ndërkohë, dalëngadalë ka ndodhur mbushja e Bunës dhe kjo ka sjellë reduktimin e llojeve migruese detare.

Introduktimi i llojeve të reja Në Liqenin e Shkodrës gati 1/3 e llojeve të peshqve janë aloktone. Gati gjysma e këtyre llojeve është introduktuar nga njeriu para tre dekadash. Këto janë lloje ekzotike, të cilët riprodhohen në mënyrë artificiale. Prej gjithë këtyre, tre lloje, karasi, notaku dhe sharmaku janë shtuar aq shumë, sa ndërhyrja për të kufizuar këto popullata ka mjaft vështirësi. Të gjitha këto zhvillime, kuptohet, lënë pasoja në popullatat e llojeve të tjera autoktone të peshqve të Liqenit.

Lëndët ndotëse Lëndët ndotëse industriale janë faktorë me ndikim të madh. Shumë prej tyre duke kaluar në rrjetën ushqimore e shkatërrojnë atë, së bashku edhe me njeriun që i derdh ato në Liqen. Lëndët kimike bujqësore, e sidomos pesticidet, të cilat aktualisht përdoren në pellgun e Liqenit, infiltrojnë në liqen dhe shkaktojnë gjithashtu pasoja jo të vogla. Mbeturinat komunale, janë një shqetësim tjetër i madh, jo vetëm si eutrofizues, por edhe me pasoja të mëdha shëndetësore, për shkak të përmbajtjes së detergjenteve në to. Mbetjet urbane të depozituara në zonat e Shirokës dhe Zogajve infiltrojnë në Liqen dhe bëhen gjithashtu shkaktarë për humbje në biodiversitet.

Prania e njeriut Njeriu po bëhet i pranishëm në Liqen edhe me ndërtime banesash, sidomos për jetesë dhe tregti. Dekadën e fundit janë shtuar shumë edhe mjetet motorrike të peshkimit dhe të transportit në Liqen. Nuk duhet nënvleftësuar edhe prania e njerëzve gjatë brigjeve, fare pranë habitateve të kafshëve të ndryshme. Gjithë këto elemente janë me efekte negative për botën e gjallë të Liqenit.

63 Specie dhe habitate të kërcënuara Është me interes që gjatë menaxhimit të llojeve dhe të habitateve, të bëhet edhe vlerësimi i statusit të llojeve. Në këtë paraqitje të biodiversitetit të zonës së Liqenit në përgjithësi dhe të asaj Shirokë-Zogaj në veçanti listohen disa nga llojet e kërcënuara të bimëve dhe kafshëve, si dhe habitatet e kërcënuara që takohen në Liqenin e Shkodrës, pra të ujit dhe brigjeve të lagështa. Lista e hartuar bazohet kryesisht në vlerësime konsulentësh, në librat e kuq dhe konsideratat e marra.

Në këtë listë përfshihen habitatet me rol më të madh në Liqen. Ato janë zgjedhur duke u nisur nga vlerat që kanë në raport me botën e gjallë të Liqenit, e veçanërisht me shpendët. Gjithashtu në këtë përcaktim janë marrë parasysh faktorë kërcënues, sidomos ndotjet dhe prerjet, por edhe shkalla e kërcënimit e bimëve përbërëse të komunitetit dhe kafshëve banuese në to, të specifikuara në studimin e bashkëlidhur në kapitullin “Anekse”.

Habitate veçanërisht të kërcënuar

- Syri i Sheganit dhe Hurdhanat e Kosanit.

- Livadhet nënujore Shegan.

- Livadhet lundruese të përqendruara në zonën e Shkodër – Bishti Qenisë, Buzë Uji, Hot.

- Kallamishtet - xunkthat Shkodër – Vrakë dhe Buzë Ujit.

- Pyjet e brigjeve, të lokalizuar në zonat: Shegan-Kamicë, Shkodër-Vrakë, Zogaj-Tarabosh-Shirokë

- Zallishtet: Zalli i bardhë, Burgu (Zaruf - Burg), Buzë Gegaj - Zogaj.

64 5. LEHTËSIRAT AKOMODUESE TURISTIKE DHE FURNIZIMI ME USHQIME (Catering)

5.1 Kapaciteti Akomodues

Godinat akomoduese të zhvilluara për qëllime turistike mungojnë në zonë. Ekziston vetëm një restorant në Shirokë që ofron vetëm tri dhoma me tre shtretër secila. Një hotel me kapacitet prej rreth 30 shtretërish është ndërtuar në një kodër me pisha, mjaft përpara se të hysh në zonën e Shirokës. Edhe pse në shtëpitë e Shirokës ka kapacitete për të prezantuar skemën shtrat & mëngjes, atje nuk ka ende një ofertë të tillë, ose shërbimin e lëshimit të dhomave me qira për tregun. Në Zogaj, edhe pse jo shpesh, ofrohet akomodim i dhënë me qira për njerëz të rekomanduar.

Ish Vila e Mbretit Zog, tani në pronësi të Sindikatave të Pavarura, është duke u rikonstruktuar nga një subjekt privat me një kontratë qiraje. Vila dykatëshe ka pësuar disa zgjerime dhe duket se do të përdoret për aktivitete komerciale si hotel. Për shkak të një konflikti ndërmjet palëve, nuk është ende e qartë cili do të jetë funksioni i saj i ardhshëm. Vila fillimisht u ndërtua nga të pasurit e Shkodrës dhe iu dhurua Mbretit Zog. Ajo ndodhet në një pikë dominuese mbi fshatin Shirokë dhe ka një pamje interesante mbi Liqen. Brenda zonës qendrore të mbrojtur në Zogaj janë ndërtuar dy shtëpi prej dërrase nga një shtetas i huaj për qëllime private, duke ofruar shërbim për njerëzit që kanë dëshirë të merren me kanotazh.

Për momentin nuk ka asnjë vend për kamping në zonë.

5.2 Restorantet

Dy restorante janë ndërtuar në zonën e pyllit me pisha në kodër, larg zonës së hyrjes për në Shirokë. Për shkak të funksionimit të tyre sezonal, nuk ishte e mundur të mblidheshin të dhëna për kapacitetin e tyre. Restorantet e paraqitur më poshtë janë shpërndarë përgjatë rrugës nga stacioni i karburantit në breg të Liqenit deri në Zogaj. Restoranti i parë i rradhitur në listë ndodhet afër Shirokës dhe 11

65 restorante të tjerë ndodhen përgjatë rrugës brenda zonës së fshatit Shirokë. Pesë restorante ndodhen përgjatë bregut të Liqenit poshtë rrugës dhe vetëm një kafene ndodhet në fshatin Zogaj. Shumica e restoranteve janë ndërtuar pa leje ose me leje të përkohshme për shfrytëzimin e truallit të dhëna nga Drejtoria e Shërbimit Pyjor. Disa nga restorantet e ndërtuara pa leje kanë zaptuar gjiret natyrale pranë bregut të Liqenit, që përdoreshin për t’u larë para viteve ’90.

Oferta e ushqimit dhe pijes, bazuar në nismën private, për momentin është pjesa më cilësore dhe tërheqëse e shërbimit turistik në zonë. Përgjithësisht, restorantet kanë krijuar emër për ofertë cilësore të kuzhinës “tipike”, për shembull specialiteteve të peshkut. Ato janë vende të preferuara për popullsinë vendase (për shembull për Shkodrën).

Lista e restoranteve është si më poshtë:

Nr. Restoranti Karrige Karrige Shënime brenda jashtë Rrugës për Shirokë 1 Restorant ‘Kraja’ 50 160 Zonë parkimi për 50 makina Në Shirokë 2 Restorant ‘Peshku’ 32 12 Zonë parkimi për 6-7 makina 3 Restorant ‘Voltpam’ 56 32 3 dhoma x 3 shtretër për dhomë 4 Kioskë 32 32 5 Restorant ‘Liqeni i Shkodrës’ 70 28 Shtëpi private 6 Restorant 16 60 7 Pastiçeri ‘Dolce Onda’ 32 50 Shtëpi private 8 Kioskë 24 32 9 Restorant ‘Shiroka’ 56 56

66 10 Restorant ‘Simoni’ 85 64 Ish restorant shtetëror i ndërtuar në 1987, i privatizuar, i rindërtuar në 2000 11 Restorant 16 16 12 Restorant Venecia 40 60 Ndërmjet Shirokës dhe Zogajve 13 Restorant ‘Kapricio’ 60 40 14 Restorant ‘Real’ 80 80 15 Restorant Taverna Shkodrane 70 70 16 Restorant ‘Relax’ 80 70 17 Restorant ‘Panorama’ 26 20 Në Zogaj 18 Kioskë kafene 30 - Totali i karrigeve 855 882

5.3 Aktivitetet e Komunitetit

Peshkimi është një traditë e vjetër e banorëve që jetojnë përreth Liqenit të Shkodrës. Peshkimi në Liqen i përket tri kategorive:

- tregtare,

- në sasi të vogla për përdorim shtëpiak, dhe

- peshkim sportiv.

Numri i njerëzve që praktikojnë peshkimin sportiv është i kufizuar. Zogaj është fshati i vetëm që mbështetet tek peshkimi si mënyra e vetme për të nxjerrë jetesën, ndërsa Shiroka është pjesërisht e varur. Peshkimi së bashku me banorët vendas në varkat e tyre si një atraksion turistik, nuk ofrohet ende si produkt turistik.

Në fshatin Zogaj, pas vitit 1992 është ngritur një ndërmarrje që sot numëron rreth 20 punëtore nga ky fshat, të cilat prodhojnë qilima dhe shtroje sipas kërkesës për tregun vendas dhe shumë rrallë për eksport, ose si suvenire për turistët.

67 Falë pranisë së sherbelës në Malin e Taraboshit, gjendet një numër bletërritësish, sidomos në fshatin Zogaj.

5.4 Strukturat Argëtuese Ekzistuese dhe Aktivitetet brenda Zonës Shirokë- Zogaj

Për momentin, të vetmet struktura argëtuese në zonën Shirokë-Zogaj janë restorantet dhe baret. Siç e përmendëm, i vetmi aktivitet argëtues për momentin është “të ngrënit e të pirit” në restorantet dhe baret e zonës, si dhe shijimi i pamjes mbi Liqen. Çiklizmi si mjet transporti, por dhe si mjet për të shijuar pamjen mbi Liqen, ishte shumë popullor para viteve ’90, por tani nuk praktikohet më.

