Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

DE AANSLAG OP DE BEUL VAN PRAAG Kapitein Rob en professor Lupardi Waakhonden van de Macht Column Jan Meng In memoriam

November 2016 1 DE AANSLAG Tekst en foto’s: Thys Ockersen/Still-photo OP REINHARD Film Fun Gastredacteuren: Thomas Leeflang, Ruud den Drijver, Jan Meng. HEYDRICH Film Fun is een tijdschrift van Vormgeving: Hille Tymstra Thys Ockersen Binnenkort verschijnt een nieuwe dat maandelijksverschijnt Thys Ockersen Films en geleverd wordt aan een Wilhelminaweg 54 Amerikaanse film over de aanslag in 1942 in select gezelschap 2042NR ZANDVOORT Praag op een van de hoogste Nazi’s, geïnteresseerden. Tel: 0611599953 Reynhard Heydrich, die het Rijksprotectoraat thysockersenfilms.com had over Bohemen-Moravië en Tsjechië. Dit is nummer 35 [email protected] Vanwege zijn wreedheden was zijn bijnaam 3e jaargang - november 2016 De Film Fun-uitgaven kunnen hier ‘de slager van Praag’. De film heet Anthropoid ©2016: Thys Ockersen Films/Film Fun worden gedownload. (de titel van de actie) en is geschreven en geregisseerd door Sean Ellis. Cillian Murphy speelt de leider van het commando van zeven INHOUD Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36 man die op Heydrich afgaan en Heydrich wordt vertolkt door de Duitse acteur Detlef Bothe die veel Duitse films heeft gedaan en een rol in SPECTRE had. Bothe speelde Heydrich eerder in 2011 in de film Lidice. Wie of wat was Reynhard Heydrich en wat maakte hem zo belangrijk? door Thys Ockersen

REYNHARD HEYDRICH: EEN MONSTER DAT GEDOOD MOEST WORDEN. Reinhard Heydrich leek de ideale Duitser. Het blonde Noorse type. Hij was meer Arisch dan de kliek rond Hitler (en Hitler zelf): Josef Goebbels, Heinrich Him- mler, Martin Bormann, Hermann Goering en Ru- dolf Hess. Heydrich was groot, arrogant, gemeen en hij leek het meest van allemaal op een echte Duitser. De auto van Reinhard Heydrich, gefotografeerd kort na de aanslag in Praag op 27 mei 1942. Geen wonder dat de Fuhrer veel zag in deze ambiti- FOTO OMSLAG: Cillian Murphy in Anthropoid, de nieuwe film over de aanslag op Heydrich. euze jongeman die een snelle carrière had binnen de

3 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

SS en voor zijn veertigste de heerser was over Bohemen-Moravie en Tsjechië. Hij kwam uit DE WANNSEE KONFERENZ een welgestelde, artistieke familie. Zijn moe- Op de Wannsee Konferenz op 22 juni 1942 der was de dochter van de leider van het Con- legde hij effectief zijn plannen voor met bere- servatorium in Dresden. Zijn vader, Richard keningen hoe de joden in de bezette gebieden Bruno Heydrich, was operazanger en compo- moesten worden afgevoerd naar concentratie- nist, maar zijn opera’s in de stijl van Richard kampen. Dit met instemming van de man op Wagner sloegen niet aan. In 1899 stichtte de achtergrond, Heinrich Himmler. Over de Bruno in Halle an der Saale een muziekschool Endlosung, de vernietiging, werd niet te lang voor kinderen van de middenklasse. gesproken, maar dat was al lang uitgedacht. In Richard Heydrich werd op 7 maart 1904 ge- feite vonden vernietigingen van burgers (on- boren. Toen hij zes maanden oud was over- der wie joden) al plaats door Einsatzgruppen leed hij bijna aan een hersenvliesontsteking. in de Sovjet-Unie die in 1941 was aangevallen Hij ontwikkelde zich als een lastig, driftig en deels was bezet. kind met en grote geldingsdrang. Hij had al- tijd belangstelling voor muziek, maar sport In Engeland bereidde een drietal Slowaakse kreeg zijn voorkeur. Thuis waren ze Keizers- en Tsjechische jongens zich voor om terug te gezind en nationalistisch. De nederlaag van keren naar Praag om Heydrich te doden. Ze het Duitse leger in de Eerste Wereldoorlog sloten zich in Praag aan bij nog vier verzets- Jan Kubis en Jozef Gabcik, plegers van de aanslag. kwam hard aan. Reynhard Heydrich meldde strijders. De Engelsen hadden vernomen dat zich aan bij het Freikorps Hall, een rechtse Heydrich wel eens overgeplaatst zou kunnen organisatie. In 1922 kwam hij bij de Marine, worden naar Parijs en dat schrikbeeld deed ze hij wilde Admiraal worden. In 1930 verloofde ervan overtuigen dat hij geliquideerd moest hij zich met Lina van Osten, maar een andere worden. jongedame met wie hij een paar keer was uit- De SS-generaal maakte elke ochtend in zijn gegaan beschouwde zichzelf als verloofde van open Mercedes Benz dezelfde route door Heydrich en haar vader, een invloedrijk amb- Praag naar zijn kantoor. Hij was arrogant tenaar, diende een klacht in over deze “trou- genoeg om met weinig begeleiding die rit te weloze officier.” Heydrich stelde zich arrogant maken. Dat werd hem fataal. Hoewel wapens en zonder schuldbewustzijn op en in plaats weigerden en de kogels weinig effect hadden van dat hij een berisping kreeg werd hij we- (hij droeg een kogelvrij vest) raakte hij toch gens “onwaardig gedrag” uit de Reichsmarine gewond door een granaat. Maar waar het echt ontslagen. mis ging was vuil en een paardenhaar van de Door de machtsovername van Adolf Hit- bekleding van zijn auto die in zijn milt kwa- ler in 1933 zag Reynhard Heydrich kans om men en voor bloedvergiftiging zorgde. bij de NSDAP te komen. Aan de zijde van Het Duitse leger weigerde de hulp van een Reichsfuher Heinrich Himmler van de SS Tsjechische arts om hem te opereren. Alleen maakte Heydrich snel carrière. een Duitse dokter mocht hem aanraken en De Mercedes na de aanslag op Heydrich. Rechts: Dodenmasker van Heydrich op postzegel en (onder) officieel portret. toen die eindelijk arriveerde was het te laat.

4 Film Fun #35 November 2016 5 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

naar Ravensbruck en Chelmno. Twee-en- tachtig kinderen werden in Chelmno met zo- genoemde gasauto’s vergast. Lidice werd van de aardbodem weggevaagd. Daarna werden in Tsjechië zo’n achttien- honderd mensen voor een Duitse krijgsraad gebracht en ter dood veroordeeld. Later werd ook het dorp Lezaky geplunderd en vernie- tigd en de bewoners werden gearresteerd. Dit dorp zou nooit meer worden opgebouwd na de oorlog. Lidice wel. Karel Curda werd in 1947 door de Tsjechen Karel Curda opgepakt en wegens hoogverraad opgehan- gen. Die kerk waar Gabcik en Kubic hun eind- Reynhard Heydrich stierf op acht en der- gevecht hadden, heet de St.Methodius Kerk tig jarige leeftijd en werd met veel pracht en en bestaat nog steeds; er is een permanente praal in Duitsland begraven. Een imposante tentoonstelling van de aanslag. Vlakbij zijn staatbegrafenis. Hitler was woedend en eiste twee straten die Ulice Kabcikova en Ulice Ku- wraak. bisova heten. Dit dramatische verhaal was natuurlijk prach- LIDICE EN LEZAKY tige stof voor een spannende film en twee Er was een verrader onder het zevental, Karel kwamen er in Hollywood meteen een jaar Curda, en men wist dus wie de aanslag had- later uit: Hitler’s Mad Men en Hangmen also den gepleegd. Het schijnt dat Curda onder Die. Hitler’s Mad Men werd geregisseerd door druk was gezet door zijn gezin te gijzelen. Douglas Sirk en had John Carradine als Hey- Vier partizanen werden opgepakt en meteen drich; Hangmen also Die was van Fritz Lang geëxecuteerd; de laatste twee, Jozef Gabcik en had Hans Heinrich von Twardowski als en Jan Kubis, verschansten zich in een kerk in Heydrich. Beide regisseurs waren exil-regis- Praag die door achthonderd SS’ers werd om- seurs die grote kennis van Duitsland hadden. singeld. Men liet de kerk vol met water lopen Toch waren de films een typische Hollywood en beide partizanen, die zich hevig verzetten (dus vrije)-interpretatie van wat er echt was en een vuurgevecht leverden, pleegden uit- gebeurd. In Tsjecho-Slowakije werd in 1966 eindelijk zelfmoord (ze schoten elkaar dood) de film Attentát gfemaakt onder regie van Jiri om niet in handen van de Duitsers te vallen. Sequens met de Duitse acteur Siegfried Loy- Gabcik en Kubis waren afkomstig uit Lidice da als Heydrich. De vierde film zou in 1974 in en op de avond van de begrafenis van Hey- Tsjechoslowakije worden opgenomen en was drich werden alle mannen (vanaf 16 jaar) in van Brits makelij: Seven Men at Daybreak uit VIER MAAL REINHARD HEYDRICH IN VIER FILMS. Boven: Hans Heinrich von Tardowski in Hangmen Also Die (1943) en John Carradine in Hitler’s Mad Men (ook 1943). Onder: Siegfried Loyda in Attentát (1965) en Anton Diffring in Opera- een schuur bijeen gedreven en doodgescho- 1966 van Alan Burgess. tion: Daybreak (1975). ten. Vrouwen en kinderen werden afgevoerd

6 Film Fun #35 November 2016 7 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

OPERATION: DAYBREAK blijkt Duits te zijn, maar wetende hoe gevoe- PRAAG 1975 lig die taal ligt in verband met de oorlog en Nooit gedacht dat ik naar Praag terug zou ke- Seven Men at Daybreak, later omgedoopt tot Oldrich Lipsky met Limonade Joe. Jan Kadar overheersing voel ik me zeer bezwaard om me ren, maar het feit dat Operation: Daybreak Operation: Daybreak, wordt op locatie en in en Elmar Klos met Het winkeltje aan het Cor- in het Duits te uiten. Dan bedenk ik dat het over de moord op Heydrich op locatie daar de Barrandov Studio’s buiten Praag in 1975 so, Ivan Passer met Intieme belichting, Vera helemaal niet nodig is om goed Duits te pra- wordt gedraaid is een goede reden en Warner opgenomen door een gemengde Britse ploeg Chytilova met Madeliefjes en Milos Forman ten, als ik het belabberd spreek met een zwaar Bros. regelt het contact met de filmploeg. Ik met Tsjechen. In een land dat al zes jaar—na met De liefde van een blondje en Het brandt accent dan zie ik een glimlach op de gezichten heb in een Tsjechisch filmblad ooit gelezen de Praags lente van 1968—zwaar onder con- m’n liefje. van de Tsjechen komen en ik ben welkom in dat er een Tsjechische film over die gebeur- trole van de Soviet Unie staat. Russische sol- Nu het land onder supervisie van de So- hun winkel of restaurant. tenis is gemaakt (Atentát, 1964), maar die is daten lopen in Praag, achter bomen bij de viets staat zal er wel een stilstand komen in Een enkele keer zie je Russische soldaten in nooit in Nederland vertoond. grens staan Russische tanks en de vrije sfeer het vrije filmen (en ook wat betreft schrijven, de stad lopen, maar ze worden helemaal ge- De regie van Operation: Daybreak is in han- en het optimisme van voor 1968 is de nek om acteren en toneel maken). Milos Forman, Jan negeerd door de bevolking. Ik zwerf wat door den van veteraan Lewis Gilbert. Niet alleen gedraaid. Niettemin hebben de Tsjechen toch Kadar en Ivan Passer zijn het land ontvlucht die prachtige oude stad, zie het huis van Franz heeft hij veel oorlogsfilms gemaakt, hij zat in de mentaliteit van hun literaire held, Soldaat en belanden in Hollywood om daar hun film- Kafka, maar je kan het niet bezoeken, jammer. WO2 bij de filmdienst van de Royal Air Force Schweyck,.om dingen niet te begrijpen die ze carrière voort te zetten. Het lichte Tsjechische bier uit Pilsen is heer- en maakte documentaires. Zijn bekende oor- niet willen begrijpen en hun eigen gang te gaan. Als ik in Praag kom, meld ik me bij het huis lijk en wordt met grote pullen geschonken. logsfilms zijn The sea shall not have them, Al- van Ivan Klinger met het idee dat ik daar wel Een van de weinige dingen die aan de Praagse bert R.N., Reach for the sky, Carve her name PRAAG 1969 kan overnachten, maar dat kan niet want hij lente doet denken is een grote hoeveelheid with pride en Sink the Bismarck! Hij heeft ook In 1969 terwijl ik mijn eindexamenfilm Sur- zit inmiddels in het leger, hij is luitenant, en bloemen op het Wenceslaw Plein waar dissident de James Bond-film You Only Live Twice op prise Surprise voorbereid zie ik een kans om het laatste wat je dan in huis wilt hebben is Jan Palach zichzelf in brand heeft gestoken. zijn naam staan (en zal later nog de Bond- naar Praag te gaan. Ik correspondeer al jaren een Nederlander. Hij heeft een hotel voor me Ik ga met Ivan naar een van de laatste films films The Spy Who Loved Me en Moonraker vanaf de middelbare school met een jongen geboekt wat een standaard oud hotel is zoals van die nieuwe lichting: De Lijkenverbran- regisseren) Dit is een regisseur die een goed die Ivan Klinger heet in het Engels en die me er veel in Praag zijn. Af en toe is hij vrij en laat der van Jurai Herz, met Rudolf Hrusinsky als en spannend oorlogsverhaal weet te vertel- trouw Tsjechische en Russische filmbladen hij me Praag zien, of zijn vriendin begeleidt de geobsedeerde uitvoerder van crematies, len. Hij lijkt me de juiste man voor Operation: opstuurt die ik natuurlijk niet kan lezen, maar me o.a. naar de Praagse filmschool— maar ja, vooral onder toezicht van de Nazi’s, die steeds Daybreak. ze zijn rijk geïllustreerd en het valt me steeds als je geen Tsjechisch spreekt is het moeilijk enthousiaster en gekker wordt en uiteindelijk Het verhaal van de moordaanslag op Hey- op dat er nog altijd in Rusland en Tsjechoslo- communiceren. Ook gaan we naar de Bar- zijn eigen vrouw en kinderen de oven inlokt. drich is (behalve misschien dan door de Tsje- wakije Amerikaanse films draaien, dat actri- randov Filmstudio’s, maar er is op dat mo- Een gitzwarte komedie waarvan ik helaas veel chen zelf) nooit correct verteld. Hitler’s Mad- ces altijd ‘ova’ achter hun naam krijgen (Kim ment niet veel te beleven. In mijn eentje be- van de dialogen mis. Maar een meesterwerk man en Hangmen Also Die bevatten veel fan- Novakova, Julie Andrewsova, etc) en dat er zoek ik een joods kerkhof aan de rand van de dat ik heel veel jaren later op dvd in Londen tasie. Deze keer moet het echte verhaal dat is filmfoto’s in staan die heel anders zijn dan wat stad waar graven opeen zijn gestapeld omdat kan kopen en beter kan begrijpen. Later kom opgeschreven door Alan Burgess en bewerkt er in de westerse bladen wordt gepubliceerd. er geen nieuwe ruimte beschikbaar kwam. En ik Herz’s naam tegen op sprookjesfilms die op tot scenario door Ronald Harwood, verteld Een bezoek aan Praag wordt mijn eerste be- joodse graven worden nooit geruimd. de Duitse tv draaien, maar hij zal toch nog een worden. zoek aan een communistisch land, bovendien Ik probeer in contact te komen met Jiri Men- paar goede speelfilms maken. Ik vertrek met mijn vriendin Marianne naar een land waar in voorgaande jaren een golf zel maar die laat een beleefd briefje (in het En- Als ik terug ben in Amsterdam en naar de Praag met de trein. Achttien uren reizen is van jonge filmers de wereld veroverden: Jiri gels) in mijn hotel achter dat hij me niet kan filmacademie ga komt Jurai Herz net uit de zeer vermoeiend. De eerste avond in Praag zit- Menzel met Hou de treinen in het oog en Een zien. Geen tijd, of bang een buitenlander te school op de Nieuwezijds Voorburgwal waar ten we met Ivan in een café en ik zie de Britse lange dwaze zomer, Jan Nemec met Diaman- ontmoeten; ik kom er niet achter. Mijn enige hij zijn film voor de leerlingen heeft gedraaid. actrice Nicola Pagett. Ik ken haar voorname- ten van de Nacht en Het feestje en de gasten, vorm van communicatie met de bevolking Ik word aan hem voorgesteld. lijk van Upstairs, Downstairs. Dat kan geen

8 Film Fun #35 November 2016 9 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

toeval zijn, die moet met de film meedoen. Ik ken George tegen die lallend rondliep en een ga naar de bar en begroet haar. Ze vertelt me wc-bril bij zich had; hij had er geen verklaring dat dit haar laatste avond in Tsjechoslowakije voor. Maar ergens was er een hoertje dat zon- is. Nicola Pagett is in Engeland op grond van der wc-bril zat. Niet veel later kwam ik hem haar tv-werk een beroemde actrice, maar in weer tegen bij de opnamen van Dracula A.D dat Praagse café draait niemand zijn hoofd 1972 in een bos in de buurt van de Elstree Stu- naar haar om. Haar filmwerk zit er op en ze dio’s waar we weer samen foto’s schoten en hij vliegt de volgende dag naar Londen. was nooit te beroerd om een foto van mij met Christopher Lee en Peter Cushing te maken. TWEE DRAAIDAGEN Het was grappig dat we elkaar nu in de kou in Marianne en ik zijn maar twee dagen op de Tsjechoslowakije troffen. Ik heb hem daarna set van Operation: Daybreak en ze zijn niet nooit meer gezien, maar tot en met 2000 was erg spectaculair. Zeker niet in vergelijking wat hij nog actief als still-fotograaf bij een video- ik later in 1978 Israël meemaakte met The Big documentare Inside a view and a kill. Red One waar de hulzen van de losse flod- Even was er een pijnlijk moment toen men ders van Lee Marvin en Mark Hamill me om gereed was om een opname te maken en er Regissuer Lewis Gilbert in de sneeuw de oren vlogen en waarbij ik met cameraman gestopt moest worden, want in de verte na- Stillfotograaf George Whitear Hans den Bezemer tijdens de D-Day opna- derde een begrafenisstoet die recht op ons af men in een explosie terecht kwam, niet echt pauze hadden was er een café waar het pret- stevende. Wat te doen ? Niks dus, afwachten. daarvan was deze vrij oude baas erg ijverig in gevaarlijk, maar wel onaangenaam. tig vertoeven was en waar de lokale bewoners Ze kwamen langzaam met plechtige, luide het verkopen van Operation: Daybreak. De Operation: Daybreak heeft dan ook maar wat onwennig tegen hun landgenoten zaten muziek naderbij en opeens sloegen ze rechts- crew was nogal gemêleerd, dus waarschijnlijk twee belangrijke gebeurtenissen: de aanslag aan te kijken die daar als figurant in Duits af en wandelden door de poort het stadje uit. was hij in dienst van de Amerikaanse pro- op Heydrich in de straten van Praag en de uniform een pilsje dronken. De eerste en eni- De opnamen konden worden voortgezet. ducer Carter de Haven, terwijl­—los van de dramatische afloop in de kerk, waar de- ver ge bekende die ik trouwens tegenkwam was De enige met wie ik echt een gesprek had Franse cameraman Henri Decae—de ande- zetsgroep zich verdedigt tegen een overmacht still-fotograaf George Whitear die ik voor het was de Amerikaan Hunt Downs van wie ik be- ren Brits of Tsjechisch waren. Maar die dag aan Duitse troepen. De hele voorbereiding eerst had ontmoet op de Magere Brug in Am- greep dat hij schrijver probeerde te zijn, maar kreeg ik verder niemand te spreken. Dat werd naar die twee momenten, wat veel tijd in be- sterdam tijdens de opnamen van Diamonds om geld te verdienen zich verhuurde als pu- een volgende dag goed gemaakt toen we drie slag neemt in de films, is het organiseren en are forever. George was lange tijd zo’n beetje bliciteitsman op films en dan voornamelijk in uur rijden van Praag waren verwijderd in een bespreken van de aanslag en het dilemma of de vaste fotograaf van de James Bond-films Europa. Hij informeerde me over de film en hoog gelegen bergdorp, Marianska. het wel de moeite waard is. en we hadden samen de Bond-boeven, Bruce de medewerkers, maar dat was wat overbodig Dag één was een stadje buiten Praag, waar Willis en Putter Smith, naar het Waterloo­ want ik wist al heel veel over ze. MARIANSKA IN DE SNEEUW Timothy Bottoms en Anthony Andrews in plein meegenomen voor wat extra foto’s. Hij had een merkwaardige typische Ameri- In het sneeuwlandschap moeten Timothy een auto arriveren bij het huis van een arts die George had er geen enkele moeite mee dat ik kaanse manier van optreden. Dat wil zeggen Bottoms, Anthony Andrews, Martin Shaw ook bij het Tsjechisch verzet hoort. Op het mijn eigen foto’s schoot en dat kwam van pas hij was een soort Amerikaan die zich niet aan- als respectievelijk Jan Kubis, Jozef Gabcik en plein krioelt het van de Duitsers en toen we toen ik enige tijd later in de Pinewood Studio’s past aan een vreemd land, maar dat land zijn Karel Curda (de verrader) na een vlucht uit door de ouderwetse stadspoort het plein op- in zijn bijzijn meer foto’s liep te maken van gewoontes opdringt. Hij manifesteerde dat Engeland landen aan parachutes. Gedeelte- kwamen werden we overweldigd door al die Sean Connery en Jill St.John. In Amsterdam in een hotel waar hij in de bar een Tsjechisch lijk doen de acteurs hun werk, of stuntman- Duitse vlaggen die aan de gebouwen hingen. was ik ‘s avonds gaan stappen met Bruce en meisje sommeerde met: “Hey honey, come nen. En dan zijn er een paar figuranten als Voor de crewleden en figuranten die even Putter. We kwamen op de Walletjes een dron- over here, give us some coffee.” Maar afgezien Duitse soldaten die de parachutisten lopen te