Gjenden dy anije për transportimin e turistëve dhe për të shijuar liqenin, por asnjë vizitë nuk është organizuar, për shkak se: 1) marrëveshja ndërmjet dy vendeve për të hapur linjën ujore ndërmjet Shkodrës dhe Virpazarit nuk është zbatuar për arsye burokratike; 2) është e nevojshme të përcaktohet korridori dhe rruga në liqe; dhe 3) duhet pastruar ky korridor dhe kjo rrugë nga vegjetacioni nënujor dhe thellimi i tyre pranë bregut për të lehtësuar ndalimin.

Një lidhje me anije është e rëndësishme gjithashtu për të lidhur vend-daljet në liqen gjatë rrugës nga Shkodra në Virpazar.

68 6. OBJEKTIVAT DHE STRATEGJIA, QE BASHKIA KERKON TE ARRIJE, TE NDARA SIPAS ZONAVE.

Bashkia Shkodër ka treguar një interes të veçantë për të siguruar një instrument bashkëkohor të administrimit e të kontrollit mbi territorin e qendrave të banuara Shirokë-Zogaj, duke mbrojtur biodiversitetin e zonës dhe zhvilluar ekonominë lokale dhe rajonale. Një gjë e tillë është reflektuar në të gjitha dokumentet kryesore strategjike e rajonale të hartuara mbas vitit 2000.

Në këtë kuadër është hartuar Plani i Përgjithshëm Rregullues/Plani territorial i Zonës Shirokë-Zogaj. Studimi mbështetet mbi konceptin dhe parimet kryesore të Zhvillimit të Qëndrueshëm, të formuluar:

Zhvillimi i qëndrueshëm arrihet kur zhvillimi i një hapësire plotëson nevojat e brezave të sotëm që jetojnë dhe e shfrytëzojnë atë, duke mos cënuar mundësitë për zhvillimin perspektiv dhe për plotësimin e kërkesave e nevojave, si edhe për zgjedhjen e mënyrës së jetesës për brezat e ardhshëm.

Baza ligjore mbështetëse është ligji aktual “Për Urbanistikën” e veçanërisht neni 22, mbi kompetencat e Departamentit/Seksionit të Urbanistikës në Bashki, i cili në pikën 13 të tij përcakton: Propozon normat e kushtet specifike të urbanistikës dhe ia paraqet për shqyrtim KRRT-së.

Mbështetur në potencialet dhe vlerat mjedisore të zonës Shirokë-Zogaj, zhvillimi ekonomik i kësaj zone do të bazohet në aktivitetet turistike, si edhe në aktivitetet mbështetëse të turizmit. Me interes ekonomik është prania e drufrutorëve të ndryshëm në zona të populluara të bregut lindor; por në veçanti duhet cilësuar prania e ullirit në bregun perëndimor.

Në studim mbështetet zhvillimi i turizmit ekologjik, si një turizëm plotësisht i mundur dhe i realizueshëm. Kjo për faktin se këto zona janë akoma mjaft të ruajtura nga degradimi. Duke u ndodhur fare pranë qendrave urbane ato shërbejnë jo vetëm si mjedise çlodhëse, por edhe një burim i konsiderueshëm të ardhurash. 69

E ardhmja e turizmit në këtë zonë, do të bazohet gjithashtu në partneritetin e aktorëve të sektorit të turizmit, misioni i të cilëve përshkruhet në Strategjinë e Turizmit 2012, si i tillë:

• I krijon mikpritje turistëve dhe për këtë arsye e kupton mikpritjen dhe cilësinë e lartë të shërbimit si një nga elementët më të rëndësishëm brenda produktit turistik; • Mbron dhe madje zhvillon mjedisin në mënyrë aktive; • Mbështet trashëgiminë kulturore.

Dokumenti kryesor mbi të cilin mbështetet Plani Territorial dhe Rregullorja e zonës Shirokë-Zogaj, mbetet Vizioni i formuluar në Planin Strategjik të Veprimit (Banka Boterore), sipas të cilit: Shkodra është një zonë ndërkufitare njëtrajtësisht e mbrojtur. Niveli i mbrojtjes të jetë në përputhje me standardet e larta mjedisore, cilësi të lartë të ujit dhe diversitetit të pasur biologjik. Liqeni i Shkodrës është një zonë për aktivitet të qëndrueshëm dhe ofron eksperiencë autentike ekologjike, historike, kulturore, rurale dhe edukuese ne shumë vende, për të parë e vizituar. Mjedisi është integruar me zgjuarsi në një ekonomi rajonale përsa i përket turizmit të qëndrueshëm, peshkimit, prodhimit të pastër ushqimor, bimëve mjeksore, ujit të pastër etj. Liqeni është përdorur vazhdimisht me bashkëpunim ndërkufitar menaxhim dhe mbrojtje të lartë ekosistemi

Një nga dokumentet kryesore mbi të cilat është mbështetur hartimi i Planit Territorial dhe Rregullores së Shirokë-Zogaj, është edhe Plani Strategjik për Zhvillimin Ekonomik për vitin 2005-2015, të hartuar nga Bashkia Shkodër, e veçanërisht në Matricat e zbatimit të planit strategjik, ku përcaktohen prioritetet dhe projektet prioritare: 1- Q 1:O3: PG1:p5, nr 18: Ngritja e një sistemi për menaxhimin e integruar të ekosistemit të Liqenit të Shkodrës 60- Q 4:O1: PG1:p2: Zhvillimi i planit të pjesshëm urban për zonën Shirokë-Zogaj 70 27- Q 1:O5: PG1:p6: Nxitja e turizmit familjar dhe agro-turizmit në Shirokë e Zogaj 97- Q 5:O4: PG1:p3: Rikonstruksion i qendrave shëndetësore në Shirokë e Zogaj

Plani Territorial dhe Rregullorja e bregut të Liqenit të Shkodrës ka për qëllim të përmbushë kriteret: • Të paraprijë e të koordinojë zhvillimin e investimeve private e publike, në këtë zonë, në përputhje me strategjinë dhe planin rajonal. Investimet e kapitaleve duhet të vendosen në hapësirat ku krijohen mundësi për përdorim miks, pranë institucioneve kulturore dhe atraksioneve me vlera të veçanta. • Të bazohet në politikat e përgjithshme që rrjedhin nga legjislacioni shqiptar, studimet strategjike e rajonale, si edhe ato mbi biodiversitetin, konventat ndërkombëtare dhe dokumentet e tjera që kanë lidhje me zhvillimin e bregut të Liqenit në të dy anët e tij (Shkodër e Mal i Zi), panoramës së tij dhe përqasjet e përzgjedhura për zhvillim. • Në këtë kuadër, do të zhvillohet peshkimi, si aktivitet për mbështetjen e turizmit, nëpërmjet furnizimit të restoranteve dhe peshkimit si sport, duke përjashtuar krejtësisht peshkimin me mjete plasëse. Do të zhvillohet turizmi familjar dhe të gjitha aktivitetet e ndryshme turistike, që nuk krijojnë konflikt me statusin dhe biodiversitetin e zonës.

71 7. MENDIMET, SUGJERIMET DHE PROPOZIMET E PERFITUARA NGA PROCESI I PERFSHIRJES QYTETARE

Në zonën nga Ura e Bunës deri në Shirokë e më pas nga zona e banuar e Shirokës, deri në afërsi të Zogajve, janë zhvilluar kryesisht bizneset e veçanërisht restorantet. Në Zogaj e në zonën nga Zogaj deri në kufi me Malin e Zi, nuk ka aktivitete turistike të zhvilluara në breg të Liqenit ose në anën e Malit të Taraboshit. Grupi i studimit vendosi të kontaktojë personalisht me përfaqësuesit e këtyre bizneseve, në mënyrë që të siguronte opinionet dhe interesat e tyre për zhvillimin e zonës. Nga vëzhgimet e mëparshme në terren, grupi i studimit, në të cilin është përfshirë edhe arkitektja malazeze e peizazhit, ka konstatuar se një pjesë e madhe e restoranteve, të ndërtuara mbas vitit 1990, janë vendosur në breg të Liqenit, duke krijuar konflikt me statusin e “Zonës së Mbrojtur”. Në këtë zonë janë ndërtuar edhe dy ndërtime shtetërore dykatëshe për peshkatarët. Një pjesë e ndërtimeve të vendosura në breg të Liqenit janë pjesërisht mbi mbushje (në ujë) dhe kryesisht në zonat e plazheve tradicionale, ndonëse plazhet nuk shfrytëzohen nga turistët vendas. Mosfunksionimi i plazheve ka sjellë edhe degradimin dhe ndotjen e tyre. Heqja e mbetjeve urbane në zonën e Shirokës e të Zogajve mbetet problematike, mbasi nuk ka asnjë lloj organizimi nga Bashkia e Shkodrës. Ndërtime të reja, madje edhe të larta me 3-5 kate, gjithashtu janë realizuar e po vazhdojnë të ndërtohen edhe në faqen e malit, brenda Zonës së Mbrojtur. Ndërtimet janë realizuar me betonarme e tullë, pra janë ndërtime të rënda. Vlen të theksohet se këto ndërtime janë krejt pa leje ndërtimi e të vendosura në mënyrë të rastësishme e pa studime. Disa nga këto ndërtime janë realizuar të shkëputura dhe në distancë të konsiderueshme nga njëra tjetra. Në këto raste, përveç dëmtimit të zonës së mbrojtur, mbetet problem pajisja me infrastrukturën e përshtatshme inxhinierike (rrugë, ndriçim, ujësjellës e kanalizim).

72 Në kushtet që Plani Territorial dhe Rregullorja duhet të mbajë një qëndrim ndaj këtyre ndërtimeve, u intervistuan menaxherët e restoranteve kryesore, veçanërisht të atyre që janë ndërtuar në breg të Liqenit dhe në qendër të Shirokës.