10 Film Fun #35 November 2016 11 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

Martin Shaw krijgt instructies van regisseur Lewis Gilbert Kika Markham en Henri Decae zoeken. Lewis Gilbert regisseert heel rustig INTRIGES aanwezig om dit verhaal aan te horen. Ik had men met zijn vrouw Alicia in de hotelkamer zonder zich ergens druk over te maken en ca- Omdat er niet meer goed gefilmd kan wor- graag zijn reactie meegemaakt. terugtrekt en weinig contact met anderen on- meraman Henri Decae (ook geen kleine jon- den verplaatst iedereen zich naar de uitvals- Twee Britse acteurs die net zijn gearriveerd derhoudt. ”He is doing his own thing” conclu- gen met films als Le Samourai; Les 400 cents basis, het Moskwa Hotel, waar in de winter om kleine rolletjes te spelen zijn Gertan Klau- deert Downs. Maar ik kan met Tim,othy Bot- coups; L’Ascenseur pur l’echafaud en The Night geen toeristen verblijven en dat dus gehuurd ber en Neil Mcarthy en als ze merken dat Kika toms een gesprek krijgen. of the generals) is ook niet snel uit zijn even- is door de filmploeg. Het is vermoedelijk een Markham een rol heeft (zij speelt de vrouw Timothy Bottoms is nog maar kort een be- wicht te brengen als er teveel sneeuw valt en Russisch cadeautje aan Tsjechoslowakije ge- van Martin Shaw) beginnen ze meteen tegen- kend acteur. Hij debuteerde in 1971 in de an- even niet gefilmd kan worden. Eigenlijk ge- weest en moderner dan de hotels die ik in over de crew over haar te roddelen. Ze is een ti-oorlogsfilmJohnny Got His Gun van Dalton beurt bij zo’n vrij grote speelfilm meer achter Praag heb gezien. Ik ontmoet Roy Whybrow, vriendin van Vanessa Redgrave die een uiterst Trumbo. Je zag hem maar heel weinig omdat de camera dan voor de camera. Terwijl Lewis de special effects man, die ingehuurd is om linkse politieke organisatie heeft (the Workers hij gemutileerd in bed lag, alleen in de flash- Gilbert Martin Shaw regisseert die door de de schietpartijen te verzorgen. Hij schept er Revolutionary Party, geïnspireerd door Leon backs. Daarna brak hij door met de grote sen- sneeuw wordt voortgetrokken door zijn para- een genoegen in om uit teleggen hoe hij een Trotski) en dus een onbetrouwbare commie satie The Last Picture Show van Peter Bogda- chute klinkt er achter me een luid gekrijs. Als Duitse tank gaat opblazen vlak voor de kerk is. Wat Kika Markham ook politiek mag den- novich over het droevige leven in een stadje in ik me omdraai zie ik een vrouw van de cate- waar de partizanen zich verbergen. Hij krijgt ken, ze is een aardige vrouw en ik vond haar verval in Texas. Hij was de jongen die het met ring aan een blik trekken met aan de andere alle medewerking van de overheid, want geen erg goed in Les deux Anglaises et le continent een oudere vrouw, Cloris Leachman, deed. kant een jongeman in een blauw jack. Het is Praagse burger zal het in zijn hoofd halen om van François Truffaut. Ik voel me geroepen Daarna had hij nog wat goede films die echt Timothy Bottoms die met een plak kaas staat de gemeente te bellen om te klagen over over- om haar te waarschuwen voor die twee ‘snea- van deze tijd waren. Als bij hem de toon van te zwaaien en schreeuwt dat hij niet de hele last. Nog leuker vindt hij het opblazen van ky bastards’ die haar zwart maken. pacifist is gezet door Johnny Got His Gun, dan voedselvoorraad, maar alleen de kaas wil heb- Heydrich met een handgranaat. Zonder dat is zijn keuze voor vechtende partizaan merk- ben. Hij heeft de sandwich dus in de sneeuw Anton Diffring echt letsel oploopt. Dit soort TIMOTHY BOTTOMS waardig, maar hij wil het me maar al te graag gegooid. De catering dame loopt huilend weg special effect mensen zijn meestal oorlogs- Hunt Downs vond het bepaald niet prettig op zijn hotelkamer uitleggen. en Timothy loopt nog steeds zwaaiend met de veteranen die bij de genie hebben gewerkt en dat ik aanwezig was op de set toen Timothy “Ik wilde een huis in Malibu kopen en daar- kaas woedend het sneeuwveld af. Dit was de alles over explosief materiaal weten. Helaas Bottoms ontplofte. Hij zegt dat Bottoms zijn om heb ik deze commerciële film gekozen, druppel die bij hem de emmer liet overlopen. is Heydrich-vertolker Anton Diffring niet eigen weg gaat en zich meteen na de opna- maar nu ik met een stengun moet schieten en

12 Film Fun #35 November 2016 13 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

rogante schoft een gezicht moet hebben dat De volgende dag keren we met de auto naar het waar maakt om die aanslag uit te voeren Praag terug met de art-director die ook een met alle consequenties. Ik heb dat in Sink appartement daar heeft gehuurd, maar geen the Bismarck! ook gedaan waarbij de Britse enkel probleem heeft met de Tsjechen. Marine niet alleen vecht tegen dat immense Duitse schip, maar ook tegen de pedante ge- zagvoerder en bewonderaar van Hitler, Ad- HOE HET VERDER GING MET DE miraal Lutjens (Karel Stepanek). Dat maakt MENSEN VAN ‘OPERATION: DAYBREAK’. de strijd spannender. En Anton Diffring weet Een zwaarmoedige Timothy Bottoms helemaal die arrogantie en gemeenheid van Lewis Gilbert leeft nog steeds en is 96 jaar. Hij die vindt dat hij in de verkeerde film is Heydrich over te brengen. En ik laat zien dat maakte zijn laatste film Before you go in 2002. terechtgekomen zijn Tsjechisch personeel bijna slaafs elke Nicola Pagett is nu 71 en zou voornamelijk ochtend zijn kleding gereed legt en hem aan- voor de tv blijven werken tot aan 2000. Haar zoals vanmiddag Duitsers moet neersteken, Anderson, John Guillermin en Ken Annakin. kleedt, maar als hij nog maar een lijk is, is alle carrière zou erg gehinderd worden door ma- zie ik het allemaal niet zo zitten. Bovendien Allemaal oorlogsveteranen die goede oorlogs- respect verdwenen en is hij niet meer dan een nisch-depressieve stoornissen.. Zij schreef er heb ik het huis uiteindelijk niet gekocht en films maakten. dood ­lichaam waar ze de kleding snel over- een boek over: Diamonds behind my eyes. daarom voel ik me des te gedeprimeerder dat “Dit is een spannend verhaal” zegt Lewis heen trekken en hem in een kist gooien.” Kika Markham (74) zou verder een weinig ik aan dit oorlogsavontuur meedoe. Deze film Gilbert “En het past in mijn serie oorlogsfilms Marianne en ik hoopten diezelfde avond opmerkelijke filmcarrière hebben met maar ligt niet in de lijn van mijn vorige werk. En die op ware feiten zijn gebaseerd, zoals Car- terug te keren naar Praag, maar de chauffeur één hoogtepunt, als vrouw van Sean Connery dan word ik ook nog belazerd door die Tsje ve her name with pride over verzetsstrijdster laat het afweten. Gilbert biedt gracieus een in Outland. Ze bleef volgelinge van Vanessa chen die mij een appartement hebben ver- Violette Szabo en Sink the Bismarck!, de ver- kamer in het hotel aan en zo brengen we een Redgrave en trouwde met Vanessa’s broer Co- huurd voor 200 dollar per dag.” nietiging door de Britse vloot van het parade- aardige avond door met leden van de crew bij rin. Recentelijk was ze te zien in Mr. Selfridges Ik probeer hem een beetje op te beuren door paartje van Hitler, het slagschip ‘Bismarck’. het diner. Als de crewleden horen dat we uit als de moeder van de warenhuiseigenaar. te zeggen dat hij Lewis Gilbert moet vertrou- “Ik film graag op locatie omdat dat de re- Nederland komen vertellen ze ons dat ze daar Anthony Andrews (68) zou een bekende wen omdat hij een kundig regisseur is en dat aliteit van het verhaal verstevigt, dus bij de in Haarlem aan The Hiding Place hebben ge- Britse film en tv-ster worden. Vaak in aristo- het verhaal toch van grote waarde is voor de echte kerk waar de partizanen werden dood- werkt, het verhaal van evangeliste Corrie ten cratische rollen. Hij speelde onlangs als Stan- geschiedenis over de Tweede Wereldoorlog. geschoten en in de echte straat waar de aanval Boom die joden verborg in de oorlog. De crew ley Baldwin in The King’s Speech. Maar of ik bij hem doordring betwijfel ik. op Reynhard Heydrich plaatsvond. En hier in moest voortijdig vertrekken uit het Rozenpri- Timothy Bottoms (65) zou nog wel eens te- Het enige prettige vooruitzicht voor hem is de sneeuw praktisch op de plek waar de echte eel, omdat de hoeren hun werk niet konden rugdenken aan Operation: Daybreak, want dat zijn acterende broers Sam en Joseph hem Tsjechische jongens per parachute landden. doen. dat was misschien wel zijn laatste belangrijke gauw komen opzoeken. Hij blijft mokkend Zo’n parachutescène heb ik al eens eerder ge- Na het diner brengen we nog een paar uurtjes film. In 1977 was hij een gek die karretjes van achter in zijn hotelkamer. Hij heeft verder daan, maar dat was op een studio terrein. Daar door op de kamer van Anthony Andrews met pretparken opblies in Rollercoaster. In 2001 geen zin meer om over de film te praten. had ik een prima klimaat, maar geen wind. Nu Martin Shaw en een paar Britse crewleden had hij een comedy-serie als George W.Bush werk ik in de kou en de sneeuw en krijg ik de waar we uit volle borst Engelse liedjes zingen. op wie hij toen als druppels water leek: That’s LEWIS GILBERT wind in de parachute gratis. Dat is weer eens Even wordt overwogen om Timothy Bottoms my Bush. Twee jaar later speelde hij Bush jr Lewis Gilbert is een vriendelijke oude baas wat anders.” en Alicia erbij te halen, maar niemand heeft serieus in DC 9/11 Time of Crisis. die in het rijtje thuishoort van Guy Hamil- “Ik heb een groot aandeel voor Reinhard zin om verwikkeld te raken in de slechte buien Martin Shaw (71) werd en is nog altijd een ton, Terence Young, Roy Ward Baker, Michael Heydrich in de film, omdat ik vind dat je het van Bottoms; ik ook niet. Bovendien, ik ver- belangrijke tv-ster met series als Judge John kwaad moet zien, dat wil zeggen dat deze ar- moed dat Timothy geen Engelse liedjes kent. Deed en Inspector George Gently.

14 Film Fun #35 November 2016 15 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

OPERATION: DAYBREAK - SETFOTO’S VAN THYS OCKERSEN Boven van l. naar r.: Lewis Gilbert (met viewfinder) bepaalt een shot terwijl cameraman Henri Decae meekijkt - Anthony Andrews als Jozef Gabcik en Timothy Bottoms als Jan Kubis, de mannen die Heydrich moeten vermoorden - Gertan Klauber ( Brits acteur vanTsjechi- sche afkomst; midden) met op de achtergrond Timothy Bottoms. Midden van l. naar r. : Pijnlijke beelden voor de Tsjechoslowaken: Duitse soldaten in in hun stadje, ook al zijn het maar figuranten uit eigen land. 16 Onder van l. naar r.: De Franse cameraman Henri Decae - clapperboard - FilmAnthony Fun Andrews #35 speelt enthousiast in Operation:November Daybreak 2016 - Martin Shaw als partizaan Karel Curda net geland in vijandelijk gebied. 17 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

ANTHROPOID

. Ik heb geluk als ik in september nu eenmaal opgescheept met die een korte vakantie in Londen houd lange aanloop, maar Gilbert loste dat in een art-house achter Leices- het beter op. De afloop met de ter Square Anthropoid draait, ge- moordaanslag en de shoot-out in maakt door de Britse schrijver-re- de kerk zijn bijna identiek. Maar gisseur Sean Ellis die bij deze film Operation: Daybreak lijdt onder ook de fotografie heeft gedaan. De de lusteloze vertolking door Timo- aanslag op Heydrich heette als ac- thy Bottoms. tie nooit ‘Operation: Daybreak’. De De vraag is nu of Anthropoid na naam was ‘Operation Anthropoid’ een première in Karlsbad nog veel Was die remake echt noodzakelijk? Cil- kans van slagen heeft… lian Mur­phy en Jamie Dornan spelen nu de Sean Ellis is wel meer waarheidsgetrouw met hoofdrollen. Om hen heen zijn veel Tsjechen de gevechten in de kerk in Praag. In Operation gecast. wat realistischer is. Maar Ellis heeft :Daybreak zetten de protagonisten Bottoms niet kunnen omzeilen dat het eerste uur van en Andrews de pistolen op elkaars hoofd als ze de film behoorlijk vervelend is met het geneu- bijna onder water staan in de crypte en schie- zel of het nu wel of niet juist is om de aanslag ten elkaar dan dood. Dat is een mooie dra- uit te voeren. Dat heeft Lewis Gilbert toch matisch, bijna melodramatisch, einde. Maar slim omzeild met de scènes met Anton Dif- in werkelijkheid, zoals in Anthropoid wordt fring, die goed aangeven hoe de Duitse elite getoond, werd Jozef Gabcik (Jamie Dornan) in Praag feestvierde en meedogenloos met de bij de eerste groep gedood en Jan Kubis (Cil- ongehoorzame bevolking afrekende. Ook de lian Murphy) aan het eind. En slikten ze op ontmoeting op een station tussen Heydrich het laatste moment, net voordat ze met kogels en Hitler plus de begrafenisstoet van Hey- doorzeefd werden, zelfmoordpillen. drich die over een brug over de Moldau trekt, Je kan je afvragen of dat laatste waar is, want er geven cachet aan de film. Beide films zitten was niemand bij om het na te vertellen

NOG EEN FILM OVER DE MOORDAANSLAG OP HEYDRICH In Frankrijk is inmiddels ook een nieuwe film gemaakt over de moordaanslag op Heydrich: HHhH (Himmlers Hirn heisst Heydrich, of Himmlers Brein heet Heydrich) waarvan de release is uitgesteld tot 2017 om niet te concurreren met Anthropoid. De film is geregisseerd door Cedric Jiminez en heeft een internationale cast: de Australiër Jason Clarke als Heydrich, Rosamund Pike als zijn vrouw, pretty boy Barry Atsma als Heydrichs vazal Frank (die helemaal niet pretty was), Jack O’Connell als Jan Kubis, Jack Reynor als Jozef Gabcek en dan ook nog Mia Wasikowska, het meisje met de uitpuilend ogen dat Jane Eyre heeft gespeeld. Al die belangstelling voor Reynhard Heydrich heeft waarschijnlijk te maken met de vele boeken die recentelijk over hem zijn verschenen. —Thys Ockersen Stills van Anthropoid

18 Film Fun #35 November 2016 19 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

Links: Pieter J. Kuhn. Kapitein Rob Onder: Kuhn, schipper op zijn ‘Meermin’ Kuhn onder meer filmaffiches en illustreerde boeken, zoals de Sleutelbos-detectiveromans Uit de nalatenschap van uitgever G.W. Breugel. Tijdens de oorlog leverde hij boekomslagen aan de Volksche van Pieter Joseph Kuhn Uitgeverij Westland, zoals voor Wij hebben den Führer gezien, De Kapiteins Christiansen en Doodgravers van het Britsche Imperium. Terwijl het communistische dagblad De rel in een zeilboot (de Vrijheid), schipperspet Historisch Archief voor romantische dwerg- Als tekenaar moest ook Pieter Kuhn, om aan Waarheid direct na de bevrijding startte met op, pijp in de mond, een Keeshond (Skip) als jes.’ Er moeten heel wat romantische dwerg- het werk te kunnen blijven, zich uit zelfbe- de toch uit het kapitalistische Amerika stam- enig gezelschap aan boord. jes hebben bestaan, de vraag naar gebundelde houd wel laten registreren bij het beroepsgil- mende ballonstrip Rip Kirby van Alex Ray- Kapitein Rob-beeldverhalen blijft onveran- de van de Nederlandsche Kultuurkamer. mond, introduceerde de andere oud-verzets- Op 11 december 1945 koos ‘De Vrijheid’ met derd groot. Het voldoen aan die aanmeldingsplicht (het krant Het Parool een dagelijkse strokenstrip Rob en Skip als bemanningsleden het ruime Na uitgeverij Panda (1980) en uitgeverij De begrip ‘lidmaatschap’, dat een zekere adhesie rond kapitein Rob van Stoerem. Getekend en sop onder de titel De Avonturen van het Zeil- Vrijheid (1995) begon in 2001 Rijperman in zich draagt, werd door de Duitse autoritei- geschreven door Pieter Joseph Kuhn en gesig- schip de Vrijheid. Op 21 januari 1966 stond de Communications met het uitgeven van al de ten nooit gehanteerd) en het maken van teke- neerd met QN. Puur Hollands, een jonge ke- laatste aflevering in Het Parool: Rendez-vous Kapitein Rob-avonturen. Fraai gereprodu- ningen voor Westland en andere uitgeverijen door in Jamaïca, het 73ste, niet afgemaakte ‘grap- ceerd aan de hand van handmatig geretou- die na 1945 wegens collaboratie met de bezet- Thomas Leeflang hic novel’ dat meer dan twintig jaar in één en cheerde clichés. Echt collector’s items. ter moesten sluiten, was voor hem een dek- dezelfde krant heeft gestaan. Althans, wat Ne- derland betreft, Kapitein Rob verscheen in het Stripencyclopedieën, binnen- en buitenland- Duits (Abenteuer des Kapitän Rob), het Frans se ‘fanzines’ en liefdevol samengestelde web- (Les Aventures du Capitaine Rob) en het En- sites spreken met respect over Pieter Kuhns gels (The Adventures of Captain Rob). oeuvre en het daarin aanwezige inlevingsver- In Zuid-Afrika werd de dagbladstrip als volgt mogen in wetenschappelijk-technisch gefun- ingeleid: ‘In hier die eerste boekie van ‘n hele deerde toekomstwerelden. Zijn futuristische reeks, gaan ons jullie bekendstel aan kapitein tekeningen dwingen respect af van zowel pic- Rob, Skip sy hond en die seiljag die Vrijheid’. turale leken als van de meer kunstzinnig on- Het Parool en uitgeverij Skarabee gaven een derlegde stripfans. gedeelte van de beeldverhalen uit, niet alleen Over zijn tekenwerk sprak Kuhn steeds op in als oblongboekjes, ook als kloeke pocket een relativerende manier. In 1955 zei hij in met de Kapitein Rob-stroken op z’n kant. een interview: ‘Een tekening moet sfeer heb- In één van zijn Kronkels schreef Simon Car- ben, plastisch zijn en geloofwaardig.De nacht miggelt: ‘Heel het turbulente leven van onze moet donker zijn, een rotswand hard, het wa- eigen zeebonk is terug te vinden in een sta- ter nat.’ pel bontgekleurde boekjes, een soort Keesings Naast de krantenstrip Kapitein Rob ontwierp

20 Film Fun #35 November 2016 21 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

Bovenaan: Het eerste boekje van Kapitein Rob. Daaronder: Bovenaan: Twee science-fiction boekjes de eerste strook, geknipt uit van Kapitein Rob, de nummers 3 en 16 it Het Parool. ‘Het zeewaardig de reeks van 73. Op het omslag vaN #3 jacht “De vrijheid” wordt als staan Professor Lupardi en zijn laborant eerste van de drie ‘hoofd- Yoto afgebeeld. personen’ genoemd. Daarna Rechts: Pieter J. Kuhn in de werkkamer komen Kapiteit Rob van van zijn huis in Hilversum . Stoerem, ‘de kalmte in eigen Onder: Kuhn in de uitmonstering van Kapi- persoon’ en Skip, de hond ‘die tein Rob, compleet met Skippy, tijdens meer van de wereld heeft een optocht op de Dam in Amsterdam gezien dan jullie allemaal bij elkaar’. mantel voor ondergronds werk. Net als zijn Onder cultuurbeschouwers van uiteenlopend collega’s Alfred Mazure en Marten Toonder kaliber worden de Kapitein Rob-beeldverha- die zich hier aan dat type wagen, zijn niet vervalste hij persoonsbewijzen en andere le- len tot de beste Nederlandse strips gerekend, oververtegenwoordigd. vensreddende documenten aan verzetsgroe- samen met Eric de Noorman en Tom Poes zelfs Echt boeiende science-fiction ‘made in Hol- pen. tot de Grote Drie. Niet alle stripdeskundigen land’ is tamelijk zeldzaam. Vandaar dat Kapi- Toch merkte Paul Arnoldussen eind jaren zijn het daarmee eens. Waar zijn, meneer, in tein Rob-sf-titels als Het levende eiland (met negentig in Het Parool op: ‘Het is onwaar- uw verhaal Carol Voges (Pa Pinkelman), Ge- een holle maan), Pinguïneiland, De Condors schijnlijk dat Kuhn bij Het Parool had kunnen orges van Raemdonck (onder meer Bulletje en van het Andes-gebergte (met dolfijnen en pin- beginnen als in 1945 bekend was geweest dat Boonestaak) en Wim Bijmoer (Hendrik Haar- guïns met ‘hersenantennes’ op hun gladde hij in de oorlog omslagen tekende voor nazis- klover)? kopjes), Het Rijk van de Witte Mammouth en tische boeken.’ Toegegeven, er zijn in de stripwereld meer- De Vallei der Vergeten Wereld (met uitgestor- Van lang niet al de bij de Kultuurkamer gere- dere lijstjes samen te stellen van ‘de beste’ ven gewaande dieren in een verloren vallei), gistreerde Nederlandse illustrators is bekend beeldverhalen. Dat neemt niet weg dat Pieter uniek zijn. dat ze weliswaar nationaal-socialistische op- Kuhns rijke fantasie alom wordt geprezen. Voor Robs gedwongen verblijf in atmosfeer drachtgevers hadden, maar tegelijkertijd hun Kuhn liet kapitein Rob om de haverklap in en aquasfeer, zorgde steevast de kwaadaar- expertise hebben ingezet voor ‘het verzet’. Be- science-fiction-achtige situaties terechtko- dige Italiaanse ‘professor’ Lupardi en diens la- halve Kuhn, Toonder en Mazure waren dat men. Science-fiction-strips vormen, vooral in borant, de kortgeknipte, sterkbrillende Japan- Hans Borrebach en Frans Mettes. de VS, een apart en gewild genre. Ook Neder- ner Yoto— dat in het Japans overigens ‘voor Dit terzijde. land kent sf-liefhebbers, maar striptekenaars algemeen gebruik’ kan betekenen.

22 Film Fun #35 November 2016 23 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

Lex Ritman, biograaf van Pieter Kuhn, ont- dekte dat Pieter Kuhns oom Job qua uiterlijk model heeft gestaan voor Yoto en een goede kennis van Kuhn voor Lupardi. De onheilspel- lende Lupardi is het type van de nooit gepro- moveerde ‘geleerde’ die uit is op niets minder dan wereldmacht. Links: Professor Lupardi en zijn helper Yoto op Hij wil de stand van de aardas wijzigen om de cover van het pinguinlandverhaal. Boven: Lupardi en Yoto in de film Kapitein zo de polen ijsvrij te maken. Het zijn Lu- Rob en het geheim van professor Lupardi, zoals pardi’s verbeten werklust en het experimen- de volledige titel luidt. Arjan Ederveen is Lu- teren-om-het-experimenteren die kapitein pardi, Yoto wordt gespeeld door Alex Klaasen. Rob diep onder de zeespiegel en ver buiten de dampkring brengen. Waar hij vervolgens in adembenemend spannende omstandigheden ware collectioneurs en hun kennis van en over en scènes met een tot levende duikboot om- terecht komt. Ruim een halve eeuw nadat ze het onderwerp is dikwijls indrukwekkend. Dat gebouwde potvis, compleet met een cockpit verschenen, hebben de Kapitein Rob-beeld- kapitein Rob in de film geen pijp rookt, ineens van glas. verhalen niets van die spanning verloren, ze een zuster blijkt te hebben, eigenlijk ‘geheim Als documentatie, als voorbeelden voor zijn doen niet gedateerd aan, zoals veel oudere agent’ is en een kleine kekke zwarte schip- tekeningen, gebruikte Kuhn foto’s uit tijd- strips dat meestal wel doen. perspet draagt in plaats van een ruimvallende schriften als De Blauwe Wimpel (Maandblad witte, het lijken allemaal kleinigheden. Maar voor Scheepvaart en Scheepsbouw) en The Kapitein Rob en de film speelfilm in de bioscoop: Kapitein Rob en het voor stripliefhebbers, en Rob-adepten in het National Geographic. Zelf fotografeerde Kuhn Studenten van de Film- en Televisie Acade- Geheim van Professor Lupardi, met Thijs Rö- bijzonder, zijn het geen trivialiteiten, voor hen historische monumenten in de hoofdstad, zo- mie in Amsterdam hebben al menig scenario mer als Rob en Katja Schuurman als de rood- zit het wonder juist in de details. Dat begreep als de Schreierstoren aan de Geldersekade en aan hun docenten voorgelegd voor een ‘af- harige metereologe Paula. Aangevuld met Ar- Warren Beatty toen hij in 1990 met groot suc- het Paleis op de Dam, die in de Kapitein Rob- studeerfilm’ gebaseerd op een Kapitein Rob- jan Ederveen als de sinistere Lupardi en Alex ces de stripverfilmingDick Tracy perfect in de verhalen voorkomen. beeldverhaal. De twee media vertonen veel Klaasen als de devote Yoto. bioscoop bracht. Hetzelfde deed Steven Spiel- Kuhn kon ook tekenend worden aangetrof- gelijkenis. Tot een film kwam het maar steeds Het werd een mooie, in ‘full color’ gedraaide berg in 2011 met Tintin (=Kuifje). Verfilmde fen aan de Amsterdamse IJ-oever naast de niet. Aan het eind van de jaren zeventig van film. Juist die kleur zal de ‘hard core’ Rob-fans ‘comics’ zonder feilen. aanlegsteigers van de pont of zomaar ergens de vorige eeuw heeft de NCRV nog gespeeld hebben gestoord. Voor hen was kapitein Rob in het centrum van Amsterdam. Thuis, in met de gedachte om, in samenwerking met een zwart/wit-held, elke dag werden de stro- Terug naar kapitein Rob. Schepen, havens en zijn woning aan de Van Beuningenstraat in het voormalige CineCentrum, een tv-serie ken voorzichtig uit de krant geknipt en met gebouwen zette Pieter Kuhn in zijn tekenin- Hilversum, werkte hij alles uit. Amsterdamse te maken naar de Kapitein Rob-dagbladstrip. Gluton in schriftjes geplakt. Kapitein Rob in gen neer zoals ze er in werkelijkheid uitzagen. locaties als het IJ, het Oosterdok, de Marine- Als titelrolvertolker werd de toen nog jonge Technicolor op een reusachtig scherm ‘in le- Die tekeningen gebruikte hij als realistische werf, het Scheepvaarthuis, de Binnen Ban- Rutger Hauer genoemd. Testen met keeshon- vende lijve’ te zien, kan de droom hebben ver- ‘tussenshots’ in de trant van ‘intussen op het tammerstraat, de Nieuwmarkt en de Zeedijk den voor de rol van Skip zijn gehouden op een stoord. Het verfilmen van ‘graphic novels’ is hoofdkantoor…‘. Hij zette ze voor of achter zijn vooral te vinden in de verhalen Het Ge- terreintje van de Omroep Sport- en Ontspan- sowieso een hachelijke onderneming. De be- tekeningen van bijvoorbeeld het binnenste heim van de Bosplaat, De Goudschat van de ningsvereniging OSO in Hilversum. oogde doelgroep bestaat immers uit kenners. van de maan, impressies van een tunnel die Sheik, Het Mysterie van het Zevengebergte en In november 2007 kwam er toch een heuse Liefhebbers van een bepaalde ‘comic’ zijn altijd Europa en Afrika met elkaar moest verbinden Avontuur op Pampus.