7.1 Intervista me Komunitetin e Biznesmenëve

Datë 22/11/2007 Grupi i studimit i drejtuar nga Koordinatori i Projektit, z. Shpëtim Quku, organizoi takimet me biznesmenët e zonës së Shirokës, veçanërisht me pronarët dhe menaxherët e restoranteve kryesore, me të cilët u diskutua mbi bazën e një blloku pyetjesh. Pyetjet u formuluan në mënyrë të tillë që të mund të sigurohej informacioni më i gjerë i mundshëm në lidhje me ecurinë e biznesit, mbi origjinën e pronësisë mbi tokën dhe mbi godinën, dokumentacionin mbi statusin aktual të pronësisë, interesit për përmirësimin dhe rritjen e aktivitetit, si edhe mbi pengesat për një rritje të mëtejshme të shumëllojshmërisë së shërbimeve. Përgjigjet mund të përmblidhen si më poshtë: • Pjesa më e madhe e investimeve është e përqendruar në shërbimin e restoranteve e veçanërisht në restorantet me bazë gatimi peshkun e Liqenit. Në pjesën më të madhe të restoranteve aktiviteti është mesatar, madje me një rënie të ndjeshme në dy vitet e fundit. • Origjina mbi pronësinë e tokës, për shumicën e restoranteve të ndërtuara pas vitit 1990, është e padokumentuar. Restoranti “Kraja”, i ndërtuar në breg të Liqenit (ndërmjet Urës së Bunës dhe Shirokës), është ndërtuar mbi një pjesë trualli të blerë nga shteti (5000 m2). • Një pjesë e restoranteve është ndërtuar në toka të marra në përdorim nga Drejtoria e Shërbimit Pyjor kundrejt qerasë, ndërkohë që një pjesë tjetër ka ndërtuar krejtësisht në mënyrë abuzive (truall i zaptuar dhe ndërtim pa leje). • Pjesa më e madhe e pronarëve të restoranteve të rinj kanë aplikuar me procedurat e legalizimit. • Bizneset e reja në qendër të Shirokës janë të zhvilluara në godina ekzistuese, private ose të privatizuara nga shteti. Lokali i vjetër (Simoni) në qendër të Shirokës, i ndërtuar në vitin 1987 dhe i rikonstruktuar në vitin 73 2001, ka pronësi të rregullt të përfituar në formën e privatizimit. Me dokumentacion të rregullt janë edhe restorantet e vendosura në ½ pjesë të kabinave të plazhit (e përfituar nga pronarët e vjetër të tokës, me të drejtën e parablerjes). Pjesa tjetër e objektit, ½ pjesë e kabinave të plazhit, ka mbetur ende pa pronar dhe si e tillë po shkatërrohet. Vlen të përmendet pastiçeria në katin e parë të një godinë private ekzistuese, të restauruar me shume kujdes nga pronarët e saj të rinj. • Pjesa më e madhe e pronarëve të restoranteve kanë interes të rrisin, të fuqizojnë e të zgjerojnë bizneset e tyre në drejtim të përmirësimit të kushteve të restoranteve dhe krijimit të kapaciteteve për akomodim disa ditor (me fjetje). Mungesa e dokumentacionit mbi pronësinë e tokës mbetet pengesa kryesore për të plotësuar dokumentacionin për leje ndërtimi pranë strukturave përgjegjëse. • Problem për të gjithë zonën nga Ura e Bunës deri në kufi me Malin e Zi mbetet infrastruktura inxhinierike, kryesisht kanalizimi i ujërave të zeza. Furnizimi me ujë të pijshëm lë shumë për të dëshiruar, mbasi në pjesën më të madhe realizohet me puse vetjake.

7.2 Takim me Banorët e Zogajve

Datë 23/11/2007 Grupi i studimit, së bashku me Kryetarin e Njësisë Administrative Nr.1, i drejtuar nga Koordinatori i Projektit, z. Shpëtim Quku, organizoi takimin me banorët e Zogajve, të kryesuar nga Kryeplaku i zonës. Zogaj është një zonë e banuar me banorë autoktonë e të vendosur

74 në prona gjithashtu autoktone, ndonëse nuk kanë dokumente të rregullta pronësie. Banorët e Zogajve kanë një ndjenjë të fortë komuniteti dhe bashkëpunimi, ndërkohë që janë mjaft konservatorë për të pranuar migrim nga zonat e tjera. Plazhet tradicionale në këtë zonë janë të pastra e të paprekura, ndonëse mbas vitit 1990 nuk shfrytëzohen plotësisht për banja, as nga banorët vendas e as nga pushues të tjerë. Në kushtet që pothuaj e gjithë ekonomia mbështetet mbi peshkimin, vërehet se ka mungesë të theksuar të investimeve në krahasim me pjesën tjetër të bregut të Liqenit. Sherbela është një bimë medicinale që njihet e mblidhet nga banorët e Zogajve, ndonëse kjo zonë është e njohur edhe për disa lloje bimësh të tjera.

Takimi me përfaqësuesit e komunitetit të Zogajve u zhvillua në një godinë të re dykatëshe, të ndërtuar për peshkatarët në breg të Liqenit. Kjo godinë është nga ndërtimet e reja të pakta, që janë ndërtuar në këtë zonë pas vitit 1990.

Nga diskutimi me banorët e kësaj zone rezulton: • Banorët e Zogajve, ndonëse janë pronarë autoktonë në këtë zonë, nuk kanë dokumentacion të rregullt mbi tokën dhe banesat. Disa banorë deklarojnë se dokumentet e origjinës mbi pronat janë në Zyrat e Kadastrës, ndonëse asnjë prej tyre nuk ka ndërmarrë ndonjë veprim, për të siguruar dokumente të rregullta pronësie. • Banorët e Zogajve kanë aplikuar për legalizimin e pronave dhe ndërtimeve të vjetra, pa qenë të ndërgjegjësuar për procedurat dhe procesin e legalizimit. Ata nuk janë informuar në lidhje me rrugët që duhet të ndjekin, për t’u pajisur me dokumente pronësie. Më pas, nga interesimi pranë strukturave përgjegjëse në Bashki, jemi informuar që rruga e vetme për pajisjen e tyre me dokumente mbetet rruga gjyqësore. Në kushtet aktuale ekonomike të banorëve të Zogajve, do të jetë shumë i vështirë përballimi i proceseve gjyqësore për sigurimin e dokumenteve të pronësisë. • Infrastruktura inxhinierike e zonës lë shumë për të dëshiruar. Mungon krejtësisht kanalizimi i ujërave të zeza dhe mbledhja e organizuar e mbetjeve urbane. 75 • Banorët janë të interesuar për të ndërtuar rrugën në mal (mbi godinat), traseja e së cilës është natyrale, por shumë e ngushtë dhe e kalueshme me vështirësi. • Banorët janë shumë të interesuar të zhvillojnë turizmin familjar, por niveli i ulët ekonomik i tyre nuk lejon përmirësimin e kushteve në godinat ekzistuese. • Disa nga familjet e zhvillojnë turizmin familjar vetëm me bazë fisnore ose miqësie, mbasi mentaliteti i zaganjorëve nuk lejon pranimin e personave të huaj në shtëpi. Krijimi i mjediseve të ndara për pushuesit do të ndikonte ndjeshëm në zhvillimin e turizmit familjar.

7.3 Takim me Banorët e Shirokës

Datë 23/11/2007 Grupi i studimit së bashku me Kryetarin e Njësisë Administrative Nr.1, i drejtuar nga Koordinatori i Projektit, z. Shpëtim Quku, organizoi takimin me banorë, peshkatarë, mësues e biznesmenë të zonës së Shirokës. Takimi u prit me interesim nga banorët shirokas. Shiroka është një zonë e banuar pjesërisht me banorë autoktonë e të vendosur në prona gjithashtu autoktone e pjesërisht me banorë të vendosur në prona të blera nga pronarët autoktonë që përpara vitit 1990. Për shkak të mundësive të kufizuara për punësim në Shirokë para vitit 1990, një pjesë e madhe e banorëve kanë shitur banesat e tyre dhe janë vendosur në Shkodër për të siguruar punë. Shitja e banesave para vitit 1990 nuk shoqërohej me shitjen e tokës, mbasi toka ishte krejtësisht shtetërore dhe nuk lejohej shit-blerja e saj. Në këto kushte, vetëm një pjesë shumë e vogël e banorëve autoktonë kanë dokumentacion të rregullt pronësie mbi tokën dhe banesën. Pjesa më e madhe e 76 banorëve nuk kanë një dokument pronësie mbi tokën dhe nuk kanë tentuar të plotësojnë dokumentet sipas legjislacionit në fuqi. Kjo justifikon edhe faktin që edhe pronarët e vjetër (të para viteve ’90), kanë aplikuar për përfshirje në procedurat e legalizimit.

Banorët e Shirokës, në përgjithësi, nuk kanë zhvilluar aktivitete në ndërtime jashtë pronave të tyre. Ndërtimet e jashtëligjshme, janë realizuar nga biznesmenë të ardhur nga zona të tjera.

Plazhet tradicionale, në përgjithësi, janë zënë nga restorantet dhe janë shumë të ndotur. Në zonat ku nuk ka ndërtime, ka ende plazhe zhavorrishte, të pastra e të paprekura, ndonëse shfrytëzohen shumë pak për banja, kryesisht nga të huajt.

Sherbela është një bimë medicinale që njihet e mblidhet nga banorët e Shirokës, ndonëse e gjithë zona është e njohur për disa lloje bimësh të tilla.

Takimi u zhvillua në tercën e objektit ekzistues “ Simoni”, në qendër të Shirokës. Nga diskutimi me banorët rezulton: • Një pjesë e banorëve autoktonë deklarojnë se dokumentet e origjinës mbi pronat janë në Zyrat e Kadastrës, ndonëse vetëm një pjesë shumë e vogël e tyre ka dokumentacion të rregullt mbi pronën. • Banorët e Shirokës, kanë aplikuar për legalizimin e pronave dhe ndërtimeve të vjetra e të reja. Një pjesë e tyre nuk kanë qenë të ndërgjegjësuar për procedurat dhe procesin e legalizimit. • Infrastruktura inxhinierike e zonës lë shumë për të dëshiruar. Mungon krejtësisht kanalizimi i ujërave të zeza dhe mbledhja e organizuar e mbetjeve urbane. • Banorët janë shumë të interesuar për të ndërtuar segmentin e rrugës në afërsi të Vilës së Zogut dhe shkollës, e cila ekziston si trase, por nuk është e shtruar.

77 • Banorët janë shumë të interesuar të zhvillojnë turizmin familjar, por niveli i ulët ekonomik për pjesën më të madhe të këtyre familjeve, nuk lejon përmirësimin e infrastrukturës e të shërbimeve në godinat ekzistuese. Disa nga familjet e zhvillojnë turizmin familjar në banesat ekzistuese, por kryesisht me bazë fisnore ose miqësie. Mungesa e mjediseve të ndara për pushuesit është pengesa kryesore për zhvillimin e turizmit familjar sipas parametrave bashkëkohore. • Përcaktimi i një objekti të ri për zhvillimin e mësimit të shkollës 9-vjeçare, është imediat, mbasi godina ekzistuese duhet të lirohet në fund të këtij viti shkollor. • Të përmirësohet shërbimi i kontrollit pyjor, mbasi sherbela dhe bimët e tjera medicinale largohen nga zona në mënyrë abuzive. • Një grupim nga pjesëmarrësit në takim është pro legalizimit të lokaleve pa leje në breg të Liqenit, ndërsa një pjesë tjetër është kategorikisht kundër lejimit të tyre. • Komuniteti i Shirokës është shumë i interesuar që kjo zonë të disiplinohet me studim urbanistik e të aplikohen mekanizma të fortë për zbatimin e tij.