24 Film Fun #35 November 2016 25 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

Het Parool, toen nog een heel populaire grote landelijke WAAKHONDEN VAN DE MACHT krant. Tussen de verhalen Om het Goud van Midian en De Tijdens het Nederlands Filmfestival wordt jaarlijks de Louis Hartlooper Prijs uitgereikt aan Stranding van de Atlantic is ‘een persoon die een stimulerende bijdrage leverde aan Kapitein Rob van 4 april 1955 het denken over cinema en aan de verdieping van de Nederlandse filmcultuur’. tot ­1 september 1956 om nooit Voor de achtste keer werd dit jaar een referaat gegeven over ‘film en journalistiek’, deze keer helemaal duidelijk geworden verzorgd door schrijver, journalist en bekroond filmmaker redenen afwezig geweest. In Ruud den Drijver, winnaar van de prijs voor ‘beste filmpublicatie 2015’. een interview zei Pieter Kuhn Het evenement in het Louis Hartlooper Complex werd deze editie druk bezocht en onder de destijds alleen maar dat hij een aanwezigen bevonden zich veel prominente filmcritici. tjalk had gekocht en ermee Film Fun drukt hierbij de volledige tekst af van Den Drijvers referaat. door Nederland zwierf: ‘Ik ben Rob bij de Schreierstoren in Amsterdam nu echt helemaal kapitein Rob “FILM EN JOURNALISTIEK” geworden!’ Met de Nederlandse ruimtevaart- Utrecht, 22 september 2016 Dat gaf aan Robs avonturen iets echts, of ze expert Gerton van Wageningen maakte Kuhn werkelijk zo waren gebeurd. Pieter Kuhn, toch in dat jaar, in opdracht van de Rotterdamse OEDEmiddag. Leuk jullie door Vestdijks inzichten geleend. Ik meer illustrator dan schrijver, werkte nauw Margarine Industrie, het album Pioniers van Gweer te zien. Vorig jaar is mij Ruud den Drijver wil daar graag iets over zeggen samen met Parool-journalist Evert Werkman. de ruimtevaart. gevraagd om hier iets te zeggen en met jullie kijken in hoeverre Het stel had soms aan één krantenbericht ge- Kuhn tekende de honderd plakplaatjes die over de stand van de filmjourna- deze opvattingen nog geldig noeg om de fantasie in gang te zetten. Als ze cadeau werden gegeven bij pakjes margarine. listiek. Om de huidige situatie te beoordelen zijn. De verhoudingen zijn duidelijk: er kan die de vrije loop lieten maakte Kuhn aanteke- De hoofdrollen waren toebedeeld aan twee zou je eerst moeten weten wat de vorige stand geen kritiek geschreven worden als er niet ningen, om ze later naar eigen inzicht weer Hollandse jongens en professor Lupardi plus was. De jury noemde het vorig jaar opmerke- eerst een film is gemaakt. Kritiek is in essentie om te buigen tot iets van een verhaal met een Yoto. Op de keper beschouwd waren het Ka- lijk hoe er in de tijd waarin mijn boek Circus een reactie op het filmmaken. plot. pitein Rob-verhalen zónder kapitein Rob. Bloteman zich afspeelt, volstrekt anders over Waarna Werkman er als een soort eindre- In 1956 keerde Kapitein Rob terug in Het film werd gedacht en geschreven. De stukken In de tijd dat Wim Verstappen begon te schrij­­­­ dacteur/meelezer op zijn beurt mee aan de Parool maar in 1959 moest Kuhn, halverwege van Wim Verstappen zorgden voor praktische ven, in 1963 in Skoop, werd een nieuwe stijl slag ging. Kuhn kreeg de kopij vervolgens te het verhaal De Schimmen van de Nevelval- veranderingen, zoals het Amstelveense ka- van filmkritiek geïntroduceerd onder invloed zien en dan kon het volgens oud-Parool-me- lei, na een hartaanval opnieuw acht maanden belarrest waar hij veelvuldig met zijn vriend van de nouvelle vague, naar het Franse voor- dewerker Jaap Berkhof gebeuren dat Pieter verstek laten gaan. Op 20 januari 1966, hij was Peter van Bueren over discussieerde, en de beeld in Cahiers du Cinéma. Die stukken Kuhn er zomaar even een alinea bij ‘corri- bezig met Rendez-vous in Jamaïca, voelde afschaffing van de betuttelende filmkeuring hadden invloed op de manier waarop films geerde’. Volledigheidshalve: het eerste Kapi- Pieter Kuhn zich tijdens een wandeling op de voor volwassenen. Tijdens het pleidooi dat hij gemaakt werden, en ze waren vaak geschre- tein Rob-verhaal is geredigeerd door ene Nan Amsterdamse Prinsengracht ter hoogte van hield bij Blue Movie—zijn grootste commer- ven door filmmakers, niet zelden met een Aberson en een anonieme Parool-redacteur. de Leidsestraat, ineens onwel en zakte op een ciële succes, dat nog steeds op de vijfde plaats verborgen agenda. En passant werden re- Met verhaal twee begon de samenwerking koude wintermiddag in elkaar. Een nu fatale staat van de lijst van best bezochte films al- gels geformuleerd voor de filmgrammatica. tussen Kuhn en Werkman. hartaanval maakte een eind aan zijn leven, dat ler tijden —verschool hij zich achter Simon Verstappen keek daarbij vooral naar andere vijf-en-vijftig jaar mocht duren. Vestdijks De toekomst der religie. En ook in kunstvormen: muziek en schilderkunst. In Kapitein Rob stond van 1945 tot 1966 in —Thomas Leeflang zijn filmbesprekingen werd veelvuldig van zijn artikel ‘Vestdijk als cineast’ vergaapte hij zich

26 Film Fun #35 November 2016 27 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

aan de anti-thetische relatie tussen roman en film. dere technieken en een veranderde tijdgeest. bliezen met Star Wars en Indiana Jones het Burgess, eindigde zelfs met de vaststelling Simon Vestdijk wees erop dat aan de roman De nouvelle vague onstond tegen de ach- stof af van het superheldengenre, dat een dat hoofdpersoon Alex had moeten verande- een lyrisch beginsel ten grondslag ligt, en bij tergrond van een anti-autoritaire wederop- generatie lang in onbruik was geraakt. De ren, maar hetzelfde gebleven was. Het wer- (film)drama is dit de epiek, die Vestdijk zag bouw, anticonceptiepil en abortus, terwijl KISS-regel ontstond: Keep It Simple Stupid. den exponenten uit een generatie van hasj- als afkomstig van geschiedschrijving. Middels de Éclair-lichtgewichtcamera ervoor zorgde Scenario’s kregen plotpoints, beat-boards en rokend werkschuw tuig bij wie alles kon en drama wordt de geschiedenis in groepsver- dat jonge filmmakers op straat konden fil- storymaps. (Om het kort te houden laten we niets hoefde. Ooit vrijblijvende filmgeboden band nagespeeld. ‘Dat is dikwijls niets anders men. De auteursfilmtheorie ontstond en de de techniek, computers, iphone, steady-cam werden omgeturnd in een verplichting. Er dan wat men overeengekomen is “werkelijk- filmkritiek surfde mee op een onstuimige en selfie-stick hier buiten beschouwing.) De ontstond een adviseursindustrie, er kwamen heid” te nóemen,’ zei hij betekenisvol. ‘Epiek is vloedgolf, die tot het begin van de jaren tach- essentie: picturale lyriek kwam centraal te formulieren waarop de filmmaker—om geld reeds een compromis, een capitulatie voor het tig zou duren. Er bestond consensus over staan en de films werden plotgedreven. De te krijgen— moest invullen waarom zijn film collectief.’ Een romancier bespiegelt zichzelf. de cycli van drama en literatuur die sinds rendementsgolf schreef voor dat de held van vernieuwend was, en voor welke doelgroep. ‘In de roman zoekt de ziel zich in vrij- Aristoteles hadden bestaan, en tijdens la- het verhaal uiterlijk op pagina 10 in de pro- Dit moest dan weer terug te vinden zijn in heid uit te drukken’, meende Vestdijk. ‘Dat- tere golfbewegingen, door Sergei Eisenstein, blemen moet komen, ongeveer op pagina 30 het script. Succesvolle managers coachten gene wat men gevoeld heeft wil men nog- Lajos Egri en Walt Disney waren bevestigd. moet er een intrige op gang zijn gebracht, en de filmmakers naar minimale bezoekcijfers. maals voelen, en anderen laten voelen.’ Ook voor critici gold het roestvrijstalen liefst rond pagina 85 heeft de hoofdpersoon Verstappen haakte af. Martin Scorsese—hij ‘De tegenstelling tussen roman en drama principe dat drama altijd en alleen karakterge- een verandering doorgemaakt, zodat het col- gaf het toe—moest zichzelf geweld aan doen is als die van ‘liefdespoëzie versus helden- dreven kan zijn. Personages doen iets wat zij lectief een beproefde catharsis mag ervaren. om zich de nieuwe mode eigen te maken, dicht: ‘Drama betekent gemeenschap, de niet laten kunnen. Dit handelen heeft gevol- De grote filmdrama’s van de eerdere golf maar hield vol en overleefde. Francis Coppola roman is niet alleen door, maar ook voor de gen, en deze worden gerangschikt in een plot. hadden niet voldaan aan die regels. In The maakte een joviale knieval voor het collectief enkeling geschreven.’ ‘Bij lyriek gaat het om Ongeveer vanaf de jaren tachtig ontstond Good, the Bad and the Ugly was iedereen met The Godfather III, waarin alle plotpoints liefde, bij drama om macht.’ Vestdijk noemde het rendementsdenken, de bonuscultuur van slecht en aan het eind was er niemand veran- van begin tot eind op de juiste plek stonden ook de eclectische golfslag, waarbij iedere de blockbusters, flowcharts en management- derd. A Clockwork Orange, Kubricks adapta- en hij werd gefeliciteerd met zijn perfect ge- nieuwe generatie onder invloed staat van an- modellen. George Lucas en Steven Spielberg tie van het literaire meesterwerk van Anthony calculeerde zwanenzang. De vooroorlogse

The Good, the Bad and the Ugly A Clockwork Orange …iedereen slecht, …geen verandering niemand verandert… doorgemaakt…