78 8. ZONIMI FUNKSIONAL

• Përcaktimet që influencojnë mbi pronësinë mbi tokën dhe vlerësimin e saj sipas funksioneve, mënyrës së zbatimit nëpërmjet studimit urbanistik pjesor, intensitetit dhe tipologjisë së ndërtimeve

• Klasifikimi në zona funksionale të territorit që përfshihet nga plani, duke u mbështetur në gjendjen ekzistuese, në përdorimet e mundshme, në dendësitë e banimit, në infrastrukturat inxhinierike e sociale, si edhe rregullat që duhen ndjekur brenda secilës prej tyre për të ndryshuar destinacionin e përdorimit.

8.1 Kriteret e Përzgjedhjes së Zonimit Funksional

Territoret e zonës Shirokë-Zogaj, me sipërfaqe respektive 66 ha dhe 80 ha, janë përfshirë në kufirin administrativ të qytetit të Shkodrës që nga Janari i vitit 1997, por ende nuk janë përfshirë brenda Vijës Kufizuese (Vija e Verdhë) të qytetit.

Kriteret e zhvillimit të zonës në studim dhe specifikimet për secilën zonë janë mbështetur në dokumentet ligjore të miratuara në lidhje me statusin e zonës, sipas VKM nr. 683, datë 2.11.2005, për përfshirjen e Liqenit të Shkodrës në Listën e Ramsarit dhe VKM nr. 684, datë 2.11.2005, për përcaktimin e statusit të zonës në kategorinë “Rezervat Natyror i Menaxhuar / Zonë e Menaxhuar e Habitateve dhe Specieve”

Statusi dhe niveli i mbrojtjes për secilën zonë janë bazuar mbi kriteret e “Qendrës Botërore për Mbrojtjen e Natyrës” dhe legjislacionit shqiptar për këtë kategori: Ligji nr. 8906, datë 6.06.2002 “Mbi Zonat e Mbrojtura”, në nenin 4/ç të tij, përcakton kategorinë “Rezervat Natyror i Menaxhuar / Zonë e Menaxhuar e Habitateve dhe Specieve”, në kategorinë IV të mbrojtjes dhe në nenin 9 të tij përcaktohen kriteret për kufizimin e zhvillimit të këtyre zonave, të cilat specifikohen në nenin 9/2: 79 Brenda Zonës së Mbrojtur zbatohet kategoria e III e Mbrojtjes, ku ndalohet: a) Ndryshimi i statusit natyral të rezervateve e burimeve ujore, liqeneve dhe sistemeve; b) Grumbullimi i kimikateve; c) Qarkullimi dhe parkimi i automjeteve jashtë rrugëve dhe vendeve të parashikuara; ç) Mbledhja e bimëve, mineraleve, materialeve arkeologjike dhe gurëve; d) Krijimi i bazave për qëllime mbrojtje ushtarake; e) Vendosja e reklamave të mëdha, përveç atyre që tregojnë objektivat e zonës së mbrojtur; f) Alpinizmi, kampingjet dhe ndezja e zjarreve jashtë zonave të përcaktuara në studim.

Gjithashtu në nenin 9/3, theksohet: Aktivitetet e përcaktuara në paragrafin 2 të nenit 5 të këtij ligji, sipas të cilit: Brenda Rezervatit Strikt Natyror aplikohet niveli i parë i mbrojtjes, ku ndalohet: a) Prerja e drurëve dhe shkurreve; b) Përdorimi i kimikateve bujqësore; c) Ndërtime të çdo lloji; d) Gërmimi i mineraleve; e) Gjuetia dhe peshkimi; f) Ndriçimi me zjarr; g) Ngritja e ngrehinave për blegtorinë dhe kullotja e tyre; h) Ndërtimi i komplekseve për argëtim dhe sporte; i) Përdorimi i shtigjeve nga të huajt, përveç pronarëve të tyre ose personave që e përdorin atë; j) Qarkullimi me mjete të çdo lloji, përveç mjeteve të administratës së mbrojtjes së rezervatit dhe atyre të mbrojtjes nga zjarri; k) Lundrimi me anije, kanoe dhe mjete të tjera lundrimi; l) Riprodhimi intensiv i kafshëve për gjueti.

80 Ligji nr. 9103, datë 10.7.2003 “Për Liqenet Ndërkufitare”, në nenin 7 të të cilit përcaktohen elementët e mbrojtjes së mjedisit, nëpërmjet: a) Forcimit të zbatimit të kuadrit ligjor ekzistues; b) Zbatimit të metodave statistikore shkencore, teknike, teknologjike, kimike e biologjike, të cilat sigurojnë cilësi dhe sasi të indikatorëve natyralë mbi ujin, për mbrojtjen dhe promovimin e mbijetesës së biodiversitetit; c) Zhvillimit dhe zbatimit të menaxhimit, duke përfshirë të gjithë komponentët mjedisorë dhe aktivitetet që mund të kryhen në ujë, peshkim, pylltari, bujqësi, turizëm, komunikacion dhe industri; d) Zhvillimit dhe zbatimit të programeve konkrete të monitorimit; e) Zbatimit me rigorozitet të kërkesave dhe parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm; f) Sigurimit dhe përdorimit të frytshëm të mjeteve financiare.

Mbështetur në studimin e veçantë mbi peizazhin, vlen të theksohet se një objektivat kryesore të studimit të zonës Shirokë-Zogaj është përshtatja e ndërtimeve të reja me peizazhin, në mënyrë të tillë që të lihen të pacënuara tiparet kryesore të natyrës. Vlerat natyrore të zonës dhe karakteristikat e veçanta të peizazhit / panoramës duhet të ruhen dhe të inkorporohen në mënyrë harmonike me peizazhin kulturor të saj. Studimi parashikon që të garantojë zhvillim të qëndrueshëm në të dy vendbanimet ekzistuese Shirokë dhe Zogaj. Studimi parashikon gjithashtu ruajtjen e vlerave të fshatit Zogaj, nëpërmjet konservimit dhe rehabilitimit të vlerave ekzistuese të tij. Në një hapësirë të përshtatshme pranë vendbanimit të Shirokës, në zonën e pyllit artificial pranë saj, do të planifikohen shërbime të ndryshme turistike. Hapësira nga Buza Gegaj deri në Shirokë, e cila përfshin zonën e pishave dhe është atraktive për vendasit dhe vizitorët, duhet të parashikohet për turizëm dhe aktivitete rekreative.

81 Zona nga Shiroka në Zogaj është identifikuar si një korridor i hapur panoramik, i cili karakterizohet nga ruajtja e identitetit të veçantë të krejt zonës. Të gjitha habitatet e rëndësishme të vegjetacionit janë të përfshira në hapësirën e këtij korridori. Plazhet e vegjël me zhavorrishte janë një nga atraksionet kryesore të zonës, që ofrojnë banjat, notin, udhëtimin me varka dhe shijimin e peizazhit të ruajtur. Zonat e degraduara nga nxjerrja e gurëve dhe zhavorrit do të restaurohen, duke aplikuar masa biologjike e teknike. Këto hapësira mund të përdoren për ndërtimin e restoranteve dhe të hapësirave të mëdha për parkime për turistët.

8.2 Zonat Sipas Funksioneve

• Zona e banimit – Zona e rehabilitimit dhe restaurimit (Vendbanimet ekzistuese, para vitit 1990) • Zona e zhvillimit + banimit (Vendbanimi i ri mbas vitit 1990) • Zona e Mbrojtur / Konservimit të Biodiversitetit + Trashëgimisë Kulturore (core zone) • Zona e Zbutur / Mbrojtëse (buffer zone) / Korridori i peizazhit të hapur + Zona breg liqenore me plazhet • Zona e aktiviteteve turistike dhe rekreative - Zona e menaxhimit • Zona e Gjelbër - Rikultivimit • Zona e evakuimit • Rekomandime

8.2.1 Zona e Banimit

Zona e banimit përfshin vendbanimet tradicionale Shirokë e Zogaj para vitit 1990, si edhe vendbanimin e ri të krijuar në vazhdimësi të Shirokës pas vitit 1990. Studimi parashikon që vendbanimet tradicionale Zogaj dhe Shiroka, si qendra të formuara, do të zhvillohen në mënyrë të kufizuar, duke ruajtur natyrën dhe

82 formën e panoramës e të peizazhit, gjallërinë e kulturës, traditën e ndërtimeve dhe simbolikën e zonës.

Ndërhyrjet në këtë zonë do të konsistojnë në: • Rritjen e kontrolluar / moderuar te dendësisë së banimit, sipas parametrave bashkëkohorë dhe të Rregullores së Urbanistikës; • Plotësimin e hapësirave boshe, duke respektuar pronësinë mbi tokën dhe rregullat urbanistike të përcaktuara në Rregulloren e Urbanistikës; • Plotësimin e zonës së banimit me funksionet e nevojshme, në përputhje me funksionet e lejuara; • Përmirësimin e ambientit ndërmjet objekteve, sistemimin e hapësirave, sistemimin e gjelbërimit dhe mirëmbajtjen e elementëve natyrorë të zonës; • Përmirësimin e infrastrukturës inxhinierike, në përputhje me nevojat e shtesës së popullsisë dhe normave bashkëkohore; • Përmirësimin dhe mirëmbajtjen e rrugëve ekzistuese, si dhe ndërtimin e rrugëve të reja në funksion të zhvillimit të zonës; • Sigurimin e hapësirave të nevojshme për objektet shkollore e parashkollore, sipas normave, si dhe të shesheve të lojërave për fëmijë; • Sigurimin e hapësirave të nevojshme për parkime; • Sigurimin e hapësirave të gjelbërta, sipas normave në përputhje me rregullat urbanistike të përcaktuara në Rregulloren e Urbanistikës.