28 Film Fun #35 November 2016 29 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

de beeldlyriek niet sterker is dan het woord. geval de bombastische verwijzing naar het Om zijn gelijk kracht bij te zetten, en wellicht werk van iemand anders. Er had ook ‘de ro- ook om Meyjes het goede voorbeeld te geven, mans van J.K. Rowling’ kunnen staan, maar in eindigt de recensent in zijn slotzin met een dat geval zou Jessica Durlacher ten onrechte aanschouwelijke klap op de vuurpijl. De film kunnen denken dat de criticus haar een com- is ‘van begin tot eind overgoten met een mu- pliment wilde maken. Dat kon natuurlijk de zikale drab die de kijkers emotioneel probeert bedoeling niet zijn, dus is gekozen voor een te sturen: fantasiedodende pasta.’ Geheel vol- andere schrijfster met een pulp-reputatie. Een gens het boekje: ‘de bekkenslag’ – de laatste subtiel, maar cruciaal verschil: er bestaan ook twee woorden een alarmerende beeldspraak. films naar de romans van Carry Slee, maar die Wat de criticus er precies mee voor ogen worden niet genoemd. De filmplot van Meyjes stond is niet helemaal duidelijk. Moeten we wordt vergeleken met teksten van Carry Slee. ons de film voorstellen als een bord spaghetti Sinds Aristoteles en Eisenstein, en sinds de waar de muziek als een dodelijke pastasaus stukjes van Verstappen in Skoop zijn versche- overheen gegoten is? Of wordt er iets anders nen, weten we allemaal dat er bij een roman bedoeld: een dubbele beeldspraak, met—voor sprake is van een lyrisch beginsel en dat een minder doen we het niet—een verborgen film gericht is op epiek. De adaptatie van li- woordspeling? Een gulle linguïstische salto- teratuur is een dermate gelaagd proces dat mortale, die je wel vaker in De Filmkrant kan we er binnen dit bestek niet gedetailleerd op rekenformule van Louis B. Mayer “beter een struikelt meteen over de faux pas die Meyjes aantreffen, en waarbij de lezer het equivalent in kunnen gaan. Maar als de plot van de film goede film niet gemaakt, dan een slechte wel”, en Durlacher zich hebben gepermitteerd. Het van een zaaddodende pasta te verteren krijgt. aanleiding geeft tot de vergelijking met een werd met spreadsheets geperfectioneerd. boek, zo stelt hij vast, ‘is geschreven als een Het beeld wordt er amper coherenter door. romanvorm—waarbij de epiek van onderge- Filmmakers werden meegevoerd in een runa- innerlijke monoloog van de hoofdpersoon Het doet denken aan een Menno Meyjes die schikt belang is—, zou een normaal mens toch way train met zelfvoldane deskundologen. En en resten van die opzet horen we terug in de niet voor het zingen de kerk uit wilde gaan, denken dat Meyjes met de vertaalslag van de filmkritiek, die volgde uiteraard. Wat kon- compleet overbodige voice-over.’ Wat de scri- waardoor zijn film wellicht toch iets geraffi- boek naar film juist in zijn opzet is geslaagd? den recensenten anders dan reageren op iets bent vooral steekt is dat Meyjes een topdog neerder in elkaar steekt dan de recensent kon Nemen we ter vergelijking een romanbe- wat de filmindustrie zelf in gang had gezet? is van de Amerikaanse rendementsfabriek bevroeden. Een aanwijzing voor dat laatste werking uit de vorige cyclus, zoals de eerder en nota bene de meest succesvolle Indiana valt te lezen in dezelfde kritiek, ongeveer hal- genoemde A Clockwork Orange, dan zien we En wat is de huidige stand van zaken? We Jones-film heeft geschreven. ‘Iemand met verwege. ‘De film bevat meer nevenplots dan dat de film van de eerste tot de laatste se- nemen een willekeurige steekproef met de zo’n staat van dienst, heeft “show, don’t tell” de tienerromans van Carry Slee,’ beklaagt de conde is voorzien van een voice-over om de boekverfilming die hier gisteravond in pre- toch met de paplepel ingegoten gekregen?’ criticaster zich. Ook hier weer de onderho- introspectie van Burgess gestalte te geven. mière ging, De Held, naar de gelijknamige vraagt de recensent zich vertwijfeld af. Drie- righeid van de journalistiek aan de plotgedre- Die methode werd in 1971 als meesterlijk er- roman van Jessica Durlacher. Samen met en-dertig jaar van plotgedreven dressuur ven rendementsdoctrine, perfect volgens het varen. Door dezelfde techniek toe te passen regisseur Menno Meyjes schreef ze zelf het zijn hem niet in de koude kleren gaan zitten. boekje. Het was natuurlijk logischer geweest overtreedt Menno Meyjes het ‘Show, don’t filmscenario. Een eerste kritiek verscheen in Hollywood topdog Meyjes snapt als geen ander wanneer de film vergeleken was met de ro- tell’-gebod: een regeltje dat rond 1981 door De Filmkrant van deze maand (oktobernum- dat ‘Show, don’t tell’ een advies is dat Tsjakka!- man waarop hij is gebaseerd. De lezer zou dat Syd Field—een minder goede scenarist overi- mer). En jawel, de rapportage door de criticus roepers geven aan iemand die niet kan schrij- bij een boekverfilming ook verwachten. Maar gens dan Meyjes —werd geïntroduceerd in de van dienst voldoet naadloos aan de heersende ven. Doorgewinterde auteurs, zoals Durlacher de recensent brandt hier zijn vingers niet begindagen van de ‘greed is good’-generatie. tradities. Hij stevent recht op zijn doel af, en en hijzelf, halen er de schouders bij op, zodra aan, en een goede bliksemafleider is in zo’n Ziedaar de huidige stand van het filmma-

30 Film Fun #35 November 2016 31 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

tafel]. Wat we zagen in de eindscène van Son jaren zestig en zich niets aantrekt van de ge- of Saul, de Oscarwinnaar dit jaar voor Beste windoctrine. Menno Meyjes was niet de enige Niet-Engelstalige Film, is een reeks POV’s die zonder schroom besloot te breken met het waarbij een gevangene die uit Auschwitz is heersende collectivisme. Soms hoef je gedach- ontsnapt, in de deuropening van zijn schuil- ten niet te kennen. Soms wil je iets liever niet plaats een kind ziet staan. Hun gezichten zijn zien. Tell, don’t show. Waarom niet eigenlijk? precies in beeld gebracht zoals Fritz de Jong, De eerste filmmakers dienen zich aan die wel de recensent van De Filmkrant, het graag ziet: klaar zijn met de spreadsheets en de verdien- zonder fantasiedodende pasta. In deze scène modellen. Het wachten is nu op de filmcritici. kan je als het ware raden wat de gedachten Ik voorspel u graag een toekomst waarin wij van de personages zijn, zonder voice-over. allen in vrijheid kunnen filmen en schrijven Als stijlmiddel een sterke picturale vervan- zoals we dat zelf willen. Daar wou ik het voor ger van literaire introspectie. Show, don’t tell. vanmiddag bij laten. Bedankt dat jullie naar Maar er is meer aan de hand, iets veel preg- me wilden luisteren. —Ruud den Drijver nanters. Er vindt een aandachtswissel plaats in de POV’s, waarbij letterlijk de techniek wordt toegepast die Hitchcock hanteert in Psycho. Anthony Perkins neemt daar eveneens het Son of Saul perspectief over van Janet Leigh vanwege haar naderende dood. Een film lang heeft de ken en de gevolgen in de filmkritiek. Daarmee bij analyse. En die is: analyseer de film die kijker zich vereenzelvigd met Saul. We heb- is niet gezegd dat De Filmkrant hier fout zit. gemaakt is, en niet de film zoals jij vindt dat ben vanuit zijn overshoulder meegemaakt Kritieken worden meestal niet meer geschre- hij gemaakt had moeten worden. In Cahiers hoe mensen de gaskamer werden ingevoerd, ven door filmmakers, maar overwegend door du Cinéma of Skoop zou de gedachtengang en op het moment supreme waarop Saul het- dienaren van het collectief. Om met Vestdijk van De Filmkrant nooit zijn gevolgd. Truffaut zelfde te wachten staat, wendt het beeld zich te spreken laat De Filmkrant zich hier zien en Verstappen bewerkten zelf romans en zij af, zodat de kijker een deelname aan zijn lot als een waardige waakhond van de macht. zouden onmiddellijk snappen wat Meyjes en blijft bespaard. De geweerschoten off-screen De criticus als kapo van het establishment. Durlacher hebben beoogd. De keerzijde was suggereren een relatief humane variant van Uitzonderlijk is deze kritiek niet, eerder ge- dat zij de regeltjes van Hitchcock aan het col- het onbeschrijflijk gruwelijke einde dat zoveel middeld. Het gaat mij er niet om of de recen- lectief opdrongen. Misschien ten dele omdat mensen tegemoet gingen. Dat de makers van sent ongelijk heeft en ook niet wat de kwaliteit die een duidelijk te hanteren beeldgramma- Son of Saul het hebben aangedurfd om met is van de film van Meyjes of het scenario van tica opleveren, maar vooral ook omdat Ver- zo’n delicate decoupage te eindigen, en er mee De Held. Ik heb alleen het boek van Durlacher stappen en Truffaut zelf graag volgens die me- wegkwamen, zegt iets over hun trefzekerheid: gelezen en weet dus niet meer dan de gemid- thode wilden filmen. het is een ultieme stress-test voor de mentali- delde lezer. Hier hebben wij het puur over teit waarmee de film is gemaakt. Je zou er bij- Ruud den Drijver ontving de Louis Hartloo­ theorievorming. Zoals wel vaker gebeurt in Dit brengt ons bij het filmfragment dat we na door vergeten dat de film—de steadycam per­­prijs in 2015 voor zijn boek Circus hedendaagse kritieken, zondigt De Filmkrant hiervoor bekeken hebben [gekozen naar aan- en andere technieken daargelaten—in gram- Blotemans, een monografie over leven en tegen de voornaamste gentleman’s agreement leiding van het boek Analyses op de montage- matica terug grijpt naar de golf van begin werken van filmregisseur Wim Verstappen. FOTO JOS STELLING

32 Film Fun #35 November 2016 33 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36 JAN MENG ANDY WARHOL tapijt strekt zich voor ons uit. Zijn voeten ik geïrriteerd. IN NEW YORK hoog optillend loopt Johan voor mij. Ach- Na een week New York vliegen we naar ter zijn bureau zit Andy, hij telefoneert. Het San Francisco. Het is zeven-en-dertig gra- magere meisje laat ons alleen. Warhols stem den Celsius. Een studievriend van Johan Ik luister naar mijn autoradio, Bad Moon is zacht. ‘Yeah yeah sure,’ horen we hem in wacht ons op. Gekleed in korte broek en Rising, van Creedence Clearwater Revival de hoorn zuchten. Na tien minuten vraagt Hawaiishirt. Hij is professor op een kleine dreunt en kreunt. back later, sir.` De taxichauffeur draait zich Johan: ‘Waarom heeft hij een zonnebril op?’ universiteit even buiten San Francisco. Zijn half om en zegt: ‘What did he say. No pay.’ Ik haal mijn schouders op. Andy heeft nog in Amerika opgroeiende achttienjarige zoon Twintig jaar geleden: ik sta in een botenloods We staan stil op de brug. New York ligt glin- steeds niet naar ons gekeken. Het magere neemt ons de volgende avond mee naar een in Californie. John Fogerty van the Creeden- sterend aan de overkant. ‘Misschien kan ik meisje komt terug en zegt tegen Warhol: concert van ‘Creedence Clearweater Revi- ce buigt lichaam en stem. Een paar duizend beter mijn mond houden, hij lijkt me duide- ‘They’re from Holland.’ Hij draait zich lang- val’. Als hij ons komt ophalen kijkt hij be- fans swingen mee. Johan Polak staat naast lijk geen Amerikaan,’ zegt Johan. zaam om, steekt een hand op en uit zijn vreemd naar Johans driedelige donkergrijze me; zijn knieën zijn licht gebogen en bewe- Na wat uitleg rijden we verder. Het hotel mond komt een stroperig ‘Hi’. Met zachte kostuum en donkerrode wollen sjaal. Hoe gen van links naar rechts. Hij wipt met zijn is de fameuze Saint Regis, hoek 52nd Street drang neemt het meisje ons weer mee de meer je je als een square kleedt, hoe hipper voeten op en neer, soms overstemmen zijn en 5th Avenue. De chauffeur mompelt na gang op. ‘Andy loves Holland! Give my love je bent, zegt Johan. Op het concert buigt Jo- krakende grote zwarte schoenen de dreu- betaling. ‘Fucking foreigners’ en scheurt met to Apollonia van Ravesteyn,’ zegt ze vrolijk. han zich tussen twee nummers naar mij toe. nende bas. piepende banden weg van het trottoir. ‘Geen Als we weer buiten staan zegt Johan pein- ‘Wat denk je , Jan, zou die zanger…?’ De reis naar Amerika was ver van tevoren aardige man, vond je ook niet, Jan’ zegt Jo- zend: ‘Wat denk je, zou hij homoseksueel gepland. Johan en zijn toen­malige vriend han. Ik sta verbijsterd onder hert baldakijn zijn? En die Apollonia, wie is dat?’ ‘Een foto- Fogerty´s band zet ‘Proud Mary’ in. Ik zet zouden vier weken naar de States gaan. Drie van het hotel en denk maar aan één ding: model uit Nederland en ik weet niet wat hij mijn auto radio uit. weken voor vertrek besloot Johans vriend New York ! Ik ben in New York! is, misschien wel, misschien niet,’ antwoord te gaan trouwen. ‘Zeg Jan, hoe zou jij het In de lift naar onze suite hangt een bordje vinden om met mij mee te gaan? Alles is al ‘Mel Torme Live in the Red Room Tonight geboekt en alleen jouw naam hoeft maar te in the Saint Regis Hotel’. Met een foto van worden ingevuld op de t­ickets.’ vraagt Johan Mel. ‘Wat denk je, Jan. Zou hij homoseksueel aan mij. ‘Ja, graag!’ stamel ik. Wow Amerika! zijn?’ vraagt Johan, wijzend op Mel Torme. Vier weken het land van mijn dromen en al- Ik moet het antwoord schuldig blijven. les betaald! De volgende dag gaan we naar Interview, Op Kennedy Airport nemen we een taxi het blad van Andy Warhol. Ik had daar een naar het hotel. De cabby heeft een Poolse afspraak met de salesmanager om het blad naam, Zbigniew Cybulski of zoiets staat op op een grotere schaal te importeren in Ne- zijn kaartje op het dashboard. ‘Are you je- derland voor onze boekhandel ‘Atheneum’. wish?’ vraagt Johan (zijn uitspraak van het Op Union Square, in een wat afgetrapt ge- Latijn is beter dan zijn Engels). ‘What did he bouw, staan we op de gang te wachten. Een say?’ vraagt Zbigniew op Johan wijzend. mager meisje stapt op ons af. ‘You’re from Op dat moment stoppen we bij een pay- Holland. Do you wanna meet Andy? Follow bridge, de chauffeur gooit er achteloos een me.’