8.2.1.1 Zona e Banimit / Zonat e Rehabilitimit dhe të Restaurimit (Vendbanimi tradicional Shirokë-Zogaj, para vitit 1990)

Zonat e rehabilitimit dhe restaurimit duhet të paraqesin karakterin dhe dendësinë e disa lagjeve të vjetra karakteristike të vendbanimit. Struktura ekzistuese e këtyre lagjeve është kryesisht me ndërtime vilash, 1-2 kate me parcela të vogla. Zhvillimi i këtyre zonave do të bëhet me shumë kujdes, duke lejuar ndërhyrje në rritje të volumit të ndërtesave ekzistuese deri në masën 20%-25%, në një shkallë të tillë që të mos cënohet karakteri, gjelbërimi, lartësia

83 maksimale e ndërtimeve dhe dendësia e tyre. Ndërtimet e reja do të lejohen vetëm në rast se plotësohet koeficienti për shfrytëzimin e parcelës: 35% për parcelat që ndodhen në kryqëzimet e rrugëve dhe 30% për parcelat e mesit. Në këtë zonë do të lejohen ndryshime destinacioni të kateve të para në përputhje me funksionet e lejuara, në mbështetje të projekteve të veçanta konstruktive e arkitektonike të miratuara sipas legjislacionit në fuqi.

Objektivat e ndërhyrjes në këtë zonë synojnë në rehabilitimin e ndërtimeve, strukturave ndërtimore dhe elementeve me vlera të veçanta, në përmirësimin e treguesve të zonës në përputhje me standardet bashkëkohore, në plotësimin e zonës me shërbimet e domosdoshme, si dhe në rritjen e cilësisë së banimit në zonë. “Vila e Zogut”, e cila përfaqëson vlera kulturore e historike të Shirokës, duhet të trajtohet me kujdes të veçantë. Ky objekt duhet të restaurohet, duke u mbështetur në arkitekturën fillestare dhe materialet e përdorura në rifiniturat e jashtme e duke mos cënuar vlerat unikale të tij. Bashkia duhet të ushtrojë

84 kompetencat e saj për të mos lejuar dëmtimin e objektit për shkak të konfliktit aktual mbi pronësinë e tij. Të rivlerësohen punimet e ndërtimit që po kryhen në pjesën e pasme të këtij objekti. Në këtë zonë do të lejohen restaurime dhe rikonstruksione të ndërtimeve ekzistuese, të cilat nuk cënojnë fizionominë e zonës, duke respektuar rregullat e urbanistikës të përcaktuara në Rregulloren e Urbanistikës, pa cënuar vlerat peizazhistike e mjedisore të saj.

Funksionet e lejuara • Banesa njëfamiljare (tip vile me 1-3 kate); • Shkolla fillore e të mesme; • Institucione të edukimit parashkollor; • Supermarkete (të veçanta, apo të integruara në objekte të tjera); • Dyqane të shitjes me pakicë, reparte të riparim-shërbimeve dhe reparte të vogla prodhimi me teknologji jo ndotëse (bukë, pastiçeri, etj.); • Institucione administrative (zyra, shërbim shëndetësor, bankar, komunal) • Garazhe (të veçanta, të bashkëngjitura apo të integruara në objekt)

Në parcelat e vilave rekomandohet rritja e luleve, perimeve dhe pemëve frutore.

Ndërhyrjet në këtë zonë do të konsistojnë në: • Përdorimin e objekteve publike për aktivitete ditore, të cilat gjallërojnë jetën kulturore të komunitetit, duke përfshirë ngrënien, tregtimin; • Rritjen e volumeve në objektet ekzistuese në masën 20%-25%, duke respektuar rregullat urbanistike të përcaktuara në Rregulloren e Urbanistikës; • Funksionet e lejuara të shërbimit të realizohen mundësisht brenda objekteve ekzistuese, ose pranë tyre, duke respektuar rregullat urbanistike; • Rritja e dendësisë së banimit në këtë zonë duhet të lejohet 15% deri në 20% të dendësisë ekzistuese të banimit;

85 • Ndërtimet në parcelat e lira të jenë me lartësi të kufizuar deri në 3 kat (10m lartësi) dhe me koeficient të shfrytëzimit të parcelës 30%-35%; • Rikonstruksionet e hapësirave të brendshme të godinave të kryhen për përmirësimin e cilësisë së shërbimit për qëllime turistike; • Restaurimi i fasadave të jashtme të kryhet duke ruajtur elementet me vlera arkitektonike e historike, si edhe materialet ndërtimore të përdorura; • Mbrojtja e tipareve karakteristike të objekteve gjatë restaurimit të shoqërohet edhe me mbrojtjen e gjelbërimit karakteristik të zonës; • Të kufizohet në maksimum trafiku me automjete në brendësi të zonës.

8.2.1.2 Zona e Banimit / Zona e Zhvillimit (Vendbanimi mbas vitit 1990)

Në këtë zonë përfshihen vendbanimet e reja të krijuara mbas vitit 1990, në të cilat janë ndërtuar përveç objekteve me funksion banimi, edhe objekte me funksion shërbimi, kryesisht restorante. Në kushtet kur kjo zonë është krijuar në pjesën më të madhe të saj si vazhdim i vendbanimit ekzistues të Shirokës, çdo ndërtim dhe ndërhyrje nuk duhet të cënojë fizionominë e vendbanimit tradicional.

Funksionet e lejuara • Banesa një e dyfamiljare (tip vile me 1-3 kate); • Shkolla fillore e te mesme; • Institucione te edukimit parashkollor; • Restorante e hotele me kategorizim mbi 3 yje; • Supermarkete (të veçanta, apo të integruara në objekte të tjera); • Dyqane të shitjes me pakicë, farmaci, reparte të riparim shërbimeve dhe reparte të vogla prodhimi me teknologji jo ndotëse (bukë, pastiçeri, etj.); • Institucione administrative (zyra, shërbim shëndetësor, bankar, komunal); • Salla për kinema, teatër, koncerte të muzikës klasike (pa zhurma të forta); • Garazhe të bashkëngjitura apo të integruara në objekt.

86 Në parcelat e ndërtimeve rekomandohet rritja dhe përmirësimi i cilësisë së gjelbërimit me rritjen e luleve, perimeve e pemëve frutore.

Të gjitha ndërtimet dhe ndërhyrjet për zhvillimin e këtyre zonave do t’i nënshtrohen disa parimeve dhe rregullave kryesore, nga të cilat veçojmë: • Stili arkitektonik i ndërtimeve të reja duhet të jetë i përshtatur me vlerat ekzistuese autentike arkitektonike e urbanistike të zonës, si dhe me vlerat peizazhistike të saj. • Duhet të ruhen e mirëmbahen korridoret e lëvizjes ndërmjet strukturave. • Të gjitha strukturat duhet të projektohen duke integruar plotësisht tiparet arkitektonike me ato hapësinore. • Materialet dhe ngjyrat e përdorura për ndërtimin e objekteve kryesore të përdoren edhe për ambientet ndihmëse të tij. • Format e godinave duhet të shprehin të njëjtin tipar karakteristik të zonës. Projektet arkitektonike duhet të përshtaten me karakteristikat tradicionale

87 të zonës, si në formë, ngjyrë e materiale ndërtimi e veçanërisht materialet veshës. • Ngjyra e bardhë është e rekomandueshme për fasadat e godinave. • Vendosja e antenave dhe pajisjeve të tjera elektronike duhet të bëhet me shumë kujdes në mënyrë që të mos cënohet peizazhi. • Hyrja në godina duhet të jetë tërheqëse për rezidentët dhe vizitorët. • Forma, ngjyra dhe materiali i çative të ndërtesave duhet të përshtatet me tiparet kryesore të peizazhit natyror, si dhe të peizazhit kulturor të vendbanimit. Rekomandohet që ngjyra e çatisë të jetë e kuqe ose kafe. Materiali më i përshtatshëm është tjegulla prej terakote.

• Muret dhe gardhet të ndërtohen me materiale tradicionale, si guri dhe druri. • Shenjat treguese (reklamat) duhet të inkorporohen në ndërtesë, duke evituar daljen e tyre nga fasada e ndërtesës. • Ndërtesat duhet të projektohen e zbatohen në vende ku spostimi i pemëve shumëvjeçare dhe bimësisë së dendur është shumë i kufizuar.

88 • Në rastet kur planifikimi i godinave turistike ndërthuret me pyjet artificiale, duhet të ruhen në maksimum pemët e rritura. • Lartësia e ndërtesave të reja duhet të ruajë tiparet kryesore të zonës. Lartësia maksimale duhet të mos kalojë 3 kate (kat përdhe + 2 kate). • Vija e ndërtimit të objekteve duhet të mos jetë më pak se 4 m nga rruga, në mënyrë që të krijojë një brez panoramik. • Të respektohet konfiguracioni natyral i terrenit e të minimizohen ndryshimet e pjerrësisë së terrenit nga ndërtimet. • Duhet pasur shumë kujdes në përzgjedhjen e specieve të mbjella, peizazhit, panoramës dhe arkitekturës së ndërtesave. • Tiparet arkitektonike të lehtësirave turistike (hotele, pensione, restorante) duhet të përshtaten me qëllimin dhe peizazhin natyror. • Përmirësimi i objekteve ekzistuese të shoqërohet me ruajtjen e gjelbërimit në kopshtet e ndërtesave. • Rekomandohet përdorimi i pllakave të gurit, ose i zhavorrit të lumit për shtrimin e rrugicave dhe shkallëve të jashtme. • Ndriçimi i jashtëm duhet të projektohet si pjesë integrale arkitektonike e peizazhistike, në mënyrë të tillë që të evidentojë këto tipare. • Të zvogëlohen përmasat e ndërtesave të realizuara pa leje e që nuk përmbushin kriteret e parashikuara në këtë studim. • Koeficienti i shfrytëzimit të parcelave të jetë 30-35%. • Në rastet e ndërtimit pranë pemëve, lartësia maksimale e ndërtesave, të mos kalojë 2/3-3/4 e lartësisë mesatare të pemëve. • Materialet veshëse të ndërtesave, veçanërisht të atyre që lexohen nga pasqyra ujore e Liqenit, të mos jenë reflektuese (të përdoren ngjyra mat) dhe shumë të dallueshme nga peizazhi. • Xhamat e vetratave të jenë të ngjyrosur dhe të evitojnë reflektimet e forta. Të evitohet përdorimi i vetratave me përmasa të mëdha. • Rrugët duhet të jenë të lira nga barrierat dhe sinjalistika. • Të projektohet sistemi mbrojtës për ujërat e larta.

89 • Zonat e mbledhjes e të trajtimit të mbeturinave të mos jenë lehtësisht të dukshme nga korridoret kryesore të lëvizjes, nga zonat e rekreacionit publik, ose nga hapësira ujore e liqenit dhe pasqyrave të tjera ujore, • Të mbrohet vegjetacioni nga dëmtimet gjatë kryerjes së punimeve të ndërtimit, duke përdorur gardhe mbrojtës.

8.2.2 Zonat në Ruajtje

8.2.2.1 Zona e Mbrojtur / Konservimit të Biodiversitetit

Në këtë zonë do të përfshihen të gjitha territoret me vlera të veçanta mjedisore e të biodiversitetit, ku nuk do të lejohet asnjë lloj aktiviteti ndërtimi e shfrytëzimi të natyrës, të burimeve të saj e të biodiversitetit. Hapësira Shirokë - Zogaj është ndarë në dy zona me nivel të ndryshëm mbrojtje. Ky mikrozonim është bazuar mbi statusin e Liqenit të Shkodrës, i cili është i mbrojtur nga legjislacioni shqiptar me statusin “Rezervat Natyror i Menaxhueshëm” (Kategoria IV sipas IUCN). Kjo është realizuar në përputhje me standardet për menaxhimin e zonave të mbrojtura, të përcaktuara nga organizatat ndërkombëtare (UNESCO, EUROPARC). Këto standarde japin një kuadër të qartë mbi mënyrën se si duhet të zhvillohen brigjet e liqeneve dhe zonave peizazhistike të tyre. Në të njëjtën kohë këto dokumente përcaktojnë se si mund të nxjerrin përfitime komunitetet lokale, duke kontribuar në një imazh pozitiv të vendit. Për secilën zonë përcaktohen aktivitetet e lejuara dhe ato që ndalohen.

Zona e Mbrojtur përfshin zonën nga vendbanimi Zogaj deri në kufi me Malin e Zi. Kjo zonë nuk është shfrytëzuar ose eksploruar gjatë kohëve. Deri më sot është lejuar vetëm përdorimi i kësaj zonë për kullotë nga vendasit. Si funksion i parë i kësaj zone mbetet kërkimi shkencor. Së bashku me këtë aktivitet, në zonë mund të planifikohen aktivitete turistike, siç është vëzhgimi i zogjve të rrallë. Lëvizja e turistëve duhet të jetë e limituar dhe e kontrolluar.

90 Pisha mesdhetare dhe pyjet natyralë janë komponentë shumë të rëndësishëm të peizazhit të zonës dhe si të tilla duhet të konservohen në vlerat e tyre. Masa shumë strikte do të ndihmonin në mbrojtjen e këtij peizazhi.

8.2.2.2 Zona Zbutëse / Mbrojtëse

Në këtë zonë do të përfshihen të gjitha zonat në të cilat, përveç se ka potenciale mjedisore e të biodiversitetit, është e mundur të ndërhyhet me aktivitete turistike, të cilat nuk cënojnë në asnjë mënyrë këto vlera. Në këtë kategori përfshihet zona nga vendbanimi Zogaj tek Buzë Gegaj. Ajo përfaqëson një peizazh të mbrojtur dhe ndihmon në mbrojtjen e habitateve të rëndësishme e përdorimit të qëndrueshëm tradicional. Krijimi i strukturave të reja në zonën e mbrojtur duhet të mbështetet në modelin e trashëguar “sipërfaqe e mbjellë / e ndërtuar”, ku të gërshetohet forma dhe përdorimi i materialeve dhe arkitekturës tradicionale me tokën e kultivuar. Në kushtet që zona mbështetet në zhvillimin e qëndrueshëm, tiparet estetike të komunitetit janë shumë të rëndësishme. Standardet dhe kriteret e projektimit në këtë zonë kanë në konsideratë ruajtjen e karakteristikave të komunitetit, të cilat tërheqin vëmendjen e vizitorëve dhe vendasve njëkohësisht. Këto kritere e standarde nuk cënojnë identitetin e zonës. Koncepti i zhvillimit është mbështetur në turizmin e qëndrueshëm së bashku me agrikulturën ekologjike, drithëra të limituara dhe shërbimet e ndryshme. Infrastruktura e brendshme turistike duhet të harmonizohet me kërkesat e mbrojtjes së peizazhit natyror e kulturor. Hapësira e kësaj zone do të përdoret gjithashtu për kërkime shkencore.

Zhvillimi i këtyre zonave do të mbështetet në këto parime kryesore: • Liqeni i Shkodrës si një ekosistem natyror i mbrojtur, i cili do të punojë si një veçanti e kulturës vendase dhe rajonale dhe do të kontribuojë në konservimin e tyre dhe zhvillimin e qëndrueshëm të zonës. • Të mirëmbajë elementët e veçantë natyrore, të cilat influencojnë pozitivisht në përmirësimin e cilësisë së jetës.

91 • Të evidentohen, duke i theksuar, elementet e veçanta natyrore, ndaj rrugëve të këmbësore ose të biçikletave dhe vendeve publike. • Në çdo lëvizje përgjatë zonës të lexohet simbolika e saj, veçanërisht liqeni, bimësia e veçantë, pjerrësia e shkëmbinjve, etj..

Funksionet e lejuara • Aktivitete rekreative; • Mole për varka lundrimi turistik; • Plazhe private e publike; • Vende peshkimi sportiv; • Panaire (Objekte provizore të tregtimit me pakicë).

Atraksioni turistik i zonës Shirokë-Zogaj të lidhet me atraksionin kombëtar, nëpërmjet: • Përdorimit të hapësirave publike të zonës për prezantimin e ngjarjeve, ceremonive dhe festimeve të ndryshme lokale e kombëtare, ku të mund të prezantohet kultura dhe tradita vendase; • Zhvillimit dhe konsolidimit të aktiviteteve turistike e kulturore, kombëtare e rajonale, nëpërmjet eksperiencave të vizitorëve të ndryshëm, si dhe rritjen e përfitimeve për komunitetin lokal; • Zhvillimit të koncepteve të përbashkëta të rrjetit turistik kombëtar e rajonal; • Fuqizimit të korridoreve e aktiviteteve turistike me atraksione dhe përdorime të tokës shtesë, si p.sh.: restorante e hotele; • Mbrojtjes dhe forcimit të vlerave mjedisore të bregut të Liqenit, si një zonë për ekoturizëm; • Identifikimit të mundësive për zhvillimin e aktiviteteve eko-turistike në zonën e bregut të liqenit, veçanërisht në mundësinë turistike të aktiviteteve rekreative të liqenit, me predominancë organizimin e tyre në vendndodhjen e hapësirave publike.

92 8.2.3 Zona e Aktiviteteve Turistike dhe Rekreative - Zona e Menaxhimit

Funksionet e lejuara • Ndërtime për aktivitete shërbimi turistik (restorante + hotele); • Ndërtesa me funksion miks (2-4 kate); • Hapësira e objekte rekreacioni; • Mole për varka lundrimi turistik; • Plazhe private e publike; • Vende peshkimi sportiv; • Panaire (Objekte provizore të tregtimit me pakicë); • Salla teatri, kinemaje dhe koncertesh për muzikë klasike; • Parqe të organizuara me gjelbërim miks (bimësi natyrale dhe të kultivuar) • Pasqyra ujore.

Ndërtimet dhe ndërhyrjet në këtë zonë duhet të kryhen me shumë kujdes, në mënyrë që të mos cënohet identiteti dhe vlerat ekologjike të zonës. • Stili arkitektonik i ndërtimeve të reja duhet të jetë i përshtatur me vlerat ekzistuese autentike, arkitektonike e urbanistike të vendbanimeve ekzistuese Shirokë-Zogaj, si dhe me vlerat peizazhistike të saj. • Ndërtesat të vendosen në tarraca pa mbuluar njëra-tjetrën. • Të minimizohen ndryshimet e pjerrësisë së terrenit nga ndërtimet. • Shtigjet dhe rrugicat e lëvizjes dhe lidhjes ndërmjet strukturave duhet të ndjekin strukturën e terrenit. • Të gjitha strukturat ndërtimore duhet të projektohen duke respektuar tiparet e peizazhit të zonës dhe veçanërisht të pyllit me pisha, që ndodhet pas saj. • Materialet dhe ngjyrat e përdorura për ndërtimin e objekteve të përshtaten me ngjyrat e peizazhit, duke evituar kontrastet e forta.

93

• Përpara hyrjeve në objekte të krijohet një zonë e gjelbëruar me bimësi karakteristike të zonës. • Ndërtimet preferohen me çati, pjerrësia e të cilave duhet të përshtatet me pjerrësinë e terrenit. • Shenjat treguese (reklamat) duhet të inkorporohen në ndërtesë, duke evituar daljen e ekzagjeruar nga fasada e ndërtesës. • Ndërtesat duhet të projektohen e zbatohen në vende ku spostimi i pemëve shumëvjeçare dhe bimësisë së dendur është shumë i kufizuar. • Ristrukturimi i objekteve ekzistuese të shoqërohet me shtimin e gjelbërimit dhe përmirësimin e cilësisë së tij. • Rekomandohet përdorimi i pllakave të gurit, ose i zhavorrit të lumit, për shtrimin e rrugicave dhe shkallëve të jashtme. • Ndriçimi i jashtëm duhet të projektohet si pjesë integrale arkitektonike e peizazhistike, në mënyrë të tillë që të evidentojë tiparet origjinale të tij. • Të rivlerësohen përmasat e godinave të reja të ndërtuara pas vitit 1990, në përputhje me kriteret e përcaktuara në këtë studim.