paar muntstukken in en trekt weer op. Johan Achter een zachtgroene deur ligt Warhols JOS ULJEE FOTO tikt op zijn schouder en zegt: ‘I will pay you kantoor. Zeer wit en bijzonder hoogpolig Johan Polak Andy Warhol

34 Film Fun #35 November 2016 35 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

IN MEMORIAM IN MEMORIAM

ADRZEJ WAJDA de opstandige acteur Zbigniew Cybulski MARNIX KAPPERS met grote gezondheidsproblemen zorgden W Suwalki,Polen, 6-3-1926 als een jongeman met oorlogstrauma’s. W Zwolle, 8-9-1943 ervoor dat hij nieuwe slagen van het noodlot V9-10-2016,Krakau,Polen Cybulski werd in Polen de nieuwe filmheld V10-10-2016, Amsterdam niet langer lijdzaam wilde afwachten. Zo gemodelleerd naar James Dean. Hij stierf op meldde zijn familie in een korte verklaring. jonge leeftijd toen hij een sprong op een trein miste. Toen Wajda een film over de dood van Cybulski maakte, Everything for Sale (1969), PIERRE TCHERNIA castte hij Daniel Olbrychski als de overleden W Pierre Tcherniakowski, Parijs, 29-1-1928 Cybulski in zijn laatste dagen.. V8-10-216, Parijs Andrzej Wajda maakte films over het recente verleden (de oorlog) of over het verre Hij was van Oekraïense afkomst en werd een verleden, maar ook recente gebeurtenissen filmfan in 1939 bij het zien van John Ford’s De grootste filmregisseur die Polen ooit heeft inspireerden hem tot films, zoals bij Man Stagecoach. Hij was betrokken in 1949 bij het gekend en ook een van de beste in de wereld. van Marmer en Man van staal die te maken eerste nieuws op tv in Frankrijk en hij werd Hij was tevens het geweten van Polen ,want hadden met de strijd die Lech Walesa voerde producer van animatiefilms (sterk beïnvloed zijn films hadden altijd met de geschiedenis tegen de communistische regering van Polen. door Disney).Hij werd Monsieur Cinema van zijn land te maken en wat er gaande was Ook zijn laatste film Walesa uit 2013 ging omdat hij een filmquiz presenteerde, maar of was geweest. Toen hij zestien jaar was over dat thema. Een andere film die hem na Hij won de persoonlijkheidsprijs met de ook andere quizzen, variété en muziekshows. was hij lid van de verzetsbeweging,Armia aan het hart lag was Katyn (2007) waarin hij groep ‘Deja Vu’ in 1967 en maakte deel uit Veertien keer was hij de Franse presentator Krajowa, die tegen de Nazi’s vocht.Na de de geschiedenis vertelde van de intellectuelen van ‘Kabaret Ivo de Wijs’ van 1978-1980. van het Eurovisie Song festival. oorlog studeerde hij voor kunstschilder, en Poolse officieren die na de oorlog. toen de Speelde regelmatig op de tv in de serie De Hij was een goede vriend van René maar in 1950 ging hij naar de filmschool Soviets het voor het zeggen hadden, in Polen Familie Knots en daarna in het programma in Lodz. Hij werd daarna assistent van in Katyn vermoord werden. Wajda’s vader Lekker Weg. In het theater was zijn grote Aleksander Ford bij De vijf van de Barksa was een van die officieren. Eindelijk na het succes de musical Heerlijk duurt het langst straat (1954) .Een jaar later regisseerde verdwijnen van het communisme in Polen en Telkens weer het dorp. Van 1991-2001 had Wajda zijn eerste speelfilm Pokolenie kon dat persoonlijke verhaal verteld worden hij met Sylvia Millecam het tv-programma (Generatie) over het verzet in de Tweede en het was weer een indrukwekkende film. Knoop in je zakdoek. Hij zat ook vaak in de Wereldoorlog. De film zou een onderdeel tv-series Kunt u me de weg naar Hamelen worden van een drieluik over de oorlog met Tadeus Janczar vertellen, mijnheer?, Waaldrecht en De en Teresa Izew­ Kanal (Riool der verschrikking ) en Popiol ska in Kanal Wereld van Guy de Maupassant. als wanhopige i diament (As en Diamant). Het waren laatste strijders De weinige filmrollen waren in Knokken jitermate realistische verhalen over de oorlog van de opstand voor twee, Caught, Wilde Harten en De Goscinny en Albert Uderzo, de makers van tegen de Nazi’s waarbij Kanal liet zien hoe meedogenloos in Warschau die vlinder tilt de kat op. de Asterix-strips. Hij was de verteller van de Nazi’s de laatste strijders van de opstand proberen in de Het overlijden van zijn partner, de danser/ een aantal Asterix-tekenfilms en schreef vier riolen onder de in Warschau opjoegen in de riolen onder stad te over- choreograaf/acteur John Kuipers in 2013, scenario’s voor ze. Zijn karikatuur kwam de stad. In As en Diamant lanceerde Wajda leven. kwam als een grote schok en het samengaan vaak in de tekenfilms voor. In Asterix de

36 Film Fun #35 November 2016 37 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

IN MEMORIAM IN MEMORIAM

Legionair is hij een Romeins officier aan uit de Middeleeuwen, die improviseerden 1963 tot 2015. Dan kom om te regisseren en zelf alleen maar produ- de tafel van Caesar. In Asterix in Corsica en de establishment van die tijd in de maling je dus uit op griezel- ceerde. Maar die film met het signatuur van en Asterix versus Caesar is hij Centurion namen, in stand gehouden werden.De katho- films als Dr.Sex, The doll Leone had de twee grote sterren Terence Hill Hippopotamus; in Asterix in België is hij een lieke kerk was minder gecharmeerd van hem. squad, Blood orgy of the en Henry Fonda. Toen de spaghettifilmrage legionair die in elkaar wordt geslagen door Zijn grootste toneelstuk was Mister Buffo in she- devils, Girl in gold ophield bleef Valerii nog films maken tot Obelix. Ook was hij betrokken bij een paar 1969. Dit bracht hij als een one-man show boots, Dimension in fear, 1997. Lucky Luke-tekenfilms. waarin bij een mixage van dialecten naar vo- Mission, Kill fast, etc. Dit Hij maakte ook speelfilms, o.a. was hij co- ren bracht. Andere acteurs hebben het ook soort filmers heeft zijn regisseur met Robert Dhery van La belle gedaan,maar nooit zo goed als Fo zelf. eigen cultvolgers die gek Americain en Allez France en hij had een Andere toneelstukken: De toevallige zijn op de bizarre ideeën en uitwerkingen zeer grappige komedie op zijn naam, Le dood van een anarchist, Joc de Dos, Un dia van de filmmaker. Viager (1972) over een oude man (Michel qualsevol, Johan Padan en de ontdekking van Mikels werkte nooit voor een echte studio, Serrault) die maar niet wil doodgaan terwijl Amerika. hij hield alles in eigen hand en verdiende er de familie zit te wachten op de erfenis. Hij Dario Fo’s stukken werden overval gespeeld goed aan. Al met al schreef hij 21 scenario’s, werkte ook mee aan de Louis de Funès-film en ook op tv gebracht. Hij schreef ook voor produceerde 31 films, acteerde in 25 films, Le petit baigneur als co-scenarist. tv en speelfilms, o.a. De man in rok en de monteerde hij 17 films en nam 16 van zijn Hij zou altijd die goede westernregisseur zijn man zonder, Een schilder komt zelden alleen, films op en regisseerde hij 25 films. die succesvol was. The price of power uit 1968 Rosso e Nero, Souvenir d’Italie. Voor de Franse filmelite kan hij dus be- werd een klassieker omdat de moord op Ken- DARIO FO Fo’s vrouw Franca Rama die in 2013 stierf schouwd worden als een echte auteur. Hij nedy (1963) vertaald werd naar een western W Lombardije,24-3-1926 was ook schrijfster en actrice. Hun zoon Ja- deed alles zelf, ook incasseerde hij de op- verhaal in 1863 in Dallas met Van Johnson V13-10-2106,Milaan copo Fo is eveneens acteur. brengsten. Dit staat los van enige kwaliteit. als de Amerikaanse president Gearfield die daar wordt vermoord. TED V. MIKELS TONINO VALERII W Theodore Mikacevich, W Teramo,It, 20-5-1934 JIMMY PERRY St.Paul, Minnesota, 29-3-1929 V13-10-2016, Teramo, It W Barnes U.K, 20-9-1923 V16-10-2016, Las Vegas VLonden, 23-10-2016 Hij begon als assistent regisseur bij de Ser- In de filmwereld van de subcultuur met films gio Leone westerns For a handful of dollars Schrijver van veel tv series. Bedenker van Prominent Italiaans toneelschrijver (en die (vroeger) in achteraf theatertjes draaiden en For a few dollars more. Hij schreef ca Dad’s Army dat hij verder schreef met David acteur) die de elite van zijn land in de mal- en daarna in videotheken te vinden waren vijftien film en tv-scenario’s en begon zelf te Croft, maar ook van It aint half hot, mum ing nam met satirische toneelstukken. Hij had je o.a. Herschel Gordon Lewis, Russ regisseren. Meestal spaghettiwesterns.(Day ; Hi-De-Hi en You rang my lord? (ook met was een geestige provocateur, die in 1997 Meyer, Ed Wood, Lloyd Kaufmann, Rob of Anger;For the taste of killing; A reason to David Crofft). Met Jeremy Lloyd schreef hij de Nobel prijs voor literatuur ontving. Het Zom­bie en Ted V.Mikels. live,a reason to die; The pruice of power). Allo! Allo! Zweedse comité prees hem voor het bewerk- Ted V. Mikels schreef produceerde en regis- Maar zijn grootste succes was in 1973 My Op zijn zestiende zat hij bij de Wattford stelligen dat de tradities van de minstrelen seerde zijn eigen low budget gore films vanaf name is nobody die Sergio Leone hem gaf Homeguard waar hij Dad´s Army op baseer-