94 • Në rastet e ndërtimit pranë pemëve, lartësia maksimale e ndërtesave të mos kalojë 2/3-3/4 e lartësisë mesatare të pemëve. • Materialet veshëse të ndërtesave, veçanërisht të atyre që lexohen nga pasqyra ujore e Liqenit, të mos jenë reflektuese (të përdoren ngjyra mat) dhe shumë të dallueshme nga peizazhi. • Te evitohet përdorimi i vetratave me përmasa të mëdha. • Të përdoret vegjetacioni i zonës për të mbrojtur marinat dhe parkimin e varkave nga ekspozimi në pikat më rekreative të zonës. • Molet e varkave të projektohen në mënyrë të tillë, që të mos ndryshojnë regjimin e ujit të liqenit. Argjinatura e molit të jetë rreth 90% e hapur, në mënyrë që të mos pengojë qarkullimin e ujit të liqenit. • Argjinatura e molit të mos jetë masive, që të mos bllokojë e të pengojë pamjen e liqenit. • Të eliminohet përdorimi i betonit për ndërtimin e argjinaturës. Për ndërtimin e saj të preferohen gurët e zonës. • Ngjyra e argjinaturës të jetë e errët. • Të eliminohet ndriçimi elektrik i fortë përgjatë argjinaturës. • Pjesa e ankorimit për parkimin e varkave duhet të realizohet me materiale jo masive (preferohet hekur i trajtuar për mbrojtjen nga korozioni). • Parkimet e varkave duhet të mos jenë lehtësisht të dukshme nga sipërfaqja ujore e liqenit dhe korridoret kryesore të lëvizjes. • Të eliminohet furnizimi me karburant në mol. • Të projektohet sistem mbrojtës për ujërat e larta. • Mbledhja dhe trajtimi i mbetjeve të ngurta të realizohet në vende të maskuara nga lëvizjet e këmbësoreve në zonë. • Të mbrohet vegjetacioni nga dëmtimet gjatë kryerjes së punimeve të ndërtimit, duke përdorur gardhe mbrojtës.

V.O Për zhvillimin e kësaj zone, e cila ka ende kapacitete të pashfrytëzuara, çdo ndërhyrje duhet të realizohet në konsultim me parametrat e përcaktuar në studimin e veçantë mbi zhvillimin e turizmit, si aneks dhe pjesë integrale e këtij studimi.

95

8.2.4 Zona e Gjelbërt - Rikultivimit

Objektivat e ndërhyrjes në këtë zonë synojnë rivlerësimin, rehabilitimin dhe shtimin e sipërfaqeve të gjelbërta ekzistuese, në përputhje me parametrat bashkëkohorë. Projektimi i gjelbërimit të konsistojë në rritjen e cilësisë së gjelbërimit, si nga ana peizazhistike, ashtu edhe nga ana higjeno-sanitare. Në zonat rekreative dhe parqet natyralë të shihet mundësia e ripërtëritjes së gjelbërimit ekzistues, si dhe të shtesës së tipologjisë së drurëve në përputhje me funksionin e zonës. Në zonat e gjelbërta të përfshihen edhe fidanishtet e pemëve e luleve.

Ndërhyrjet në këtë zonë do të konsistojnë: • Të rivlerësohet e rigjenerohet gjelbërimi ekzistues në zonat e brendshme dhe anës rrugëve, veçanërisht në pronat publike. • Të risistemohet gjelbërimi i pranë veprave të artit. • Të rivlerësohet vegjetacioni i zonës e të përmirësohet cilësia e gjelbërimit me shtimin e tipologjisë së drurëve. • Të shihet mundësia e shtimit dhe përmirësimit të sipërfaqeve ujore në brendësi të zonës. • Të studiohet mundësia e vendosjes së objekteve çlodhëse në parqe. • Në bashkëpunim me qytetarët, të shihet mundësia e shtimit dhe përmirësimit të sipërfaqeve të gjelbërta private. • Të përmirësohet cilësia dhe sasia e ndriçimit në afërsi e në brendësi të zonave të gjelbërta dhe gjelbërimit rrugor. • Të ndalohet prerja e drurëve dhe shfrytëzimi i materialeve në zonat e gjelbërta. • Të shihet mundësia e shtimit të sipërfaqeve të fidanishteve për pemë frutore e lule.

96

8.2.5 Zonat e Evakuimit

Në këto zona do të përfshihen të gjitha zonat të cilat rrezikojnë jetën e qytetarëve, mjedisin, monumentet e kulturës e të historisë, burimet ujore, infrastrukturën, hapësirat publike, zonat e gjelbërta, biodiversitetin, si dhe të gjitha objektet e rëndësisë së veçantë.

Në këtë kategori përfshihen edhe zonat me rrezik nga rrëshqitja, erozioni, tërmeti, gërryerjet e tokës, zonat e populluara me ndërtime të jashtëligjshme, në

97 territoret e mbrojtura, në afërsi të territoreve të varrezave, si dhe në territoret e hedhjes së mbeturinave ose në afërsi të tyre. Në këtë zonim përfshihen gjithashtu edhe hapësirat e guroreve ekzistuese dhe furrave të gëlqeres, të cilat duhet t’i nënshtrohen një vëzhgimi dhe trajtimi të veçantë, deri në evakuimin përfundimtar të tyre. Duhet theksuar se prania e guroreve dhe aktiviteti i tyre, përveç efekteve negative në drejtim të erozionit, krijojnë konflikt me statusin e zonës së mbrojtur. Hapësirat e krijuara nga këto gurore do të përdoren sipas funksioneve të përcaktuara në këtë studim.

Zona të rëndësisë së veçantë konsiderohen edhe zonat në afërsi të burimeve, pasqyrave dhe brigjeve ujore, të përcaktuara me vendime të posaçme.

Me identifikimin e zonave dhe objekteve të rëndësisë së veçantë, studimi do të vihet në dispozicion të ALUIZNI-t, së bashku me argumentet teknike e shkencorë për evakuimin e ndërtimeve, sipas përcaktimeve të studimit.

98 Ndërkohë që duhet të merren masa të rrepta për të ndaluar procesin e popullimit të mëtejshëm të këtyre zonave me ndërtime e ndërhyrje të reja, duhet që ato të lirohen nga ndërtimet dhe ndërhyrjet e jashtëligjshme,

Çdo ndryshim ligjor në lidhje me kompetencat e kontrollit mbi territorin, nuk duhet të bëhet pengesë për evakuimin e zonave, të përcaktuara si të tilla në bazë të studimeve.

Ndërhyrjet në këtë zonë do të synojnë përmirësimin e situatës duke marrë masat e mëposhtme: • Konfirmimi i listës dhe identifikimi në hartë i zonave, territoreve e objekteve të rëndësisë së veçantë dhe të rrezikuara, të përcaktuara në ligj, sipas prioriteteve. • Ndalimi i ndërtimeve të reja definitive dhe të përkohshme në zonat me vlera mjedisore ose zonat me rrisk. • Marrja e masave për ndërgjegjësimin e komunitetit për rrezikshmërinë dhe dëmtimin e zonës për interes të vetë komunitetit dhe për qytetin. • Hartimi i projekteve dhe programeve të veçanta për përmirësimin e situatës ose evakuimin e zonës.

99 • Rritja e pjesëmarrjes qytetare, bashkëpunimi me komunitetin e këtyre zonave dhe me personat e interesuar të qytetit. • Sigurimi i qëndrueshmërisë së truallit në zonat që rrezikohen nga erozioni dhe rrëshqitjet e dheut. Rivlerësimi i aktivitetit të guroreve dhe furrave të gëlqeres. • Rivlerësimi mjedisor i elementëve natyrorë e veçanërisht të biodiversitetit. • Evakuimi i ndërtimeve të jashtëligjshme nga zonat e konservimit, sipas një plani të detajuar e në bazë të prioriteteve.

100 9. INFRASTRUKTURA INXHINIERIKE

9.1 Infrastruktura Rrugore

Në mënyrë që të evitohet rritja e fluksit të trafikut në zonë, të merren masat e mëposhtme: • Të përmirësohet rruga kryesore automobilistike paralel me bregun e liqenit, pa ndryshuar përmasat, por duke krijuar xhepa përgjatë saj. • Të kufizohet shpejtësia e lëvizjes në rrugën automobilistike. • Të evitohet parkimi në anët e rrugës automobilistike, përveç hapësirave të parashikuara për parkim. • Të parashikohet lëvizje vetëm këmbësore, ose me biçikleta, në zonat e veçanta ku ka komunitete bimësh dhe zogjsh të rrallë. • Rrugët ekzistuese, veçanërisht rrugët në brendësi të qendrave të banuara në Shirokë e Zogaj, të përmirësohen në drejtim të cilësisë së tyre. • Të parashikohet korsia e biçikletave paralel me rrugën ekzistuese, nga Ura e Bunës, në Shirokë dhe nga Shiroka në Zogaj (jashtë qendrave te banuara, Shirokë e Zogaj). Korsia e Biçikletave të parashikohet nga ana e Liqenit. • Të përmirësohet segmenti rrugor në afërsi të “Vilës së Zogut”. • Të hapet shtegu në pjesën përmbi banesat ekzistuese në Zogaj e të projektohet një rrugë automobilistike me një kalim. • Të projektohen rrugë të brendshme, që të kalojnë përqark shkëmbinjve, në vend që të rrafshohen ato. • Planifikimi i rrugëve të brendshme këmbësore rekomandohet të jetë në formë unaze, në mënyrë që këmbësorët të lëvizin të mbrojtur e të shijojnë një pjesë të mirë të bukurive të zonës. • Rrugët duhet të jenë të lira nga barrierat dhe sinjalistika.

V.O. Rrugët e reja që mund të shtohen në zonën e banuar, duhet të projektohen duke eliminuar konfliktin ndërmjet këmbësorëve, biçikletave dhe/ose motorrave, në mënyrë që të eliminohen të ashtuquajturat “rrugët e njerëzve”, të cilat shkatërrojnë vegjetacionin.

101

9.2 Infrastruktura Ujësjellës-Kanalizim

Në studimin e hartuar nga KfW, është parashikuar përmirësimi i infrastrukturës inxhinierike ujësjellës e kanalizim, për të dy qendrat e banuara në Shirokë e Zogaj, me një perspektivë zhvillimi të zonës deri në vitin 2030.

Nga analiza e të dhënave të studimit rezulton të ketë përputhje me kapacitetet rezervë të nevojshme për periudhën e vlefshmërisë ligjore të planit urbanistik, i cili parashikon zhvillimin e zonës Shirokë-Zogaj për 20 vjet.

Nga sa më sipër zbatimi i studimit të KfW për ndërtimin e rrjetit të ujësjellës- kanalizimit dhe impiantit të pastrimit për Shirokën e Zogajt, do të përmirësonte kushtet infrastrukturore të zonës, do të përmirësonte jetën e komunitetit, do të ndikonte ndjeshëm në mbrojtjen e biodiversitetit të zonës e do të rriste atraksionin e saj turistik.

102 10. REKOMANDIME

10.1 Rekomandime mbi Mbrojtjen e Biodiversitetit të Zonës

Sipas Raportit Kombëtar për Strategjinë dhe Planin e Veprimit për Biodiversitetin, liqenet kontinentale të Shqipërisë futen në grupin e ekosistemeve e të habitateve më të rrezikuara. Kjo vlen edhe për Liqenin e Shkodrës. Ndër masat më të rëndësishme do ishin: • Ruajtja e disa zonave kryesore të riprodhimit të peshkut gjatë muajve Prill Maj, si: fusha e Bunës, mrina e bregut të Lanës, Pylli i Bishtit, në zonën e Koplikut, Flaka, Kamica dhe Shegani. • Popullimi me rasate për pesë vite rradhazi. • Gjuetia me mjete gjuetie të ligjshme, duke përfshirë këtu edhe përdorimin e rrjetave sipas normave. • Krijimi i strukturave të reja llojore jo konform ligjeve të natyrës apo ulja e rezervave të specieve autoktone, përbën një problem me pasoje jo të mira për ekosistemin e këtij liqeni, qoftë në aspektin ekonomik ashtu dhe në aspektin shkencor. • Të kontrollohet prania e veprimtarisë njerëzore mbi përdorimin e tokës, për ndërtim, veçanërisht për jetesë dhe tregti, si dhe mbi përdorimin e mjeteve motorrike të peshkimit e të transportit, të cilat janë shtuar shumë kohët e fundit. (Nuk duhet nënvleftësuar edhe prania e njerëzve brigjeve, fare pranë habitateve të kafshëve të ndryshme, të cilat janë me efekte negative për botën e gjallë të liqenit) • Të evitohet përdorimi i lëndëve ndotëse industriale dhe pesticideve në zonë përqark liqenit, mbasi infiltrimi i tyre në liqen ka efekte shumë negative mbi biodiversitetin e zonës. • Të evitohet ndotja e ujërave nga mbeturinat e ngurta e sidomos nga derdhja e ujërave të zeza, e cila përbën rrezik për sëmundje të ndryshme bakteriale dhe virale, veçanërisht në zonat e plazheve, ku janë konstatuar përqendrime bakteriale mbi normat e lejuara (ndër to Echerechia coli).

103 • Të organizohet mbledhja dhe evakuimi i mbeturinave komunale, të cilat janë një aktivitet e rrezikshëm për bregun e liqenit, mbasi infiltrimi i tyre në Liqen bëhet gjithashtu shkaktar për humbje në biodiversitet. • Të kontrollohet mbushja e Bunës, e cila me ndryshimin e regjimit ujor të Liqenit, influencon në reduktimin e llojeve migruese detare. • Të kontrollohet gjuetia e peshkut dhe e shpendëve, mbasi gjuetia e shfrenuar e veçanërisht me lëndë plasëse është sot faktori kryesor që po e çon peshkimin drejt kolapsit. Të ndalohen format ilegale të gjuetisë së shpendëve dhe peshqve, të cilët janë burim për jetesën e komunitetit të shpendëve ujorë. • Te evitohet prerja e drurëve në sipërfaqet me pyje gjatë bregut të liqenit, prerja e kallamishtes, frysës dhe zhavarit, dëmtimi i sipërfaqeve bimore nën ujë dhe ato notuese, të cilat sjellin shkatërrime në shoqërimet bimore dhe zhdukje të shumë llojeve shtazore të cilat jetojnë dhe riprodhohen aty. • Sipërfaqja pyjore me selvi duhet të trajtohet në mënyrë të veçantë dhe të kryhet një studim më i thelluar, ku mund të shikohet dhe mundësia për përfshirjen e saj brenda një kategorie të zonave të mbrojtura sipas kritereve të përcaktuara nga I.U.C.N-ja. • Të kontrollohet rritja e përmbajtjes së lëndëve ushqyesve (fosfate, nitrate, etj.) nga burime të ndryshme, e cila rrezikon zhvillimin e madh të fitoplanktonit dhe rritjen e lulëzimit algor, duke shkaktuar uljen e sasisë së oksigjenit të tretur në ujë (anoksi), si dhe helmime të peshqve. • Të ndalohet kategorikisht shpyllëzimi i sipërfaqeve pyjore në bregun e liqenit. Të mundësohet rigjenerimi natyror i bregut të liqenit, i cili është shumë i rëndësishëm e me vlera të mëdha për folezimin e shpendëve. • Të evitohet bllokimi i “grykave” në periudhat e qarkullimit të peshkut.

10.2 Rekomandime mbi Ndërhyrjet dhe Ndërtimet

• Të përcaktohet e të konfirmohet Vija Kufizuese e ndërtimeve, sipas kufirit administrativ të qytetit të Shkodrës, miratuar në 1997.

104 • Strukturat përgjegjëse të angazhohen për pajisjen me dokumente pronësie të banorëve autoktonë të Shirokës e të Zogajve (veçanërisht të Zogajve), duke evituar sa të jetë e mundur rrugën gjyqësore. • Vendosja, përmasat dhe stili arkitekturor i ndërtesave dhe strukturave të reja duhet të jenë në përputhje me vlerat ekzistuese autentike urbanistike, arkitektonike dhe të peizazhit. • Korridoret pamore ndërmjet strukturave duhet të ruhen. • Të gjitha strukturat duhet të projektohen në mënyrë të integruar me lidhje të fortë arkitekturore dhe hapësinore. • Të njëjtat projekte, materiale dhe ngjyra të përdorura në strukturat kryesore, duhet të përdoren edhe në strukturat ndihmëse në zonë. • Format kryesore të ndërtesave duhet të shprehin thjeshtësinë e traditave të jetës së përditshme. • Projektet arkitekturore duhet të mbështeten mbi eksperiencën, format dhe materialet natyrore të arkitekturës tradicionale. • Ngjyra e bardhë rekomandohet për fasadat e ndërtesave. • Elemente të tillë, si antenat satelitore, pajisjet për komunikim, magazinat jashtë shtëpisë, etj., duhen fshehur me kujdes nga pamja e publikut, nëpërmjet përdorimit të peizazhit dhe të materialeve bimore, mureve dhe gardheve, vendosjeve të përshkallëzuara. • Format e ndërtesave dhe komplekset ndërtimore duhet të projektohen për të krijuar hapësira të jashtme pozitive dhe të përdorshme që kanë identitetin dhe funksionin e tyre për shkak të mbylljes së tyre. • Forma, ngjyra dhe përmbajtja e çatisë së një ndërtese duhet të jetë në përshtatje si me peizazhin natyror, ashtu dhe me peizazhin kulturor të vendbanimit. Rekomandohet që sipërfaqja e çatisë përgjithësisht të jetë e kuqe ose bojëkafe. Materiale të duhura janë tullat terakota. • Muret dhe gardhet duhet të përbëhen nga materiale natyrore të arkitekturës tradicionale, të tilla si gurë e dru. • Sinjalistika duhet të përfshihet në ndërtesë pa i prishur pamjen strukturës.

105 • Ndërtesat duhet të vendosen e të projektohen për të minimizuar heqjen e pemëve të vjetra dhe ndërhyrjen në kurorën e pemëve. • Kur planifikohen shtëpi për turistë të ndërfutura në pyjet artificialë, pemët e vjetra ekzistuese duhet të ruhen sa më shumë të jetë e mundur. • Lartësia e ndërtesave të reja duhet të respektojë strukturën (modelin) ekzistuese. Lartësia maksimale e ndërtesës duhet të kufizohet në tre kate (kat përdhes + kat + papafingo; ose kat përdhes + dy kate). • Largësia minimale e ndërtesës nga rruga duhet të jetë katër metër, për të lejuar breza peizazhi. • Prishja e lehtësirave të ndërtuara pa leje përgjatë rrugës Shirokë – Zogaj duhet të merret parasysh. Si alternativë, rekomandohet ulja e numrit të kateve të këtyre ndërtesave. • Konfigurimi natyror i territorit duhet të ruhet. • Ndryshimet në formën e tokës të shkaktuara nga ndërtesat në pjesën e pjerrët duhet të minimizohen. • Gjatë përzgjedhjes së llojeve të bimëve dhe projektimit të peizazhit, pamja, katet dhe arkitektura e ndërtesave duhet të merret parasysh. • Forma arkitektonike e lehtësirave turistike (hotele, pensione, restorante) duhet të përshtatet ndaj peizazhit natyror dhe qëllimit. • Përveç ndërtesave të rikonstruktuara që i përkasin arkitekturës tradicionale, oborret që i rrethojnë këto ndërtesa duhet të ruhen gjithashtu. • Rekomandohet që rrugët e këmbësorëve, shkallët dhe “platetë” të shtrohen me pllaka prej guri natyror, ose me gurë të rrumbullakët lumi. • Ndriçimi i jashtëm duhet të projektohet si pjesë integrale e arkitekturës dhe e peizazhit, në mënyrë që të minimizojë ndikimin e ndriçimit në peizazhin natyror dhe në panoramat origjinale.

106 BIBLIOGRAFIA

Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 684, datë 2/11/2005 “Mbi shpalljen e liqenit të Shkodrës “Zonë e Menaxhuar”

Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 683, datë 2/11/2005 “Mbi përfshirjen e Liqenit të Shkodrës në Listën e Ramsarit”

Plani Strategjik i Veprimit (Banka Botërore)

Strategjia Kombëtare e Turizmit 2002-2012

Cultural landscape Management Plan - World Heritage Workshop, held in 10 September 2003 in Neusiedl See (financed by EU, Republic of Austria, Hungarian Ministry of Cultural Heritage and Provinc of Burgenland)

Plani rajonal i Veprimit në Mjedis - viti 2006 (financuar nga Këshilli i Evropës)

Manual “Natural Resources and Governance”: Incentives for Sustainable Development Resource Use (GTZ)

Participatory Coastal law Enforcement” - Practices in Philippines (November 2003)

“Millenium Development Goals in Albania 2002-2005” (UNDP)

“Nxitja e Zhvillimit Nëpërmjet Objektivave të Mijëvjeçarit” - Dhjetor 2003

The ecosystem Approach Applied to Spatial Planning - Bioforum Project 2005 (Europian Biodiversity Forum)

Concept on Cross-Border Development - A Spatial Perspective for Lake Scutari (GTZ 2007)

Regional Plan for the Lake Tahoe Basin - Design Review Guidelines (September 1998)

Philippine Handbook - Design Guidelines Lake Anna - Special Area Plan (March 2000)

Lake and Lakeshore Protection Regulation Flathead County, Montana

Spatial Planning in the Baltic Sea Region - Interreg II c-Programme.

Land Use Plan for Burntside Lake (County Planning Comission, June 2001)

Bear Lake Integrated: Visual Design Plan (British Columbia-January 2001)

107 ANEKSE

108