38 Film Fun #35 November 2016 39 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

IN MEMORIAM IN MEMORIAM

rican Theater Hall of Fame en later werd ze TAMMY GRIMES vicepresidente in de Noel Coward Society. W Massachusetts, 30-1-1934 Haar eerste huwelijk was met Christop- V30-10-2016,New Jersey her Plummer (1956-1960). Ze hebben een dochter, de actrice Amanda Plummer. Van 1966-1967 was ze met acteur Jeremy Slate getrouwd en daarna van 1971-2005 met com- Het personage van ‘stupid ponist Richard Jameson Bell jr., die in 2005 boy’ Frank Pike (tweede van links, gespeeld door overleed. Ian Lavender) was ge- baseerd op Jimmy Perry’s eigen ervaringen bij de Home Guard. JOHN CARSON W Colombo, Ceylon,28-2-1927 de en waarbij Private Pike de verpersoonlij- ter in Moskou. Hij maakte ook films o.a.: De V5-11-216, Kaapstad, Zuid-Afrika king was van de jonge Jimmy Perry. ballade van Siberie; Carnaval’s Nacht; Oom In 1941 werd hij bij de Royal Artillary Con- Vanya (als Professor Serebryakov); Tien Klei- Actrice en zangeres die twee Tony Awards Brits acteur die in 1947 in Engeland debu- cert Party ingedeeld. tot sergeant benoemd ne Negertjes (als de Rechter). Toen hij negen- in haar carrière kreeg. Ze was de eerste ac- teerde en in low budget films optrad o.a. en naar Burma gestuurd. Dat was de inspi- tig werd vierde hij dat met de musical Man of trice die in de musical The Unsinkable Molly Conspiracy in Teheran en Intent to Kill. Daar- ratiebron voor It aint half hot, mum. Toen La Mancha waarin hij zowel Miguel de Cer- Brown speelde en ze zat ook als eerste in na kwam een periode dat hij in horrorfilms hij uit het leger kwam na de oorlog nam hij vantes als Don Quiches speelde. Een van de California Suite van Neil Simon, maar voor was te zien: The Plague of the Zombies, Taste acteerlessen bij RADA en werkte in de va- oudste artiesten uit het Sovjet-tijdperk met de verfilmingen werd ze niet uitgekozen en the Blood of Dracula en Captain Cronos, kanties in Butlin’s Holiday Camps, wat weer een kast vol prijzen. Waaronder Volksartiest daardoor kreeg Debbie Reynolds voor de film Vampire Hunter. de inspiratiebron werd voor Hi-De-Hi. Jimmy van de USSR. Hij werd 101 jaar. Molly Brown een Oscarnominatie en Mag- Perry heeft dus een paar van de succesvolste gie Smith een Oscar voor California Suite. tv-comedy series geschreven die nog altijd Tammy Grimes had het meeste succes op worden uitgezonden. toneel, hoewel ze ook in films en tv-series zat. Ze had in 1966 The Tammy Grimes Show, maar een film- of tv ster werd ze nooit. De VLADIMIR ZELDIN humor van Tammy Grimes sloeg vooral aan W Kozlov, Rusland, 10-2-1915 in toneelstukken van Noel Coward. Die vroeg V31-10-2016, Moskou haar in een musicalversie van Blithe Spirit De twee Vladimirs. Poetin feliciteert Zeldin met zijn honderdste verjaardag. (High Spirits) op Broadway te spelen. Daar- Theater- en filmacteur die in 1935 afstudeer- mee liet ze de hoofdrol lopen in de tv-serie Vervolgens kwamen veel boevenrollen in tv- de aan het theatercollege van het Mossovet Bewitched, waar vervolgens Elisabeth Mont- series als The Avengers, The Saint,The Baron, Theater en daar begon te werken. Zestig jaar gomery veel succes mee had. Man in a Suitcase, Department S, etc. Hij Vladimir Zeldin lang werkte hij in het Russische Leger-Thea- In 2003 werd ze opgenomen in het Ame- was een grote man met een mooie sonore

40 Film Fun #35 November 2016 41 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

stem en zeker charisma, maar dat hielp hem eindelijk Catherine Deneuve voor zich won. bijna alle Godard-films opnemen.(o.a. Une veel te maken met Coutard’s belevenissen in niet om uit te groeien tot een belangrijk ac- Terwijl haar grote liefde Nino Castuelnovo femme est une femme, Le petit soldat; Les Viet-Nam. De film kreeg bij de Oscars een teur. Misschien wilde hij dat ook niet. in Algerije vocht. Michel won daarmee bij de Caribiniers, Le Mepris; Bande a Part; Alpha- nominatie voor beste buitenlandse film. Hij was getrouwd met schrijfster/actrice fans van de film absoluut niet de ‘sympathy ville). Coutard werkte veel met de camera uit Raoul Coutard overleed na een lange ziekte. Pamela Greer. vote’. Hij was geen opvallende verschijning de hand en zijn zwart-wit films waren altijd maar zou in films blijven werken tot en met full-frame (3 bij 4), terwijl de kleurenfilms in 2014. En die films (en zijn rollen) waren wide-screen waren. Na de Godard=periode ROBERT VAUGHN nooit meer zo belangrijk als in zijn jonge ja- werkte hij voor o.a. Tony Richardson (The W NYC, 22-11-1936 ren. sailor from Gibraltar); Costa-Gravas (Z en V11-11-2016, Ridgefield, Connecticut) L’avue); Nagisha Oshima (Max mon amour); Edouard Molinaro (L’emmerdeur) en Philippe Garrel (Sauvage Innocence). Hij werkte ook veel met die andere Nouvelle Vague-filmer François Truffaut, o.a. bij Tirez sur le pia- niste; Jules et Jim; La peau douce; Les baisers). Raoul Coutard was heel erg bepalend voor John Carson rekent af met een vam- pier in Taste the Blood of Dracula. Marc Michel steelt Catherine Deneuve van haar verloofde en hoe Franse films in de jaren zestig, zeventig trouwt met haar in Les parapluies de Cherbourg eruit zagen. MARC MICHEL RAOUL COUTARD W Montreux, Zwitserland, 4-12-1932 W Parijs, 16-9-1924 V3-11-2016, Eure-et-Loir, Fr V8-11-2016, Labenne, Fr

Prominent Frans cameraman die belangrijk Zoon van een radio-acteur en toneelactrice. was voor de Nouvelle Vague. In 1945 ging hij Hij begon heel serieus met o.a. een kleine rol naar Indo=China ( later Vietnam) om daar tegenover Paul Newman in The Young Phila- te vechten in het Franse leger. Hij leefde elf delphians in 1959 en kreeg een Oscar- en jaren in dat land en maakte foto’s voor Paris een Golden Globe nominatie. Dat leidde tot Fons Rademakers en Raoul Coutard op de set van Match en Look.In 1956 vroeg Pierre Schoen- Als twee druppels water de rol van de in het zwart geklede gunfighter dorffer hem om camera te doen voor Le Pas- Lee, die een burn-out had in The Magnificent se du Diable. Het grote misverstand was dat In 1963 haalde Fons Rademakers hem naar Seven (hij was trouwens de laatste van die Coutard dacht dat hij bij die film foto’s moes Nederland om het camerawerk te doen van zeven die nog in leven was). In 1998 deed hij Zwitsers acteur. Had vooral in de tijd van de komen maken; hij had nog nooit een filmca- Als twee druppels water en die film kreeg mee als rechter in de tv-serie The Magnificent Nouvelle Vague interessante rollen bij Franse mera gehanteerd. Maar hij deed het camera- daardoor in zwart-wit een heel bijzondere Seven. Hij zou serieuze rollen op tv blijven filmers. Hij zat in de gevangenisfilm Le Trou werk. Een producent vroeg hem in 1959 voor sfeer. Coutard zou later zeggen dat hij meer spelen tot hij in 1964 de rol van geheim agent van Jacques Becker en in Lola en Les Parap- de eerste film van Jean-Luc Godard: ­A bout had kunnen doen als hij de Nederlandse taal Napoleon Solo kreeg in de tv-serie The Man luies de Cherbourg van Jacques Demy. In de de souffle met Jean Seberg en Jean Paul Bel- had begrepen. Hij regisseerde zelf drie films: from U.N.C.L.E met naast zich de Brit David laatste film viel hij op als de rijke jongeman mondo. Deze Nouvelle Vague -ilm werd le- S.A.S a San Salvador; La legion saute sur Kol- McCallum als de Rus Illya Kuryakin. De se- met dat onbetrouwbare snorretje die uit- gendarisch en Coutard zou van 1959 tot 1967 wesi, Hoah-Binn. Vooral die laatste film had rie haakte in op de populariteit van de James

42 Film Fun #35 November 2016 43 Aanslag 3 | Kapitein Rob 20 | Waakhonden 27 | Jan Meng 34 | IM 36

tot doctor aan de Universiteit van Californië met een proefschrift over acteurs die ten tijde van de McCarthy-heksenjacht verdacht werden van communistische sympathieën en nauwelijks nog konden werken. Over zijn carrière zei hij: ‘Met een beetje talent, een beetje goed voorkomen en heel veel geluk heb ik met mijn vijftien minuten van roem (in The Magnificent Seven) meer dan een halve eeuw kunnen genieten van een goede boterham.’ Hij speelde zo’n tweehon- derd rollen in totaal. Hij was getrouwd met actrice Linda Staab en ze hadden twee geadopteerde dochters. Hij stierf ten gevolge van acute leukemie..

LUPITA TOVAR Robert Vaughn als de bedachtzame en zwijgende scherpschutter in The Magnificent Seven. W Guadalupe Natalia “Lupita” Tovar Sullivan, Bond-films. Vaughn werd een beroemdheid. een rol in Washington behind closed doors Matias Romero, Mexico,27-7-1910 In speelfilms was hij steeds de (vaak on- kreeg hij een Emmy en een jaar later voor V12-11-2016,LA sympathieke) karakteracteur. De aanklager Backstairs at the White House een Emmy- in Bullit (tegenover Magnificent Seven-ster nominatie. Mooie Mexicaanse actrice die in 1929 in Steve McQueen). In The Bridge at Remagen Hij speelde ook in Engeland op de tv. Van zwijgende films begon op te treden en door een Duits officier die wegens deelname aan 1972/1974 in de serie The Protectors. Van Universal in 1931 in de Spaanstalige versie het complot tegen Hitler door zijn eigen 2004/2012 in de serie Hustle en hij had re- van The Cat Creeps werd gezet. Ze verving soldaten wordt geëxecuteerd en een arts in centelijk een gastrol in Little Britain. daarna Helen Chandler in de Spaanse versie Lupita Tovar in Drácula, met Carlos Villarias als de graaf. The Mind of Mr Soames. In 1974 was hij een Dit jaar trad hij nog op in de films The van Dracula met Carlos Villiaria in de hoofd- senator in de brandende torenflat in Towe- American Side en Gold Star. Hij was poli- rol. Hij verving Bela Lugosi. hell and back en Freud zou spelen. Haar zoon ring Inferno die geblust moest worden door tiek een zeer bewuste man die bevriend was In 1932 trad ze op in de eerste Mexicaanse Pancho Kohner werd een belangrijk filmpro- brandweerman Steve McQueen. Hij was er- met Robert Kennedy en hij werd ooit door geluidsfilm Santa. In 1932 trouwde ze te- ducent. Susan Kohners zoons zijn de filmers van overtuigd dat The Magnificent Seven en de Democratische Partij gevraagd om het vens met producer Paul Kohner die haar Chris en Paul Weitz (About a Boy). Bullitt zouden floppen. Het tegendeel was op te nemen tegen Ronald Reagan voor het horrorfilms had geproduceerd en later een Lupita speelde nog een aantal jaren in on- waar. Maar hij vond wel dat The Magnificent gouverneurschap van Californië. Dat deed belangrijk agent in Hollywood zou worden belangrijke films, maar in de jaren veertig Seven zijn succes te danken had aan de ener- hij niet, hoewel hij een hekel had aan Reagan. met cliënten als Greta Garbo, Lana Turner, ging ze zich meer richten op het gezinsleven. verende muziek van Elmer Bernstein. Maar hij steunde wel tegenkandidaat Jerry John Huston en Charles Bronson. Ze kregen Ze stierf 106 jaar oud, een dag na de tachtig- Op tv zou hij grotere rollen spelen. Voor Brown, die verloor. In 1972 promoveerde hij een dochter, Susan Kohner, die in o.a. in To ste verjaardag van Susan Kohner..

44 Film Fun #35 November 2016 45 VOLGENDE MAAND IN FILM FUN 36

De serials van Republic